Giriş

Organiki dünýäniň taryhy ösüşiniň netijesinde janlybedenleriň (organizmleriň), ösümlikleriň we

haýwanlaryňörän köp dürli görnüşleri emele gelipdir. Şol köpdürlülikdeadam öz ornuny tutýar. Adam
janly tebigatyň ulgamynda(sistemasynda) haýwanat dünýäsiniň hordalylar tipiniňsüýdemdirijiler
klasyna degişlidir. Adama, görnüş hökmün-de aňly-düşünjeli, akylly, paýhasly adam (latynça
HomoSapiens) diýlip at berlipdir. Adam bedeni gurluşy boýunça iň çylşyrymly we ýokaryderejede
gurlan beden hasap edilýär. Adamyň jemgyýetçilikzähmeti tebigaty özgerdýär. Adamyň durmuşynda
onuň saglygy iň gymmatly baý-lygydyr.Saglyk adamyň ýaşaýşy üçin eşretdir we bagtdyr.
Onuňokamagy, zähmet çekmegi ýurduň ykdysady güýjüniň,halkyň maddy hal-ýagdaýynyň
ýokarlanmagy üçin zerur-Dyr. «Sagdyn nesil – sagdyn döwlet», «Halkyň saglygy –ýurduň baýlygy»
diýlip ýöne ýerden aýdylmandyr.Her bir adamyň öz bedeniniň gurluş aýratynlygyny weonda bolup
geçýän hadysalary bilmekligi gerekdir. Bu bolsasaglygy saklamaga we ony berkitmegiň düzgünlerini
berjaýetmeklige ýardam eder. Adam bedenini we onda bolup geçýän hadysalary, kesel-leriň öňüni
alyş çärelerini öwrenýän ylymlara

Anatomiýa,ziologiýa

We

Gigiýena

Degişlidir.

Anatomiýa

Bedeniň öýjükleriniň, dokumalarynyň, sy-

Nalarynyň we synalar ulgamynyň gurluşyny öwrenýänylymdyr.

Fiziologiýa

Bitewi organizmiň (bedeniň) we onuň aýry—aýry synalarynyň hem-de synalar (ulgamynyň) sistema-
synyň ýaşaýjylygyny we işjeňligini öwrenýän ylymdyr.

Gigiýena

Adamyň saglygyny saklamak we ony berkit-mek üçin amatly şertler döretmek, onuň durmuşyny,
zähme-tini we dynç almagyny dogry guramak baradaky ylymdyr.Saglygy goraýyş ylmynyň bu üç
pudagy biri-birleri bi-len berk baglanyşyklydyr. Şonuň üçin hem mekdepde olaryňesaslary bilelikde
öwrenilýär. Olar adamyň saglygyny go-rap saklamak üçin takyk çäreleri işläp düzmeklige
kömekberýär. Ylmy tarapdan esaslandyrylan şahsy we jemgyýetçi-lik gigiýenanyň düzgünlerini berjaý
etmeklik adama özişjeňligini ýokarlandyrmaga, dürli kesellerden özüni gorapsaklamaga ýardam
edýär. Adam anatomiýasyny we onda ýüze çykýan näsazlyk-lary öwrenmekde türkmenistanly alymlar
S.

. Danilowyň,J. Hudaýberdiýewiň hem uly goşandy bardyr.Türkmenistanda trahoma keselini

öwrenmekde weony ýok etmekde akademik S. Karanowyň, hirurgiýanyňösmeginde akademikler Ç.
Baýryýewiň, M. Atamyradowyň,N. Nurmämmedowyň, A. Annaýewiň, P. Taňrygulyýewiňhyzmatlary
örän uludyr. Bu alymlaryň adam organizmini(anatomiýasyny) öwrenmekde eden işleri hem dünýä
möçbe-rinde möhüm ähmiýete eýedir. Adam organizminiň gurluşy, onuň organlarynyň we or-ganlar
sistemasynyň ýerine ýetirýän işleri (funksiýalary),olarda ýüze çykýan näsazlyklar jesedi kesişdirmek
usu-ly hem-de oňurgaly haýwanlarda tejribe geçirmek arkalyöwrenilýär. Adam organizminiň gurluşy
oňurgaly haýwan-laryň bedeniniň gurluşyna meňzeşdir.Okuwçylar, siz adam anatomiýasyny,
ziologiýasynyöwrenmek bilen öz bedenleriňiziň (organizmiňiziň) gur-

Luşyny we işleýşini öwrenýärsiňiz. Bu bolsa size saglyk-laryňyzy goramagyň we berkitmegiň

usullaryny özleşdir-mäge, ziki we akyl zähmetiniň gigiýenasynyň düzgünleriniberjaý etmäge kömek
eder. Sizde dogry ylmy dünýägaraýşyňkemala gelmegine ýardam berer.

Beden we daşky gurşaw.

Adamyň ýaşaýşy onygurşap alýan daşky gurşawy bilen aýrylmaz baglanyşyk-lydyr. Beden bilen daşky
gurşawyň arasynda üznüksizmadda çalşygy bolup geçýär. Daşky gurşaw beden üçinýokumly
maddalaryň we kislorodyň çeşmesi bolup hyz-mat edýär. Şol maddalaryň hasabyna täze öýjükler
emelegelýär, synalaryň işjeňligi artýar. Dargama täsirleşmele-ri netijesinde bedende emele gelen
gerekmejek önümlerdaşky gurşawa çykarylýar. Adam bedenine howanyň temperaturasy, çyglylyk,
ýag-şyň we garyň ýagmagy, tupanlar, Gün şöhlesiniň derejesitäsir edýär. Ýaşaýyş şertleriniň az-kem
üýtgemegine bedenýuwaş-ýuwaşdan uýgunlaşýar, işjeňligini täzeçe guraýar.Mysal üçin, howanyň
temperaturasy ýokarlananda demalyş we ýüregiň işleýşi çaltlanýar, deriň bölünip çykyşy art-ýar.
Adamyň saglygyna daşky gurşawyň täsiri uludyr. Şoňabaglylykda «Saglyk» maksatnamasynda daşky
gurşawyňarassalygyny gorap saklamak esasy orunda durýar. Şeýle-likde, bedeniň temperaturasynyň
durnuklylygy saklanylýarwe sazlanylýar.Biziň Garaşsyz döwletimizde tebigaty goramak barada-ky
çäreler ylmy esasda işlenip düzülýär we amala aşyrylýar.Çünki ýaşaýyş üçin gerekli howanyň, suw
baýlyklarynyň,topragyň tygşytly ulanylmagy, haýwanat we ösümlikdünýäsiniň goralyp saklanylmagy
adamzat nesliniň zikiwe ahlak taýdan sagdyn ösmegi üçin zerurdyr.

Türkmenistanda saglygyň goralyşy.

Garaşsyz,hemişelik Bitarap

Ürkmenistanyň Prezidenti hormatlyGurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzy ösen döwletleriň

10

Derejesine ýetirmek, ony ylymly, bilimli, ýokary hünärli, sag-dyn hünärmenler bilen üpjün etmek
barada möhüm işleriamala aşyrýar.Halkyň saglyk derejesini ýokarlandyrmak hormatlyPrezidentimiziň
üns merkezinde durýar. 1995-nji ýylda ka-bul edilen «Saglyk» maksatnamasy halka edilýän
saglykhyzmatynyň hilini we netijeliligini ýokarlandyrmagyň esasyugurlaryny kesgitledi.