STATCOM İLE İLETİM HATLARINDA REAKTİF GÜÇ
KOMPANZASYONU
Erkan DENİZ* Servet TUNCER**
*
Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Elektrik Eğitimi Bölümü, 23119, ELAZIĞ.
**
Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölümü, 23119, ELAZIĞ.
***
Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü, 23119, ELAZIĞ.
edeniz@firat.edu.tr stuncer@firat.edu.tr
ÖZET
Bu çalışmada; alternatif akım güç sistemlerinde
iletilebilir gücü arttırmak ve kayıpları azaltmak için,
son yıllarda güç elektroniğindeki gelişmelere bağlı
olarak geliştirilen inverter tabanlı Esnek Alternatif
Akım İletim Sistemlerinden (FACTS), Statik Senkron
Kompanzatör ’ün (STATCOM) Matlab/Simulink
benzetimi yapılmıştır. Benzetimde STATCOM için
darbe genişlik modülasyonu (DGM) temelli kontrol
tekniği kullanılarak, STATCOM ’un kontrolör
devresindeki akımın reaktif bileşeninin referans değeri
(Iqref) değiştirilerek, güç sisteminin indüktif ve
kapasitif yüklü olduğu durumlar için, STATCOM ’un
dinamik cevabı gözlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: İletim Hatlarında Reaktif Güç
Kompanzasyonu, FACTS, STATCOM.
1. GİRİŞ
Sabit ve mekanik anahtarlamalı reaktör-kondansatör
grupları ve senkron generatörler, iletim hatlarındaki
gerilim profilini kontrol ederek kararlı durum güç
akışını arttırmak için kompanzasyon amacı ile
kullanılmaktadırlar. Ancak, geleneksel kondansatör ve
reaktör grupları ile yapılan kompanzasyonun, sistemde
meydana gelen değişimlere yeterince hızlı cevap
verememesi gibi büyük bir dezavantajı vardır. Son
yıllarda yapılan çalışmalar, iletim hattının reaktif
kompanzasyonunun güç elektroniği tabanlı devreler
ile yapılması durumunda, güç sisteminin geçici ve
dinamik kararlılığının iyileştirilebileceğini göstermek-
tedir [1,2]. Güç elektroniği anahtarlamalı dönüştürücü
devreler ile endüktans veya kondansatörler olmaksızın
doğrudan denetlenebilir bir reaktif güç üretebilme
fikri, ilk olarak 1976 ’da Gyugyi tarafından ortaya
atılmıştır [3]. 1980’lerin sonunda ise mevcut güç
sistemlerinin kapasitesini artırmayı/geliştirmeyi ve
işletimsel problemleri çözmeyi amaçlayan FACTS
kavramı, Elektrik Gücü Araştırma Enstitüsü (EPRI)
tarafından yarı iletken güç teknolojisinin gelişimine
paralel olarak, yeni bir teknolojik düşünce olarak
ortaya atılmıştır. FACTS kavramının arkasındaki
temel düşünce mekanik kontrolörlerin yerini daha
güvenli ve daha hızlı olan güç elektroniği
elemanlarının alması ve böylece var olan güç sistemi
kapasitesinin kullanımını optimize etmek ve
denetlenebilirliği artırmaktır. FACTS ’in açılımındaki
189
Muhsin T. GENÇOĞLU***
mtgencoglu@firat.edu.tr
“esnek” ifadesi bu kontrolörlerin kontrol edilebilir
olduğu gerçeğinden ileri gelmektedir.
FACTS kontrolörü güç elektroniği tabanlı bir
uygulama olduğu için, geleneksel mekanik
kontrolörlere göre daha hızlıdır. Bu kontrolörler
uygun bir şekilde ayarlandığı zaman, iletim
sistemlerinin kararlı çalışma sınırlarını arttırır. FACTS
kontrolörlerinin iki temel amacı vardır. Bunlardan
birincisi, iletim sistemlerinin güç transfer kapasitesini
arttırmak, ikincisi ise tanımlanan iletim rotaları
üzerinde güç akışını kontrol etmektir [4].
Bugüne kadar FACTS adı altında birçok güç akış
kontrolörü önerilmiş ve dünya çapında birçok FACTS
uygulaması gerçekleştirilmiştir. Güç elektroniği
tabanlı kontrolörleri genel olarak; “Tristör Tabanlı
Kontrolörler veya geleneksel statik Var
kompanzatörler(SVC)” ve Senkron Gerilim Kaynağı
prensibine göre çalışan “Konverter Tabanlı
Kontrolörler veya gelişmiş statik Var kompanzatörler
(ASVC)” olarak ikiye ayırmak mümkündür. Tristör
tabanlı FACTS aygıtlarında, anahtarlama elemanı
olarak tristör kullanılmaktadır. Tristör tabanlı FACTS
aygıtlarından Tristör Kontrollü Statik Var
Kompanzatör (TCSVC), ilk uygulanan FACTS
aygıtıdır. 1970 ’lerin başında ark fırını
kompanzasyonu için geliştirilen TCSVC, daha sonraki
yıllarda enerji iletim uygulamaları için kullanılmıştır.
En son geliştirilen FACTS kontrolörleri senkron
gerilim kaynağı prensibine göre çalışan konverter
tabanlı kontrolörlerdir. Bunların en çok kullanılanları
ise STATCOM, statik senkron seri kompanzatör
(SSSC), hat arası güç akış kontrolü (IPFC) ve
birleştirilmiş güç akış kontrolü (UPFC) ‘dür.
2. STATCOM
Gelişmiş Statik Var Kompanzatör (ASVC) olarak
bilinen STATCOM, güç sisteminden reaktif akım
çekecek şekilde kontrol edilen ve bir dc enerji
depolama elemanı ile üç fazlı sistem arasına bir
inverter bağlanarak yapılan FACTS kontrolörüdür.
STATCOM iletim hattına şönt bağlanmaktadır.
STATCOM iletim hattından kontrollü bir reaktif akım
çekerek bağlantı noktasında iletim hattının gerilimini
düzenlemektir. Bu işlem STATCOM ’un esas
fonksiyonudur [5]. Bu FACTS kontrolörü sürekli
rejim durumunda, dönen bir senkron kompanzatörün
çalışma karakteristiklerini gösterdiği için STATCOM
ismi verilmiştir.
Şekil 1 ’de görüldüğü gibi en basit halde, bir
STATCOM kontrolörü; bir bağlantı transformatörü,
gerilim kaynaklı inverter ve dc enerji depolama
elemanından oluşmaktadır. Enerji depolama elemanı
oldukça küçük bir kondansatör olduğundan
STATCOM iletim sistemi ile sadece reaktif güç alış
verişi yapabilir. Eğer dc kondansatör yerine bir
akümülatör veya diğer bir dc gerilim kaynağı
kullanılırsa, kontrolör çalışma bölgesini iki-bölgeli
çalışmadan dört-bölgeli çalışmaya genişleterek iletim
sistemi ile aktif ve reaktif güç alışverişi yapabilir.
STATCOM ’un çıkış geriliminin genliği ve faz açısı
değiştirilebilir. Bunun için STATCOM devresindeki
inverterin ac çıkış geriliminin genlik ve frekansının
ayarlanması gerekir. Bu ise inverterlerde DGM
teknikleri kullanılarak yapılır. Bir inverterin ac çıkış
geriliminin temel bileşeninin genliği
şeklinde kontrol edilir. Burada modülasyon
indeksidir. Dc gerilim sabit kabul edilirse, inverterin
ac çıkış geriliminin temel bileşeninin genliği,
kullanılan DGM tekniğine göre ’yı artırıp
azaltarak ayarlanabilir.
Şekil 1.
STATCOM devre
şeması
İnverterin 3-faz çıkış geriliminin genliği değiştirilerek,
STATCOM ’un reaktif güç üretmesi veya çekmesi
kontrol edilebilir. Eğer inverterin çıkış gerilimi (V 0) ac
sistem geriliminden (Vac) büyük olursa, o zaman ac
akım (Iac), inverterden reaktif güç üreten ac sisteme
transformatör reaktansı üzerinden akar. Bu durumda
inverter ac sistem için, geriliminden ileride bir açıyla
kapasitif akım üretir. Eğer inverterin çıkış geriliminin
genliği ac sistem geriliminden küçük olursa, ac akım,
ac sistemden gerilim kaynaklı invertere akar. Bu
durumda ise inverter geriliminden geride bir açıyla
endüktif bir akım çeker yani endüktif reaktif güç
tüketir. Eğer inverterin çıkış gerilimi ve ac sistem
gerilimlerinin genlikleri eşit ise, inverterden ac
sisteme veya ac sistemden invertere bir ac akım akışı
190
olmayacaktır. Kısaca inverter reaktif güç üretimi veya
tüketimi yapmayacaktır [1].
Iac akımının inverterden ac sisteme doğru aktığı
varsayılarak, ac akımın genliği denklem (1) ile
hesaplanabilir;
(1)
Burada X bağlantı transformatörünün kaçak
reaktansıdır. Karşılıklı alınıp verilen reaktif güç ise
denklem (2) ’deki gibi ifade edilebilir.
(2)
İnverter ve ac sitem arasındaki aktif güç alışverişi,
inverter çıkış geriliminin ac sistem bara gerilimine
göre fazının kaydırılmasıyla kontrol edilebilir. Eğer
inverter çıkış gerilimi, ac sistem gerilimine göre
ileride ise, inverter dc kondansatörden ac sisteme aktif
güç verecektir. Eğer inverter çıkış gerilimi ac sistem
geriliminden geride ise, inverter ac sistemden aktif
güç çekecektir. Sürekli durumda alınıp verilen aktif
güç miktarı genellikle küçüktür. Gerilim kaynaklı
inverter ile ac sistem arasındaki aktif güç alışverişi
denklem (3) kullanılarak hesaplanabilir.
(3)
3. STATCOM ’UN KONTROLÜ
Güç sistemlerinde günümüze kadar gerçekleştirilen
bütün STATCOM uygulamalarında kontrol için
sadece iki metot kullanılmıştır. Bunlar geleneksel faz
kontrol tekniği ve darbe genişlik modülasyonu kontrol
tekniğidir (DGM-STATCOM). Her iki metotta da
STATCOM ’un temel devre yapısı tamamen aynıdır.
İki kontrol yaklaşımı arasındaki temel fark kullanılan
kontrol metodundan kaynaklanır.
Bu çalışmada, konverter tabanlı FACTS
kontrolörlerinden STATCOM ’un DGM kontrollü üç-
fazlı inverter kullanılarak, Matlab/Simulink ortamında
benzetimi yapılmıştır. Bu nedenle burada sadece
DGM-STATCOM tekniğinden bahsedilecektir. Bu
kontrol tekniğinde, inverterin çıkış akımının aktif ve
reaktif bileşenlerinin kontrolü birbirinden bağımsız
yapıldığı için, geleneksel faz kontrol tekniğinden daha
avantajlıdır [2]. Ayrıca DGM-STATCOM ’da
geleneksel faz kontrol tekniğinden farklı olarak dc
gerilimin değişmediği kabul edilir [6].
DGM kontrol tekniği kullanılan temel STATCOM
devresi Şekil 2 ’de gösterilmiştir. DGM kontrol
tekniğinde DGM kontrollü inverterler kullanılır. DGM
kontrollü inverterlerde anahtarların görev periyodunu
geniş aralıkta kontrol etmek mümkündür. Bu durum
inverter için anahtarlama frekansının arttırılabileceği
anlamına gelir. Anahtarlama frekansının artması,
inverterden daha az harmonik içerikli çıkış almaya
Şekil 2. DGM kontrollü
STATCOM devresi
imkân verir. Şekil 2 ’deki DGM kontrol devresinin
içyapısı ise Şekil 3 ’de gösterilmiştir .Şekil 3 ’de
görüldüğü gibi DGM kontrol devresinde üç tane alt
kontrol döngüsü vardır. Bunlar ac gerilim kontrolünü,
dc gerilim kontrolünü ve senkronizasyonu sağlayan
döngülerdir. Ac gerilim kontrolör döngüsü güç sistemi
ile inverter arasındaki reaktif güç alış verişini belirler.
4. STATCOM ’UN MATLAB/SIMULINK BENZETİMİ
STATCOM ’un benzetim devresi oluşturulurken 500
kVA, 600/240 V, bir bağlantı transformatörü
ve 3-fazlı iki seviyeli GTO yarı iletken anahtarlı
sinüzodal darbe genişlik modülasyon (SDGM)
kontrollü bir inverter kullanılmıştır. STATCOM ’un
Matlab/Simulink ortamındaki benzetim devresi Şekil
4 ’de görülmektedir. Şekildeki “Kontrolör” ile
gösterilen bloğun iç yapısı ise Şekil 5 ’de verilmiştir.
Şekil 5 ’de gösterilen STATCOM kontrolör
devresinde, güç sisteminin ac gerilimini düzenleyen,
dc gerilimi istenilen seviyede tutan ve güç sistemi ile
senkronizasyonu sağlayan üç ana kontrolör döngüsü
vardır. Ac gerilim kontrolör döngüsü, güç sistemi ile
inverter arasındaki reaktif güç alış verişini
belirlemektedir. Bu amaçla, ilk olarak kontrol edilmek
istenilen baranın akım ve gerilim değerleri anlık
olarak ölçülüp pu ’ya (per unit) çevrilir. Pu ’ya
çevrilen akım ve gerilim değerleri Park dönüşümü ile
191
DC gerilim kontrolör döngüsü; hem kondansatör
geriliminin istenilen referans değerde kalmasını
sağlar, hem de ac sistem ile inverter arasındaki aktif
güç alışverişini belirler. Senkronizasyon döngüsü ise
STATCOM ’un bağlandığı baranın bir fazına ait
gerilimin faz açısını, frekansını ve açısal hızını belirler
[6].
Şekil 3. DGM kontrol devresinin içyapısı.
akım ve gerilimin aktif (Id, Vd) ve reaktif (Iq, Vq)
bileşenleri elde edilir. Ayrıca pu ’ya çevrilen bara
gerilimi PLL senkronizasyon bloğunun girişi olarak
kullanılır. PLL, STATCOM ’un bağlandığı baranın bir
fazına ait gerilimin faz açısını, frekansını ve açısal
hızını belirlemektedir. Şekil 5 ’deki dc gerilim
kontrolörü; hem kondansatör geriliminin istenilen
referans değerde kalmasını sağlar, hem de ac sistem
ile inverter arasındaki aktif güç alışverişini belirler.
Bunun için anlık olarak ölçülen dc gerilim değeri
referans dc gerilim değeri ile karşılaştırılıp hata bir PI
kontrolöründen geçirildikten sonra akımın aktif
bileşeninin referans değeri (Id_ref ) elde edilir. Dc
gerilim kontrolör döngüsünden elde edilen Id_ref değeri,
akımın aktif bileşeni (I d) ile karşılaştırılır. Hata bir PI
kontrolöründen geçirilerek inverterin üretmesi gereken
gerilimin reaktif bileşeni (Vq) elde edilir.
 Şekil 4. DGM kontrollü STATCOM ’un Matlab/Simulink modeli
bu durumlarda sistemin yük durumu Tablo 1 ’de
gösterilmiştir[8].

Tablo 1. Güç sisteminin varsayılan yük durumu ve buna

bağlı olarak STATCOM ’un üretmesi gereken reaktif akım
değerleri.

Güç Sisteminin
Yük Durumu 0 +1 pu -1 pu +0.6 pu -0.6 pu
(varsayılan)
t (sn) 0 0,2 0,4 0,6 0,8

Iqref (pu)
+0.6 pu
0 -1 pu +1 pu -0.6 pu
(STATCOM)

Şekil 5. STATCOM için benzetimde kullanılan kontrolör

devresi
Benzetimler için Vdc_ref =500V, inverterin anahtarlama
Benzer şekilde akımın reaktif bileşeninin referans frekansı 2 kHz ve C=5000 μF alınarak elde edilen
değeri (Iqref), akımın reaktif bileşeni (I q) ile sonuçlar Şekil 7-14 ’de gösterilmiştir.
karşılaştırılır. Hata bir PI kontrolöründen geçirilerek
inverterin üretmesi gereken gerilimin aktif bileşeni 1
(Vd) elde edilir. Elde edilen Vd ve Vq değerleri “2/3 0.95
dönüşümü” kullanılarak üç faza dönüştürülür. 0.9

Böylece inverterin anahtarlanması için kullanılacak 0.85

0.8
modülasyon sinyalleri elde edilir [7]. 0.75
Ma

0.7

Şekil 4 ’de “3-fazlı iki-seviyeli GTO anahtarlı 0.65

0.6
inverter” ile gösterilen alt bloğun içerisinde bulunan 0.55
değişken gerilim ve frekansta iki-seviyeli sinüzoidal 0.5

çıkış verebilen SDGM kontrollü inverterin anahtarlı 0.45

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2

bir faz bacağının modeli ise Şekil 6 ’da gösterilmiştir. t (s)

Şekil 7. modülasyon indeksinin değişimi

1.5
Iq
1 Iqref
I q ref (pu)

0.5

-0.5
I q ve

-1

-1.5

-2
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 1.1 1.2
t (s)

Şekil 8. STATCOM ’un Iqref ve Iq bileşenlerinin değişimi

1.5
Id
1 Idref

Şekil 6. SDGM kontrollü GTO anahtarlı inverterin bir faz

0.5
Id ve I dref ( p u )

bacağının Matlab/Simulink modeli

0

Benzetim çalışmasında, kontrolör devresinde akımın -0.5

reaktif bileşeninin referans değeri Iqref değiştirilerek,
-1
güç sisteminin indüktif ve kapasitif yüklü olduğu
durumlar için STATCOM ’un dinamik cevabı -1.5
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2
incelenmiştir. Burada STATCOM ’un bağlı olduğu t (s)

güç sistemindeki yük durumu varsayılarak, Şekil 9. STATCOM ’un Idref ve Id bileşenlerinin değişimi
STATCOM ’un bu yükü kompanze etmesi istenmiştir.
Bu amaçla akımın reaktif bileşeninin referans değerine
dışarıdan zamana bağlı olarak verilen pu değerleri ve

192
 1.5 5. SONUÇ
1.25
Benzetimden elde edilen sonuçlara bakıldığında; Şekil
7 ve Şekil 8 ’den, Iqref değerine zamana bağlı olarak
1
verilen pu değerlerine karşın, STATCOM
V dc (pu)

0.75 devresindeki inverterin yükün ihtiyacı olan reaktif

0.5 akımı çok kısa sürede karşıladığı açıkça
0.25
görülmektedir. DGM-STATCOM ’larda dc gerilim
sabit olduğu için inverterin çıkış geriliminin temel
0
0 0.2 0.4 0.6
t (s)
0.8 1 1.2
bileşeninin genliği, değiştirilerek ayarlanır. Şekil
Şekil 10. İnverterin dc geriliminin değişimi 7 ’den görüldüğü gibi benzetim devresindeki
kontrolör, Iqref değerine zamana bağlı olarak verilen pu
2
Ia geride
Va
Ia
değerlerine uyup, STATCOM ’un endüktif çalışması
1.5
için, (0.2-0.4) s ve (0.6-0.8) s aralıklarında ’yı
Ak im- Geril im (pu)

0.5 azaltmıştır. Benzer şekilde STATCOM ’un kapasitif

0 çalışması için (0.4-0.6) s ve (0.8-1) s aralıklarında
-0.5
’yı artırmıştır. ’daki değişmelere bağlı
-1
olarak Şekil 8 ’de görüldüğü gibi, Iq, Iqref ‘i takip edip
-1.5

-2
STATCOM için gerekli kompanzasyon akımını
0.1 0.15 0.2 0.25 0.3 0.35 sağlayarak güç sistemini istenilen oranda kompanze
t (s)
edebilmektedir.
Şekil 11. Iqref 0 pu ’dan -1 pu ’ya değiştiğinde STATCOM
akımı ve gerilimi arasındaki faz ilişkisi
DGM-STATCOM ’un en önemli özelliği dc gerilimin
2
sabit tutulmasıdır. Şekil 9 ve 10 ’da görüldüğü gibi,
Va
1.5
Ia geride Ia ileride
Ia sürekli durumda STATCOM ’un dc gerilim kontrol
döngüsü, kondansatör geriliminin verilen referans
Ak im- Geril im (pu)

0.5 değerde sabit kalmasını sağlamıştır. Hatta I qref

0 değerinin değişimi esnasında bile dc gerilim sabit
-0.5 kalmaya devam etmiştir.
-1

-1.5 STATCOM ’un akımı ile gerilimi arasındaki faz

-2 ilişkisi, güç sisteminin çalışma şartlarına (indüktif ya
0.3 0.35 0.4 0.45 0.5 0.55 0.6
t (s) da kapasitif) bağlıdır. Yani, güç sisteminin indüktif
Şekil 12. Iqref -1 pu ’dan +1 pu’ya değiştiğinde STATCOM olduğu durumda STATCOM kapasitif bir reaktif
akımı ve gerilimi arasındaki faz ilişkisi. akım, güç sisteminin kapasitif olduğu durumda ise
STATCOM indüktif bir reaktif akım üretir. Bu durum
2
Ia ileride Ia geride
Va
Ia
ise Şekil 11-14 ‘den açıkça görülmektedir.
1.5
Ak im-Geril im (pu)

0.5
KAYNAKLAR
0 1. Gyugyi, L., “Power Electronics in Electric Utilities:
-0.5 Static Var Compensators”, Proceedings of The IEEE,
-1 vol. 76, no. 4, pp. 483-493, 1988.
-1.5 2. Cigre, “Static Synchronous Compensator”,
-2 Working Group 14.19, 1998.
0.5 0.55 0.6
t (s)
0.65 0.7 0.75
3. Gyugyi, L., “Reactive Power Generation and
Şekil 13. Iqref +1 pu ’dan -0.6 pu ’ya değiştiğinde Control by Thyristor Circuits”, IEEE Trans. Ind.
STATCOM akımı ve gerilimi arasındaki faz ilişkisi. Appl., vol. IA-15, no. 5, pp. 521-532, 1979.
4. Hasanovic, A., “Modeling and Control of The
2
Ia geride Ia ileride Va Unified Power Flow Controller (UPFC)”, Yüksek
Ia
1.5
Lisans Tezi, West Virginia Üniversitesi, 2000.
5. Schauder, C., and Mehta, H., “Vector Analysis and
Ak im-Gerilim(pu)

0.5
Control of Advanced Static VAR Compensators”, IEE
0

-0.5
Proceedings-C,Vol. 140, No. 4,pp.299–306, 1993.
-1
6. Uzunovic, E., EMTP, Transient Stability and Power
-1.5
Flow Models and Controls of VSC Based FACTS
-2 Controllers, Doktora Tezi, Canada, 2001.
0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.95 7. Çöteli, R., “STATCOM ile Güç Akış Kontrolü”,
t (s)

Şekil14. Iqref -0.6 pu ’dan +0.6 pu ’ya değiştiğinde Yüksek Lisans Tezi, F.Ü. Fen Bil. Enst., 2006.
STATCOM akımı ve gerilimi arasındaki faz ilişkisi 8. Deniz, E., “Esnek AC İletim Sistemleri”, Doktora
Semineri, , F.Ü. Fen Bil. Enst., 2007.

193