- Hemijski sastav i funkcija

ugljikohidrata, masti i
bjelančevina u organizmima UGLJIKOHIDRATI, MASTI I BJELANČEVINE
- Podjela ugljikohidrata,
masti i bjelančevina
UGLJIKOHIDRATI ili GLICEROL
Ugljikohidrat ili glicerol su izvor energije u svim biljnim i životinjskim ćelijama. U citoplazmi sadrže
0,2%-2%. Građeni su od atoma: vodika (H); oksigena (O); ugljika (C). Uloga im je gradivna i
energetska. U ćelijama se nalaze u obliku monosaharida, disaharida i polisaharida. Dijele se na:
 Monosaharidi
 Disaharidi
 Polisaharidi
MONOSAHARIDI
Monosaharidi se javljaju u obliku glikoze-šećera sa 6 ugljikovih atoma. Od ovih monosaharida nastaju
svi ostali šećeri. Glikoza je jedna od osnovnih komponenti koja gradi mnoge polisaharide kao što su:
skrob, glikogen, celuloza idr. Od monosaharida koji sadrže 5 ugljikovih atoma, najrasprostranjenije su
riboza i dezoksiriboza, koja ulazi u sastav nukleinskih kiselina. Osobine monosaharida su: 1. Slatkog su
okusa; 2. Topljivi su u vodi; 3. Ne mogu se razložiti na jednostavnije a da ne izgube svojstvo
ugljikohidrata; 4. Grade složenije ugljikohidrate. Njihovi predstavnici su: glukoza, fruktoza. Glukoza je
najrasprostranjeniji monosaharid u prirodi. Može se naći u krvi i tkivu svih sisavaca, a i u biljnome
svijetu, najčešće grožđu, gdje se nalazi slobodna ili u sastavu oligosaharida i polisaharida. Fruktoza je
vrlo sladak šećer koji je dobro topljiv u vodi. U prirodi se nalazi zajedno s glukozom u slatkom voću
i medu.
DISAHARIDI
Obrazuju se spajanjem 2-10 molekula monosaharida uz gubitak jednog molekula vode. Osobine
disaharida su: 1. Topivi u vodi; 2. Slatkog okusa; 3. Mogu se razložiti na jednostavnije; 4. Grade
složenije ugljikohidrate. Najznačajniji disaharidi su: saharoza koja je biljnog porjekla i laktoza koja je
životinjskog porjekla. Saharoza, je kristalizirani bijeli šećer proizveden od šećerne trske ili repe.
Laktoza ili mliječni šećer je disaharid koji se nalazi u mlijeku sisavaca.
POLISAHARIDI
Obrazuju se spajanjem više od šest molekula monosaharida. Osobine polisaharida su:1. Nisu topivi u
vodi; 2. Mogu se razložiti na jednostavnije; 3. Nisu slatkog okusa. Oni su zastupljeni u svim
organizmima, u kojima učestvuju u građi ćelija ili služe kao energetska rezerva. Možemo ih podjeliti
na
Skrob (biljnog porjekla)
1. energetske
Glikogen (životinjskog porjekla)

2. gradivna Celuloza (biljnog porjekla)

Hitin (životinjskog porjekla)
skrob i glikogen se nalaze u citoplazmi u obliku nakupina u kojima su i razni enzimi, koji učestvuju u
procesima njihove sinteze i razgradnje. Od gradivnih polisaharida najrasprosranjenija je celuloza ona
predstavlja osnovnu komponentu ćelijskih zidova. Od hitina je građen tvrdi omotač zglavkara i agar,
koji se nalazi u morskim biljkama(pretežno algama).

MASTI ILI LIPIDI

Masnoće se nalaze u biljnim i životinjskim organizmima ( kao rezervna hrana i kao plodovi ili
sjemenke biljaka). Masti i ulja su hemijski veoma srodna jedinjenja. To su ESTERI TROVALENTNOG
ALKOHOLA GLICEROLA ( trihidroksipropanol) I VIŠIH MASNIH KISELINA
Najpoznatije više masne kiseline su:
1. PALMITINSKA C15H31COOH
2. STEARINSKA C17H35COOH
3. OLEINSKA C17H33COOH
Palmitinska i stearinska su zasićene a oleinska je nezasićena (između 9 i 10 C atoma ima jednu = vezu)
Alkohol glicerol ima tri hidroksilne grupe pa za sebe može vezati tri molekule viših masnih kiselina. To
je reakcija ESTERIFIKACIJE. U mastima su estarski vezane zasićene kiseline, obično palmitinska i
stearinska, dok se u uljima nalazi oleinska kiselina.