Bractwa Cerk I Ewn e Z5) H F) /srvsro LWH M

Bractwa cerk i ewn e
Z5] H F] \SRV SRO LWH M

Antoni Mironowicz
Bractwa cerkiewne
Z 5]HF]\SRVS ROLW HM
%LDá\VWRN
Recenzenci
ks. prof. dr hab. Marian Bendza
prof. dr hab. Jerzy Urwanowicz
Korekta
:LWDOLVàXED
3URMHNW RNáDGNL
:áDG\VáDZ3LHWUXN
6NáDGLSU]\JRWRZDQLH GRGUXNX
Aleksander Maksymiuk (setpro@pro.wp.pl)
Wydanie publikacji dofinansowane

SU]H]8U]ąG0 LDVWDZ%LDá\PVWRNX
Copyright © 2003 by The Orthodox Brotherhood of Sts. Cyril and Methodius

LQ3RODQG
ISBN 83-902928-1-5
Druk i oprawa
=DNáDG3ROLJUDILF]Q\2IIVHW3ULQWXO %URQLHZVNLHJR%LDá\VWRN
:VW ĊS
3RF]ąWNLSUDZRVáDZQ\FKEUDFWZFHUNLHZQ\FKVLĊJDMą;9VWXOHFLD
7HQVSHF\ILF]Q\URG]DMRUJDQL]DFMLUHOLJLMQR]DZRGRZ\FKZ\NV]WDáFLá
VLĊQD UXVNLFK] LHPLDFK 5]HF]\SRVSROLWHMZPLDV WDFK RPLHV]DQHM
VWUXNWXU]HZ\]QDQLRZHM0 LDVWDWDNLHU]ąG]ąFHVLĊSUDZHPPDJGH
EXUVNLPFKDUDNWHU\VW\F]QHE\á\]ZáDV]F]DGODWHUHQyZ:LOHĔV]F]\]
Q\/XEHOV]F]\]Q\5XVL+DOLFNLHM3RGODVLDSRáRĪRQ\FKQDVW\NXNXO
WXU\EL]DQW\MVNRUXVNLHMLáDFLĔVNLHM1DMZF]HĞQLHMEUDFWZDSRZVWDá\
Z:LOQLHLZH/ZRZLHJG]LHSUDZRVáDZQLPLHV]NDĔF\FKDUDNWHU\]R
ZDOLVLĊZ\VRNLPSR]LRPHPĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHM
6SHF\ILF]QąFHFKąEUDFWZFHUNLHZQ\FKE\áRWRĪHIXQNFMRQRZDá\
RQHW\ONRQDWHU\WRULXP5]HF]\SRVSROLWHMLQLHE\á\]QDQHQD5XVL
M oskiewskiej. Carowie moskiewscy nie znali istoty bractw cerkiew-
Q\FK-HGHQ]HVWDUV]\]Q\EUDFWZDNLMRZVNLHJRZUQDSLVDáSRV
áDQLHGR 0 RVNZ\ZNWyU\PWDN]GHILQLRZDá FKDUDNWHURUJDQL]DFML
Ä%UDFWZHPVLĊQD]\ZDNLHG\FKU]HĞFLMDQLHSUDZRVáDZQLĪ\MąF\SR
ĞUyG/DFKyZXQLWyZLSU]HNOĊW\FKKHUHW\NyZLFKFąFZ\áąF]\üVLĊ
VSRĞUyGLQQ\FKLQLHPLHü]QLPLQLFZVSyOQHJRVDPL]HVREąPLáRĞ
FLąáąF]ąVLĊLPLRQDVZRMHZMHGQRVSLVXMąLEUDüPLVLĊQD]\ZDMąDWDN
PRFQLHMLSUĊG]HMLQQRZLHUFyZRGHSU]HüPRJą´1. Starszy bractwa ki-
MRZVNLHJRWUDIQLHZ\GRE\ZDGHILQLFMĊRUJDQL]DFMLFHUNLHZQHMSRZ
VWDáHMGRREURQ\ZáDVQHMUHOLJLLZREOLF]XHNVSDQVMLLQQ\FKZ\]QDĔ
1LFWHĪG]LZQHJRĪHEUDFWZDQDMF]ĊĞFLHMSRZVWDZDá\ZĞURGRZLVNX
SUDZRVáDZQHJRPLHV]F]DĔVWZDU\ZDOL]XMąFHJR]NDWROLFNLPSDWU\FMD
WHP0 QLHMRVWUHNRQIOLNW\QDWOHUHOLJLMQRQDURGRZ\PZ\VWĊSRZDá\
1 J.Bardach, Bractwa cerkiewne na ziemiach ruskichRzeczypospolitej w XVI-XVII wie-
ku, „ Kwartalnik Historyczny”,R.LXXIV, z. 1,1967,s. 77.
5
ZĞURGRZLVNX V]ODFKHFNLP. RQNXUHQFMD ZREUĊELHPLDVW UXV NLFK
VSU]\MDáDUR]ZRMRZLĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMLQDURGRZHMOXGQRĞFLSUD
ZRVáDZQHM
3RZVWDQLHLUR]ZyMEUDFWZFHUNLHZQ\FKE\áUH]XOWDWHPSR]\FMLMD
NąZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PRGJU\ZDáHOHPHQWĞZLHFNL:RGUyĪ
QLHQLXRG5XVL0 RVNLHZVNLHMJG]LHSDQXMąF\SRGSRU]ąGNRZDáVRELH
&HUNLHZSUDZRVáDZQąZV]ODFKHFNLHM5]HF]\SRVSROLWHMÄVRERURZRĞü´
QDGDORGJU\ZDáDGXĪąUROĊ'RGDWNRZRXG]LDáĞZLHFNLFKZĪ\FLX.RĞ
FLRáDE\áZDUXQNRZDQ\SUDZHPÄSDWURQDWX´LÄNLWRUVWZD´2EDSUD
ZDF]\QLá\]HĞZLHFNLFKZVSyáRGSRZLHG]LDOQ\FK]DVWDQPDWHULDOQ\
LGXFKRZ\&HUNZLSUDZRVáDZQHM:WDNLFKZDUXQNDFKXVWURMRZ\FK
5]HF]\SRVSROLWHMEUDFWZDFHUNLHZQHSHáQLá\IXQNFMĊ]ELRURZHJRSDW
URQD.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR
6]F]HJyOQąUROĊ EUDFWZDFHUNLHZQH RGJU\ZDá\ZRNUHVLH GDZQHM
5]HF]\SRVSROLWHMNLHG\WRZ.RĞFLHOHZVFKRGQLP]DFKRG]Lá\G\QD
PLF]QH]PLDQ\3URJUDPUHIRUP]DSRF]ąWNRZDQ\SU]H]EUDFWZDFHU
NLHZQHZ]PRFQLá.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\FKRüFKDUDNWHUL]DVLĊJQD
SUDZ\QLHE\áQDVNDOĊ]PLDQSRWU\GHQFNLFKZ.RĞFLHOHáDFLĔVNLP
5HIRUP\EUDFWZFHUNLHZQ\FKSRGQLRVá\ĞZLDGRPRĞüUHOLJLMQąZLHU
Q\FK]DKDPRZDá\SURFHVRGFKRG]HQLDOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMGRND
WROLF\]PXLZ\]QDĔUHIRUPRZDQ\FK:PRPHQFLHXSDGNXKLHUDUFKLL
SUDZRVáDZQHM L]DáDPDQLDVWUXNWXU\ RUJDQL]DF\MQHM.RĞFLRáD OXG]LH
ĞZLHFF\]U]HV]HQLZEUDFWZDFKDNW\ZQLHNUHRZDOLSROLW\NĊZ\]QD
QLRZąRĞURGNyZSUDZRVáDZQ\FK/LF]EDW\FKRVWDWQLFKV\VWHPDW\F]
QLHSU]HMPRZDQ\FKSU]H]XQLWyZ]QDF]QLHVLĊ]PQLHMV]DáDZ;9,,Z
:ZLHNX;9,,,SU]\SUDZRVáDZLX]RVWDá\MHG\QLHWHPLHMVFRZRĞFL
ZNWyU\FKG]LDáDá\EUDFWZDFHUNLHZQH2GSRF]ąWNXLVWQLHQLDEUDFWZ
FHUNLHZQ\FKZDĪQ\PDVSHNWHPLFKDNW\ZQRĞFL]DSLVDQ\PZVWDWX
WDFKRUJDQL]DFML E\áRERZLą]HN QLHVLHQLDSRPRF\ XERJLP2SUyF]
ZVSRPDJDQLDURG]LQVZ\FK]PDUá\FKF]áRQNyZEUDFWZD]DMPRZDá\
VLĊUyZQLHĪG]LDáDOQRĞFLąILODQWURSLMQąDGUHVRZDQąGRFDáHJRVSRáH
F]HĔVWZD1LHPQLHMZDĪQDE\áDG]LDáDOQRĞüRĞZLDWRZDEUDFWZ6]NRO
QLFWZRSURZDG]RQHSU]H]EUDFWZDFHUNLHZQHPLDáRFKDUDNWHUV]Nyá
ĞUHGQLFKLGRVWDUF]DáRQLH]EĊGQHMNDGU\.RĞFLRáRZLSUDZRVáDZQHPX
%UDFWZDG]LDáDOQRĞüFKDU\WDW\ZQąLRĞZLDWRZąILQDQVRZDá\] ZáDVQHM
NDV\']LĊNLRILDUQRĞFLF]áRQNyZEUDFWZDS RZVWDZDá\V]SLWDOHLSU]\
WXáNL 2 SUyF]WHJR VSUDZRZDá\SLHF]Ċ QDGRELHNWDPL VDNUDOQ\PL
6
SU]HSURZDG]DMąFQLH]EĊGQHUHPRQW\ILQDQVXMąFSUDFHUHQRZDF\MQH
Z\VWURMXĞZLąW\ĔRUD]EXGXMąFQRZH
3R,,,UR]ELRU]H5]HF]\SRVSROLWHMZáDG]HURV\MVNLHQDU]XFLá\.RĞ
FLRáRZLSUDZRVáDZQHPXXVWUyMV\QRGDOQRNRQV\VWRUVNLOLNZLGXMąFMH
JRRGUĊEQRĞü SUDZQąLRUJDQL]DF\MQą 2GZVSyá] DU]ąG]DQLD &HUN
ZLą]RVWDáRGVXQLĊW\HOHPHQWĞZLHFNL.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QDGDZ
Q\FK]LHPLDFK5]HF]\SRVSROLWHM]DWUDFLáVZRMąNXOWXURZąVSHF\ILNĊ
LRUJDQL]DF\MQąQLH]DOHĪQRĞüVWDMąFVLĊF]ĊĞFLą&HUNZLURV\MVNLHM1D
GDZQ\FKWHUHQDFK:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRRGVXQLĊWRRGJRG
QRĞFLFHUNLHZQ\FKPLHMVFRZ\FKGXFKRZQ\FKDQDLFKPLHMVFHVSUR
ZDG]RQRGXFKRZLHĔVWZRURV\MVNLH'XFKRZLHĔVWZRWRXMHGQROLFDáR
Ī\FLHSDUDILDOQHLNODV]WRUQHZHGáXJSUDZNDQRQLF]Q\FKL]Z\F]DMyZ
RERZLą]XMąF\FKZ&HUNZLURV\MVNLHM7DNDXQLILNDF\MQDSROLW\NDGR
SURZDG]LáDGR ]OLNZLGRZDQLDPLHMVFRZHM WUDG\FMLORNDOQHM NXOWXU\
FHUNLHZQHM LFKDUDNWHU\VW\F]QHMGOD ]LHPELDáRUXVNROLWHZVNLFK RE
U]ĊGRZRĞFL:VWUXNWXU]H5RV\MVNLHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR] PLH
QLáDVLĊUyZQLHĪURODEUDFWZFHUNLHZQ\FK:;,;ZLHNXZQRZ\FK
XZDUXQNRZDQLDFKZ\]QDQLRZ\FKEUDFWZDFHUNLHZQH]RVWDá\SRGSR
U]ąGNRZDQHZáDG]\PLHMVFRZ\FKELVNXSyZ%UDFWZDQLHPXVLDá\MXĪ
ZDOF]\üR]DFKRZDQLHVWDQXSRVLDGDQLDFHUNZLDOHRĞZLDGRPRĞüUH
OLJLMQąZĞUyG ZLHUQ\FK&KDUDNWHUG]LDáDOQRĞFL EUDFWZFHUNLHZQ\FK
XOHJá ] PLDQLH
5RODEUDFWZFHUNLHZQ\FKZ]URVáDSRQRZQLHZ,,5]HF]\SRVSROL
WHM]ZáDV]F]DQDWHUHQLH:Rá\QLD%UDFWZDSRQRZQLHZDOF]\á\RVWDQ
SRVLDGDQLD.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJREURQLá\LQWHUHVyZQDURGRZ\FK
LUHOLJLMQ\FK%LDáRUXVLQyZL8NUDLĔFyZ:DĪQHPLHMVFHZG]LDáDOQRĞ
FL]DMPRZDá\VSUDZ\Z\GDZQLF]HLRĞZLDWRZH']LĊNLLFKDNW\ZQRĞFL
GRV]áRGRSHáQLHMV]HMLQWHJUDFMLVSRáHF]QRĞFLELDáRUXVNLHMLXNUDLĔVNLHM
].RĞFLRáHPSUDZRVáDZQ\P1LH]DZV]HG]LDáDOQRĞüEUDFWZZRNUH
VLHPLĊG]\ZRMHQQ\P]QDMGRZDáD ]UR]XPLHQLHKLHUDUFKLLFHUNLHZQHM
LDGPLQLVWUDFMLSDĔVWZRZHM 2EDZLDQRVLĊ LFKEOLVNLHJR SRZLą]DQLD
]UXFKHPQDURGRZ\PLODQVRZDQ\PLSU]H]QLHKDVáDPLELDáRUXWHQL
zacji i ukrainizacji Cerkwi.
:RNUHVLHSRZRMHQQ\PQLHE\áRSROLW\F]Q\FKZDUXQNyZGRUHDN
W\ZRZDQLDLQVW\WXFMLEUDFWZFHUNLHZQ\FK:áDG]HNRPXQLVW\F]QHQLH
]H]ZDODá\QDV]HUV]\XG]LDáĞZLHFNLFKZĪ\FLXUHOLJLMQ\P'RSLHURZOD
WDFKRVLHPG]LHVLąW\FK;;ZQDVWąSLáSRZUyWGRWUDG\F\MQHJRXG]LD
7
áXHOHPHQWXĞZLHFNLHJRZĪ\FLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR8G]LDáOD
LNDWXZĪ\FLX&HUNZLUR]SRF]ĊáR]DáRĪRQHSU]H]PáRG]LHĪVWXGHQF
Ną ZDUV] DZVNLFK XF]HOQL.RáR 7HRORJyZ3UDZRVáDZQ\FK NW yUH
ZUSU]\MĊáRRILFMDOQąQD]ZĊ%UDFWZD0 áRG]LHĪ\3UDZRVáDZ
QHM'RWUDG\FMLKLVWRU\F]QHMEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDZLą]Dá\RUJDQL
]DFMHVNXSLDMąFHLQWHOLJHQFMĊSUDZRVáDZQą3LHUZV]ąRUJDQL]DFMą]U]H
V]DMąFąGRURVá\FKZ\]QDZFyZS UDZRVáDZLDE\áR%UDFWZR3UDZRVáDZQH
LPĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJR]DáRĪRQHZUZ%LDá\PVWRNX
3UH]HQWRZDQDSUDFD]RVWDáDSRĞZLĊFRQDJHQH]LHLUROLEUDFWZFHU
NLHZQ\FKZ5]HF]\SRVSROLWHMZUyĪQ\FKRNUHVDFKMHMIXQNFMRQRZD
QLD$XWRUSRVWDZLáVRELH]DFHOXND]DQLHUyĪQ\FKDVSHNWyZG]LDáDO
QRĞFLEUDFWZFHUNLHZQ\FKLSU]HGVWDZLHQLH]QDF]HQLDWHMRUJDQL]DFML
ZG]LHMDFK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQDW HUHQLH5]HF]\SRVSROLWHM8]X
SHáQLHQLHPWHMSUDF\EĊG]LHUR]G]LDáSRĞZLĊFRQ\G]LDáDOQRĞFL%UDFW
ZD3UDZRVáDZQHJRĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRNWyUHJRSRZVWDQLH
LG]LDáDOQRĞüQDMOHSLHMXND]XMHSURFHVUHQHVDQVXEUDFWZFHUNLHZQ\FK
ZODWDFKRVLHPG]LHVLąW\FKLG]LHZLĊüG]LHVLąW\FK;;ZLHNX
3RGVWDZRZDOLWHUDWXUDGRG]LHMyZEUDFWZFHUNLHZQ\FKXND]DáDVLĊ
Z;,;Z3UREOHPDW\NąEUDFWZFHUNLHZQ\FK]DMPRZDOLVLĊKLVWRU\F\
URV\MVF\ELDáRUXVF\LXNUDLĔVF\NWyU\FKSRJOąG\SUH]HQWXMHSLHUZV]\
UR]G]LDáQLQLHMV]HMSUDF\0 +UXV]HZVNL66RáRZLRZ3-HILPLHQ
NR- ) OHURZ1 6NDEDáDQRZLF]0 .RMDáRZLF]0 3RNURZVNL
$3DSNRZ)ĩXGUR6*RáXELHZ=QRZV]HMOLWHUDWXU\WHPDW\ND
EUDFWZFHUNLHZQ\FKE\áDSRGHMPRZDQDZSUDFDFK.&KRG\QLFNLH
JR-,VDMHZLF]D/%LHĔNRZVNLHJR-%DUGDFKDL$0 LURQRZLF]D
+LVWRULĊRUJDQL]DFMLG]LDáDMąF\FKZ3ROVFHZ;;ZLHNXL.RĞFLRáDSUD
ZRVáDZQHJRZ,,5]HF]\SRVSROLWHMLZRNUHVLHSRZRMHQQ\PSRODWD
G]LHZLĊüG]LHVLąWHSU]HGVWDZLDMą SUDFH. 8UEDQDL0 3DSLHU]\Ĕ
VNLHM7XUHN$XWRUPDQDG]LHMĊĪHSRGQRV]RQDSU]H]ZLHOXEDGDF]\
WHPDW\NDEUDFWZFHUNLHZQ\FK]QDMG]LHQDĞODGRZFyZDSUH]HQWRZD
QDUR]SUDZDSU]\F]\QLVLĊGROHSV]HJR]UR]XPLHQLDUROLWHMRUJDQL
]DFMLZĪ\FLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZGDZQHMLZVSyáF]HVQHM5]H
czypospolitej.
8
Gen eza
EUDFWZFHUNLHZQ\FK
:GUXJLHMSRáRZLH;9Z]PLHQLá\VLĊUHODFMHZ\]QDQLRZHZPLDV
WDFK :LHONLHJR.VLĊVWZD /LWHZVNLHJRLQD ]LHPLDFKUXVNLFK .RURQ\
:UQDWHUHQLH]LHPLKDOLFNLHMLQD3RGROX]RVWDáR]QLHVLRQHGDZQH
prawo ruskie, a na jego miejsce wprowadzono polskie. Zmiany te do-
W\F]\á\UyZQLHĪFHFKyZU]HPLHĞOQLF]\FK1D]LHPLDFKUXVNLFK.RURQ\
PLHV]F]DQLHSUDZRVáDZQLE\OLRGVXZDQLRGXF]HVWQLFWZDZHZáDG]DFK
PLHMVNLFK3RUD]SLHUZV]\GRV]áRGRNRQIOLNWyZZ\]QDQLRZ\FKZFH
FKDFKU]HPLHĞOQLF]\FKQDWHUHQLHPLDVWR]UyĪQLFRZDQHMVWUXNWXU]HZ\]
naniowej. W celu obrony interesów ekonomicznych, narodowych i re-
OLJLMQ\FKOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMSRZVWDá\EUDFWZDFHUNLHZQH1.
Pochodzenie tego specyficznego zrzeszenia wiernych, charakte-
U\VW\F]QHJRGOD VSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMQD ]LHPLDFK:LHONLHJR
.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRQLHMHVWGRNRĔFDZ\MDĞQLRQH2. Niektórzy his-
WRU\F\RGQRV]ąLGHĊSRZVWDQLDEUDFWZDGRRNUHVXSRJDĔVNLHJRNLH
G\IXQNFMRQRZDá\ MHV]F]HVLOQH ]ZLą]NLURGRZH :HGáXJ0 LNRáDMD
1 K.Chodynicki,.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\D5]HF]SRVSROLWD3ROVND=DU\VKLVWRU\F]Q\
1632:DUV]DZDV-:ROLĔVNL3ROVNDL.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\=DU\VKLVWRU\F]
ny, Lwów 1936, s. 24, 25; A.P odraza, ']LHMH]LHPXNUDLĔVNLFKGRU.,[w:] Ukraina.
7HUDĨQLHMV]RĞüLSU]HV]áRĞü,pod red.A. P odrazy,Kraków 1970,s.250,251; A.Mironowicz,
.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZSDĔVWZLH3LDVWyZL-DJLHOORQyZ%LDá\VWRNV
2 3 RJOąG\KLVWRU\NyZQ DWHPDWJHQH]\E UDFWZFHUNLHZQ\FKSRU0DNDULMIstorijaRus-
skoj Cerkwi, t. X,Sankt-P ietierburg 1879, s. 509,510; J. D.Isajewicz, Bratstwa ta ich rol
ZUR]Z\WNXXNUDMLĔVNRMLNXOWXU\;9,;9,,ZLFL. \MLZV /%LHĔNRZVNLOrga-
QL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRZ3ROVFH,[w:] .RĞFLyáZ3ROVFH6WXGLDQDGK LVWRULą.RĞFLRáD
Katolickiego w PolsceSRGUHG-.áRF]RZVNLHJRW,,F].UDNyZV$ 0LUR
nowicz, Genezabractw cerkiewnychÄ%LDáRUXVNLH=HV]\W\+LVWRU\F]QH´QU%LDá\VWRN
1996,s. 22-30.
9
+UXV]HZVNLHJR JUHFNDÄIUDWULD´ W RQLF LQQHJRMDN SRáXGQLRZRVáR
ZLDĔVNLHÄEUDFWZR´3:HGáXJWHMWHRULLZ(XURSLH=DFKRGQLHMZLĊ]\
URGRZHSU]HNV]WDáFLá\VLĊZFHFK\OXE]DZRGRZHRUJDQL]DFMHQD]ZD
QHEUDFWZDPLIUDWHUQLWDV:VSRáHF]HĔVWZLHZVFKRGQLRVáRZLDĔVNLP
]DPLDVW]ZLą]NyZURGRZ\FKWZRU]\á\VLĊ]ZLą]NLURGRZRWHU\WRULDO
QHSU]\MPXMąFQD]ZĊEUDFWZD=F]DVHPRUJDQL]DFMHW HQDELHUDá\FKD
rakteru religijnego (szacunek dla patronów szczególnie czczonych,
XURF]\VWHREFKRG]HQLHĞZLąW]ZLą]DQ\FK ]WUDG\FMąURGRZą&HU
NLHZZW\PZ\SDGNXVWDQRZLáDFHQWUXP]ZLą]NXUHOLJLMQHJR:HG
áXJ0 LNRáDMD +UXV]HZVNLHJRZGUXJLHM SRáRZLH;9Z RUJDQL]DFMH
EUDFNLHSRGGDQHE\á\VLOQ\PZSá\ZRPFHFKyZU]HPLHĞOQLF]\FK&H
FK\Z\UDVWDá\]WHJRVDPHJRNRU]HQLDFREUDFWZDDLFKVWUXNWXUDZHZ
QĊWU]QDE\áD]EOLĪRQDGR RUJDQL]DFMLEUDFNLFK&HFK\U]HPLHĞOQLF]H
ZZLHOXZ\SDGNDFKVWDá\VLĊSRGVWDZąIXQNFMRQRZDQLDEUDFWZFHU
NLHZQ\FK=NUĊJX VSRáHF]HĔVWZDFHFKRZHJR UHNUXWRZDáD VLĊ QDM
ZLĊNV]DOLF]EDF]áRQNyZEUDFWZ4,ZDQ)OHURZJHQH]ĊEUDFWZQD]LH
PLDFK OLWHZVNRELDáRUXVNLFKLQWHUSUHWRZDá MDNRSRZVWDQLH QRZ\FK
RUJDQL]DFMLFHUNLHZQ\FKUR]ZLQLĊW\FKSRGZSá\ZHPSUDZDPDJGH
burskiego5:HGáXJ)OHURZDÄPLHV]F]DQLHGDQHJRPLDVWDSU]\MPX
MąF\SUDZRPDJGHEXUVNLHRWU]\P\ZDOLZHZQĊWU]QHSUDZDVZRMHVą
G\LXU]ĊG\:áDG]DDGPLQLVWUDF\MQDQDOHĪDáDGREXUPLVWU]yZLUDM
FyZVąGRZD]DĞGRZyMWyZáDZQLNyZLVĊG]LyZ5]HPLHĞOQLF\E\OL
VNXSLHQLZFHFKDFK&HFK\WZRU]\á\NRUSRUDFMHSRVLDGDMąFHZáDVQą
UHJXáĊZáDG]ĊLEURĔ5]HPLHĞOQLNyZMHGQHJRFHFKXQD]\ZDQREUDF
WZHP%UDFWZRFHFKRZHSRVLDGDáRZáDVQąFHUNLHZQDNWyUHMXWU]\
PDQLHáRĪ\áRĞURGNL SLHQLĊĪQH&HFK\LEUDFWZD FHUNLHZQHSR
VLDGDá\ZLHOHHOHPHQWyZZVSyOQ\FKZVSyOQ\]DU]ąGZáDVQ\VąGFR
roczne wybieranie czterech braci do kierowania sprawami brackimi,
ZVSyOQ\VNDUEGRNWyUHJR ZSá\ZDá\SLHQLąG]H%UDFWZDFHFKRZH
LFHUNLHZQHSRVLDGDá\ SRGREQHRERZLą]NLZREHF VZ\FKF]áRQNyZ
SRPRFFKRU\PURG]LQRP]PDUá\FK´6. Flerow w swym porówna-
3 0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy,t. VI, Kyjiw– Lwiw1907, s. 500.

4 7DPĪHV:HGáXJ6LHUJLHMD6RáRZLRZDEUDFWZDSRZVWDá\]W]ZÄ EUDW
F]LQ´WMRUJDQL]DFMLZ\ZRG]ąF\FKVLĊ]H]ZLą]NyZU]HPLHĞOQLF]\FK1RZRJURGXL3 VNRZD
=RE606RáRZLRZBratcziny,„Russkije Biesiedy”,nr 4, 1856,s.108-117.
5 I.O.Flerow,2SUDZRVáDZQ\FKFHUNRZQ\FKEUDWVWZDFKSURWLZRERUVWZRZDZV]\FKXQLL
ZMXJR]DSDGQRM5RVVLLZ;9,;9,,L;9,,,VW.,Sankt-Pietierburg 1857,s.14.
6 7DPĪH V
10
QLXQLH]DXZDĪDáSRGVWDZRZHMUyĪQLF\PLĊG]\EUDFWZDPLDFHFKDPL
&HFK\RSUyF]VSUDZU]HPLHĞOQLF]\FKSRVLDGDá\MHG\QLHF]ĊĞFLRZRUH
OLJLMQ\FKDUDNWHUSRGF]DVJG\EUDFWZDFHUNLHZQHPLDá\QLHPDOZ\
áąF]QLHNRQIHV\MQH REOLF]HVZHMG]LDáDOQRĞFL=NROHL 6WLHSDQ*RáX
ELHZXZDĪDáĪHEUDFWZDUR]ZLMDá\VLĊQD]DVDG]LHSUDZDSDWURQDWX
IXQNFMRQXMąFHJRZ;9;9,,ZQDWHUHQLH5]HF]\SRVSROLWHM:GRE
UDFKV]ODFKHFNLFK SDWURQDWE\áMHGQRRVRERZ\ :PLDVWDFKU]ąG]ą
F\FKVLĊSUDZHPPDJGHEXUVNLPRSLHNXQDPLFHUNZLSR]RVWDZDOLVD
PLPLHV]F]DQLH&HUNLHZQH EUDFWZD²ZHGáXJ6 *RáXELHZD²WR
QLFLQQHJRMDNUR]ZLMDMąFHVLĊSRGNROHNW\ZQ\PSDWURQDWHPNWLWRU
VWZHP]ZLą]NLUHOLJLMQH7. :\SDGD]D]QDF]\üĪHVSHF\ILF]QH]ZLą]NL
UHOLJLMQH]U]HV]Dá\SU]HZDĪQLHJUXSĊOXG]LRMHGQDNRZ\FK]DLQWHUHVR
ZDQLDFKLQDMF]ĊĞFLHMZ\NRQXMąF\FKWĊVDPąSUDFĊ3RJOąGWHQZ\GR
E\ZDQDSLHUZV]\SODQHOHPHQWFHUNLHZQHMG]LDáDOQRĞFLEUDFWZSRPL
MDMąFLQQHIRUP\G]LDáDOQRĞFLSROLW\F]QHMVSRáHF]QHMNXOWXUDOQHM
:HGáXJ3DZáD -HILPLHQNLEUDFWZD FHUNLHZQHE\á\ UR]ZLQLĊFLHP
VWDURVáRZLDĔVNLFKEUDFWZURGRZ\FK-HILPLHQNRUR]SDWUXMHEUDFWZD
jako ostatni etap procesu rozwojowego: z bractw rodowych, poprzez
JLOGLHEUDFWZDU]HPLHĞOQLNyZGREUDFWZFHUNLHZQ\FK3-HILPLHQNR
ZSURZDG]DMHV]F]HSRMĊFLHÄGREURZROQHJRURGX´:HGáXJWHMWHRULL
EUDFWZDQLHSRZVWDá\]FKZLOąZ\GDQLDGRNXPHQWXDNWXPyZLąFH
JRRLFKSRZVWDQLXOHF]LVWQLDá\ZUD]]SRMDZLHQLHPVLĊZVSyOQRW\
Z\]QDQLRZHMZNWyUHMRQHIXQNFMRQRZDá\ 8%UDFWZDSRZVWDá\ZRG
OHJáHMSU]HV]áRĞFLZRSDUFLXRRUJDQL]DFMHURGRZHVWDQRZLąFHUHOLJLM
QRVSRáHF]QHWáRIXQNFMRQRZDQLD]ELRURZRĞFL9. XIX-wieczni histo-
U\F\URV\MVF\XZDĪDMąĪHEUDFWZDQLHE\á\RUJDQL]DFMDPLRU\JLQDOQ\
PLDEH]SRĞUHGQLRNRQW\QXRZDá\]DGDQLDUXVNLFKVWDU\FKÄEUDWF]LQ´
7DNLH]DáRĪHQLH QLHXZ]JOĊGQLD RGPLHQQ\FKZDUXQNyZ IXQNFMRQR
ZDQLDZVSyOQRWZ\]QDQLRZ\FKQD5XVLSyáQRFQRZVFKRGQLHMLZ:LHO
NLP.VLĊVWZLH/LWHZVNLP%UDFWZDQDWHUHQLH5]HF]\SRVSROLWHMSR]D
FHODPLNXOWXUDOQRRĞZLDWRZ\PL]DMPRZDá\VLĊREURQąLQWHUHVyZSUD
ZRVáDZLDLQDURGRZRĞFL UXVNLHMÄ%UDWF]LQ\´QD5XVL SyáQRFQHMQLH
7 67*RáXELHZIstorija Kijewskoj Duchownoj Akadiemii,Kijew 1886,s.79-83.P o-
GREQ\SRJOąGRJHQH]LHEUDFWZZ\UD]LáD:DQGDàXNV]D: VSUDZLHSUDZRVáDZQ\FKEUDFWZ
miodowych w W ilnieÄ $WKHQHXP:LOHĔVNLH´W;,,,]:LOQR V
8 P . Jefimienko, Bratstwo i sojuzy niszczich,„ Kijewskaja Starina”,Kijew 1883,nr 9,
V
9 7DPĪHV
11
SHáQLá\SRGREQ\FK]DGDĔ:UHV]FLHVWDURUXVNLHÄEUDWF]LQ\ÍXQNFMR
QRZDá\Z;,,L;,,,ZDSLHUZV]HEUDFWZDQD]LHPLDFK:LHONLHJR
.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRSRZVWDá\ZSRáRZLH;9LUR]ZLQĊá\VLĊZ;9,
L;9,,ZZRNUHVLHNRQIOLNWyZZ\]QDQLRZ\FK
=DFKRGQLHMNRQFHSFMLJHQH]\EUDFWZEURQLá1LNRáDM6XZRURZ:HG
áXJQLHJRLQVW\WXFMHEUDFNLHSU]\E\á\](XURS\=DFKRGQLHM103RGRE
QLHMDN,ZDQ)OHURZSRZVWDQLHEUDFWZQD]LHPLDFKOLWHZVNRELDáRUX
VNLFKLQWHUSUHWRZDáRQMDNRSRZVWDQLHQRZ\FKRUJDQL]DFMLFHUNLHZ
Q\FKUR]ZLQLĊW\FKSRGZSá\ZHPSUDZDPDJGHEXUVNLHJR11. Obaj jed-
QDNQLH]DXZDĪDOLSRGVWDZRZ\FKUyĪQLFPLĊG]\EUDFWZDPLDFHFKD
PL16NDEDáDQRZLF]SRV]HGáGDOHMZRFHQLHZSá\ZXSUDZDPDJGH
EXUVNLHJRQDUR]ZyMEUDFWZ:LFKUR]ZRMXKLVWRU\F]Q\PZ\UyĪQLD
RQWU]\JáyZQHRNUHV\ZSRF]ąWNRZHMID]LHEUDFWZDVWDQRZLá\RG
PLDQĊJLOGLL]WąUyĪQLFąLĪG]LDáDOQRĞüEUDFWZQLHPLDáDWDNZ\NU\V
WDOL]RZDQHJRFKDUDNWHUX MDNJLOGLH DJáyZQLHVNRQFHQW URZDQD E\áD
QDSRWU]HEDFK&HUNZLVWąGWHĪLFKSyĨQLHMV]DQD]ZDÄEUDFWZDFHU
NLHZQH´7HJRW\SXEUDFWZDIXQNFMRQRZDá\Z;9ZDZLĊNV]HJR
]QDF]HQLDQDEUDá\ZQDVWĊSQ\PVWXOHFLX12Z,,SRá;9,L;9,,Z
ZEUDFWZDFKFHUNLHZQ\FKNV]WDáWRZDá\VLĊFHOHSR]DUHOLJLMQH,FKG]LD
áDOQRĞüSU]\MĊáD FKDUDNWHUREURQQRUHOLJLMQ\DXWRUQDZLą]XMH WXGR
G]LDáDĔREURQQ\FKJLOGLL13Z;9,,ZSRZVWDZDá\EUDFWZDRRE
OLF]XNXSLHFNRU]HPLHĞOQLF]\P NW yUHSR]D FHODPLUHOLJLMQ\PL SUR
ZDG]Lá\VSUDZ\KDQGORZHLU]HPLHĞOQLF]H14.
$OHNVDQGHU3DSNRZáąF]\áSRZVWDQLHEUDFWZFHUNLHZQ\FK]RUJD
nizacjami parafialnymi i z dawnymi bractwami miodowymi. Pierw-
V]HEUDFWZDPLRGRZHSRZVWDá\SU]\FHUNZLDFK=JRGQLH]HVWDU\P
]Z\F]DMHPZF]DVLHJáyZQ\FKĞZLąWFHUNLHZQ\FKWáRF]\á\RQHPLyG
LXVWDZLDá\ÄSLU\´153RGREQ\SRJOąGQDWHPDWSRZVWDQLDEUDFWZZ\
UD]LáLQQ\KLVWRU\NWHJRRNUHVX)ĩXGUR16.
10 N. S.Suworow, Uczebnik cerkownogo prawa,Moskwa 1913,s. 116, 117.
11 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FKFHUNRZQ\FKEUDWVWZDFK..,s.14.
12 16NDEDáDQRZLF]Zapadnojewropiejskije gildiii zapadnorusskija bratstwa,„ Christi-
janskoje Cztienije”,1875,cz. II,nr 9-10, s. 290-313.
13 7DPĪHV
14 7DPĪHV
15 A.A.Papkow,%UDWVWZD2F]HUNLVWRULL] DSDGQRUXVVNLFKSUDZRVáDZQ\FKEUDWVWZ,Sankt-
P ietierburg 1900.
16 )ĩXGURIstorijaMogilewskogo Bogojawlenskogobratstwa,„ Mogilewskije Jeparchial-
nyjeWiedomosti”, 1889,nr 29, s.453.
12
$QDOL]XMąF]DJDGQLHQLH JHQH]\EUDFWZ QDOHĪ\S RGQLHĞü SUREOHP
UROLHOHPHQWXĞZLHFNLHJRZĪ\FLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR:GDZ
nej Rzeczypospolitej patronat nad poszczególnymi parafiami wiej-
VNLPLVSUDZRZDOLZáDĞFLFLHOHPDMąWNyZDZPLDVWDFK²PLHV]F]D
QLHRGVFK\áNX;9,Z]RUJDQL]RZDQLZEUDFWZDFHUNLHZQH8G]LDá
ĞZLHFNLFKZVSUDZRZDQLXRSLHNLQDG&HUNZLąQLHZ\QLNDá]LGHLUX
FKXUHIRUPDF\MQHJRDOH]WUDG\F\MQHMGOD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRÄVR
ERURZRĞFL´3UDNW\NDWDNDQLH E\áD]Z\F]DMHPDSUDZHPXVWURMR
wym Cerkwi170 LNRáDM.RMDáRZLF]XGRZRGQLáĪHEUDFWZDSRZVWDá\
ZRSDUFLXRFHFK\PLHMVNLHVNáDGDMąFHVLĊ]U]HPLHĞOQLNyZWHMVDPHM
EUDQĪ\ 18=DGDQLHPLFKE\áDREURQDLQWHUHVyZJUXS\U]HPLHĞOQLF]HM
=F]DVHPVDPRG]LHOQHRUJDQL]DFMHFHFKRZHWZRU]\á\]DPNQLĊWHVWUXN
WXU\RGJU\ZDMąFZDĪQąUROĊZĪ\FLXVSRáHF]QRSROLW\F]Q\PPLDVWD
1D]JRáDLQQHSU]HVáDQNLSRZVWDQLDEUDFWZ]ZUyFLáXZDJĊ(10 LH
G\ĔVNL8ZDĪDáRQEUDFWZDFHUNLHZQH]DIRUPĊREURQ\SUDZRVáDZ
QHMVSRáHF]QRĞFL5]HF]\SRVSROLWHMZREOLF]XMHMQDURGRZHJRLUHOLJLM
QHJR]DJURĪHQLD19 :QDMQRZV]\ FK RSUDFRZDQLDFK SRĞZLĊFRQ\FK
G]LHMRPEUDFWZFHUNLHZQ\FKREVHUZXMHVLĊSRZUyWGRV]XNDQLDLFK
JHQH]\ZFHFKDFKU]HPLHĞOQLF]\FK IXQNFMRQXMąF\FKZPLDVWDFKQD
]LHPLDFK:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJR20.
:PLDVWDFKR]UyĪQLFRZDQHMVWUXNWXU]HZ\]QDQLRZHMVWDWXW\FH
FKRZHIDZRU\]RZDá\NDWROLNyZ5]DGNRSDQRZDá\ZQLFKVWRVXQNL
tolerancyjne21&HFK\E\á\Z]DVDG]LHLQVW\WXFMDPLNDWROLFNLPLFKR
FLDĪQDOHĪHOLGRQLFKZ\]QDZF\LQQ\FKZ\]QDĔFKU]HĞFLMDĔVNLFK:LFK
ZHZQĊWU]QHMVWUXNWXU]HXSU]\ZLOHMRZDQHVWDQRZLVND]DMPRZDOLND
WROLF\6\VWHPWHQSRZRGRZDáQDUDVWDQLHQLHWROHUDQFMLZ\]QDQLRZHM
ZHZQąWU]FHFKyZ22%\áWRGRGDWNRZ\LPSXOVGRWZRU]HQLDSU]H]
SUDZRVáDZQ\FKRUJDQL]DFML]DZRGRZ\FKRFKDUDNWHU]HUHOLJLMQ\P
17 W.Zaikin,Uczastijeswietskogo elemientaw cerkownom uprawlenii,wybornoje nacza-

áRLÄVRERUQRVW¶´Z.LMHZVNRM0LWURSROLLZ;9,;9,,Z.,Warszawa 1930,s.49-64.
18 02.RMDáRZLF]Cztienija o cerkownychzapadnorusskich bratstwachÄ 'LHĔ´
QU
19 E.N.Miedynskij,%UDWVNLMHV]NRá\8 NUDLQ\L%LHáRUXVVLLZ;9,;9,,Z.,Moskwa 1954.
20 J.D.Isajewicz,Bratstwa ta ich rol.V /%LHĔNRZVNL2UJDQL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRG
niego w Polsce,s.832;A.Mironowicz,.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,Bia-
á\VWRN V
21 -3 WDĞQLN0LDVWDLPLHV]F]DĔVWZRZGDZQHM3ROVFH,Warszawa 1949,s. 124, 125.
22 J. Morzy, *HQH]DLUR]ZyMFHFKyZZLOHĔVNLFKGRNRĔFD;9,,Z.,„ Zeszyty Naukowe
8QLZHUV\WHWX$GDPD0LFNLHZLF]D´6HULD+LVWRULD],93 R]QDĔV
13
.RQIOLNW\Z\]QDQLRZHZFHFKDFKLV\WXDFMDZMDNLHM]QDOD] áDVLĊ
&HUNLHZSUDZRV áDZQDOHJá\XSRGVWDZSRZ VWDQLDEUDFWZFHUNLHZ
Q\FK6ZRMąG] LDáDOQRĞFLąREMĊá\ RQHNZHVWLHZ\]QDQLRZHNXOWX
UDOQRRĞZLDWRZHLVSRáHF]QRSROLW \F]QH,VWRWQ\ZSá\ZQDWDNLVWDQ
U]HF] \PLDáUR]ZyMUXFKXUHIRUPDF\MQHJRSU]\JRW RZ\ZDQLHXQLL
LZ]URVW]DPRĪQRĞFLPLHV]F]DĔV WZDUXVNLHJR23%H] Z]JOĊGXQDWR
MDNLF]\QQLNPLDáGHF\GXMąFy ZSá\ZQDXNV]WDáWRZDQLHVLĊEUDFWZ
cerkiewnych (nadanie p raw magdeburskich, specyficzne stosunki
Z\]QDQLRZHLVSRáHF]QHZPLDVWDFK:LHONLHJR.VLĊVWZD/LW HZVNLH
JRQDOHĪ\] D]QDF]\üĪHSRV LDGDá\RQHZáDVQąUXVNąW UDG\FMĊNWy
UHM EH]SRĞUHGQLHM DQDORJLLQLH PRĪHP\ ]QDOHĨü Z]DFKRGQLRHXUR
pejs kich gildiach i cechach. Bractwa na ziemiach rus kich Rzeczy-
SRVS ROLWHMQLHE\á\RUJDQL]DFMDPLPDVRZ\PLOHF]VNXSLDá\QDMDN
W\ZQLHMV]ąF]ĊĞüVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMQSEUDFWZROZRZVNLH
ZVZHMGáXJLHMKLVWRULLQLHOLF]\áRMHGQRF]HĞQLHZLĊFHMQLĪF]áRQ
NyZ%UDFWZDPLPRVZ HJRQLHOLF]QHJRV NáDGXZVSUDZDFKZRO
QRĞFLUHOLJLMQHMLV ZRERGQHJRUR]ZRMXNXOWXU\QDURGRZHMZ\UDĪDá\
podst awowe int eresy narodu ruskiego24.
3LHUZV]H EUDFWZRFHUNLHZ QH SRZVWDáRQD WHUHQLH:LOQD RNRáR
UZRSDUFLXRFHFKNXĞQLHUVNL3RZRGHPMHJRSRZVWDQLDE\á\
VWRVXQNL SDQXMąFHZZLOHĔVNLFK FHFKDFKU]HPLHĞOQLF]\FK :ZLĊN
V]RĞFLFHFKyZZáDG]HE\á\]GRPLQRZDQHSU]H]RVRE\Z\]QDQLDU]\P
skokatolickiego. Pomimo formalnego równouprawnienia religijne-
JRFHFK\Z\PDJDá\RGVZ\FKF]áRQNyZSHZQ\FK]RERZLą]DĔZ]JOĊ
GHP.RĞFLRáDáDFLĔVNLHJRSáDFHQLDVNáDGHNGXFKRZLHĔVWZXXF]HVW
QLF]HQLDZQDERĪ HĔVWZDFK NDWROLFNLFK2ERZLą]HN XF]HVWQLF]HQLD
ZQDERĪHĔVWZDFKNRĞFLHOQ\FKZV]\VWNLFKF]áRQNyZRUJDQL]DFMLFH
FKRZHM]QDMGXMHP\ZZLHOXVWDWXWDFKFHFKyZZLOHĔVNLFKQSV]HZ
VNLPLU]HĨQLF]\P25:QLHNWyU\FKFHFKDFKU]HPLHĞOQLF]\FKUyĪQR
ZLHUF\PRJOLXZROQLüVLĊRGRERZLą]NXXF]HVWQLF]HQLDZQDERĪHĔ
VWZDFK.RĞFLRáDNDWROLFNLHJRSRSU]H]ZQLHVLHQLHRGSRZLHGQLFKVXP
ZFKDUDNWHU]HNDU\]DQLHREHFQRĞüĩ\FLHFHFKRZHE\áRUHJXORZDQH
23 A.P .Grickiewicz,6RF\DOQDMDERU¶EDJRURĪDQ%LHáRUXVVLLZ;9,;9,,,Z.,Minsk 1979,
V
24 J. D.Isajewicz, Bratstwa ta ich rol...,s.60.
25 K.Chodynicki, 2VWRVXQNDFKZ\]QDQLRZ\FKZFHFKDFKZLOHĔVNLFKRG;9GR;9,,,
w., [w:].VLĊJDSDPLąWNRZDNXF]FL2 VZDOGD%DO]HUDW,/ZyZVWHQĪH
.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\.., s. 90-92.
14
ZHGáXJĞZLąW.RĞFLRáDNDWROLFNLHJR3RGF]DVZ\ERUyZZáDG]FHFKR
Z\FKSLHUZVLJáRVRZDOLNDWROLF\DQDVWĊSQLHU]HPLHĞOQLF\LQQ\FKZ\]
QDĔ3RGREQDV\WXDFMDSDQRZDáDSU]\]DELHUDQLXJáRVX6WDQWDNLRG
ELHJDáRGGXFKDSU]\ZLOHMX=\JPXQWD.LHMVWXWRZLF]D]UQDGD
MąFHJRPLHV]F]DQRP ZLOHĔVNLPSUDZD PDJGHEXUVNLHLXSRGDEQLDMąF\
ustrój administracyjny miastado Krakowa. Rada miastaz burmistrzem
E\áDZ\ELHUDQDVSRĞUyGPLHV]NDĔFyZ:LOQD'RUDG\PLHMVNLHMPLHOL
SUDZRZ\ELHUDüÄSRáRZLFX]DNRQXU\PVNRKRDSRáRZLFX]DNRQXKUHF
koho”26/LF]EDEXUPLVWU]yZ:LOQDPLDáDE\üUyZQDÄUHOLJLLU]\PVNLHM
LJUHFNLHM´:WHMV\WXDFMLXSU]\ZLOHMRZDQHVWDQRZLVNRU]\PVNLFKND
WROLNyZZFHFKDFKU]HPLHĞOQLF]\FK]PXVLáRSUDZRVáDZQ\FKF]áRQNyZ
FHFKyZGR WZRU]HQLDZáDVQ\FK RUJDQL]DFMLRFKDUDNWHU]H Z\]QDQLR
Z\P:WHQVSRVyESRZVWDá\SLHUZV]HEUDFWZDFHUNLHZQHZ:LOQLH
%UDFWZDSRVLDGDá\ZáDVQHGRP\LU]ąG]Lá\VLĊVSHFMDOQ\PVWDWXWHP
UHJXOXMąF\PLFKĪ\FLHZHZQĊWU]QH&]áRQNRZLHEUDFWZDQDZáDVQ\
NRV]WZ\UDELDOLĞZLHFHV\FLOLPLyGNWyU\E\áVSRĪ\ZDQ\SRGF]DVZLHO
NLFKĞZLąW%RĪH1DURG]HQLH:LHONDQRF1DF]HOHEUDFWZVWDOLZ\
bierani corocznie starostowie, którzy przy pomocy kluczników za-
U]ąG]DOLPDMąWNLHPEUDFWZD6WDURVWRZLHUR]VWU]\JDOLVSRU\LNRQIOLN
W\PLĊG]\F]áRQNDPLEUDFWZDVSUDZRZDOLQDG]yUQDGĪ\FLHPPRUDO
Q\PLUHOLJLMQ\P3LHUZV]HEUDFWZDZLOHĔVNLHE\á\ZLĊFVWRZDU]\V]H
QLDPLRFHODFK UHOLJLMQRWRZDU]\VNLFKVNXSLDMąF\ PL U]HPLHĞOQLNyZ
Z\]QDQLDSUDZRVáDZQHJR
5R]ZyMEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDVWąSLáZPLDVWDFK:LHONLHJR.VLĊ
VWZD/LWHZVNLHJRZSLHUZV]HMSRáRZLH;9,ZLHNX3RZVWDZDQLXQR
Z\FKEUDFWZWRZDU]\V]\áZ]URVWSROLW\F]QHJR]QDF]HQLDPLHV]F]DĔ
VWZDZPLDVWDFK SRVLDGDMąF\FKSUDZDPDJGHEXUVNLH UR]ZyMĪ\FLD
UHOLJLMQHJRQDNWyU\ZSá\ZPLDáDUHIRUPDFMDRUD]XSRZV]HFKQLHQLH
VLĊNXOWXU\UHQHVDQVRZHM:PLDVWDFKRPLHV]DQHMVWUXNWXU]HZ\]QD
QLRZHMSRZVWDZDQLHEUDFWZE\áRZ\ZRáDQHQLHW\ONRSRWU]HEDPLUH
OLJLMQ\PLDOHWDNĪH Z]JOĊGDPLVSRáHF]QRSROLW\F]Q\PL3RVLDGDQLH
OHJDOQHMRUJDQL]DFMLSR]ZDODáRF]áRQNRPEUDFWZDVNXWHF]QLHMEURQLü
LFKĞZLHFNLHLQWHUHV\:ĞUyGVSRáHF]QRĞFLEUDFNLHMUR]ZLQąáVLĊUXFK
GąĪąF\ GRUHIRUPRZDQLD &HUNZLD]ZáDV]F]D GRSRGQLHVLHQLD SR
]LRPXPRUDOQHJRLXP\VáRZHJRGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FK
26 3 'XELĔVNL=ELyUS UDZLSU]\ZLOHMyZPLDVWXVWRáHF]QHPX: ;/LW: LOQRZLQDGD
nych, Wilno1788, s.5.
15
7HQGHQFMHUHIRUPDWRUVNLHQDMZF]HĞQLHMSRMDZLá\VLĊZĞUyGSUDZR
VáDZQHJRPLHV]F]DĔVWZD:LOQDL/ZRZD-XĪQDSRF]ąWNX;9,ZLH
NXZ:LOQLHZRSDUFLXRFHFKJDUEDUVNLNXSLHFNLLNXĞQLHUVNLSRZV
WDáRNLONDEUDFWZFHUNLHZQ\FK275HJXODPLQ\QRZRSRZVWDá\FKEUDFWZ
]ZDQHXVWDZDPLE\á\SRGREQHGRVWDWXWyZRUJDQL]DFMLFHFKRZ\FK
%UDFWZDS RVLDGDá\ZáDVQ\VDPRU]ąGLVDPHUR]VWU]\JDá\VąG\QDGVZR
LPLF]áRQNDPL:V]\VF\]RERZLą]DQLE\OLGRZQRV]HQLDVNáDGHNLV\
FHQLDPLRGXZZDĪQLHMV]HĞZLĊWD3RGREQHEUDFWZDSRZVWDá\ZH/ZR
ZLHSU]\FHUNZLDFK=ZLDVWRZDQLD10 3=DĞQLĊFLD10 3LĞZ0 L
NRáDMD28%UDFWZD]DMPRZDá\VLĊSU]HZDĪQLHVSUDZDPLUHOLJLMQ\PLLIL
ODQWURSLMQ\PL1LHNWyUH]QLFKXWU]\P\ZDá\V]SLWDOHRSLHNRZDá\VLĊ
ZGRZDPLLVLHURWDPLXG]LHODá\NUHG\WyZ]XERĪDá\PF]áRQNRPRU
JDQL]RZDá\XURF]\VWRĞFLĞZLHFNLHLUHOLJLMQH
*HQH]DWHJRQLH]Z\NáHJRIHQRPHQXMDNLPE\á\EUDFWZDFHUNLHZ
QHZ;9,;9,,,ZLHNXZ\QLNDáD]ZLHOXF]\QQLNyZ1DSRZVWDQLH
EUDFWZLVWRWQ\ZSá\ZPLDá\]DVDG\XVWURMRZH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQH
JRRUD]MHJRV\WXDFMDQD]LHPLDFKOLWHZVNRELDáRUXVNLFK:V]\VWNLH
Z\ĪHMZ\PLHQLRQH]MDZLVNDIXQNFMRQXMąFHQDWHUHQLH:LHONLHJR.VLĊ
VWZD/LWHZVNLHJRPLDá\]QDF]ąF\ZSá\ZQDXNV]WDáWRZDQLHVLĊQRZH
JRFKDUDNWHUXEUDFWZFHUNLHZQ\FK,FKSRZVWDQLHZ\QLNDáRZLĊFMXĪ
QLHW\ONR]XVWURMXFHFKRZHJRPLDVWLSDQXMąF\FKZQLFKVWRVXQNyZ
Z\]QDQLRZ\FKDOH]HZ]URVWXĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMLNXOWXURZHMOXG
QRĞFLUXVNLHM
27 :àXNV]D: VSUDZLHSUDZRVáDZQ\FKEUDFWZPLRGRZ\FK..,s. 288.

28 0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy,t. VI,s.506-508.
16
Bractwa cerkiewne
Z;9,;9,, ZLHNX
5R]ZyMEUDFWZFHUNLHZQ\FKZPLDVWDFK :LHONLHJR.VLĊVWZD/L
WHZVNLHJRQDVWąSLáZSLHUZV]HMSRáRZLH;9,Z3RZVWDZDQLXQRZ\FK
EUDFWZWRZDU]\V]\áZ]URVWSROLW\F]QHJR]QDF]HQLDPLHV]F]DĔVWZD
ZPLDVWDFKSRVLDGDMąF\FKSUDZDPDJGHEXUVNLHRUD]Z]URVWĞZLDGR
PRĞFLUHOLJLMQHMZĞUyGOXGQRĞFLUXVNLHM:PLDVWDFKRPLHV]DQHMVWUXN
WXU]HZ\]QDQLRZHM]DNáDGDQLHEUDFWZE\áRVSRZRGRZDQHQLHW\ONR
SRWU]HEDPLUHOLJLMQ\PLDOHWDNĪHZ]JOĊGDPLVSRáHF]QRSROLW\F]Q\
PL3RVLDGDQLHOHJDOQHMRUJDQL]DFMLSR]ZDODáRF]áRQNRPEUDFWZDVNX
WHF]QLHM EURQLüLFK ĞZLHFNLHLQWHUHV\ :ĞUyGVSRáHF]QRĞFL EUDFNLHM
UR]ZLQąáVLĊUXFKGąĪąF\GR UHIRUPRZDQLD&HUNZLD]ZáDV]F]DGR
SRGQLHVLHQLDSR]LRPXPRUDOQHJRGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FK7DG]LD
áDOQRĞüZ\NUDF]DáDSR]DVIHUĊF]\VWRUHOLJLMQRFHUNLHZQą%UDFWZDZDO
F]\á\R]DFKRZDQLHRGUĊEQRĞFLNXOWXU\UXVNLHMREURQĊSUDZOXGQRĞ
FLSUDZRVáDZQHMUyZQRXSUDZQLHQLHMHM]Z\]QDZFDPL.RĞFLRáDU]\P
skokatolickiego.
1RZHWHQGHQFMH UHIRUPDWRUVNLHQDMZF]HĞQLHMSRMDZLá\ VLĊZĞUyG
SUDZ RVáDZQHJRPLHV ]F]DĔVW ZD :LOQDL/ZRZ D -XĪ QD SRF] ąWNX
;9,ZZ:LOQLH ZRSDUFLXRFHFK JDUEDUVNLNXSLHFNL LNXĞQLHUVNL
SRZVWDáRNLONDEUDFWZFHUNLHZQ\FK13RGREQHEUDFWZDSRZVWDá\ZH
/ZRZLHSU]\FHUNZLDFK=ZLDVWRZDQLD10 3=DĞQLĊFLD10 3LĞZ
0 LNRáDMD28VWDZ\QRZRSRZVWDá\FKEUDFWZE\á\SRGREQHGRVWDWX
WyZRUJDQL]DFMLFHFKRZ\FK%UDFWZDSRVLDGDá\ZáDVQHGRP\LU]ąG]L
1 :àXNV]D: V SUDZLHSUDZRVáDZQ\FKEUDFWZPLRGRZ\FK,s. 288.
2 0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy,t. VI,s.506-508.
17
á\VLĊVSHFMDOQ\PVWDWXWHPUHJXOXMąF\PLFKĪ\FLHZHZQĊWU]QH&]áRQ
NRZLHEUDFWZDQDZáDVQ\NRV]WZ\UDELDOLĞZLHFHV\FLOLPLyGNWyU\
E\áVSRĪ\ZDQ\SRGF]DVZLHONLFKĞZLąW%RĪH1DURG]HQLH:LHOND
QRF=XZDJLQDNXSRZDQLHLV\FHQLHPLRGXEUDFWZDF]ĊVWRE\á\QD
]\ZDQHPLRGRZ\PL:EUDFNLPVWDWXFLH]DSLVDQHE\á\SUDZDNWyUH
F]áRQNRZLHSRG NDUąNOąWZ\PXVLHOLSU]HVWU]HJDü 6WDWXWZFKRG]Lá
ZĪ\FLHSR]DWZLHUG]HQLXJRSU]H]NUyODLZyZF]DVVWDZDáVLĊRER
ZLą]XMąF\PSUDZHP'RSLHURSRW\PDNFLHF]áRQNRZLHEUDFWZDZSL
sywali swoje imiona do katalogu bractwa.
:LHN;9,SU]\QLyVáLVWRWQHSU]HPLDQ\ZĪ\FLXUHOLJLMQ\PVSRáH
F]HĔVWZDUXVNLHJR7UDG\F\MQDVáDERGRJPDW\F]QLHSRGSDUWDUHOLJLM
QRĞüVSRWNDáD VLĊ]G\QDPLF]QLHUR]ZLMDMąF\PLVLĊ QXUWDPLSURWHV
WDQFNLPLLSRWU\GHQFNLP .RĞFLRáHPU]\PVNRNDWROLFNLP 'RGDWNR
Z\PF]\QQLNLHPZSá\ZDMąF\PQDSRVWDZ\ZLHUQ\FKE\áR]HĞZLHF
F]HQLHL]PDWHULDOL]RZDQLHZ\ĪV]HJRGXFKRZLHĔVWZD:UH]XOWDFLHMH
G\QLHF]ĊĞüGXFKRZLHĔVWZDSU]HZDĪQLH]DNRQQHJRE\áDSU]\JRWR
ZDQD GRREURQ\ GRJPDWyZLJáĊERNLFK G\VSXWWHRORJLF]Q\FK 3R
]\FMDGXFKRZLHĔVWZDF]ĊVWRE\áDRVáDELDQDSRSU]H]SRVWDZĊNWLWR
UyZNWyU]\LQJHUXMąFZVSUDZ\Ī\FLDZHZQĊWU]QHJR.RĞFLRáDSUD
ZRVáDZQHJRSRGZDĪDOLMHJRSUHVWLĪ1RZ\P]MDZLVNLHPZĪ\FLXUHOL
JLMQ\PE\áRSRMDZLHQLHVLĊ]ELRURZHJRSDWURQDWXZSRVWDFLEUDFWZ
FHUNLHZQ\FKL]DDQJDĪRZDQLHVLĊĞZLHFNLFKZUHIRUPRZDQLH.RĞFLR
áD:REHF]DJURĪHQLD]HVWURQ\QRZ\FKQXUWyZUHOLJLMQ\FKSRF]ąZ
V]\RGODWVLHGHPG]LHVLąW\FK;9,ZSUyERZDQRGRWU]HüGRQDMV]HU
V]\FKZDUVWZVSRáHF]HĔVWZDUXVNLHJR7HPXFHORZLVáXĪ\áR]DNáDGD
QLHGUXNDUĔV]SLWDOLSU]\WXáNyZLV]Nyá5R]ZLMDQRUyZQLHĪNDWH
FKH]ĊSRSU]H]XWZRU\SROHPLF]QHND]DQLDLSRVáDQLD%RJDWHPLHV]
F]DĔVWZRSUDZRVáDZQHVSUDZRZDáRPHFHQDWQDGFHUNLHZQąNXOWXUą
LRĞZLDWą%UDFWZD]DNáDGDá\V]NRá\NWyU\FKFHOHPE\áRSRGQLHVLHQLH
SR]LRPXLQWHOHNWXDOQHJRLĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMOXGQRĞFLSUDZRVáDZ
QHM:WHQVSRVyESUyERZDQRZSá\QąüQDSRVWDZĊHOLWVSRáHF]QRĞFL
UXVNLHMDĪHE\QLHRGFKRG]LáDRGSUDZRVáDZLD:\VWĊSXMąFHPXSU]H
FKRG]HQLX]ÄZLDU\JUHFNLHM´GRLQQ\FKNRQIHVMLWRZDU]\V]\áUyZQR
F]HVQ\ Z]URVWĞZLDGRPRĞFL Z\]QDQLRZHMOXGQRĞFL SUDZRVáDZQHM
:UH]XOWDFLHRJURPQHJR Z\VLáNX UHIRUPDWRUVNLHJR SRGHMPRZDQH
JRJáyZQLHSU]H]EUDFWZDFHUNLHZQHQDVWąSLáDZ\UDĨQD]PLDQDZĪ\
FLXUHOLJLMQ\P:]URVáDZLHG]DUHOLJLMQDZĞUyGHOLWVSRáHF]QRĞFLUXV
18
NLHM3RGZ\Sá\ZHP.RĞFLRáDáDFLĔVNLHJRLZ\]QDĔUHIRUPRZDQ\FK
]PLHQLDáDVLĊF]ĊĞFLRZRUHOLJLMQRĞüSU]\MPXMąFF]DVHPIRUPĊGHPRQ
VWUDF\MQą$NW\ZQ\XG]LDáZSUDF\QDU]HF]&HUNZLVWDáVLĊRERZLą]
NLHPHOLWSUDZRVáDZQ\FK$NW\ZQRĞüUHOLJLMQRSROLW\F]QDHOLW\SUD
ZRVáDZQHMZPLDVWDFKE\áDVSRZRGRZDQDZ]URVWHPMHMĞZLDGRPRĞFL
Z\]QDQLRZHMLQDURGRZHM8G]LDáU]HPLHĞOQLNyZLNXSFyZZG]LDáDO
QRĞFLEUDFWZE\áWUDNWRZDQ\MDNRQDWXUDOQ\SU]HMDZLFKSRERĪQRĞFL
6WDQĞZLąW\Ĕ LPRQDVWHUyZNWyU\FK E\OLNWLWRUDPL RG]ZLHUFLHGODá
LFKDVSLUDFMHSROLW\F]QHLVSRáHF]QH']LDáDOQRĞüFKDU\WDW\ZQDEUDFWZ
FHUNLHZQ\FKSURZDG]HQLHV]SLWDOLLSU]\WXáNyZUR]GDZDQLHMDáPXĪ
Q\RSLHNDQDGVWDUFDPLLVLHURWDPLE\áDWUDNWRZDQDMDNRZ\SHáQLH
QLHRERZLą]NXNWLWRUD Z]JOĊGHPSDUDILDQ
:GUXJLHMSRáRZLH;9,ZSRMDZLá\VLĊEUDFWZDQRZHJRW\SX*áyZ
Q\PLFKFHOHPE\áRGąĪHQLHGRX]GURZLHQLDV\WXDFMLZ.RĞFLHOHSUD
ZRVáDZQ\P+DVáDUHIRUPDF\MQHLNRQWUUHIRUPDF\MQHGDá\LPSXOVGR
RGURG]HQLDĪ\FLD XP\VáRZHJR:DĪQą UROĊZW\P SURFHVLHRGHJUDáD
SRZVWDáDZNRĔFXODWRVLHPG]LHVLąW\FK;9,Z$NDGHPLD2VWURJVND
5ROĊEUDFWZ GRFHQLáSDWULDUFKD DQWLRFKHĔVNL-RDFKLPNWyU\SRG NR
QLHFUSU]\E\áGR5]HF]\SRVSROLWHM3DWULDUFKD]UHIRUPRZDáEUDF
WZROZRZVNLHLXĪ\áJRGRSU]HSURZDG]HQLDUHIRUPZFDá\P.RĞFLHOH
%UDFWZROZRZVNLHRWU]\PDáRRGSDWULDUFK\QRZ\VWDWXWNWyU\]H]ZD
ODáSU]\MPRZDüGRQLHJRRSUyF]PLHV]F]DQOXGQRĞüSRFKRG]HQLDV]OD
FKHFNLHJRLSOHEHMVNLHJR.DĪG\ZVWĊSXMąF\GREUDFWZDSáDFLáSRV]HĞü
groszy wpisowego.Bracia, zamieszkaliwe Lwowie, powinni byli scho-
G]LüVLĊQDZVSyOQHQDUDG\FRF]WHU\W\JRGQLHRUD]SáDFLüSyáJURV]DQD
PLHVLąF%UDFLDPLHV]NDMąF\SR]D/ZRZHPZQRVLOLMHGQRUD]RZRV]HĞü
JURV]\QDURN&RURNXF]áRQNRZLHEUDFWZDZ\ELHUDOL]DU]ąG]áRĪRQ\
]F]WHUHFKVWDUV]\FK]NWyU\FKQDMVWDUV]\SU]HFKRZ\ZDáVNU]\QLĊQDM
PáRGV]\]DĞNOXF]HRGVNU]\QL=DU]ąGEUDFWZDVNáDGDáVSUDZR]GDQLH
SRURNXVZRMHMG]LDáDOQRĞFL%UDFLDRERZLą]DQLE\OLGRZ]DMHPQHMSR
PRF\XG]LHODQLDSRĪ\F]HNSRWU]HEXMąF\PF]áRQNRPEH]OLFKZ\] ND
V\RJyOQHM&]áRQNRZLHRUJDQL]DFMLSRZLQQLE\OLWURV]F]\üVLĊREUDF
NLHGREUDFHUNLHZPRQDVWHUGXFKRZQHJRLFKyURUD]REUDFNąV]NR
áĊGUXNDUQLĊLV]SLWDO%UDFLDPXVLHOLUyZQLHĪZRNUHĞORQ\FKWHUPLQDFK
XF]HVWQLF]\üZQDERĪHĔVWZDFKZLQWHQFMLĪ\MąF\FKL]PDUá\FKEUDFL
:]DMHPQH]RERZLą]DQLDQDND]\ZDá\ĞFLVá\QDG]yUQDGĪ\FLHPF]áRQ
NyZEUDFWZDZHGOHSU]\MĊW\FK ]DVDG:UD]LHLFKQLHSU]HVWU]HJDQLD
19
VWDUV]\]QDEUDFWZDXG]LHODáDXSRPQLHQLDDMHĞOLWRQLHVNXWNRZDáR²
SU]HND]\ZDQRVSUDZĊELVNXSRZL2VRE\NWyUHQLHSRGGDZDá\VLĊZ\
URNRPLQDND]RPEUDFWZDE\á\ Z\NOĊWHSU]H]GXFKRZQ\FK(NVNR
PXQLNDQLHPRJáDE\ü]GMĊWDEH]]JRG\EUDFWZD:HGáXJQRZHJRXV
WDZXEUDFWZDOZRZVNLHJRMHJRXSUDZQLHQLDGRW\F]\á\QLHW\ONRF]áRQ
NyZDOHWHĪZLHUQ\FKFDáHJR.RĞFLRáD&]áRQNRZLHEUDFWZDPRJOLZ\V
WąSLüSU]HFLZNRELVNXSRZLMHĞOLGRZLHG]LRQRPXĪ\FLHQLH]JRGQH]SUD
wami Cerkwi3:WHQVSRVyEEUDFWZRX]\VNDáRZSá\ZQDSRVWDZĊEL
VNXSyZ:VSRPQLDQ\SDWULDUFKDDQWLRFKHĔVNL-RDFKLPZ\MąáEUDFWZR
OZRZVNLHVSRGMXU\VG\NFMLPLHMVFRZHJRZáDG\NLLZ\QLyVáMHSRQDGLV
WQLHMąFąKLHUDUFKLĊ3DWULDUFKDQDSLVDáÄ7HPXSUDZXNWyUHQDGDOLĞP\
QDZLHF]QHF]DV\QLNWQLHPRĪHVLĊVSU]HFLZLDüDUF\ELVNXSDQLEL
VNXSDQLNVLąG]DQLQLNW]OXG]LSURVW\FK´:LĊNV]RĞüKLVWRU\NyZX]
QDMHĪHWDNDGHF\]MDSDWULDUFK\DF]NROZLHNSá\QĊáD]GREU\FKLQWHQFML
QDSUDZ\.RĞFLRáDGRSURZDG]LáDGRNRQIOLNWyZPLĊG]\KLHUDUFKLąSUD
ZRVáDZQąDEUDFWZDPL46WDWXWEUDFWZDOZRZVNLHJRVWDáVLĊSRGVWDZą
GRSU]HSURZDG]RQHM ZUUHIRUP\EUDFWZDZLOHĔVNLHJR6WDWXW
EUDFWZDOZRZVNLHJR]RVWDáSRWZLHUG]RQ\ZUSU]H]NUyOD=\J
PXQWD,,, :D]Ċ5 .
3U]\Z LOHMHQDGDQH EUDFWZXOZRZ VNLHPXS U]H] SDW ULDUFKĊ -HUH
PLDV] D,,ZURNUHĞOLá\ FHOHEUDFWZD3 U]\ZLOHMZ\UDĨQLHRN
UHĞODNLOND LVWRWQ\FK ]DGDĔEUDFWZRP FHUNLHZQ\P:SU]\Z LOHMX
]QDOD]áRVLĊVIRUPXáRZDQLHĪ HEUDFWZ RSRZVWDáRZÄFHOXF]\QLHQLD
PLáRVLHUG]LD LVáXĪHQLDFLHUSLąF\ P OXG]LRP´:W \P GRNXPHQFLH
EUDFW ZXOZRZV NLHPXVS UHF\]RZDQRQDVWĊS XMąFH]DGDQLDZ \FKR
wywanie sierot, utrzymywanie starców w szpitalach, przyjmowanie
SLHOJU]\PyZSRPRFZGRZRPXSRVDĪDQLHSDQyZREURQDSRNU]\Z
G]RQ\FKSRPRFOXG]LRPGRW NQLĊW\PNOĊVNDPLHOHPHQWDUQ\PLZ\
NXSXZLĊ]LRQ\ FKXU]ąG]DQLHSRJU]HEX]PDUá\PZELHG]LHSRPRF
ZUHPRQWDFKFHUNZLLPRQDVWHUyZ 'UXJą JUXSĊFHOyZE\á\NZHV
WLH RĞZLDWRZ H ]ZLą] DQH]]DNáDGDQLHPEUDFNLFK GUXNDUQLLV] Nyá
ĝURGNLQDWHSU]HGVLĊZ]LĊFLDEUDFWZRSR]\VNLZ DáRJáyZ QLH]G] LHU
ĪDZV Z\FKGRPyZLKDQGOX1DMZDĪQLHMV]H]DGDQLDEUDFWZDGRW\
3 Monumenta ConfraternitatisStauropigianae Leopoliensis,wyd.W.Milkowicz,Lwów
1895; K.Chodynicki, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\...,s. 180, 181.
4 0+UXV]HZĞN\MIstorijaUkrajiny-Rusy, t.VI, s. 515;K. Chodynicki, .RĞFLyáSUD
ZRVáDZQ\..., s. 182.
5 A. A. P apkow, Bratstwa...,s. 186.
20
F]\á\VSUDZRJyOQRFHUNLHZQ\FK3DWULDUFKD-HUHPLDV],,SROHFLáEUDF
twu lwowskiemu nadzór nad przes trzeganiem dogmat ów i tradycji
FHUNLHZQHMUR]SRZV]HFKQLDQLHZ LDU\SUDZ RVáDZQHMZĞUyGOXGQRĞ
FLUXVNLHMWURVNĊRVWDQSUDZQ\LPDMąWNRZ\ .RĞFLRáDSUDZRV áDZ
QHJRRUD]MHJRSRU]ąGHNZHZQĊW U]Q\ 6.
1DW\ PHWDSLHUR]ZRMXEUDFWZ NLHG\QLHE\á\RQH]MDZLVNLHP
PDVRZ\PZVNáDGRUJDQL]DFMLZLOHĔVNLHMZFKRG]LOLPLHV]F]DQLH]LQ
Q\FKPLDVW'RZLOHĔVNLHJREUDFWZDĝZ7UyMF\ZUQDOHĪHOL
NXSF\ ]%LHOV ND2UV] \%U]HĞ FLDL3LĔVND73U]\QDOHĪ QRĞüSU]HG
VWDZLFLHOLS DWU\FMDWX]Z\PLHQLRQ\FKRĞURGNyZSU]\ĞSLHV]\áZQLFK
SURFHVSRZVW DZDQLDEUDFWZ= F]DVHPGREUDFW Z]DSLV\ ZDOLVLĊQLH
W\ONRPLHV]F]DQLHDOH UyZQLHĪS U]HGVWDZ LFLHOHVW DQXGXFKRZQHJR
LV ]ODFKHFNLHJR =NDW DORJX EUDFWZD OZRZ VNLHJR Z\QLNDĪH MHJR
F]áRQNDPLE\ OLQLHNW yU]\NVLąĪĊWDPRáGDZVF\LZRáRVF\RUD]Z LHOX
Z\ELW Q\FKSU]HGVWDZLFLHOLNVLąĪąWUXVNLFK:VNáDGEUDFWZ ZFKR
G]LOLUyZQLHĪ PHWURSROLFLOZ RZVNLLNLMRZVNLELVNXS LSU]HáRĪHQL
klasztorów, mnisi i proboszczowie. Niektórzy duchowni w pisywali
VLĊZ UD]]FDá\PLSDUDILDPL
1RZH VWDWXW\ REX EUDFW ZEDUG]LHM XVSUDZQLá\LFK G]LDáDOQRĞü
]ZáDV]F]DQDSROXRĞZLDW\LNXOWXU\0 RPHQWHP]ZURWQ\PZUR]ZR
MXEUDFWZDOZRZVNLHJRLZLOHĔVNLHJRE\áRSRGQLHVLHQLHLFKSU]H]SDW
ULDUFKĊ-HUHPLDV]D,,ZUGRUDQJLEUDFWZVWDXURSLJLDOQ\FK%UDF
WZDWH]RVWDá\EH]SRĞUHGQLRSRGSRU]ąGNRZDQHZáDG]\SDWULDUV]HM
%UDFWZDVWDXURSLJLDOQHPLDá\Z.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PZ\MąWNRZą
SR]\FMĊ'XFKRZQLEUDFWZVWDXURSLJLDOQ\FKZ]QRVLOLPRGOLWZ\]DS DW
ULDUFKyZLLPE\OLMXU\VG\NF\MQLHSRGSRU]ąGNRZDQL%UDFWZDMHG\QLH
RGSDWULDUFK\RWU]\P\ZDá\UR]SRU]ąG]HQLDUR]VWU]\JQLĊFLDVąGRZH
LEáRJRVáDZLHĔVWZD3UDZDVWDXURSLJLDOQHSR]ZDODá\EUDFWZRPQDVZR
ERGQH]DU]ąG]DQLHEUDFNLPLPRQDVWHUDPLFHUNZLDPLV]SLWDODPLGUX
NDUQLDPLLV]NRáDPL3U]HáRĪHQLPRQDVWHUyZPXVLHOLLQIRUPRZDüEUDF
WZDRVZ\PZ\MHĨG]LH]PRQDVWHUXNRQVXOWRZDü] QLPL]PLDQ\ZĪ\
FLX ZHZQĊW U]Q\PNODV]WRUX SRG NąWHP LFK]JRGQRĞFL ]NDQRQDPL
FHUNLHZQ\PLRUD]ZVSyOQLH]EUDFWZHP QDG]RURZDüĪ\FLHUHOLJLMQH
6 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK...,s. 82-86.
7 5HMHVWUXSLVRZDQLMDEUDWLEUDWVWZDFHUNRZQRJR6ZLDWRMĩ\ZRQDF]DOQRM7URMF\2áWDUD
6WULHWLHQLMD+RVSRGQLDZPLHVWLHZLOHQVNRPU RNXRWZRSáRV]F]HQLMD+RVSRGDL6SDVDQDV]HJR
Isussa Christa 1584,„Cztienija w MoskowskomObszczestwie Istoriii Driewniej Rossii”,
kn. III, otd. III, Moskwa 1859.
21
ZLHUQ\FK%UDFWZDLQIRUPRZDá\SDWULDUFKĊRV\WXDFMLZFDá\P.RĞ
FLHOHQLHSRU]ąGNDFKZĪ\FLXFHUNLHZQ\PLRQDUXV]HQLXSUDZNDQR
nicznych przez biskupów. Przedstawiciele bractw stauropigialnych
PLHOLWHĪSUDZRXF]HVWQLFWZDZZ\ERU]HELVNXSDE\NDWHGUĊREHM
PRZDOLOXG]LHJRGQLLRGSRZLHG]LDOQL]DORV\.RĞFLRáD
2EDVWDXURSLJLDOQHEUDFWZDFHUNLHZQHZLOHĔVNLHLOZRZVNLHSU]\
F]\QLá\VLĊGRUR]ZRMXEUDFWZFHUNLHZQ\FKZLQQ\FKPLDVWDFK'R
NRĔFD;9,ZEUDFWZDSUDZRVáDZQHSRZVWDá\Z.UDVQ\PVWDZLHL5R
KDW\QLH %U]HĞFLX*UyGNX L*RáRJyUDFK 3U]HP\ĞOX
L.RPDUQLH %LHOVNX+DOLF]X L/XEOLQLH 0 RK\OHZLH
L6WDUHM6ROL81DSRF]ąWNX;9,,ZEUDFWZDFHUNLHZQH]RVWD
á\SRZRáDQHQLHPDOĪHZHZV]\VWNLFKPLDVWDFKRPLHV]DQHMVWUXNWX
U]HZ\]QDQLRZHMSUDZRVáDZQRXQLFNRNDWROLFNLHM%UDFWZDVWDXUR
SLJLDOQHQLHSRVLDGDá\]ZLHU]FKQRĞFLQD]Z\Ná\PLEUDFWZDPLDMHG\
QLH]Z\F]DMRZHSLHUZV]HĔVWZRStarszyzna bractw stauropigialnych
XG]LHODáDLQQ\P EUDFWZRPPHU\WRU\F]Q\FKSRUDG DOHQLH PLDáDQDG
QLPLSUDZDVąGXL]ZLHU]FKQRĞFL3UDZRWRQDOHĪDáRGRPLHMVFRZ\FK
ELVNXSyZ%UDFWZDVWDXURSLJLDOQHE\á\MHGQDNĪHREURĔFDPLLRSLHNX
QDPLEUDFWZ]Z\F]DMQ\FK6WDUV]\]QDEUDFWZDZLOHĔVNLHJRLOZRZVNLH
JRRSUDFRZ\ZDáDVWDWXW\LQQ\PEUDFWZRPLQIRUPRZDáDRLFKSUDZDFK
LRERZLą]NDFKZVSLHUDáDMHILQDQVRZRLSUDZQLH]ZáDV]F]DZSURFH
VDFK]ZáDG]DPLPLHMVNLPLLXQLWDPL:VSUDZDFKRJyOQRFHUNLHZQ\FK
EUDFWZDVWDXURSLJLDOQHRF]HNLZDá\ZVSDUFLDEUDFWZ]Z\Ná\FK9.
3U]\MU]\MP\VLĊEOLĪHMVWUXNWXU]HZHZQĊWU]QHMEUDFWZFHUNLHZQ\FK
Na cz ele bractw stali wybierani corocznie starostowie. Wybór sta-
URVWyZ RGE\ZDáVLĊZQLHG]LHOĊDQW\SDV FK\WRMHV WZG]LHĔĞ Z7R
PDV]D6WDURVWRZLHUR]VWU]\JDOLVSRU\LNRQIOLNW\ PLĊG]\F]áRQNDPL
EUDFWZ DVSUDZRZDOLQDG]yUQDGĪ\FLHPPRUDOQ\PLUHOLJLMQ\P6WD
URVWRZLHSURZ DG]LOLS ROLW\NĊEUDFWZD LUHSUH] HQWRZDOLRUJDQL] DFMĊ
ZREHFZáDG]PLHMVNLFKFHUNLHZQ\FKLSDĔVWZRZ\FK6WDURV WRZLH
EUDFW ZD]DU]ąG]DOLNDVąRUJDQL]DFML- HGHQ]QLFKPLDáNOXF]GRSR
PLHV] F]HQLDZNWyU\P]QDMGRZ DáDVLĊNDVDDGUXJLNOXF]GRV DPHM
kasy. Pozostali dwajstarostowie rejestrowali dochody i wydatki brac-
WZD6WDURVW RZLH]DU]ąG]DOL PDMąWNLHPEUDFWZ DFHUNZ LLPRQDVWH
8 Makarij, IstorijaRusskoj Cerkwi,t. X, Sankt-P ietierburg1879, s. 509,510; J. D. Isa-
jewicz,Bratstwa ta ich rolV/%LHĔNRZVNL2UJDQL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRZ3ROV
ce, s.832.
22
UyZRUD] ]GDZDOLFRURF]QHVSUDZ R]GDQLH ] HVZHM G]LDáDOQRĞ FLQD
]HEUDQLXRJyOQ\P:DĪQąIRUPąLFKG]LDáDOQRĞFLE\ áRUR]VWU]\JD
QLHV SRUyZPLĊG]\F]áRQNDPLEUDFWZDQDG]yUQDG Ī\FLHPGXFKR
Z\PLZ\NRQ\ZDQLHPSU]H]QLFKRERZLą]NyZRUD]SU]\JRWRZ\ZD
nie tematów na zebrania ogólne10.
1D]HEUDQLDFKRJyOQ\FKNWyUHRGE\ZDá\VLĊSRQLHG]LHOQ\FKQD
ERĪHĔVWZDFKRPDZLDQRVSUDZ\ SRU]ąGNXZHZQĊWU]QHJRZEUDFW
ZLHRFHQLDQRĪ\FLHPRUDOQHMHJRF]áRQNyZUR]VWU]\JDQRPLĊG]\QL
PLVSRU\VSUDZ\]ZLą]DQH] G]LDáDOQRĞFLąV]SLWDODSU]\WXáNXGRPyZ
VWDUFyZXWU]\PDQLHPEUDFNLFKFHUNZLPRQDVWHUyZV]NyáLGUXNDU
QL1D]HEUDQLDFKGRNRQ\ZDQ\E\áSRG]LDáĞURGNyZILQDQVRZ\FKQD
UyĪQHSRWU]HE\EUDFWZD:DĪQHPLHMVFHZREUDGDFK]DMPRZDá\SURE
OHP\ RJyOQRFHUNLHZQHV\W XDFMD SUDZ QD.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR
LOXGQRĞFLUXVNLHMZ5]HF]\SRVSROLWHM11.
3RGV WDZRZ\ PL GRFKRGDPLEUDFW Z FHUNLHZQ\FKE\á\ XVWDORQH
ZSáDW \MHJRF] áRQNyZLLQQ\FKRV yEVSR]DEUDFWZDGRFKRG\]NDU
za naruszenie dyscypliny i st atutu bractwa, z yski z s ycenia miodu,
GRFKRG\ ]G]LDáDOQRĞFLZ\GDZQLF]HM3RQDGWREUDFWZDRWU]\P\ZD
á\OLF]QHGDURZL]Q\] DSLV\WHV WDPHQWRZ HQDEXGRZĊOXEUHPRQW
ĞZLąW\ĔEUDFNLFKXWU]\PDQLHFKyUXPRQDVWHUXV]SLWDODV]NRá\F]\
drukarni. W nadzwyczajnych sytuacjach organizowano zbiórki pie-
QLĊG] \QDU]HF]EUDFWZ DZĞUyGV Z\FKF]áRQNyZZLHUQ\FKRGLQ
Q\FKEUDFWZLĞURGRZ LVN12.
+LHUDUFKLDSUDZRVáDZQDQLHE\áD]DGRZRORQD]SRZVWDZDQLDQR
wych bractw i przejmowania przez nie szkolnictwa cerkiewnego. Spór
EUDFWZD OZRZVNLHJR]ELVNXSHP OZRZVNLP*HGHRQHP %DáDEDQHP
oraz uzyskanie przez niektóre bractwa praw stauropigialnych spo-
ZRGRZDáRRVáDELHQLHSR]\FMLZáDG\NyZUXVNLFK1DVRERU]HSUDZR
VáDZQ\PZF]HUZFXU ZFDáRĞFLSRĞZLĊFRQ\PSUREOHPDW\FH
EUDFWZFHUNLHZQ\FKRERNGXFKRZLHĔVWZDXF]HVWQLF]\OLSU]HGVWDZL
FLHOHEUDFWZPLQZLOHĔVNLHJROZRZVNLHJREU]HVNLHJRNUDVQRVWDZ
VNLHJRKROV]DĔVNLHJRKDOLFNLHJRELHOVNLHJR,QLFMDWRUDPLVRERUXE\OL
F]áRQNRZLHEUDFWZD ZLOHĔVNLHJRLOZRZVNLHJR1D VRERU]HXVWDQR
ZLRQR]DVDG\RUJDQL]DFMLLILQDQVRZDQLDV]NyáSRWZLHUG]RQRVWDWXV
10 7DPĪHV
11 7DPĪHV
12 7DPĪHV
23
SUDZQ\ EUDFWZ Z\UDĪRQR ]JRGĊQD ]DáRĪHQLHEUDFNLFK GUXNDUQL
Z:LOQLHLZH/ZRZLHRUD]QDEXGRZĊFHUNZLEUDFNLHMSU]\PRQDV
WHU]HĝZ7UyMF\Z:LOQLH132VWRVXQNXF]ĊĞFLGXFKRZLHĔVWZDGR
UHIRUPDWRUVNLHMSROLW\NLEUDFWZQDMOHSLHMĞZLDGF]\IUDJPHQWNURQLNL
PRQDVWHUXERUNXáDERZVNLHJR 3RGURNLHP ]DSLVDQR ÄSRF]DOL
sobory pomiestnyje cziniti, to jest u miestie Wilenskom, bractwa na-
uczonych ludiej do siebie na poratunak pribawili, z miesta Lwow-
VNRJR*ULJRULD5RKDW\ĔFDL6WHIDQD=\]DQLMD7\MHVLOQXMXLZLHOLNXMX
wojnu z rymlany miewali, nie tolko na ratuszach i pry rynku, po do-
URKDFKQRLSRĞURGNXFHUNZL VLZWRMXZRMQXSRWDUF]NXZLHOLNXMX
PLHZDOL-DNRĪLP+RVSRG%RKSURWLZLFKXSRURZZLHOLNLFKL]P\V]
OHQ\FKXVWDZRZL]DNRQRZQLNROLQLHSRPRKLQLHSRPRĪHW7RKRĪH
F]DVXSRF]DOL ZR/ZRZLHXPLHVWLH:LOHQVNRP X%ULHVWLXV]NRá\
QDXNLZ\GDZDWLEUDFWZRMDNRMHĞXVWDQRZODWL´14=SRZ\ĪV]HJRZ\
QLNDĪH NURQLNDU]PRQDVWHUX ERUNXáDERZVNLHJRQLHFKĊWQLH RGQRVLá
VLĊGREUDFWZFHUNLHZQ\FK
%UDFW ZDFHUNLHZQHRGHJUDá\ZDĪQąUROĊZG]LHMDFK.RĞFLRáDSUD
ZRVáDZ QHJRZ5]HF]\SRVSROLWHM%UDFW ZD]DMPRZDá\VLĊSU] HZDĪ
nie s prawami religijnymi i filantropijnymi. N iektóre z nich utrzy-
P\ZDá\V]SLWDOHRSLHNRZDá\VLĊZGRZDPLLVLHURWDPLXG]LHODá\NUH
G\WyZVZRLP]XERĪDá\PF]áRQNRPRUJDQL]RZDá\ZVSyOQHXURF]\V
WRĞFLĞZLHFNLHLUHOLJLMQH:DĪQ\P]DGDQLHPEUDFWZE\ áDRSLHNDQDG
FHUNZLąRUD] WURVNDRXWU]\PDQLHGXFKRZQ\FKLVáXĪE\ FHUNLHZ QHM
:NRĔFX;9,LZFLąJX;9,,ZV WDá\VLĊRQHJáyZ Q\PLRĞURGNDPL
RSR] \FMLDQW \XQLMQHM %UDFWZ DSR SU]HMĞFLX QD XQLĊ EąGĨ NDW ROL
F\]PZLHOXSUDZRVáDZQ\ FKURGyZPDJQDFNLFKVWDá\ VLĊRERN.R
]DF]\]Q\JáyZQąVLáąZVSLHUDMąFąSROLW\F]QLHLPDWHULDOQLHVZRMą&HU
NLHZ:\UD]HP WHJR]MDZLVNDE\á\OLF]QH IXQGDFMHL]DSLV\ PRĪ
Q\FKSUDZRVáDZQ\FKQDU]HF]FHUNZLRUD] ]DDQJDĪRZDQLHZREUR
QLHSUDZVZHJR.RĞFLRáD
3U]\MU]\MP\VLĊEOLĪHMG]LDáDOQRĞFLEUDFWZFHUNLHZQ\FKZNLONXG]LH
G]LQDFKDĪHE\XND]DüLFKUROĊZĪ\FLXUHOLJLMQ\PSROLW\F]Q\PRĞ
ZLDWRZ\PNXOWXUDOQ\PLVSRáHF]Q\P.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZNRĔ
FX;9,LZ;9,,Z:SLHUZV]HMNROHMQRĞFLQDOHĪ\XND]DüUROĊUHOLJLM
$$3 DSNRZBratstwa...,s.40.
13
)ĩXGURIstorijaMogilewskogo Bogojawlenskogobratstwa,„ Mogilewskije Jeparchial-
14
nyje Wiedomosti”,1890, rn 1-2,s. 15.
24
QRSROLW\F]QąEUDFWZFHUNLHZQ\FKZW\PWDNZDĪQ\PRNUHVLHZG]LH
MDFK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ5]HF]\SRVSROLWHM
2GSRZLHG]LąEUDFWZFHUNLHZQ\FKLF]ĊĞFLPRĪQRZáDGFyZUXVNLFK
QDKDVáDXQLMQHZNRĔFX;9,ZE\áRZ]PRFQLHQLHG]LDáDOQRĞFLRĞZLD
WRZHMLZ\GDZQLF]HMZĞUyGZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLD5HIRUPDWRUVND
postawa bractw cerkiewnych i przywileje stauropigialne uzyskane od
SDWULDUFK\NRQVWDQW\QRSROLWDĔVNLHJR -HUHPLDV]D,,LDQWLRFKHĔVNLHJR
-RDFKLPDZ\ZRáDá\QLHSRNyMZĞUyG KLHUDUFKLLUXVNLHM1DGDQLHSUDZ
VWDXURSLJLDOQ\FKEUDFWZRP]DNáyFLáRGRW\FKF]DVRZ\XVWUyM.RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJR 6WDXURSLJLDEUDFWZD OZRZVNLHJRLZLOHĔVNLHJR SRG
ZDĪDáDDXWRU\WHW PLHMVFRZ\FKELVNXSyZ Z.RĞFLHOHDVSRáHF]QRĞFL
ĞZLHFNLHMZ\]QDF]DáDQRZąUROĊ6\QRG\GLHFH]MDOQHE\á\]GRPLQRZD
ne przez konflikty z bractwami i pierwszymi próbami reform w Cerk-
ZL3URSR]\FMDX]\VNDQLDPLHMVFZVHQDFLH]DSRZLHGĨXZROQLHQLDRG
NUĊSXMąFHMRSLHNLEUDFWZVWDXURSLJLDOQ\FKLQDFLVNL]HVWURQ\NUyODVNáR
QLá\F]ĊĞüHSLVNRSDWXSUDZRVáDZQHJRGRRSRZLHG]HQLDVLĊ]DXQLąNRĞ
FLHOQą:HMĞFLH SRGMXU\VG\NFMĊ SDSLHVNąXQLH]DOHĪQLDáR KLHUDUFKyZ
RGZáDG]\SDWULDUV]HMLUHIRUPDWRUVNLHMG]LDáDOQRĞFLEUDFWZ
'XĪH]QDF]HQLHQDSRVW DZĊKLHUDUFKLLUXV NLHMPLDá\SRVWDQRZLH
QLDV\QRGX]U6\QRGX]QDá*HGHRQD%DáDEDQDZLQQ\PZVSR
U]H] EUDFWZHPOZRZVNLPDPHWURSROLWD0 LFKDá5DKR]DHNV NRPX
QLNRZ DáZáDG\NĊ3RGMĊW RV]HUHJSRVWDQRZ LHĔUHIRUPXMąF\FKĪ\FLH
ZHZQĊWU]QH&HUNZL5HIRUP\GRW\ F]\á\V] NROQLFWZDSDUDILDOQHJR
LVW DWXVX EUDFWZ FHUNLHZ Q\FK Z.RĞFLHOH3RV WDQRZLHQLD V\ QRGX
XPDFQLDá\SR] \FMĊEUDFWZNRV]W HPZáDG] \ELVNXSLHM7\PF]DVHP
ELVNXSZáRG]LPLHUVNL+LSDF\3 RFLHMLáXFNL&\ U\O7HUOHFNLSU] \JR
WRZDOLSURMHNW XQLLNW yU\]SRS UDZNDPL0 LFKDáD5DKR]\]DDNFHS
WRZDá=\JPXQW ,,,:D]D.UyOWáXPDF]\áV LĊEUDNLHPNRPSHW HQFML
GRS RGMĊFLD WDNZ DĪQHM GHF\]ML ZVSUDZ LH PLHMVFZV HQDFLH 3RG
ZSá\ZHPPRQDUFK\ PHWURSROLWD]ZRáDáV\QRGGR%U]HĞFLDQDG]LHĔ
F]HUZFDUQDNWyU\ PXáRĪRQRGZDDGUHV\GRSDSLHĪD.OH
mensa VIII i króla Zygmunta III. W pierwszym adresie biskupi ruscy
SURV LOLSDSLHĪDRZ] LĊFLHLFKSRGVZ RMąREHGLHQFMĊ] ]DJZDUDQWR
ZDQLHPQLH]PLHQQRĞFLOLWXUJLLZVFKRGQLHMLREU]ĊGyZFHUNLHZQ\FK
-HV] F]HQDMHVLHQLUGRV]áRGRVSRWNDQLDZáDG\ NyZ+LSDFHJR
Pocieja i Cy ryla Terleckiego z królem. Podcz as spotkania Zygmunt
,,,]RERZLą] DáVLĊGRQDGDZDQLDNDWHGUELVNXSLFKZ\áąF]QLH5XVL
25
QRP.UyO]DJZDUDQWRZDáZV]\VWNLHSXQNW \SURMHNW XSR]DSU]\-
]QDQLHPZáDG\ NRPPLHMV FZVHQDFLH3UREOHPHPW\PPLDáVLĊ]D
MąüVHMP5]HF]\SRVSROLWHM15-HGQRF]HĞQLHPRQDUFKDSRWZLHUG]LáSUD
ZDLSU]\ZLOHMHZLHOXEUDFWZRPFHUNLHZQ\PVWDQRZLąF\PZyZF]DV
JáyZQ\ EDVWLRQRSR]\FMLDQW\XQLMQHM
Po uzyskaniu informacji o ustaleniach krakowskich zdecydowane
G]LDáDQLDSU]HFLZNRSURMHNWRZDQHMXQLLSRGMąá.RQVWDQW\2VWURJVNL
.VLąĪĊZOLĞFLHRNUĊĪQ\PRVWU]HJDáGXFKRZLHĔVWZRLZLHUQ\FKSU]HG
ELVNXSDPLÄ]GUDMFDPL´LZ]\ZDáGRZDONL]XQLą162ERNNVLĊFLD2V
WURJVNLHJRSU]HFLZNRXQLLZ\VWąSLá\ ĞURGRZLVND]DNRQQHEUDFWZD
FHUNLHZQHD]ZáDV]F]DZLOHĔVNLHEUDFWZRVWDXURSLJLDOQH%UDFWZRZL
OHĔVNLHLSUDZRVáDZ QL F]áRQNRZLHPDJLVWUDWX Z LOHĔVNLHJR OLSFD
U]ZUyFLOLVLĊGRSU]\ZyGF\SURWHVWDQWyZQD/LWZLHZRMHZRG\
.U]\V]WRID5DG]LZLááD]SURĞEąRSRPRFSU]HFLZNR]PXV]DQLXLFK
GRSU]HMĞFLDSRGÄSRVáXV]HĔVWZRSDSLHĪDU]\PVNLHJR´:RMHZRGD
ZLOHĔVNL.U]\V]WRI5DG]LZLááZUD]]ZRMHZRGąPLĔVNLP-DQHP$EUD
PRZLF]HP]DSURVLOLNVLĊFLD.RQVWDQWHJR2VWURJVNLHJRQDV\QRGSUR
WHVWDQWyZGR7RUXQLDZVLHUSQLXU,FKRüSU]\ZyGFDSUDZR
VáDZQ\FKNVLąĪĊ2VWURJVNLRVRELĞFLHQLHZ]LąáZQLPXG]LDáXWRQD
V\QRG]LHGRV]áRGR]EOLĪHQLDPLĊG]\SUDZRVáDZQ\PLDSURWHVWDQWD
PLRUD]XVWDORQRZVSyOQąVWUDWHJLĊZDONLR]DFKRZDQLHWROHUDQFMLZ\]
naniowej w Rzeczypospolitej176WURQDSUDZRVáDZQD]\VNDáDVRMXV]
QLNDZG]LDáDQLDFKSU]HFLZNRSODQRZDQHMXQLL
5HDOL]XMąFXVWDOHQLD]DZDUWHZSURMHNFLHXQLMQ\P=\JPXQW,,,:D
]DRUĊG]LHP]F]HUZFDUZH]ZDáGXFKRZLHĔVWZRLZLHUQ\FK
.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRGRRGE\FLDV\QRGXQDNWyU\PXURF]\ĞFLH
RJáRV]RQD]RVWDáDE\MHGQRĞü.RĞFLRáD U]\PVNLHJR]JUHFNLP3U]H
FLZNRSU]\JRWRZ\ZDQHPXV\QRGRZLZ\SRZLHG]LHOLVLĊSDWULDUFKD
DOHNVDQGU\MVNL0 HOHFMXV]3LJDVMHJRZ\VáDQQLNHJ]DUFKD&\U\O/X
karys i protosyngiel tronu patriarszego w Konstantynopolu Nicefor,
DZNUDMX²ZLĊNV]RĞüGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FK.RĞFLRáDSUDZR
VáDZQHJR:OLĞFLHGRNVLĊFLD2VWURJVNLHJR]VLHUSQLDUSDW
15A.Mironowicz,: LHONLSRG]LDáZ&HUNZLZVFKRGQLHM,[w:] .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZG]LH
MDFK5]HF]\SRVSROLWHMLNUDMyZVąVLHGQLFKSRGUHG3 &KRPLND%LDá\VWRNV
16 Akty izdawajemyjeWilenskoju ArchieograficzeskojuKommissijeju dlarazbora driew-
nich aktoww W ilnie (dalej: AW AK),t.V, Wilno1908, s.595.
17 K.Chodynicki, .RĞFLyáS UDZRVáDZQ\..., s. 304-306; A. Mironowicz, .RĞFLyáSUDZR
VáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.58-59.
26
ULDUFKD0 HOHFMXV]3LJDVZH]ZDáZV]\VWNLFKĞZLHFNLFKLGXFKRZQ\FK
do odrzucenia unii186WURQDSUDZRVáDZQDSU]HFLZQDXQLLSRVWDQR
ZLáDXF]HVWQLF]\üZV\QRG]LHSURV]ąFNUyODR]JRGĊQDXG]LDáZQLP
LQQRZLHUFyZLHJ]DUFK\1LFHIRUD3UDZRVáDZQLSURVLOLWHĪSDQXMąFH
JRRPRĪOLZRĞüRGZRáDQLDVLĊGRVHMPXJG\E\REUDG\]DNRĔF]\á\
VLĊQLHSRZRG]HQLHPLQLHSU]\MĊWRĪDGQHJRVWDQRZLVNDZVSUDZLHXQLL
2VWDWHF]QLHZ%U]HĞFLXRGE\á\VLĊGZDV\QRG\²XQLMQ\]XG]LD
áHPPHWURSROLW\LELVNXSyZRGVWĊSFyZRUD]SUDZRVáDZQ\²DQW\X
QLMQ\:VNáDGV\QRGXDQW\XQLMQHJRZHV]OLELVNXSOZRZVNL*HGHRQ
%DáDEDQLELVNXSSU]HP\VNL0 LFKDá.RS\VWHĔVNLHJ]DUFKDSDWULDU
chy carogrodzkiego Nicefor, egzarcha patriarchy aleksandryjskiego
&\U\O/XNDU\VPHWURSROLWDELDáRJUDG]NLàXNDV]NLONXELVNXSyZLDU
FKLPDQGU\WyZVSR]DJUDQLF5]HF]\SRVSROLWHM:RER]LHSUDZRVáDZ
Q\PSU]HE\ZDáRUyZQLHĪG]LHVLĊFLXDUFKLPDQGU\WyZNLMRZVNRSLH
F]HUVNLVXSUDVNLSLĔVNLGHUPDĔVNL GXELHĔVNLGURKREXVNLáDZU\
V]HZVNLSHUHVRSQLFNLVWHSDĔVNLLVPROQLFNLV]HVQDVWXSURWRSRSyZ
LSRQDGSU]HGVWDZLFLHOLQLĪV]HJRNOHUX6SRĞUyGSU]HGVWDZLFLHOL
ĞZLHFNLFKZV\QRG]LHXF]HVWQLF]\áNVLąĪĊ.RQVWDQW\2VWURJVNLMHJR
V\QZRMHZRGDZRá\ĔVNL$OHNVDQGHUNQLDĨ-HU]\'UXFNL+RUVNLNDV]
WHODQQRZRJURG]NL$OHNVDQGHU3RáXELĔVNLVWROQLNZRá\ĔVNL$QGU]HM
%RKRZLW\QSRGNRPRU]\NDPLHQLHFNL$GDP%RKRZLW\QVĊG]LD]LH
PLáXFNLHM )LRGRU &]DSOLF] F]HĞ QLNáXFNL )LRGRU5XGHFNL VĊG]LD
JURG]NLZRá\ĔVNL'HPLDQ+XOHZLF]LLQQL=PLDVWQDMZLĊFHMSU]HG
VWDZLFLHOLSU]\VáDá\QDVWĊSXMąFHEUDFWZDFHUNLHZQHZLOHĔVNLH²
ELHOVNLH²OZRZVNLH²3RQDGWRSU]\E\áDGXĪDJUXSDSU]HGVWD
ZLFLHOLV]ODFKW\SUDZRVáDZQHMLPLHV]F]DQ]RNUĊJyZPLHMVNLFKLSR
ZLDWyZOZRZVNLHJRZLOHĔVNLHJRELHOVNLHJRSLĔVNLHJREU]H
skiego, podhajeckiego, halickiego, kijowskiego, s okalskiego, brac-
áDZVNLHJRNDPLHQLHFNLHJR ZáRG]LPLHUVNLHJRPLĔVNLHJR V áXFNLHJR
LáXFNLHJR196NáDGXF]HVWQLNyZREXV\QRGyZ]JRGQLH]SUDZHPND
nonicznym Cerkwi, legalnym i prawomocnym w podejmowaniu de-
F\]MLF]\QLáMHG\QLHREy]DQW\XQLMQ\$UJXPHQWWHQSRVLDGDáPRUDOQH
18 ,0Dá\V]HZVNLM$OHNVDQGU\MVNLS DWULDUFK0LHOHWLM3LJDVLMHJRXF]DVWLMHZGLHáDFKU XV
skoj Cerkwi,t.II, 3ULáRĪHQLMH,t.I, Kijew 1872, s. 28-44.
19 (NWKHVLVDOERNUyWNLH]HEUDQLHVSUDZNWyUHG]LDá\VLĊQDS DUW\NXODUQ\PWMSRPLDVWQ\P
V\QRG]LHZ%U]HĞFLX/LWHZVNLP,Kraków 1597,s. 334-340,357,358; P or.najnowsze wyda-
nie: M.Broniewski, (NWKHVLVDOERNUyWNLH]HEUDQLHVSUDZNWyUHG]LDá\VLĊQDSDUW\NXODUQ\P
WMSRPLDVWQ\PV\QRG]LHZ%U]HĞFLX/LWHZVNLPRSUDF-%\OLĔVNLL-'áXJRV]:URFáDZ
27
]QDF]HQLHGODXF]HVWQLNyZVRERUXSUDZRVáDZQHJR6REyUSUDZRVáDZ
Q\Z%U]HĞFLXPLDá]QDPLRQDVRERUXORNDOQHJRLE\áUHSUH]HQWRZD
Q\SU]H]GXFKRZLHĔVWZRLĞZLHFNLFK8G]LDáODLNDWXLGXFKRZLHĔVWZD
UyĪQHJRV]F]HEODE\áQLHW\ONRSUDNW\NąNRĞFLHOQąDOHZUĊF]WUDG\
F\MQ\PSUDZHP&HUNZLSUDZRVáDZQHMS RWZLHUG]RQ\PSU]H]SDWULDU
chów. 6\QRGSURXQLMQ\RGU]XFDMąFSUDZQ\XG]LDáHOHPHQWXĞZLHFNLH
JRRGU]XFLá]DVDGQLF]ąFHFKĊXVWURMX&HUNZLSUDZRVáDZQHM²VRER
URZRĞü6\QRGWHQSU]\MąáSRJOąG.RĞFLRáDáDFLĔVNLHJRĪHVSUDZDXQLL
OHĪ\Z\áąF]QLHZNRPSHWHQFMLELVNXSyZ=DVDGDWDQLHPLDáDQLFZVSyO
QHJR]XVWURMHPZHZQĊWU]Q\P.RĞFLRáDZVFKRGQLHJR20.
:RER]LHSUDZRVáDZQ\PSR]RVWDáDZLĊNV]DF]ĊĞüGXFKRZLHĔVWZD
LZLHUQ\FK]GZRPDELVNXSDPLSU]HP\VNLP²0 LFKDáHP.RS\VWHĔ
VNLPLOZRZVNLP ²*HGHRQHP %DáDEDQHP3RVWDQRZLHQLDV\QRGX
XQLMQHJRSU]\MĊáDZLĊNV]RĞüE\áHMKLHUDUFKLLFHUNLHZQHMLF]ĊĞüGXFKR
ZLHĔVWZD'XFKRZLHĔVWZR]DNRQQH]DMĊáRSRVWDZĊDQW\XQLMQąDĞZLHF
NLHSU]HZDĪQLHRSRZLHG]LDáRVLĊ]DVZ\PLELVNXSDPLQDFRZVND]XMH
OLF]Q\XG]LDáSURWRSRSyZQDPLHVWQLNyZ]GLHFH]MLOZRZVNLHMLSU]H
P\VNLHMZVRERU]HSUDZRVáDZQ\P3U]HFLZNRXQLLZ\SRZLHG]LHOLVLĊ
UyZQLHĪOLF]QLGXFKRZQL]GLHFH]MLNWyU\FKRUG\QDULXV]HSRGSLVDOLDNW
XQLLNRĞFLHOQHM3U]HFLZNRXQLLRSRZLHG]LHOLVLĊZV]\VF\REHFQLQDV\
QRG]LHSRVáRZLHV]ODFKW\SUDZRVáDZQHM].RURQ\L:LHONLHJR.VLĊVWZD
/LWHZVNLHJR -HGQR]QDF]QHVW DQRZLV NR ]DMĊOLPLHV]F]DQLH UXVF\
D]ZáDV]F]DSU]HGVWDZLFLHOHEUDFWZFHUNLHZQ\FKSRGSLVXMąFVLĊJUH
PLDOQLHSRGSRVWDQRZLHQLDPLVRERUXSUDZRVáDZQHJR21.
M.Broniewski,$SRNULVLVDERRGSRZLHGĨQDNVLąĪNLRV\QRG]LHEU]HVNLPZ \G-' áXJRV]

L-%\OLĔVNL: URFáDZ+3RFLHMAntirresisabo apologijaprzeciwko KrzysztofowiPhilale-
WRZLNWyU\QLHGDZQRZ\GDáNVLąĪNLLPLHQLHPVWDURĪ\WQHM5XVLUHOLJLHMJUHFNLHMS U]HFLZNVLąĪNRP
RV\QRG]LHEU]HVNLPQDSLVDQ\PZ53DĔVNLPR SUDF-%\OLĔVNLL-'áXJRV]:URFáDZ
1997; Dokumenta UnionisBerestensis eiusqueauctorum ( 1590-1600),ed.P .AthanasiusG.We-
lykyj OSBM,Romae 1970,s. 341-344; P .Skarga,Synodbrzeski i jego obrona,Kraków 1997.
20 W.Antonowicz,3ULHGLVáRZLMH,[w:] ArchiwJugo-Zapadnoj Rossiiizdawajemyj W rie-
miennoju Komissijeju dla razbora driewnich aktow (dalej: AJZR),cz.I,t.4,Kijew 1871,s.2;
2àRWRüN\M8NUDMLĔVNLGĪHUHáDFHUNRZQRKRS UDZD,Warszawa 1931,s. 119,120; A. Mirono-
wicz,Brestskaja cerkownaja unija kak elemient wostocznojpolitiki Rima,[w:] 0DWLHULDá\QD
XF]QRERJRVáRZVNRMNRQILHULHQF\LSDPLDWLSULHSRGREQRPXF]HQLND$IDQDVLMDLKXPLHQD%UHVW
skogo0LĔVNVWHQĪHBrestskajacerkownaja unija,„ Cerkownyj Wiestnik”,
5;/,,,QU:DUV]DZDV
21 A. Mironowicz, : LHONLSRG]LDáZ&HUNZLZVFKRGQLHMVWHQĪHPodlaskie
RĞURGNLLRUJDQL]DFMHSUDZRVáDZQHZ;9,L;9,,ZLHNX%LDá\VWRNV WHQĪH
.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.61-68.
28
** *
3RXQLL EU]HVNLHM NDWROLFND5]HF]SRVSROLWD ]DF]ĊáDFRUD]
EDUG]LHMG\VWDQVRZDüVLĊRGNXOWXU\SUDZRVáDZQHM8QLDEU]HVNDSRG
ZDĪ\áDJáyZQ\HOHPHQWSRGVWDZ\NXOWXU\UXVNLHMRSLHUDMąF\VLĊQD
GXFKRZHMMHGQRĞFL ]%L]DQFMXP'R LVWQLHMąFHJRXNáDGX NDWROLFNR
SUDZRVáDZQHJRGRV]HGáMHV]F]HMHGHQHOHPHQWSRĞUHGQL]DZLHV]RQ\
PLĊG]\GZRPDWUDG\FMDPL,QLFMDWRU]\XQLLEáĊGQLHOLF]\OLĪHMHMDW
UDNF\MQRĞüVSRZRGXMHRGHMĞFLH5XVLQyZRGSUDZRVáDZLD-HGQDNQD
SU]HNyURF]HNLZDQLRP XSDGHNNXOWXU\ SUDZRVáDZQHMQLH QDVWąSLá
OHF]ZSURVWSU]HFLZQLHQDZHWUR]SRF]ąáVLĊMHMUR]ZyMZQRZ\FKIRU
PDFK EDUG]LHMGRVW RVRZDQ\FK GR;9,,ZLHF]QHM U]HF]\ZLV WRĞFL
:UH]XOWDFLH XQLDEU]HVND REUyFLáDVLĊ QLHSU]HFLZNR SUDZRVáDZLX
MDNRWDNLHPXDOHSU]HFLZNRSUDZRVáDZLXZ5]HF]\SRVSROLWHM:HIHN
FLHSU]\QLRVáDRQDQLHZLHONLHNRU]\ĞFL.RĞFLRáRZLU]\PVNRNDWROLFNLH
PX DOHQLH UR] ZLą]DáDĪDGQHJR SUREOHPXZ HZQĊWU]QHJR NUDMX
:3ROVFHG\VWDQVHOLWNDWROLFNLFKZREHFNXOWXU\UXVNLHMLSUDZRVáD
ZLD]RVWDáSRJáĊELRQ\.DWROLNRZLQDGDOEOLĪV]\E\áSURWHVWDQWZ\
FKRZDQ\ZNXOWXU]H]DFKRGQLHMDQLĪHOL5XVLQKRáGXMąF\WUDG\FMRP
EL]DQW\MVNLPDOHFRUD]EDUG]LHMSRZLą]DQ\]NXOWXUąSROVNą)DNWWHQ
GODVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMPLDáWHĪLSR]\W\ZQHQDVWĊSVWZD(OL
W\SUDZRVáDZQHHZROXRZDá\ZVZHMS RVWDZLHNXOWXURZHM1DFLVNLXQL
WyZLNDWROLNyZQDUXVNLHSUDZRVáDZLHVSRZRGRZDáRPRELOL]DFMĊĞUR
GRZLVNFHUNLHZQ\FK3LVPD6WDQLVáDZD+R]MXV]D%HQHG\NWD+HUE
VWD3LRWUD6NDUJLF]\+LSDFHJR3RFLHMDVSURZRNRZDá\GRG\VNXVML
QDGZLHORPDNZHVWLDPLQDWXU\GRJPDW\F]QHMSUDZQHMLREU]ĊGRZHM
3ROHPLND]XQLWDPLGDáDVWURQLHSUDZRVáDZQHMSRGVWDZĊGRRSUDFR
ZDQLDSU]HMU]\VWHJRZ\NáDGXZáDVQHMGRNWU\Q\UHOLJLMQHMLVSUHF\]R
ZDQLD ZáDVQHMWRĪVDPRĞFL NXOWXURZHM8QLFND RGPLDQDNXOWXU\ UX
VNLHMZSá\QĊáDQDXNV]WDáWRZDQLHVLĊPHFKDQL]PyZREURQQ\FKZNXO
WXU]HSUDZRVáDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM.XOWXUDLRĞZLDWDSUDZRVáDZ
QD]MHGQHMVWURQ\VWDá\VLĊEDUG]LHM]DDQJDĪRZDQHZSROHPLNLUHOLJLM
QH]GUXJLHM]DĞFRUD]F]ĊĞFLHMVLĊJDá\SRZ]RUFHáDFLĔVNLH
3U]\NáDGHPWHJRQXUWX ZNXOWXU]H SUDZRVáDZQHMV ąOLF]QHGUX
NDUQLHLV]NRá\]DNáDGDQHSU]H]EUDFWZDFHUNLHZQH3RVWDZDEUDFWZ
FHUNLHZQ\FKZ SLHUZV]HMSRáRZLH;9,,ZZSá\QĊáDQD]DDQJDĪR
ZDQLHVLĊPDJQDWHULLLV]ODFKW\UXVNLHMZPHFHQDWNXOWXURZ\ .RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJR3URFHVWHQQDMOHSLHMPRĪQD] DREVHUZRZ DüQD
29
SU]\NáDG]LHSDWURQDWXPRĪQ\FKUXVNLFKQDGĪ\FLHPPRQDVW\F]Q\P
3RXQLLEU]HV NLHM.RĞ FLyáSUDZRVáDZQ\ XWUDFLáNLOND] QDF]ąF\FKRĞ
URGNyZ]DNRQQ\FKQDU]HF]XQLLDOHS RMDZLá\VLĊQRZHOLF]QHIXQ
GDFMHPRQDVWHUyZ=EDGDĔQDGPRQDVW\ F\]PHPZ VFKRGQLPZ\
QLNDĪHZLĊNV]RĞüNODV]WRUyZZSLHUZV]HMSRáRZLH;9,,ZSR]RV
WDZDáDSU]\SUDZRVáDZLX.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\]DFKRZDáZLĊNV]RĞü
NODV] WRUyZZ. LMRZLH :LOQLH&]HUQLKRZLH 3RGKRUFDFK3LĔVNX
Turkowicach, Humaniu, Unijowie, Sokalu, P oczajow ie, Podhoro-
G\V]F]X0 R]\U]H/ZRZLH.RUVXQLX%U]HĞFLX%LHOVNXLZSRQDG
VWXLQQ\FKPLHMVFRZRĞFLDFK'R SRáRZ\; 9,,ZSRZVWDáRNLOND
G]LHV LąWQRZ\ FKPRQDVW HUyZQD ] LHPLDFK UXVNLFK. RURQ\L:LHO
NLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJR22.
:SLHUZV]\FKODWDFKSRVRERU]HEU]HVNLPUR]SRF] ĊáDVLĊZDOND
PLĊG]\XQLWDPLDSUDZRVáDZQ\PLRFHUNZLHLPRQDVWHU\3UDZRVáDZ
QLGRPDJDOL VLĊRGNUyOD SUDZQHJRXUHJXORZDQLD VW DWXVX.RĞ FLRáD
SUDZRVáDZQHJR:LHONLP UR]JáRVHPRGELáD VLĊVSUDZD XWUXGQLHĔ
PDJLV WUDWXOZRZVNLHJR ZEXGRZDQLXFHUNZLEUDFNLHM%XGRZĊFHU
NZLILQDQVRZDáZUKRVSRGDUPRáGDZVNL-HUHPLDV]0 RK\áD
0 LPRGHNUHWX NUyOHZVNLHJR]U ] H]ZDODMąFHJREUDFWZX QD
EXGRZĊQRZHMĞZLąW\QLZáDG]HPLHMVNLH/ZRZDF]\QLá\SU]HV]NRG\
ZUHDOL]RZDQLXLQZHVW\FMLEUDFWZ D:\GDU]HQLHWRZVSRVyEHPRF
MRQDOQ\RSLV DáNURQLNDU]EUDFWZDVWDXURSLJLDOQHJRZU 2SLV
QDMWUDIQLHMXND]XMHUROĊEUDFWZDFHUNLHZ QHJRZH/ZRZLHÄ' RRN
URSQRĞFLXFLV NyZ]HVW URQ\áDFLQQLNyZZ \P\ĞORQRQRZ\]QDNSR
JDUG\ 0 DJLVWUDWUR]ND] DáDĪHE\ NDĪG\NDSáDQNDĪ GHPX]GZ XQDV
WXUDMFyZGDZ DáQDĞZ LĊWDSRGZLHNRS MDMSRGZDNDS áRQ\SRGZD
NRáDF]HLS RGZDJURV]H$ĪHZV] \VWNLHVSUDZ\W\F]ąFHVLĊREU]ąG
NXOXEQDURGXUXVNLHJRRSLHUDá\VLĊREUDFWZRSU]HWRVSU]HFLZLáR
VLĊW RĪWHJRURG]DMXQLHSUDZQ\PĪąGDQLRPOHF]WREH] VNXWNXGD
QLQĊZ\PXV]RQRDSLĊFLXVWDUV]\FKEUDFLQDGáXĪV]\F]DVGRZLĊ
]LHQLDZVDG]RQR=ZLHONLPNRV]W HPVWDUDáRVLĊEUDFWZRSRS LHUDü
22 0+UXV]HZĞN\MDuchownaUkrajina,Kyjiw 1994,s. 316-322; M.Wawryk, Narys
UR]Z\WNXLVWDQX: DV\OLMDQĞNRKR&]\QD;9,,;;V WVW.,„ Analecta Ordinis S.BasiliMagni”,
seria II,vol. X, Romae 1979, s. 189-209; H.Litwin, 'REUD]LHPVNLH&HUNZLSUDZRVáDZQHM
L.RĞFLRáDNDWROLFNLHJRR EXREU]ąGNyZQD.LMRZV]F]\ĨQLHZĞZLHWOHDNWVNDUERZ\FKLVąGRZ\FK
1569-1648,„ Rocznik Teologiczny”,R.XXXII,z.2, Warszawa1990, s.187-208; A.Miro-
nowicz, ĩ\FLHPRQDVW\F]QHZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,[w:] ĩ\FLHPRQDVW\F]QHZ5]HF]\SRV
politejSRGUHG$0LURQRZLF]D83 DZOXF]XNL3 &KRPLND%LDá\VWRNV
WHQĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.116-118.
30
VSUDZĊ]PDJLVWUDWHPZVąGDFKGZ RUQ\FKX]\V NDOLQDZHWLSR]HZ
lecz sprawa na nowo odrzucona”23.
.ROHMQ\PHWDSHPZDONLRSRWZLHUG]HQLHSUDZVSRáHF]QRĞFLSUD
ZRVáDZQHME\áVHMPU,QVWUXNFMHVHMPLNRZH]LHPLKDOLFNLHMNL
MRZVNLHMZRá\ĔVNLHMáXFNLHMZLV]QLFNLHMNDOLVNLHMSR]QDĔVNLHMEHá
VNLHMLVDQGRPLHUVNLHM]RERZLą]\ZDá\SRVáyZSUDZRVáDZQ\FKLSUR
testanckich do uzyskania na sejmie potwierdzenia praw „Cerkwi grec-
NLHM´]ZURWXSUDZRVáDZQ\PPRQDVWHUXSLHF]HUVNLHJRLUR]VWU]\JQLĊ
FLD VSRUXPLĊG]\ PHWURSROLWąXQLFNLP +LSDF\P3RFLHMHP DZLOHĔ
VNLPEUDFWZHP ĝZ'XFKD24 0 HWURSROLWD3RFLHM X]XUSRZDá VRELH
SUDZRGRREMĊFLDMXU\VG\NFMLQDGEUDFWZHPZLOHĔVNLP=LQLFMDW\Z\
V]ODFKW\UXVNLHMZQLHVLRQ\]RVWDáSURMHNWNRQVW\WXFMLRÄUHOLJLLJUHF
NLHM´:HGáXJWHJRSURMHNWXNUyO PLDáQDGDOUR]GDZDüGRVWRMHĔVWZD
LEHQHILFMDOXG]LRPÄUHOLJLLJUHFNLHM´WDNMDNWRF]\QLOLSRSU]HGQLPR
QDUFKRZLH%HQHILFMDQDGDQHXSU]HGQLRXQLWRPPLDá\SR]RVWDüZLFK
UĊNDFKGRĪ\ZRWQLR=DNáDGDQRUyZQRF]HĞQLHVNDVRZDQLHZV]HONLFK
SURFHVyZLEDQLFMLZ.RURQLHLZ:LHONLP.VLĊVWZLH/LWHZVNLP'X
FKRZQLLĞZLHFF\QLHPRJOLE\ü]PXV]DQLGRSRVáXV]HĔVWZDLQQHMZáD
dzy duchownej wbrew ich woli253URMHNWWHQ]RVWDáSU]HGVWDZLRQ\
NUyORZLZL]ELHSRVHOVNLHMOHF]QLH]\VNDáMHJRDSUREDW\0 LPRĪH
VHMPQLHXFKZDOLáNRQVW\WXFMLSRWZLHUG]DMąFHMSUDZD&HUNZLVWURQD
SUDZRVáDZQDX]\VNDáDSHZQHNRU]\ĞFL1DVHMPLH+LSDF\3RFLHM]U]HNá
VLĊSUHWHQVML GRDUFKLPDQGULLSLHF]HUVNLHM NWyUąQD ZQLRVHNNVLĊFLD
.RQV WDQWHJR 2VWURJVNLHJRNUyO QDGDá-HOLV LHMRZL 3OHWLHQLHFNLHPX
:]DPLDQVWURQDXQLFNDRWU]\PDáDGREUDOLWHZVNLHDUFKLPDQGULLSLH
F]HUVNLHMLPRQDVWHUOHV]F]\ĔVNL3RQDGWR QDVHMPLH3RFLHMX]\VNDá
od Zygmunta IIIprzywilej, w którym metropolicie unickiemu przyz-
QDQRZ\áąF]QRĞüMXU\VG\NF\MQąQDGZ\]QDZFDPLUHOLJLLZVFKRGQLHM
6XNFHVHPVWURQ\XQLFNLHM]DNRĔF]\áVLĊUyZQLHĪVSyU]EUDFWZHPZL
OHĔVNLP%UDFWZRZVSLHUDQHSU]H]NVLĊFLD.RQVWDQWHJR2VWURJVNLH
23 KronikaBractwa StauropigialnegoLwowskiego (...)spisana przezDionizego Zubrzyc-
kiego$UFKLZXP3 HWHUVEXUVNLHJR2GG]LDáX,QVW\WXWX+LVWRULL$NDGHPLL1DXN5RVMLZ3 H
tersburgu (dalej: AP OIH AN Rosji),kol. 57,op. 1,nr 46, k. 43-44.
24 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, nr 318, s. 256-257; A.Strzelecki, Sejm 1605
roku, Kraków1921, s.51-66; K.Chodynicki, .RĞFLyáS UDZRVáDZQ\V6SyUPLĊ
G]\3 RFLHMHPDEUDFWZHPĝZLĊWHJR'XFKDRPRQDVWHUZ:LOQLHW UZDáRGGRU
$$3 DSNRZ Bratstwa..., s.72-78.
25 0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy, t. VI,s. 574-575; K.Chodynicki, .RĞFLyá
SUDZRVáDZQ\..,s.381.
31
JRQLHX]QDZDáR+LDSFHJR3RFLHMD]DPHWURSROLWĊLXWU]\P\ZDáREOL
VNLHNRQWDNW\]SDWULDUFKDWHPNRQVWDQW\QRSROLWDĔVNLP.UyO]DND]Dá
EUDFWZXEXGRZDQLD QRZ\FKĞ ZLąW\ Ĕ LDQXORZDáVZ\P GHNUHWHP
]USRVWDQRZLHQLH7U\EXQDáX/LWHZVNLHJRZ:LOQLH]ZDOQLD
MąFHEUDFWZR RGSRVáXV]HĔVWZD PHWURSROLFLHXQLFNLHPX 0 RQDUFKD
]DND]DáSRGOHJáRĞFLZáDG]\]DJUDQLF]QHM26. Pomimo takiego orzecze-
QLDNUyOHZVNLHJREUDFWZRZLOHĔVNLHQLHXVWąSLáRLZH]ZDáRPHWURSR
OLWĊ3RFLHMDQDVąGVHMPRZ\.ZHVWLHZ\]QDQLRZH]QDOD]á\VZRMHRG
ELFLHQD]MHĨG]LHURNRV]RZ\PSRG/XEOLQHPF]HUZFDU
6WURQDSURWHVWDQFNRSUDZRVáDZQD]DĪąGDáDRGNUyODFRIQLĊFLDNDVD
W\Z\URNyZWU\EXQDOVNLFKZVSUDZLH3RFLHMD]EUDFWZHPĝZ'XFKD
L]DS U]HVWDQLD SU]HĞODGRZDQLD ÄUHOLJLLJUHFNLHM´ 1DVHMPLH U
SRVáRZLHSURWHVWDQFF\GRPDJDOLVLĊ XWZRU]HQLDVSHFMDOQ\FKVąGyZ
ZVSUDZDFKRWXPXOW\LSU]HVWĊSVWZDRFKDUDNWHU]HUHOLJLMQ\P'R
PDJDQRVLĊRGNUyODFRIQLĊFLDSRVWDQRZLHĔGODEUDFWZDZLOHĔVNLHJR
:SURMHNFLHNRQVW\WXFML]QDOD]áVLĊXVWĊSGRPDJDMąF\VLĊ]QLHVLHQLD
XQLLNRĞFLHOQHM27:REHF]HUZDQLDVHMPXNRQVW\WXFMDQLH]RVWDáDXFK
ZDORQD3RGQDFLVNLHPURNRV]DQLSRVáyZSUDZRVáDZQ\FKNUyORE
ZDURZDáNRQVW\WXFMąVHMPRZąDUW\NXá\ZLĞOLFNLHGRW\F]ąFHÄZLDU\JUHF
NLHM´LZ\GDáNZLHWQLDUVSHFMDOQ\G\SORPSRWZLHUG]DMąF\
SUDZDOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHM28 2NUHĞOHQLH]DZDUWH ZNRQVW\WXFML
ĪHRGQRVLVLĊRQDZ\áąF]QLHGRÄUHOLJLLJUHFNLHM´VWDáRVLĊSRZRGHP
GDOV]HJRSRJáĊELHQLDVLĊUR]GĨZLĊNXPLĊG]\SUDZRVáDZQ\PLDXQL
WDPL'RGDWNRZ\P ĨUyGáHPNRQIOLNWyZ E\áRSRWZLHUG]HQLH SU]H]
VHMPSUDZVWDXURSLJLDOQ\FKGODEUDFWZOZRZVNLHJRLZLOHĔVNLHJRZ\M
PXMąF\FKMHW\PVDP\PVSRGELVNXSLHMMXU\VG\NFML5H]XOWDWHPWHJR
SRVWĊSRZDQLDE\áRQLHZSXV]F]HQLHSU]H]PLHV]F]DQGR:LOQDELVNX
SDXQLFNLHJRLZ\GDOHQLHXQLWyZ]PLDVWD:\GDU]HQLDWHZ\ZRáDá\
nowe konflikty wyznaniowe w Wilnie.
5R]UXFK\Z\]QDQLRZHZ:LOQLHVSRZRGRZDá\ĪHNUyOSRQRZQLH
ZVSRU]HPLĊG]\3RFLHMHPDEUDFWZHPZLOHĔVNLPRSRZLHG]LDáVLĊ]D
PHWURSROLWąNLMRZVNLP=\JPXQW,,,:D]D]DND]DáPDJLVWUDWRZLPLDV
26 Archiwumdomu Sapiehów,t. I(1575-1606),Lwów 1892,wyd.A. P rochaska, s. 383;
0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy, t.VI,s. 574,575; K.Chodynicki, .RĞFLyáSUDZR
VáDZQ\..,s.383-385.
27 AJZRF],WV0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy, t. VI. s. 578,
SU]\S$0LURQRZLF].RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s. 72, 73.
28 Volumina Legum, t.II,P etersburg 1859,s. 438,439.
32
WDX]QDZDQLDDUFKLPDQGU\W\PRQDVWHUX ĝZ7UyMF\]D]ZLHU]FKQLND
QDG OXGQRĞFLąSUDZRVáDZQą 3RQRZQDVSUDZD SU]HGWU\EXQDáHP OL
WHZVNLPSRWZLHUG]LáD]DOHĪQRĞüEUDFWZDZLOHĔVNLHJREH]SRĞUHGQLRRG
SDWULDUFK\FDURJURG]NLHJR3RQRZQ\VąGNUyOHZVNL]DGZRUQ\] U
QDND]DáSUDZRVáDZQ\PSRVáXV]HĔVWZRXQLFNLHPXPHWURSROLFLH3RFLH
MRZLDOHGHF\]MLWHMQLHX]QDáREUDFWZRZLOHĔVNLH3UDZRVáDZQ\PPLHV]
NDĔFRP:LOQD]D]JRGąNUyODRGHEUDQRFHUNLHZNDWHGUDOQąLLQQHĞZLą
W\QLHSU]HND]XMąFMHSRGZáDG]Ċ3RFLHMD29'HF\]MHWHZ\ZRáDá\GDOV]H
NRQIOLNW\Z\]QDQLRZH6WDXURSLJLDOQHEUDFWZRZLOHĔVNLHZ]LĊáRQDVLH
ELHJáyZQ\FLĊĪDUREURQ\SUDZLPDMąWNyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR
=DVDGQLF]H]PLDQ\Z&HUNZLSUDZRVáDZQHMQDVWąSLá\ZU
SRĞPLHUFLNVLĊFLD.RQVWDQWHJR2VWURJVNLHJRNWyU\E\áQDMZLĊNV]\P
NWLWRUHPÄ&HUNZLJUHFNLHM´Z5]HF]\SRVSROLWHM5ROĊWĊSU]HMPRZD
áDQDVLHELH.R]DF]\]QDLEUDFWZDFHUNLHZQH%UDFWZD]DNáDGDá\V]NR
á\GUXNDUQLHV]SLWDOHGODXERJLFKZ\GDZDá\S LVPDSROHPLF]QHLNVLĊJL
OLWXUJLF]QH .R]DF]\ ]QDZNRĔFX ;9,ZLQG\ IHUHQWQD UHOLJLMQLH
ZSLHUZV]HMSRáRZLHQDVWĊSQHJRVWXOHFLDVWDáDVLĊREURĔFąSUDZOXG
QRĞFLSUDZRVáDZQHM30%H]SRĞUHGQLąSU]\F]\Qą WDNV]HURNLHJRRG
GĨZLĊNXZVSUDZLH&HUNZLSUDZRVáDZQHMQDVHMPLNDFKE\á\NRQIOLN
ty wyznaniowe w Wilnie oraz pismo królewskie z 15 marca 1611 r.,
QDND]XMąFHNDV]WHODQRZLNUDNRZVNLHPX-DQRZL2VWURJVNLHPXÄSLV
PDUXVNLHZ\GUXNRZDQHZFHUNZLDFKZLOHĔVNLFKSRWDMHPQLH]ELHUDü
LSDOLü´31::LOQLHGRV]áRGR QLHXGDQHMSUyE\]DELFLDPHWURSROLW\
XQLFNLHJR+LSDFHJR3RFLHMD%UDFWZRZLOHĔVNLHSRSU]H]SRVáyZSUy
ERZDáRZQLHĞüVSUDZĊVWDWXVXFHUNZLZLOHĔVNLFKQDREUDG\VHMPX
0 LPR ]DOHFHĔVHMPLNyZ SUREOHPUR]ZLą]DQLD VSUDZÄUHOLJLL JUHF
NLHM´QLH]QDOD]áRGELFLDZNRQVW\WXFMLVHMPRZHM]U3RGREQH
SRVWXODW\V]ODFKWDUXVNDZ\VXZDáDQDVHMPDFKZU
DOHQLJG\QLH]QDOD]á\RQHRG]ZLHUFLHGOHQLDZXFKZDáDFKVHMPRZ\FK32.
29 K.Chodynicki, .RĞFLyáS UDZRVáDZQ\..,s.399, 400.
30 2VWRVXQNX.R]DF]\]Q\GR&HUNZLSUDZRVáDZQHMZ,SRáRZLH;9,,ZLHNXSRU
:$6HUF]\NNa dalekiejUkrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 r.,Kraków 1986,s.175-
182;W. Wielhorski,Ziemie ukrainne Rzeczypospolitej.Zarys dziejówÄ 3 DPLĊWQLNNLMRZVNL´
W,/RQG\Q V$0LURQRZLF]3UDZRVáDZLHLXQLD]DSDQRZDQLD-DQD.D]LPLH
rza%LDá\VWRNWHQĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.80-167.
31 H.Wisner, Sejmikilitewskie i kwestiawyznaniowa 1611-1648,„Odrodzenie i Refor-
PDFMDZ3 ROVFH´W;;,,,:URFáDZV
32 K.Chodynicki, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\..,s.400,401;A. Mironowicz, .RĞFLyáSUDZR
VáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.76, 77.
33
3R]\FMĊEUDFWZD ZLOHĔVNLHJRZ]PDFQLDáIDNWREHFQRĞFL ZĞUyGMHJR
F]áRQNyZ SU]HGVWDZLFLHOLELDáRUXVNLFK URGyZ+ROV]DĔVNLFK 'UXF
NLFK àXNRPVNLFK3 RáXELHĔVNLFK 2JLĔVNLFK* yUVNLFK ,OLQLF]yZ
6NXPLĔVNLFK7\V]NLHZLF]yZ3X]\QyZ+DáDEXUGyZ&KRGNLHZL
F]yZ6WHWNLHZLF]yZ:RááRZLF]yZ&KUHSWRZLF]yZ.RUVDNyZ6D
SLHKyZ6RNROLĔVNLFK7U\]QyZLLQQ\FK33.
3U]HGVHMPHPU VHMPLNQRZRJUyG]NLGRPDJDáVLĊ DE\ÄUHOLJLD
JUHFND´LEUDFWZRZLOHĔVNLHSRGOHJDá\EH]SRĞUHGQLRSDWULDUV]HDQLHPHW
ropolicie unickiemu34 0LHV]F]DQLHSUDZRVáDZQL Z:LOQLHĪąGDOL ]DS
U]HVWDQLDSU]HĞODGRZDĔ]HVWURQ\XQLWyZLNDWROLNyZRUD]]ZURWXPR
QDVWHUXĝZ7UyMF\ 353RVWXODW\WHE\á\]JáDV]DQHQDVHMPDFKZODWDFK
L6HMPLNLZ\VWĊSRZDá\UyZQLHĪZREURQLH
„pokoju religijnego” rozumianego jako przestrzeganie tolerancji zagwa-
rantowanejw akcie konfederacjiwarszawskiej z 1573 r. Ostatecznie sejm
UVSUDZĊÄXVSRNRMHQLDUHOLJLLJUHFNLHM´RGáRĪ\áGRSU]\V]áHJRF]D
VX:\GDá MHGQDNNRQVW\WXFMĊZNWyUHMVWZLHUG]RQRĪHÄOXG]LHUHOLJLL
*UHFNLH\GXFKRZQH\ĞZLHFNLH]DFKRZXMHP\ZSRNRMX\ZZROQ\P
\]Z\Ná\PQDERĪHĔVWZLHGRNWyUHJRQLHPDMąE\GĨSU]\PXV]DQLDQL
SUDZHPSRFLąJDQL´360 LPRZ\PLHQLRQ\FKNRQVW\WXFMLSUDZRVáDZLHVWRS
QLRZRWUDFLáRSRSDUFLHODW\QL]XMąFHMVLĊ PDJQDWHULLLV]ODFKW\5ROĊRE
URĔF\SUDZRVáDZLDSU]HMPRZDá\QDVLHELHEUDFWZDFHUNLHZQHL.R]DF]\]
QD*áyZQHFHOHVWDUDĔSUDZRVáDZQ\FK²VNDVRZDQLHXQLLLUHDNW\ZR
ZDQLHKLHUDUFKLLFHUNLHZQHM²QLH]RVWDá\RVLąJQLĊWH
=DVDGQLF]H]PLDQ\ZSRáRĪHQLXOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMQDVWąSLá\
SRUHDNW\ZRZDQLXKLHUDUFKLLFHUNLHZQHM:UDFDMąF\SU]H]]LHPLHXN
UDLĔVNLH]0 RVNZ\SRZ\ĞZLĊFHQLXWDPSDWULDUFK\)LODUHWDSDWULDU
FKDMHUR]ROLPVNL7HRIDQHVZ\VáDáVLHUSQLDUSLVPRRNUĊĪQH
VNLHURZDQHGRSUDZRVáDZQ\FKPLHV]NDĔFyZ/LWZ\L.RURQ\DĪHE\
33 Akty otnosiaszczijesiak istorii ZapadnojRossii,sobrannyjei izdannyje Archieograficze-

skoju Komissijeju (dalej: AZR), t.IV,s. 7; I.Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK..,s.27.
34 $UFKLZXP*áyZQH$NW'DZQ\FKGDOHM$ *$'$UFKLZXP5DG]LZLááRZVNLHG],,
ks.701.
35 AJZR, cz. II,t. 1, s. 105-120; Makarij,Istorija RusskojCerkwi,t.X,s. 427,428.
36 Volumina Legum, t. III,s. 158; AW AK,t. VIII, s. 97.Walka o prawne uznanie Cer-
NZLSUDZRVáDZQHM]RVWDáDRPyZLRQDZ DUW\NXOH7&K\QF]HZVNLHM+HQQHO„Do praw i przy-
ZLOHMyZVZRLFKGDQ\FK´3UDZRMDNRDUJXPHQWZSROHPLFHSUDZRVáDZQ\FKZSLHUZV]HMSRáR
wie XVII w.,[w:]0LĊG]\: VFKRGHPD=DFKRGHP5]HF]SRVSROLWD;9,;9,,,Z6 WXGLDRILD
URZDQH=ELJQLHZRZL: yMFLNRZLZVLHGHPG]LHVLąWąU RF]QLFĊXURG]LQ,pod. red.T.Chynczew-
skiej-Hennel, Warszawa 1993, s. 53-60.
34
FLZ\EUDOLVSRĞUyGVLHELHELVNXSyZ37. Pod koniec sierpnia w monas-
WHU]HSLHF]HUVNLPRGE\áVLĊ]MD]GGXFKRZLHĔVWZDLĞZLHFNLFKQDNWy
U\PZ\EUDQRNDQG\GDWyZQDPHWURSROLWĊLELVNXSyZ3RGF]DVSR
E\WXZ.LMRZLHSDWULDUFKDMHUR]ROLPVNLV]F]HJyOQąXZDJĊSRĞZLĊFLá
bractwom stauropigialnym38.
3U]HGZ\MD]GHP]3ROVNL7HRIDQHVZ\GDáGZDGRNXPHQW\RZDĪ
NLPZ\PLDU]HSROLW\F]Q\P:SLHUZV]\P]DND]Dá.R]DNRPZDOF]\ü
SU]HFLZNR0 RVNZLH:GUXJLPLQIRUPRZDáVSRáHF]QRĞüSUDZRVáDZ
QąRSU]\ZUyFHQLX SU]H]QLHJR PHWURSROLLNLMRZV NLHM ]VLHGPLRPD
ELVNXSVWZDPL LU]XFHQLXNOąWZ\ QDXQLWyZ 'RNXPHQWWHQ VWZLHU
G]DáĪHSRĞPLHUFLPHWURSROLW\ELVNXSLPDMąZ\EUDüMHJRQDVWĊSFĊ
VSRĞUyGVLHELHSRF]\PPDMąZ\VWąSLüGRSDWULDUFK\R]DWZLHUG]HQLH
Z\ERUX3DWULDUFKD7HRIDQHVSRWZLHUG]LáSUDZDVWDXURSLJLDOQHEUDFWZ
OZRZVNLHJRLZLOHĔVNLHJRRUD]QDGDáMHáXFNLHPXEUDFWZX3RGQLHVLH
QLDĞZ.U]\ĪDPRK\OHZVNLHPX3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJRNLMRZVNLH
PX 2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR LV áXFNLHPX3 U]HPLHQLHQLD 3 DĔV NLHJR
%UDFWZDVWDXURSLJLDOQHZWUXGQHMV\WXDFML&HUNZLSUDZRVáDZQHMSR
ZLQQ\ZVSyáSUDFRZDü]PLHMVFRZ\PLELVNXSDPL3RQDGWRZáDG\F\
]RERZLą]DQL]RVWDOLGRXVXQLĊFLD]Z\F]DMyZQLH]JRGQ\FK]WUDG\FMą
FHUNLHZQą39'RNXPHQWSDWULDUV]\ĞZLDGF]\ĪHSUREOHPSUDZRVáDZ
Q\FKRE\ZDWHOL5]HF]\SRVSROLWHMZ\V]HGáSR]DVIHUĊMHMSROLW\NLZHZ
QĊWU]QHML]QDOD]áVLĊZ]DVLĊJXZSá\ZyZ0 RVNZ\L.RQVWDQW\QRSR
OD3ODQZ]QRZLHQLDPHWURSROLLNLMRZVNLHMSUDZGRSRGREQLHSRZVWDá
ZRNUHVLHSRE\WX7HRIDQHVDZ0 RVNZLHLE\áX]JRGQLRQ\]GHOHJD
FMąNR]DFNąSU]HE\ZDMąFąZW\PVDP\PF]DVLHZVWROLF\FDUyZ2NR
OLF]QRĞFLLF]DVUHDNW\ZRZDQLDKLHUDUFKLLSUDZRVáDZQHMQLHE\áZLĊF
G]LHáHPSU]\SDGNX
=ZURWUHDNW\ZRZDQHMKLHUDUFKLLNX0 RVNZLHVSRZRGRZDQ\E\á
UR]GĨZLĊNLHPPLĊG]\HSLVNRSDWHPSUDZRVáDZQ\PDEUDFWZDPLFHU
NLHZQ\PLNWyUHX]\VNLZDá\FRUD]ZLĊNV]H]QDF]HQLHZĪ\FLX&HUN
ZL3RG]LDá\Z\ZRáDáQRZ\G\SORPSDWULDUV]\]U1DPRF\QR
37 Makarij, IstorijaRusskoj CerkwiW;,VSU]\S0+UXV]HZĞN\MIstorija
Ukrajiny-Rusy, t.VII,s.435, 436; K.Chodynicki, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\..,s. 426; A.Miro-
nowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.80-82.
38 A. A.P apkow, Bratstwa..., s.116-117; AJZR,cz. I,t. 7,s. 297-298; Archieograficze-
skij sbornikdokumientow otnosiaszczichsia k istorii Siewierno-ZapadnojRusi (dalej: ASD),
W,,:LOQRV0DNDULMIstorija Russkoj Cerkwi,t. XI,s. 333; W.Kartaszew,Oczer-
ki istorii Russkoj Cerkwi, t. II,P aris 1959,s.274, 275.
39 AJZR, cz. I, t. 5, s. 1.
35
ZHJRG\SORPXSDWULDUFK\NRQVWDQW\QRSROLWDĔVNLHJR&\U\ODSUDZDVWD
XURSLJLDOQHRWU]\PDá\MHG\QLHEUDFWZDOZRZVNLHLZLOHĔVNLH%UDFW
ZDNLMRZVNLHáXFNLHLVáXFNLHNWyU\P SUDZRVWDXURSLJLLQDGDáSDW
ULDUFKD7HRIDQHVPLDá\SRGOHJDüMXU\VG\NFMLPHWURSROLW\LPLHMVFR
wych biskupów40. Drugim powodem szukania poparcia w patriar-
FKDFLH PRVNLHZVNLPE\á UR]ZyMREU]ąGNX XQLFNLHJRLSU]HMĞFLH QD
niego w 1627 r. M elecjusza Smotryckiego41.
+LHUDUFKLDSUDZRVáDZQDSR]EDZLRQDOHJDOQHMZáDG]\JRWRZDE\áD
SyMĞüQDSHZQHXVWĊSVWZDSRGREQLHMDNF]ĊĞüZ\ĪV]HJRGXFKRZLHĔ
VWZDLV]ODFKW\*áyZQąSU]HV]NRGąQDGURG]HGRNRPSURPLVXE\áD
sprawa prymatu papieskiego. Projekty stworzenia patriarchatu ruskie-
JRS RGOHJáHJRZáDG]\6WROLF\$SRVWROVNLHMQLHUR]ZLą]\ZDá\WHJRSURE
OHPX3URMHNWQRZHMXQLL QLH]QDMG\ZDá SRSDUFLDZLĊNV]RĞFL GXFKR
ZLHĔVWZD.R]DF]\]Q\LPLHV]F]DQUXVNLFK6]F]HJyOQLHRVWURSU]HFLZ
NRZV]HONLPSURMHNWRPXQLMQ\PZ\VWĊSRZDá\EUDFWZDFHUNLHZQH
ĝPLHUü=\JPXQWD,,,RĪ\ZLáDQDG]LHMHSUDZRVáDZQ\FKQDSRP\ĞO
QHXUHJXORZDQLHVWDWXVXSUDZQHJR LFK.RĞFLRáD3RZV]HFKQLHVSR
G]LHZDQRVLĊZ\ERUXNUyOHZLF]D:áDG\VáDZD]QDQHJR]WROHUDQF\M
QHJRQDV WDZLHQLD GRLQQRZLHUFyZ :VDPHM&HUNZL SUDZ RVáDZQHM
GRV]áRGRSRG]LDáyZQDWOHVWRVXQNXGRZ\]QDQLDXQLFNLHJRLSDĔ
VWZDS ROVNLHJR0 HWURSROLWD,]DMDV].RSLĔVNLQDZRá\ZDáVZ\FKZLHU
Q\FKGRZDONLROLNZLGDFMĊXQLLDFDUDPRVNLHZVNLHJR²GRX]QDQLD
SUDZRVáDZQ\FKZ5]HF]\SRVSROLWHM]DVZ\FKSRGGDQ\FK42. Znaczna
F]ĊĞüV]ODFKW\LGXFKRZLHĔVWZD]DUFKLPDQGU\WąSLHF]HUVNLP3LRW
UHP0 RK\áąSUDJQĊáDX]\VNDüSUDZQHSRWZLHUG]HQLHLVWQLHQLDKLH
UDUFKLLGURJąOHJDOQąEH]XELHJDQLDVLĊGRLQWHUZHQFML]HZQĊWU]Q\FK
2SFMDWD ]DNáDGDáDV]XNDQLH NRPSURPLVRZ\FKUR]ZLą]DĔ UyZQLHĪ
40 Ä ĩXUQDá0LQLVWLHUVWZD1DURGQRJR3 URVZLHV]F]HQLMD´-XQRWG,,,V
,)OHURZ2SUDZRVáDZQ\FK.., s.56-58.
41 $UF\ELVNXSSRáRFNLSU]HE\ZDMąFZ-HUR]ROLPLHL&DURJURG]LHNU\W\F]QLHRFHQLáSD
QXMąFHWDPVWRVXQNLZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\P&]XMąFVLĊPRUDOQLHRGSRZLHG]LDOQ\]D
ĞPLHUü-R]DIDWD.XQFHZLF]DSU]\VWąSLáGRXQLLSUDJQąFGRNRQDü]MHGQRF]HQLDXQLWyZ]QLH
XQLWDPL²Ä 5XVL]5XVLą´-6XV]DVitaMeleti Smotrycki,Bruksela 1864,s. 26-36; T.Gra-
bowski,2VWDWQLHO DWD0HOHFMXV]D6 PRWU\FNLHJR6]NLFGRG]LHMyZO LWHUDWXU\XQLFNRSUDZRVáDZ
QHMZ;9,,,,[w:] .VLĊJDSDPLąWNRZDNXF]FL% ROHVáDZD2U]HFKRZLF]D,Lwów1916. s. 318-
320; Makarij, Istorija Russkoj Cerkwi,t. XI, s. 329-333.Najnowsza biografia Melecjusza
6PRWU\FNLHJRZ\V]áDVSRGSLyUDDPHU\NDĔVNLHJRK LVWRU\ND'DYLGD$)ULFN¶ DMeletijSmot-
ryc’kyj, Cambridge,Massachusetts 1995.
42 -']LĊJLHOHZVNL2W ROHUDQFMĊGOD] GRPLQRZDQ\FK3ROLW\NDZ\]QDQLRZD5]HF]\SRV
SROLWHMZODWDFKSDQRZDQLD: áDG\VáDZD,9,Warszawa 1986,s. 18.
36
ZGLDORJX]XQLWDPL=DSLHUZV]ąNRQFHSFMąSU]HZLGXMąFąSRZVWD
QLH]EURMQHLX]\VNDQLH]QLHVLHQLDXQLLRSRZLDGDáDVLĊ]QDF]QDF]ĊĞü
GXFKRZLHĔVWZDL.R]DF\SRZLą]DQL]PHWURSROLWą1DWRPLDVW3LRWU
0 RK\áDX]\VNDáSRSDUFLHV]ODFKW\UXVNLHMLEUDFWZFHUNLHZQ\FK=D
SUDZQ\PXUHJXORZDQLHPVWDWXVX&HUNZLSUDZRVáDZQHMRSRZLDGDOL
VLĊ.R]DF\UHMHVWURZLNWyU]\QLHFKFLHOLXWUDFLüVZ\FKSU]\ZLOHMyZ
$UFKLPDQGU\WDSLHF]HUVNL3LRWU0 RK\áDQDZLą]DáZVSyáSUDFĊ]SUR
WHVWDQWDPLD]ZáDV]F]D]LFKSU]\ZyGFDPL5DG]LZLááDPL6RMXV]WHQ
PLDáGRSURZDG]LüGROHJDOL]DFML.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRLSRWZLHU
dzenia przez króla tolerancji wyznaniowej. Agitowaniem do walki
RSUDZD&HUNZLSUDZRVáDZQHMZĞURGRZLVNXV]ODFKHFNLP]DMĊáRVLĊ
GXFKRZLHĔVWZRLEUDFWZD FHUNLHZQH
6HMPHOHNF\MQ\PLPRUyĪQ\FKNRPSOLNDFMLSU]\QLyVáLVWRWQH]PLDQ\
ZSRáRĪHQLX.RĞFLRáDJUHFNLHJRZ5]HF]\SRVSROLWHM=WU]HFKZLHO
kich problemów wyznaniowychporuszanychna sejmiedoprowadzono
MHG\QLHGRXJRG\PLĊG]\SUDZRVáDZQ\PLDXQLWDPL'HF\GXMąFąUR
OĊZGRSURZDG]HQLX GRÄXVSRNRMHQLDUHOLJLLJUHFNLHM´ RGHJUDáNUyOH
ZLF]:áDG\VáDZZ\ZLHUDMąF QDFLVNLQDXQLWyZL]PXV]DMąF LFKGR
XVWĊSVWZQDU]HF]SUDZRVáDZQ\FK6SHFMDOQDNRPLVMDSRZRáDQDSU]H]
HOHNWDRSUDFRZDáDPunkta uspokojenia obywatelow Korony i Wielkie-
JR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRQDURGXUXVNLHJRZUHOLJLHMJUHFNLHMEĊGąF\FK.
Punkta uspokojenia]DWZLHUG]RQHSU]H]:áDG\VáDZD,9OLVWRSDGD
USU]\]QDZDá\VWURQLHSUDZRVáDZQHMUyZQRXSUDZQLHQLH.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJR]XQLFNLPSU]\ZUyFHQLHG\]XQLWRPPHWURSROLL
NLMRZVNLHM]VRERUHPĞZ=RILLLPRQDVWHUHPSXVW\QQ\PSRG*URG
QHPZáDG\FWZDOZRZVNLHJRáXFNLHJRLSU]HP\VNLHJRRUD]HU\JRZD
QLDZDUF\ELVNXSVWZLHSRáRFNLPZáDG\FWZDPĞFLVáDZVNLHJR]VLHG]L
EąZ0 RK\OHZLHZROQRĞü]DNáDGDQLDSU]H]SUDZRVáDZQHEUDFWZDGUX
NDUQLLV]NyáSU]HND]DQLHSUDZRVáDZQ\PZXĪ\WNRZDQLHS RNLONDFHU
NZLZZLĊNV]\FKPLDVWDFKGRF]DVXQDVHMPLHNRURQDF\MQ\P]RVWD
QLHSRZRáDQDNRPLVMDGRNRQXMąFDSRG]LDáXFHUNZLLPRQDVWHUyZSUR
SRUFMRQDOQLHGROLF]E\Z\]QDZFyZ]DJZDUDQWRZDQLHSUDZRVáDZ
Q\PPLHV]F]DQRPGRVWĊSXGRSUDZDFHFKyZLXU]ĊGyZPLHMVNLFK
tak jak katolickim; skasowanie dekretów, sekwestrów i aresztów wy-
GDQ\FKGRWąGQDQLHNRU]\ĞüG\]XQLWyZZSURFHVDFK]XQLWDPL3R
QDGWREUDFWZDX]\VNDá\SRWZLHUG]HQLHSRVLDGDQ\FKSUDZGRFHUNZL
V]SLWDOLV]NyáLGUXNDUĔ:Punktach uspokojenia]QDOD]áRVLĊUyZ
37
QLHĪUR]VWU]\JQLĊFLHVSRUXPLĊG]\EUDFWZHPZLOHĔVNLPDPDJLVWUD
WHP PLDVWDREXGRZĊ FHUNZLEUDFNLHM %UDFWZ XZLOHĔVNLHPX ÄĝZ
7UyMF\ QD]ZDQHPX DSU]\&HUNZ L ĝZ'XFKD QLHXQLL EĊGąFHPX
]DF]ĊWąFHUNLHZ GRPXURZDüSURSRUFMą LQQ\FKFHUNZL LNRĞFLRáyZ
(...) wolno”43%XGRZĊFHUNZLEUDFNLHM]DNRĔF]RQRZU-HMDU
FKLWHNWDPLE\OLZáRVF\PLVWU]RZLH²3DZHá]5]\PXDSRMHJRZ\
MHĨG]LH²$GDOEHUW.DSLQRV)UHVNLZFHUNZLZ\NRQDáLNRQRJUDIELD
áRUXVNL0 LNRáDM3LHWUDFKQRZLF]:UEUDFWZRRWRF]\áRFHUNLHZ
ĝZ'XFKDZ\VRNLPPXUHPDG]LHVLĊüODWSyĨQLHMZ\NRQDQRQDĞZLą
W\QLQRZ\GDFK&HUNLHZEUDFNDE\áDQDMZLĊNV]ąLQDMOHSLHMXSRVDĪR
QąLR]GRELRQąĞZLąW\QLąQDWHUHQLH:LOQD%UDFWZRQDZáDVQ\NRV]W
XW U]\P\ZDáRSU]\ FHUNZLW U]HFK PQLFKyZLMHGQHJR GLDNRQD44 .
:JáyZQHMĞZLąW\QLEUDFNLHMSU]HFKRZ\ZDQRUHOLNZLHĞZLĊW\FKPĊ
F]HQQLNyZZLOHĔVNLFK$QWRQLHJR -DQDL(XVWDFKHJR
Ustalone na sejmie elekcyjnym Punkty uspokojenia]UyZQDá\ZR
EHFSUDZDSUDZRVáDZQ\FKLXQLWyZ:LHOHSRVWDQRZLHĔGRW\F]ąF\FK
XU]ĊGyZPLHMVNLFKGUXNDUĔLV]NyáGRW\F]\áREUDFWZFHUNLHZQ\FK
2VRELVWH]DDQJDĪRZDQLHHOHNWDSR]ZDODáRSRVáRPUXVNLPĪ\ZLüQD
G]LHMĊQDZSURZDG]HQLHPunktów uspokojeniaZĪ\FLH=DSU]\ZUy
FHQLHPSUDZ SUDZRVáDZQ\P LSRG]LDáHP ĞZLąW\ĔRSRZLDGDáD VLĊ
]QDF]QDF]ĊĞüV]ODFKW\LGXFKRZLHĔVWZDNDWROLFNLHJR
1DVHMPLHNRURQDF\MQ\PV]ODFKWDSUDZRVáDZQDLSURWHVWDQFNDĪą
GDáDRGNUyODZ\SHáQLHQLD]RERZLą]DĔSRGMĊW\FKQDVHMPLHHOHNF\M
Q\PJURĪąFERMNRWHPGDOV]\FKREUDG=GUXJLHMVWURQ\ZáDGFDSR
]RVWDZDáSRGFLąJá\PQDFLVNLHPQXQFMXV]DLKLHUDUFKLLáDFLĔVNLHM.RQ
JUHJDFMD3URSDJDQG\:LDU\SRVWDQRZLáDUD]MHV]F]HZ\VáDüOLVW\GR
NUyODLQXQFMXV]DE\QLHGRSXĞFLOLGRXV]F]HUENXZLDU\NDWROLFNLHM45.
0 LPRW\FKQDFLVNyZ:áDG\VáDZ,9]GDZDáVRELHVSUDZĊĪHZREOL
F]XZRMQ\]0 RVNZąL]DSRZLHG]L.R]DNyZOLNZLGDFMLXQLLVLáąQLH
PRĪQDE\áRSR]RVWDZLüSUREOHPyZSUDZRVáDZQ\FKEH]UR]ZLą]D
QLD.UyOXG]LHOLáZLĊFQRPLQDFMLQDELVNXSD3LRWURZL0 RK\OHL-y]H
43 A.Theiner,Vetera Monumenta Poloniaeet Lithuaniaegentiumque finitimarum histo-
riam illustrantiaYRO,,,5RPDHV-']LĊJLHOHZVNL2WROHUDQFMĊ..,s.53;
$0LURQRZLF]3UDZRVáDZLHLXQLD]DSDQRZDQLD-DQD.D]LPLHU]DVW HQĪH.RĞFLyá
SUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.100,101.
44 Ä ĩXUQDá0LQLVWLHUVWZD1DURGQRJR3URVZLHV]F]HQLMD´-XQV
45 ActaSacrae Congregationisde PropagandaFide Ecclesiamcatholicam Ucrainaeet Bie-
larusjae spectantia, collegitet adnotattionibus illustravit P .Athanasius G.Welyky OSBM,
vol. I,Romae 1953,s. 123, 124.
38
IRZL%REU\NRZLF]RZL1RPLQDFMHNUyOHZVNLHQLH]DVSRNRLá\ĪąGDĔ
SRVáyZSUDZRVáDZQ\FK'RPDJDOLVLĊRQLRG:áDG\VáDZD,9Z\GD
nia specjalnego DyplomuSRWZLHUG]DMąFHJRSUDZD.RĞFLRáDJUHFNLH
JRNWyU\QDVWĊSQLHPLDáE\üXPRFQLRQ\NRQVW\WXFMąVHMPRZą0 L
PRSURWHVWyZQXQFMXV]DLXQLWyZNUyONLHUXMąFVLĊLQWHUHVDPLSDĔ
VWZDPDUFDUZ\VWDZLáDyplomDSRVáRZLHUXVF\Z\UD]LOL
]JRGĊQDSURORQJDWĊVHMPXDyplomNUyOHZVNLGDZDáSUDZRVáDZQ\P
1) prawne uznanie hierarchii; 2) potwierdzenie prawa bractw do po-
VLDGDQLDĞZLąW\ĔV]NyáLGUXNDUQL]DSHZQLHQLHRZ\VáDQLXNRPL
VML NWyUDPLDáD GRNRQDüSRG]LDáX FHUNZLLPRQDVWHUyZ ZPLDVWDFK
NUyOHZVNLFKSURSRUFMRQDOQLHGROLF]E\Z\]QDZFyZFDáNRZLWąZRO
QRĞüNXOWX46PDUFDUNUyOSROHFLáVZRMHMDGPLQLVWUDFMLDĪH
E\QLHVWRVRZDáDZREHFEUDFWZĪDGQ\FKQDFLVNyZLSU]HĞODGRZDĔ
0 RQDUFKD]DWZLHUG]LáUyZQLHĪRSLHNĊEUDFWZDZLOHĔVNLHJRQDGVWR
áHF]Q\PPRQDVWHUHPĝZ'XFKDRUD]]ZLHU]FKQRĞüQDGPRQDVWHUD
PLPLĔVNLP² ĞZĞZ3LRWUDL3DZáD MHZVNLPFHSHUVNLPVQRZ
VNLPQRZRGZRUVNLPNXSLDW\FNLPVLHOHFNLP 3RGRSLHNąEUDFNLH
JRPRQDVWHUX ĝZ'XFKDZ:LOQLH ]QDOD]á\VLĊ SyĨQLHMPRQDVWHU\
ERUNXáDERZVNL L]DEáXGRZVNL:áDG\VáDZ ,9]DWZ LHUG]Lá UyZQLHĪ
ZV]HONLHQDGDQLD EUDFWZ DSUDZR GREXGRZ\ EUDFNLHMFHUNZL ĝZ
'XFKDRUD] IXQNFMRQRZDQLDEUDFNLFK V]Nyá47.
3RSUDZQ\PXVWDELOL]RZDQLXVLĊV\WXDFMLEUDFWZDZLOHĔVNLHJRQDV
WąSLá\QDMHJRU]HF]OLF]QH]DSLV\ 1DU]HF] EUDFWZD]DSLV\SLHQLĊĪ
QHZQLHĞOLZUGZ DMMHJRF]áRQNRZLH6HPHRQ,ZDQRZLF] $]D
ULF]DL3DZHá.RVVREXFNLàDZUHQFMXV]'UHZQRZVNLE\á\VWDURVWD
EUDFW ZDZLOHĔV NLHJRRILDURZDá EUDFWZXV ZyMIROZ DUNSRG:LOQHP
]FHJLHOQLąGRPZ:LOQLHLQD$QWRNROX$OHNVDQGHU 7U\]QD] DSL
VDáEUDFWZX GRPZ1RZRJUyGNXL]LHPLH ZMHJR GREUDFK= DSLV\
EUDFWZXZLOHĔVNLHPXF]\QLOLF]áRQNRZ LHEUDFW ZDOZRZV NLHJRLáXF
NLHJR %XUPLVW U]:LOQD 6WHIDQ/HEHGLF]D RILDURZDáEUDFWZX GZLH
ELEOLRWHNL]ERJDW\PL]ELRUDPLNVLąJDXWRUyZVWDURĪ\W Q\FKZMĊ]\
NXJUHFNLPLáDFLĔVNLP&\FHURQD$U\ VWRWHOHV D+RPHUD-XVW\ QLD
QDLLQQ\FK .VLĊĪQD 0 DULD 5DG]LZLááyZQDZGRZ D SRKHW PDQLH
-DQXV] X5DG]LZLOOHZURNXSRGQDPRZąDUFKLPDQGU\W\ OHV]
46 CentralnyjGosudarstwienyj Istoriczeskij Archiw Rossii(dalej: CGIA),Archiw Grie-
ko-Uniatskich mitropolitow,P etersburg, f.823, op.3, nr 279,k. 1-4; f.823, op.1, nr 616,
NY0DNDULMIstorija Russkoj CerkwiW;,V-' ]LĊJLHOHZVNL2WROHUDQFMĊ..,s. 74.
47 Makarij, Istorija Russkoj Cerkwi, t. XI,s. 439, 513; A.A.Papkow, Bractwa...,s. 165.
39
F]\ĔV NLHJRLZ LOHĔVNLHJR-y]HID 1LHOXERZ LF]D7XNDOVNLHJRS RVWD
QRZLáDUR]G\V SRQRZDü] DSLVDQąS U]H]PĊĪ DVXPĊ]áRW\FK
QDPRQDVWHU\ LFHUNZLH.VLĊĪQD ZRáRVND ZWHVW DPHQFLH REGDUR
ZDáDPRQDV WHUyZLFHUNZLV]NRá\ EUDFNLHVáXFNLHLZLOHĔVNLH
=QDF] QDF]ĊĞüWHMVXP\ SU]\SDGáDPRQDV WHURZL]DEáXGRZVNLHPX
VáXFNLHPX LZ LOHĔVNLHPXĝZ ' XFKD48.
3RXND]DQLX VLĊDyplomu królewskiego, 18 marca 1633 r. nomi-
QDFMĊ:áDG\VáDZD,9QDELVNXSVWZRáXFNLHRWU]\PDá$OHNVDQGHU$WD
QD]\3X]\QDDQDZáDG\FWZRSU]HP\VNLH²-DQ3RSLHONDQG\GDW
V]ODFKW\ UXVNLHMSR ĞPLHUFL-DQD &KáRSLFNLHJR49. Ponadto król po-
WZLHUG]LáEUDFWZRPFHUNLHZQ\PLFKSUDZDLSU]\ZLOHMHZ\GDáPDQ
GDW\QDND]XMąFHSU]HND]DQLHLPZPLDVWDFKNUyOHZVNLFKQLHNWyU\FK
FHUNZLLPRQDVWHUyZEĊGąF\FKZSRVLDGDQLXXQLWyZDWDNĪH]DWZLHU
G]LáIXQGDFMHQRZ\FKNODV]WRUyZ%UDFWZDX]\VNDá\RGKLHUDUFKLLFHU
NLHZQHMSRWZLHUG]HQLHVZRMHJRVWDWXVXZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\P
:LHOHSU]\ZLOHMyZEUDFWZSRWZLHUG]LáPHWURSROLWDNLMRZVNL3LRWU0 R
K\áD:U]JRGĊQDXVWDQRZLHQLHSU]H]PLHV]F]DQ0 RK\OHZD
EUDFWZDSU]\FHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ\GDáSDWULDUFKDNRQV
WDQW\QRSROLWDĔVNL&\U\O&HUNLHZWD] RVWDáDZ\EXGRZDQDMXĪZU
LVWDáDVLĊQDMZLĊNV]\PPXURZDQ\PRELHNWHPVDNUDOQ\PZPLHĞFLH
%UDFWZRPRK\OHZVNLHX]\VNDáRVWDWXVQDZ]yUEUDFWZDZLOHĔVNLHJR
LOZRZVNLHJR ]QDND]HPQDG]RUX QDGSU]HVWU]HJDQLHP REU]ąGNyZ
LSUDZ&HUNZL$SRVWROVNLHM%UDFWZRX]\VNDáRVWDWXVEUDFWZDVWDX
URSLJLDOQHJRLSRGSRU]ąGNRZDQH]RVWDáRMHG\QLHZáDG]\SDWULDUV]HM50.
'HF\]MĊSDWULDUFK\NUyO:áDG\VáDZ,9]DWZLHUG]LáZUDPHW
URSROLWD3LRWU0 RK\áD²ZU'HF\]MD0 RK\á\Z\QLNDáD]IDN
WXĪHPHWURSROLWDMDNRHJ]DUFKDSDWULDUV]\XWU]\P\ZDá]ZLHU]FKQRĞü
QDGEUDFWZHP%UDFWZDSRGOHJDá\ZáDG]\PHWURSROLW\MHG\QLHZSU]\
48 AW AKW;,:LOQRV7UHĞü]DSLVX0DULL:RáRV]NL]OLVWRSDGD
URNXRPyZLRQD]RVWDáDZSUDF\$0LURQRZLF]3RGODVNLHR ĞURGNLLRUJDQL]DFMHSUD
ZRVáDZQHZ;9,L;9,,ZLHNX,s.240-242; oraz w artykule 1LH]QDQ\GRNXPHQWGRW\F]ąF\
PRQDVWHUX=DĞQLĊFLD103Z=DEáXGRZLH,„ Rocznik Teologiczny”,R. XXXVI,z.1-2,War-
szawa 1994, s.216-218.
49 AJZR, cz.I,t. 7,s. 660-661; Makarij, Istorija Russkoj Cerkwi,t.XI, s.472; M.Hru-
V]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy,t. VIII,cz.1,s. 179; A.Mironowicz, 3UDZRVáDZLHL XQLD]D
panowania Jana KazimierzaVWHQĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,
V
50 AP OIH,kol. 114,op. 5,nr 2,k. 1;„ Mogilewskije GubiernskijeWiedomosti”, 1847,
QU,)OHURZ2SUDZRVáDZQ\FK..,s.59.
40
SDGNXNLHG\PHWURSROLWDE\áHJ]DUFKąSDWULDUV]\P:WDNLHMV\WXDFML
HJ]DUFKDSDWULDUV]\SRVLDGDáZáDG]Ċ]DU]ąG]DMąFąLVąGRZąQDGEUDF
WZHP 0 HWURSROLWDZ\ĞZLĊFDá EUDFNLHJRGXFKRZQHJR QDG]RURZDá
Ī\FLHZHZQĊWU]QHEUDFWZDUR]VWU]\JDáVSRU\PLĊG]\EUDFWZHPDPLHM
VFRZ\PLELVNXSDPL:áDG]\WDNLHMQDGEUDFWZHPQLHSRVLDGDáyZ
F]HVQ\PLHMVFRZ\ELVNXS-y]HI%REU\NRZLF]DQLMHJRQDVWĊSFD6\O
ZHVWHU.RVVRZ2EDMPXVLHOLOLF]\üVLĊ]EUDFWZHPDOERZLHPEUDFW
ZRZVSLHUDáRILQDQVRZRGLHFH]MĊELDáRUXVNą%UDFWZRZW\PF]DVLH
SRV LDGDáR ZáDVQ\ GRP V]NRáĊGUXNDUQLĊ OLF] QHGREUD ]LHPV NLH
]ZáDVQ\PLFKáRSDPLLSDUFHOHPLHMVNLH51. O roli i znaczeniu bractwa
PRK\OHZVNLHJRĞZLDGF]\ IDNWĪHQDOHĪDá\ GRQLHJR WDNLHZ\ELWQH
RVRELVWRĞFLWHJRRNUHVXMDNPHWURSROLWD3LRWU0 RK\áDELVNXSL6\O
wester Kossow i Józef Nielubowicz Tulakski, archimandryci wielu
NODV]WRUyZ,ZDQ 2JLĔVNL0 LFKDá6WHWNLHZLF]NVLąĪĊWD 3LRWU7UX
EHFNL3LRWUL:DV\O6RáW\NRZLH,JQDF\5XGDNRZVNLRNROLF]QDV]ODFK
ta, burmistrzowie i wójtowie52.
3LHUZV]\RNUHVSRRILFMDOQ\PUHDNW\ZRZDQLXKLHUDUFKLLSUDZRVáDZ
QHMFKDUDNWHU\]RZDáVLĊZDONDPLREHQHILFMDFHUNLHZQH5\ZDOL]DFMD
RQLHRGE\ZDáD VLĊ QD IRUXPVHMPX VHMPLNyZ LVąGyZ ::LOQLH
1RZRJUyGNX*URGQLH6áRQLPLXLZLHOXLQQ\FKPLDVWDFKXQLFLLND
WROLF\QLHSR]ZROLOLNRPLVDU]RPNUyOHZVNLPSU]HND]\ZDüSUDZRV
áDZQ\PSU]\]QDQ\FKLPFHUNZL536HMPUR]SRF]ąáVLĊRGOLF]Q\FKZ\V
WąSLHĔV]ODFKW\UXVNLHMZ]\ZDMąF\FKPRQDUFKĊGRNRPSOHNVRZHJR
XUHJXORZDQLDVSUDZÄUHOLJLLJUHFNLHM´ 3RVáRZLHSUDZRVáDZQLGRPD
JDOLVLĊUHDOL]DFMLSRVWDQRZLHĔ]DZDUW\FKZPunktach uspokojenia.Pod
ZSá\ZHPV\WXDFMLZHZQĊWU]QHML]HZQĊWU]QHMNUyO]DJZDUDQWRZDáVZR
ERG\Z\]QDQLRZHRUD]UyZQRXSUDZQLHQLHUHOLJLLSUDZRVáDZQHM]XQLF
Ną:áDG\VáDZ,9QDFLVNDQ\SU]H]QXQFMXV]D+RQRULXV]D9LVFRQWLH
JRPDUFDUZ\GDáREXZ\]QDQLRPSU]\ZLOHMHJZDUDQWXMąFH
V]F]HJyáRZHXVWDOHQLDXJRG\6WURQDXQLFNDRWU]\PDáDZSRVLDGDQLH
PHWURSROLĊNLMRZVNąDUF\ELVNXSVWZRSRáRFNLHELVNXSVWZDVPROHĔ

nyje Wiedomosti”,1889, nr 29,s. 451-456; nr 30,s. 468-476; nr 34-35,s.533-549; 1890,
QUVQUVQUVQUVQUVQU
VQUVQUV0DNDULMIstorija Russkoj Cerkwi,t. XI,
V$$3 DSNRZBractwa...,s.172-177.
52 ASD, t.V,s.125-130; A. A.P apkow, Bratstwa...,s.243-261.
53 Makarij, IstorijaRusskoj Cerkwi,t. XI,s. 452-463,472, 473.
41
VNLH ZáRG]LPLHUVNLHFKHáPVNLH LSLĔVNLH]ÄPRQDVWHUDPL FHUNZLD
PLLGREUDPLGRQLFKQDOHĪąF\PL´8QLFLRWU]\PDOLUyZQLHĪZ\áąF]
QRĞü QDĞZLąW\QLH Z:LWHEVNX3RáRFNX L1RZRJUyGNX54. Prawos-
áDZQL]DĞX]\VNDOLSUDZRGRPHWURSROLLNLMRZVNLHM]VRERUHPĞZ=R
fii, àDZUą3LHF]HUVNąPRQDVWHUHPZ\GXELFNLPZ.LMRZLHELVNXS
VWZROZRZVNLHS U]HP\VNLHPĞFLVáDZVNLH]XSRVDĪHQLHPRUD]SUD
ZRGRSURZDG]HQLDQDXNLZ$NDGHPLL.LMRZVNLHMLZLOHĔV NLHMV]NROH
EUDFNLHM6NDVRZDQRUyZQLHĪZ\URNLRZLDUĊPLĊG]\XQLWDPLDSUD
ZRVáDZQ\PLDGRUR]VWU]\JQLĊFLDVSRUXPRQDUFKDZ\]QDF]\áVSHF
MDOQą NRPLVMĊ :DUXQNL XJRG\ ]RV WDá\ SRW ZLHUG]RQH PDUFD
UNRQVW\ WXFMą VHMPRZą55. W okresie s porów o obiekty sak-
UDOQHSRQRZQLH SRMDZLá VLĊ SURMHNWXWZRU]HQLD SRGOHJáHJRS DSLH
ĪRZLSDWULDUFKDWX.RĞFLRáDZVFKRGQLHJR3URMHNWWHQSRZ VWDáZRWR
F]HQLXNUyOHZVNLPLE\áSUyEąUR]ZLą]DQLDNRQIOLNWyZ XQLFNRSUD
ZRVáDZQ\FK:HGáXJWHJRSURMHNWXSDWULDUFKDWPLDáREMąüSUDZRV
áDZQ\ FKLXQLW yZ]XWU] \PDQLHPGRW\FKF]DV RZHMOLWXUJLLL]Z \F]D
MyZ%UDNSRUR]XPLHQLDXQLFNRSUDZRVáDZQHJRZ\ZRáDáGDOV]HNRQ
flikty o poszczególne obiekty sakralne. W instrukcjach sejmikowych
QDVHMPU]QDOD]á\VLĊSRVWXODW \Z]QRZLHQLDG]LDáDOQRĞFLNR
PLVML UR]JUDQLF]DMąF\FKFHUNZLH ] ZURWXS UDZRVáDZQ\P ĞZLąW\Ĕ
Z/XEOLQLH. UDVQ\PVWDZLH%Há]LHL6RNDOX
:V\WXDFMLRGELHUDQLDSUDZRVáDZQ\PĞZLąW\ĔEUDFWZDZLHORNURW
QLHSURVLá\RSRWZLHUG]HQLHVZ\FKSUDZGRSRVLDGDQHJRSU]H]QLH
PDMąWNXLĞZLąW\Ĕ3U]\ZLOHMWDNLNZLHWQLDU:áDG\VáDZ,9
QDGDáEUDFWZXRUV]DĔVNLHPX]SUDZHPV]NRá\ÄGODüZLF]HQLDZQDX
NDFKZ\]ZRORQ\FK PXURZDü]GU]HZD EXGRZDü WDNĪH VHPLQDULD
LV]SLWDOHPLHü´56.
:DĪQ\PDNWHPSUDZQ\PGODIXQNFMRQRZDQLDEUDFWZFHUNLHZQ\FK
E\áDNRQVW\WXFMDVHMPXZDOQHJR]JUXGQLDU:NRQVW\WXFML
SRWZLHUG]DMąFHMSU]\ZLOHMHQDGDQH.RĞFLRáRZLS UDZRVáDZQHPXSU]H]
54 CGIA, P etersburg,f. 823, op.1, nr 656,k. 1-1v; f. 823,op. 1, nr 656,k. 3; AW AK,
W;;,,,QUASD,t. II,s. 60-61; M.Harasiewicz,AnnalesEcclesiae Ruthenae ad dioece-
ses ruthenasLeopoliensem,Premisliensem et Chelmensem,Leopoldi1862,s.299-303; A. Mi-
ronowicz,3UDZRVáDZLHLXQLD]DS DQRZDQLD-DQD.D]LPLHU]DVWHQĪH.RĞFLyáSUD
ZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.97-214.
55 Volumina Legum,t.III, s.407.
56 'RNXPHQWDSUDZ\ZROQRĞFL2E\ZDWHORP.RURQ\3ROVNLH\\: LHONLHJR;LĊVWZD/L
WHZVNLHJR5HOLJLL*UHFNLH\2ULHQWDOQH\Z\]QDZFRPVáXĪąF\FKSRU]ąGNLHPO DWXáRĪRQH,War-
szawa1767, s. 73.
42
NUyOyZSROVNLFK]QDOD]áVLĊLVWRWQ\SXQNWGRW\F]ąF\EUDFWZFHUNLHZ
Q\FKÄ%UDFWZDZV]\VWNLHJG]LHNROZLHNVąWDNĪHGUXNDUQLHLFKZFD
OH]DFKRZXMHP\´5yZQRF]HĞQLHXUHJXORZDQRVSUDZĊFHQ]XU\GUX
NyZFHUNLHZQ\FKÄ&HQ]XUĊNVLąJSU]\2MFXPHWURSROLFLHLHSLVNR
pach w diecezjach zachowujemy”57.
5ROĊ EUDFWZ FHUNLHZQ\FK Z .RĞFLHOHSUDZ RVáDZQ\ P GRFHQLDOL
PHWURSROLFLNLMRZVF\3LRWU0 RK\áD6\OZHVWHU.RV
VRZ 'LRQL]\%DáDEDQ L- y]HI 1LHOXER
wicz Tukalski (1663-1675)58%UDFWZDXELHJDá\VLĊRZVSDUFLHPHW
URSROLWyZDFL]NROHLZLG]LHOLZQLFKJáyZQąSRGSRUĊyZF]HV QHJR
SUDZRVáDZLDLKLHUDUFKLL=DZ\PLHQLRQ\FKPHWURSROLWyZNLMRZVNLFK
SU]HGVWDZLFLHOHEUDFWZUHSUH]HQW RZDOL&HUNLHZSU] HGWU\EXQDáDPL
LVąGDPLZ\V WĊSRZDOLZREURQLHMHMV WDQXSRV LDGDQLDXWU]\P\ ZDOL
GXFKRZ Q\FKLĞZLąW\QLHSURZDG]LOLV]HURNąDNFMĊRĞZLDWRZąLFKD
U\WDW\ZQą1 LFWHĪG]LZQHJRĪHRERNMXĪLVW QLHMąF\FKSRZVWDZDá\
QRZHRUJDQL]DFMHEUDFNLH:SLHUZV]HMSRáRZLH;9,,ZSRZ VWDá\
EUDFW ZDZ=DPRĞFLX'URKLF]\QLH.OHV]F] HODFK/XEOLQLH2 UV]\
0 LĔVNX3LĔVNX.LMRZLHàXFNX7XURZLH0 R]\U]H6RNDOX*R
áRJyUDFK7DUQRSROX/XEDF]RZLH 5RKDW\QLH6NDáDFK&]HUQLRZ
FDFK6DPERU]H - DQRZLH6DQRNX -DURVáDZLX.OXNRZ LH ĩyáNZL
LZLHOXLQQ\FKPLHMVFRZRĞFLDFK:DUWRUyZQLHĪ]Z UyFLüXZDJĊQD
UR]PLHV]F]HQLHEUDFWZVWDXURSLJLDOQ\FK1D/LWZLHGRPLQRZDáRVWD
XURSLJLDOQHEUDFWZRZ:LOQLHQD%LDáRUXV L²Z0 RK\OHZLHQD+D
OLFF] \ĨQLH² ZH/ZRZLHQD:Rá\QLX²Z àXFNX DQD8NUDLQLH
²Z.LMRZLH%UDFWZDWHZ]DMHPQLHLQIRUPRZDá\VLĊRVZ\FKSURE
OHPDFKXG]LHODá\SRUDGZVSLHUDá\VLĊSUDZQLHLILQDQVRZR] DMPR
ZDá\ZVSyOQHVWDQRZLVNRZVSUDZDFKRJyOQRFHUNLHZQ\FKZ\V\áDá\
GR LQQ\FKEUDFWZ NV LĊJLLQDXF]\FLHOL Z VSLHUDá\KLHUDUFKLĊ LLQQH
RUJDQL]DFMHFHUNLHZQH:VSUDZDFKQDMZDĪ QLHMV]\FKEUDFWZDVWDX
URSLJLDOQH]DMPRZDá\ MHGQROLW HVWDQRZ LVNR
%UDFWZRĞZ0 LNRáDMDZ=DPRĞFLXSRZVWDáRZULRWU]\PDáR
SU]\ZLOHMQDVZRMąG]LDáDOQRĞüRGZáDĞFLFLHOLPLDVWHF]ND7RPDV]DL-D
57 'RNXPHQWDSUDZ\ZROQRĞFL..,s. 67.
58 A.Mironowicz,7HRGR]\: DVLOHZLF]DUFKLPDQGU\WDVáXFNLELVNXSELDáRUXVNL%LDá\
VWRNWHQĪHMetropolita JózefNielubowicz Tukalski%LDá\VWRNWHQĪHSylwester
.RVVRZZáDG\NDELDáRUXVNLPHWURSROLWDNLMRZVNL%LDá\VWRNW HQĪH3UDZRVáDZLHLXQLD
za panowaniaJana KazimierzaVW HQĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROL
tej,s. 104-106.
43
na Zamojskich. W 1655 r. ówczesny metropolita kijowski Sylwester
.RVVRZRNUHĞOLá]DVDG\IXQNFMRQRZDQLDEUDFWZD=XZDJLQDZ\MąW
NRZRĞü]DSLVXZDUWRSU]\EOLĪ\ü]DVDG\QDMDNLFKIXQNFMRQRZDáREUDF
WZRZGREUDFKSU\ZDWQ\FK:HGáXJPHWURSROLW\NLMRZVNLHJRGXFKRZ
QLEUDFWZDSRZLQQLRGSUDZLDüGZDQDERĪHĔVWZD]DĪ\Z\FKL]PDU
á\FKMHJRF]áRQNyZF]WHU\UD]\F]\WDüDNDW\VW0 DWFH%RĪHMLZ\SHá
QLDü]DGDUPRSRVáXJLSDVWHUVNLH:]DPLDQEUDFWZRPLDáRXWU]\P\
ZDüGXFKRZQHJR LFHUNLHZ:QDERĪHĔVWZD EUDFNLFKPLHOL XF]HVW
QLF]\üSRGNDUąSLHQLĊĪQąZV]\VF\MHJRF]áRQNRZLH%UDWF]\NRZLH
RSXV]F]DMąF\=DPRĞüSR]RVWDZDOLZEUDFWZLHLPLHOLZ\SHáQLDüZ]JOĊ
GHPMHJRZV]HONLH]RERZLą]DQLD&]áRQNRZLHEUDFWZDSU]HGĞPLHU
FLąSRZLQQLE\OLSR]RVWDZLüĞURGNLILQDQVRZHQDU]HF]XERJLFKLFKR
U\FK:VWĊSXMąF\GREUDFWZDSRZLQLHQ]áRĪ\üSU]\VLĊJĊĪH]DFKRZD
VZRMąZLDUĊGRNRĔFDĪ\FLD59.
3RáRĪHQLHEUDFWZD]DPRMVNLHJRSRJRUV]\áRVLĊSRĞPLHUFL-DQD=D
PRMVNLHJRNWyU\Z]JOĊGHPEUDFWZDSURZDG]LáSROLW\NĊWROH
UDQF\MQą:ODWDFKVLHGHPG]LHVLąW\FK;9,,ZQRZLZáDĞFLFLHOHPLDV
WHF]ND0 DUFLQ L$QQD=DPRMVF\ S U]HĞODGRZDOLF]áRQNyZ EUDFWZD
:U=DPRMVF\Z\JQDOLSUDZRVáDZQ\FKGXFKRZQ\FKDGZDOD
WDSyĨQLHMEUDFNąFHUNLHZĞZ0 LNRáDMDSU]HND]DOLSRG]DU]ąGXQLF
NLHJRELVNXSD FKHáPVNLHJR60 .
%UDFWZRNLMRZVNLHSRZVWDáHSU]HGUPLDáRZVZRMHMKLVWRULL
ZLHOXZ\ELWQ\FKF]áRQNyZPLĊG]\LQQ\PLPHWURSROLWĊ+LRED%R
reckiego i het mana koz ackiego P iotra Konaszewicz a Sahajdaczne-
JR5R]ZyMEUDFWZDQDVWąSLáJG\GXFKRZ\PRSLHNXQHP]RVWDá3LRWU
0 RK\áD=DPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\á\EUDFWZRNLMRZVNLHUR]ZLQĊáR
V]HURNąDNFMĊRĞZLDWRZąLSROLW\F]Qą:UF]áRQNRZLHEUDFWZD
uczestniczyli w soborze lokalnym, na którym dyskutowano o refor-
PDFKFHUNZL3OHQLSRWHQFLEUDFWZDZ\VWĊSRZDOLQDIRUXPVHMPXLEUR
QLOLSUDZVZHJR.RĞFLRáD%UDFWZRZVSLHUDáRILQDQVRZRLQQHLQLFMD
W\Z\PHWURSROLW\0 RK\á\ 61.
3RGREQąUROĊRGJU\ZDáREUDFWZROZRZVNLH=DĞQLĊFLD10 3%UDF
WZRQDPRF\SU]\ZLOHMX:áDG\VáDZD,9ZUX]\VNDáRSUDZR
zatrudniania duchownych bez zgody biskupa. Bractwo na mocy tego
59A.A. Papkow, Bratstwa...,s.238-242.
607DPĪHV,%XGLáRZLF]5XVVNDMDSUDZRVáDZQDMDVWDULQDZ=DPRVWLH,Warszawa
1885, s. 75-78.
61 Makarij,IstorijaRusskoj Cerkwi,t.XI,s.580-588; A.A.P apkow,Bratstwa...,s.193-197.
44
SU]\ZLOHMXXWU]\P\ZDáRWU]HFKPQLFKyZLGLDNRQD:ODWDFK
NUyOQDGDáEUDFWZXF]WHU\SU]\ZLOHMHZNWyU\FKEURQLáJRSU]HG
QDFLVNDPL]HVWURQ\GXFKRZLHĔVWZDáDFLĔVNLHJR]ZDOQLDáEUDFNLHGRE
UDRGSRGDWNyZLSRZLQQRĞFLSRWZLHUG]DáSU]\ZLOHMHEUDFWZDGRSUR
ZDG]HQLDGUXNDUQLLV]NRá\3U]\ZLOHMHVWDXURSLJLDOQHEUDFWZDSRW
ZLHUG]LáPHWURSROLWD0 RK\áDNWyU\MDNRHJ]DUFKDSDWULDUV]\VSUDZR
ZDáQDG EUDFWZ HPGXFKRZą ]ZLHU]FKQRĞü62&]áRQNDPL EUDFWZD
OZRZVNLHJRE\á\WDN]QDNRPLWHSRVWDFLHMDNNVLĊĪQD$QQD3RWRFND
]URGX0 RK\áyZSU]HGVWDZLFLHOHURGyZ2VWURJVNLFK6áXFNLFK2OHO
NRZLF]yZ:LĞQLRZLHFNLFK .RV]\UVNLFK=EDUVNLFK =DVáDZVNLFK
3URĔV NLFK KHWPDQNR]DFNL 3DZHá7HW HUD F]\ZRMHZRGD NLMRZVNL
$GDP.LVLHO=XZDJLQDSR]\FMĊVWDXURSLJLLOZRZVNLHMMHMF]áRQNR
ZLHDNW\ZQLHXF]HVWQLF]\OLZĪ\FLXFDáHJR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR
DEUDFWZRZGUXJLHMSRáRZLH;9,,ZE\áRJáyZQ\PRĞURGNLHPRSR
]\FMLDQW\XQLMQHMQDWHUHQLHGLHFH]MLOZRZVNLHM3R]\FMĊEUDFWZDGR
GDWNRZRZ]PDFQLDá\MHJRGRFKRG\SR]\VNLZDQH]KDQGOX]7XUFMą
LG]LDáDOQRĞFLZ\GDZQLF]HM
%UDFWZRáXFNLHQDMZLĊNV]H]QDF]HQLHX]\VNDáRJG\ELVNXSHPWDP
WHMV]HMGLHFH]ML] RVWDá$WDQD]\3X]\QD%UDFWZRSZ3RG
Z\ĪV]HQLDĞZ.U]\ĪDPXVLDáREURQLüVWDQXSRVLDGDQLDFHUNZLSU]HG
QDFLVNDPLáXFNLHJR NROHJLXPMH]XLFNLHJR 5\ZDOL]XMąF ]MH]XLWDPL
F]áRQNRZLHEUDFWZD RWU]\PDOLRG PLHMVFRZHJRPRQDVWHUX EUDFNLHJR
GUXNDUQLĊLOLF]QH]DSLV\ILQDQVRZHRGS UDZRVáDZQHMV]ODFKW\:\GDZ
QLFWZDEUDFNLHMGUXNDUQLVWDá\VLĊJáyZQ\PRUĊĪHPSROHPLNL]XQLWDPL
LSRGQRVLá\VWDQĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLD63.
=DZ\PLHQLRQ\FKZ\ĪHMPHWURSROLWyZLVWRWQH]QDF]HQLHZĪ\FLX
.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRPLDá\EUDFWZDFHUNLHZQHZ/XEOLQLH0 LĔ
VNX2UV]\L3LĔVNX:/XEOLQLHEUDFWZRIXQNFMRQRZDáRRGU
SU]\FHUNZL3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR %UDFWZRSURZDG]LáRV]NRáĊ
V]SLWDOLSU]\WXáHNGODRVyEXERJLFK'ROXEHOVNLHJREUDFWZDZVWąSL
áRZLHOHZ\ELWQ\FKSRVWDFLNVLąĪĊ.RQVWDQW\2VWURJVNL*U]HJRU]
6DQJXV]NR.DV]\UVNL$NLP.RUHFNL3DZHá'UXFNL/XEHFNL-HU]\
&]DUWRU\VNLL*U]HJRU]&]HWZHUW\ĔVNL%UDFWZRZODWDFK
Z\EXGRZDáRPXURZDQąFHUNLHZ3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJRNWyUąSR
ĞZLĊFLá PHWURSROLWD3LRWU 0 RK\áD%XGRZĊ FHUNZLLV]NRáĊ EUDFNą
62 7DPĪHV
63 AJZR, cz.I,t. 7, s.85; A. A.P apkow, Bratstwa...,s. 190-192.
45
ZVSLHUDOLZW\PF]DVLHELVNXSFKHáPVNL3DL]MXV]&]HUFKDZVNLPHW
URSROLWD+LRE%RUHFNLSROHPLVWD.DVMDQ6DNRZLF]LZ\NáDGRZFD7H
RILO/HRQWRZLF]:áDG\VáDZ,9PDUFDUQDGDáEUDFWZXVSH
FMDOQ\SU]\ZLOHMLZ\MąáJRVSRGMXU\VG\NFMLPLHMVFRZHMDGPLQLVWUDFML
&HUNLHZEUDFNDZU]RVWDáD]DMĊWDSU]H]XQLWyZ:Z\QLNXVWD
UDĔ F]áRQNyZ EUDFWZD FHUNLHZ] RVWDáD RG]\VNDQD SU]H] EUDFWZR
ZULMDNRMHG\QDSUDZRVáDZQDĞZLąW\QLDZPLHĞFLHSU]H]ZLHOH
ODWSHáQLáDIXQNFMĊ FHUNZLSDUDILDOQHM64.
%UDFWZRZ0 LĔVNXSRZVWDáRQDSRF]ąWNX;9,,ZLG]LĊNLOLF]Q\P
]DSLVRPVWDáRVLĊSUĊĪQąRUJDQL]DFMąFHUNLHZQą%UDFWZRSRVLDGDáR
ZáDVQą FHUNLHZĞ Z ĞZ3LRWUD L3DZáDRUD] OLF]QHGREUD ]LHPVNLH
LSODFHPLHMVNLH:UEUDFWZRPLĔVNLHX]\VNDáRRG:áDG\VáD
ZD,9SU]\ZLOHMJZDUDQWXMąF\SUDZRRGSUDZLDQLDSUDNW\NUHOLJLMQ\FK
ZROQRĞFL REU]ĊGyZLSRWZLHUG]HQLH PDWHULDOQHJRVWDQX SRVLDGDQLD
%UDFWZRZVSLHUDáRILQDQVRZRG]LDáDOQRĞüPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\á\
LMHJRQDVWĊSFyZRSLHNRZDáRVLĊPLĔVNLPLPRQDVWHUDPLSURZDG]L
áRV]NRáĊLV]SLWDO65 3RGREQH]QDF]HQLH PLDáREUDFWZR 2EMDZLHQLD
3DĔVNLHJRZ3LĔVNXNWyUHRWU]\PDáR ZURG:áDG\VáDZD,9
SU]\ZLOHMQDSRVLDGDQLHV]NRá\VHPLQDULXPV]SLWDODLRSLHNLQDGPLHM
scowymi monasterami662UyĪQ\FKIRUPDFKG]LDáDOQRĞFLW \FKEUDFWZ
SLV]ĊZQDVWĊSQHMF]ĊĞFLSUDF\
** *
ĝPLHUüPHW URSROLW \ 7XNDOVNLHJR]ELHJáD VLĊ ]REMĊFLHP U] ąGyZ
SU]H]NUyOD -DQD,,, 6RELHVNLHJR/DWD MHJRSDQRZDQLD SU]\QLRVá\
.RĞFLRáRZLSUDZRVáDZQHPX]DáDPDQLHVLĊGRW\FKF]DVRZHMVWUXNWXU\
RUJDQL]DF\MQHM LSRJáĊELá\FKDRV ZHZQĊW U]Q\2SUyF] SRG] LDáyZ
ZĞUyGKLHUDUFKLLLVWRWQ\ZSá\ZQDV\WXDFMĊRJyOQą&HUNZLPLDáVWDQ
SUDZRVáDZQ\FKRĞURGNyZ]DNRQQ\FK=EDGDĔQDGPRQDVW\F\]PHP
ZVFKRGQLPZ\QLNDĪHZLĊNV]RĞüNODV]WRUyZZSRáRZLHODWV]HĞüG]LH
VLąW\FK;9,,ZSR]RVWDZDáDSU]\SUDZRVáDZLX.RĞFLyáSUDZRVáDZ
Q\SRVLDGDá]QDF]ąFHRĞURGNL]DNRQQHZ.LMRZLH:LOQLH&]HUQLKR
ZLH3RGKRUFDFK 3LĔVNX7XUNRZLFDFK +XPDQLX8QLMRZLH 6RND
OX3RGKRURG\V]F]X0 R]\U]H/ZRZLH.RUVXQLX%U]HĞFLX%LHOVNX
LZSRQDGVWXLQQ\FKPLHMVFRZRĞFLDFK:LĊNV]RĞüW\FKPRQDVWHUyZ
64 7DPĪHV*.XSULDQRZLF]05RV]F]HQNR&HUNLHZSUDZRVáDZQD3U]HPLHQLH
QLD3DĔVNLHJRZ/XEOLQLH,Lublin 1993,s.15-23.
65 Makarij,IstorijaRusskoj Cerkwi,t.XI,s.499,520; A. A.P apkow,Bratstwa...,s.177-179.
66 ASD,t. VI, nr-y: 54-57, 139.
46
]QDMGRZDáD VLĊZGLHFH]MDFK SRVLDGDMąF\FKZáDVQHJR RUG\QDULXV]D
EąGĨZPLHMVFRZRĞFLDFKNWyU\FKZáDĞFLFLHOHPE\áSUDZRVáDZQ\OXE
protestant 67.ODV]WRU\PLPRZRMHQLSRZVWDĔSRVLDGDá\GXĪąOLF]
EĊ]DNRQQLNyZ]DVLODQ\FKSU]H]PQLFKyZ]W\FKRĞURGNyZ]DNRQ
Q\FKNWyUHSU]\MĊá\XQLĊ6]F]HJyOQąUROĊRGJU\ZDá\PRQDVWHU\ZZLHO
kich miastach królewskich (Wilno, Lwów), gdzie patronat nad nimi
VSUDZRZDá\EUDFWZDFHUNLHZQHPrzy monasterach i bractwach nadal
IXQNFMRQRZDá\V]NRá\GUXNDUQLHV]SLWDOHLSU]\WXáNLGODOXGQRĞFLXER
JLHM2ĞURGNL NODV]WRUQH]QDMGXMąFH VLĊSRG SDWURQDWHPEUDFWZ FHU
NLHZQ\FK]ZáDV]F]DQDWHUHQDFK:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRSR
]RVWDZDá\JáyZQ\PLFHQWUDPLRSR]\FMLDQW\XQLMQHM3RGSDWURQDWHP
EUDFWZDZLOHĔVNLHJR]QDMGRZDá\VLĊOLF]QHPRQDVWHU\MHZVNLFHSHU
VNLVQRZVNLQRZRGZRUVNLNXSLDW\FNL]DEáXGRZVNLLZLHOHLQQ\FK
1DREV]DUDFK]GRPLQRZDQ\FKSU]H]OXGQRĞüXQLFNąWUZDáSURFHV
SU]HMPRZDQLDĞZLąW\ĔSUDZRVáDZQ\FK=MDZLVNRE\áRUH]XOWDWHPVWRS
QLRZHMXWUDW\SU]H]GXFKRZLHĔVWZRÄZLDU\JUHFNLHM´RSDUFLDZSR
G]LHORQHMZHZQĊWU]QLH.R]DF]\ĨQLH8SDGHNPLDVWZSRáRZLH;9,,Z
LW\PVDP\PSR]\FMLPLHV]F]DĔVWZDRVáDELáEUDFWZDFHUNLHZQHNWy
UHE\á\QDMEDUG]LHMĞZLDGRP\PLRUJDQL]DFMDPLUHOLJLMQ\PLZVSLHUDMą
F\PL&HUNLHZ-XĪZF]HĞQLHMSUDZRVáDZLHSRU]XFLá\]QDF]ąFHURG\
PDJQDFNLH:WHQVSRVyE.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\XWUDFLáPRĪQ\FKSUR
WHNWRUyZ LREURĔFyZ QD DUHQLHSXEOLF]QHM 3U] \ÄZLHU]H JUHFNLHM´
WUZDá\]QDF]QH V]HUHJLGUREQHM LĞ UHGQLHMV]ODFKW\ UXVNLHMOHF] QLH
VWDQRZLá\RQHUHDOQHMVLá\SROLW\F]QHMZROLJDUFKLF]QHM5]HF]\SRVSR
OLWHM6]ODFKWDSUDZRVáDZQDZRZ\PF]DVLHQLHPRJáDVNXWHF]QLHZ\
VWąSLüZREURQLHSUDZVZRMHM&HUNZLQDIRUXPVHMPXF]\QDVHMPL
NDFK=UHV]WąV]ODFKWDUXVNDLZ\ĪV]HZDUVWZ\SUDZRVáDZQHJRPLHV]
F]DĔVWZD]F]ĊĞFLąGXFKRZLHĔVWZDXOHJDá\ZSá\ZRPNXOWXU\SRO
VNRáDFLĔVNLHMFRSRZRGRZDáRRVáDELHQLHZLĊ]yZNXOWXURZ\FK]EL
]DQW\MVNRVáRZLDĔVNLP.RĞFLRáHPSUDZRVáDZQ\P5yZQLHĪRGZUyW
V]ODFKW\UXVNLHMRGUHIRUPDFMLQLHSROHJDáQDSRZURFLHGRSUDZRVáD
67 =MDZLVNRWRQDMOHSLHMFKDUDNWHU\]XMHIXQGDFMDPRQDVWHUX=DĞQLĊFLD103 Z=DEáX
GRZLH0RQDVWHUXIXQGRZDQ\SU]HGURNLHP]ZROLZáDĞFLFLHOD=DEáXGRZDKHWPDQD
ZLHONLHJROLWHZVNLHJRNDOZLQD-DQXV]D5DG]LZLááDR WU]\PDáVW\F]QLDUOLF]QHQDGD
QLDRGZGRZ\SRIXQGDWRU]H0DULL:RáRV]NL']LĊNLSROLW\FHZ \]QDQLRZHMSURWHVWDQFNLHM
OLQLL5DG]LZLááyZPRQDVWHUSR]RVWDáDĪGRUSU]\SUDZRVáDZLX3 RU$0LURQRZLF]
1LH]QDQ\GRNXPHQWGRW\F]ąF\PRQDVWHUX=DĞQLĊFLD103Z=DEáXGRZLH,„Rocznik Teolo-
giczny”,R. XXXVI,z. 1-2, Warszawa 1994, s. 213-232.
47
ZLDOHF]QDMF]ĊĞFLHMQDSU]HFKRG]HQLX GR.RĞFLRáDáDFLĔVNLHJRQD
ZHW]SRPLQLĊFLHPXQLL-HG\QąSRGSRUąGODGXFKRZLHĔVWZDSUDZR
VáDZQHJRZPLDVWDFKSR]RVWDZDá\EUDFWZDFHUNLHZQH%UDFWZDIXQ
GRZDá\QRZHRELHNW\VDNUDOQH2NRáRUEUDFWZRPRK\OHZVNLH
Z\EXGRZDáRPXURZDQą FHUNLHZĞZ -DQD7HRORJD %UDFWZRáXFNLH
VSURZDG]DáRGRQRZRZ\EXGRZDQ\FKĞZLąW\ĔQLH]EĊGQHXWHQV\OLD
LZ\SRVDĪHQLH68.
.RĞFLyáXQLFNL]\VNDáQDWRPLDVWSRWĊĪQ\FKVSU]\PLHU]HĔFyZZĞUyG
PDJQDWHULLLV]ODFKW\NDWROLFNLHM8QLWRPVSU]\MDáDSROLW\NDZ\]QD
QLRZDNUyOD3ROLW\NDÄQDZUDFDQLDVFKL]PDW\NyZ´X]\VNDáDDSURED
WĊNyáU]ąG]ąF\FK5]HF]\SRVSROLWHM&RZLĊFHMNDWROLFF\ZáDĞFLFLHOH
PDMąWNyZVWDMąFVLĊSDWURQDPLFHUNZLZVZ\FKGREUDFKZ\ZLHUDOL
SUHVMĊQDGXFKRZLHĔVWZRSUDZRVáDZQH]PXV]DMąFMHGR]PLDQ\Z\]
QDQLD:Sá\ZNXOWXU\SROVNRáDFLĔVNLHMQDZ\ĪV]HZDUVWZ\VSRáHF]HĔ
VWZDUXVNLHJRUR]OXĨQLá\LFK]ZLą]NL]SRGáRĪHPNXOWXURZ\PSUD
ZRVáDZLDDW\PVDP\PVWZRU]\á\JUXQWGRUR]ZRMXXQLL69. W drugiej
SRáRZLH;9,,ZQDVLOLá\VLĊDNW\QLHWROHUDQFMLZVWRVXQNXGRGXFKR
ZLHĔVWZDSUDZRVáDZQHJR']LDáDQLDWDNLH]GDU]Dá\VLĊQDGHUF]ĊVWR
DOERZLHPLFK RUJDQL]DWRURPLXF]HVWQLNRPQLHJUR]Lá\ LVWRWQHNRQ
VHNZHQFMHSROLW\F]QHF]\SUDZQH:WHMV\WXDFMLZSRáRZLHODWV]HĞü
G]LHVLąW\FK;9,,ZXQLDSRQRZQLHVWDáDVLĊZ.RĞFLHOHZVFKRGQLP
wyznaniem uprzywilejowanym.
=DELHJLXQLMQHZ]JOĊGHPSUDZRV áDZQ\FK]DSRF]ąWNRZDQHZRN
UHVLHSDQRZDQLD-DQD.D]LPLHU]DE\á\NRQW\QXRZDQHZRNUHVLHU]ą
GyZ -DQD,,,6RELHVNLHJR0 LDá\RQHMHGQDN] XSHáQLHLQQ\FKDUDN
WHU3RGHMPRZDQHG]LDáDQLDSRVLDGDá\FKDUDNWHUSROLW \F]Q\LQDOHĪ\
MH UR] SDWU\ZDüZNRQWHNĞFLH V\ WXDFML PLĊG]\QDURGRZHM :RMQD
]7XUFMąLSUyE\6WROLF\ $SRVWROVNLHMSR]\V NDQLD5RV MLGRXQLLGDá\
ZáDG]RP5]HF]\SRVSROLWHMSUHWHNVWGRG]LDáDĔDQW\SUDZRVáDZQ\FK
3U]\SRPQĊĪHVHMPZU]DND]DáSUDZRVáDZQ\PXW U]\P\ZD
QLDZ V]HONLFKNRQWDNWyZ]HVZ\P]ZLHU]FKQLNLHPSDWULDUFKąFD
68 „ Mogilewskije Gubiernskije Wiedomostii”, 1845, nr 50; I.Flerow, 2SUDZRVáDZ
nych...,s.155-163.
69 6]HU]H MR]PLDQD FK]DFKRG] ąF\FKZ.R ĞFLHOHSUD ZRVáDZQ\P LXQLFNLP SRU
:0OOHUTrudne stulecie,[w:] &KU]HĞFLMDĔVWZRZ3ROVFH=DU\VSU]HPLDQ,pod red.
-.áRF]RZVNLHJR/XEOLQV6/LWDN: NUĊJXFKU]HĞFLMDĔVWZDZVFKRGQLHJR,
>Z@+LVWRULD.RĞFLRáD,t. III,Warszawa 1986,s.377-383;A.Mironowicz,.RĞ
FLyáSUDZRVáDZQ\LXQLFNLZSRáRZLH;9,,ZLHNX, „ Acta P olono-Ruthenica”,t. II,pod red.
%%LDáRNR]RZLF]D2OV]W\Q V
48
rogrodzkim. W celu lepszej egzekucji konstyt ucji sejmowej nieza-
OHĪQHGRW\FKF]DVEUDFW ZDFHUNLHZQHSRGSRU]ąGNRZ DQRZ\áąF]QHM
jurysdykcji biskupów70:WHQ VSRV yEGąĪRQR GROLNZLGDFML SUD
ZRVáDZQ\FKEUDFWZFHUNLHZQ\FKEĊGąF\FKZyZF]DVMHG\QąSRG
SRUąVZHJR.RĞFLRáDLVW DQRZLąF\FKJáyZQ\RĞURGHNRSR]\FMLDQW\
XQLMQHM3RPLPRWHJR]DND]XEUDFWZDV WDXURSLJLDOQHSU]H]FDá\ F]DV
XWU]\P\ ZDá\ NRQW DNW ]SDWULDUFKDW HP 3DWULDUFKRZLH WUDNWRZ DOL
bract wa jako s woich egzarchów w Rzeczypospolitej. Z tego powo-
GXZRVWDWQLPGZXG]LHV WRSLĊFLROHFLX;9,,ZREVHUZXMHP\OLF]QH
EáRJRV áDZLHĔVW ZD LSRFKZDá\ Z \V\ áDQHEUDFWZ RP FHUNLHZQ\ P
=ZLHU]FKQLF\ .RĞFLRáDSUDZRVáDZ QHJRDSHORZDOLGREUDFWZ RRE
URQĊZáDVQHM ZLDU\LSUDZRUD]SURVLOLRLQIRUPDFMHQDWHPDWV\WX
DFMLZ Ī\FLXFHUNLHZQ\PLSRVWDZ\ELVNXSyZ'UXJLPF]\QQLNLHP
NWyU\ U]XWRZDáQDSROLW\NĊZREHFSUDZRVáDZLDE\ áRSU]HNRQDQLH
-DQD,,,6RELHVNLHJR ĪHSRS U]H]UR] V]HU]HQLHXQLL XGDVLĊS R]\
VNDü5RVMĊSU] HFLZNR7 XUFML:W\PF]DVLH.XULD5]\PVNDS RGHM
PRZDáDSRGREQH]DELHJLSURS RQXMąFXQLĊUHOLJLMQąZSDĔVWZLHPR
VNLHZ VNLP:áDG]HSROVNLHREDZLDá\VLĊUyZQLHĪUR]FLąJQLĊFLDSUR
WHNFMLFDUyZPRVNLHZVNLFKQDGS UDZRVáDZLHPZ5]HF]\SRVSROLWHM
0 RQDUFKD]GDMąFVRELHVSUDZĊĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\OLF]\áMXĪ
W\ONRGZyFK ELVNXSyZVSUyERZDá QDNáRQLüLFK GRXQLL MDNWR VLĊ
XGDáR ]ZáDG\NąOZRZVNLP 2ND]MąGR WDNLFKG]LDáDĔ VWDáDVLĊ QD
VHMPLH JURG]LHĔVNLPSURĞED PHWURSROLW \$QW RQLHJR :LQQLFNLHJR
RZ\EyUMHJR EUDWDQND-DQD:LQQLFNLHJRQD NRDGLXWRUDELVNXSVWZD
SU]HP\VNLHJR6RELHVNLZ\UD]Lá]JRGĊQDZ\EyUELVNXSDNRDGLXWRUD
SR]áRĪHQLXSU]H]NDQG\GDWDSU]HGQLPNDWROLFNLHJRZ\]QDQLDZLD
U\(OHNFMD:LQQLFNLHJRNWyU\SU]\EUDáLPLĊ]DNRQQH,QQRFHQW\QD
ELVNXSDSU]HP\VNLHJRRGE\áDVLĊZSDĨG]LHUQLNXU71 Biskup
70 Volumina LegumW9V.RQVHNZHQFMąRGHMĞFLDRGSROLW\NLWROHUDQFML
E\á\NROHMQHN RQVW\WXFMHVHMPRZHJ RG]ąFHZLQQRZLHUFyZ]DND]DSRVWD]MLRGNDWROLF\]PX
]DPNQLĊFLHG RVWĊSXQLHNDWROLNRPGRVWDQXV]ODFKHFNLHJRL]E\SRVHOVNLHM
LZDĪQLHMV]\FKXU]ĊGyZ2W\PSRU-.áRF]RZVNL/0OOHURZD-6NDU
bek, =DU\VG ]LHMyZ.RĞFLRáDNDWROLFNLHJRZ3ROVFH,Kraków 1986,s. 104-109.Konsekwencje
zmiany polityki wyznaniowej dla polskiejtolerancji omawia W.A.Serczyk, Unia brzeska –
refleksje o tolerancji,[w:] 8QLDE U]HVNDLMHMQ DVWĊSVWZD0DWHULDá\]VHVMLQDXNRZHM..,pod red.
76WHJQHUD*GDĔVN
71 A.Mironowicz,.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QD] LHPLDFKGDZQHM5 ]HF]\SRVSROLWHM,
[w:]3UDZRVáDZLHĝZLDWáRZLDU\L]GUyMGRĞZLDGF]HQLDSRGUHG./HĞQLHZVNLHJRL-/HĞ
niewskiej,Lublin 1999,s. 519, 520.
49
HOHNWXFKRG]LáZĞUyGZLHUQ\FK]DSUDZRVáDZQHJRFKRFLDĪZU]HF]\
ZLVWRĞFLSR]RVWDZDá XQLWą1RPLQDFMD QRZHJRELVNXSD E\áDRW\OH
LVWRWQDJG\ĪZáDG\NDSU]HP\VNL$QWRQL:LQQLFNL]PDUáZNUyWFHSR
HOHNFML .RQVHNUDFMDELVNXSD SU] HP\VNLHJR,QQRFHQWHJR QDVW ąSLáD
JUXGQLDU72:WHQVSRVyEMHG\Q\PSUDZRVáDZQ\PRUG\QD
ULXV]HPGLHFH]MLSR]RVWDZDáZáDG\NDáXFNL*HGHRQ&]HWZHUW\ĔVNL
6RELHVNLELRUąFSRGXZDJĊSR]\VNDQLHGRXQLL6]XPODĔVNLHJRL:LQ
QLFNLHJRSU]\VWąSLáGRRUJDQL]DFMLZVSyOQHJRNRORNZLXPXQLFNRSUD
ZRVáDZ QHJR 1DNRORNZLXP PLDáD]RVWDü ]DZDUWD XQLD JHQHUDOQD
'RSLHURZUZ/XEOLQLHXGDáRVLĊGRSURZDG]LüGRVNXWNXVSRW
NDQLHKLHUDUFKLLXQLFNLHMLSUDZRVáDZQHMSU]HGVWDZLFLHOLGXFKRZLHĔ
VWZDĞZLHFNLHJRL]DNRQQHJRRUD]EUDFWZFHUNLHZQ\FK'RUR]PyZ
QDWHPDWXQLLSRZV]HFKQHMQLHGRV]áRERZLHP]GHF\GRZDQHDQW\X
QLMQHVWDQRZLVNR]DMĊOLSU]HGVWDZLFLHOHEUDFWZFHUNLHZQ\FKLV]ODFK
W\SUDZRVáDZQHMRUD]ELVNXSáXFNL*HGHRQ&]HWZHUW\ĔVNL73. Collo-
TXLXPDPLFDELOH]DNRĔF]\áRVLĊQLHSRZRG]HQLHPUyZQLHĪ]SRZR
GXREHFQRĞFLQDVHMPLHZ:DUV]DZLHSRVáyZPRVNLHZVNLFKNWyU]\
GRPDJDOLVLĊ]DSU]HVWDQLD]PXV]DQLDSUDZRVáDZQ\FKGRXQLL
:RGSRZ LHG] LQD WHJRURG]DMX ]DELHJLXQLMQH GXFKRZLHĔVW ZR
LSU] HGVWDZLFLHOHEUDFWZVWDXURSLJLDOQ\FK VLHUSQLDUZ\
GDOL ZVSyOQąGHNODUDFMĊ Ä0 yZLV LĊ Ī HNUyO QRVLVLĊ ] ]DPLDUHP
]ZRáDQLD QD WHUHQLH :LHONLHJR.VLĊVWZD /LW HZVNLHJRV\QRGX SR
GREQHJR GR WHJRMDNL E\áZ/XEOLQLH :REHFWHJR P\ WX Z1R
Z\P' ZRU]H]HEUDQLSU]HGVWDZLFLHOHGXFKRZLHĔVW ZDSUDZRVáDZ
nego i bractw staurop igialnych z terenu Korony Polskiej i Wielkie-
JR.V LĊVWZD/LWHZVNLHJRXURF]\Ğ FLHGHNODUXMHP\ ĪHMHVWQDV]\P
Ī\F] HQLHPWUZDüSU]\ ĞZLĊWHMSUDZRVáDZQHMJUHFNRUXV NLHMZLHU]H
WHMZ LHU]HNW yUHMZ\] QDZF\GRFKRZXMąSRVáXV]HĔV WZDSDWULDUV]H
NRQVW DQW\QRSROLWDĔVNLHPX3U]\WHMSUDZ RVáDZQHMZLHU]HFKFHP\
SR]RVWDüEH]Z]JOĊGXQDFHQĊMDNąSU]\V]áRE\]DWR]DSáDFLü:UD
]LHMHĞOL]Z RáDQLHV \QRGXVW DáRE\VLĊIDNWHP]DSRZLDGDP\Ī HQD
V]HGXFKRZLHĔVWZRLQDV]HEUDFWZR]JáRV]ąVLĊQDWHQV\QRG] GR
NXPHQWDPLSRĞZLDGF]DMąF\PLSUDZDLSU]\ZLOHMHRGQDMGDZQLHMV]\FK
F]DVyZSU]H] NUyOyZZLHU]H QDV ]HMQDGDQ\FK3U] HZLGXMHP\ĪH
72%,%Dá\N,QQRNHQWLM,ZDQ: \QQ\üN\MHSLVNRSSHUHP\ĞN\MVLDQLüN\M,Rym 1978,s.105.
73M.Andrusiak,-y]HI6]XPODĔVNLSLHUZV]\ELVNXSXQLFNLOZRZVNL=DU\V
biograficzny,Lwów 1934,s. 77-93; A.Mironowicz,3UDZRVáDZLHLXQLD]DSDQRZDQLD-DQD
KazimierzaVWHQĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.221-226.
50
ZSRZ\ĪV]ą²ZLPLĊREURQ\ZLDU\SUDZRVáDZQRNDWROLFNLHMQDV\
QRG]LHPDMąFą E\üSRGMĊWą²DNFMĊZáąF]ąVLĊZV]\ VWNLHEUDFWZD
EUDFWZRPRK\ OHZVNLHVáXFNLHLZLOHĔVNLH6S DGQLHQDQLHRERZLą
]HNZ \ERUXRGS RZLHGQLFKOXG]LLEĊGąRQHPXVLDá\SRQLHĞüNRV]WD
]ZLą] DQH]Z\UXV]HQLHPW\FKOXG]LZGURJĊGRPLHMVFDZNWyU\P
SODQRZDQ\V\QRGEĊG]LHVLĊRGE\Z Dá1LHPDMHGQDNSHZQRĞFLF]\
ów sy nod w samej rzecz y dojdzie do skutku. Wobec tego zachodzi
SRWU]HED]DMĊFLDVLĊZFKZLOLREHFQHMRGSRZLHGQLPSRXF]HQLHPSRV
áyZ XGDMąF\FKVLĊQDVHMP&KRG]LRWRE\GRSRPLQDOLVLĊRQLQD
VHMPLHRFDáRĞü&HUNZ L%RĪHM-HVWWRREHFQLHVSUDZąQDMSLOQLHMV]ą
LQDQLHMVNRQFHQWURZDüVLĊSRZLQQ\Z\VLáNLEURQLąF\ FKSUDZRVáD
ZLDEUDFWZV WDXURSLJLDOQ\FK:VSUDZ LHREURQ\FDáRĞFLZLDU\SUD
ZRVáDZQHMRGE\ZDüVLĊSRZLQQ\VWDáHNRQVXOWDFMH0 \ĞOLP\WXRNRQ
VXOWDFMDFKZ NWyU\FKXF]HVWQLF]\OLE\ ELVNXS QRPLQDW ELDáRUXVNL
ELVNXSáXFNLLEUDFW ZRZLOHĔVNLH:V]\VWNLHV ZHZREURQLHSUDZRV
áDZLDSRGHMPRZDQHNURNLEUDFWZDX]JRGQLüZLQQ\] EUDFWZHPZL
OHĔV NLP' R ZLDGRPRĞFL FDáHJR UXVNLHJRQDURGX SRGDQHE\ü SR
ZLQQ\ Z\ND]\ RGVWĊSFyZRGZLDU\SUDZRVáDZQHM6SRU]ąG]DQLH
LUR]SRZV]HFKQLDQLH W\FKZ\ND]yZ ]OHFDP\ EUDFW ZRP SU] HGH
ZV]\V WNLPEUDFWZXZLOHĔVNLHPX3U]\W\PNDĪG\]WDNLFKX]JRG
QLRQ\ E\üZLQLHQ]ELV NXSHPáXFNLPLSU] HGNáDGDQ\PXGRS RGSL
VX%UDFWZXZLOHĔVNLHPXZURJRZLHZLDU\S UDZRVáDZ QHM]DGDOLRV
WDWQLRGRWNOLZHFLRV\ SDGáRRQRRILDUąQDSDGXLRJRáRFRQH]RVWDáR
]PDMąWNX:REHFWHJRZV]\VWNLHLQQHEUDFWZDSRĞ SLHV]\üZLQQ\
EUDFW ZXZLOHĔV NLHPX ]SRPRFąPDWHULDOQą3RQLHZDĪ RJyOQLHMHVW
ZLDGRPRĪH ZáDĞQLH WR EUDFWZRSHáQL UROĊ SU]HZRGQLą LG]LHUĪ\
SU\PZZDOFHRFDáRĞü&HUNZLSUDZRVáDZQHMZQDV]\PNUDMX´74.
'RNXPHQWWHQSRWZLHUG]DĪHW\ONRG]LĊNLSRVWDZLHEUDFWZVWDX
URSLJLDOQ\FKLELVNXSD *HGHRQD&]HWZHUW\ĔVNLHJR XQLDQLH ]RVWDáD
ZSURZDG]RQDZHZV]\VWNLFKGLHFH]MDFKSUDZRVáDZQ\FK3RVWDZD
EUDFWZZSá\QĊáDĪHNUyO-DQ,,,6RELHVNL]PXV]RQ\E\áSRWZLHUG]Lü
SUDZDZV]\VWNLPSUDZRVáDZQ\PELVNXSRPFHUNZLRPLPRQDVWHURP
RUD]ÄEUDFWZRPZNWyU\FK]QDMGRZDáRVLĊLWHUD]]QDMGXMHVLĊ]DĪ\
ZDQLHEáDKRF]HVWLZHM*UHFNRUXVNLHMUHOLJLL´75. Istotne zmiany w po-
áRĪHQLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR Z5]HF]\SRVSROLWHMQDVWąSLá\SR
74 AJZR, cz. I, t. 4, s. 55-56.
75 'RNXPHQWDSUDZ\ZROQRĞFL..,s. 75.
51
ĞPLHUFL-DQD,,,6RELHVNLHJR$XJXVW,,6DVQDSRF]ąWNXVZH
JRSDQRZDQLDSRWZLHUG]LáSUDZDG\V\GHQWRPUHOLJLMQ\PRUD]SU]\
ZLOHMHOLF]Q\PPRQDVWHURPLFHUNZLRPSUDZRVáDZQ\P76. M onarcha
UR]ZLą]DáWHĪVSUDZĊREVDG\GLHFH]MLELDáRUXVNLHM1DJRGQRĞüZáD
G\NLPRK\OHZVNLHJR]RVWDáZ\EUDQ\6HUDSLRQ3ROFKRZVNLDUFKLPDQ
GU\WD VáXFNL ]DWZLHUG]RQ\ SU]\ZLOHMHP NUyOHZV NLP ZU] HĞQLD
U8URF]\VWDNRQVHNUDFMDQRZHJRELVNXSDRGE\áDVLĊZU]HĞ
nia 1698 r. w monasterze kijowsko-pieczerskim.
8QRUPRZDQLHVSUDZ]ZLą]DQ\FK]REVDGąELVNXSVWZDELDáRUXVNLH
JRQLH]DKDPRZDáRUR]V]HU]HQLDXQLL1DVHMPLHZDUV]DZVNLPU
XFKZDORQRNRQVW\WXFMĊNWyUD]RERZLą]\ZDáDNUyODGR]ZRáDQLDV\
QRGXXQLWyZLSUDZRVáDZQ\FKDE\W\FKRVWDWQLFKSRGSRU]ąGNRZDü
MXU\VG\NFMLSDSLHĪD1DVHMPLHW\P]DEURQLRQRSUDZRVáDZQ\P]D
PLHV]NLZDüZ.DPLHĔFX3RGROVNLP77. W 1700 r. biskup lwowski Jó-
]HI6]XPODĔVNLRILFMDOQLHX]QDáMXU\VG\NFMĊSDSLHĪDDGZDODWDSyĨ
QLHMXF]\QLáWRVDPRELVNXSáXFNL'LRQL]\ĩDERNU\FNL7HQRVWDWQL
SU]\VWąSLáGRXQLL]SRZRGXQLHX]QDZDQLDMHJRĞZLĊFHĔSU]H]ZLHU
Q\FK:UD]]ZáDG\NDPLGRXQLLSU]\VWąSLá\OLF]QHPRQDVWHU\LSDUD
ILH=ZLHU]FKQRĞüELVNXSDXQLFNLHJR X]QDáRZUVWDXURSLJLDO
QHEUDFWZROZRZVNLH3RSU]HMĞFLXWU]HFKELVNXSyZQDXQLĊ.RĞFLR
áRZLSUDZRVáDZQHPXSR]RVWDáRW\ONRMHGQRELVNXSVWZRELDáRUXVNLH
PRK\OHZVNLH3RSU]HMĞFLXELVNXSVWZDOZRZVNLHJRQDXQLĊREVHU
ZXMHP\JZDáWRZQ\VSDGHNVWDQXSRVLDGDQLD.RĞFLRáDSUDZRVáDZQH
JRQDWHUHQLHGLHFH]MLOZRZVNLHMSU]HP\VNLHMLáXFNLHM)DNWWHQSRW
ZLHUG]DZLHONąUROĊWHJREUDFWZDZĪ\FLX&HUNZLLMHJRGXĪ\ZSá\Z
QDSRVWDZ\Z\]QDQLRZHGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FK
** *
:QDVWĊSQHMNROHMQRĞFLSU]HDQDOL]XMP\XG]LDáEUDFWZZUR]ZRMX
V]NROQLFWZDFHUNLHZQHJR QDWHUHQLH5]HF]\SRVSROLWHM -XĪF]DVDFK
UHQHVDQVXSRMDZLáR VLĊ V]NROQLFWZ R S RGS DWURQDW HP PLHV]F] DQ
LEUDFWZFHUNLHZQ\FK5R]ZyMRĞZLDW\E\á]MDZLVNLHPQLHSU]\SDGNR
Z\PSU]\SDGDáERZLHPQDRNUHVSROHPLNUHOLJLMQ\FKLZDONLR]D
FKRZDQLHQLH]PLHQQRĞFLGRJPDWyZSRV]F]HJyOQ\FKZ\]QDĔ6]NRO
QLFWZRZHGáXJyZF]HVQ\FKKLHUDUFKyZ&HUNZLSUDZRVáDZQHMPLDáR
76 A.Mironowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHMV WHQĪH
3ROLW\ND3LRWUD,ZREHF.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ5RVMLLZ5]HF]\SRVSROLWHM,[w:] Cywiliza-
cja Rosji ImperialnejSRGUHG3 .UDV]HZVNLHJR3 R]QDĔV
77 Volumina Legum,t.VI, s.35.
52
RGHJUDüZDĪQąUROĊZ]DFKRZDQLXWRĪVDPRĞFLUHOLJLMQHMZLHUQ\FK2E
URQĊZáDVQHM ZLDU\OLWXUJLL MĊ]\NDFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLHJR PRĪQD
E\áRGRNRQDüMHG\QLHSRSU]H]ZáDVQHV]NROQLFWZR:DĪQH]QDF]HQLH
GODUR]ZRMXRĞZLDW\SUDZRVáDZQHMPLDá\SRVWDQRZLHQLDVRERUXEU]H
skiego z 26 czerwca 1594 r., aby corocznie synod biskupów z osoba-
PLGXFKRZQ\PLÄZSLĞPLH%RĪ\PQDXF]RQ\PLÚR]SDWU\ZDáRERN
spraw cerkiewnych kwestie nauki i szkolnictwa78. Na tym samym sy-
QRG]LHELVNXSL ]RERZLą]DOLVLĊ GR]DNáDGDQLD V]NyáEUDFNLFK GUX
karni i szpitali w swoich diecezjach. Zgodnie z postanowieniami so-
ERUXZNDĪG\PPLHĞFLHSRZLQQDE\üV]NRáDDQDLFKXWU]\PDQLHPHW
URSROLWDELVNXSLLSU]HáRĪHQLPRQDVWHUyZFRURF]QLHSRZLQQLRGGD
ZDüVZRLFKGRFKRGyZ79.LONDPLHVLĊF\SyĨQLHMNVLąĪĊ.RQV
WDQW\2VWURJVNLZ\SRPLQDáELVNXSRPĪHSRVWDQRZLHQLDVRERUyZ
ZVSUDZDFKV]NyáGUXNDUQLLLQQ\FK ZDĪQ\FKGOD&HUNZLSRGPLR
WyZ]XSHáQLHVLĊQLHZ\NRQXMH´80:áDG\F\E\OLSU]HFLZQLRGGDZDQLX
V]NyáZUĊFHRVyEĞZLHFNLFKGODWHJRVLHUSQLDUX]\VNDOLRG
=\JPXQWD,,,SU]\ZLOHMZNWyU\PNUyOUR]FLąJDáLFKZáDG]ĊQDEUDF
WZDLGDZDáZ\áąF]QHSUDZRÄ]DNáDGDQLDV]NyáLVHPLQDULLJUHFNLHJR
LVáRZLDĔVNLHJRMĊ]\ND´81.
1DMZLĊNV]H]QDF]HQLHGODUR]ZRMXV]NROQLFWZDSUDZRVáDZQHJRZGDZ
QHM5]HF]\SRVSROLWHMPLDá\SODFyZNLRĞZLDWRZHSURZDG]RQHSU]H]EUDF
WZDFHUNLHZQH2G]LDáDOQRĞFLV]NyáSURZDG]RQ\FKSU]H]EUDFWZDFHU
NLHZQHSLVDOL.&KDUáDPSRZLF]60LURSROVNL(0 LHG\ĔVNL$6D
ZLF],.ULSLDNLHZLF],3DZáRZVNL$:DĔF]XUD,)OHURZ$3DS
kow, J. Isajewicz, A. M ironowicz i inni82.Problematykaszkolnictwapra-
78 AZR,t. IV, Sankt-P ietierburg 1853, nr 25.

79 7DPĪHW,9QUSU]\S.&KDUáDPSRZLF]=DSDGQRUXVVNLMHS UDZRVáDZQ\MH
V]NRá\;9,LQDF]DáD;9,,Z.D]DĔV$$3 DSNRZBratstwa.Oczerk
LVWRULL]DSDGQRUXVVNLFKSUDZRVáDZQ\FKEUDWVWZ,Sankt-Pietierburg 1900,s.40.
80 AZR, t. IV, nr 63.
81 7DPĪHW,9QU
82 I.O.Flerow,2SUDZRVáDZQ\FKFHUNRZQ\FKEUDWVWZDFKS URWLZRERUVWZRZDZV]\FKXQLL
Z-XJR=DSDGQRM5RVVLLZ;9,;9,,;9,,,VW6DQNW3 LHWLHUEXUJ.&KDUáDPSR
wicz,Zapadno-russkije...W HQĪH2VWURĪVNDMDSUDZRVáDZQDMDV]NRáD,,,Kijewskaja Starina”,t.II,
Kijew 1897; A.A. Papkow,Bratstwa.-3DZáRZVNL3ULFKRGVNLMHV]NRá\ZVWDURM0DáRUXVVLL
LSULF]LQ\LFKXQLF]WRĪHQLMD,Kijew 1904; A.Sawicz,=DSDGQRUXVVNLMHXQLDWVNLMHV]NRá\;9,
XVII wwÄ 7UXG\%LHáRUXVNRJR*RVXGDUVWZLHQQRJR8QLZLHUVLWLHWDZ0LQVNLH´0LQVN
QU$:DĔF]XUDSzkolnictwo w Starej Rusi,Lwów 1932; I. P .Krypjakewycz,
=LVWRULLKDá\üNRKRV]NLOQ\üWZD;9,;,,,VW5LGQDV]NRáD´/ZLZQU(10LHG\Q
skij, %UDWVNLMHV]NRá\8 NUDLQ\L%LHáRUXVVLLZ;9,;9,,Z0RVNZD:$6]RNRáRDo
53
ZRVáDZQHJRE\áDUyZQLHĪSRGHMPRZDQDSU]\RND]MLPRQRJUDILLSRV]
F]HJyOQ\FKRĞURGNyZUHOLJLMQ\FKOXERVyE]QLPL]ZLą]DQ\FK83.
3RZVWDQLHV]NyáEUDFNLFKSU]\PRQDVWHUDFKLSDUDILDFKE\áRSR
G\NWRZDQHQLHW\ONRSRWU]HEDPL&HUNZLDOHUyZQLHĪNRQLHF]QRĞFLą
Z\FKRZDQLDPáRGHJR SRNROHQLD ZGXFKX SUDZRVáDZQ\ P1LF WHĪ
G]LZQHJRĪHZGUXJLHMSRáRZLH;9,Z]PLHQLá\VLĊFDáNRZLFLHFKD
UDNWHULURODV]Nyá6]NRá\EUDFNLHSHáQLá\IXQNFMĊV]NROQLFWZDĞUHG
QLHJR,FKSR]LRP]DOHĪDáMHGQDNRGPRĪOLZRĞFLILQDQVRZ\FKEUDFWZ
LSR]\VNDQLD RGSRZLHGQLHMNDGU\ QDXF]\FLHOVNLHM3LHUZV]D V]NRáD
EUDFND SRZVWDáD ZU Z:LOQLH6WHIDQ %DWRU\QDGDá EUDFWZX
SU]\ZLOHMQD]DáRĪHQLHV]NRá\ZNWyUHMXF]RQRE\MĊ]\NDUXVNLHJR
JUHNLáDFLQ\LSROVNLHJR84:NUyWFHZ:LOQLHSRZVWDá\GZLHV]NRá\
HOHPHQWDUQHLSLHUZV]H QDW\FK ]LHPLDFKJLPQD]MXP SUDZRVáDZQH
RSURILOXKXPDQLVW\F]Q\P6]NRá\ZLOHĔVNLHVWDá\VLĊZ]RUHPGODLQ
Q\FKV]NyáEUDFNLFK3U]\ZLOHM6WHIDQD%DWRUHJRQDGDQ\EUDFWZXZL
OHĔVNLHPXZU]RVWDáUR]FLąJQLĊW\QDZV]\VWNLFKZ\]QDZFyZ
SUDZRVáDZLD=H]ZRORQRZyZF]DVQDEXGRZĊV]SLWDOLLV]NyáÄ]GUHZ
na, tak i z kamienia”856]F]HJyOQH]QDF]HQLHPLDá\ZVSRPQLDQHV]NR
á\ZLOHĔVNLH SU] \EUDFWZLH LPRQDVWHU]HĝZ 7UyMF\LĝZ 'XFKD
ZNV]WDáWRZDQLXHOLWSUDZRVáDZQ\FK86%UDFWZRZLOHĔVNLH]RERZLą
]DáRVLĊZVWDWXFLH]DWZLHUG]RQ\PZUSU]H]NUyOD=\JPXQWD
S\WDQQLDSURLVWRULMXEUDWVWZLLFKV]NLáQD8NUDLQLZNLQFL;9,QDSRF]DWNX;9,,VW.,„Nawu-
NRZL=DSLVN\'RQHüNRKRSHGLQVWLWXWD´Z\S,9'RQLHFN ,',VDMHZLF]Rol bratstw
ZL]GDQLLLUDVSURVWUDQLHQLLNQLJQD8 NUDLQLHL%LHáRUXVVLL,„ Kniga i grafika”,Moskwa 1972;
WHQĪH%UDWVWZDWDLFKUROZUR]Z\WNXXNUDMLĔVNRMLNXOWXU\;9,;9,,VW.,Kyjiw 1966; I.Kama-
nin, -HV]F]RRGULHZQRVWLEUDWVWZDLV]NRá\Z.LMHZLH,„Cztienija w istoriczieskomobszcze-
stwieNiestora Letopisca”,t. XI, Kijew 1985; S.Miropolski, Oczerk istorii cerkowno-pri-
FKRGVNRMV]NRá\RGSLHUZRJRMHMDZR]QLNQRZLHQLMDQD5XVLGRQDVWRMDV]F]HJRZULHPLHQL,wyp.
III, Sankt-P ietierburg1985; A.Mironowicz, 6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQHQD] LHPLDFKELDáRUX
skich w XVI-XVIII wÄ %LDáRUXVNLH=HV]\W\+LVWRU\F]QH´QU%LDá\VWRNV
WHQĪH6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQHZ5]HF]\SRVSROLWHM,s.18-39.
83 M.Wozniak, 3\ĞPHQLFNDMDGLMDOQLVW¶,ZDQD% RUHüNRKRQD:Rá\QLLX/ZRZL,Lwiw
1954; F.J.Naumienko, 3HGDKRKK XPDQLVWLSURVZLWLWLHO,RZ%RUHüNL,Lwiw 1963; Z. J.Chiz-
niak,Kijewo-Mohilanskaja Akademija,Kyjiw1981; A.Mironowicz,%UDFWZR2 EMDZLHQLD3DĔ
skiego w Bielsku Podlaskim%LHOVN3RGODVNLWHQĪH3RGODVNLHRĞURGNLLRUJDQL]DFMHS UD
ZRVáDZQHZ;9,L;9,,Z%LDá\VWRN
84 AZRW,,,QU'UXJDV]NRáDEUDFNDIXQNFMRQRZDáDZH/ZRZLH:UEUDF
WZRR WU]\PDáRVSHFMDOQ\SU]\ZLOHMRGSDWULDUFK\DQWLRFKHĔVNLHJR-RDFKLPD=RE.&KDU
áDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s.287-311.
85 7DPĪHV
86 7DPĪHV,2)OHURZ2SUDZRVáDZQ\FK...,s. 94-96.
54
,,,:D]ĊXF]\üEH]SáDWQLHZV]NROHÄG]LHFLEUDFLZSLVDQ\FK>GREUDF
WZD²$0 @LXERJLHG]LHFLMĊ]\NDLSLVPDUXVNLHJRJUHFNLHJRLSRO
VNLHJR´:FHOX ÄXF]HQLDOXG]L ZFHUNZLÉUDFWZR ]RERZLą]\ZDáR
VLĊXWU]\P\ZDüÄOXG]LZSLĞPLHXF]RQ\FKRVRE\GXFKRZQHLĞZLHF
kie”87=\JPXQW,,,SRWZLHUG]DMąFZUSU]\ZLOHMHV]NRá\EUDF
NLHM ]H]ZROLáQD EXGRZĊSU]\ QLHMLQWHUQDWX ÄGODXERJLFK VWXGHQ
WyZ´:ZLOHĔVNLHMV]NROHEUDFNLHMZ\NáDGRZFDPLE\OLPLQ6WHIDQ
Zyzani, Cyryl Lukarys, Iwan Borecki, M elecjusz Smotrycki, Teofil
/HRQWRZLF]6]NRáDGRVWDUF]\áDZLHOXZ\ELWQ\FKG]LDáDF]\UHOLJLMQ\FK
LNXOWXUDOQ\FK$WDQD]\%U]HVNL6\OZHVWHU.RVVRZ-y]HI1LHOXER
wicz Tukalski, Teodozy Wasilewicz)88-HMDEVROZHQFLVWDZDOLVLĊZ\
NáDGRZFDPLLQQ\FKV]NyáEUDFNLFKZ5]HF]\SRVSROLWHM
3RGREQąUROĊ SHáQLáDV]NRáD EUDFNDZH /Z RZLH6] NRáD EUDFND
SRZVWDáDQDPRF\SU]\ZLOHMX=\JPXQWD$XJXVWD]PDMDU
:SU]\ZLOHMXSDWULDUFK\-HUHPLDV]D,,] USRGQRV]ąF\POZRZ
VNLHEUDFWZR=DĞQLĊFLD10 3 GRUDQJLVWDXURSLJLDOQHJRXUHJXORZD
QH]RVWDá\UyZQLHĪVSUDZ\V]NROQLFWZD3U]\ZLOHMGDZDáSUDZRWZR
U]HQLDV]NyáGODG]LHFLF]áRQNyZEUDFWZDLQDND]\ZDáXWU]\PDQLHW\O
NREáDJRF]HVWLZ\FK´ GXFKRZQ\FKGR QDXNLMĊ]\ND VáRZLDĔVNLHJR
LJUHNL89:SURJUDPLHWHMV]NRá\SRáRĪRQRQDFLVNQDMĊ]\NVáRZLDĔ
VNLLJUHFNL1DGDQHV]NROHSU]\ZLOHMHZUSRWZLHUG]Lá=\JPXQW
,,,:D]D*áyZQ\PRUJDQL]DWRUHPWHMV]NRá\E\á*UHNPHWURSROLWD
HODVRĔVNL$UVHQLXV]:\NáDGRZFDPLZV]NROHOZRZVNLHME\OLPLĊG]\
innymi Stefan Zyzani, CyrylLukarys, Eustachy Tysarowski, IwanBo-
UHFNL6\OZHVWHU.RVVRZ6]NRáDPLDáD]D]DGDQLHGRVWDUF]HQLHQDXNL
ÄG]LHFLRPFKU]HĞFLMDĔVNLPDĪHE\QLHRGSDGá\RGZLDU\VZRMHMSLMąF
ZREF\FKĨUyGáDFKZRGĊQDXNSRJDĔVNLFK]DF]HPSRZV]HFKQD]JXED
EOLVNRSRVWĊSXMH´90:H/ZRZLHQLHXF]RQRMĊ]\NDáDFLĔVNLHJRL]D
EUDQLDQRSRVáXJLZDQLDVLĊÄPRZąSRVSROLWą´
:DĪQąUROĊZG]LHMDFKV]NROQLFWZDSUDZRVáDZQHJRRGHJUDáDV]NR
áDEU]HVND6]NRáDLEUDFWZRG]LDáDá\SU]\W DPWHMV]\ PPRQDVW HU]H
87 =ELyUGDZQ\FKG\SORPyZLDNWyZPLDVW:LOQD.RZQD7URNSUDZRVáDZQ\FKPRQDV
WHUyZFHUNZLZUyĪQ\FKVSUDZDFK,cz. 2, Wilno1848, nr 4.
88 A.Mironowicz,7HRGR]\:DVLOHZLF]DUFKLPDQGU\WDVáXFNLELVNXSELDáRUXVNL%LDá\
VWRNWHQĪHMetropolita JózefNielubowicz Tukalski%LDá\VWRNWHQĪHSylwester
.RVVRZZáDG\NDELDáRUXVNLP HWURSROLWDNLMRZVNL%LDá\VWRN
89 I. O.Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK...,s. 89-93,108.
90 .&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s.287-296.
55
ĞZ6]\PRQD=DáRĪ\FLHODPLV ]NRá\E\ OLPLHV] F]DQLHEU]HVF\NWy
U]\OLSFDU X]\VNDOLSU]\ZLOHMRGELVNXSDZáRG]LPLHUVNR
brzeskiego M elecjusza Chreptowicza (1588-1593). Jak wynika z do-
kumentu, mieszczanie brzescy by li „ktit orami cerkwi sobornej”
LSUDJQĊOLPLHüZáDVQąV]NRáĊ ] MHGQ\PEąGĨGZRPDQDXF]\FLHOD
PL6]NRáDWDPLDáDV áXĪ\üQLHW\ONRPLHV]F]DQRPDOHWHĪZV] \VW
NLPNWyU]\SUDJQĊOLVLĊZ QLHMNV]W DáFLü91. Z prz ywileju królewskie-
JR]VW\F]QLDUZ\QLNDĪHPLHV]F]DQLHZ\EXGRZDOLV]NRáĊ
QDJUXQWDFKPLHMVNLFKQDSU]HFLZNRFHUNZLĞZ0 LNRáDMDL]ZUyFLOL
VLĊGRNUyODR]ZROQLHQLHGRPXV]NROQHJRLQDOHĪąF\FKGRQLHMJUXQ
WyZ] ZV]HONLHMSRZLQQRĞFLSRGDWNRZHM=\JPXQW,,,:D]DSU]\
FK\OLáVLĊGRSURĞE\PLHV]F]DQEU]HVNLFKQDS RF]ąWNXU6]NR
áDPLDáDNV] WDáFLüG]LHFLUyĪQHJRVW DQX92']LĊNLVWDUDQLRPyZ F]HV
QHJR NDV]WHODQD EU]HVNLHJR$GDPD3RFLHMD SyĨQLHMV]HJRELVNXSD
+LSDFHJRSRZV WDáREUDFWZRFHUNLHZQHNW yUHSU]HMĊáRRSLHNĊQDG
IXQNFMRQRZDQLHPWHMV]NRá\-HGQ\ P]QDXF]\FLHOLV]NRá\EU]HVNLHM
ZUE\áZ\NáDGRZ FDOZRZVNLHMV]NRá\EUDFNLHM/DXUHQFMXV]
Zyzani, znany autor utworów p olemicznych93.
:V]NROHRSUyF] ]DMĊüRV áXĪEDFKFHUNLHZQ\FKLĞSLHZXXF]RQR
NLONXMĊ]\NyZ FHUNLHZQRVáRZLDĔVNLHJRUXVNLHJRJUHNLSROVNLHJR
LáDFLQ\:NRĔFX;9,ZV]NRáDEU]HVNDVZ\PSR]LRPHPGRUyZ
Q\ZDáDV]NRáRPOZRZVNLHMLZLOHĔVNLHM6SURZDG]HQLHGREU\FKQD
XF]\ FLHOLE\ áRPRĪOLZHG]LĊNLERJDW\ P]DSLVRPQDU]HF]V]NRá\RG
rodu Pociejów943RĞPLHUFL0 &KUHSWRZLF] DZUELVNXSHP
ZáRG] LPLHUVNLP]RVWDá +LSDF\3RFLHM NWyU\SUDJQąá
SRGSRU]ąGNRZDüVZHMZáDG]\V]NRáĊLEUDFWZR&]ĊĞüQDXF]\ FLHOL
]PXV] RQDE\áDZWHMV \WXDFMLSRU]XFLü%U]HĞüLXGDüV LĊGR:LOQD
2QLFKWRSLVDá+LSDF\3RFLHMGRNVLĊFLD.RQVWDQWHJR2VWURJV NLH
JRPDUFDUÄ6LMDV] NRáDUR]RULáDVLDF]HUH]V DP\FKĪHSUR
IHVRURZV]NROQ\FKNRW RU\MH]DáDNRPVWZ RPXGDZV] \VLDGR:LOQL
QDV\ W\MHSLURJLRWELHJOLDWXW NEROV ]RMKDĔELHLĪDOXXERJRJRFKULV
WLMDQVWZDQDXUXJDQLMHSURWLZQLNRZQDV]\FKZVLHSRNLQXOLELH]ĪDG
QRMH VáXV]QRMH SULF]LQ\´95 %UDFWZR LV]NRáD NWyUDEURQLáD NDQR
91 ASD,t. XI, Wilno 1890, s. 6.
92 AJZR, t. I, nr 206; AZR, t. IV, nr 28.
93 7DPĪHW,9QU.&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s. 331-335.
94 AZR, t. IV, nr 63.
95 7DPĪH W,9 QU
56
QyZ&HUNZLSUDZRVáDZQHM]RVWDá\QD]ZDQHSU]H] +LSDFHJR3R
FLHMDKHUHW\ NDPLRG&HUNZL%RĪ HMZ\NOĊW\PL´%LVNXS3RFLHMSR
SU]\ MĊFLXXQLLSDĨ G]LHUQLNDU]DEURQLáGXFKRZLHĔVWZXXW
U]\P\ZDQLDZV]HONLFKNRQWDNWyZ]HV]NRáą96LSRGMąáG]LDáDQLD]PLH
U]DMąFHGRRGHEUDQLDV]NRá\EUDFWZX:\NRU]\ VWXMąFS RSDUFLHNUy
OHZVNLHELVNXS]UHDOL] RZDáVZH ]DPLHU]HQLHF] HUZFDU97
6]NRáDSU]HVW DáDIXQNFMRQRZDüVDPRG]LHOQLHLVWDáDVLĊQDU]ĊG]LHP
ZUĊNDFK+3RFLHMDZS URSDJRZDQLXXQLL%UDFWZRQDWRPLDVW VNX
SLáRVLĊZRNyáFHUNZ L1DURG] HQLD10 3 SU]\NWyUHMZU]RV
WDáD]DáRĪRQDV]NRáDGODZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLD3RSU]HMĊFLXV]NR
á\ZNRĔFX;9,,ZSU]H]XQLWyZSUDZRVáDZQLXF]ĊV]F]DOLGRV]Nyá
SU]\NODV]WRUQ\FK)XQNFMRQRZDá\ RQHZ; 9,,,ZS U]\EU]HVNLFK
PRQDV WHUDFK ĞZ6] \PRQD L1 DURG]HQLD &KU\VW XVD =EDZLFLHOD
6]NRá\SU]\NODV]WRUQHE\á\MHG\ Q\PLRĞURGNDPLRĞ ZLDWRZ\PLGOD
SUDZRV áDZQ\FKPLHV ]NDĔFyZ%U] HĞFLD
6]NRáDNLMRZV NDSRZVW DáDZU SU] \PRQDVW HU]HEUDFNLP
=QLV] F]RQDSRGF]DVSRĪDUXZU]RVW DáDURNS yĨQLHMRGEXGR
ZDQD G]LĊNL ] DSLVRP$QQ\+XJXOHZLF]yZQHM :USDW ULDU
FKDMHUR]ROLPVNL7HRIDQHVQDGDáV]NROHEUDFNLHMVSHFMDOQ\SU] \ZL
OHMZ NW yU\ P SRGNUHĞODáS RWU]HEĊ HGXNDFMLPáRGHJR S RNROHQLD
D]ZáDV]F]DS R]QDZDQLDGRJPDWyZ ZLDU\3U]\ZLOHMNUyOHZV NLQD
SURZDG]HQLHV] NRá\X]\V NDáREUDFWZRGRSLHURZU6]NRáDNL
MRZVNDVNáDGDáDVLĊ]F]WHUHFKNODVV] NRá\UXV NLHMLQILP\JUDPDW\
NL V\QWDNV\P\ :V]NROHEUDFNLHM XF]RQRMĊ]\ND VáRZ LDĔVNLHJR
LJUHFNLHJR 1LH]QDP\]DNUHV XQDXNL MĊ]\NDS ROVNLHJRLáDFLĔVNLH
JR:LHP\MHG\QLHĪHUHNWRU]\V]NRá\EUDFNLHM,Z DQ%RUHFNL
1619), Kasjan Sakowicz (1620-1624) i M elecjusz Smotrycki (1624-
GRVNRQDOH]QDOLMĊ]\NS ROVNLLáDFLĔVNL3RREMĊFLXJRGQRĞFL
DUFKLPDQGU\W\NLMRZ VNRSLHF]HUVNLHJRSU]H]3 LRWUD0 RK\áĊUR]SR
F]ąáVLĊSURFHVZSURZDG]DQLDGRV]NROQLFWZDUXVNLHJRMĊ]\NDSRO
VNLHJRLáDFLQ\0 RK\áDSUDJQąáVWZRU]\üV]NRáĊSUDZRVáDZQąRSDUWą
R]DV DG\]DFKRGQLRHXURSHMVNLFKV]NyáW HRORJLF] Q\FK98. Projektowi
V]NROQHPX3LRWUD0 RK\á\SU]HFLZQHE\áREUDFWZRNLMRZVNLH6]NROH
]DU]XFDQRQLHSUDZRZLHUQRĞüZ]JOĊGHPSUDZRVáDZLD'XFKRZLHĔ
96 AJZR, cz. I,t. 1, Kijew1883, nr 220;AZR, t. IV, s.215; I. O.Flerow, 2SUDZRVáDZ
nych....,s. 104, 105.
97 .&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s. 335.
57
VWZR ]DNRQQHQLHUR]XPLDáRSRWU] HE\áąF] HQLDNXOW XU\]DFKRGQLHM
]ZLDUąSUDZ RVáDZQą0 HWURSROLWD+LRE%RUHFNLUyZQLHĪQLHFKFLDá
LQQHJRW\SXV ]NRá\DQLĪHOLWDNLMDNLSURZDG]LáREUDFW ZR2VWDWHF]
QLH QD SU] HáRPLH LUGRV]áR GRSRUR]XPLHQLD PLĊG]\
EUDFW ZHP DDUFKLPDQGU\Wą0 RK\áą :HGáXJWHJR S RUR]XPLHQLD
V]NRáDPLDáDE\üSU] \EUDFWZ LHERKRMDZOHĔVNLPZ.LMRZLHD3 LRWU
0 RK\áDPLDá] RVWDüGXFKRZ\PRS LHNXQHPV]NyáLPRQDVWHUyZQD
OHĪąF\FKGREUDFWZD=DU]ąGQDGV]NRáąLPRQDVWHUHPPLDáQDOHĪHü
GRDUFKLPDQGU\W\0 RK\á\LVWDURVW\EUDFWZD99. Porozumienie po-
SDUOLQDOHĪąF\GREUDFWZD.R]DF\:WHQVSRVyEZ\SUDFRZDQ\NRP
SURPLVGDáSRGVWDZĊGRUHIRUP\ V]NRá\EUDFNLHMGRVWRVRZXMąFMą
GR S RWU]HE .RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR2G WHJRPRPHQWX EUDFWZR
ZVSLHUDáRLQLFMDW\Z\RĞZLDWRZH3LRWUD0 RK\á\
3LRWU0 RK\áDSRREMĊFLXJRGQRĞFLPHWURS ROLW\]DSURVLá6\ OZHV
WUD.RV VRZDGR.LMRZ DGR]DáRĪRQHMSU]H]VLHELHV]NRá\SU] \NODV]
WRUQHMSU]\àDZU]H.LMRZVNR3LHF]HUVNLHM']LDáDQLD0 RK\á\Z\
ZRáDá\REXU]HQLHZĞUyG GXFKRZLHĔVWZDS UDZRVáDZQHJRQLHFKĊW
QHJR SU]\MPRZ DQLXZ]RUyZáDFLĔVNLFK:.LMRZLH.RVVRZ REMąá
JRGQRĞüSUHIHNWDLZ\NáDGRZF\UHWRU\NLZ SRáąF]RQ\FKZU
V]NRáDFK ² NODV ]WRUQHMPRK\ODĔV NLHM LEUDFNLHM5HNW RU V]NRá\
brackiej Tomasz Jaulewicz, autor znanego /DELU\QWXDOER3RP \ĞO
nej drogiXUDĪRQ\GHJUDGDFMą]HVWDQRZLVNDZ\MHFKDá].LMRZDLXGDá
VLĊGR0 RK\OHZ D:UH] XOWDFLHS RáąF]HQLDRE\GZXV]NyáSRZ VWDáD
MHGQDXF]HOQLDZNWyUHM6\OZ HVWHU.RVVRZ]RV WDáSURIHVRUHPUyZ
QRF]HĞQLHVSUDZXMąFQDG]yUQDG EUDFNąV ]NRáąZ:LQQLF\ :REX
W\FKV]NRáDFKZ\NáDGDáUHWRU\ NĊLILOR]RILĊ6]F]HU]HSU]\ZLą]DQ\
GRSUDZRVáDZLD6\OZHVWHU.RVVRZXZDĪDáĪH]DGDQLHPQRZHMV]NRá\
SRZLQQRE\üÄS DODG\MVNLHNXQV]W\ ZDNDGHPLDFKNDW ROLFNLFKLGHR
ZDQHQDGRZFLSDFKUXV NLFKVROLGLXVDQLĪHOLSU]HGQDPLEĊGąF\ODWL
QDOLQJXDIORU\]\Z Dü´100:HGáXJ.RVVRZD5XĞ ÄEH]áDFLQ\ SáDFL
ZLQ\´6]NRáD NLMRZVND]JRGQLH]Z]RUDPLLQQ\FK V]NyáHXURSHM
VNLFKSURZDG]LáDQDXF]DQLHMĊ]\NyZNODV\F]Q\ FK²JUHFNLHJRLáD
99 K.Chodynicki, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\..,s.553-556.
100 ([HJHVLVW RMHVWGDQLHVSUDZ\RV]NRáDFKNLMRZVNLFKLZLQQLFNLFKZNWyU\FKXF]ą]DNRQ
QLF\5HOLJLHM*UHFNLHMS U]H]ZLHOHEQHJRR MFD6\OZHVWUD.RVVRZDHOHFWDHSLVNRSD0ĞFLVáDZVNLH
JR0RJLORZVNLHJR2UV]DĔVNLHJRSU]HGURNLHPWHUDĨQLHMV]\P,(Kijów1635).[w:] AJZR,t.VIII,
F].LMHZV$0LURQRZLF]Sylwester Kossow,s. 10, 11.
58
FLQ\ :V]NROHNLMRZVNLHM GXĪR PLHMVFD ]DF]ĊáD]DMPRZDü QDXND
MĊ]\NDSROVNLHJR
/DW\QL]DFMDV]NROQLFWZDQLHR]QDF]DáD]HUZDQLD]SUDZRVáDZQ\PRE
liczem uczelni. Kossow, jako rektor uczelni w 1635 r. w dziele Exege-
VLVWRMHVWGDQLHVSUDZ\RV]NRáDFKNLMRZVNLFKLZLQQLFNLFKZ\VWąSLáZRE
URQLHFKDUDNWHUXV]NRá\6]NRáDNLMRZVND]GDQLHPMHMREURĔF\QLHMHVW
SU]\MHPQąXQLWRPQLHVSU]\MDLQQ\PLQQRZLHUFRPÄ&LNWyU]\LWHUD]
XF]ąVLĊZV]NRáDFKNLMRZVNLFKLZLQQLFNLFKVą]URG]LFyZUHOLJLLJUHF
NLHMZWHMĪHXIXQGRZDQ\FKXF]\OLVLĊZDNDGHPLDFKU]\PVNLFKZ3RO
V]F]HZ/LWZLHL&HVDUVWZLH8F]ąSRáDFLQLHQLZF]\PUHOLJLLVWDUR
Ī\WQHMJUHFNLHMQLHQDUXV]DMąF´'UZLáWHĪ.RVVRZ]XQLWyZFRZLDWUX
V]QXU\SOHĞüXVLáXMąLUDGRZDáVLĊV]F]HU]HĪHELHGQD5XĞRGWąGJáXSLą
QD]\ZDQąE\üQLHPRĪH:3ROVFHáDFLQDMHVWERZLHPNRQLHF]Qą*G\
QLHERUDN5XVLQQDVHMPLHVLĊ]QDMG]LHEH]áDFLQ\QLHUXV]\DQLNURNX
6WXGLDZNUDMXX]XSHáQL]DĞQDXNDZ,QJROVWDG]LHL2áRPXĔFX´'DOHM
.RVVRZZVND]\ZDáQDGREURG]LHMVWZRV]NyáGOD&HUNZLÄ7ZRMHER
ZLHPVWąGFHUNZLHĞZLDV]F]HQQLNDPLSU]\ERJRERMQRĞFLXPLHMĊWQ\PL
QDSHáQLRQHEĊGą7ZRMHNDWHGU\ZNUDVRPyZQHND]QRG]LHMH]DNZLW
QąWZRMHSRWRPNLZRMF]\VWHMZLHU]HXGLDPHQWRZDQHRUDWRUVNRILOR
zofsko, jusysdycko po walnych sejmiech,po sprawiedliwych trybuna-
áDFKURNDFKURF]NDFK]LHPVWZDFKZRWDPLG\VNXUVDPLUDMFDPL]DV
á\Qą´1011DSU]\NáDG]LHWHJRIUDJPHQWXExegesis widzimy zmiany w po-
GHMĞFLXGRQDXF]DQLDZV]NRáDFKNLMRZVNLFK
%UDFWZRáXFNLHSRVLDGDáR MXĪV]NRáĊZU'ZD ODWDSyĨQLHM
=\JPXQW,,,:D]DQDGDáEUDFWZXSU]\ZLOHML]H]ZROLáQD]EXGRZD
QLHQRZHJRV]SLWDODLV]NRá\ÄGODSRERĪQ\FKQDXNGODOXG]LPáRG\FK
potrzebnych”1026]NRáDUR]SRF]ĊáDVZRMąG]LDáDOQRĞüGRSLHURVLHU
SQLDUNLHG\EUDFWZRDGRSWRZDáRGRSRWU]HEV]NRá\GRPPX
URZDQ\:UEUDFWZRRSUDFRZDáRV]NROHUHJXáĊRNUHĞODMąFą]D
VDG\MHMIXQNFMRQRZDQLD=DU]ąGQDGV]NRáąRGGDQRLKXPHQRZLEUDF
NLHJRPRQDVWHUXZàXFNX6WDWXWV]NRá\]RVWDá]DWZLHUG]RQ\SU]H]
PHWURSROLW Ċ +LRED%RUHFNLHJR =XZ DJLQD FKRUREĊLKXPHQD áXF
NLHJR]DU]ąGQDGV]NRáąEUDFWZRZUSRZLHU]\áRSU]HáRĪRQH
PXPRQDVWHUXMDEáHF]\ĔVNLHJR0 LWURIDQRZL'HPHQWLDQRZLF]RZL103.
101 Exegesis, s. 423; A. Mironowicz, SylwesterKossow,s. 11, 12.

102 AJZRF],W9,QU.&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s. 341-343.
103 AJZRF],W9,QU.&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s. 345.
59
0 QLVLMDEáHF]\ĔVF\LáXFF\E\OLWHĪZ\NáDGRZFDPLZV]NROHEUDFNLHM
:EUDFNLHMV]NROH áXFNLHMZ\NáDGDQRMĊ]\NJUHFNL LVáRZLDĔVNLJUD
PDW\NĊSRU]ąGHNVáXĪEFHUNLHZQ\FKXVWDZUHWRU\NĊLGLDOHNW\NĊ
3UDZRVáDZQDV]NRáDZàXFNXSU]HWUZDáDGRSRF]ąWNyZ;9,,,Z104
'XĪH]QDF]HQLHZUR]ZRMXRĞZLDW\SUDZRVáDZQHMRGHJUDáDPRK\
OHZVNDV]NRáDEUDFNDSU]\FHUNZLĞZ6SDVD3U]\ZLOHMQDMHM]DáRĪH
nie mieszczanie M ohylewa otrzymali od Stefana Batorego 28 stycz-
nia 1578 r.1055RNSyĨQLHMSDWULDUFKDNRQVWDQW\QRSROLWDĔVNL-HUHPLDV]
,,QDGDáEUDFWZXSU]\ZLOHMQDSURZDG]HQLHV]NRá\SU]H]F]áRQNyZ
bractwa. Zygmunt III w p rzywileju nadanym bractwu 21 marca
UZVSRPLQDáĪHZÄV]NROHEUDWVNRMGLHWLHMEUDWLLXSLVDQRMLXER
JLFK LVLURWMD]\ND LSLVPDVáRZLHQVNRJR UXVNRJRJUHFNRJR áDFLQ
VNRJRLSROVNRJRQDNáDGRPEUDWVNLPGDUPRXF]LWLSRZLQQ\ZHGáXJ
SRVWDQRZOHQLMDQDV]DJR EUDWVNRJRWDNĪHLOXGLHM ZSLVPLHXERJLFK
osób duchownych i swietskich, dla nauki szkolnoj, do propowiedi
VáRZD%RĪRJRGRQDXNLGLHWLHMLGRVSLHZDQLMDZVSUDZLHLZ]Z\N
áRVWLVZRMHM FKZDOLWLPDMHW´106. Po synodzie brzeskim protosyngiel
SDWULDUV]\1LFHIRUGRFHQLDMąFUROĊV]NRá\]DVWU]HJáDE\GRWHMLQVW\
tucji brackiej nie przyjmowano unitów lub ich zwolenników107. O roli
V]NRá\ZNV]WDáWRZDQLXĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMVSRáHF]QRĞFLSUDZR
VáDZQHMĞZLDGF]\IDNWĪHyZF]HVQ\ELVNXSXQLFNL*HGHRQ%UROQLFNL
ZURVNDUĪ\áMąRZ\FKRZ\ZDQLHEXQWRZQLNyZ
LRGFLąJDQLHPáRG]LHĪ\RG XQLLNRĞFLHOQHM108.
-HM G]LDáDOQRĞü QDWHUHQLH PLDVWD ]RVWDáD SU]HUZDQD Z U
NLHG\ WRNUyO=\JPXQW ,,,:D]D SRGSRU]ąGNRZDáLQVW\WXFMH EUDF
NLHXQLFNLHPXDUF\ELVNXSRZLSRáRFNLHPX-R]DIDWRZ L.XQFHZ LF]R
wi (1618-1623)109. Po zabójstwie Kuncewicza kanclerz Wielkiego
.VLĊV WZD/LWHZVNLHJR/HZ6DSLHKD QDND] DáZUSRGSRU]ąG
NRZDüEUDFWZRXQLFNLHPXSU]HáRĪ RQHPXPRQDVW HUXĞZ6SDV D0 R
K\OHZ VNDV]NRáDEUDFNDSRVLDGDáDUR]V]HU]RQ\SURJUDPQDXF] DQLD
Uczono w niej gramaty ki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geomet-
104 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK...,s. 103,104.

105 7DPĪHV)ĩXGUR,Istorija Mogilewskogo Bogojawlenskogo bratstwa,„ Mogilew-
skije Jeparchialnyje Wiedomosti”,1889, s.85.
106 AZR, t. IV, nr 119.
107 ,,Mogilewskije Gubiernskije Wiedomosti”,1845, nr 41.
108 ASD, t. II, nr 22.
109 CGIA, P etersburg, f. 823, op. 1, nr 430, k. 1.
60
rii, astronomii i muz yki1102S UyF] QLHMQDWHUHQLH PLDVWDG]LDáDáR
NLONDV]Nyá HOHPHQWDUQ\FKZNW yU\FK HGXNDFMDE\ áD RJUDQLF] RQD
GR QDXF]DQLDMĊ]\ND FHUNLHZQRVáRZLDĔV NLHJRUXVNLHJR LSROVNLH
JR:V]NRáDFKW\FKV] F]HJyOQ\ QDFLVNNáDG]LRQR QD]UR]XPLHQLH
3LVP DĝZLĊWHJR i lit urgii.
:DĪQ\PRĞURGNLHPSUDZRVáDZQHJRV]NROQLFWZDHOHPHQWDUQHJR
LĞUHGQLHJRE\á0 LĔVN,VWQLHMąFHWDPEUDFWZRV]SLWDOQHZU]HĞ
QLDURWU]\PDáRSU] \ZLOHMNUyOHZVNLQD]DáRĪHQLHV]NRá\ZFH
OX QDXNLG] LHFL PDá\FKXWU]\PDQLD EDNDáDU] DLQDXF]DQLD ZQLHM
pisma greckiego i ruskiego”1116] NRáD W DZ\PLHQLDQD ZĨUyGáDFK
MHV] F]HZUS U]HVWDáDLVWQLHüMDNRSUDZRVáDZQDZU112
:UQDPLHMVFHEUDFWZDSU] \FHUNZLVRERUQHMSRZVWDáRQRZH
EUDFW ZRĞZĞZ 3LRWUDL3DZáD NWyUHIXQNFMRQRZDáRSU]\PRQDV
WHU]HSRGW\PVDP\PZH]ZDQLHP%UDFWZRSRVLDGDáRV]NRáĊÄGOD
SRPQDĪDQLDFKZDá\%RĪ HMLüZLF]HQLDZQLHMG]LHFL´113. W 1614 r.
EUDFWZRPLĔV NLHSU]\ MĊáRUHJXáĊEUDFWZDZLOHĔVNLHJRFRZSá\ QĊáR
QDUR]V]HU]HQLHSURJUDPXQDXF]DQLDRJUHNĊLáDFLQĊ 8QLFLLZRMH
ZRGD PLĔVNL3 LRWU7\V ]NLHZLF] SUyERZDOLSRGSRU]ąGNRZDüSUD
ZRVáDZQąV]NRáĊVZRMHMMXU\VG\NFML0 LPRW\FKSUyEV]NRáDSUD
ZRVáDZQDZ0 LĔVNX IXQNFMRQRZDáDQDGDOSRG ]DU]ąGHPEUDFWZD
LLKXPHQDPRQDVWHUX DPDUFDU EUDFWZR X]\VNDáR SU]\
ZLOHMNUyOHZVNLSRWZLHUG]DMąF\MHJRZ\áąF]QHSUDZRGRV]NRá\LGUX
karni1146]NRá\SUDZRVáDZQH SU]HWUZDá\ QDWHUHQLHPLDVWD DĪGR
XSDGNX5]HF]\SRVSROLWHM2SDUFLHPGODLFKG]LDáDOQRĞFLZ;9,,,Z
byáyPRQDVWHUĞZ ĞZ3LRWUDL3 DZáDLFHUNLHZĞ Z0 LNRáDMD115.
2SUyF]Z\PLHQLRQ\FK]QDQHE\á\V]NRá\EUDFNLHRV]HUV]\PDQL
ĪHOLHOHPHQWDUQ\SURILOXQDXF]DQLDZ:LQQLF\/XEOLQLH
%LHOVNX'URKLF]\QLHL3LĔVNXSU]\FHUNZL2EMDZLHQLD3DĔ
skiego (pocz. XVII w.), przy klasztorze ceperskim w powiecie no-
ZRJUyG]NLPZ-HZLXNRáR:LOQDZ6]NáRZLHZSRZ
RV]PLDĔVNLPSU]\PRQDVWHU]HERUNXáDERZVNLPSU]\
110 I.O.Flerow,2SUDZRVáDZQ\FK..,s.97, 98; M. B.Topolska,&]\WHOQLNLNVLąĪNDZ: LHO

NLP.VLĊVWZLH/LWHZVNLPZGRELH5HQHVDQVXL%DURNX: URFáDZV
111 AZR, t. IV, nr 36.
112 .&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s. 335.
113 AW AK, t. XI,Wilno 1875, nr 36.
114 I.O.Flerow,2SUDZRVáDZQ\FKV.&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s.337.
115 S. Miropolski, Oczerk...,s. 10.
61
monasterze w Kroniach (1629) i w Bujnicach (1633), przy monaste-
U]HNXWHLĔVNLPZSRZRUV]DĔVNLPLZ3RáRFNX116. Przy
XG]LDOHEUDFWZDOZRZVNLHJRLZLOHĔVNLHJRSRZVWDá\QRZHSODFyZNL
V]NROQHZ*UyGNX3U]HP\ĞOX5RKDW\QLH.R
PDUQLH .DPLHĔFX 3RGROVNLP &KHáPLH =D
PRĞFLX1LHPLURZLH+DOLF]XNRQLHF;9,ZL2VW
URJX6]NRá\EUDFNLHSRZVWDZDá\UyZQLHĪZGUXJLHMSRáRZLH;9,,Z
:U0 LFKDá.RU\EXW:LĞQLRZLHFNLSRWZLHUG]LáQDGDQ\SU]H]
:áDG\VáDZD,9SU]\ZLOHM]UEUDFWZXRUV]DĔVNLHPXQDÄHU\JR
ZDQLHV]NyáLVHPLQDULLGODQDXNZ\]ZRORQ\FK´1173R]LRPV]NyáEUDF
NLFK] ZáDV]F]DOZRZVNLHMLZLOHĔVNLHME\áVWRVXQNRZRZ\VRNL2LFK
SR]LRPLHĞZLDGF]\IDNWĪHDEVROZHQFLW\FKSODFyZHNRĞZLDWRZ\FK
RGJU\ZDOLLVWRWQąUROĊZĪ\FLX.RĞFLRáD6WHIDQL/DXUHQFMXV]=\]D
QLRZLH+LRE%RUHFNL,]DMDV].RSLĔVNL0 HOHFMXV]6PRWU\FNL,]D
MDV]7URILPRZLF]6\OZHVWHU.RVVRZ=DFKDULXV].RS\VWHĔVNL-y]HI
Nielubowicz Tukalski, Teodozy Wasilewicz)118.
:V]NRáDFKEUDFNLFKJáyZQ\QDFLVNNáDG] LRQRQDQDXNĊMĊ] \NyZ
8F]RQRJUHNLFHUNLHZ QRVáRZLDĔVNLHJRUXVNLHJRVWDURELDáRUXV NLH
JRáDFLQ\LSROVNLHJR=QDMRPRĞüW\FKMĊ]\NyZE\áDQLHRG]RZQD
GOD]UR]XPLHQLDQDXNZ\NáDGDQ\FKZV]NROH=SU]HGPLRWyZĞZLHF
kich uczono gramatyki, poezji, retoryki, dialektyki i elementów fi-
OR]RILL3U]\ZLOHM=\JPXQWD,,,]SDĨG]LHUQLNDUGODOZRZ
VNLHMV]NRá\ EUDFNLHMZ\PLHQLDSRQDGWRORJLNĊDU\WPHW\NĊPX]\
NĊ JHRJUDILĊ LDVWURQRPLĊ1193 RGVWDZRZH ]DMĊFLDZ V]NROH EUDF
NLHM]ZLą]DQH E\á\]QDXNDPLFHUNLHZQ\PL:V]NROHXF]RQRXVW
roju Cerkwi, czytania i int erpretacji 3LVP DĝZLĊWHJR, rozumienia li-
WXUJLLWUDG\FMLFHUNLHZQHMQDXNLĞZ2MFyZ.RĞFLRáDĪ\ZRWyZĞZLĊ
W\FK LĞSLHZXFHUNLHZQHJR 1 DSRWU]HE\ V ]NyáEUDFNLFK /DXUHQ
FMXV] =\]DQLZ \GDáZ:LOQLHZUJUDPDW\NĊV áRZLDĔVNą3R
GREQąSR]\FMĊ Z\GDáREUDFWZR OZRZVNLHZU L0 HOHFMXV]
Smotrycki w 1619 r.
116 .&KDUáDPSRZLF]Zapadno-russkije...,s. 363-373; AJZR, cz. I,t. VI, nr 51; AWAK,
W;;;,,,QUV$0LURQRZLF]3RZVWDQLHLG]LDáDOQRĞüE UDFWZFHUNLHZQ\FKQDWH
renie DrohiczynaÄ &HUNRZQ\M:LHVWQLN´5]:DUV]DZDVWHQĪH
3RGODVNLHRĞURGNLLRUJDQL]DFMHSUDZRVáDZQHZ;9,L;9,,Z.,s.186-190.
117 'RNXPHQWDSUDZ\ZROQRĞFL..,s. 71; Makarij,Istorija Russkoj Cerkwi,t. XI,s. 580-
588; A.A.P apkow, Bratstwa...,s. 179.
118 M.B.Topolska, &]\WHOQLNL NVLąĪNDZ: LHONLP.VLĊVWZLH/LWHZVNLP..,s.37-40,60-63.
119 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK...,s. 114.
62
6]NRá\EUDFNLHRGJU\ZDá\ZDĪQąUROĊZĪ\FLX&HUNZLSUDZRVáDZ
QHMZ 5]HF]\S RVSROLWHM3U]\JRWRZ\ZDá\ GXFKRZQ\FKGLDNRQyZ
LSVDOPLVWyZGODSRWU]HESDUDILL]ZáDV]F]DZRNUHVLH]DáDPDQLDVLĊ
KLHUDUFKLLSUDZRVáDZQHMSRXQLLEU]HV NLHM=QDF]QDF] ĊĞüDEVROZHQ
WyZSHáQLáDIXQNFMHSRPRFQLF]HSU] \FHUNZLDFK1DMOHSVL]QLFKVWD
ZDOLVLĊQDXF]\FLHODPLZLQQ\ FKV]NRáDFKEUDFNLFKGZ RUVNLFKSD
UDILDOQ\FKLSU]\NODV]WRUQ\FK6]NRá\Z\GDá\QDMZ\ELWQLHMV]\FKSR
OHPLVWyZUHOLJLMQ\FKLG]LDáDF]\FHUNLHZQ\FK']LDáDOQRĞ üV]NyáSUD
ZRVáDZQ\FKS U]\F]\QLáDVLĊGRREURQ\ SUDZ&HUNZLLMHMVWDQXSR
VLDGDQLD6]NRá\SRGQLRVá\VW DQĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMLQDURGRZHM
OXGQRĞFL UXVNLHM
** *
1DMZDĪQLHMV]\PSU]HGVLĊZ]LĊFLHPLQWHOHNWXDOQ\PĞZLHFNLFKHOLW
SUDZRVáDZQ\FKZRVWDWQLHMüZLHUFL;9,ZE\áD$NDGHPLD2VWURJ
VND 8F]HOQLD]RVWDáD ]DáRĪRQDS U]H] NVLĊFLD.RQVWDQWHJR 2VWURJ
VNLHJRZUDOHSHáQDMHMG]LDáDOQRĞüQDVWąSLáDSR
1585 r.1203URJUDPQDXF]DQLDXF]HOQLRVWURJVNLHME\á]EOLĪRQ\GRSURJ
UDPyZ]DFKRGQLFKZ\ĪV]\FKXF]HOQL:\NáDGDQRWDPNODV\F]Q\SURJ
ram trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) i quadrivium (arytme-
W\NDJHRPHWULDPX]\NDLDVWURQRPLD8F]RQRMĊ]\NDUXVNLHJRáD
ciny i greki1213LHUZV]\PMHMUHNWRUHPE\á+HUDV\P6PRWU\FNLDSR
WHP6DZD)ODF]\QL&\U\O/XNDU\V*UHNSRFKRG]ąF\].UHW\:ĞUyG
Z\NáDGRZFyZXF]HOQL]QDF]QąJUXSĊVWDQRZLOL*UHF\QDSU]\NáDG
PHWURSROLWD.L]LNRV1LFHIRU3DUDVLRV²Z\VáDQQLNSDWULDUFK\NRQV
WDQW \QRSROLW DĔVNLHJR (PPDQXHO$FKLOHRV ² SROHPLVW D UHOLJLMQ\
5yZQLH]QDNRPLFLE\OLZ\NáDGRZF\PLHMVFRZHJRSRFKRG]HQLD-H
rzy Rohatyniec — autor Perestrohy, WasylM aluszycki — pisarz pole-
PLF]Q\L-RZ.QLDKLFNL$NDGHPLDXWU]\P\ZDáDEOLVNLHNRQWDNW\]PR
QDVWHUDPLZ'HUPDQLX'XEQLH6áXFNXDSyĨQLHMZ3RF]DMRZLH$E
VROZHQWDPLV]NRá\E\OLPLĊG]\LQQ\PLSROHPLVWDUHOLJLMQ\=DFKDULXV]
.RS\VWHĔVNLKHWPDQ3LRWU.RQDV]HZLF]6DKDMGDF]Q\ZáDG\NDOZRZ
120 T.Kempa, .RQVWDQW\: DV\O2VWURJVNLZRMHZRGDNLMRZVNLLPDUV]DáHN]LHPLZRá\Ĕ

skiej7RUXĔVWHQĪHAkademia Ostrogska,[w:] 6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQH
Z5]HF]\SRVSROLWHMSRGUHG$0LURQRZLF]D83 DZOXF]XNL3&KRPLND%LDá\VWRN
V$0LURQRZLF]6]NROQLFWZRS UDZRVáDZQHZ5]HF]\SRVSROLWHM,[w:] Szkolnictwopra-
ZRVáDZQHZ5]HF]\SRVSROLWHM, podred. A.Mironowicza, U.P awluczuk i P .Chomika,Bia-
á\VWRN V
121 I.I.Micko,2VWURĨNDVáRZLDQRJUHNRáDWLQĞND$ NDGHPLMD ,Kyjiw1990,s.26.
63
VNL *HGHRQ%DáDEDQ LSRáRFNL0 HOHFMXV] 6PRWU\FNL8F]HOQLD RVW
URJVNDáąF]\áD ZVFKRGQLąWUDG\FMĊ EL]DQW\MVNą]]DFKRGQLP PRGH
OHPRĞZLDWRZ\P$NDGHPLDSU]\F]\QLáDVLĊGRUR]ZRMXNXOWXU\LOLWH
UDWXU\ UXVNLHM]ZáDV]F]D G]LĊNLZ\GDQLX GUXNLHPZU Biblii
ZMĊ]\NXFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLP0 HFHQDWPDJQDWHULLUXVNLHMQDGNXO
WXUąFHUNLHZQąXZLGDF]QLDáVLĊZLPSRQXMąFHMG]LDáDOQRĞFLZ\GDZQL
F]HMLOLWHUDFNLHMĞZLDGF]ąFHMRGXĪ\P áDGXQNXLQWHOHNWXDOQ\PSRO
VNROLWHZVNLHJRSUDZRVáDZLD7R]LFKLQVSLUDFMLKHWPDQOLWHZVNL*U]H
JRU]&KRGNLHZLF]XUXFKRPLáZVZHMURG]LQQHMUH]\GHQFMLZ=DEáX
GRZLHGUXNDUQLĊUXVNą'ZDMGUXNDU]H3LRWU7\PRILHMHZLF]0 ĞFLVáD
wiec i Iwan Fiodorow wydali w niej w 1569 r. Jewangielije Uczitiel-
nojeVWDQRZLąFH]ELyUUHOLJLMQ\FKQDXNSRPRFQLF]\FKGRSR]QDQLD
WHNVWyZ ELEOLMQ\FK(ZDQJHOLD ]DEáXGRZVNDRGSRZLHGQLN NDWROLF
kich i protestanckich PostylliXND]DáDVLĊZODWSRPostylli M iko-
áDMD5HMDLQDF]WHU\ODWDSU]HGZ\GDQLHPPostylli Jakuba Wójka122.
'RĞZLDGF]HQLD$NDGHPLL2VWURJVNLHM]RVWDá\Z\NRU]\VWDQHSU]H]
PHWURSROLWĊ3LRWUD0 RK\áĊSU]\SRZRáDQLXGRĪ\FLD$NDGHPLL.L
MRZVNLHM:UH]XOWDFLHSRáąF]HQLDRE\GZXV]Nyá²SU]\NDOV]WRUQHM
PRK\ODĔVNLHMLEUDFWZD NLMRZVNLHJR ² SRZVWDáDMHGQD XF] HOQLD
6]NRáDVNáDGDáDVLĊ]SLĊFLXNODVQLĪV]\FKLQILP\JUDPDW\NLV\QWDN
V\P\UHWRU\NLLSRH]MLRUD]NODV\Z\ĪV]HMILOR]RILL123:\NáDGRZFDPL
ZNROHJLXPNLMRZVNLPE\OL6\OZHVWHU.RVVRZ,]DMDV]7URFKLPRZLF]
.R]áRZVNL,JQDW$NVLHQRZLF]6WDUXV]\F]6RIURQLXV]3RF]DSVNL$Q
toni Pacewski, Jazep Kananowicz Garbacki124. W 1632 r. rektorem
V]NRá\NLMRZVNLHM]RVWDáSU]\E\á\]H/ZRZD,]DMDV].R]áRZVNLZ\
NáDGRZFDILOR]RILL7DN]ZDQHÄ$WHQHXP0 RK\ODĔVNLH´VNXSLDMąFH
ZRNyáPHWURSROLW\Z\ELWQ\FKKXPDQLVWyZVWZRU]\áRIXQGDPHQWSRG
DNDGHPLĊSUDZRVáDZQą RSDUWąQD ]DVDGDFKQDXNL ]DFKRGQLRHXUR
pejskiej12 5 3HZ QHRJUDQLF]HQLH G] LDáDOQRĞ FLNROHJLXP NLMRZV NLHJR
QDVWąSLáRZUNLHG\EXG\QNLXF]HOQL]RVWDá\VSXVWRV]RQHSRG
F]DVG]LDáDĔZRMHQQ\FK0 LPRVWUDWPDWHULDOQ\FK]DUHNWRUVWZD,Q
122 A.Mironowicz,3RZVWDQLH] DEáXGRZVNLHMRILF\Q\Z\GDZQLF]HMQDWOHV\WXDFMLZ\]QD
QLRZHMZ: LHONLP.VLĊVWZLH/LWHZVNLP, „ Acta Baltico-Slavica”, t. XIX,Warszawa 1990,
V
123 .&KDUáDPSRZLF]Zapadno-ruskije...,s.362-362.
124 0DNDULM>6%XáKDNRZ@IstorijaRusskoj Cerkwi,t. XI,Sankt-P ietierburg1882, s.13.
125 $-DEáRQRZVNL$NDGHPLD.LMRZVNR0RK\ODĔVND,Kraków1899-1900,s.86-89;T.Chyn-
czewska-Hennel, $NDGHPLD.LMRZVNR0RK\ODĔVND,[w:] 6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQHZ5]HF]\
pospolitejSRGUHG$0LURQRZLF]D83 DZOXF]XNL3 &KRPLND%LDá\VWRNV
64
QRFHQWHJR*L]HODQLH]PLHQLáVLĊSRU]ąGHNL]DNUHVZ\
NáDGyZ:W\PF]DVLHXF]HOQLĊNLMRZVNąXNRĔF]\OLWDF\SyĨQLHMVLZ\
ELWQLLQWHOHNWXDOLĞFLMDN6\PHRQ3RáRFNLF]\-RDQLF\*DODWRZVNL.R
OHJLXP0 RK\ODĔVNLHX]\VNDáROLF]QH]DSLV\DELVNXSLSU]HP\VNLZL
WHEVNL áXFNLLFKHáPVNL ]RERZLą] DOLVLĊ GRFRURF]QHJR ZVS LHUDQLD
finansowego uczelni126$NDGHPLD.LMRZVNR0 RK\ODĔVNDVWDáDVLĊQDM
ZDĪQLHMV]\PSUDZRVáDZQ\PRĞURGNLHPLQWHOHNWXDOQ\PSURPLHQLX
MąF\PQDFDáą(XURSĊ:VFKRGQLą6]F]HJyOQąUROĊRGHJUDOLMHMDEVRO
ZHQFLZĪ\FLX5RV\MVNLHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJRZRNUHVLHV\QR
dalnym w XVIII w.
** *
=DJURĪHQLH]HVWURQ\LQQ\FKZ\]QDĔSU]\F]\QLáRVLĊGRUR]ZRMX
DNW\ZQRĞFLGXFKRZLHĔVWZDLĞZLHFNLFK(GXNDFMDUHOLJLMQDVSRáHF]HĔ
VWZDUXVNLHJRE\áDSURZDG]RQDSU]H]NOHULEUDFWZDFHUNLHZQH(GX
NDFMDSU]\F]\QLáDVLĊGRXSRZV]HFKQLHQLDSUDNW\NUHOLJLMQ\FKLZ]URVWX
ĞZLDGRPRĞFLZ\]QDQLRZHM3RUD]SLHUZV]\ZNV]WDáWRZDQLXSRERĪ
QRĞFLLSRVWDZUHOLJLMQ\FKQDV]HURNDVNDOĊZ\NRU]\VW\ZDQRVáRZR
GUXNRZDQH6]F]HJyOQąUROĊZUR]ZRMXNXOWXU\LG]LDáDOQRĞFLZ\GDZ
QLF]HM QD]LHPLDFK :LHONLHJR.VLĊVWZD /LWHZV NLHJRRGHJUDá\ GUX
NDUQLHEUDFNLH 'RVWDUF]Dá\RQH QLH]EĊGQHMGXFKRZLHĔVWZX LZLHU
Q\P OLWHUDW XU\'UXNDUQLH EUDFNLHSUDFXMąFH QDSRWU] HE\ &HUNZL
XUXFKRPLRQH]RVWDá\ Z:LOQLH/ZRZLH0 RK\OHZLH àXFNX0 LĔ
VNX.U]HPLHĔFX.LMRZLHLZLHOXLQQ\FKPLHMVFRZRĞFLDFK:LOHĔVNLH
EUDFWZRĝZ'XFKDZUX]\VNDáR] JRGĊPHWURSROLW\NLMRZVNLHJR
QDGUXNNVLąJOLWXUJLF]Q\FK'ZDODWDSyĨQLHMEUDFWZRRWU]\PDáRRG
SDWULDUFK\NRQVWDQW\QRSROLWDĔVNLHJR-HUHPLDV]DEáRJRVáDZLHĔVWZRQD
druk literatury cerkiewnej. W 1589 r. król Zygmunt III Waza pot-
ZLHUG]LáSUDZDEUDFWZDGRGUXNDUQLL]H]ZROLáMHMGUXNRZDüÄZV]\VW
NLHNVLĊJLVWDUHJRLQRZHJR]DNRQXWDNGRQDXNV]NROQ\FKMDNLQD
SRWU]HE\FHUNLHZQHSRJUHFNXVáRZLDĔVNXUXVNXLSROVNX´127. W Wil-
QLHG]LDáDáDRILF\QDZ\GDZQLF]DEUDFL0 DPRQLF]yZNWyUDUyZQLHĪ
Z\GDZDáDOLWHUDWXUĊ FHUNLHZQą -HGHQ ]EUDFL0 DPRQLF]yZ /HRQ
RWU]\PDáZ\NV]WDáFHQLHZZLOHĔVNLHMV]NROHEUDFNLHM'UXNDUQLD/HR
QDL.XĨP\0 DPRQLF]yZE\áDZVSLHUDQDSU]H]EUDFWZRZLOHĔVNLH
126 $-DEáRQRZVNL$NDGHPLD.LMRZVNR0RK\ODĔVND=DNUHVF\ZLOL]DFML]DFKRGQLHMQD
Rusi,Kraków 1899-1900,s. 134, 135.
65
3RSU]\V WąSLHQLX EUDFL0 DPRQLF]yZ GR XQLL EUDFWZRĝZ 'XFKD
ZRSDUFLXRZVSRPQLDQ\Z\ĪHMSU]\ZLOHMNUyOHZVNL]RUJDQL]RZDáR
Z:LOQLHNROHMQąGUXNDUQLĊUXVNą 3LHUZV]HGUXNLDXWRUVWZD]QDQH
JRSROHPLVW\UHOLJLMQHJR/DXUHQFMXV]D=\]DQLLZURNUHĞOLá\DQ
W\XQLFNLFKDUDNWHUZLOHĔVNLHMW\SRJUDILL'UXNDUQLDGRUZ\GD
áDNLONDQDĞFLH SR]\FMLZW\P SRGUĊF]QLNGR QDXNLMĊ]\ND ELDáRUX
skiego Azbuka/DXUHQFMXV]D=\]DQLL:LOHĔVNDEUDFNDRILF\
QDZ\GDZQLF]D ]RVWDáD]DPNQLĊWD GHNUHWHPNUyOHZVNLP ZU
po opublikowaniu antyunickiej polemiki M elecjusza Smotryckiego.
%UDFWZRSU] HQLRVáR ZyZF]DVGUXNDUQLĊ GRSREOLVNLHJR PRQDVWHUX
Z-HZLXLSU]HV]áR SRGRSLHNĊ SRGNRPRU]HJRWURFNLHJR %RKGDQD
2JLĔVNLHJR :UEUDFW ZR SRQRZQLHXUXFKRPLáR G]LDáDOQRĞü
Z\GDZQLF]ąZ:LOQLHDZ-HZLX]RVWDáDXWZRU]RQDILOLDZLOHĔVNLHM
W\SRJUDILL%UDFWZRZ\GDáRZW\PF]DVLHNLONDQDĞFLHNVLąJOLWXUJLF]
Q\FKLĞZLHFNLFKZW\PVá\Qą*UDPDW\NĊ M elecjusza Smotryckiego
6WDELOL]DFMD G]LDáDOQRĞFLZ\GDZQLF]HMEUDFWZD QDVWąSLáDSR
URNXNLHG\NUyO:áDG\VáDZ,9SRWZLHUG]LáSUDZDEUDFWZDGR
SURZDG]HQLDGUXNDUQL:ODWDFKEUDFNDGUXNDUQLDZLOHĔ
VNDZ\GDáDSRQDGSR]\FMLNVLąĪNRZ\FKDMHMILOLDZ-HZLXZOD
WDFKZ\GDáDVDPRG]LHOQ\FKW\WXáyZ'UXNDUQLDEUDF
NDZ:LOQLHIXQNFMRQRZDáDGRNRĔFD;9,,,Z128
:H/Z RZLHV]F]HJyOQH] QDF]HQLHSRVLDGDáDRILF\QDEUDFWZDVWD
XURS LJLDOQHJR G] LDáDMąFDGR ODWGZ XG]LHV W\FK ; ,;Z %UDFND W\
poJUDILDOZRZVND]RVWDáD]DáRĪRQDZU-HMSLHUZV]\GUXNDU]
Iwan Fiedorow wydaniem 3VDáWHU]D]DSRF]ąWNRZDáGUXNDUVW ZRQD
]LHPLDFKXNUDLĔVNLFK%UDFWZ ROZRZVNLHX]\VNDáRGZDODWDSyĨ QLHM
EáRJRVáDZLHĔV WZRZáDG\ NL*HGHRQD%DáDEDQDQDGUXNRZDQLH NVLąJ
OLWXUJLF]Q\FK3UDZDEUDFWZDGR GUXNDUQLSRWZLHUG]LáVSHFMDOQ\P
przywilejem w 1592 r. król Zygmunt III129. Przywilejmonarszy zos-
WDáUyZQLHĪSRWZLHUG]RQ\SU]H]NUyOD:áDG\VáDZD,9ZU'UX
NDUQLDZURERNNVLąJOLWXUJLF] Q\FKZ\GDáDSRVáDQLHSDW ULDU
FK\FDURJURG]NLHJR-HUHPLDV]DGRZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLDQD]LH
PLDFKUXVNLFK Z NWyU\ PKLHUDUFKD SU]HVW U]HJDáSU]HG ]JXEQ\PL
NRQV HNZHQFMDPLXQLL NRĞFLHOQHM7HQĪ H SDWULDUFKD]H] ZROLá EUDFW
128 7DPĪHV0%7RSROVND&]\WHOQLNLNVLąĪNDZ:LHONLP.VLĊVWZLH/LWHZ
skim...,s.108-112.
129 Ä ĩXUQDá0LQLVWLHUVWZD1DURGQRJR3URVZLHV]F]HQLMD´ J6LHQWLDEU¶ V
66
ZXZ U QDZ\GDZDQLH NV LąJQLH W\ONRRFKDUDNWHU]H UHOLJLM
Q\P DOHUyZQLHĪLQQ\FKGUXNyZ SRWU]HEQ\FKGODV ]NyáFHUNLHZ
Q\FK'] LDáDOQRĞü OZRZVNLHMRILF\Q\ Z\GDZQLF] HME\áD MHGQ\P
]JáyZQ\FKĨUyGHáGRFKRGyZEUDFWZD=QDF]HQLHG] LDáDOQRĞFLZ\
GDZQLF]HMEUDFWZDE\ áRWDNGXĪHĪH XQLFLZLHORNURWQLHSUyERZDOL
Z\PXV LüQD NUyODFKSROVNLFK ]DPNQLĊFLHGUXNDUQL :U-DQ
.D]LPLHU]]DND]DáQDZ HWG]LDáDOQRĞFLEUDFNLHMW\ SRJUDILLDOHSRSUR
WHVWDFKV]ODFKW\SUDZRV áDZQHM]DND]WHQRGZRáDá :VXPLHEUDFND
GUXNDUQLDOZRZVNDGRURNXWMGRSU]HMĞ FLDEUDFWZDQDXQLĊ
Z\GDáDSRQDGF]WHUG]LHĞFLSR] \FMLNVLąĪNRZ\FK130.
:DĪQHPLHMVFHZG]LHMDFK GUXNDUVWZDF\U\OLFNLHJRSURZDG]RQHJR
SU]H]EUDFWZD FHUNLHZQH]DMPXMą GUXNDUQLHZ0 RK\OHZLH LàXFNX
:0 RK\OHZLHGUXNDUQLDEUDFNDSRZVWDáDZU-HMIXQNFMRQRZD
QLHPDUFDUSRWZLHUG]Lá:áDG\VáDZ,9VSHFMDOQ\PSU]\ZLOH
MHPNUyOHZVNLP0 RQDUFKD]H]ZROLáQD GUXNRZDQLHNVLąJÄGODG]LHFL
LFDáHJRQDURGXFKU]HĞFLMDĔVNLHJRZMĊ]\NXUXVNLPJUHFNLPáDFLĔVNLP
LSROVNLP´1LH]QDP\EOLĪHMG]LDáDOQRĞFLZ\GDZQLF]HMEUDFWZDPRK\
OHZVNLHJR:LHP\MHG\QLHĪHZODWDFKLXND]D
áRVLĊVLHGHPVDPRG]LHOQ\FKSR]\FMLZ\GDZQLF]\FKRFKDUDNWHU]HUHOL
JLMQ\P%UDFND PRK\OHZVNDRILF\QD Z\GDZQLF]DIXQNFMRQRZDáD GR
UNLHG\WRyZF]HVQ\ELVNXSELDáRUXVNL-HU]\.RQLVVNLQDND]DáMHM
]DPNQLĊFLHDZ\SRVDĪHQLHGRáąF]\áGRW\SRJUDILLGLHFH]MDOQHM131.
2ILF\QDZ\GDZQLF]DZàXFNXSRZVWDáDZUNLHG\LKXPHQ
PRQDVWHUXF]HUQLHĔVNLHJR6\OZHVWHUSU]HND]DáEUDFWZXPDV]\Q\GUX
NDUVNLHĪHE\RGW\SRJUDILLÄE\á\NRU]\ĞFLGOD&HUNZL%RĪHMLMHMVáD
Z\´:UGUXNDUQLDáXFNDZ\GDáD$SRVWRáD i (ZDQJHOLĊ. Dru-
NDUQLDEUDFNDZ0 LĔVNXIXQNFMRQRZDáDSU]\FHUNZLĞZĞZDSRVWR
áyZ3LRWUDL3DZáD:U:áDG\VáDZ,9SRWZLHUG]LáSUDZDEUDF
WZDGRSRVLDGDQLDW\SRJUDILLZFHOXÄGUXNRZDQLDZV]HONLFKNVLąJ´
:.LMRZLHRERNGUXNDUQLàDZU\3LHF]HUVNLHMLVWQLDáDRILF\QDZ\GDZ
QLF]D QDOHĪąFDGR EUDFWZD2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJR%UDFWZR Z\GDáR
Z;9,,L;9,,,ZNLONDQDĞFLHNVLąJOLWXUJLF]Q\FKLZLHOHG]LHáOLWHUD
tury polemicznej1321LHZLHOHPRĪHP\SRZLHG]LHüRG]LDáDOQRĞFLGUX
NDUQLEUDFNLHM Z.U] HPLHĔFX'UXNDUQLD LV]SLWDOEUDFNL SRVLDGDá\
130 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK...,s.121-129.
131 ,,Mogilewskije Gubiernskije Wiedomosti”, 1847,nr 34, s. 811,812; M.B. Topol-
ska, &]\WHOQLNLNVLąĪNDZ: LHONLP.VLĊVWZLH/LWHZVNLP..,s. 112.
67
SU]\ZLOHM:áDG\VáDZD,9]ULE\á\ILQDQVRZRZVSLHUDQHSU]H]
SUDZRVáDZQHJRV]ODFKFLFD /DXUHQFMXV]D'U]HZLĔVNLHJR133. Drukar-
QLHF\U\OLFNLHPLDá\Z]DáRĪHQLX LFKIXQGDWRUyZSRPyFZXSRZ
V]HFKQLDQLXWHNVWyZOLWXUJLF]Q\FKGXFKHPRGSRZLDGDMąF\FKSUDZR
VáDZLX'UXNDUQLHE\á\MHGQą]SUyEUHIRUPZ&HUNZLSUDZRVáDZQHM
LĞZLDGF]\á\RZ]URĞFLHĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMVSRáHF]QRĞFLUXVNLHM
5ROĊ GUXNDUĔEUDFNLFK GRFHQLDOLPHWURSROLFL 3LRWU0 RK\áD L6\O
ZHVWHU.RVVRZ0 HWURSROLFLUR]XPLHOLNRQLHF]QRĞüSRV]HU]HQLDZLH
G]\ZĞUyGOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMLSRGQLHVLHQLDĞZLDGRPRĞFLZ\]
naniowej. Tylko z inicjatywy metropolity Sylwestra Kossowa w mo-
QDVWHU]HNXSLDW\FNLPXND]Dá\VLĊGUXNLHPTryfalogion (1647), 3VDá
terz (1650), Nowy Testament z 3VDáWHU]HP (1652), Bukwar (1653), Lek-
sykon=GUXNDUQLEUDFWZDPRK\OHZVNLHJRZ\V]HGáGUXNLHP
Bukwar D]Z LOHĔV NLHJR ² Modlitewnik (1652) i Buk war
.VLĊJLOLWXUJLF]QHJRLSRGUĊF]QLNRZHJRFKDUDNWHUXE\á\GUX
NRZDQHZàDZU]H3LHF]HUVNLHM134. Owe zestawienie pozycji wydaw-
niczych pokazuje ogromne zainteresowanie Sylwestra Kossowa roz-
wojem sztuki drukarskiej i docieraniem poprzez wydawnictwa du-
FKHPRGSRZLDGDMąFHSUDZRVáDZLXGRQDMV]HUV]\FKJUXSVSRáHF]Q\FK
0 HWURSROLWD.RVVRZ]ZáDV]F]DQDWHUHQLH:LHONLHJR.VLĊVWZD/L
WHZVNLHJRRSLHUDáVLĊQDG]LDáDOQRĞFLEUDFWZFHUNLHZQ\FK%UDFWZD
FHUNLHZQHZ:LOQLH3LĔVNX%U]HĞFLX%LHOVNXF]\0 RK\OHZLHVWDá\
VLĊJáyZQ\PLRĞURGNDPLG]LDáDOQRĞFLRĞZLDWRZHMLNXOWXURWZyUF]HM
** *
:DĪQąG]LHG]LQąG]LDáDOQRĞFLEUDFWZFHUNLHZQ\FKE\áDDNFMDFKD
rytatywna135']LDáDOQRĞüFKDU\WDW\ZQDZ\ZRG]LVLĊMHV]F]H]HĞUHG
niowiecznych bractw miodowych. Pierwsze bractwa miodowe pow-
VWDá\SU]\FHUNZLDFK=JRGQLH]HVWDU\P]Z\F]DMHPZF]DVLHJáyZ
Q\FKĞZLąWFHUNLHZQ\FKEUDFWZDWRF]\á\PLyGLXVWDZLDá\ÄSLU\´136,
133 Makarij,IstorijaRusskoj Cerkwi,t.XI,s.470,471;A. A.P apkow,Bratstwa...,s.192,193.
134 A.Mironowicz, SylwesterKossow,s. 115,116
135 A.Mironowicz,']LDáDOQRĞüFKDU\WDW\ZQDZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PQDW HUHQLH5]H
czypospolitej w XVI-XVIII w.,[w:] &KDULWDV0LáRVLHUG]LHLRSLHNDVSRáHF]QDZLGHRORJLLQRU
PDFKSRVWĊSRZDQLDLSUDNW\FHVSRáHF]QRĞFLZ\]QDQLRZ\FKZ5]HF]\SRVSROLWHM;9,;9,,,Z.,
SRGUHG8$XJXVW\QLDNL$.DUSLĔVNLHJR:DUV]DZDVWHQĪH0LáRVLHUG]LH
Z.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHMÄ %LDáRVWRFNL3 U]HJOąG.UHVRZ\´W9,,,
SRGUHG-)1RVRZLF]D%LDá\VWRNV
nyjeWiedomosti”, 1889,nr 29, s.453.
68
NWyUHE\á\Z\VWDZQ\PLXF]WDPLGODRVyEXERJLFKLEH]GRPQ\FK2G
;9,ZSRPRFFKDU\WDW\ZQDRND]\ZDQDSU]H]EUDFWZD]PLHQLáDVZH
IRUP\']LDáDOQRĞüWDSRVLDGDáDRNUHĞORQHUDP\%UDFWZD]DNáDGDá\
LXWU]\P\ZDá\V]SLWDOHGODRVyEXáRPQ\FKFKRU\FKNDOHNLVLHURW
)XQNFMRQRZDQLHV]SLWDODRNUHĞODáVWDWXWEUDFWZD6WDWXWRNUHĞODMąF\
VSRVyE]DU]ąG]DQLHPV]SLWDOHPSRVLDGDáREUDFWZRZLOHĔVNLH:HG
áXJWHJRZ]RUFRZHJRVWDWXWXSRZRá\ZDQRFRURF]QLHGZyFKGR]RU
FyZV]SLWDOQ\FKGRNWyU\FKRERZLą]NyZQDOHĪDáR]DU]ąG]DQLH]DSL
VDQ\PLQDV]SLWDOIXQGXV]DPLVWDUDQLHVLĊR]DSHZQLHQLHZ\Ī\ZLHQLD
SU]HE\ZDMąF\PZV]SLWDOXXERJLPLĪHEUDNRP3RQDGWRGR]RUF\V]SL
WDOQLWURV]F]\OLVLĊRXERJLFKXF]QLyZV]NRá\EUDFNLHML]DEH]SLHF]H
nie innych potrzeb szpitala. Dozorców nazywano prowizorami lub
Z\WU\NXV]NDPL F]DVDPLZGRNXPHQWDFK ILJXUXMąMDNR SRQRPDUR
ZLHDOERVWURLWLHOL2NUHĞOHQLDWH]ZLą]DQHVą]LFKLQQ\PLIXQNFMDPL
ZEUDFWZLH'RLFKRERZLą]NyZERZLHPQDOHĪDáRUHMHVWURZDQLHL]D
ZLDG\ZDQLHVSU]ĊWHPFHUNLHZQ\PZ\NRQ\ZDQLHRNUHĞORQ\FKXVáXJ
na rzecz cerkwi, jak zbieranie funduszy, oraz prowadzenie ewidencji
SU]\FKRGyZLUR]FKRGyZ]HEUDQ\FKNZRWSLHQLĊĪQ\FK
:F]DVDFKQRZRĪ\WQ\FKLPSXOVHPGRV]HURNLHMG]LDáDOQRĞFLFKD
U\WDW\ZQHM.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRE\áRSRVWDQRZLHQLHV\QRGXEL
VNXSyZ]U6\QRGUHIRUPXMąF\Ī \FLHZHZQĊWU]QHZ&HUNZLSRV
WDQRZLáSU]H]QDF]\üF]ĊĞüGRFKRGyZZáDG\NyZUXVNLFKQDWZRU]H
QLHSU]\WXáNyZRVRERPXERJLP'RSURZDG]HQLDSU]\WXáNyZLV]SL
WDOL]RERZLą]DQRUyZQLHĪEUDFWZDFHUNLHZQH137']LDáDOQRĞüFKDU\
WDW\ZQąPLHOLWHĪSURZDG]Lü]DNRQQLF\SUDZRVáDZQL6NáDGDMąFĞOXE\
]DNRQQH]RERZLą]\ZDOLVLĊRQLGRSRVáXV]HĔVWZDF]\VWRĞFLLXEy
VWZDĝOXESRVáXV]HĔVWZDQDNáDGDáQD]DNRQQLNDRERZLą]HNZ\SHá
QLDQLDZROLLSROHFHĔSU]HáRĪRQHJRPRQDVWHUXELVNXSDOXESRVWDQR
ZLHĔV RERUX ORNDOQHJR:LHOH S RVWDQRZLHĔGRW\F]\áR GXFKRZHJR
LPDWHULDOQHJRZVSLHUDQLD]XERĪDá\FKZLHUQ\FK
1LHNWyU]\IXQGDWRU]\NODV]WRUyZQDND]\ZDOLPQLFKRPEH]SáDWQH
XG]LHODQLH SRVáXJUHOLJLMQ\FK OXGQRĞFLXERJLHM LNDOHNLHMĝOXE F]\V
WRĞFLQDND]\ZDá]DNRQQLNRPSU]HVWU]HJDQLHXPLDUXZSLFLXLMHG]H
QLXRUD]DVFHW\F]QHĪ\FLHĝOXEWHQQDZLą]\ZDáGRVROLGDUQRĞFL]FLHU
SLąF\PLLJáRGQ\PL:UHV]FLHRERZLą]XMąFHELVNXSDL]DNRQQLNDXEy
137 CGIA, P etersburg,f. 832,op. 1,nr 154; K .Lewicki, .VLąĪĊ.RQVWDQW\2VWURJVNL
DXQLDEU]HVND U.,Lwów 1933,s.104, 105.
69
VWZRZĞZLHWOHSUDZDNDQRQLF]QHJRLSUDNW\NLNRĞFLHOQHMQDND]\
ZDáRLPSU]HND]\ZDQLHVZ\FKGRFKRGyZQDSRWU]HE\FHUNLHZQHXW
U]\PDQLHREVáXJLNODV]WRUQHMLQVW\WXFMLS U]\NODV]WRUQ\FKQSV]Nyá
na inwestycje gospodarcze i budowlane oraz na potrzeby ubogich.
2ERZLą]NLHPPQLFKyZE\áDWURVNDRRVRE\QLHPDMąFHĨUyGHáXWU]\
PDQLDWURVNDRVLHURW\LW\FKNWyU]\SRSDGOL²ZVNXWHNQLHV]F]ĊĞ
FLD ²ZQĊG]Ċ 8G]LHODQRUyZQRF]HĞQLH SRPRF\NDOHNRP XáRP
Q\PFKRU\PNWyU\PELVNXSOXENWLWRUSRZLQLHQXIXQGRZDüV]SLWDO
6]SLWDO ZMĊ]\NXJUHFNLP E\áRNUHĞODQ\ MDNRÄ[HQRGRFKLXP´ ²
PLHMVFHRGSRF]\QNXSRGUyĪQ\FK3U]\WDNLPUR]XPLHQLX]QDF]HQLD
VáRZDV]SLWDONODV]WRU\NRQWHPSODF\MQHQLHFKĊWQLH]DNáDGDá\LQVW\
WXFMHV]SLWDOQH0 RQDVWHU\VZRMHPLáRVLHUG]LHZ\UDĪDá\ZXG]LHODQLX
ZLNWXLRG]LHĪ\RVRERP]XERĪDá\POXEXG]LHODQLXQDXNLZV]NRáDFK
SU]\NODV]WRUQ\FKG]LHFLRPXERJLFKZLHUQ\FK7HRVWDWQLH]DQDXNĊ
RGZ]DMHPQLDá\VLĊSRVáXJDPLSU]\FHUNZLNODV]WRUQHM=MDZLVNRáą
F]HQLDS U]H]PRQDVWHU\IXQNFMLRĞZLDWRZHMLFKDU\WDW\ZQHMZ\VWĊSR
ZDáRSU]\ZLĊNV]\FKRĞURGNDFK]DNRQQ\FK7DNLHUR]ZLą]DQLHPLDáR
PLHMVFHZPRQDVWHUDFKQDWHUHQLHPLDVWD2UV]\,QVW\WXFMHZ\áąF]
QLHFKDU\WDW\ZQHG]LDáDMąFHSU]\PRQDVWHUDFKMDNV]SLWDOHSU]H]QD
F]RQHGODRVyEXáRPQ\FKLVWDUFyZQLHE\á\]MDZLVNLHPPDVRZ\P
6SRĞUyGV]HVQDVWXPRQDVWHUyZZGLHFH]MLSRáRFNLHMMHG\QLHSU]\SLĊ
FLX NODV]WRUDFKIXQNFMRQRZDá\ V] SLWDOHVNXSLDMąFH RG GR XER
gich1380 RQDVWHU\SUDZRVáDZQHE\á\JáyZQLHFHQWUDPLĪ\FLDGXFKR
ZHJR LNXOW XUDOQRRĞZLDWRZHJR,FK URODFKDU\WDW\ZQD RJUDQLF]DáD
VLĊZZLHOXZ\SDGNDFKGRXG]LHODQLDMDáPXĪQ\SRWU]HEXMąF\P
2UDQG]HLZLHONRĞFLV]SLWDODGHF\GRZDOL F]ĊVWRMHJRIXQGDWRU]\
OXENWLWRU]\PRQDVWHUX)XQGDWRUV]SLWDODSU]\PRQDVWHU]HE\WHĔ
VNLP0 LNRáDM7U\]QDZUSROHFLáWDPWHMV]HPXLKXPHQRZLDE\
ZV]SLWDOXÄXVWDZLF]QLHWDNPĊĪF]\]QMDNRLELDá\FKJáyZG]LHVLĊü
RVyEPLHV]NDáR´ 1DLFK XWU]\PDQLHIXQGDWRU SU]H]QDF]\áURF]QLH
ÄV]HĞüNRSJURV]\OLF]E\OLWHZVNLHMĪ\WDEHF]HNV]HĞüMĊF]PLHQLDEH
F]HNWU]\JU\NLEHF]HNWU]\MHGQHMPLDU\VáRQLPVNLHMVROLEHF]NĊMHG
QąZLHSU]DFDáHJRĪ\ZFHPQDNDUP]KRĪHJRL]ERĪDQDXNDUPLHQLH
tego wieprza beczek dwie wianego, do tego ogród im owoszczowy
ZLHF]QHPLF]DV\]DSLVXMHP\SRGPLDVWHF]NLHPQDV]\P%\WHĔVNLP
ZSHZQ\FKJUDQLFDFKZ\PLHU]RQ\LRJUDQLF]RQ\ZNWyU\PRJURG]LH
138 /%LHĔNRZVNL2UJDQL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRZ3ROVFH,s.1025.
70
ZROQRLPEĊG]LHQDSRWU]HEĊV]SLWDOQąZV]HODNLHMDU]\Q\RJURGRZH
]DVLHZDüLRQ\FKXĪ\ZDüGRWHJRQDRSDáWDNZ]LPLHMDNRLOHFLH
ZNDĪG\URNPLHV]F]DQLHLSRGGDQLQDVLE\WHĔVF\NDĪG\]QLFK]GR
PXVZHJRGRWHJRĪV]SLWDODSRZLQQLEĊGąGDZDüSRZR]XGUHZ´139.
'XĪH]QDF]HQLHSRVLDGDá\V]SLWDOHLSU]\WXáNLSURZDG]RQHSU]H]
GXFKRZLHĔVWZRĞZLHFNLH'RRERZLą]NyZDUFKLSUH]ELWHUDSURERV]
F]DSDUDILLNDWHGUDOQHMQDOHĪDáRERN F]XZDQLDQDGZáDĞFLZ\PSR
U]ąGNLHPQDERĪHĔVWZZNDWHGU]HQDG]yUQDGG]LDáDOQRĞFLąFKDU\WD
W\ZQąZFDáHMGLHFH]ML3URWRSUH]ELWHUSU]HP\VNLEH]SRĞUHGQLRRSLH
NRZDáVLĊV]SLWDOHPSU]\FHUNZLNDWHGUDOQHML]DFKĊFDáEUDFWZDSU]H
P\VNLHGRKRMQRĞFLZ]JOĊGHPXERJLFK1DG]yUQDGV]SLWDODPLZLQ
Q\FKPLDVWDFKLZVLDFKSURWRSUH]ELWHUVSUDZRZDáSRSU]H]ZL]\WDWR
rów generalnych i dziekanów1406]SLWDOHSDUDILDOQHE\á\VZRLVW\PL
DJHQGDPLSDUDILDOQ\PL:]DVDG]LHV]SLWDOHQLHUyĪQLá\VLĊ]E\WQLR
RGSU]\WXáNyZ6]SLWDOHSDUDILDOQHE\á\OHSLHMXSRVDĪRQHLZLĊNV]H
1LHNWyUH]HV]SLWDOLE\á\ZVSyOQLHXWU]\P\ZDQHSU]H]SDUDILĊSUD
ZRVáDZQąLMHMNWLWRUD
'RV]SLWDOLLSU]\WXáNyZSU]\MPRZDQRRVRE\QDMEDUG]LHMSRWU]H
EXMąFHJáyZQLH V WDUFyZLNDOHN ]GDQHMSDUDILL :SU]HFLZLHĔVWZLH
GRĞUHGQLRZLHF]DZRNUHVLHQRZRĪ\WQ\PVDPIDNWXEyVWZDQLHXS
UDZQLDáGRNRU]\VWDQLD]RSLHNLV]SLWDOQHM'RV]SLWDOLWUDILDá\RVRE\
MHG\QLHNDOHNLHXáRPQHRĞOHSLRQHFKRUH:DUXQNLHPLFKSU]\MĊFLD
E\áEUDNĞURGNyZXWU]\PDQLD:V]SLWDOXSU]\PRQDVWHU]HE\WHĔ
VNLPSU]HáRĪRQ\NODV]WRUXPLDáÄGRJOąGDüDE\GRV]SLWDODQLHSU]\M
mowano ludzi obcych, cudzych poddanych, jeno tutejszych naszych
E\WHĔVNLFKLWROXG]LFKRU\FKXáRPQ\FKNWyU]\E\VRELHVDPLZ\Ī\
ZLHQLDZ\URELüLPLHüQLHPRJOL´141.
:;9,,ZNLHG\OLF]EDS DUDILLSUDZRVáDZQ\FK]PQLHMV]\áDVLĊGR
V]SLWDOLSU]\MPRZDQRRVRE\]LQQ\FKPLHMVFRZRĞFL6FKURQLHQLDQLH
PRJOLRWU]\PDüZáyF]ĊG]\LĪHEUDF\]GROQLGRSUDF\3RGREQLHMDN
ZNRĞFLHOH]DFKRGQLP SHQVMRQDULXV]HE\OL ]RERZLą]DQLGR SRZLQ
QRĞFLQDU]HF]GXFKRZLHĔVWZDLIXQGDWRUD =GROQHGRSUDF\RVRE\
Z\NRQ\ZDá\UyĪQHSRVáXJLQDU]HF]&HUNZLV]SLWDODF]\SU]\WXáNX
:V]\VF\SU]HE\ZDMąF\ZV]SLWDOXPLHOLRERZLą]HNPRGOLüVLĊ]DNWL
139 AW AK,t. XXXIII, Wilno 1908, nr 169,s. 235, 236.

140 /%LHĔNRZVNL2UJDQL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRZ3ROVFH,s.904.
141 AW AK, t. XXXIII, nr 169, s. 236.
71
WRUDRELHNWXLREVáXJĊV]SLWDOQą8SRVDĪHQLHSUDZRVáDZQ\FKV]SLWDOL
E\áRXERJLH8ERG]\V]SLWDOQLF]ĊVWR]PXV]HQLE\OLGRXSUDZLDQLD
ĪHEUDFWZD3U]\RND]MLZLHONLFKRGSXVWyZLĞZLąWRUJDQL]RZDQR]ELyU
NLSLHQLĊĪQHQDU]HF]V]SLWDOD8]\VNDQHIXQGXV]HSU]H]QDF]DQRQD
IXQNFMRQRZDQLHV]SLWDODOXEG]LHORQRPLĊG]\XERJLFK3RGVWDZąLV
WQLHQLDV]SLWDODE\áRMHJRXSRVDĪHQLHLRILDU\VSRáHF]HĔVWZDZIRUPLH
MDáPXĪQ\]DSLVyZLGDUyZ-HGQ\P]SU]\NáDGyZWDNLFKGDUyZMHVW
]DSLVPLHV]F]DQLQD GURKLFNLHJR0 LNRáDMD .R]DNDNWyU\ RILDURZDá
WU]\RJURG\LV]WXNGU]HZDGODFHUNZLĞZ6SDVDÄĪHE\V]SLWDO
]EXGRZDQRSU]\WHMĪHFHUNZL´142.
$NFMĊFKDU\WDW\ZQąSURZDG]Lá\JáyZQLHEUDFWZDFHUNLHZQH%UDF
WZDSRZVWDá\]GXFKDHZDQJHOLF]QHMPLáRĞFLLZ\UDĪDá\MąZHZV]\VW
NLFKIRUPDFKVZHMG]LDáDOQRĞFL=WHJRSRZRGXF]áRQNRZLHEUDFWZD
E\OLQD]\ZDQLÄEUDüPLPLáRVLHUG]LD´143. W dokumencie patriarchy Je-
UHPLDV]D,,SRZRáXMąFHJRZUEUDFWZROZRZVNLH]GHILQLRZD
Q\]RVWDáJáyZQ\FHOMHJRG]LDáDOQRĞFL&]áRQNRZLHEUDFWZDÄSRáą
F]HQLZ]DMHPQąPLáRĞFLąPLHOLWURV]F]\üVLĊRSRWU]HEDFKLQQ\FKEáD
goczestiwych jedinowierczych braci”144. W przywileju Zygmunta III
:D]\GDQ\P EUDFWZXZLOHĔVNLHPXZU VWZLHUG]RQRÄ$WH
bractwo ich nazywane jest cerkiewnym, a oni to bractwo sami nazy-
ZDOLPLáRVLHUGQ\PJG\ĪGDMHPLáRVLHUG]LHLSRERĪQHXF]\QNL´145.
-HGQ\P]QDMZDĪQLHMV]\FK]DGDĔEUDFWZDE\áRZLĊFXG]LHODQLHSR
PRF\FLHUSLąF\POXG]LRPĝURGNLQDG]LDáDOQRĞüFKDU\WDW\ZQąEUDFWZ
SRFKRG]Lá\]HVNáDGHNMHJRF]áRQNyZGDURZL]Q]\VNX]SRVLDGDQ\FK
GRPyZLQLHUXFKRPRĞFLSU]HMĊW\FKQD SRGVWDZLHWHVWDPHQWyZOXE
]DSLVyZ'RP\WHSU]\QRVLá\F]ĊVWR]\VNL=RILDUF]áRQNyZEUDFWZD
LZNáDGyZGRZVSyOQHMNDV\SRFKRG]Lá\ĞURGNLQDZ\FKRZDQLHVLHURW
LXWU]\PDQLHFKRU\FKSRPRFZGRZRPQDZVSDUFLHG]LHZF]\QQD
REURQĊSRNU]\ZG]RQ\FKQDSRPRFQLHV]F]ĊVQ\PNWyU]\SRQLHĞOL
VWUDW\ZZ\QLNXSRĪDUXOXESRZRG]LQDZ\NXSZLĊĨQLyZSRPRF
RVRERPFLHUSLąF\PZF]DVLHJáRGXQDXEUDQLHLSRFKyZHN]PDUá\FK
ZXEyVWZLHQDRGQRZLHQLHRSXV]F]RQ\FKFHUNZLLPRQDVWHUyZ146.
142 AW AK, t. XXXIII, nr 159, s. 226.
143 P or.: A.Mironowicz, Geneza bractw cerkiewnych,s.22-30.
144 Pamiatnikiizdawajemyje wriemiennojuKommissijeju dlarazbora driewnichaktow pri
.LMHZVNRP3RGROVNRPL: Rá\QVNRPJLHQLHUDáJXELHUQDWRULH,t.III, Kijew 1849, s. 26.
145 I. O.Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK..,s.81, 82.
146 7DPĪH V
72
2]DGDQLDFKVWDZLDQ\FKEUDFWZRPZ]DNUHVLHG]LDáDOQRĞFLFKDU\
WDW\ZQHMLQIRUPXMHSU]\ZLOHM=\JPXQWD,,,:D]\]UQDGDMąF\
SUDZRVáDZQ\PPLHV]F]DQRPPLĔVNLPSUDZR]DNáDGDQLDV]NRá\LV]SL
WDOD:HGáXJ WHJRSU]\ZLOHMX ZV]SLWDOXÄROXG]LDFK XERJLFKLFKR
U\FKSLOQLHVWDUDQLHPLHüFLHSáHPZ\Ī\ZLHQLHPLZV]\VWNLPRSDW
UXQNLHPPLáRVHUGQ\PLLSRERĪQ\PLXF]\QNDPLZHGáXJVZ\FKPRĪ
OLZRĞFLVZ\PLZáDVQ\PLSLHQLĊG]PLLSUDFąVZRMąF]\QLüPDMą´147.
=NROHLZSU]\ZLOHMXGDQ\PF]HUZFDUEUDFWZX2EMDZLHQLD
3DĔVNLHJR Z%LHOVNXNUyO SROHFLáMHJR F]áRQNRPSRPDJDü LQQ\P
ZÄQDSDĞFLDFKELHGDFKQLHGRáĊĪVWZLHSURZDG]HQLX GRJUREyZQL
szczych, sierotom i wdowom”148:HGáXJWDNLHJR REUD]XEUDFNLHJR
PLáRVLHUG]LDZ\UDĪDQRSRPRFQLHV]F]ĊVQ\PLFLHUSLąF\P3RPDJD
QRWHĪ RVRERPRUyĪQ\FKXáRPQRĞFLDFK ĞOHS\PFKRU\P QDQRJĊ
FLHUSLąF\PLREDUF]RQ\PRUD]ZV]HONLPSRWU]HEXMąF\PSRPRF\
&]áRQNRZLHEUDFWZDF]WHU\UD]\GRURNXSU]\RND]MLRGSUDZLDQLD
OLWXUJLL]DĪ\MąF\FKL]PDUá\FKEUDFLXU]ąG]DOLVNáDGNRZąXF]WĊGOD
RVyE XERJLFK5yZQLHĪ ZZLHONLHĞZLĊWD UR]GDZDQRMDáPXĪ QĊ ]H
VNU]\QNLEUDFNLHMÄZV]\VWNLPEĊGąF\PZV]SLWDODFKZDODMąF\FKVLĊ
SRXOLFDFK QLHPDMąF\FKJG]LH VNáRQLüJáRZ\´ :VWDWXFLHEUDFWZD
áXFNLHJRVWZLHUG]RQRĪHZNáDG\VXPSLHQLĊĪQ\FKOXEGDU\QLHSR
ZLQQ\E\ü SU]H]QDF]RQHQDFR LQQHJRDW\ONRQD UHPRQW\FHUNZL
RUD]QDZVSDUFLHLSRPRFOXG]LRPZUyĪQ\FKZ\SDGNDFKJáyZQLH
RVRERP]QDMGXMąF\PVLĊZEUDFWZLH
3RGREQLHMDNZLQQ\FKVWDWXWDFKEUDFNLFKZ\PLHQLDVLĊNRQLHF]
QRĞü ZVSDUFLDXERJLFK XWU]\PDQLDVLHURW V]NyáRUD] ]DSHZQLHQLD
SRFKyZNX]XERĪDá\P=RERZLą]\ZDQRF]áRQNyZEUDFWZDGRPRG
OLWZ\]DNWLWRUyZL]DLQQ\FKEĊGąF\FKZHZVSyOQRFLH'HF\GXMąF\
RSRG]LDOHĞURGNyZZEUDFWZLHVWDUVLSRZLQQLÄMDNRNR%RĪHSDWU]Hü
QDVLHELH SDPLĊWDMąFRVURJLFK SUDZDFK NWyUHGRVLĊJá\ $QDQLD
L6DSILUD]DSU]\ZáDV]F]HQLHVRELHF]ĊĞFLSLHQLĊG]\]DFRE\OLVWUDV]
QLHXNDUDQL´6áRZHPZV]\VWNRFRGRW\F]\GREUDEOLĨQLFKSRZLQQR
E\üQLHXVWDQQ\P SU]HGPLRWHPWURVNL EUDFLLSU] HGPLRWHP VWDá\FK
UR]ZDĪDĔEUDFNLFKVSRWNDĔ149Ä-HĪHOLE\NWyU\Ğ]EUDFL]GRSXV]F]H
QLDERĪHJRDQLH]ZáDVQHM ZROLLQLH]DUDGQRĞFL]XERĪDáXQLFHVWZLá
147 AZR,t. IV, Sankt-P ietierburg 1853, s. 54.
148 AW AK, t.XXXIII,Wilno 1908,nr 108, s. 137-139; A.Mironowicz, Bractwo Obja-
ZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNX3RGODVNLP,s.42, 43.
149 Pamiatniki izdawajemyje wriemiennoju Kommissijeju...,t.I,Kijów1848,s. 45.
73
VLĊLSRSDGáMDNLHPXĞQLHV]F]ĊĞFLXLQDSDĞFLZWHG\ZV]\VF\EUDFLD
MDNSLHQLĊG]PL EUDFNLPLWDNLVDPL RGVLHELH]RERZLą]DQL VąMHPX
SRPyFLZH ZV]\VWNLPSRPyFLZFKRURELHMHJR GRJOąGDüLRGX
V]\MHJRWURV]F]\üVLĊRND]\ZDüPLáRĞüGREUDWDVZHJR]DMHJRĪ\FLD
LSRĞPLHUFL&L NWyU]\SR]RVWDMąZGREU\PVWDQLH LVąERJDFLQLH
SRZLQQLF]\QLüZLĊFHMDOHW\ONR]XERĪDá\PSRPDJDüLSLHQLąG]HEUDF
NLHZ\NRU]\VW\ZDüZ]DMHPQLHEH]ĪDGQHMOLFKZ\´150.
%UDFWZDPLDá\UyZQLHĪRERZLą]HNXG]LHODQLDSRPRF\PDWHULDOQHM
]XERĪDá\PLSRGXSDGá\PILQDQVRZREUDFLRP=DSHZQLDá\LPRSLHNĊ
ZF]DVLHFKRURE\LFKU]HĞFLMDĔVNLSRJU]HERUD]RSLHNĊQDGZGRZDPL
LVLHURWDPLSR XERJLFKEUDFLDFK 8U]ąG]DQLHSRJU]HEX FKU]HĞFLMDĔ
VNLHJRRERZLą]\ZDáREUDFLZVWRVXQNXGRÄREF\FK]PDUá\FKQDXOLF\
]PUR]XJáRGX MDNVLĊ F]ĊVWRW UDILD´ 2ERZLą]NRZREUDOL XG]LDá
ZSRJU]HELH]PDUáHJR F]áRQNDEUDFWZD &]áRQNRZLHEUDFWZD PRJOL
WHĪ RGSURZDG]Lü]PDUáHJR GRJUREX ÄEUDWDQLHZSLVDQHJR SDUDILDO
QHJRDOER W HĪ]LQQHM SDUDILL´QD SURĞEĊNUHZQ\FK DOHÄ]D SHZQą
XPyZLRQDQDJURGąŃWyUDPLDáDE\E\üSU]H]QDF]RQDQDNRV]W\SR
JU]HEyZĞZLHFLLQQHSRWU]HE\EUDFNLH151.
:VWDWXFLHEUDFWZDPRK\OHZVNLHJRRGZRá\ZDQRVLĊGRFKU]HĞFL
MDĔVNLHMWUDG\FMLXG]LHOHQLDRVWDWQLHMSRVáXJL]PDUáHPXÄ-HĪHOLQDNR
JRĞ]ZSLVDQ\FKEUDFLELHGQ\FK3DQ%yJ]HĞOHQDQLHJRĞPLHUüLQLH
]RVWDZLPXPDMąWNX]DNWyU\PyJáE\E\üSRFKRZDQ\ZWHG\FDáD
ZVSyOQRWD SRZLQQD]RUJDQL]RZDü SRJU]HEQD NRV]WEUDFNLHM WDF\
ZHGáXJ]Z\F]DMXFKU]HĞFLMDĔVNLHJRWDNMDNG\NWXMHLFKGREUDZROD
LSRERĪQRĞü´152=WHJRVWDWXWXZ\QLNDĪHQDSRJU]HE]PDUáHJRF]áRQ
NDEUDFWZDSRZLQQLE\OLSyMĞüZV]\VF\ERJDFLLELHGQL3R]RVWDZLD
MąFVZHRERZLą]NLF]áRQNRZLHEUDFWZDPXVLHOLSURZDG]LüFLDáR]PDU
áHJRDSRGF]DVĞZLĊWHMOLWXUJLLVWDüSU]\]PDUá\P]]DSDORQ\PLĞZLH
FDPL=DVSRNyMGXV]\]PDUáHJRRGSUDZLDáDVLĊ]Z\NOHOLWXUJLDĞZLĊ
ta, przygotowywano koliwo153DSR]DNRĔF]HQLXQDERĪHĔVWZDXER
150 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK...,s.77.
151 AW AKW;;;,,,:LOQRQUV67* RáXELHZKijewskij mit-
URSROLW3LRWU0RJLáDLMHJRVSRGZLĪQLNL,t.I, 3ULáRĪHQLMD,Kijew 1883,nr 36, art.6, 9,12,13,
/%LHĔNRZVNL2UJDQL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRZ3ROVFH,s.834, 835;A.Miro-
nowicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNX3RGODVNLP,s.42, 43.
152 6WDWXWEUDFWZDPRK\OHZVNLHJRÄ ĩXUQDá0LQLVWLHUVWZD1 DURGQRJR3URVZLHV]F]HQL
ja”,Moskwa 1848,marzec, s. 299.
153 .ROLZR²JRWRZDQDSV]HQLFDSU]\SUDZLRQDPLRGHPLXSLĊNV]RQDURG]\QNDPLPLJ
GDáDPLVXV]RQ\PLĞOLZNDPLSU]\QRV]RQDGRRáWDU]DZRNUHĞORQHĞZLĊWDFHOHPSREáRJRVáD
74
JLPUR]GDZDQHE\á\GDWNL]WDF\EUDFNLHM-HĪHOLNWRĞQLHEUDáXG]LDáX
ZSRJU]HELH]PDUáHJREUDWDWRWUDNWRZDQRWHQIDNWMDNRQLHZ\ZLą
]DQLHVLĊ]RERZLą]NXXG]LHOHQLDRVWDWQLHMSRVáXJLL]RERZLą]\ZDQR
WDNąRVREĊGRZSáDFHQLDGRNDV\EUDFNLHMRGSRZLHGQLHMVXP\
1DERĪHĔVWZD]DGXV]Ċ]PDUáHJRE\á\RGSUDZLDQHGZDUD]\GRUR
NXZVRERWĊPLĊVRSRVWQąLVRERWĊ SU]HGSLĊüG]LHVLąWQLFąWMSU]HG
GQLHPĝZ7UyMF\3RGF]DVQDERĪHĔVWZF]áRQNRZLHEUDFWZDZUD]]H
VZ\PLURG]LQDPLPRGOLOLVLĊ]D]PDUáHJR=DQLHREHFQRĞüQDQDER
ĪHĔVWZLH QDNáDGDQRRGSRZLHGQLą NDUĊ:EUDFWZLH áXFNLPE\áD WR
NDUDZQLHVLHQLDGREUDFWZDIXQWDZRVNX&]áRQNRZLHEUDFWZD]RER
ZLą]DQLE\OLGRZSLVDQLDZV]\VWNLFKVZRLFKSU]RGNyZGRÄSRPLQDO
nika” brackiego. „Pominalnik” czytano zwykle podczas proskomidii
ZRNUHVLHZVSRPQLDQ\FKQDERĪHĔVWZ]DGXV]H]PDUá\FK5yZQLHĪ
ZRNUHVLHZLHONLHJRSRVWXZHGáXJ XVWDZXFHUNLHZQHJRGXFKRZQ\
EUDFWZDSU]HGNRĔFHPXWUHQQLFRG]LHQQHJRQDERĪHĔVWZDSRUDQQH
JRLZLHF]HUQLQDERĪHĔVWZDZLHF]RUQHJR]RERZLą]DQ\E\áPRGOLü
VLĊ]D]PDUá\FKLĪ\Z\FKF]áRQNyZEUDFWZD154.
'RZ\UDĪDQLDPLáRĞFLGREOLĨQLHJREUDFWZD]RERZLą]DQHE\á\QLH
W\ONRZ]JOĊGHPZ\]QDZFyZZáDVQHMZLDU\DOHUyZQLHĪZREHFOXG]L
LQQ\FKZ\]QDĔ1DSRGVWDZLHVWDWXWyZEUDFNLFKPRĪQDRNUHĞOLüNLHG\
WDNDV]HURNDDNFMDFKDU\WDW\ZQDE\áDSURZDG]RQD1DMF]ĊĞFLHMSR
PRFFKRU\PL]XERĪDá\PEH]Z]JOĊGXQDZ\]QDQLHQLHVLRQRZRNUH
VLHĞZLąW 1 DURG]HQLD&KU\VWXVD L:LHONDQRF\ 155. :PRK\OHZVNLP
EUDFWZLHĞZ0 LNRáDMDSRPRFELHGQ\PE\áDRILDURZ\ZDQDZG]LHĔSDW
URQDĞZLąW\QLLZĞZLĊWDĞFLĊFLDJáRZ\-DQD&KU]FLFLHODLĞZ'\PLWUD
:HZVSRPQLDQ\PZ\ĪHMS U]\ZLOHMXQDGDQ\PEUDFWZXPRK\OHZVNLH
PXZUGRGDQRĪHGZDUD]\GRURNXUR]GDZDQHEĊGąSUH]HQW\
ZV]SLWDODFKZLĊ]LHQLDFKLÄXERJLPQDXOLF\´156%UDFWZRáXFNLHWDNą
DNFMĊSU]HSURZDG]DáRZURF]QLFĊSRĞZLĊFHQLDEUDFNLHMFHUNZL157.
:,,SRáRZLH;9,,ZOLF]EDV]SLWDOLLSU]\WXáNyZSURZDG]RQ\FK
SU]H]EUDFWZDLPRQDVWHU\]QDF]QLH]PDODáD:RMQ\SURZDG]RQHQD
wieniapokarmów.A.Znosko, 0Dá\VáRZQLNZ\UD]yZV WDURFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLFKLWHUPL
nologii cerkiewno-teologicznej,Warszawa1983,s.152.
154 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK..,s. 79.
155 Ä ĩXUQDá0LQLVWLHUVWZD1DURGQRJR3 URĞZLHV]F]HQLMD´0RVNZDPDU]HFV
156 )ĩXGUR,VWRULMD0 RJLOHZVNRJR%RJRMDZOHĔVNRJRE UDWVWZD,„ Mogilewskije Jeparchial-
nyjeWiedomosti”, 1889,nr 34-35, s.534.
157 „ Mogilewskije GubiernskijeWiedomosti”,nr 35, 1851,s. VI; Pamiatnikiizdawaje-
myjewriemiennoju Kommissijeju...,t. I, s.51.
75
WHUHQLH]LHPUXVNLFK.RURQ\ L:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRGR
SURZDG]Lá\GR]QDF]QHJR]XERĪHQLDVSRáHF]HĔVWZD3U]HMĞFLHZáDG\
NyZUXVNLFKQDXQLĊZNRĔFX VWXOHFLDVSRZRGRZDáRRVáDELHQLHSR
]\ FML&HUNZ L S UDZRV áDZ QHM= RNRáR F] WHUG]LHV WX QD SRF]ąW NX
;9,,,ZPRQDVWHUyZZLĊNV]RĞüS U]HĪ\ZDáDNU\]\VHNRQRPLF]Q\L]D
NRQQLF\QLH PRJOLSU]H]QDF]\ü]QDF]Q\FKĞURGNyZ QDG]LDáDOQRĞü
FKDU\WDW\ZQą1588SDGHNPLDVW]DPLHV]NDá\FKSU]H]OXGQRĞüUXVNą
SU]\F]\QLáVLĊGRRVáDELHQLDSR]\FMLPLHV]F]DĔVWZDNWyUHVWDQRZLáR
SRGVWDZĊ EUDFWZFHUNLHZQ\FK 3RPLPRWDNLHM V\WXDFMLNDĪG\ PR
QDVWHUSUDZRVáDZQ\LEUDFWZRSURZDG]Lá\G]LDáDOQRĞüFKDU\WDW\ZQą
FKRüZRJUDQLF]RQ\P]DNUHVLH
158 2VWDQLH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQDSRF]ąWNX;9,,,ZSRU(6DNRZLF].RĞFLyá
SUDZRVáDZQ\Z3ROVFHZHSRFH6HMPX:LHONLHJR,Warszawa 1932,s. 6-10; F. I. Ti-
tow, 5XVVNDMDSUDZRVáDZQDMD&HUNRZ¶Z3ROVNR/LWRZVNRP*RVXGDUVWZLHZ;9,,;9,,,Z.,
W,,.LMHZV$0LURQRZLF]2ĞURGNL]DNRQQHRG;,,GR;,;Z.,[w:] .RĞFLyá
SUDZRVáDZQ\Z3ROVFHGDZQLHMLG]LĞ, pod red. L.Adamczuka i A.Mironowicza,Warszawa
1993,s. 103-105.
76
Bractwa cerkiewne
Z;9,,,ZLHNX
1LHZLHOHPRĪHP\SRZLHG]LHüRĪ\FLXUHOLJLMQ\PEUDFWZFHUNLHZ
Q\FKZF]DVDFKVDVNLFK3RERĪQRĞüOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMMHVWVáDER
XFKZ\WQDZĨUyGáDFK:\QLNDáDRQD]ZáDVQ\FKZHZQĊWU]Q\FKSU]H
Ī\üDZSU]\SDGNXOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHM²F]ĊVWRXNU\ZDQ\FK
2JUDQLF]HQLDSUDZQHQLHVáXĪ\á\RWZDUWHPXGHPRQVWURZDQLXVZRMHM
ZLDU\LSU]\QDOHĪQRĞFLGR&HUNZLSUDZRVáDZQHM%DURNRZDLVDUPDF
NDUHOLJLMQRĞüV]ODFKW\SROVNLHMNRQWUDVWRZDáD]UHOLJLMQ\PLSRVWDZD
PLSUDZRVáDZQ\FKPLHV]F]DQLFKáRSyZ:V\WXDFMLEUDNXZáDVQ\FK
VHPLQDULyZLV]NyáWHRORJLF]Q\FKLVWRWQ\PSUREOHPHPE\áSR]LRP
Z\NV]WDáFHQLDZáDVQHJRGXFKRZLHĔVWZD
&KDUDNWHU\VW\F]QąFHFKąUHOLJLMQRĞFLOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMQD]LH
PLDFK.RURQ\L:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRZSLHUZV]HMSRáR
ZLH;9,,,ZE\áUR]ZyMNXOWXPDU\MQHJR.XOWPDU\MQ\QDSRF]ąWNX
;9,,,ZLHNXQDOHĪ\áąF]\ü]FXGRZQ\PLREMDZLHQLDPL1DMĞZLĊWV]HM
0 DULL3DQQ\L]SRZVWDQLHPZLHOXPLHMVFRZRĞFLSąWQLF]\FK$GRUD
FMDFXGRZQ\FKREUD]yZáąF]\áDVLĊ]JáĊERNąUHOLJLMQRĞFLąVSRáHF]HĔ
VWZDRVWHQWDF\MQLHPDQLIHVWXMąFHJRVZRMąSRERĪQRĞü:]UDVWDáR]QD
F]HQLHPLHMVFSLHOJU]\PNRZ\FKLURODVDQNWXDULyZZĪ\FLX.RĞFLRáD
1DGDOVá\QĊá\]X]GURZLHĔLNRQ\6PROHĔVNDĩ\URZLFND3RF]DMRZ
VND.LMRZVND.XSLDW\FNDL.RUVXĔVNDRUD]LFKOLF]QHNRSLHNWyUH
SU]\FLąJDá\W \VLąFHSLHOJU]\PyZ3ąWQLF\QDZLHG]DOLVDQNWXDULD] LNRQą
0 DWNL%RĪHM&KHáPVNLHM%RUXĔVNLHM%RUNXáDERZVNLHM+DOLFNLHM+R
URG\VNLHM.RGHĔVNLHM.RáRĪVNLHM0 LĔVNLHM2VWUREUDPVNLHM3LĔVNLHM
77
7UHFKWHPLURZVNLHM:LWHEVNLHM L=DVáDZVNLHM1. W Rzeczy pospolitej
QDMEDUG]LHM]QDQHVá\QąFHáDVNDPLLNRQ\E\á\ZRĞURGNDFKNODV]WRU
Q\FKZĩ\URZLFDFKL3RF]DMRZLH22ERN]QDQ\FKRĞURGNyZNXOWR
Z\FKSRZVWDZDá\QRZHR]QDF]HQLXORNDOQ\PEąGĨUHJLRQDOQ\P.XOW
PDU\MQ\WHJR W\SXV]F]HJyOQLHUR]ZLQąáVLĊ ZRNUHVLHNRQIHGHUDFML
EDUVNLHM:LDUD ZFXGRZQąPRF LNRQ0 DWNL %RĪHMREMĊáD V]HURNLH
PDV\VSRáHF]QRĞFLUXVNLHMLSROVNLHM.XOWFXGRZQ\FKREUD]yZVWDá
VLĊ]MDZLVNLHPSRZV]HFKQ\PLREMąáVZ\P] DVLĊJLHPZ\]QDZFyZSUD
ZRVáDZLDáDFLQQLNyZLXQLWyZ:\UD]HPWHJRNXOWXE\á\S LHOJU]\PNL
GR PLHMVFĞZLĊW\ FK PLVW\F]QHGR]QDQLD VWDáH QDERĪHĔVWZ D RUD]
XSRZV]HFKQLHQLHVLĊPRGOLWZG]LĊNF]\QQ\FKLSLHĞQLUHOLJLMQ\FK3.
:]URVWSRERĪQRĞFLZĞUyGVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMQLH]DKDPR
ZDáRGFKRG]HQLDOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMRGVZRMHMZLDU\3U]\SUD
ZRVáDZLXSR]RVWDá\JáyZQLHWHSDUDILHSU]\NWyU\FKLVWQLDá\EUDFWZD
1LFWHĪG]LZQHJRĪHEUDFWZDFHUNLHZQHF]ĊVWRZ\VWĊSRZDá\GRNUy
lów polskich o potwierdzenie swych praw i przywilejów. Zjawisko to
QDOHĪ\WáXPDF]\üW\PĪHPRQDUFKRZLHSRWZLHUG]DOLQLHW\ONRSUDZD
EUDFWZDDOHUyZQRF]HĞQLHZ]ERJDFDOLGDZQHSU]\ZLOHMHRQRZH]D
SLV\GRW\F]ąFHEXGRZ\FHUNZLLPRQDVWHUyZ]DNáDGDQLDV]NyáGUX
NDUQLV]SLWDOLSU]\WXáNyZLGRPyZRSLHNXĔF]\FK7DNLH]DSLV\SR
1 L. Haroszka, .XOW%DKDURG]LF\QD%LHáDUXVLÄ%RĪ\PV]ODFKRP´59,,,3 DU\Ī
QU\*àXĪQLFNLM6áRZQLN&]XGRWZRUQLFK%RKRURGLF]Q\FKLNRQ8NUDLMQL,[w:] Intre-
pido Pastori,Rim1984, s.153-188; S.Sniessoriewa,=LHPQDMDĪ \]Ĕ3ULHVZLDWRM%RJRURGLF\
LRSLVDQLMHVZLDW\FKF]XGRWZRUQ\FKMHMHLNRQ,Jaroslawl 1994;A.Mironowicz,Kultikon Matki
%RĪHMQD%LDáRUXVLÄ %LDáRVWRFNL3 U]HJOąG.UHVRZ\´W9SRGUHG-)1RVRZLF]D%LDá\
stok 1996, s.137-141.
2 O kulcie maryjnym na ziemiach polskich por.: A.Fridrich, Historia obrazów Naj-
ĞZLĊWV]HM0DU\L3DQQ\Z3ROVFH,t.I-IV, Kraków 1911; 1LHSRNDODQD.XOW0DWNL%RĪHMQD
ziemiach polskich w XIX wSRGUHG%3\ODNDL&].UDNRZLDND/XEOLQ(-DEáRĔ
VND'HSWXáDKultmaryjny w Polsce XIX wiekuÄ :LĊĨ´QUV6/LWDN
2GUHIRUPDFMLGRRĞZLHFHQLD.RĞFLyáNDWROLFNLZ3ROVFHQRZRĪ\WQHM,Lublin 1994,s.218-220;
:1LĪ\ĔVNLTeologia kultumaryjnego w katolicyzmie,[w:] .XOW0DU\MQ\Z.RĞFLHOHU]\P
VNRNDWROLFNLPZ3ROVFHLZ5RV\MVNLP.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PZ5RVML,Warszawa —Mosk-
wa 1989; P.Chomik, .XOWLNRQ0DWNL%RĪHMZ: LHONLP.VLĊVWZLH/LWHZVNLPZZLHNDFK;9,
XVIII,[w:] .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZG]LHMDFK5]HF]\SRVSROLWHML NUDMyZVąVLHGQLFK,podred.P .
&KRPLND%LDá\VWRNV
3 A. Mironowicz, GrabarkaÄ :LĊĨ´QU:DUV]DZDVW HQĪH
Cuda zapomnianeÄ 3 U]HJOąG3 UDZRVáDZQ\´QUV.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\
Z3ROVFHGDZQLHMLG]LĞ,pod red.L. Adamczukai A.Mironowicza,Warszawa 1993,s.133-
136; A.Mironowicz, .VLĊJDFXGyZSU]HGLNRQą0DWNL% RĪHMZ6WDU\P.RUQLQLHGRNRQDQ\FK,
%LDá\VWRNV WHQĪH.XOWLNRQ0DWNL%RĪHMQD%LDáRUXVLÄ%LDáRVWRFNL3 U]HJOąG
.UHVRZ\´SRGUHG-)1RVRZLF]DW9%LDá\VWRNV
78
ZRGRZDá\ĪHEUDFWZRVWDZDáRVLĊGODNUyODUHSUH]HQWDQWHPVSRáHF]
QRĞFLUXVNLHM REURĔFąSUDZVZHJR .RĞFLRáD1LFWHĪ G]LZQHJRĪH
SU]HGVWDZLFLHOHEUDFWZSRZRáXMąFVLĊQDSU]\ZLOHMHPRQDUV]HEUDOL
XG]LDáZREUDGDFKVHMPXZ\VWĊSRZDOLSU]HGWU\EXQDáDPLLVąGDPL
:áDG]HPLHMVNLHQLH]DZV]HUHVSHNWRZDá\SU]\ZLOHMHEUDFWZFHU
NLHZQ\FK 3 RGREQLHSRVWĊSRZDOL ZáDĞFLFLHOHPDMąWNyZ ZGREUDFK
SU\ZDWQ\FK=SRZRGXáDPDQLDS U]\ZLOHMyZPRQDUV]\FKEUDFWZDVNáD
GDá\SDQXMąF\POLF]QHVNDUJLQDSRVWĊSRZDQLHZáDG]PLHMVNLFKLZáDĞ
FLFLHOLGyEU1DMF]ĊVWV]\PLSU]\SDGNDPLRJUDQLF]DQLDSUDZEUDFWZ
FHUNLHZQ\FKZ;9,,,ZE\á\]DND]\Z]QRV]HQLDQRZ\FKĞZLąW\ĔLUH
PRQWRZDQLDMXĪLVWQLHMąF\FK3RMDZLDá\VLĊRJUDQLF]HQLDZSURZDG]H
QLXV]NyáV]SLWDOLLGUXNDUQLRUD]SU]\SDGNL]DMPRZDQLDSU]H]XQL
WyZLQQ\FKPDMąWNyZQDOHĪąF\FKGREUDFWZFHUNLHZQ\FK4.
:GUXJLHMSRáRZLH;9,,,Z.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\VWRSQLRZRWUD
FLáVZRLFKZLHUQ\FKQDU]HF].RĞFLRáDNDWROLFNLHJRLXQLFNLHJR'R
GDWNRZROLF]EDS DUDILLSUDZRVáDZQ\FKZ5]HF]\SRVSROLWHM] PQLHMV]\áD
VLĊSR,UR]ELRU]Hĩ\FLHUHOLJLMQHLNXOWXUDOQH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQH
JRZODWDFKSDQRZDQLD6WDQLVáDZD$XJXVWD3RQLDWRZVNLHJRRSLHUDáR
VLĊJáyZQLHQDRĞURGNDFK]DNRQQ\FKLEUDFWZDFKFHUNLHZQ\FK.ODV]
WRU\Z\ND]Dá\GXĪąRGSRUQRĞüL]DFKRZDá\Z\]QDQLHSUDZRVáDZQH
ZZLĊNV]\PVWRSQLXDQLĪHOLSDUDILHĞZLHFNLH0 RQDVWHUĪDERW\ĔVNL
]QDQ\E\á]SRVLDGDQLDFXGRZQ\FKLNRQ=DĞQLĊFLD10 3LĞZ2QXI
UHJR :LHONLHJR:PRQDVWHU] H Z6XUGHJDFK]QDMGRZDáD FXGRZQD
LNRQD0 DWNL%RĪHM5.
,VWRWQ\PSUREOHPHPZSá\ZDMąF\PQDĪ\FLHUHOLJLMQHOXGQRĞFLSUD
ZRVáDZQHM E\áSR]LRP Z\ NV]WDáFHQLDGXFKRZLHĔVWZD LZ LHUQ\FK
&]ĊĞüGXFKRZLHĔVWZDNV]WDáFLáDVLĊZV]NRáDFKQDWHUHQLH5RVMLJáyZ
QLHZ.LMRZLH:LĊNV]RĞüMHGQDNQLHPLDáDQDOHĪ\WHJRSU]\JRWRZD
QLD,VWQLHMąFHV]NRá\SU]\NODV]WRUQHZ:LOQLH6áXFNX'URKLF]\QLH
L%LHOVNXZVSLHUDQHSU]H]ORNDOQHEUDFWZDFHUNLHZQHQLH]DVSRND
MDá\SRWU]HEHGXNDF\MQ\FKVSRáHF]QRĞFLFHUNLHZQHM6-HG\QLHV]NRáD
VáXFND]UHIRUPRZDQDSU]H]ELVNXSD-HU]HJR.RQLVVNLHJRZU
RGSRZLDGDáDVWDQGDUGRPVHPLQDULyZNRĞFLHOQ\FK=SRZRGXEUDNX
QDOHĪ\WHJRZ\NV]WDáFHQLD F]ĊĞü]DNRQQLNyZQLH SRVLDGDáDĞZLĊFHĔ
4 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK..,s. 50-56.
5 A.Mironowicz,.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM,s.269-270.
6 A.Mironowicz,6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQHQD]LHPLDFKELDáRUXVNLFKZ;9,;9,,,ZLH
ku, s.20-34.
79
NDSáDĔVNLFK:W\FKZDUXQNDFKMHV]F]HZLĊNV]HJR]QDF]HQLDZĪ\
FLXUHOLJLMQ\PVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMQDEUDáDG]LDáDOQRĞüEUDFWZ
FHUNLHZQ\FK :,,SRáRZLH ;9,,,ZQD EUDFWZDVSDGá RERZLą]HN
REURQ\GXFKRZ\FKLPDWHULDOQ\FKLQWHUHVyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQH
JR%UDFWZDFKRüQLHE\á\ZRZ\PF]DVLHRUJDQL]DFMDPLWDNOLF]Q\PL
MDNZSRSU]HGQLFKRNUHVDFKQDGDOIXQNFMRQRZDá\SU]\ZLĊNV]RĞFL
NODV]WRUyZLSDUDILLSUDZRVáDZQ\FK,FKG]LDáDOQRĞüQDIRUXPRJyO
QRFHUNLHZQ\PQLHE\áDWDNG\QDPLF]QDMDNSRSU]HGQLR
** *
1RZąV]DQVąQD]PLDQĊSRáRĪHQLDSUDZQHJRLPDWHULDOQHJR&HUN
ZLE\áRSRGQLHVLHQLHVSUDZOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMQD6HMPLH:LHO
NLPPDMDUQDVHMPLHXFKZDORQRNRQVW\WXFMĊNWyUD]ZRá\
ZDáDGR 3LĔVNDNRQJUHJDFMĊ JHQHUDOQąSU]HGVWDZLFLHOL OXGQRĞFLSUD
ZRVáDZQHM&HOHP NRQJUHJDFMLE\ áR Z\SUDFRZDQLHSURMHNWX NWyU\
SU]\JRWRZDáE\VHMPRZLNRQVW\WXFMĊQRUPXMąFąVSUDZ\.RĞFLRáDSUD
ZRVáDZQHJRZ5]HF]\SRVSROLWHM:3LĔVNXVWDZLáRVLĊGHOHJD
WyZ ZW\P SU]HGVWDZLFLHOLGXFKRZLHĔVWZD ]DNRQQHJR GX
FKRZLHĔVWZDĞZLHFNLHJRLUHSUH]HQWDQWyZVSRáHF]QRĞFLSDUDILDO
QHM :JUXSLHSU]HGV WDZLFLHOL VSRáHF]QRĞFLSDUDILDOQHM ZREUDGDFK
NRQJUHJDFMLSLĔVNLHMXF]HVWQLF]\áRUHSUH]HQWDQWyZEUDFWZ]:LO
QD'UXL']LVQ\'URKLF]\QD%LHOVND=DEáXGRZD7XURZD/HELHG
QD6]SROD=áRWRSROD3LĔVNDL0 R]\U]D7. W sumie na obrady kon-
JUHJDFMLSLĔVNLHMSU]\E\á\UHSUH]HQWDFMHEUDFWZ=F]WHUHFKNRPL
VDU]\Z\GHOHJRZDQ\FKSU]H]NUyODZNRQJUHJDFMLS LĔVNLHMZ]LąáXG]LDá
MHG\QLHSLVDU]VDQGRPLHUVNL0 LFKDá.RFKDQRZVNL-DNRREVHUZDWR
U]\ZNRQJUHJDFMLXF]HVWQLF]\OLSU]HGVWDZLFLHOHGXFKRZLHĔVWZDáDFLĔ
VNLHJRLXQLFNLHJR 6]F] HJyOQąUROĊ ZSUDFDFKNRQJUHJDFML SLĔVNLHM
odegraliprzedstawiciele bractw cerkiewnych, którzy sfinansowali po-
byt jej uczestników. Po dwutygodniowych debatach 3 lipca 1791 r.
.RQJUHJDFMDRJáRVLáD VZRMHSRVWDQRZLHQLD
:LĊNV ]RĞüDUW\ NXáyZNRQJUHJDFMLSLĔVNLHMGRW\F]\ áDRUJDQL]DFML
.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ5]HF]\S RVSROLWHM:DUW\NXOH,NRQJUH
JDFMDSRVWDQDZLDĪHQDF]HOQąZáDG]Ċ.RĞFLRáDVWDQRZLüEĊG]LHV\
7 3 U]HELHJNRQJUHJDFMLSLĔVNLHM]RVWDáSU]HGVWDZLRQ\Z SUDFDFK']LHáDNRQJUHJDFML,
Warszawa 1791; „ Gazeta Narodowa i Obca” z dn. 16 lipca 1791; E. Sakowicz, .RĞFLyá
SUDZRVáDZQ\V -:ROLĔVNL3ROVNDL.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\,s.127,128;
H.Suchenek-Suchocki, 3DĔVWZRD &HUNLHZSUDZRVáDZQD, s. 52,53; A.Deruga, W alka z ru-
V\ILNDFMą,s.25-28.
80
QRGNUDMRZ\]áRĪ RQ\]DUF\ELVNXSDLW U]HFKELVNXSyZVWRMąF\FKQD
F]HOHF]WHUHFK GLHFH] MLQD NWyUHPLDá ]RVWDüSRG]LHORQ\ NUDM%L
VNXSLPLHOLE\üRUJDQL]DF\MQLHQLH]DOHĪQLDZVSUDZDFKGRJPDW\F]
Q\FKKLHUDUFKLF]QLHS RGOHJDOLE\SDWULDUV]HNRQVWDQW\QRSROLWDĔVNLH
PX$UW\NXá,,XVWDODáW\PF] DVRZ\]DU]ąGNRĞ FLHOQ\GRF]DVXXFK
ZDOHQLDSU]H] VHMPNRQVW\WXFMLLZ\ERUXELVNXSyZ$UW \NXá,,,]D
ZLHUDáSU]HSLV\RNRQJUHJDFMDFKGHNDQDOQ\FKLHOHNFMLSURWRSRSyZ
.RQJUHJDFMDGHNDQDOQD VNáDGDáDVLĊ ]SURW RSRSD MHJR ]DV WĊSF\
GZyFKSUH]ELWHUyZLGZyFKĞZLHFNLFKXPLHMąF\FKSLV DüLF]\W DüSR
SROV NX$UW\ NXá,9S UHF\]RZDáRUJDQL]DFMĊPRQDVWHUyZ LLFKĪ \FLH
ZHZQĊWU]QH$ UW\NXá9GRW\F]\ áRUJDQL]DFMLNRQJUHJDFMLGLHFH] MDO
Q\FKVNáDGDMąF\FKVLĊ]ELVNXSDMHJRQDPLHV WQLNyZSU]HáRĪRQ\FK
monasterów, protopopów, starszy zny bractw cerkiewnych. W arty-
NXOH W\PGRFHQLRQD]RVW DáDUROD EUDFWZFHUNLHZQ\FKZVWUXNWXU]H
RUJDQL]DF\MQHM. RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR6SRĞUyGXF]HVWQLNyZNRQ
JUHJDFML GHNDQDOQHM Z \ELHUDQRSU]HGVWDZLFLHOL QD NRQJUHJDFMĊ V\
QRGDOQąVNáDGDMąFąVLĊ ]RĞPLXGHOHJDWyZ SRGZyFK]GXFKRZLHĔ
VWZD]DNRQQHJRLĞZLHFNLHJRRUD]F]WHUHFK]EUDFWZÄGREU]HRV LDG
á\FKLQDXNąOLWHUDOQą]DV]F]\FRQ\FK´$UW\NXá9,SU]HGVWDZLDáVSR
VyE Z\áDQLDQLDNRQJUHJDFML JHQHUDOQHMLRNUHĞODá MHM JáyZQH ]DGD
QLD $UW\NXá 9,,RNUHĞODáVNáDGL]DGDQLD NRQV\VWRU]DJHQHUDOQHJR
]áRĪRQHJR ]W U]HFK GXFKRZQ\FKV WDQX ]DNRQQHJRWU]HFK VWDQX
ĞZLHFNLHJRRUD] SRWU]HFKSU]HGVWDZLFLHOLPLHV]F]DQLV]ODFKW\ $U
W\NXá9,,,L,;RPDZ LDáRUJDQL]DFMHLNRPSHWHQFMHNRQV\VWRU]\SUR
ZLQFMRQDOQ\FK7U]\RVWDWQLHDUW\NXá\RG;GR;,,RNUHĞODá\]DVD
G\DGPLQLVWURZ DQLDGREUDPLFHUNLHZQ\PL V]NRáDPLSDUDILDOQ\PL
V]SLWDODPLRUD]PDMąWNDPLNODV]WRUQ\PL8.
:SRVWDQRZLHQLDFK]OLSFDUUHIRUPXMąF\FK.RĞFLyáSUD
ZRVáDZQ\Z5]HF]\SRVSROLWHM]QDOD]áVLĊDUW\NXáGRW\F]ąF\IXQNFMR
QRZDQLDV]NROQLFWZD FHUNLHZQHJR6]NROQLFWZR PLDáRREMąü G]LHFL
GXFKRZQ\FKV]ODFKW\LPLHV]F]DQÄDQDZHWLZáRĞFLDĔVNLHG]LHFLS RG
áXJSUDZNUDMRZ\FK´Ä%DNDáDU]DPLPRJąE\üG]LDGNRZLHF]\WDüLSL
VDüSRSROVNXLSRUXVNXXPLHMąF\OHF]JG\E\FLEDUG]RE\OL]DWUXG
8 E. Sakowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\V :QLHSXEOLNRZDQ\PGRWąGSUR
MHNFLHÄ 8VWDZD1LHXQLWyZ´ZDUW\NXOH;,,XPLHV]F]RQRIRUPXáĊSU]\VLĊJLQDNWyUąPDMą
]DSU]\VLąFF]áRQNyZ.RQJUHJDFML=RERZLą]\ZDQRGXFKRZLHĔVWZRSUDZRVáDZQHG RSU]\
VLĊJLQD.RQVW\WXFMĊ 0DMDQDZLHUQRĞüNUyORZLL5]HF]\SRVSROLWHM$3 2,+NRO3 'RE
rochotowa,op. 1,nr 359, k. 210v.
81
QLHQLXVáXJą FHUNLHZQąWHG\ RVREQLRG G]LDGNyZEDNDáDU]H XWU]\
PDQLE\üPDMą´2ERZLą]HN]RUJDQL]RZDQLDLXWU]\PDQLDV]NyáSD
UDILDOQ\FKVSRF]\ZDáQDEUDFWZDFKSURERV]F]DFKLSU]HáRĪRQ\FKPR
QDVWHUyZ6WDUVLEUDFWZDUD]HP]GXFKRZLHĔVWZHPSRZLQQLE\OL]ELH
UDüĞURGNLQDXWU]\PDQLHV]NyáRNUHĞODüZ\VRNRĞüVNáDGHNSDUDILDQ
QDSRWU]HE\RĞZLDWRZH8VWDORQRSRQDGWR ĪHSU]\NDĪGHMFHUNZL
SRZLQLHQ]QDMGRZDüVLĊV]SLWDOSU]H]QDF]RQ\GODELHGQ\FKZSDUDILL
1DG]yULRSLHNĊ QDGV]SLWDOHPPLDáRVSUDZRZDü EUDFWZRFHUNLHZ
ne9-DN]SRZ\ĪV]HJRZ\QLNDV]F]HJyOQDURODZUR]ZRMXV]NROQLFW
ZDSUDZRVáDZQHJRLG]LDáDOQRĞFLFKDU\WDW\ZQHM²ZHGáXJWZyUFyZ
NRQJUHJDFMLSLĔVNLHM²SU]\SDGDáDGXFKRZLHĔVWZX]DNRQQHPXLEUDF
WZRPFHUNLHZQ\P3RZRáDQ\SU]H]NRQJUHJDFMĊSLĔVNą1DMZ\ĪV]\
.RQV\VWRU]JUXGQLDUSROHFLáSU]HáRĪRQ\PPRQDVWHUyZRU
JDQL]RZDQLHV]NyáSDUDILDOQ\FKLSURZDG]HQLHQDXF]DQLD]DVDGZLDU\
SUDZRVáDZQHMZĞUyGZLHUQ\FK:áDG]HFHUNLHZQHUR]SRF]Ċá\SU]\
JRWRZ\ZDQLHSRGUĊF]QLNyZLPDWHULDáyZSRPRFQLF]\FKGRQDXNLUH
OLJLL5HIRUP\V]NROQHSU]\F]\QLá\VLĊGRUR]ZRMXRĞZLDW\ZĞUyGVSR
áHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM3RVWDQRZLHQLDNRQJUHJDFMLSLĔVNLHM]RVWDá\
]DWZLHUG]RQHNRQVW\WXFMąVHMPRZą]PDMDU=PLDQDSROLW\
NL5]HF]\SRVSROLWHMZREHFOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMNWyUHMZ\UD]HP
E\áDSUyEDVWZRU]HQLDQD6HMPLH:LHONLPQLH]DOHĪQHMVWUXNWXU\FHU
NLHZQHME\áDSRZURWHPGR;9,ZLHF]QHMWUDG\FML]JRGQHMNRHJ]\V
WHQFMLNXOWXULUHOLJLL'RVWU]HĪRQRZyZF]DVZLHORQDURGRZ\LZLHOR
wyznaniowy charakter Rzeczypospolitej, dla której lansowanie jed-
QHM UHOLJLLSDQXMąFHM PLDáR]JXEQH NRQVHNZHQFMH
1DMZLĊNV]H]DVáXJL ZUHIRUPRZDQLX&HUNZL ]JRGQLH]SRVWDQR
ZLHQLDPLNRQJUHJDFMLSLĔVNLHMRGGDáSU]HZRGQLF]ąF\1DMZ\ĪV]HJR
.RQV\VWRU]DLKXPHQELHOVNL6DZD3DOPRZVNL%\á\LKXPHQSRF]HĔ
VNLHJRPRQDVWHUX ĝZ7UyMF\ QRZRJURG]NLHMHSDUFKLL JRGQRĞüLKX
PHQDELHOVNLHJRRWU]\PDáSU]HGPDUFDU]QRPLQDFMLELVNX
pa Wiktora Sadkowskiego103U]HZRGQLF]ąF\1DMZ\ĪV]HJR.RQV\V
9 A. A.Papkow, Oczerk..., s. 215,216; E.Sakowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFH

ZHSRFH6HMPX: LHONLHJR, Warszawa 1935,s. 205,206; A.Mironowicz, Cerkiew
SUDZRVáDZQDQDWHUHQLH:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRZODWDFK,[w:] =LHPLH3 yá
nocne RzeczypospolitejPolsko-Litewskiej w dobierozbiorowej 1772-1815,pod red.M.Bisku-
SD:DUV]DZD²7RUXĔVWHQĪHIhumen Sawa Palmowski%LDá\VWRN
V
10 7DPĪHW;,V
82
WRU]DFLHV]\áVLĊGXĪąSRSXODUQRĞFLąZĞUyGGXFKRZLHĔVWZDSUDZR
VáDZQHJRLE\áSRZV]HFKQLHX]QDZDQ\]DQDMOHSV]HJRNDQG\GDWDQD
PHWURSROLWĊ6LHG]LEDPHWURSROLW\E\áDSODQRZDQDZ%LHOVNXDIXQ
GXV]HQD MHMXWU]\PDQLH PLDá\S RFKRG]Lü ]GRFKRGyZEUDFWZ FHU
NLHZQ\FKRUD]PRQDVWHUyZZ-DEáHF]QHM=DEáXGRZLH%LHOVNX'UR
KLF]\QLHLSDUDILLZ6áRZDW\F]DFK
3RGMĊWHUHIRUP\FHUNLHZQH]RVWDá\FDáNRZLFLHSU]HNUHĞORQHSU]H]
,,UR]ELyU5]HF]\SRVSROLWHMLSRVWDQRZLHQLD ZáDG\NL:LNWRUD6DG
kowskiego. W ten sposób nie dopuszczono do reaktywowania hie-
rarchii cerkiewnej na mocy konstytucji z 21 maja 1792 r. Konstytu-
FMDWD]RVWDáD]UHV]WąZREHFSURWHVWyZGXFKRZLHĔVWZDáDFLĔVNLHJR
LXQLFNLHJRXFKZDORQD]E\WSyĨQRDE\QDMHMSRGVWDZLHPRĪQDE\áR
VWZRU]\üQLH]DOHĪQąVWUXNWXUĊFHUNLHZQą1LHFKĊWQ\ZREHF1DMZ\Ī
V]HJR.RQV\VWRU]DLMHJRSRVWDQRZLHĔSR]RVWDZDáZáDG\ND:LNWRU
6DGNRZVNLLĝZLĊW\6\QRGZ3HWHUVEXUJXOXWHJRU6DGNRZ
VNL]DĪąGDáRG6DZ\3DOPRZVNLHJR]ZURWXZV]\VWNLFKGRNXPHQWyZ
Konsystorza i jego wyjazdu z diecezji11. 25 lutego 1793 r. ihumen
3DOPRZVNLX]QDMąF]ZLHU]FKQRĞüELVNXSDQDSLVDáGR6DGNRZVNLH
JRÄ2GHEUDáHP ZLDGRPRĞ üSU]H] SDQD' RURV]NLHZLF]D SOHQLSR
WHQWDSDĔVNLHJR RZVSDQLDáRĞFLGXV]\ -: SDQDGREURG]LHMD ĪH
ĪDGQHMQLHFKFHV]XF]\QLüNU]\ZG\W\ONRĪąGDQLHPMHVWS DĔVNLPDE\P
ZGLHFH]MLMHJRQLH]QDMGRZDáVLĊ7DNRZHĪąGDQLHSDĔVNLH]QDMZ\Ī
V]ąVDW\VIDNFMąSU]\MPXMĊLQDW\FKPLDVWGRSHáQLĊMDNW\ONR1DMZ\Ī
V]D2SDWU]QRĞüZ]GURZLXSRNU]HSLüPQLHUDF]\:WHQF]DV]DVSR
NRLZV]\GáXJLPRMHNWyUHQDNRQLHF]QHSRWU]HE\Ī\FLD]DFLąJQąüPX
VLDáHPL]GDZV]\EUDFLRPLEUDFWZXZV]\VWNRFRE\áRNODV]WRUQHJR
SRGPRLPU]ąGHPRGGDOĊVLĊ]WHMGLHFH]ML´12. List ten potwierdza,
ĪHZáDG\NDSHUHMDVáDZVNLGRPDJDáVLĊZ\MD]GX]HVZHMGLHFH]MLZV]\VW
NLFK GXFKRZQ\FK]DDQJDĪ RZDQ\FK ZRUJDQL]DFMĊNRQJUHJDFML SLĔ
VNLHM%LVNXSD 6DGNRZVNLHJRX]QDZDáD ZLĊNV]DF]ĊĞü GXFKRZLHĔ
stwa z terenów odebranych Rzeczypospolitej na mocy II rozbioru.
,KXPHQSLĔVNL-HU]\-DQRZVNLF]HUZFDUSLVDáGRZáDG\NL
SHUHMHVáDZVNLHJRRNU]\ZGDFKZ\U]ąG]RQ\FKPXSU]H]1DMZ\ĪV]\
.RQV\VWRU]NWyUHJRSUDFDPLNLHURZDá6DZD3DOPRZVNL13&]ĊĞüGX
11 ASD, t. XI, s. 183.

12 7DPĪHW;,V
13 7DPĪHW;,V
83
FKRZQ\FK]DU]XFDáR.RQV\VWRU]RZLQLHNDQRQLF]QHGHF\]MHLQDUXV]D
QLHUHJXáNODV]WRUQ\FKRUD]SU]\SLV\ZDQLHNRPSHWHQFMLQDOHĪQ\FKMH
G\QLHELVNXSRZL2GPLHQQąRSLQLĊRSRVWDZLH6DZ\3DOPRZVNLHJR
reprezentowali zakonnicy bielscy i przedstawiciele lokalnego bract-
ZDFHUNLHZQHJRNWyU]\]QLHFLHUSOLZRĞFLąF]HNDOLQDSRZUyWGRNODV]
toru swego ihumena14%UDFWZRELHOVNLHILQDQVRZDáRG]LDáDOQRĞüSU]H
ZRGQLF]ąFHJR1DMZ\ĪV]HJR.RQV\VWRU]DLMHJRSRE\WZ:DUV]DZLH
'áXJDQLHREHFQRĞüLKXPHQD]DQLHSRNRLáD UyZQLHĪEUDFWZRELHOVNLH
NWyUHZVSyáILQDQVRZDáRMHJRSRE\WZ:DUV]DZLH&]áRQNRZLHEUDF
WZDZOLVWDFKGR6DZ\3DOPRZVNLHJR XVNDUĪDOLVLĊQDQLHSRU]ąGNL
NWyUHG]LDá\VLĊZPRQDVWHU]HLSU]HGVWDZLDOLWUDJLF]Q\VWDQILQDQVR
wy klasztoru. 5yZQRF]HĞQLHEUDFWZRS\WDáRR]ZURW NRV]WyZ SR
QLHV LRQ\FKS U]H]ZLHUQ\FKZ]ZLą]NX]NRQJUHJDFMąSLĔVNąLG]LD
áDOQRĞFLąLKXPHQD&]áRQNyZEUDFWZDLRILDURGDZFyZQLHSRNRLáOR
VyZ ÄDSDUDWyZ ŃRĞFLHOQ\FK ]DEUDQ\FK SU]H] LKXPHQD6DZĊ GR
:DUV] DZ\%UDFWZRGRPDJDáRVLĊ ]ZURWX SU]HGPLRW yZOLWXUJLF]
nych do monas teru15.RSLDOLVW XEUDFWZ D WUDILáDGRNDQFHODULLEL
VNXSD6DGNRZVNLHJR NWyU\] DĪąGDá RG3DOPRZV NLHJR RGHVáDQLD
ÄDSDUDWyZ´ NRĞFLHOQ\FKGR MHJRNDQFHODULL ]ÄZ \V]F]HJyOQLHQLHP
NDĪGHMU]HF]\RGG]LHOQLH´,KXPHQELHOVNLQDW\FKPLDVWRGHVáDáZV]\V
tkie prz edmioty liturgiczne do kancelarii Sadkowskiego16. Ost a-
WHF]QLH6DZD3 DOPRZVNLGRVWRVRZ DáVLĊ GRZROLELVNXSDSHUHMDV
áDZVNLHJR LEUDFWZDELHOVNLHJR DQDV WĊSQLHS U]HQLyVá VLĊGR :DU
szawy 177DPZF]DVLHSRZVWDQLDNRĞFLXV ]NRZVNLHJRLKXPHQELHO
VNL] RVWDá]DV WĊSFąF]áRQND5DG\ 1DMZ\ĪV ]HM1DURGRZHMLZSRUR
]XPLHQLX]G\NWDWRUHPSRZV WDQLDSRGMąáSUyEĊUHDNW\ZRZDQLDQLH
]DOHĪ QHMVWUXNWXU\.RĞFLRáDSUDZ RVáDZQHJR6]F]HJyOQąUROĊZW\P
SURFHVLH PLDá\ RGHJUDü EUDFWZD FHUNLHZQH ' ]LDáDQLDWH ]RVW Dá\
przerwane upadkiem pow stania i III rozbiorem Rzeczypospolitej18.
=DDQJDĪRZDQLH VLĊ ZZLHONLHUHIRUP\NRĞFLRáD LS DĔVWZDPXVLDá\
Z]EXG]LüUHDNFMĊZáDG]URV\MVNLFK6DZD3DOPRZVNLE\áRVREąV]F]H
14 7DPĪHW;,V
15 /LVWEUDFWZDĞZ0LNRáDMDGRLKXPHQD3 DOPRZVNLHJR]OXWHJRUASD,
W;,V
16 7DPĪHW;,V
17 7DPĪHW;,V$ 0LURQRZLF]IhumenSawa Palmowski,s. 58-62.
18 E. Sakowicz, .RĞFLXV]NRD.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\,Warszawa 1936,s. 6; A.Mirono-
wicz, Ihumen Sawa Palmowski,s.63-80.
84
JyOQLHQLHZ\JRGQąQLHW\ONRZĪ\FLXFHUNLHZQ\P= DSHZQHSRXSDG
NXS RZVWDQLDLKXPHQ3DOPRZVNL]RVWDá]HVáDQ\ GRMHGQHJR]NODV]
WRUyZQDWHUHQLH5RV MLLFDáNRZLFLHRGL]RORZ DQ\
8SDGHNSRZVWDQLDNRĞFLXV]NRZVNLHJRL,,,UR]ELyU5]HF]\SRVSR
OLWHMVSRZRGRZDáFDáNRZLWHSU]HNUHĞOHQLHNRQFHSFMLVWZRU]HQLDQLH
]DOHĪQHMVWUXNWXU\FHUNLHZQHMQDWHUHQLH:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZ
VNLHJR3DUDILHSUDZRVáDZQHQDMHJRREV]DU]H]RVWDá\SRGSRU]ąGNR
ZDQHREHGLHQFMLZáDG\NyZURV\MVNLFK:UGODWHUHQyZGDZ
Q\FK]LHP5]HF]\SRVSROLWHM]DMĊW\FKSU]H]5RVMĊZ,,L,,,UR]ELRU]H
XWZRU]RQRQRZąHSDUFKLĊPLĔVNą.DWDU]\QD,,ZRGH]ZLHGRSRG
GDQ\FK]ZU]HĞQLDUUHJXOXMąFVWDWXV.RĞFLRáDU]\PVNR
NDWROLFNLHJR]DEURQLáDQDZUDFDQLDSUDZRVáDZQ\FKQDNDWROLF\]P&H
VDU]RZDSRF]ąWNRZR]DEUDQLDáDWDNĪHSR]\VNLZDQLDXQLWyZGODSUD
ZRVáDZLDLGRSLHURSRXSDGNXSRZVWDQLDNRĞFLXV]NRZVNLHJR]PLH
QLáDVZRMąSROLW\NĊ:ODWDFKGRSUDZRVáDZLDZUyFLáR
SDUDILL]GXFKRZQ\PLLRNRáRZLHUQ\FK19'RSUDZRVáD
ZLDSU]HZDĪQLHZUDFDá\WHSDUDILHNWyUHQLHGDZQRSU]\VWąSLá\GR
XQLL=DSU]HVWDQLHSROLW\NLQDZUDFDQLDXQLWyZQDVWąSLáRZUD]]REMĊ
FLHPWURQXSU]H]3DZáD,
** *
']LHMHEUDFWZFHUNLHZQ\FKZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHMZVND]XMą
ĪHWD QLH]QDQDQLJG]LHRUJDQL]DFMDVNXSLDMąFD ĞZLHFNąVSRáHF]QRĞü
SUDZRVáDZQąE\áDLVWRWQ\PZVSDUFLHP&HUNZL%UDFWZDSU]H]SR
QDGGZLHĞFLHODWZDOF]\á\RSUDZDVZHJR.RĞFLRáDEURQLá\MHJRVWDQX
SRVLDGDQLDGEDá\RPRUDOQRĞüGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FK/ZRZVNLH
EUDFWZRZODWDFKE\áRJáyZQ\PREURĔFąSUDZRVáDZLDQD
WHUHQLH+DOLFF]\]Q\3RGREQąUROĊGOD]LHP:LHONLHJR.VLĊVWZD/L
WHZVNLHJRVSHáQLDáREUDFWZRĝZ'XFKDZ:LOQLH=NROHLáXFNLHEUDF
WZRĞZ.U]\ĪDSU]H]SRQDGVWRODWZVSLHUDáR.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\
QD:Rá\QLX=ZUDFDPWHĪXZDJĊQDV]F]HJyOQąUROĊEUDFWZDNLMRZ
VNLHJRZF]DVDFKPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\á\L6\OZHVWUD.RVVRZD
NWyUHZVSDUáRXWZRU]HQLHFHQWUXPRĞZLDWRZHJRZ.LMRZLH%UDFWZR
PRK\OHZVNLHZODWDFKZVSLHUDáRG]LDáDOQRĞüELVNXSyZELD
áRUXVNLFK,QQHEUDFWZDSU]H]FDá\RNUHVVZHJRLVWQLHQLDRGJU\ZDá\
SRGREQąUROĊQDWHUHQLHPLDVWZNWyU\FKG]LDáDá\
19 M.Iljaszewicz,5DVLHMVNDMDS DOLW\NDQD] LHPODFKE\áDKD% LHáDUXVND/LWRXVNDKDKDVXGDU
VWZD]DSDQDZDQQLD.DFLDU\Q\,,L3DXáD, ,Wilnia 1933,s. 17.
85
Bractwa cerkiewne
QD3RGODVLX
']LHMHEUDFWZFHUNLHZQ\FKQD3RGODVLXZLHORNURWQLHE\á\SRGHM
PRZDQHZOLWHUDWXU]HKLVWRU\F]QHM1DMZDĪQLHMV]HSUDFHGRW\F]ąFH
LFKORVyZ]RVWDá\RSUDFRZDQHSU]H]NV*U]HJRU]D6RVQĊL$QWRQLH
go M ironowicza15RODEUDFWZFHUNLHZQ\FKQD3RGODVLXMHVWW\PZLĊN
V]DĪHWHUHQ\WHE\á\QDMEDUG]LHMZ\VXQLĊW\PLQD]DFKyGREV]DUDPL
]DPLHV]NDá\PLSU]H]Z\]QDZFyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR%UDFWZD
FHUNLHZQHVWDQRZLá\Z;9,,L;9,,,ZJáyZQąVLáĊZVSLHUDMąFąG]LD
áDOQRĞü.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQD3RGODVLX2LFKUROLĞZLDGF]\IDNW
ĪHW\ONRWDPSU]HWUZDá\SDUDILHSUDZRVáDZQHJG]LHG]LDáDá\EUDFWZD
FHUNLHZQH3URSRQXMĊZLĊFEOLĪHM]DSR]QDüVLĊ]G]LDáDOQRĞFLąEUDFWZ
cerkiewnych na terenie Bielska, Drohiczyna i Kleszczel.
%UDFWZR 2 EMDZL HQ L D 3DĔ VN L HJR

Z%L HO VN X 3RGO DV NL P
%LHOVNQDSRF]ąWNX;9,,ZE\áQDMZDĪQLHMV]\PRĞURGNLHPSROL
W\F]QRNXOWXUDOQ\PLJRVSRGDUF]RKDQGORZ\P3RGODVLD6ZRMąSR
]\FMĊ PLDVWRQDG U]HNą%LDáą ]DZ G]LĊF]DáRSRáRĪHQLX ZFHQWUDOQHM
F]ĊĞFLZRMHZyG]WZDSRGODVNLHJRQDJáyZQ\FKV]ODNDFKNRPXQLND
1 G.Sosna,'URKLF]\Q+LVWRULDPLDVWDL G]LHMHSUDZRVáDZLDÄ :LDGRPRĞFL3 $.3´
]*6RVQD')LRQLN']LHMH&HUNZLS UDZRVáDZQHMZ%LHOVNX3RGODVNLP%LDá\VWRN
1995; A.Mironowicz,3RZVWDQLHLG]LDáDOQRĞüE UDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLH'URKLF]\QD,„Cer-
NRZQ\M:LHVWQLN´5]:DUV]DZDVW HQĪH%UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔ
skiego w Bielsku Podlaskim%LHOVN3RGODVNLWHQĪH3RGODVNLHRĞURGNLLRUJDQL]DFMHS UD
ZRVáDZQHZ;9,L;9,,Z., %LDá\VWRNW HQĪH6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQHQD]LHPLDFKELD
áRUXVNLFKZ;9,;9,,,ZÄ %LDáRUXVNLH=HV]\W\+LVWRU\F]QH´QU%LDá\VWRNV
86
F\MQ\FKSURZDG]ąF\FK]H:VFKRGXQD=DFKyG3U]H]VWROLFĊ]LHPL
SU]HELHJDá\WUDNW\R]QDF]HQLXRJyOQRNUDMRZ\P]0 RVNZ\SU]H]
*URGQRGR:DUV]DZ\3R]QDQLD:URFáDZLDL/LSVNDRUD]]%U]HĞ
FLDSU]H]7\NRFLQL*RQLąG]GR3UXV:UD]]UR]ZRMHPKDQGOXZLĊN
V]HJR]QDF]HQLDQDEUDá\GURJLORNDOQH*URGQR²1DUHZ²%LHOVN
²'URKLF]\Q]%LHOVNDGR%U]HĞFLDSU]H].OHV]F]FLHL]%LHOVNDGR
:DUV]DZ\SU]H]%UDĔVN
%LHOVNQDSRF]ąWNX;9,,ZOLF]\áRNRáRPLHV]NDĔFyZ2 i sta-
QRZLáQDMZLĊNV]\RĞURGHNPLHMVNLQD3RGODVLX1DMHJRWHUHQLHRGE\
ZDá\VLĊVHMPLNLV]ODFKW\]LHPLELHOVNLHM=F]DVHPREUDG\VHMPLNyZ
]LHPVNLFKSU]HQLHVLRQR GRSREOLVNLHJR %UDĔVND%LHOVN E\áGREU]H
XSRVDĪRQ\Z]LHPLĊ/XVWUDFMD]U Z\PLHQLDZáyNPLHM
VNLFK:áyNLE\á\SRáRĪRQHZV]HĞFLXZVLDFKPLHMVNLFK6WU\NL0 áR
G]LDQRZR6]DVWDá\.RVF]LQR:LGRZR6WDQLVáDZRZR3DUFHZR
3LRWURZR$XJXVWRZRL6SLF]NL1DLFKWHUHQLH]QDMGRZDáRVLĊXSR
VDĪHQLHZyMWDLGXFKRZLHĔVWZDREXZ\]QDĔFKU]HĞFLMDĔVNLFK
%LHOVNE\áUyZQLHĪQDMZLĊNV]\PRĞURGNLHPU]HPLHĞOQLF]\PLKDQ
GORZ\P:UQDWHUHQLHPLDVWDE\áRU]HPLHĞOQLNyZ3. Ba-
GDQLD QDGSURGXNFMą U]HPLHĞOQLF]ąZV ND]XMą ĪHZNRĔFX ; 9,Z
Z%LHOVNXSRGREQLHMDNZSR]RVWDá\FKPLDVWDFKSRGODVNLFKQDVWą
SLáUR]ZyMU]HPLRVáVSRĪ\ZF]\FKRUD]NRQFHQWUDFMDZ\WZyUFyZDUW\
NXáyZVNyU]DQ\FKLIXWU]DQ\FKSU]\VWRVXQNRZRVáDEHMSR]\FMLSR
]RVWDá\FKU]HPLRVá5R]ZyMU]HPLRVáDVSRĪ\ZF]HJRE\áZ\QLNLHPNR
QLHF]QRĞFLREVáXJLV]ODNyZNRPXQLNDF\MQ\FKLPLHMVFRZ\FKRĞURG
NyZDGPLQLVWUDF\MQRVąGRZ\FKRUD]ZHZQĊWU]Q\FKSRWU]HEPLDVWD
3URGXNW\U]HPLRVáDVNyU]DQHJRSU]H]QDF]DQRJáyZQLHQDHNVSRUWGR
LQQ\FKRĞURGNyZPLHMVNLFKL3UXV:LĊNV]RĞüPLDVWSRGODVNLFKPLD
áDFKDUDNWHUSyáUROQLF]\VWąGWHĪVWRVXQNRZRQLVNLSURFHQWSR]RVWD
á\FKG]LHG]LQSURGXNFMLU]HPLHĞOQLF]HM0 QLHMV]H]QDF]HQLH]DMĊüURO
QLF]\FKZUR]ZRMXJRVSRGDUF]\PPLDVW%LHOVNDL'URKLF]\QDE\áR
Z\QLNLHPSHáQLHQLDSU]H]QLHIXQNFMLDGPLQLVWUDF\MQRVąGRZ\FKLKDQ
dlowych. Znaczenie handlu w rozwoju Bielska i powstanie organi-
]DFMLFHFKRZ\FK]QDOD]á\Z\UD]ZQDGDZDQ\FKPLDVWXSU]\ZLOHMDFK
ZNWyU\FKQDMZLĊFHMXZDJLSRĞZLĊFDQRRUJDQL]DFMLZ\PLDQ\KDQGOR
2 $:DZU]\ĔF]\N6WXGLD]G]LHMyZKDQGOX3 ROVNL]: LHONLP.VLĊVWZHP/LWHZVNLPL 5RV
MąZ;9,Z.,Warszawa 1956,s. 45, 108.
3 S.Alexandrowicz, Powstaniei rozwój miastwojewództwa podlaskiego w XV —I po-
áRZLH; 9,,ZÄ $FWD%DOWLFR6ODYLFD´W,%LDá\VWRNV
87
wej, funkcjonowaniu targów, jarmarków, budowy kramów, jatek, wag
LWS7HHOHPHQW\ZSá\QĊá\QDXNV]WDáWRZDQLHVLĊVSHF\ILF]QHMVWUXN
WXU\FHFKRZHMZPLDVWDFKSRGODVNLFKLSDQXMąF\FKZQLFKVWRVXQNyZ
ħUyGáD;9,ZLHF]QHZ\PLHQLDMąSLĊüFHFKyZU]HĨQLNyZSLZRZD
UyZNRZDOL JDUEDU]\LNUDZFyZ'REU]HUR]ZLQLĊWH E\áRPá\QDU
VWZR/XVWUDFMD]UZ\PLHQLDWU]\Pá\Q\ZyMWRZVNLHJRVSRGD
U]DPLNWyU\FKE\OL.RQUDG6LHKHQLHZLF]-DNXE2]DURZLF]L:DNXáD
Jazikowicz 4+DQGOHPZ%LHOVNX]DMPRZDáRVLĊSRQDGNXSFyZ
:LĊNV]RĞü]QLFKE\áDXERJLPLNUDPDU]DPL(OLWDKDQGORZDSURZD
G]LáDKDQGHOGDOHNRVLĊĪQ\1DOHĪHOLGRQLHMWDF\SU]HGVWDZLFLHOHSDW
rycjatu miejskiego jak Sieheniewiczowie, Skwara, Gajownik, M ie-
OHV]NR2]DURZLF]RZLH1LHNWyU]\ ]QLFKSURZDG]LOLSU]HGVLĊELRU
VWZDOHĞQHZGREUDFK5DG]LZLááyZ&KRGNLHZLF]yZL6DSLHKyZ
'RNRĔFD ;9,ZUDGDLáDZD PLHMVNDVNáDGDá\ VLĊ]SU]HGVWDZLFLHOL
SDWU\FMDWXZ\]QDQLDSUDZRVáDZQHJRLNDWROLFNLHJR=F]DVHPGHF\GXMą
FąUROĊ ZRUJDQDFKZáDG]\PLHMVNLHM ]DF]ĊOLRGJU\ZDü NDWROLF\LXQLFL
&HFK\SRGREQLHE\á\Z]DVDG]LHLQVW\WXFMDPLNDWROLFNLPLFKRFLDĪQD
OHĪHOLGRQLFKZ\]QDZF\LQQ\FKREU]ąGNyZFKU]HĞFLMDĔVNLFK:LHOXED
GDF]\]ZUDFDXZDJĊQDXSU]\ZLOHMRZDQHVWDQRZLVNDZFHFKDFKF]áRQ
NyZZ\]QDQLDNDWROLFNLHJR3RSU]H]RUJDQL]DFMHFHFKRZHÄZáDG]HSDĔ
VWZRZHZVSyOQLH]GXFKRZLHĔVWZHPXQLFNLPZ\ZLHUDá\QDFLVNQDPLHV]
F]DQLU]HPLHĞOQLNyZSUDZRVáDZQ\FKDE\LFK]PXVLüGRSU]\MĊFLDXQLL´5.
'RPLQDFMDNDWROLNyZZHZáDG]DFK PLHMVNLFKLFHFKDFKU]HPLHĞOQL
F]\FKVSRZRGRZDáDODW\QL]DFMĊĪ \FLDS XEOLF]QHJR:\UD]HPWHJRE\áD
]PLDQDSURZDG]HQLD]DSLVyZZNVLĊJDFKPLHMVNLFKRGU]MĊ]\
NDUXVNLHJRQDSROVNLLUXVNLDRGUZ\áąF]QLHZMĊ]\NXSROVNLP
=PLDQ\ZĪ\FLXSXEOLF]Q\PLSRMDZLHQLHVLĊSDUDILLXQLFNLFKZ%LHO
VNX]ELHJá\VLĊ]QLHSRP\ĞOQąkoniunkturą gospodarczą jego miesz-
NDĔFyZVSRZRGRZDQą epidemiami, nieurodzajem i zniszczeniami wo-
MHQQ\PLZSRáRZLH;9,,Z%LHOVNVWDáVLĊ wtedy terenem konfliktów
Z\]QDQLRZ\FKNWyUHRGELá\VLĊV]HURNLPHFKHPZFDáHM5]HF]\SRVSR
OLWHM3RF]ąWNLLFKVLĊJDMą;9,Z:UZ%LHOVNXVND]DQRQDĞPLHUü
ĩ\GD%HUQDWD$EUDPRZLF]DRVNDUĪRQHJRSU]H]PLHV]NDĔFyZ1DUZL
4 $-DEáRQRZVNLPodlasie, t. VI,cz. 2, Polska XVI wÄ ħUyGáDG]LHMRZH´W;9,,
F]:DUV]DZDVF]:DUV]ZDV0%DOLĔVNL7/LSLĔVNL6WDURĪ\W
na Polska,t.II, cz.2,Warszawa1845, s.1305.
5 J. Morzy, *HQH]DLUR]ZyMFHFKyZZLOHĔVNLFKGRNRĔFD;9,,Z.,„ Zeszyty Naukowe
8$06HULD+LVWRULFD´3R]QDĔ]V
88
R]DPRUGRZDQLH ]SROHFHQLDVZHJR JRVS RGDU]D,]DDND %URGDZNL
G]LHZF]\Q\Z\]QDQLDNDWROLFNLHJR0 LPRLĪZLQDQLH]RVWDáDXGRZRG
QLRQDZ\URN]RVWDáZ\NRQDQ\6SUDZDWDZ\ZRáDáDOLF]QHVNDUJLĩ\
dów do króla. Zygmunt August w wydanym dla nich przywileju przy-
]QDáÄĪHZ1DUZLL%LHOVNXSRPRZDQD ĩ\GDE\áD´DE\XVXQąüLFK
]PLDVWD-HV]F]HV]HUV]\UR]JáRVZ\ZRáDáDVSUDZD]DEyMVWZDZU
$QFKLPD*DZU\áRZLF]DV\QDSURERV]F]DFHUNZLĞZ0 LNRáDMDZ%LHO
VNXLVND]DQLHQDĞPLHUüDULDQLQD,ZDQD7\V]NLHZLF]DZU2LOH
SLHUZV]DVSUDZDPLDáDSRGáRĪHNU\PLQDOQHFKRüWáHPMHJRE\á\NZHV
WLHZ\]QDQLRZHWRSUREOHP7\V]NLHZLF]DVWDQRZLáQDUXV]HQLH]DVDG
tolerancji wyznaniowej61DUXV]DQLHZROQRĞFLLZ\]QDQLDSU]H]ZáD
G]HPLHMVNLHLGXFKRZLHĔVWZRXQLFNLHE\áRSUDNW\NąF]ĊVWRVSRW\NDQą
ZVSRU]H]SUDZRVáDZQ\PLRFHUNZLHELHOVNLH.RQIOLNW\QDW\PWOHW UZD
á\SU]H]FDáH;9,,L;9,,,VWXOHFLH7.
%UDFWZRSU]\FHUNZL2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJRZ%LHOVNXSRZVWDáR
MDNRMHGQR]SLHUZV]\FKQD]LHPLDFK:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLH
JR-HJR SRZVWDQLHE\áR]ZLą]DQH]QDUDVWDMąFą NRQNXUHQFMąZLVW
QLHMąF\FKQDWHUHQLHPLDVWDFHFKDFKU]HPLHĞOQLF]\FK5\ZDOL]DFMDSR
VLDGDáDDVSHNWZ\]QDQLRZ\8SU]\ZLOHMRZDQHVWDQRZLVNRU]HPLHĞO
QLNyZNDWROLFNLFKZFHFKDFKGRSURZDG]LáRGRNRQIOLNWyZUHOLJLMQ\FK
=DWDUJLSRZVWDá\QDWOHQDáRĪHQLDQDSUDZRVáDZQ\FKLSURWHVWDQFNLFK
F]áRQNyZFHFKXRERZLą]NXSáDFHQLDSRGDWNXQDU]HF].RĞFLRáDáD
FLĔVNLHJR3XQNWHP VSRUQ\PE\áR REFKRG]HQLHSU]H] SUDZRVáDZ
Q\FKĞZLąWZHGáXJNDOHQGDU]DMXOLDĔVNLHJRLU\ZDOL]DFMDSU]HGVWDZL
FLHOLREXZ\]QDĔFKU]HĞFLMDĔVNLFKZHZáDG]DFKPLHMVNLFK
6 Opis sprawy Iwana Tyszkiewicza: A.Lubieniecki,Poloneutychia: DUV]DZD²àyGĨ
1982,s.151-159; B.Baranowski i W.Lewandowski,Nietolerancjai zabobon w Polscew XVII
L;9,,,Z., Warszawa 1950, s. 75-77; A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL..,s.18-181.
7 1DSRF]ąWNX;9,,ZRERZLą]\ZDáD]DVDGDĪHNDĪG\]SLĊFLXFHFKyZPLHMVNLFKQD
WHUHQLH%LHOVNDGRVWDUF]DáĞZLHFHGRMHGQHM]SUDZRVáDZQ\FKFHUNZL3 DQRZDáDZyZF]DV
Z]JOĊGQDUyZQRZDJDSUDZRVáDZQ\FKLNDWROLNyZZ]DU]ąG]LHFHFKX-HV]F]H]D6WDQLVáDZD
$XJXVWD3 RQLDWRZVNLHJRZ\VáDQLGR%LHOVNDNRPLVDU]HGODSU]HSURZDG]HQLDUHZL]MLPLDVWD
QRUPRZDOLV\WXDFMĊZ\]QDQLRZąZFHFKDFKU]HPLHĞOQLF]\FKN ZLHWQLDUÄ 1DND
]XMHP\DE\RGWąGFHFKPLVWU]HZV]HONLFKZW\PPLHĞFLH]QDMGXMąF\FKVLĊFHFKyZZ\ELHUDQL
E\OLSU]H]GZDODWD]U]\PVNLHJROXEJUHFNLHJRXQLFNLHJRREU]ąGNXWU]HFLHJR]DĞURNX
PRĪHE\üREUDQ\LG\]XQLWDOHFQRWOLZ\]GDWQ\LZU]HPLRĞOHVZRLPGRVNRQDá\DMHĞOLE\
PLĊG]\G\]XQLWDPLQLHPyJáVLĊ]QDOHĨü]GDWQ\WHG\LWU]HFLHJRURNXPRĪHE\üREUDQ\
]áDFLĔVNLHJROXEXQLWyZREU]ąGNX´=DND]DQRSU]\W\PRGGDZDQLDĞZLHFGODFHUNZLSUD
ZRVáDZQHMĞ Z0LNRáDMD: RVNQDĞZLHFHPyJáE\üMHG\QLHGRVWDUF]DQ\GODNRĞFLRáDIDUQH
JRLFHUNZLXQLFNLHMĞZ0LFKDáD$ UFKDQLRáDOpisanije rukopisnogo otdielenija W ilenskoj
Publicznoj Bibliotieki,t. 4, Wilno1905,s. l62
89
%LHOVNLHEUDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRSRZVWDáRSU]\FHUNZLVR
ERUQHMLSU]\MĊáRMHMZH]ZDQLHF]HUZFDUEUDFWZRRWU]\PD
áRRGZáDG\NLZáRG]LPLHUVNREU]HVNLHJR+LSDFHJR3RFLHMDVSHFMDOQ\
SU]\ZLOHM=SU]\ZLOHMXZ\QLNDĪHPLHV]F]DQLHELHOVF\X]\VNDOL]JR
GĊSDWULDUFK\-HUHPLDV]D,,QD]DáRĪHQLHRUJDQL]DFMLUHOLJLMQHM%LVNXS
ZáRG]LPLHUVNREU]HVNL+LSDF\3RFLHMX]QDáEUDFWZRELHOVNLHLSROH
FLáMHJRF]áRQNRP]DáRĪHQLHSU]\QLPV]NRá\V]SLWDODLSU]\WXáNXGOD
FKRU\ FKLXERJLFK ,QLFMDWRUDPL]DáRĪHQLD RUJDQL]DFML EUDFNLHM E\OL
mieszczanie bielscy, którzy weszli w bliskie kontakty z bractwem
OZRZVNLPLZLOHĔVNLP&]áRQNDPLEUDFWZDE\OLSU]HZDĪQLHSU]HG
VWDZLFLHOHFHFKXNXĞQLHUVNLHJR&HFKWHQE\áQDMZLĊNV]ąRUJDQL]DFMą
U]HPLHĞOQLF]ąQDWHUHQLH%LHOVND-XĪZURWU]\PDáRQSU]\ZLOHM
LSRWZLHUG]HQLHVZHJRVWDWXWXRGNUyORZHM$QQ\2VWUDNRQNXUHQFMD
ZĞUyGU]HPLHĞOQLNyZWHJRFHFKXLVSRU\Z\]QDQLRZHGRSURZDG]Lá\
GRSRZVWDQLDRUJDQL]DFMLU]HPLHĞOQLF]RUHOLJLMQHMEUDFWZD&HQWUXP
EUDFWZDE\áDFHUNLHZVRERUQD2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRQDXWU]\PDQLH
NWyUHMFHFKNXĞQLHUVNLSU]H]QDF]DáF]ĊĞüVZRLFKGRFKRGyZ8.
3U]\ZLOHM+LSDFFJR3RFLHMD]USU]HND]\ZDáEUDFWZX]DU]ąG
QDGFHUNZLąVRERUQąZ%LHOVNX&]áRQNRZLHEUDFWZDPLHOLZ\ELHUDü
ÄVZLDV]F]HQQLNyZERJRXJRGQ\FKF]HVWQ\FKSUDZRVáDZQ\FKGLD
skolow ili uczilcew szkolnych dietiem swoim i priszelcow ubogich po
F]LQXV]NRáSULPDOLEROQLFXV]SLWDOXERJLUDGLVZRLFKVWURLOL´6WDWXW
EUDFWZDRNUHĞODáRERZLą]NLLSUDZDMHJRF]áRQNyZ'RRERZLą]NyZ
QDOHĪDáRVNáDGDQLHRILDU\QDFHUNLHZEUDFNąLV]SLWDOZQRV]HQLHXV
WDORQHMNZRW\SLHQLĊĪQHMGRNDV\EUDFNLHM]DU]ąG]DQLHGREUDPLEUDF
WZDSRPRFXERJLPF]áRQNRPEUDFWZD RSLHNDQDGZGRZDPLLVLH
URWDPLSRĞPLHUFLF]áRQNDEUDFWZDXF]HVWQLFWZRZQDERĪHĔVWZDFK
]HEUDQLDFKSRJU]HEDFKLLQQ\FKZDĪQ\FKXURF]\VWRĞFLDFKGRW\F]ą
F\FKEUDFWZD6SRU\PLĊG]\F]áRQNDPLRUJDQL]DFMLUHOLJLMQHMUR]VWU]\JDá
VSHFMDOQ\VąG:NZHVWLDFKZLDU\LQDUXV]HQLDFKSUDZ&HUNZLVSRU\
UR]VWU]\JDáELVNXSDSRGF]DVMHJRQLHREHFQRĞFLSURWRSRS1DUXV]D
MąF\VW DWXW EUDFWZD OXE UHJXáĊ&HUNZL PLHOLE\ü RGáąF]HQL RG QLHM
LSR]EDZLHQLF]áRQNRVWZD EUDFWZDRUD]REMĊFLDQDWHPą ÄĝZLĊ
W\FK2WFRZLĪHZ1LNLHMLSURF]LFKVZLDW\FK´9&]áRQNLHPEUDFWZD
8 A.Mironowicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR...,s. 10, 11.
9 AZR, t. IV,s. 69-71. Potwierdzenieprzywileju Hipacego P ocieja dla bractwa biel-
VNLHJRSU]H]:áDG\VáDZD,9OXWHJRUAW AK,t. XXXIII, s. 137-139; A. Mirono-
wicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR...,s. 42, 43.
90
]RVWDZDá\RVRE\NWyUHX]QDá\VWDWXWEUDFWZDL]áRĪ\á\SU]\VLĊJĊ
&]áRQNRZLHEUDFWZDZ\ELHUDOLVSRĞUyGVLHELHF]WHUHFKVWDUV]\FK:\
EyUF]áRQNyZLSRG]LDáIXQNFMLGRNRQ\ZDQHE\á\ZQLHG]LHOĊĞZ7R
masza (Fomy) po Zmartwychwstaniu Chrystusa. Starsi bractwa re-
SUH]HQWRZDOLMHQD]HZQąWU]EURQLOLMHJRSUDZLLQWHUHVyZ'RQLFK
QDOHĪDáRUyZQLHĪ]DU]ąG]ąQLHNDVąEUDFWZDGEDQLHRMHJRGREUDLVWDáH
LFKSRPQDĪDQLHVNáDGDQLHFRURF]Q\FKVSUDZR]GDĔRUD]QDG]yUQDG
SU]HVWU]HJDQLHPSU]H]MHJRF]áRQNyZVWDWXWXLSUDZ&HUNZLSUDZR
VáDZQHM3RSU]H] VZRMąRUJDQL]DFMĊ F]áRQNRZLHEUDFWZD RGJU\ZDOL
ZDĪQąUROĊZĪ\FLXSROLW\F]Q\PVSRáHF]Q\PLNXOWXUDOQRUHOLJLMQ\P
%UDFWZDSRVLDGDMąFHSUDZRVWDXURSLJLDOQHFLHV]\á\VLĊGXĪ\PDXWRU\
WHWHPZĞUyGGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FKFDáHJR.RĞFLRáDSUDZRVáDZ
QHJR3UHVWLĪ EUDFWZORNDOQ\FK W\SXELHOVNLHJR RJUDQLF] DáVLĊ GR
SURWRSRSLLEąGĨPLHMVFRZRĞFLZNWyUHMIXQNFMRQRZDá\
6]F]HJyOQąUROĊZG]LDáDOQRĞFLEUDFWZRGJU\ZDá\SURZDG]RQHSU]H]
QLFKV]NRá\%\á\RQHSU]H]QDF]RQHGODG]LHFLF]áRQNyZEUDFWZDLRVyE
XERJLFKÄZLDU\JUHFNLHM´1DXWU]\PDQLHV]NyáLQDXF]\FLHOLEUDFWZR
SU]H]QDF]DáRVSHFMDOQHĞURGNL3U]HGSRZVWDQLHPV]NROQLFWZDXWU]\
P\ZDQHJR]IXQGXV]yZEUDFWZFHUNLHZQ\FKFDáDRĞZLDWDZ.RĞFLH
OHSUDZRVáDZQ\PVNRQFHQWURZDQDE\áDZRNyáFHUNZLLPRQDVWHUyZ
:WHJRW\SXSODFyZNDFKRĞZLDWRZ\FKXF]RQRMHG\QLHF]\WDQLDNVLąJ
OLWXUJLF]Q\FKMĊ]\NDFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLHJRLĞSLHZXFHUNLHZQHJR
/LF]EĊXF]QLyZRJUDQLF]DáRDNWXDOQH]DSRWU]HERZDQLHSDUDILLQDVáXĪ
EĊFHUNLHZQą:V]NRáDFKSU]\NODV]WRUQ\FKLSDUDILDOQ\FKE\áR]D
zwyczaj kilku uczniów. Nauczycielamiw nich byli proboszczowie pa-
UDILLOXE]DNRQQLF\6]NRá\EUDFNLHVWDQRZLá\NURNGRSU]RGXZUR]
ZRMXV]NROQLFWZD SUDZRVáDZQHJR3U]HE\ZDáR ZQLFKRG NLONXGR
NLONXG]LHVLĊFLXXF]QLyZSR]QDMąF\FKUR]V]HU]RQ\SURJUDPQDXF]D
QLD1DSURJUDPWHQVNáDGDáDVLĊQDXNDMĊ]\NyZFHUNLHZQRVáRZLDĔ
VNLHJR UXVNLHJRJUHFNLHJR áDFLĔVNLHJRLSROVNLHJR RUD]W]Z JUXSD
SU]HGPLRWyZĞZLHFNLFKJUDPDW\NDSRH]MDUHWRU\NDGLDOHNW\NDHOH
PHQW\ILOR]RILLLDU\WPHW\NL:V]NRáDFKEUDFWZVWDXURSLJLDOQ\FKZ\
NáDGDQR SRQDGW RORJLNĊ JHRJUDILĊDVWURQRPLĊ LPX]\NĊ
6]NRáDEUDFNDZ%LHOVNXSRVLDGDáDRJUDQLF]RQ\Z\EyUSU]HGPLR
WyZQDXF]DQLD,FKOLF]EDE\áDSRG\NWRZDQD]DSRWU]HERZDQLHPQD
DEVROZHQWyZ RRNUHĞORQ\FK NZDOLILNDFMDFKPRĪOLZRĞFLDPL HNRQR
micznymi bractwa i pozyskaniem odpowiednich nauczycieli. Dlate-
91
JRWHĪQDXF]DQLHZELHOVNLHMV]NROHEUDFNLHMRJUDQLF]DáRVLĊGRGRE
rego opanowania czytania 3LVPDĝZLĊWHJR, poznania teologii, nauki
ĞSLHZXFHUNLHZQHJRRUD]GRGDWNRZRMĊ]\NDFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLH
JRáDFLQ\LJUHNL106]NRáDSU]\JRWRZ\ZDáDNDQG\GDWyZQDGXFKRZ
Q\FK&HUNZLSUDZRVáDZQHMQDXF]\FLHOLV]NyáEUDFNLFKLVáXĪEĊFHU
NLHZQąSVDOPLVWyZOHNWRUyZSRPRFQLNyZSURERV]F]yZ=NUĊJX
V]NyáEUDFNLFKZ\ZRG]LOLVLĊDXWRU]\XWZRUyZSROHPLF]Q\FKREURĔ
cy praw „wiary greckiej”. Zgodnie z postanowieniem soboru prawo-
VáDZQHJR]F]HUZFDUV]NRá\LV]SLWDOHPLDá\]DFKRZDüVZR
MHQDGDQLD]LHPVNLH'RLFKXWU]\PDQLD]RERZLą]DQRSRQDGWRSUR
ERV]F]yZSDUDILL0 XVLHOLRQLRGGDZDüG]LHVLąWąF]ĊĞüVZ\FKGRFKR
GyZ'HF\]MDWDGRW\F]\áDUyZQLHĪV]NyáEUDFNLFKNWyUHW\PVSRVR
EHPRWU]\P\ZDá\GRGDWNRZHĨUyGáRGRFKRGyZ:REHFRSR]\FMLEL
VNXSyZSUDZRVáDZQ\FKSRVWDQRZLHQLHRREFLąĪHQLXPDWHULDOQ\PGX
FKRZQ\FKQLHZHV]áRZĪ\FLH
2GSRF]ąWNXSRZVWDQLDEUDFWZD2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNX
REVHUZXMHVLĊGXĪąDNW\ZQRĞüMHJRF]áRQNyZ3U]HGVWDZLFLHOHEUDF
WZD XF] HVWQLF]\OLZS UDFDFK VRERUXSUDZRVáDZQHJR Z%U]HĞ FLX
ZU3LĊFLRRVRERZDGHOHJDFMDEUDFWZD&\U\O.R]PLHU%D]\OL
(ZG]LPRZLF]:DV\O6HUSHZLF]0 LFKDá/HZNRZLF]L0 LFKDá7\PR
V]HZLF]]GHF\GRZDQLHZ\SRZLHG]LDáDVLĊSU]HFLZNRGHF\]MRPV\
QRGXXQLMQHJR LSRGSLVDáDVLĊSRGSRVWDQRZLHQLDPL VRERUXSUDZR
VáDZQHJR113RVWDZDEUDFWZDELHOVNLHJRRGPLHQQDDQLĪHOL]ZLHU]FK
QLNDGLHFH]MLZáRG]LPLHUVNREU]HVNLHM+LSDFHJR3RFLHMDPLDáDVZR
MHGáXJRWUZDáHNRQVHNZHQFMHGODVWRVXQNyZZ\]QDQLRZ\FKQDWHUH
QLH%LHOVND,QLFMDWRUXQLL+LSDF\3RFLHMGąĪ\áGRSRGSRU]ąGNRZD
QLDGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FKVZHMGLHFH]MLQRZHPX.RĞFLRáRZLJUHF
NRNDWROLFNLHPX6]F]HJyOQH]DELHJLSRGMąáRQZVWRVXQNXGRF]áRQ
NyZNDSLWXá\ELVNXSLHMNU\áRV]DQLSU]HGVWDZLFLHOLZ\ĪV]HJRGXFKR
ZLHĔVWZD]DNRQQHJR &HOHPMHJR E\áRMXU\VG\NF\ MQH X]DOHĪQLHQLH
JáyZQ\FKRĞURGNyZ]DNRQQ\FKLFHUNZLVRERUQ\FKZ%U]HĞFLX:áR
dzimierzu, Bielsku i Drohiczynie. W Bielsku soborna cerkiew Bo-
KRMDZOHĔVND]QDMGRZDáDVLĊZHZáDGDQLXQLHSU]\FK\OQLHQDVWDZLRQH
JRGRXQLLEUDFWZDFHUNLHZQHJR3RGREQHVWDQRZLVNR]DMĊáRGXFKR
10 A.Mironowicz, 6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQHQD] LHPLDFKELDáRUXVNLFKZ;9,;9,,,Z.,
VWHQĪH6]NROQLFWZRS UDZRVáDZQHZ5]HF]\SRVSROLWHM,s.18-39.
11 Ekthesis,„ Ruskaja IstoriczeskajaBibliotieka”,t.XIX,P etersburg 1903,s. 376; A. Mi-
ronowicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR...,s. 12, 13.
92
ZLHĔVWZR]DNRQQH%LHOVNDLZLĊNV]DF]ĊĞüNOHUXĞZLHFNLHJR3RVWUR
QLHXQLFNLHJRRUG\QDULXV]DGLHFH]MLRSRZLHG]LDáVLĊSURWRSRSELHOVNL
]F]ĊĞFLąSRGOHJáHJRPXGXFKRZLHĔVWZD%\OLZĞUyGQLFKSURERV]
F]RZLHFHUNZL1DURG]HQLD10 3LĝZ7UyMF\)DNWWHQZ\ZRáDáSUR
WHVW\ZLHUQ\FKW\FKSDUDILL3R]RVWDáHSDUDILHELHOVNLH%RKRMDZOHĔ
VND=PDUWZ\FKZVWDQLD&KU\VWXVDLĞZ0 LNRáDMDSR]RVWDZDá\ZLHU
QH.RĞFLRáRZLSUDZRVáDZQHPX
%UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVWDáRVLĊJáyZQ\PRĞURGNLHPDQ
W\XQLMQ\PZ%LHOVNXLRGU]XFLáR] ZLHU]FKQRĞüELVNXSD+LSDFHJR3R
FLHMD7HQ ]NROHLQD SRF]ąWNX;9,,Z QLHRND]\ZDá QDQLH ZLĊN
V]\FKQDFLVNyZ1DGHUZDĪQHGODKLHUDUFKLLXQLFNLHME\áRSR]\VND
QLH GODXQLL PRQDVWHUXVXSUDVNLHJR LFHUNZL VRERUQHM Z%U]HĞ FLX
%UDFNą FHUNLHZ ELHOV Ną FKURQLáD S RQDGWRNRQV W\W XFMD VHMPRZD
]UPyZLąFDĪHÄEUDFWZDWHĪFHUNZLHUHOLJLH\*UHFNLH\SU]\
prawach y przywilejach ich zachowujemy”12.
3R]EDZLHQLH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRSUDZLKLHUDUFKLLRUD]SURX
QLFNDSROLW\ND=\JPXQWD,,,VSRZRGRZDá\VWRSQLRZHSU]HFKRG]H
QLHGXFKRZQ\FKSUDZRVáDZQ\FKZ%LHOVNXSRGMXU\VG\NFMĊZáDG\
NyZXQLFNLFK3URFHV WHQQLH]RVWDá]DKDPRZDQ\ QDZHWSRQLHRIL
FMDOQ\PUHDNW\ZRZDQLXKLHUDUFKLLZUSU]H]SDWULDUFKĊ7HRID
QHVD:]MD]GDFKGXFKRZLHĔVWZDXQLFNLHJRFRUD]F]ĊĞFLHMEUDOLXG]LDá
SU]HGVWDZLFLHOHĞZLHFNLHJR GXFKRZLHĔVWZDPLDVWD %LHOVND13. Król,
PLPRSURWHVWyZVWURQ\SUDZRVáDZQHMNRQVHNZHQWQLHZVSLHUDáXQL
WyZDNFHSWXMąF]DMPRZDQLHSU]H]QLFKFHUNZLLPRQDVWHUyZ3URX
nicka polityka Zygmunta III oraz naciski ze strony unicko-katolic-
NLHMQDGXFKRZLHĔVWZRSUDZRVáDZQHGRSURZDG]Lá\GRSU]HMĊFLDSU]H]
XQLWyZQDSRF]ąWNXODWWU]\G]LHVW\FK;9,,ZFHUNZLVRERUQHMZ%LHO
VNX:yZF]HVQ\FKUHDOLDFKVSRáHF]QRZ\]QDQLRZ\FKREMĊFLHFHUN
ZLQDVWąSLáRPHWRGąVLáRZą)DNWWHQZ\ZRáDáOLF]QHSURWHVW\EUDFW
ZDFHUNLHZQHJRNWyUH]DU]ąGyZ=\JPXQWD,,,QLHSU]\QLRVá\ZLĊN
V]HJRVNXWNX'RSLHURREMĊFLHZUZáDG]\SU]H]:áDG\VáDZD
,9]PLHQLáRSRáRĪHQLHVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM7ROHUDQF\MQDSR
12 Volumina Legum,t.II, P etersburg1859, s.439.
13 3 RGSRVWDQRZLHQLHP]MD]GXGXFKRZLHĔVWZDPHWURSROLLXQLFNLHMZ1RZRJUyGNX
SDĨG]LHUQLNDUZVSUDZLHRILDURZDQLDSRNRSLHJURV]\RGNDĪGHJRGXFKRZQHJR
QD]DáRĪRQąSU]H]-y]HID:HODPLQD5XWVNLHJRV]NRáĊáDFLĔVNąLVáRZLDĔVNąSRGSLVDáVLĊ
„ Grzegorz swiaszczennik bielski”.Opisanijedokumientow archiwazapadno-ruskich uniat-
skich mitropolitow,t. I,Moskwa 1897,s. 199.
93
lityka nowego króla, a nade wszystko oficjalne reaktywowanie hie-
UDUFKLL.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRSU]\ZUyFLá\SRGVWDZĊSUDZQąGRVWD
UDĔRRG]\VNDQLH RELHNWyZVDNUDOQ\FK LGyEU3RGHMPRZDQH SU]H]
VWURQĊSUDZRVáDZQą]DELHJLVSRZRGRZDá\GáXJRWUZDáHNRQIOLNW\]XQL
tami na forum sejmowym i w miastach królewskich. Terenem konf-
OLNWyZE\áUyZQLHĪ%LHOVNQD3RGODVLX
1DVHMPLHNRURQDF\MQ\P:áDG\VáDZD,9PDUFDUGRV]áR
GRZ\GDQLDSU]H]PRQDUFKĊDyplomuNWyU\SRWZLHUG]DáSRVWXODW\
SUDZRVáDZQH]DZDUWHZPunctach uspokojenia religiigreckiej.Dyplom,
SRWZLHUG]RQ\SU]H]NRQVW\WXFMĊVHMPRZąVWDáVLĊSUDZHPRERZLą
]XMąF\PGRQDMEOLĪV]HJRVHMPXLJZDUDQWHPUHDOL]DFMLSRVWXODWyZVSR
áHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM1DMHJRPRF\SUDZRVáDZQLX]\VNDOLRILFMDO
ne uznanie hierarchii, potwierdzenie prawa do posiadanych cerkwi,
EUDFWZV]SLWDOLGUXNDUĔ]JRGĊQD EXGRZĊQRZ\FKRELHNWyZVDN
UDOQ\FKRUD]ZROQRĞüNXOWX:áDG\VáDZ,9QDPRF\Dyplomu powo-
áDá NRPLV MĊ NWyUD PLDáDGRNRQDü S RG]LDáXPRQDVW HUyZ LFHUNZL
ZPLDVWDFKNUyOHZVNLFKSURSRUFMRQDOQLHGROLF]E\Z\]QDZFyZDyp-
lomPRQDUV]\]ZUDFDáSUDZRVáDZQ\PV]HUHJRELHNWyZVDNUDOQ\FK
ZUD]]XSRVDĪHQLHP]DMĊW\PSU]H]XQLWyZZPLDVWDFKNUyOHZVNLFK
ZW\PSRGODVNLHFHUNZLH2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRLĞZ0 LNRáDMDZ%LHO
VNXĞZ0 LNRáDMDZ'URKLF]\QLHĞZ0 LNRáDMDZ.OHV]F]HODFKL1D
rodzenia NM P w Tokarach14.
Przed wydaniem Dyplomu:áDG\VáDZ ,9 OXWHJRU SR
WZLHUG]LáSU]\ZLOHM+LSDFHJR3RFLHMDQDGDQ\EUDFWZX2EMDZLHQLD3DĔ
VNLHJRZ%LHOVNX:SU]\ZLOHMXNUyOSU]\]QDZDáEUDFWZXSUDZRGR
FHUNZLVRERUQHM ]GZRPDRáWDU]DPL]XSRVDĪHQLHP LSUDZHPSUR
ZDG]HQLDV]NRá\ 15:\NRQDQLHPUR]SRU]ąG]HĔNUyOHZVNLFK]DMĊáDVLĊ
SRZRáDQDQDVHMPLHVSHFMDOQDNRPLVMDZVNáDGNWyUHMZHV]OLSLVDU]
áXFNL6LHPLRQ+XOHZLF]:RMDW\ĔVNLLZRĨQ\]LHPLELHOVNLHM-DQ3LHW
UDQNR=DQLPNRPLVMDSU]\VWąSLáDGRSUDF\GXFKRZQLXQLFF\SRGMĊOL
SUyEĊ QDNáRQLHQLDEUDFWZD GR]PLDQ\ Z\]QDQLD PDMD U
ZG]LHĔ :QLHERZVWDSLHQLD3DĔVNLHJR XQLFNLZáDG\ND ZáRG]LPLHU
sko-brzeski Józef Bakow iecki (1632-1650) po odprawieniu nabo-
ĪHĔV WZDZFHUNZL VRERUQHM2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJRNWyUD ]JRGQLH
14 A.Mironowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHMV WHQĪH
3RGODVNLHRĞURGNL...,s.186,187.
15 Archiw P ietierburgskogo OtiedielenijaInstituta Istorii Rossii, Sankt-P ietierburg,
kol. 114,op. 2,nr 242, k. 1-1v.
94
]HG\NWHPNUyOHZVNLPPLDáDSU]\SDĞüSUDZRVáDZQ\PRJáRVLáSRG
SRU]ąGNRZDQLHEUDFWZDVZHMMXU\VG\NFML:RGSRZLHG]LVWDURVWRZLH
bractwa Sawko Hliw ko, G rzegorz Op ca i Herman Chomikow icz
SU]HGáRĪ\OLELVNXSRZLZáRG]LPLHUVNLHPXHG\NW\NUyOHZVNLHSRWZLHU
G]DMąFHSUDZDEUDFWZDGRFHUNZL&]áRQNRZLHEUDFWZDRĞZLDGF]\OL
UyZQLHĪĪHÄP\QLHSUDJQLHP\LQQ\FKSUDZW\ONRW\FKRWU]\PDQ\FK
RGSDWULDUFK\NRQVWDQW\QRSROLWDĔVNLHJRDQLHRGXQLWyZ´2ĞZLDG
F]HQLHWR E\áRUyZQR]QDF]QH ]RGU]XFHQLHPX]QDQLD RUG\QDULXV]D
GLHFH]MLXQLFNLHM ] D]ZLHU]FKQLND (IHNWHPNRQIOLNWX SRZVWDáHJR
ZFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR PLĊG]\SUDZRVáDZQ\PLSDUDILDQD
PLDZáDG\Ną -y]HIHP%DNRZLHFNLP E\áRXZLĊ]LHQLH QDSROHFHQLH
WHJRRVWDWQLHJRGZyFKF]áRQNyZVWDUV]\]Q\EUDFNLHM²,ZDQD3UR
NRSRZLF]DL+DZU\á\5RPDQRZLF]D1LH]ZDĪDMąFQDSURWHVW\SU]HG
VWDZLFLHOLEUDFWZDFHUNLHZQHJRELVNXSXQLFNL]QLHZDĪ\áSUDZRVáDZ
Q\FKSDUDILDQLZ\MHFKDá]PLDVWD]DELHUDMąFGRNXPHQW\FHUNZLVR
ERUQHM6WURQDSUDZRVáDZQDRGSRZLHG]LDáD]áRĪHQLHPVNDUJLGRNUyOD
:áDG\VáDZD,916.
:DONLRFHUNLHZ2EMDZ LHQLD3DĔVNLHJR W UZDá\DĪ GRSU]\ E\FLD
do miasta komisarzy królewskich. 13 czerwca 1633 r. unicki proto-
pop bielski FiRGRU-DNXERZLF]]DVNDUĪ\áSUDZRVáDZQ\FKPLHV]F]DQ
SU]HGVąGHPJURG]NLPZ%UDĔVNX=DU]XFLáLPDEUDNSRVáXV]HĔ
VWZD ZáDG\FHXQLFNLHPXE QDUXV ]HQLHGHF\]MLPHW URSROLW\ XQLF
NLHJR:HODPLQD5XWVNLHJR]ZU]HĞQLDUZVSUDZLHGREUR
ZROQHJRSU]HMĞFLDSRGMHJRMXU\VG\NFMĊFHUNZLVRERUQHMZ%LHOVNX
FZ \JQDQLH UHNWRUD V]NRá\EUDFNLHMX]QDMąFHJR]ZLHU]FKQRĞüEL
VNXSyZXQLFNLFKG] DMĊFLHFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRHXQLH
PRĪOLZLHQLHRGSUDZLDQLDQDERĪHĔV WZDZWHMĪHFHUNZLZáDG\FHEU]H
skiemu Józefowi Bakowieckiemu. Przedst awiciele bractwa odpo-
ZLHG] LHOLQDWH]DU]XW\WáXPDF]ąFVLĊSU]\QDOHĪQRĞFLąGR.RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJR%LVNXS XQLFNLPLPRSUDZ QHJRSU]HND]DQLD FHUN
ZLVRERUQHMGODEUDFW ZDQLH]UH]\JQRZ Dá]MHMRG]\VNDQLDOLSFD
US R ]DNRĔF]HQLXOLWXUJLL FHOHEURZDQHM SU]H] SURERV ]F]D
SDUDILL=PDUW Z\FKZVWDQLD&KU\VW XVD6HOXMDQD.XĨPLF]DSU]\E\á
16 2SLVZ\ GDU]HĔNWyUH PLDá\PLHMVF HLPDMD USU]H GVWDZLáHPQDSRGVWD
wie dokumentów archiwalnych Centralnego Archiwum Historycznego w Wilnie nr 8417,
N3RU''RZJDMáR6WURQLF]NDL]LVWRULLS UDZRVáDZQRJR%RJRMDZOHQVNRJRE UDW
stwa w gorodie Bielskie (1633-1636),„Grodnienskije Jeparchialnyje Wiedomosti”, Grod-
no 1909,nr 49-50.
95
GRFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRJG]LHQDNáDQLDáEUDFWZRDE\ QLH
F]\QLáRSRG]LDáyZLSRGSRU]ąGNRZ DáRVLĊ MHJRMXU\ VG\NFML :RG
powiedzi przedstawiciel bractw a Herman Chomikow icz w imieniu
SDUDILDQSRSURVLá ELVNXSD-y]HID %DNRZLHFNLHJRRSR]RVWDZ LHQLH
LFKÄZGDZQHMZLHU]HJUHFNLHM´2EUDĪRQ\VáRZDPLSU] HGVWDZLFLHOD
EUDFW ZDXQLFNLELVNXSRS XĞFLáFHUNLHZ171DWDNąSRV WDZĊEUDFWZD
QLHZąWSOLZ\ZSá\ZPLDáOLVWPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\á\SRWZLHUG]D
MąF\ MHJRSUDZDLQDZRáXMąF\ GRSR]RVWDQLDZ ÄZLHU]HVWDURĪ\ WQHM
JUHFNLHM´:REHFQDSLĊWHMV\W XDFMLZPLHĞFLH PHWURSROLWDNLMRZVNL
Z\VáDáGR%LHOVNDZFKDUDNWHU]H SHáQRPRFQLNDKLHURPQLFKD7 HRIL
la Wasilewicza Leontow icza187HRILO/HRQWRZLF]S U]\E\áGRPR
17 A.Mironowicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR...,s. 16.
18 ĩ\FLHLG]LDáDOQRĞü7HRILOD/HRQWRZLF]DVąPDáR]QDQHZKLVWRULRJUDILL2MFLHF7HR
ILOR GUSURZDG]LáSDPLĊWQLNZIRUPLHGLDULXV]D1DMHJRVWURQDFK]QDOD]á\V LĊRVRELV
WHUHIOHNVMHDXWRUDOLVW\Z\V\áDQHSU]H]QLHJRLRWU]\P\ZDQHRGUyĪQ\FKRVyE'LDULXV]
SR]RVWDMHMHGQ\P]JáyZQ\FKĨUyGHáGRELRJUDILLÄ ULVLGHQWDPHWURSROLWDĔVNLHJR´1DMHJR
SRGVWDZLHZLDGRPRĪH7HRILO/HRQWRZLF]SU]\MąáVWDQGXFKRZQ\QDGáXJRSU]HG
URNLHPLRWU]\PDáGREUHZ\NV]WDáFHQLH-HJRSUHG\VSR]\FMHLQWHOHNWXDOQHLRUJDQL]DF\MQH
]ZUyFLá\XZDJĊF]áRQNyZUHDNW\ZRZDQHMKLHUDUFKLL. RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR:ODWDFK
R7HRILOE\áSHáQRPRFQLNLHPPHWURSROLW\NLMRZVNLHJR+LRED%RUHFNLHJRLáXFNR
RVWURJVNLHJR,]DDND%RU\VNRZLF]DRUD]SU]HáRĪRQHJREUDFWZDĝZ'XFKD-y]HID%REU\NR
ZLF]DZ:LOQLHL/XEOLQLH8 WU]\P\ZDáEOLVNLHNRQWDNW\]F]RáRZ\PLSU]HGVWDZLFLHODPLGX
FKRZLHĔVWZDLĞZLHFNLHMVSRáHF]QRĞFL.RĞFLRáDS UDZRVáDZQHJR:F]DVLHS RE\WXZ:LOQLH
ZODWDFKR7HRILOE\áQDXF]\FLHOHPZV]NROHEUDFWZDĝZ'XFKD:URNX
SU]\E\ZDGR/XEOLQDJG]LH]RVWDMHQDPLHVWQLNLHPELVNXSDFKHáPVNLHJR3DL]MXV]D+LSROL
WRZLF]D:MHJRLPLHQLX7HRILO/HRQWRZLF]E\áZ\V\áDQ\]PLVMDPLGRUyĪQ\FKPLHMVFRZRĞ
FL:NZLHWQLXUSU]HE\ZDáZZLOHĔVNLPPRQDVWHU]HEUDFNLP1DPLHVWQLNZáDG\NL
FKHáPVNLHJRSRZUyFLáG R/XEOLQD]ELEOLRWHNąOLF]ąFąN LONDQDĞFLHZROXPLQyZ3 RZUyWMHJR
E\áVSRZRGRZDQ\S URĞEąF]áRQNyZEUDFWZD3 U]HPLHQLHQLD3 DĔVNLHJR]PDUFDU
RSRZUyWÄ SUDZLHGQLNDR7HRILOD]GLDNRQRP´3 URV]RQRJRRSU]\E\FLHQDRNUHVÄWU\EX
QDOVNL´JG]LHPLDáVáXĪ\üUDGąLSRPRFąEUDFWZX:PDMXUPQLFKZ LOHĔVNLLQIRUPR
ZDáELVNXSDFKHáPVNLHJR3DL]MXV]D+LSROLWRZLF]DRZ\NRQDQLXSRZLHU]RQHJRPX]DGDQLD
LSURVLáR]JRGĊQDSRZUyWGR:LOQD:DONLRFHUNLHZSZ3 U]HPLHQLHQLD3 DĔVNLHJRZ/XE
OLQLH]DWU]\PDá\R7HRILOD:W\PF]DVLHE\áWHĪZ\NáDGRZFąZOXEHOVNLHMV]NROHEUDFNLHM
'RSLHURZNRĔFX UELVNXSFKHáPVNLZ\UD]Lá]JRGĊQDZ\MD]GVZHJRQDPLHVWQLND]/XE
OLQD:ODWDFKR7HRILO/HRQWRZLF]]RVWDáSRQRZQLHQDXF]\FLHOHPV]NRá\EUDF
NLHMZ:LOQLH1 RZ\PHWURSROLWDN LMRZVNL3 LRWU0RK\áDQDGDáPXW\WXáQDPLHVWQLNDPHWUR
SROLWDOQHJR:LRVQąU3 LRWU0RK\áDZ\VáDáR7HRILODGR%LHOVNDDE\WDPUHSUH]HQWR
ZDáJRZSU]HMPRZDQLXRGXQLWyZFHUNZLVRERUQHM:REHFSU]HGáXĪDMąF\FKV LĊNRQIOLNWyZ
RFHUNLHZ2EMDZLHQLD3 DĔVNLHJRR7HRILOSR]RVWDZDáZ%LHOVNXSU]H]MHGHQDĞFLHPLHVLĊF\
EĊGąFZ\NáDGRZFąZWDPWHMV]HMV]NROHEUDFNLHM1DFLVNL]HVWURQ\XQLWyZ]PXVLá\JRGR
RSXV]F]HQLD%LHOVNDLXGDQLDVLĊZUGR/XEOLQD7DPWHĪ7HRILO/HRQWRZLF]SU]HE\
ZDáMDNRUHNWRUV]NRá\EUDFNLHMG RU VLHUSQLDUSU]\E\áGR.LMRZDLZVWąSLáGR
.LMRZVNR3 LHF]HUVNLHMàDZU\3 RGF]DVSRE\WXZ.LMRZLHSLV]HV]HUHJXWZRUyZSROHPLF]
Q\FKEURQLąF\FKSUDZDLNDQRQyZ&HUNZLSUDZRVáDZQHM2 VWDWQLFKQRWDWHNZVZHMNVLĊ
96
QDVWHUXĞZ0 LNRáDMD F]HUZ FD UJG]LHSHáQLáIXQNFMĊSR-
ĞUHGQLND PLĊG]\ EUDFW ZHP DPHWURSROLW ąNLMRZV NLP DNW \ZQLH
XF]HV WQLF]ąFZ Z\GDU]HQLDFKQDW HUHQLHPLDVWD
3 sierpnia 1633 r., zgodnie z postanowieniem Dyplomu:áDG\VáD
wa IV, do Bielska przybyli komisarze królewscy, potwierdzili prawa
EUDFWZDGRFHUNZLVRERUQHMLSU]HND]DOLPXMąZHZáDGDQLH7\PF]D
sowym proboszczem cerkwi brackiej, do czasu wybrania duchowne-
JR]RVWDáQDPLHVWQLNPHWURSROLW\R7HRILO/HRQWRZLF]NWyU\ZUD]
]]DNRQQLNDPL]PRQDVWHUXĞZ0 LNRáDMDZ\SHáQLDáRERZLą]NLGXV]
SDVWHUVNLH-HJRWR]DSUDV]DáXQLFNLSURWRSRSELHOVNL7HRGRU-DNX
ERZLF]GRUR]PRZ\REXVWURQRSUDZDFKGRFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔ
VNLHJR:RGSRZLHG]LKLHURPQLFK7HRILOSU]\SRPQLDáGXFKRZQHPX
XQLFNLHPXSUDZDEUDFWZDGRFHUNZLVRERUQHMLMHMMXU\VG\NF\MQą]D
OHĪQRĞüRGSUDZRVáDZQHJRPHWURSROLW\NLMRZVNLHJR19.
Wobec odrzucenia przez bractwo i namiestnika metropolity ki-
MRZVNLHJRUR]PyZRSUDZDFKXQLWyZGRFHUNZLVRERUQHMZU]HĞQLD
USHáQRPRFQLN XQLFNLHJRZáDG\NL ZáRG]LPLHUVNLHJR7\PRWH
XV]6LHPRQRZLF]ZUD]]SR]RVWDá\PLGXFKRZQ\PLXQLFNLPLLNDWR
OLFNąF]ĊĞFLąUDG\PLHMVNLHMVLáą]DMąáĞZLąW\QLĊEUDFNą3RQRZQH]D
MĊFLH FHUNZL2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJRSU]H] XQLWyZZEUHZ SRVWDQR
wieniom DyplomuNUyOHZVNLHJRZ\ZRáDáROLF]QHSURWHVW\S UDZRVáDZ
Q\FK0 HWURSROLWDNLMRZVNL3LRWU0 RK\áDMXĪZU]HĞQLDZ\VáDáOLVW
GRUDMFyZLáDZQLNyZPLDVWD%LHOVND]SURĞEąR]ZURWĞZLąW\QLEUDF
WZXFHUNLHZQHPX3U]HGVWDZLFLHOHEUDFWZD²ÄVáDZHWQ\6DZND+OLZ
czyc, burmistrz starcy rady y Jan Prokopowicz M onachowicz,raiczy
starcy rady, swoim [imieniem — A. M .] y uczciwych Hrehora Pac-
kiewicza Stephanowicza, Hermana Tymoszewicza Chomikowiczasta-
URVWyZ \GR]RUFyZWDNĪH \QV]\FKZV]\VWNLFK EUDFLEUDFWZD QLH
ZXQLH\UHOLJLMQH\VWDURĪ\WQH\JUHFNLH\´²ZU]HĞQLDU]áRĪ\
OLSURWHVW SU]HGVąGHP JURG]NLPPLHOQLFNLP20 :WU]\GQL SyĨQLHM
G]HUH]\GHQWPHWURSROLW\GRNRQDáPDMDU=PDUáZNRĔFXUOXEQ DSRF]ąWNX
U2SUQDSRGVWDZLH.VLĊJDU yĪQ\FKGRNXPHQWyZLSLVP]DáRĪRQDZULSURZD
G]RQDSU]H]U yĪQHRVRE\5XNRSLVQDMDNQLJD;9,,ZLHNDVRVWDZOHQQDMD.LMHZR3LHF]HUVNLMD
8VSLHQVNLMDàDZU\$UFKLPDQGU\WRP$IDQDVLMHP0VWLVWDZVNLP,Centralnaja NaucznajaBib-
liotieka Akadiemi Nauk Ukrainy (dalej: CNB AN Ukrainy), Kijów,74 p./20, k. 2-115;
6*RáXELHZ.LMHZVNLMPLWURSROLW3LRWU0RJLáDLMHJRVSRGZLĪQLNL,Kijew 1898,t. II,s. 30-32.
19 CNB ANUkrainy, 74p./20, k. 34v-35v.
20 CNB AN Ukrainy,74 p./20, k. 11-12; AW AK, t. XXXIII,s. 281, 282; A. Mirono-
wicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR...,s.17.
97
F]áRQNRZLHEUDFWZDSRQRZQLHRVNDUĪ\OLGXFKRZQ\FKXQLFNLFKRF]\
nienie tumultów religijnych i zabór cerkwi sobornej.
=DMĊFLHFHUNZL 2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR QLH ]DKDPRZ DáR UR] ZRMX
G]LDáDOQRĞFLLQVW\WXFML EUDFNLFK1RZ\ URNG]LDáDOQRĞFL SURZDG]LáD
V]NRáD3UDFDMHMÄ]DF]LQDMHWVLDRWMXOLMDZNRWRULLGHQZ]LDWDE\áD
FHUNRZRWXQLDWRZSU]H]SUDZRVáDZQ\FK´5HNWRUHPV]NRá\EUDFNLHM
Z%LHOVNX]RVWDáQDPLHVWQLNPHWURSROLW\NLMRZVNLHJR7HRILO/HRQWR
ZLF]2WU]\PDáRQRGEUDFWZDZ\VRNą]DSáDWĊ]áRW\FKURF]QLH
RUD]GRGDWNRZR EH]SáDWQHXWU]\PDQLH LLQQHHNZLZDOHQW\ %UDFND
SODFyZNDRĞZLDWRZDSRVLDGDáDNLONXQDXF]\FLHOLFLHV]ąF\FKVLĊGX
Ī\PDXWRU\WHWHPZĞUyGPLHV]F]DQLRNROLF]QHMV]ODFKW\ĝZLDGF]\
RW\POLVWRMFDXF]QLDGRQDXF]\FLHODV]NRá\EUDFNLHM3LRWUD$QGUXV]
NRZLF]D]VLHUSQLDUZNWyU\PDXWRUG]LĊNRZDáPX]DZ\
FKRZDQLHV\QDZPRUDOQRĞFLLFQRWDFKFKU]HĞFLMDĔVNLFKRUD]QDXF]H
QLHJRÄUyĪQ\FKPąGURĞFL´21.
:\VRNLSR]LRP]DMĊüZV]NROHEUDFNLHMLURVQąF\SUHVWLĪSU]\FLą
JDá\ GRQLHM PLHV]F]DQLV]ODFKWĊ QLHW\ONR ÄZLDU\JUHFNLHM´ :WHM
V\WXDFMLXQLFNLSURWRSRSELHOVNL)LRGRU-DNXERZLF]]HVZ\P]LĊFLHP
SRSHPEUDĔVNLP,ZDQHP+DUDVLPRZLF]HPZU]HĞQLDUQD
SDGOL QDV]NRáĊ LV]SLWDOEUDFNL :REHFQLHVNXWHF]QRĞFL SURWHVWyZ
ZVąG]LHJURG]NLPPLHOQLFNLPEUDFWZRZU]HĞQLDUZ\VáDáR
OLVWGRPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\á\]SURĞEąRLQWHUZHQFMĊXNUyOD$J
UHV\ZQDSRVWDZDGXFKRZLHĔVWZDXQLFNLHJRZ\ZRáDQD]RVWDáDSU]H
ND]DQLHP.RĞFLRáRZLSUDZRVáDZQHPXGLHFH]MLáXFNRRVWURJVNLHMRUD]
RGU]XFHQLHPSU]H]ZLĊNV]ąF]ĊĞüUXVNLFKPLHV]NDĔFyZ%LHOVNDXQLL
NRĞFLHOQHM2EMĊFLHNDWHGU\áXFNLHMSU]H]$WDQD]HJR3X]\QĊLZ]URVW
]DLQWHUHVRZDQLDPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\á\VSUDZDPLFHUNZLZ%LHO
VNX XPRFQLáRSR]\FMĊ .RĞFLRáDS UDZRVáDZQHJR QDWHUHQLH PLDVWD
3URWHVW\EUDFWZD2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRLPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\
á\SR]DMĊFLXSU]H]XQLWyZFHUNZLVRERUQHMZ%LHOVNXQLHGRSURZD
G]Lá\GRLQWHUZHQFML:áDG\VáDZD,9]DMĊWHJRZW\PF]DVLHSU]\JRWR
ZDQLHPSRUR]XPLHQLDSROVNRURV\MVNLHJRZ3RODQRZLH&]áRQ
NRZLHEUDFW ZD LJQRURZDOLQDERĪHĔVWZD SURWRSRSDELHOVNLHJR )LR
GRUD-DNXERZLF]DZFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRXF]ĊV]F]DMąFQD
OLWXUJLĊGRPRQDVWHUXĞZ0 LNRáDMDVW\F]QLDUVWDUVLEUDFWZD
6DZNR+OLZNR+U\F2SFDL$QFKLP3RSRZLF]ZáDPDOLVLĊGRFHUN
21 CNB AN Ukrainy,74 p./20, k. 65v.
98
ZLVRERUQHML]DEUDOLXWHQV\OLDLNVLĊJLFHUNLHZQH'XFKRZQLXQLFF\
Z\NRU]\VWDOLWHQIDNWGRRJUDQLF]HQLDSUDZEUDFWZD6WDUV]\]QĊEUDF
WZDRVNDUĪRQRRNUDG]LHĪDVSUDZĊVNLHURZDQRGRVąGXEUDĔVNLHJR
*URĨEDVąGXLEUDNSHUVSHNW\Z\QDSUDZQHRG]\VNDQLHFHUNZLVR
ERUQHMVSRZRGRZDá\SRGSLVDQLHOXWHJRUSU]H]F]ĊĞüF]áRQ
ków bractwa „Kontraktu” — porozumienia z unickim protopopem
)LRGRUHP-DNXERZLF]HP LQDPLHVW QLNLHPZáDG\NL ZáRG] LPLHUVNLH
JR-DQHP6]\PRQRZLF]FPÄ.RQWUDNW´]RERZLą]\ZDáEUDFWZRFHU
NLHZQHGRQLHRUJDQL]RZDQLD]HEUDĔLEXQWyZSU]HFLZNRELVNXSRZL
XQLFNLHPXLQLHXF]HVWQLF]HQLHZQDERĪHĔVWZDFKRGSUDZLDQ\FKSU]H]
]DNRQQLNyZPRQDVWHUXĞZ0 LNRáDMD3RGSLVDQLHÄ.RQWUDNWX´VSR
ZRGRZDáRSRG]LDá\ZVSRáHF]QRĞFLEUDFNLHM3RWZLHUG]HQLHSUDZEUDF
WZDGRFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNXDWDNĪHSRGSRU]ąG
NRZDQLHJRPDMDUEH]SRĞUHGQLHM]ZLHU]FKQRĞFLPHWURSROL
W\NLMRZVNLHJRSU]H]HJ]DUFKĊSDWULDUV]HJR3LRWUD0 RK\áĊGRSURZD
G]LáRGR]HUZDQLDÄ.RQWUDNWX´SU]H]SUDZRVáDZQ\FK:RGSRZLH
G]LGXFKRZQLXQLFF\RVNDUĪ\OLSU]HGVąGHPNUyOHZVNLPSU]\ZyG
FyZEUDFWZDR]HUZDQLHÄ.RQWUDNWX´L]DMĊFLHFHUNZLĞZ0 LNRáDMD
:áDG\VáDZ,9RGHVáDáVSyUXQLFNRSUDZRVáDZQ\GRVąGXJURG]NLHJR
Z%UDĔVNX%UDN NRPSHWHQFMLVąGX ZyMWRZVNLHJRGR SURZDG]HQLD
WHJRW\SXVSUDZVSRZRGRZDáSRQRZQHMHMRGHVáDQLHGRVąGXNUyOHZ
VNLHJR'R ]áDJRG]HQLDVSRUXGąĪ\áUyZQLHĪ ELVNXSZáRG]LPLHUVNL
-y]HI%DNRZLHFNL]GDMąF\VRELHVSUDZĊ]EH]SUDZQHJRG]LDáDQLDSRG
OHJá\FKPXGXFKRZQ\FK:áDG\NDXQLFNLSROHFLáVZHPXQDPLHVWQL
NRZL=DFKDULXV]RZL$WDQD]HPX)XUVLHZH]ZDüVWDUV]\]QĊEUDFWZD
LSURWRSRSDELHOVNLHJR-DNXERZLF]DQDVąGSRMHGQDZF]\1DVąG]LH
ZHZU]HĞQLXUVWDUVLEUDFWZD6DZNR+OLZNR*U]HJRU].RE]D
L+HUPDQ&KRPLNRZLF]]DU]XFLOLSURWRSRSRZLELHOVNLHPXQLHSU]HV
trzeganie statut u bractwa potwierdzonego przez Hipacego Pocieja
L=\JPXQWD,,,]DEUDQLHNOXF]\RGVNDUEFDFHUNLHZQHJRJG]LH]QDM
GRZDá\VLĊNVLĊJLVUHEURSLHQLąG]HLGRNXPHQW\QDOHĪąFHGREUDFW
ZD3U]HGVWDZLFLHOHPLHV]F]DQĪąGDOLRGELVNXSDRGZRáDQLDSURERV]
F]DFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR)LRGRUD-DNXERZLF]D2VNDUĪRQ\
QDWRPLDVW]DU]XFDáEUDFWZXNXOW\ZRZDQLHÄJUHFNLFK]Z\F]DMyZ´]QLH
ZDĪDQLH ELVNXSD XQLFNLHJR LSURWRSRSDELHOVNLHJR 8QLFNLV ąG EL
VNXSLZU]HĞQLDU QDND]Dá)LRGRURZL-DNXERZLF]RZLRSX
V]F]HQLHZFLąJXW\JRGQLSURERVWZDZFHUNZLVRERUQHMLREMĊFLH
99
SDUDILL1DURG]HQLD10 3%UDFWZR]RERZLą]DQRGRZ\UHPRQWRZD
QLD]QDMGXMąFHJRVLĊQDWHUHQLH SDUDILLGRPXSDUDILDOQHJR=GHF\]ML
VąGXQLHE\OL ]DGRZROHQLSDUDILDQLHFHUNZL1DURG]HQLD 10 36ąG
SRGNDUąDQDWHP\]DND]DáLVWQLHMąFHPXSU]\FHUNZLEUDFWZXZV]F]\
nania sporów z duchownym unickim22.
=JRGQLH]SRVWDQRZLHQLDPLVąGXELVNXSLHJRZU]HĞQLDU
QDPLHVWQLNELVNXSDZáRG]LPLHUVNLHJR=DFKDULXV]$WDQD]\)XUVSU]H
ND]DáFHUNLHZ2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZUD]]FDá\PXSRVDĪHQLHPEUDF
WZX3URERV]F]HPFHUNZLVRERUQHM]RVWDáV\QSURWRSRSDàXNDV]-D
kubowicz 233U]\MĊFLHSRVWDQRZLHĔXQLFNLHJRVąGXGXFKRZQHJRSU]H]
EUDFWZRE\áRZ\QLNLHP]DLVWQLHQLDZQLPSRG]LDáXLEUDNXVNXWHF]
QHJRZVSDUFLD]HVWURQ\KLHUDUFKLLSUDZRVáDZQHM
,VWRWQH]PLDQ\ZSRáRĪHQLXOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMZ%LHOVNXQDV
WąSLá\SRZDOQ\PVHMPLHU3UDZRVáDZQLSRVáRZLH]DĪąGDOLQD
QLPUHDOL]DFML SRVWDQRZLHĔ]DZDUW\FK ZDyplomie:áDG\VáDZD ,9
]U.UyOSRGQDFLVNLHPRER]XSUDZRVáDZQRSURWHVWDQFNLHJR
PDUFDZ\GDáSU]\ZLOHMGOD.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRSU]\]QDMąF\
PXSUDZRGRPHWURSROLLNLMRZVNLHMRUD]ZáDG\FWZOZRZVNLHJRáXF
NLHJRSRáRFNLHJRSU]HP\VNLHJRLQRZRHU\JRZDQHJRPĞFLVáDZVNLH
JR]XSRVDĪHQLDPL0 RQDUFKDVNDVRZDáSRQDGWRZ\URNLZVSUDZDFK
RZLDUĊPLĊG]\XQLWDPLDSUDZRVáDZQ\PLRUD]SRZRáDáVSHFMDOQąNR
PLVMĊ VHMPRZąNWyUD PLDáDGRNRQDü SRG]LDáXFHUNZL ZNUyOHZV]
czyznach. 17marca przywilejkrólewski, mimo protestów strony unic-
NRNDWROLFNLHM]RVWDáSRWZLHUG]RQ\NRQVW\WXFMąVHMPRZą.RĞFLyáS UD
ZRVáDZQ\]RVWDáGHLXUH]UyZQDQ\].RĞFLRáHPXQLFNLP
8FKZ DOHQLH NRQVW\W XFML VHMPRZHM UR]SRF] ĊáR QRZ \HWDS ZDON
XQLFNRS UDZRVáDZQ\FKQDWHUHQLH%LHOVND%UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔ
VNLHJR]\VNDáRZVSDUFLHSUDZRVáDZQHJRELVNXSDáXFNLHJR$WDQD]H
JR3X] \Q\NWyUHPXZZ\QLNXQRZHJRS RG]LDáXGLHFH]MDOQHJRSRG
OHJDáDSRGODVNDF]ĊĞüGDZQHMGLHFH]MLZáRG]LPLHUVNLHM-HV] F]HZRN
UHVLHREUDG VHMPXSU]\E\áDQD 3RGODVLHNRPLVMD NUyOHZVND NWyUD
GRNRQDáD SRG] LDáXFHUNZL ZPLDV WDFKNUyOHZVNLFK :ZLĊNV ]RĞFL
SU]\SDGNyZSRG]LDá\E\á\NRU]\VW QHGODVSRáHF]QRĞFLÄZLDU\JUHF
NLHM´PDUFDUNRPLVDU]HNUyOHZVF\6WDQLVáDZ*DEULHO=ER
22 A.Mironowicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVWHQĪH3RGODVNLHR ĞURG
ki..., s.190-192.
23 àXNDV]-DNXERZLF]]RVWDáMHV]F]HWHJRVDPHJRGQLD]DWZLHUG]RQ\SU]H]ELVNXSD
ZáRG]LPLHUVNLHJR6*RáXELHZKijewskij mitropolit...,t. II, s.32.
100
URZVNL²VWDURVWDKRURGHOVNL-DQ6WDQLV ]HZVNL² NOXF]QLN áXFNL
RUD]SRVáRZLHVHMPRZL*U]HJRU]&]HWZHUW\ĔVNLL$QGU]HM=DKRURZ
VNL ² GZRU]DQLHNUyOHZVF\S R Z\VáXFKDQLXVW URQ dokonali po-
G]LDáXĞZLąW\ ĔELHOVNLFK2ELHVWURQ\Z]DMHPQLHRVNDUĪ Dá\VLĊRQD
UXV]DQLHVSRNRMXLSUDZ D3UDZRV áDZQL]DU]XFDOLXQLWRPXQLHPRĪ
liwianie wykonywania im praktyk religijnych. Unici przedstawili ko-
PLVDU]RPÄ.RQWUDNWŃWyU\SRGSRU]ąGNRZ\ZDáEUDFWZR2EMDZLH
QLD3 DĔVNLHJRMXU\VG\ NFMLXQLFNLHJRELVNXSDZ áRG]LPLHUVNLHJR.R
PLVDU]HNLHUXMąFVLĊSU]\ZLOHMHP:áDG\VáDZD]QLHĞOLZV]HONLHSR-
SU]HGQLHXVWDOHQLDLSU]HND]DOLSUDZRVáDZQ\P ÄSRGMXULVGLWLąZáD
G\NLáXFNLHJRWHUD]\QDSRW\PEĊGąFHJR´FHUNZLH=PDUWZ\ FKZV
WDQLD&KU\V WXVD 2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJR LPRQDVW HUĞ Z 0 LNRáDMD
ZUD] ]XSRVDĪHQLHP8QLFLRW U]\PDOL]DĞFHUNLHZĝZ7UyMF\L1D
URG]HQLD10 3.RPLVDU] HGHF\]MĊVZąX]DVDGQLDOL ]QLNRPą LORĞ
FLąZ \]QDZFyZ .RĞFLRáDXQLFNLHJRRĞZLDGF]HQLHPSURERV ]F]yZ
FHUNZL :RVNUHVLHĔVNLHMLĞZ 0 LNRáDMDĪH QLH FKFą SR] RVWDZDü
ZREHGLHQFMLXQLFNLFK Z áDG\ NyZZ áRG] LPLHUVNLFK SU]\ ]QDQLHP
SU]H] +LSDFHJR3RFLHMDZ\áąF]QHJRSUDZDEUDFWZDGRFHUNZ L2E
MDZLHQLD3DĔV NLHJRRUD]SRWZLHUG]HQLHP SUDZEUDFWZDGRFHUNZL
sobornej przez króla na sejmie koronacy jnym 1633 r.24
=JRGQLH]GHF\]MąNRPLVDU]\NUyOHZVNLFKPDUFDUEUDFW
ZR SU]HMĊáRRG S URWRSRSD)LRGRUD -DNXERZLF]DFHUNLHZ VRERUQą
3U]HND]XMąFFHUNLHZGXFKRZQ\XQLFNLQLH]ZUyFLáNVLąJLV]DWOLWXU
JLF]Q\FK:Z\QLNXSURWHVWXSURERV]F]DFHUNZLĞZ0 LNRáDMD3LRWUD
7RNDU]HZVNLHJRLEUDFWZDRUD]LQWHUZHQFMLZRĨQHJRELHOVNLHJRV]D
W\LNVLĊJLOLWXUJLF]QH]RVWDá\SUDZRVáDZQ\P]ZUyFRQH
3U]HND]DQLHWU]HFKFHUNZLVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM%LHOVNDZ\
ZRáDáRQRZąIDOĊNRQIOLNWyZZ\]QDQLRZ\FKPDUFDUZGQLX
SRJU]HEXMHGQHJR]HVWDUV]\]Q\EUDFWZD2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR,ZD
QD3URNRSRZLF]DNVLąG]NRĞFLRáDIDUQHJR6]\PRQ6DGRZVNLQDSDGá
QDFHUNLHZĞZ0 LNRáDMDL]DEUDáVHUFDG]ZRQyZ3RZUyFLá\RQHGR
NODV]WRUXSRLQWHUZHQFMLZRĨQHJR-DQD3LHWUDQNL:\GDU]HQLDNWyUH
PLDá\PLHMVFHZPDUFXLNZLHWQLXUQDWHUHQLH%LHOVNDRUD]ZLQ
Q\FKPLDVWDFKNUyOHZVNLFK]PXVLá\NUyOD:áDG\VáDZD,9GRZ\GD
nia 8 maja nowej instrukcji swym komisarzom. „Aby tym samym unia
24 ASD, t. I,s.247-248; AW AK, t. XXXIII,s. 290, 291; A.Mironowicz, Bractwo Ob-
MDZLHQLD3DĔVNLHJRVWHQĪH3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 192, 193.
101
QLH]JLQĊáD\SDFLXGLFLXPZ8QLH\EĊGąFH\W DNGXFKRZQLMDNR\ ĞZLHF
F\FXPGLVSHQGLRDQLPDUXP\SUDZVZ\FKQLHPLHOLĪąGDP\:DV]H
\RQ\FKQDSRPLQDP\ĪHE\ĞFLHQDSRPLHQLRQHPLH\VFDSU]\MD]GVZR\
]QRZXREZLHĞFLOL\RE\GZXPVWURQRPWHUPLQVáXV]Q\QD]QDF]\ZV]\
SU]HGVLĊZH]ZDOLDZ\UR]XPLDZV]\GRVNRQDOHĪHW\FK&HUNZLHXQL
WRZLHE\OLLQUHDOLSRVVHVLRQH\ZQLFKQDERĪHĔVWZDFRQWLQXHRGSUD
wowali, aby te cerkwie uprzednio skwapliwie nieunitom podane, a te
SU]\XQLWDFKZHGOHLQWHQWLH\QDV]H\] RVWDZDü]QRZXXQLWRPSRZUyFL
OLDSRGOH\V]HFHUNZLHGLVXQLWRPSRGGDOL´-DNRMHGQą]FHUNZLNWyUD
SRZLQQDE\ü ]ZUyFRQDXQLWRP LQVWUXNFMDNUyOHZVND Z\PLHQLDFHU
NLHZ2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNX%\áRWRUyZQR]QDF]QH]RGHE
UDQLHP MHMEUDFWZX SUDZRVáDZQHPX'XFKRZQL XQLFF\QLH F]HNDMąF
QDSU]\MD]GNRPLVDU]\PDMDUVLáą]DMĊOLFHUNLHZ2EMDZLHQLD
3DĔVNLHJR L:RVNUHVLHĔVNąSRELOL EURQLąF\FKFHUNLHZ GXFKRZQ\FK
LF]áRQNyZEUDFWZD7HJRVDPHJRGQLDVSOąGURZDQRUyZQLHĪFHUNLHZ
NODV]WRUQąĞZ0 LNRáDMD3RV]NRGRZDQ\LKXPHQELHOVNL3DL]MXV]MDNR
QDPLHVWQLNELVNXSDáXFNLHJR]áRĪ\áLPDMDVNDUJĊZVąG]LHJURG]
NLPPLHOQLFNLP QDSRGVWDURVWĊ ELHOVNLHJR+LHURQLPD %ĊEQRZVNLHJR
duchownych unickich Fiodora Jakubowicza i Iwana Harasimowicza
RUD]GZXQDVWXQDMDNW\ZQLHMV]\FKXF]HVWQLNyZ]DMĞü25.
%UDFWZRQLH]UH]\JQRZDáR]RG]\VNDQLDFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔ
VNLHJRVLHUSQLDUMHJRF]áRQNRZLHSRGZRG]ą6DZNL+OLZNL
L,ZDQD3URNRSRZLF]DZ\áDPDOL]DPNLZGU]ZLDFKZVWDZLRQHSU]H]
GXFKRZQ\FKXQLFNLFKL]DáRĪ\OLQRZHREHMPXMąFĞZLąW\QLĊZVZRMH
SRVLDGDQLH=DMĊFLHFHUNZLSU]H]PLHV]F]DQSUDZRVáDZQ\FKZ\ZRáD
áRSURWHVW\XQLWyZ6SyURFHUNLHZVRERUQąZ%LHOVNXWUDILáQDMSLHUZ
GRVąGXJURG]NLHJRZ%UDĔVNXDSRWHPGRVąGXNUyOHZVNLHJR2ELH
VWURQ\NRQIOLNWXE\á\UHSUH]HQWRZDQHZVąG]LHNUyOHZVNLPSU]H]SHá
QRPRFQLNyZ SOHQLSRWHQWHPSUDZRVáDZQ\FK E\á3DZHá :\VRFNL
DXQLWyZ²$QGU]HM:\V]\ĔVNL1LHMHVW]QDQ\Z\URNVąGXNUyOHZ
VNLHJROHF]PXVLDáRQE\üNRU]\VWQ\GODXQLWyZSRQLHZDĪZU
VąRQLSRQRZQLHSRVLDGDF]DPLFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR%UDF
WZR PLPRVZHM OLF]HEQRĞ FLLSRWHQFMDáX HNRQRPLF]QHJR QLH E\áR
ZVWDQLHSU]HFLZVWDZLüVLĊQDFLVNRPGXFKRZQ\FKXQLFNLFKZVSLHUD
Q\FKSU]H]ZáDG]ĊĞZLHFNą6ąGJURG]NLZ%UDĔVNXVSU]\MDMąFXQL
25 CGIA, f.823, op. l, nr 667,k. l; Opisanije dokumientow.., t. I,s. 245, 246; A.Miro-
nowicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVWHQĪH3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 193,194.
102
WRPQDáRĪ\áNDU\SLHQLĊĪQHQD6DZNĊ+OLZNĊ+HUPDQD&KRPLNR
ZLF]D*U]HJRU]D 2SFĊLLQQ\FKF]áRQNyZ EUDFWZDJURĪąF LPSR
QDGWRZLĊ]LHQLHP LNRQILVNDWąPDMąWNXOLVWRSDGD USURWR
SRSELHOVNL,ZDQ+DUDVLPRZLF]RVNDUĪ\áSU]HGVąGHPZyMWRZVNLP
ELHOVNLP6DZNĊ+OLZNĊ²Ä0 LHV]F]DQLQD%LHOVNLHJRSLHUZV]HJR%XQ
WRZQLND\3ULQFLSDáDVFKL]P\GRPLDVWD%LHOVNDZSURZDG]RQHM\GR
W\FKF]DVSU]H]WHJRĪ6DZNĊ\$GKDUHQWyZMHJRSRWDMHPQLH0 QRĪR
QH\\)XQGRZDQH\´²RRUJDQL]RZDQLH Z\VWąSLHĔSU]HFLZNRGX
FKRZQ\P XQLFNLPLXFK\ ODQLH VLĊSU]HG V ąGHP26. :REHF FLąJáHJR
RVNDUĪDQLDEUDFWZDF]ĊĞüMHJRF]áRQNyZ]ZáDV]F]DW\FKNWyU]\SHáQLOL
JRGQRĞFLZHZáDG]DFKPLHMVNLFK]UH]\JQRZDáD] DNW\ZQHMZQLPG]LD
áDOQRĞFL%\áWRHIHNWQLHSU]\FK\OQHMDWPRVIHU\NUHRZDQHMSU]H]GX
FKRZQ\FKXQLFNLFKLNDWROLFNLFKZRNyáZ\]QDZFyZ.RĞFLRáDSUDZRV
áDZQHJR3RGMHMZSá\ZHP:áDG\VáDZ,9ZNZLHWQLXUZ\GDá
VSHFMDOQ\GRNXPHQW SRWZLHUG]DMąF\SUDZD XQLWyZGR SRVLDGDQ\FK
SU]H] QLFKFHUNZL Z%LHOVNXLSLĊWQXMąF\F]áRQNyZEUDFWZD6DZNĊ
+OLZNĊ*U]HJRU]D L-y]HID2SFyZ6LGRUD )HGRURZLF]D0 LFKQRZL
cza, Hermana Chomikowicza, Laurencjusza Prokopowicza, Fiodora
Fiodorowicza, Panasa Chomokowicza, Antona i Laurencjusza Popo-
ZLF]yZ,ZDQD/RĪĊ]DZ\VWąSLHQLDSU]HFLZNRXQLLPDUFDU
NUyORVREQ\PSU]\ZLOHMHPSRWZLHUG]LáSUDZRXQLWyZGRFHUNZL2EMD
ZLHQLD3DĔVNLHJRLZ\UD]LáLP]JRGĊQDEXGRZĊQRZHMG]ZRQQLF\ 27.
Prawne usankcjonowanie posiadania przez unitów cerkwi Obja-
ZLHQLD3DĔVNLHJR QLH]DKDPRZDáR VWDUDĔEUDFWZD RMHMRG]\VNDQLH
-HJRF]áRQNRZLHVNXSLOLVLĊZRNyáPRQDVWHUXĞZ0 LNRáDMD,KXPHQ
PRQDVWHUXELHOVNLHJR0 HOHFMXV]0 DUW\QRZLF]EĊGąF\]DUD]HPQD
PLHVWQLNLHP SUDZRVáDZQHJRELVNXSD $WDQD]DJR3X]\Q\ RVNDUĪ\á
SU]HGVąGHPZyMWRZVNLPQDSRF]ąWNXUSURWRSRSDELHOVNLHJR
àXNDV]D -DNXERZLF]DLLQQ\FK GXFKRZQ\FKXQLFNLFK RQDUXV]DQLH
NRQVW\WXFMLNUyOHZVNLFK]DEyUFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRL:RVN
UHVLHĔVNLHMRUD]QLHGRSXV]F]DQLHGRXĪ\WNRZDQLD]LHPLQDOHĪąFHMGR
SDUDILLĞZ0 LNRáDMD20 HOHFMXV]0 DUW\QRZLF]RVNDUĪHQLHXGRNX
PHQWRZDáSU]\NáDGDPLSU]HĞODGRZDĔZ\]QDZFyZ.RĞFLRáDSUDZR
VáDZQHJR1D PRF\NRQVW\WXFML VHMPRZHM]U VąGZyMWRZVNL
26 &*,$IRSQUN1LHNRU]\VWQHGODF]áRQNyZEUDFWZD2EMDZLHQLD
3 DĔVNLHJRE\á\Z\URNLEUDĔVNLHJRV ąGXJURG]NLHJRZU&*,$IRSQUN
27 CGIA, op.3, nr 287, k. l-2.
103
SU]HND]DáVNDUJĊSUDZRVáDZQ\FKGRVąGXNUyOHZVNLHJR28. Podobne
]DNRĔF]HQLHPLDáR]áRĪHQLHVNDUJLSU]H]PLHV]F]DQELHOVNLFKÄZLDU\
JUHFNLHM´ZU3RUR]SDWU]HQLXMHMSU]HGVąGHPZyMWRZVNLP
F]HUZFDVWDURVWDELHOVNL$GDP.D]DQRZVNLZH]ZDáGXFKRZQ\FKXQLF
NLFKQDVąGNUyOHZVNL29:áDG\VáDZ,9RFLąJDáVLĊ]Z\GDQLHPRVWD
WHF]QHMGHF\]MLZVSUDZLHFHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVW\F]QLD
USURWRSRSELHOVNLàXNDV]%RJRZROVNLRVNDUĪ\áEUDFWZRFHU
NLHZQHRQLHZ \SHáQLDQLH SRVWDQRZLHĔ]DZDUW\FK Z Ä.RQWUDNFLH´
LGHNUHFLHNUyOHZVNLP]U3HáQRPRFQLNEUDFWZD3DZHá:\VRFNL
SU]\MąáSRVWDQRZLHQLHGHNUHWXLMHG\QLHSURVLáRRGáRĪHQLHMHJRHJ]H
NXFML6ąGZyMWRZVNLSRUD]NROHMQ\RGHVáDáÄVSUDZĊGRVąGX-.
0 RĞFL]D'ZRUHPDE\VąG]RQDE\áD´8QLFLQLHF]HNDMąFQDGHF\]MĊ
WHJRVąGXF]HUZFDU]áRĪ\OLGRXU]ĊGXZyMWRZVNLHJRZQLR
VHNRHJ]HNXFMĊGHNUHWX:áDG\VáDZD,9 LĪąGDOLQDáRĪHQLDQDEUDFW
ZRNDU\SLHQLĊĪQHM]DMHJRQLHSU]HVWU]HJDQLH30. W odpowiedzi ihu-
PHQELHOVNL0 DWHXV]0 DUFLQRZLF]]áRĪ\áSHW\FMĊGRNUyODZNWyUHM
SU]HGVWDZLáNU] \ZG\ GR]QDQHSU]H] SUDZRVáDZ Q\FKRG XQLWyZ
DV]F]HJyOQLHRG GXFKRZQHJRFHUNZLĝZ7UyMF\ ,ZDQD0 DOLV]HZ
VNLFJR:REHFSRZWDU]DMąF\FKVLĊVNDUJQDGXFKRZLHĔVWZRXQLFNLH
:áDG\VáDZ,9ZU]HĞQLDUZH]ZDá,ZDQD0 DOLV]HZVNLHJRQD
28 CGIA, f. 823, op. 3, nr 296, k.1-2; nr 297, k. 13-15; f. 823, op. 3, nr 297, k. l-lv;
IRSQUNOOY
29 3 U]HGVąGHPZyMWRZVNLPGXFKRZQLXQLFF\]DU]XFLOLPLHV]F]DQRPELHOVNLPQLH
przestrzeganie „Kontraktu” podpisanego z nimi 12 lutego 1643 r.i uczestniczenie w nabo-
ĪHĔVWZDFKSUDZRVáDZQ\FK&*,$IRSOQUNO:VSUDZLHÄ .RQWUDNWX´ĞZLDG
F]\OLGXFKRZQLXQLFF\LPLHV]F]DQLH²F]áRQNRZLHUDG\PLHMVNLHM,ZDQ6LHUKHF]QLF]0L
NRáDM'XERZLF]3 LRWU,ZDQRZLF]3 DUILHQ.LV]W\FKWDPĪHN=]H]QDĔZ\QLNDĪH
MHG\QLHF]ĊĞüEUDFWZDSRGSLVDáDVLĊZ USRGSRUR]XPLHQLHP]XQLWDPLÄ 0LNRáDM'X
ERZLF]6WDUH\5DG\5D\FDPDMąF\ODW)DFWRMXUDDLQGRFRUSRUDOLKHFYHUEDUFFRJQDYLW,]
]QDVDPE\áHPSU]\WHPFRQWUDFWLHNLHG\JRSLVDQR\SRVáDáSXQFWD-HJR0RĞü3 DQ.UD
VRZVN\Z 'RPX2\FD3 URWRSRS\%LHOVNLHJR\'XFKRZLHĔVWZRE\áR\3XQFWDSLHUZV]HJR
QDV]OLGR0LFKQRZVNLHJR\Z'RPMHJR*URPDGDOXG]LE\áR\-HJR0RĞü3 DQ.UDVRZVN\
]HPQąFKRG]LáD0LFKQRZVN\SRZLHG]LDáĪHMDQLHMHVWHPZ%UDFWZLH\QLHFKFHRW\P
ZLHG]LHü\QLHQ DOHĪĊGRW HJR1D]DMXWU]FRQWUDFWVWDQąá]JRGQLH\SLHQLąG]HGDOL(FOH]LDU
VLHSU]H]UĊNĊPRĪHR GOLF]\üZ'RPX2\FD3 URWRSRS\%LHOVNLHJR]áRW\FKVLHGHPVHW\&RQ
WUDFWWHQSRGSLVDá-03 .UDVRZVN\\MDVDPSRGSLVDáHP\NLHG\SLHQLąG]HG DZDOLSURVL
li, aby ich za tem Contractumuspokojenie byli.A o podpisie Hermana Chomikowicza nie
ZLHP\NWRJRQRVLáDOHSU]\FRQWUDNFLH$QFKLP3RSRZLF]E\á\QDGWRG REURZROQLHSR]ZR
OLáDE\WHQFRQWUDFWVWDQąáDOH6DZNR+OLZNR²$0QLHE\áQDWHQF]DV´WDPĪHNY
=H]QDQLHSRWZLHUG]DĪHMHG\QLH$QFKLP3 RSRZLF]]HVWDUV]\]Q\EUDFNLHM]áRĪ\áSRGSLV
pod „ Kontraktem”.
30 CGIA, f. 823,op. 1, nr 735, k. 16-16v.
104
VąGNUyOHZVNL311LHSU]\QLyVáRQLW\PUD]HPGHF\]MLNRU]\VWQHMGOD
VWURQ\SUDZRVáDZQHM:áDG\VáDZ,9GHNUHWHP]SDĨG]LHUQLNDWH
JRĪURNXQDND]DáEUDFWZXDE\ÄZV]HONLFKVFKDG]HNZ0 LHĞFLH1D
V]\P%LHOVNLPSU]HFLZNRZáDG\FHZáRG]LPLHUVNLHPXMDNR3DVWHU]R
ZLVWDUV]HPX\8QLH\6PDMąFHPXQLHF]\QLOL\3RSyZVFKL]PDW\F
NLFKWDNĪHF]HUĔFyZ]FXG]HMGLHFH]MLZ]LĊW\FK\]QLPL1DERĪHĔ
VWZR6FKL]PDW\FNLHZ&HUNZLHĞZ0 LNRáDMDZ8QLH\ĝZLĊWH\EĊGą
FH\SRGZáDG]ąZáDG\NLZáRG]LPLHUVNLHJR]RVWDMąFHJR\RGSUDZR
ZDQLXQLHE\OLĪ\F]OLZHPL:HZV]\VWNLPĪHE\GRV\üF]\QLOL\ RQ\FK
RGSĊG]Dá\- DNRWHĪFRQWUDFW \'HFUHWD1DV]HZWH\V SUDZLHIHUR
ZDQHZ\ ĪH\]DV]áHZ\ UDĪDMąVLĊSRGVWUDFHQLHPSLĊFiuset grzywien
SROVNLFKMHVW QDND]DQH´.UyO]RERZLą]\Z DáPDJLVW UDW%LHOV NDGR
ÄZ\SĊG]HQLD]PLDVWDJG\E\VLĊPLHV]F]DQLHVSU] HFLZLDá\´Z\SHá
QLDQLXPDQGDWXÄ8U] ąG]DĞW HQOHWZR\WRZVNL%LHOVNL WHQĪHGHNUHW
QDV] EH]]ZáRNLQLHFK VLĊGRVNXWNXSU]\ ZLHG]LH SRGVWUDFHQLHP
8U]ĊGX\NDUDQLDEDQLF\ FR]DUD]DE\XVWDQRZLRQHE\áRX] QDZD
P\\VXURZLHUR]ND]XMHP\WHUDĨQLH\V]HJRQDV]HJR'HFUHWXSRZD
Ją´328QLFLZ\NRU]\VWXMąFVSU]\MDMąFąLPV\ WXDFMĊSDĨG]LHUQL
ND ĪąGDOLZVąG]LH JURG]NLPEUDĔVNLP HJ]HNXFML GHNUHWX :áDG\-
VáDZD,9SDĨG]LHUQLNDUVąGZyMWRZV NL]RERZ Lą]DáF] áRQ
NyZEUDFWZD2 EMDZLHQLD3DĔVNLHJRLPQLFKyZGR]áRĪHQLDNOXF]\
GRFHUNZLĞZ 0 LNRáDMDQDUDWXV ]XZ\JQDQLD]DNRQQLNyZ]LQQHM
GLHFH]ML LRND]\ZDQLDSRVáXV]HĔVWZ D XQLFNLHPXZáDG\FH ZáRG]L
mierskiemu. Wobec nieoddania kluczy do cerkwi klasztornej star-
V]\] QĊEUDFW ZD²6DZ NĊ+OLZNĊGrzegorza2SFĊ6LGRUD) LHGR
URZLF]DL6]\PRQD0 LFKQRZLF]DRV NDUĪRQRRVSU]HFLZLDQLHVLĊGHN
UHW RZLNUyOHZ VNLHPX LRGHVáDQRV SUDZĊ GRV ąGX NUyOHZVNLHJR33 .
:áDG\VáDZ ,9SRRWU]\PDQLXVSUDZ\ OLVWRSDGD]RERZLą]DáZáD
G]HĞ ZLHFNLHLGXFKRZQH%LHOVNDGRZ\SHáQLHQLDS RVWDQRZLHĔ]D
warty ch w dekrecie. M imo postanowienia królewskiego monaster
ĞZ0 LNRáDMDS R]RVWDZDáQDGDOZ UĊNDFKS UDZRVáDZ Q\FK
31 AWAKWV1 LHE\áDW RMHG\QDVNDUJDQDS URERV]F]DXQLFNLHJRFHUNZLĝZ
7UyMF\VW\F]QLDU1LNRGHP)HGRURZLF]RVNDUĪ\áJ RRSRELFLHLQDSDGQDS URFHVMĊSRJ
U]HERZąASD,t.2,s. 249-250; W iestnikZapadnoj Rossii (dalej: W ZR),1867,t.1,kn.2, s. 32.
32 CGIA, f. 823, op. 1, nr 735, k. 5-7v.
33 &*,$IRSQUN'HNUHWNUyOHZVNL]SDĨG]LHUQLNDU
Z\ZRáDáGDOV]HSRG]LDá\ZEUDFWZLH2EMDZLHQLD3 DĔVNLHJR&]ĊĞüMHJRG]LDáDF]\X]QDáD
MXU\VG\NFMĊZáDG\NLXQLFNLHJRSU]\U]HNDMąFĪHÄ QLJG\SU]HFLZMHGQRĞFLĝZLĊWH\Z\VWĊ
SRZDüQLHEĊGą´WDPĪHN
105
%UDN SHUVSHNW \ZQDRG] \VNDQLHFHUNZLV RERUQHMLJURĨED SLĊü
VHW]áRWRZHMJU]\ZQ\S U]HZLG]LDQHMGHNUHWHPNUyOHZVNLP]DQLH
SRVáXV]HĔVWZRZáDG\NRPXQLFNLPZ\ZRáDáRGDOV]\SRG]LDáZEUDF
WZLH%RKRMDZOHĔVNLPVW\F]QLDUSU]HGVąGHPZyMWRZVNLP
Z%LHOVNXSRV áXV]HĔVWZ RSRVWDQRZLHQLRPGHNUHWX:áDG\VáDZD,9
LELVNXSRZL -y]HIRZL %DNRZLHFNLHPX]DGHNODURZDOL F]áRQNRZLH
bract wa: Szymon M ichnowicz i H erman Simonowicz — rajcy biel-
VF\3 DZHáL$QLRQ-DNXV]HZLF]RZLH²áDZQLF\PLHMVF\+U\ F)DV
F]D ²FHFKPLVWU]NXĞ QLHUVNLNXĞQLHU]H2OLILHU&KDFKLQNRL3 DZHá
Drocenis oraz Parfien Pil, HeUDVLP%DĔNRZV NL6LGRU)LHGRURZLF]
LLQQL34$QW \XQLMQH VWDQRZLV NR]DMĊOLSR]RVW DOLF]áRQNRZLHEUDFW
ZDNWyU]\VNXSLOLVLĊZRNyáFHUNZLĞ Z0 LNRáDMD3U] HFLZNRZ LHU
Q\P. RĞFLRáRZ LSUDZRV áDZQHPXÄEUDWF]LNRP´0 LQFRZL6DZ OXNR
wicz owi, Saw ce Hliwce, Grzegorzowi Opcy , Panasowi i Laurenc-
juszowi Prokopowiczom, Hermanowi Chomikowiczowi, Sidorowi
Fiedorowicz owi, Wasylowi Obaranikowi, Ow ierkowi Puncarowi,
3LORQRZLL:DV\ORZL+URPRZLF]RP3DZáRZL0 LQFHZLF]RZL&KR
PLH/HV]F]\ĔV NLHPX&\ U\ORZL7 RUDNDQRZ L&\U\ORZL.LVLHORZL
.RUQHORZL%DUWRV]RZL LFKURG] LQRPLV SU]\PLHU] HĔFRPGXFKRZ
QLXQLFF\Z\VXQĊOLRVNDUĪHQLHRÄSRGW U]\P\ZDQLHG\]XQLLZ PLHĞ
cie”35:VS LHUDQLHÄG\]XQLLZPLHĞFLH´SROHJDáRQDXG] LHODQLXSU]H]
F]áRQNyZEUDFWZDSRPRF\PDWHULDOQHMPRQDVWHURZLĞZ0 LNRáDMD
LXF]HVWQLF] HQLHZS UDZRVáDZQ\FKQDERĪHĔVWZ DFK36.
%UDFWZR2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJRG]LDáDMąFH QDWHUHQLH%LHOVNDZOD
WDFKRGJU\ZDáRZDĪQąUROĊZNV]WDáWRZDQLXVLĊVWRVXQNyZ
Z\]QDQLRZ\FKQD3RGODVLX=DDQJDĪRZDQLHVLĊF]áRQNyZEUDFWZDZĪ\
FLH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRSU]\ELHUDáRUyĪQHIRUP\RGZVSDUFLDIL
QDQVRZHJRSUDZRVáDZQ\FKRĞURGNyZZPLHĞFLHSRSU]H]REURQĊLFK
VWDQXSRVLDGDQLDGRSURZDG]HQLDG]LDáDOQRĞFLRĞZLDWRZHM6]NRáDEUDF
NDSU]\FHUNZL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRSU]\JRWRZ\ZDáDNDGU\GOD.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJR8F]\á\VLĊZQLHMQLHW \ONRG]LHFLF]áRQNyZEUDF
WZD6]NRáDEUDFNDZ,SRáRZLH;9,,ZE\áDMHG\QąSUDZRVáDZQąSOD
FyZNąRĞZLDWRZąQDWHUHQLHPLDVWD8WU]\PDQLHMHMZ\PDJDáR]QDF]
Q\FKNRV]WyZNWyUHSRNU\ZDQHE\á\]NDV\EUDFNLHM6]NRáDEUDFND
34 CGIA, f. 823, op. 1, nr 735, k. 36-37.
35 CGIA, f. 823, op. 1, nr 735, k. 41.
36 A.Mironowicz, %UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVWHQĪH3RGODVNLHR ĞURG
ki..., s. 198, 199.
106
SU]\F]\QLáDVLĊGRUR]ZRMXĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMLQDURGRZHMZĞUyG
SUDZRVáDZQ\FKPLHV]NDĔFyZ%LHOVNDLRNROLF-HMDEVROZHQFL]RVWDZD
OLDNW\ZQ\PL F]áRQNDPLEUDFWZDLREURĔFDPL &HUNZLSUDZRVáDZQHM
6]F]HJyOQ\UR]ZyMV]NRá\EUDFNLHMSU]\SDGDQDRNUHVRGF]HUZFD
UGRONZLHWQLDUNLHG\WRZ\NáDGRZFDPLZQLHME\OL Teofil
Leontowicz, Piotr Andruszewicz i Parfien Kisztych37.
6WUXNWXUD ]DZRGRZDF]áRQNyZ EUDFWZD 2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJR
Z,SRáRZLH;9,,ZXOHJDáD] PLDQLH= DáRĪ\FLHODPLEUDFWZDE\OLSU]HG
VWDZLFLHOHFHFKXNXĞQLHUVNLHJR.XĞQLHU]HVWDQRZLOLJUXSĊGRPLQXMąFą
ZFDáHMKLVWRULLEUDFWZDFHUNLHZQHJR382ERNQLFKGREUDFWZDQDOHĪHOL
SU]HGVWDZLFLHOU]HĨQLNyZ.XĨPDS RQRPDUyZ+U\FV]HZFyZ0 L
QDNRZDOL,ZDQ3URNRSRZLF].OLP:DĞNRZ\JUDEDU]\:DĞNR
wa)39'RZVWĊSRZDQLDGREUDFWZD2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJRSU]HGVWD
ZLFLHOLLQQ\FKU]HPLRVáLNXSFyZSU]\F]\QLáDVLĊU\ZDOL]DFMDZFHFKDFK
U]HPLHĞOQLF]\FKLURG]ąFH VLĊZQLFKNRQIOLNW\Z\]QDQLRZH DWDNĪH
Z]URVWĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMPLHV]NDĔFyZ%LHOVND1LHEH]]QDF]H
QLDE\áDWHĪSUHVWLĪRZDSU]\QDOHĪQRĞüGRSDUDILL]FHUNZLąVRERUQą
6NáDGNLU]HPLHĞOQLNyZLNXSFyZVWDQRZLá\JáyZQHĨUyGáRGRFKR
GyZEUDFWZD 'RFKRG\PXVLDá\E\ü ]QDF]ąFHVNRUR EUDFWZRE\áR
ZVWDQLHXWU]\PDüV]NRáĊV]SLWDOLRSáDFLüSOHQLSRWHQWyZUHSUH]HQ
WXMąF\FKJRZUR]SUDZDFKVąGRZ\FK*áyZQ\FLĊĪDUG]LDáDOQRĞFLEUDF
WZDRSLHUDá VLĊQD MHJRVWDUV]\ĨQLH NWyUDUHSUH] HQWRZDáD EUDFWZR
ZREHFZáDG] PLHMVNLFKZDOF]\áD RMHJRSUDZD GEDáDRVWDQ PDWH
ULDOQ\LPRUDOQ\MHJRF]áRQNyZRSLHNRZDáDVLĊVLHURWDPLLXERJLPL
NLHURZDáDMHJR SUDFą6WDUV]\]QDEUDFND Z\ELHUDQDFR ODWDE\áD
SRGFLąJáąSUHVMąZáDG]ĞZLHFNLFKLGXFKRZQ\FK-HMSU]HGVWDZLFLHOH
— Sawko Hliwko, Grzegorz Opca, Herman Chomikowicz czy An-
FKLP3RSRZLF]F]ĊVWRPXVLHOLRGSRZLDGDüSU]HGVąGHPLEURQLüSUDZ
mieszczan „wiary greckiej”402QLWHĪSU]H]GáXJLRNUHVNLHURZDOLG]LD
áDOQRĞFLą EUDFWZD2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJR
37 CGIA,f. 823,op. 3,nr 297, k. 8v; CNB AN Ukrainy,74 p./20,k. 65v, 117v.
38 'REUDFWZDZUQDOHĪHOLFHFKPLVWU]FHFKXNXĞQLHUVNLHJR+U\F)DVF]DNXĞ
QLHU]H3 DZHá'URFHQLV3 DUILHQ3 LO+HUDVLP%DĔNRZVNL2OLILHU&KDFKLQNR&*,$I
op. 1,nr 735, k. 36-36v.
39 ASD, t. II, s. 244, 245; AW AK, t. XXXIII, s. 245-246.
40 Starszymi bractwa byli Grzegorz Packiewicz,Herman Tymoszewicz (1633),Sawko
Hliwko,GrzegorzKobza, HermanChomikowicz (1634),Sawko Hliwko (1639-1645), Grze-
gorz Opca, Sidor Fiedorowicz, Szymon Michnowicz (1644). CGIA, f. 823, op. l, nr 735,
NOYASD, t. I,s. 279; AW AK, t. XXXIII,s. 281, 282.
107
3U]HGVWDZLFLHOHEUDFWZDMDNROLF]ąFHMVLĊVLá\VSRáHF]QRUHOLJLMQHM
Z%LHOVNXSHáQLOLUyĪQHIXQNFMHZHZáDG]DFKPLHMVNLFK6DZNR+OLZ
ko i Herman Tymoszewicz byli w latach 1629-1633 burmistrzami
%LHOVND)XQNFMHáDZQLNyZSHáQLOL3DZHáL$QWRQL-DNXV]HQLDDF]áRQ
ków rady miejskiej — Szymon M ichnowski, Herman Tymoszewicz,
0 LFKDá3DFNRZLF],ZDQ3URNRSRZLF] 41.
%UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNXVNXSLDáRQLHOLF]QąF]ĊĞü
VSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMPLDVWDOHF]G\QDPLF]QąJRVSRGDUF]RDN
W\ZQąZĪ\FLXVSRáHF]Q\PLĞZLDGRPąVZHMUROLZ&HUNZL&HUNZLH
ELHOVNLHSR]EDZLRQHRGUVZHJRELVNXSD]QDMGRZDá\VLĊSRG
MXU\VG\NFMąSURWRSRSyZHJ]DUFKyZSDWULDUV]\FKLQDPLHVWQLNyZRU
G\QDULXV]\LQQ\FKGLHFH]ML6\WXDFMLWHMQLH]PLHQLáRUHDNW\ZRZDQLH
ZUKLHUDUFKLL SUDZRVáDZQHMNWyUDQLHX]QDZDQD SU]H]ZáD
G]HNUyOHZVNLHQLHE\áDZVWDQLHZ\SHáQLDüVZ\FKIXQNFML'RSLHUR
RILFMDOQ\Z\EyUQDPHWURSROLWĊZU3LRWUD0 RK\á\LREMĊFLHND
WHGU\áXFNLHMSU]H]$WDQD]HJR3X]\QĊRNUHĞOLá\GLHFH]MDOQąSU]\QD
OHĪQRĞü %LHOVND'XĪD RGOHJáRĞüRG VWROLF\ELV NXSLHM ²àXFND ²
SRQRZQLHGRSURZDG]LáDGRRGGDQLDZáDG]\QDGELHOVNLPLRĞURGND
PLSUDZRVáDZQ\PLZUĊFHQDPLHVWQLNyZRUG\QDULXV]\GLHFH]ML%UDF
WZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVWDQRZLáRVLáĊZVSLHUDMąFąLFKG]LDáDOQRĞü
:PLHĞFLHNUyOHZVNLPMHJRURODXUDVWDáDGRUDQJLNWLWRUDSUDZRVáDZ
Q\FKRELHNWyZVDNUDOQ\FK'ODWHJRWHĪEUDFWZRSU]HMDZLDáRWURVNĊ
RZV]\VWNLHFHUNZLHSUDZRVáDZQHQDWHUHQLH%LHOVND:VSDUFLHHNR
QRPLF]QHEUDFWZDSR]ZROLáRPRQDVWHURZL ĞZ0 LNRáDMDSU]HWUZDü
RNUHV\QDFLVNyZ]HVWURQ\XQLFNRNDWROLFNLHM:QLP]QDOHĨOLVFKUR
QLHQLHPQLVL]LQQ\FKRĞURGNyZ]DNRQQ\FKNWyUHSU]HV]á\QDXQLĊ
:RNyáPRQDVWHUXĞZ0 LNRáDMDVNXSLOLVLĊE\OLF]áRQNRZLHEUDFWZD
2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRGDMąFSRGVWDZĊ GRSRZVWDQLDQRZHMRUJDQL
zacji brackiej przy cerkwi klasztornej.
%UDFWZR Ğ Z 0L NRáDMD Z%L HO VN X
=DMĊFLH SU]H] XQLWyZFHUNZL 2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR Z %LHOVNX

LXVDQNFMRQRZDQLHWHJRDNWXHG\NWHPNUyOHZVNLP]PDUFDU
]DKDPRZDáRG]LDáDOQRĞüLVWQLHMąFHJRSU]\QLHMEUDFWZD426SRU\PLĊ
41 CGIA, f. 823, op. 1, nr 735, k. 20v, 36-36v; AW AK,t. XXXIII, s. 282.
42 CGIA, f. 823,op. 3, nr 297, k. l-lv.
108
G]\EUDFWZHPFHUNLHZQ\PDGXFKRZLHĔVWZHPXQLFNLPRFHUNLHZVR
ERUQąSU]HUZDQH]RVWDá\GHNUHWHP:áDG\VáDZD,9]SDĨG]LHUQLND
UZNWyU\PPRQDUFKD]DND]\ZDáF]áRQNRPEUDFWZDF]\QLHQLD
VWDUDĔRRG]\VNDQLHVZHMFHUNZLLZ\VWĊSRZDQLDSU]HFLZNRXQLFNLH
PXZáDG\FH ZáRG]LPLHUVNLHPX43 *URĨEDNDU\ SLHQLĊĪQHM]D QDUX
V]HQLHGHNUHWX NUyOHZVNLHJRRUD] RVNDUĪHQLHEUDFWZD RQDUXV]DQLH
VSRNRMXZ\]QDQLRZHJRZPLHĞFLHVSRZRGRZDáRRGHMĞFLHF]ĊĞFLMHJR
F]áRQNyZ3R]RVWDOLG]LDáDF]HEUDFWZD2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVNXSL
OLVLĊZRNyáMHG\QHJRRĞURGNDSUDZRVáDZQHJRQDWHUHQLH%LHOVND²
PRQDVWHUXĞZ0 LNRáDMD,FKSRVWDZDZREURQLHFKDUDNWHUXZ\]QD
QLRZHJRNODV]WRUXLZVSDUFLHILQDQVRZHVSRZRGRZDáRSU]HND]DQLH
NZLHWQLDU QDPRF\GHNUHWXNUyOHZVNLHJR RĞURGND]DNRQ
QHJRSUDZRVáDZQ\P8G]LDáVSRáHF]QRĞFLEUDFNLHMZRG]\VNDQLXFHU
NZLĞZ0 LNRáDMDE\á]QDF]ąF\VNRURSURWRSRSXQLFNLàXNDV]%RJR
ZROVNLRVNDUĪ\áMąSU]HGVąGHPZyMWRZVNLPELHOVNLPRRUJDQL]RZD
QLHSURWHVWDFMLLZ\VWąSLHĔSU]HFLZNRZáDG\FHZáRG]LPLHUVNLHPX-y
]HIRZL%DNRZLHFNLHPXXF]HVWQLF]HQLHZQDERĪHĔVWZDFKSUDZRVáDZ
nych i utrzymy wanie mnichów monasteru bielskiego. W obronie
PLHV]F]DQSUDZRVáDZQ\FKZ\VWąSLáLKXPHQELHOVNL,]DMDV](IUHPR
ZLF]OLSFDUSU]HGVąGHPJURG]NLPPLHOQLFNLPSU]HGVWDZLá
RQSU]\NáDG\SU]HĞODGRZDQLDOXG]LÄZLDU\JUHFNLHM´44:VSyáSUDFD
E\á\FKF]áRQNyZEUDFWZD2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR]PRQDVWHUHPĞZ
0 LNRáDMDWUZDáDGRU
:Z\QLNX]DELHJyZSU]HáRĪRQHJRPRQDVWHUXELHOVNLHJRPDUFD
U-DQ.D]LPLHU]SRWZLHUG]LáSUDZDLSU]\ZLOHMHRĞURGND]DNRQ
QHJR.UyOSRQDGWRSRWZLHUG]LáSUDZDLSU]\ZLOHMHGODÄSRERĪQ\FK
FKU]HĞFLMDĔVNLFKPLáRVLHUGQ\FKXF]\QNyZSU]\NáDGHPLQQ\FKPLDVW
SR]ZDODP\%UDFWZRPLHüLZ0 RQDVWHU]H%UDFL=DNRQQ\FKZHGáXJ
5HJXá\ĝZLHWHJR%D]\OHJRFKRZDüWDNĪHV]SLWDO]EXGRZDüQDSODFX
GRWH\&HUNZLQDOHĪąF\PRELHFXMąF ]D1DVL1DMMDĞQLHMV]\FK1DV
WĊSFyZ1DV]\FK.UyOyZ3ROVNLFKLĪSU]HU]HF]RQHJR:LHOHEQHJR,]D
MDV]D(IUHPRZLF]D]VWDUV]HĔVWZDSRPLHQLRQHJR PRQDVWHUXQLHUX
V]DP\LQLNRPXLQQHPXUXV]DüQLHSR]ZDODP\´45. Przywilej ten re-
DNW\ZRZDáEUDFWZRFHUNLHZQHZ%LHOVNX²W\PUD]HPSU]\FHUNZL
43 CGIA, f. 823, op.1, nr 735, k. 5v, 7-7v.
44 CGIA, f. 823, op. 1, nr 735, k. 41.
45 $*$'=HVSyá.DSLFMDQDPLNURILOP$V$*$'.VLĊJL.DQFOHU
skie 78,k. 130-135; AGAD,Sigillata 36, f.34; A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL..,s. 208.
109
ĞZ0 LNRáDMD3UDZDLSU]\ZLOHMHEUDFWZDĞZ0 LNRáDMD]RVWDá\UR]
V]HU]RQHSU]H]0 LFKDáD.RU\EXWD:LĞQLRZLHFNLHJROXWHJRU
3RWZLHUG]DMąFXSU]HGQLHSU]\ZLOHMHNUyOGRGDáÄPDE\GĨZROQREUDF
WZR HU\JRZDüIXQGRZDü ]ZROQ\PQDERĪHĔVWZHP RGSUDZLDQLHP
\VDNUDPHQWyZLQJHQHUHHWVSHFLHZV]\VWNLFKDGPLQLVWURZDQLHPEH]
ĪDGQH\SU]HV]NRG\\QDUXV]HQLX5HOLJLH\5LWXV*UDHFRQDZLHG]D
QLHPFKRU\FK \XPDUá\FKSU]H]PLDVWRGR SRJU]HEXSU]\FKRG]H
QLHP6]SLWDOGODXERJLFK\V]NROHüZLF]HQLDG]LDWHNQDJUXQFLHFHU
NLHZQ\P]EXGRZDü3DUDILDQLHWH\FHUNZLH\PRQDVWHUHPMDNRRE\
ZDWHOH\ZVSyáPLHV]F]DQLHWDPHF]QLELHOVF\QLHPDMąWHĪE\GĨZHGOH
GDZQHJR\]DZ]LĊWHJR]Z\F]DMXRG8U]ĊGX0 LHMVNLFKRGGDOHQLDOH
]DUyZQRZROQ\GRQLFKSU]\VWĊSPLHüSRZLQQL´3U]\ZLOHM0 LFKDáD
,,,SRV]HU]\áSUDZDOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHM%LHOVNDRSXEOLF]QHRG
SUDZLDQLHQDERĪHĔVWZXU]ąG]DQLHSURFHVMLRUD]ZROQ\GRVWĊSGRXU]Ċ
GyZPLHMVNLFK.UyOSRWZLHUG]LáUyZQRF]HĞQLHSUDZDPRQDVWHUXGR
SRVLDGDQ\FKJUXQWyZ LXSRV DĪHĔ3RQDGWR PRQDUFKDQDND]Dá VWD
URĞFLHLZáDG]RPPLHMVNLPDE\ÄPLHV]F]DQ\2E\ZDWHORZ%LHOVNLFK
SU]\S UDZDFKL]Z\F]DMDFKGDZQ\FK]DFKRZDOL\ĪDGQHJRLPEH]
SUDZLD\SU]HV]NRG\QLHF]\QLOL\F]\QLüQLNRPXQLHGRSXV]F]DOL´46.
3U]\ZLOHM-DQD.D]LPLHU]DL0 LFKDáD,,,QDGDQ\PRQDVWHURZLĞZ
0 LNRáDMD]SUDZHP]DáRĪHQLDSU]\QLPEUDFWZDV]SLWDODLV]NRá\]R
VWDáSRWZLHUG]RQ\OLSFDUSU]H]$XJXVWD,,6DVD3RWZLHU
G]HQLHSU]\ZLOHMXQDVWąSLáRQDZQLRVHNÄVáDZQ\FK0 LNRáDMD5RPD
QRZLF]D\-HU]HJR0 DĪąMDNRVWDUV]\FK %UDFWZD%LHOVNLHJRQDWHQ
F]DVU]ąGFyZLPLHQLHPFDáHJREUDFWZDPLHV]F]DQ\2E\ZDWHORZ%LHO
VNLFK MDNRWHĪ LPLHQLHP]DNRQQLNyZ Z8QLMH\QLHEĊGąF\FK´=GR
NXPHQWXWHJRZ\QLND] HPRQDVWHULEUDFWZRZW\PF]DVLH]QDMGRZDá\
VLĊS RGÄSRVáXV]HĔVWZHPZáDG\NLáXFNLHJRQLHZXQLMH\]RVWDMąFHJR´47.
=DáRĪRQHSU]\ PRQDVWHU]HĞZ0 LNRáDMD EUDFWZRVSRZRGRZDáR
Z]URVW]QDF]HQLDNODV]WRUXZĪ\FLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQD3RG
ODVLX&]áRQNRZLHEUDFWZDVWDOLVLĊLQLFMDWRUDPLLZ\NRQDZFDPLZLH
46 APOIH ANRosji,kol. 114,nr III/66,k.1; A.Mironowicz,3RGODVNLHRĞURGNL...,s.208.

47 $3 2,+$15RVMLNROQU,,,NOY&]áRQNRZLHEUDFWZDV]F]HJyOQąXZD
JĊSU]\ZLą]\ZDOLGRSRWZLHUG]DQLDSUDZLSU]\ZLOHMyZRWU]\PDQ\FKRGNUyOyZSROVNLFK
1DLFKZQLRVHNOLSFDU$XJXVW,,,6DVSRWZLHUG]LáGHNUHW:áDG\VáDZD,9]U
GODFHUNZLELHOVNLFKLSU]\ZLOHMHGDQHPRQDVWHURZLLEUDFWZXĞZ0LNRáDMDSU]H]-DQD.D]L
PLHU]D0LFKDáD,,,L$XJXVWD,,$3 2,+$15RVMLNROQU,,,
109,k. l-2v; AGAD,Metryka Koronna,225, k. 378-381.
110
OXSU]HGVLĊZ]LĊü QDWHUHQLH NODV ]WRUX2QL WRILQDQVRZDOL EXGRZĊ
QRZHMFHUNZL,VWQLHMąFDĞZLąW\QLDĞZ0 LNRáDMDVSáRQĊáDZU
3UDFHQDGEXGRZą QRZHMĞZLąW\QLPRJá\E\ü SURZDG]RQHMHG\QLH
G]LĊNLVWDáHMPDWHULDOQHMSRPRF\EUDFWZDNWyUHVSHáQLDáRUROĊMHMNWL
WRUD3RGMĊWH LQZHVW\FMH QD WHUHQLHRĞURGND ]DNRQQHJRQLH RJUDQL
F]Dá\VLĊGREXGRZ\FHUNZL'RUQDSODFXFHUNLHZQ\PZ\EX
GRZDQRV]SLWDODWDNĪHSU]HSURZDG]RQRUHPRQWFHONODV]WRUQ\FK
']LDáDOQRĞ üEUDFWZD FHUNLHZQHJR]DQLHSRNRLáD GXFKRZLHĔVWZR
XQLFNLH%LVNXSZáRG]LPLHUVNREU]HVNL/HZ=DOHZVNLZ\VWDUDáVLĊ
ZU XNUyOD-DQD ,,,6RELHVNLHJR GHNUHW] DND]XMąF\ SUDZR-
VáDZQ\PPDQLIHVWRZDQLDVZHMZLDU\LSU]\ ]QDMąF\PXFHUNLHZĞZ
0 LNRáDMD']LĊNL]GHF\GRZDQHMSRV WDZLHVSRáHF]QRĞFLEUDFNLHMFHU
NLHZNODV]WRUQDSR] RVWDáDSU]\S UDZRVáDZQ\FK=HV]F]HJyOQąRVW
URĞFLąVWURQDXQLFNDZ\VWĊSRZDáDSU]HFLZNRG]LDáDOQRĞFLV]NRá\EUDF
NLHM =DU]XFRQREUDFWZX LPQLFKRP ĪH SRSU]H]V]NRáĊ ND]DQLD
SXEOLF]QHSURFHVMHLQDERĪHĔV WZDÄVNáDQLDMąOXG]LNX] áXLRGFLąJD
MąQLHW\ONR PáRG\FK DOHLVW DU\FKRGZLDU\XQLFNLHMDQLHNW yU\FK
QDZHWRG U] \PVNRNDWROLFNLHM6áXĪED %RJXZXQLFNLFK FHUNZ LDFK
VáDEQLHWDN ĪHQLHNW yUH]QLFK ]RVWDQąSXVW\ PL´48:FHOX ]áDJR
G]HQLDNRQIOLNWyZUHOLJLMQ\FKZ%LHOV NX$XJXV W,,Z\V áDáVSHFMDOQą
NRPLV MĊ:WUDNFLHMHMSUDFS U]HGVWDZ LFLHOVW DUV]\]Q\ EUDFWZD6\O
ZHVWHU7URFHZLF] SRZRá\ZDáVLĊQDSU]\ZLOHMHNUyOHZVNLHRWU]\PD
QHS U]H] EUDFWZRRG :áDG\V áDZD,9 -DQD. D]LPLHU]D L0 LFKDáD
,,,)DNWWHQZVND]XMHĪHZĞZLDGRPRĞFLG]LDáDF]\EUDFWZDLV WQLD
áDFLąJáRĞüRUJDQL]DFMLFHUNLHZQHM RGEUDFWZD2EMDZLHQLD3DĔV NLH
JRGRĞZ0 LNRáDMD.RPLVMDNUyOHZVNDZU]HĞQLDUS RZ\-
VáXFKDQLXVWURQSRVWDQRZLáD]DND]DüSUDZRVáDZQ\PSU]\MPRZDQLD
GRVZ \FKV]NyáPáRG]LHĪ\XQLFNLHMLNDWROLFNLHMRUD]]DEURQLáDRU
ganizowania i udzielaniaVDNUDPHQWyZ PDáĪHĔVWZ RPPLHV] DQ\P
Decyz je komis arzy, niezgodne z postanowieniami poprzednich
GHNUHWyZNUyOHZV NLFKZ\ZRáDá\SURWHVW\VSRáHF] QRĞFLSUDZRVáDZ
QHM%LHOVND :WHMV\ WXDFML$ XJXVW ,,OLSFDUSRWZLHUG]Lá
SUDZDLSU]\ZLOHMHEUDFWZDĞZ 0 LNRáDMD]SUDZHPRUJDQL]RZDQLD
SURFHVMLLSURZDG]HQLDV]NRá\
48 $6'W,,=DNRQQLNyZELHOVNLFKRVNDUĪDQRUyZQLHĪRXG]LHODQLHVDNUD
PHQWyZRVRERPQDOHĪąF\PGRSDUDILLXQLFNLFK&*,$IRSOQUNOY$0L
ronowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s.209.
111
6]NRáDE\áD SXQNWHPVSRUQ\P PLĊG]\EUDFWZHP DGXFKRZ LHĔ
VWZHPXQLFNLP6XNFHV \RĞZLDWRZHLZ\FKRZDZF]HV]NRá\ EUDF
NLHMSU]\FLąJDá\GRQLHMG]LHFLNDWROLNyZLXQLWyZ=SRVWDQRZ LHQLD
NRPLV DU]\NUyOHZVNLFK ]UZ\QLNDĪHQDXNDZV]NROHVSR
ZRGRZDáDSRZUyWGRSUDZRVáDZLDZLHOXURG]LQXQLFNLFK7RZDU]\
V]\áRWHPX]MDZLVNR] XERĪHQLDXQLFNLFKFHUNZLELHOVNLFKZ\ZRáDQH
]QLNRPąOLF] EąZLHUQ\FK3U] HFLZVWDZ LDMąFVLĊWHPXS URFHVRZLGX
FKRZQLXQLFF\Z\VWąSLOLGRNUyODRZ\GDQLH]DND]XSU]HFKRG]HQLD
]XQLLQDSUDZRVáDZLH:ĞODG]DW\PSURWRSRS ELHOVNL0 LNRáDM7R
PLVODZVNLZURV NDUĪ\áF] áRQNyZEUDFWZD*U]HJRU]D0 RU]H
0 LNRáDMDL-DQD5RPDQRZLF]yZ RUD] $QQĊ/HVRZV ]F]DQNĊ RSR
U]XFHQLHXQLLLSU]HMĞFLHQDÄZLDUĊJUHFNą´'XFKRZQ\ XQLFNLĪąGDá
SU]HGVąGHPJURG]NLPEUDĔVNLPNRQILVNDW\ LFKPLHQLDLRVDG]HQLD
ZZLĊ]LHQLX2VNDUĪHQLWáXPDF]\OLVLĊĪHQLJG\ani oni, ani ich ro-
G]LQ\ QLHE\OLNDWROLNDPL3U]\WRF]\OLWHĪS U]\ZLOHM$XJXVWD,,6ąG
ZyMWRZVNLSU] HND]DáV SUDZĊGRVąGXDV VHVRUVNLHJR7HQ]NROHLRG
U]XFLá] DU]XW\SU]HFLZNRPLHV]F]DQRPX]QDMąFMH]DVSU]HF]QH]SRV
tanow ieniami królewskimi49 .
=DU]XW\S U]HMĞFLDQDSUDZRVáDZLHVWDZLDQHURG]LQRPF]áRQNyZEUDF
WZDFHUNLHZQHJRLQDSDG\QDSURFHVMHE\á\F]ĊVW\P]MDZLVNLHPQDWH
UHQLH%LHOVNDZ;9,,,Z3U]HáRĪRQ\NODV]WRUXNDUPHOLWyZ)UDQFLV]HN
'DERZVNLZUD]]ĪRáQLHU]DPLNZLHWQLDOUUR]SĊG]LáXF]HVWQL
ków procesji pogrzebowej. Poszkodowani Gabriel Dmitrowicz, Józef
)HGRURZLF]L-DQ/HQLHZLF]]DPLDVW X]\VNDüRGV]NRGRZDQLH]RVWDOL
VND]DQLSU]H]VąGZyMWRZVNLQDGZDW\JRGQLHZLĊ]LHQLDD$OHNVDQGHU
0 RU]\²QDF]WHU\RUD]GR]DSáDFHQLDNDU\EĊGąFHMUyZQRZDUWRĞFLą
G]LHVLĊFLXIXQWyZZRVNX,QQ\FKXF]HVWQLNyZSURFHVML²$OLQĊ3LHW
URZLF]$QQĊ0 áRG]LDQRZLF]L0 DULĊ/HQLHZLF]²RVNDUĪRQRRSU]HM
ĞFLH ]NDWROLF\]PXQD SUDZRVáDZLHLĪąGDQR NRQILVNDW\LFK PDMąWNX
ZSU]\SDGNXSR]RVWDZDQLDSU]\ÄZLHU]HJUHFNLHM´50.
2VNDUĪHQLDXQLWyZSU] HFLZNRF]áRQNRP EUDFWZDZ\PDJDá\ SR-
WZLHUG]HQLDSU]\ZLOHMyZNUyOHZVNLFKLXF]HVWQLFWZDZVąGDFK=ZLą
]DQH]W\PNRV ]W\UR]SUDZLKRQRUDULDSOHQLSRWHQWyZE\á\RS áDFD
QH]NDV\EUDFNLHM%UDFWZRĞZ0 LNRáDMZ;9,,,ZSU]HSURZDG]L
áRUyZ QLHĪLQZHVW \FMHQDWHUHQLHNODV] WRUX:ODW DFKZ\
49 A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL..,s. 210.
50 7DPĪHV
112
EXGRZ DQRFHUNLHZWUDSLH]QąSRGZH]ZDQLHP=DĞQLĊFLD10 3LQR
we cele dla zakonników . Wybudow anie cerkwi trapieznej na tere-
QLH PRQDVWHUX Z\ZRáDáR SURWHVW\ XQLWyZ XNUyOD 6NDUJL X] DVDG
QLDQR W\PĪH QRZDFHUNLHZ UR]SRZV]HFKQLZLDUĊ SUDZRVáDZQą
LSU] \QLHVLHXV]F]HUEHN.RĞFLRáRZLNDWROLFNLHPX3U]HSURZDG]RQH
LQZHVW\FMHLVXNFHV\Z\FKRZDZF]HV]NRá\UR]ZLMDMąFHĞZLDGRPRĞü
Z\]QDQLRZąPLHV]NDĔFyZ%LHOVNDZ]PRFQLá\SR]\ FMĊPRQDVWHUX
LEUDFWZDĞZ 0 LNRáDMDZ&HUNZ LSUDZRV áDZQHM 3 U]HáRĪRQ\PR
QDVWHUX6DZD3DOPRZVNLZPDMXU] RVWDáZ\EUDQ\SU] HZRG
QLF]ąF\P1DMZ\ĪV]HJR.RQV\VWRU]D2EU]ąGNX*UHFNR:VFKRGQLH
JRZ3 LĔVNX51. Ihumen monast eru bielskiego w latach 1789-1793
UHSUH]HQWRZDáLQWHUHV\FDáHMVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM5]HF]\SRV
SROLWHM-HJRG]LDáDOQRĞüE\áDILQDQVRZDQDPLĊG]\LQQ\PLSU]H]ELHO
VNLH EUDFWZR Ğ Z0 LNRáDMD :RNUHVLHQLHREHFQRĞFL SU]HáRĪ RQHJR
NODV]WRUX]DU]ąGJRVSRGDUF]\QDGQLPVSUDZRZDáDVWDUV]\] QDEUDF
ND2QD W RZREHF GáXJLHMQLHREHFQRĞFL LKXPHQD6DZ \ 3 DOPRZ
VNLHJRZ\VáDáDGR QLHJROXWHJRU OLVW]ĪąGDQLHP]Z URWX
XWHQV \OLyZFHUNLHZQ\FK1LHSRNyMEUDFWZDZ]EXG]LáUyZQLHĪGHIL
F\WZ NDVLHNODV]WRUQHMVSRZRGRZDQ\SU] HVáDQLHP]QDF]QHMVXP\
SLHQLĊG]\QDU]HF].RQJUHJDFML3 LĔVNLHM:REHFEUDNXRGSRZ LHG]L
EUDFW ZRZ\VWąSLáRGRELVNXSDSHUHMDVáDZ VNLHJR:LNWRUD6DGNRZ
VNLHJRRSU]\ G]LHOHQLH PRQDVWHURZLQRZHJRLKXPHQD =RVWDáQLP
SU]HáRĪRQ\NODV]WRUX]DEáXGRZVNLHJR6RIURQLXV] 52$Ī GRXS DGNX
5]HF]\SRVSROLWHMEUDFWZRĞZ0 LNRáDMDE\áRJáyZQąRUJDQL]DFMą&HU
NZLS UDZRVáDZQHMQDWHUHQLH%LHOVND
=QDF]HQLHEUDFWZDRGVDPHJRSRZVWDQLDSROHJDáRQDREURQLHSUDZ
&HUNZLSUDZRVáDZQHMRUD]QDZVSDUFLXPDWHULDOQ\PPRQDVWHUXELHO
VNLHJRLVZ\FKF]áRQNyZ2UJDQL]DFMDEUDFNDXF]HVWQLF]\áDZHZV]\VW
NLFKDVSHNWDFKĪ\FLDNODV]WRUXLSDUDILL:,,SRáRZLH;9,,L;9,,,Z
SU]HMĊáRRQRQD VLHELHIXQNFMĊNWLWRUDRĞURGND ]DNRQQHJR%UDFWZR
ĞZ0 LNRáDMDVWDQRZLáRZW\PF]DVLHZDĪQ\HOHPHQWĪ\FLDVSRáHF]QR
SROLW\F]QHJRLNXOWXUDOQRUHOLJLMQHJR PLHV]NDĔFyZ%LHOVND
51 ASD, t.XI,s. 174-177; A.Mironowicz, &HUNLHZSUDZRVáDZQDQDWHUHQLH: LHONLH

JR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJRZODWDFK, [w:] =LHPLH3 yáQRFQH5]HF]\SRVSROLWHM3RO
sko-Litewskiej w dobie rozbiorowej 1772-1815, pod red. M.Biskupa, Warszawa — To-
UXĔV
52 ASD, t. XI,s. 183-185;A. Mironowicz, Ihumen Sawa Palmowski,s. 60-62.
113
%UDFWZR3U] HPLH Q LH QL D 3DĔV NL HJR
Z' URK L F] \QL H
3RZVWDQLHEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLH'URKLF]\QDQDOHĪ\GRQDM
FLHNDZV]\FKNDUWKLVWRULL.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQD3RGODVLX3R]D
kilkomawzmiankami o ich istnieniuw pracy ks. Grzegorza Sosny o pra-
ZRVáDZQ\FKG]LHMDFK'URKLF]\QD53WHPDW WHQQLHE\áSRGHMPRZDQ\
SU]H]KLVWRULRJUDILĊSROVNą%UDNOLWHUDWXU\DQDGHZV]\VWNRIUDJPHQ
WDU\F]QRĞüED]\ĨUyGáRZHMQLHSR]ZDODGRNRQDüV]F]HJyáRZHJRRPy
ZLHQLDSURFHVX WZRU]HQLDVLĊ RUJDQL]DFMLUHOLJLMQ\FK Z'URKLF]\QLH
Z;9,L;9,,Z1LQLHMV]HRSUDFRZDQLHMHVWZLĊFSLHUZV]ąSUyEąRPy
wienia problematyki bractw cerkiewnych w Drohiczynie.
1DSRZVWDQLHEUDFWZFHUNLHZQ\FKQD3RGODVLXZSá\ZPLDáRHNR
QRPLF]QHSROLW\F]QHLUHOLJLMQHSRáRĪHQLHVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZ
QHM3RUD]SLHUZV]\WHJRW\SXRUJDQL]DFMDVSRáHF]QRUHOLJLMQDZW\P
UHJLRQLHXWZRU]RQD]RVWDáDZ%LHOVNXZU'RSLHURSRW\PUR
NX PRJá\QD 3RGODVLXSRZVWDZDü LQQHRUJDQL]DFMH UHOLJLMQRFHFKR
ZH:\PLHQLRQ\GRNXPHQWZVSRPLQDĪHVWDWXWEUDFWZDELHOVNLHJR
Z]RURZDQ\E\áQDVWDWXFLHEUDFWZOZRZVNLHJRLZLOHĔVNLHJR7RRV
WDWQLHS R]\FMĊVZRMąXVDQNFMRQRZDáRGRSLHURZUNLHG\W RX]\
VNDáRRGSDWULDUFK\-HUHPLDV]D,,SUDZRVWDXURSLJLL3UDZRGDZDáR
EUDFWZXVWDXURSLJLDOQHPXPRĪOLZRĞüQDG]RURZDQLDĪ\FLDGXFKRZH
JRELVNXSDGXFKRZLHĔVWZDLLQQ\FKEUDFWZFHUNLHZQ\FK:LOHĔVNLH
EUDFWZRĝZ'XFKDSHáQLáRSDWURQDWQDGZLHORPDFHUNZLDPLQD3RG
ODVLXPLQ QDGPRQDVWHUHP 3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR Z1DUZL54 .
1RZRSRZVWDáHEUDFWZDZNRĔFX;9,LQDSRF]ąWNX;9,,Z]QDM
GXMąVLĊSU]HZDĪQLHZGLHFH]MDFK]DFKRGQLFKZPLDVWDFKSR]D]ZDU
W\PREV]DUHP]DPLHV]NDQLDSUDZRVáDZQHMOXGQRĞFLUXVNLHM%UDFWZD
WHSRZVWDZDá\QDMV]\EFLHMZPLDVWDFKRPLHV]DQHMVWUXNWXU]HZ\]QD
QLRZHM&]ĊVWRPRW\ZHPLFKSRZVWDQLDE\á\]DU\VRZXMąFHVLĊZNRĔFX
;9,ZVSRU\UHOLJLMQH:RĞURGNDFKROLF]HEQHMSU]HZDG]HOXGQRĞFL
SUDZRVáDZQHMSURFHVWZRU]HQLDVLĊEUDFWZFHUNLHZQ\FKE\áRZLHOH
SyĨQLHMV]\LVáDEV]\ 55:REHFEUDNXĨUyGHáRSRF]ąWNDFKG]LDáDOQRĞ
53 G.Sosna, 'URKLF]\Q+LVWRULDPLDVWDLG]LHMHSUDZRVáDZLDÄ :LDGRPRĞFL3ROVNLHJR
$XWRNHIDOLF]QHJR.RĞFLRáD3 UDZRVáDZQHJR´:DUV]DZD]V
54 A.Mironowicz,ĩ\FLHPRQDVW\F]QHQD3RGODVLX%LDá\VWRNV
55 /%LHĔNRZVNL2UJDQL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRZ3ROVFH,[w:] .RĞFLyáZ3ROVFH,
W,,F].UDNyZV
114
FLEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLH'URKLF]\QDQDOHĪ\RPyZLüZV]\VW
NLHDVSHNW\NWyUHSR]ZROąXVWDOLüRNUHVLPRW\Z\LFKSRZVWDQLD
'URKLF]\QZGUXJLHM S RáRZLH; 9,Z E\ áPLDVWHP RPLHV ]DQHM
VWUXNWXU]HZ\]QDQLRZHM]GRPLQXMąF\PHOHPHQWHPOXGQRĞFLUXVNLHM
0 LDVWRGRUE\áRVWROLFą]LHPLGURKLFNLHMDSRW\PURNXVWROLFą
ZRMHZyG]WZDSRGODVNLHJR=WHJRWHĪW\WXáXJUyGQDG%XJLHPSHáQLá
ZDĪQHIXQNFMHDGPLQLVWUDF\MQHLVąGRZQLF]H'URKLF]\QE\á]DOLF]D
Q\GRJáyZQ\FKFHQWUyZKDQGORZ\FKLVWDQRZLáGUXJLSR%LHOVNXRĞ
URGHNSURGXNFMLU]HPLHĞOQLF]HM6]ODFKWDF]ĊVWRZ\ELHUDáDWRPLDVWR
QDPLHMVFHVHMPLNyZ]LHPVNLFK3DQXMąFHWDPVWRVXQNLZSá\ZDá\QD
Z\GDU]HQLDZFDá\PZRMHZyG]WZLHLSR]DQLP6WRVXQNLZ\]QDQLR
ZHLVSRáHF]QHQDWHUHQLHPLDVWDQLHE\á\EH]NRQIOLNWRZH5\ZDOL]D
FMDPLĊG]\OXGQRĞFLąUXVNąDPD]RZLHFNLPHOHPHQWHPQDSá\ZRZ\P
VLĊJDVZ\PLNRU]HQLDPL;9VWXOHFLDLRGE\ZDáDVLĊZUyĪQ\FKG]LH
G]LQDFKĪ\FLD:SU]\ZLOHMX$OHNVDQGUD]SDĨG]LHUQLNDUQD
GDMąF\P'URKLF]\QRZL SUDZRPDJGHEXUVNLH ZVSRPLQDVLĊ RQLH]
JRGQ\PZVSyáĪ\FLXPLHV]F]DQZPLHĞFLH ]SRZRGXUyĪQLF\SUDZ
L]Z\F]DMyZZ\Sá\ZDMąF\FK]Z\JQDQLDREU]ĊGyZáDFLĔVNLFKLJUHF
NLFKÄSUDJQąF SU]HWR]DSURZDG]LüPLĊG]\QLPL GREUHSRUR]XPLH
QLHLMHGQRĞüREGDU]DP\WDNMHGQ\FKMDNLGUXJLFKSRREXVWURQDFK
U]HNLPLHV]NDMąF\FK SUDZHPPDJGHEXUVNLP´56.
:] DáRĪHQLDFK ZLHONLHJRNVLĊFLD OLWHZ VNLHJRSUDZR PDJGHEXU
VNLHPLDáR]OLNZ LGRZDüUyĪQLFHZSUDZ Q\PSRáRĪHQLXOXGQRĞFLUXV-
NLHMLPD]RZLHFNLHM:U]HF]\ZLVWRĞFLQDVWĊSRZDá\ GDOV]HSRG]LDá\
]ZáDV]F]D ZGRVWĊSLHGR XU]ĊGyZLJRGQRĞFL ZPLHĞFLH'R PR
PHQWXXMHGQROLFHQLDSUDZDZPLDVWDFKSRGODVNLFK LFKPLHV] NDĔF\
]HZ] JOĊGXQD PLHV]DQ\VNáDGHWQLF]Q\VW RVRZDOLUyZQROHJáHQRU
my prawa ruskiego i polskiego. Z momentem uzyskania przez miasta
SU]\Z LOHMyZQDSUDZRFKHáPLĔVNLHOXEPDJGHEXUVNLHZHZV ]\VW
NLFKWZRU]\á\VLĊZáDG]HPLHMVNLHNWyUHZGHF\GXMąF\VSRVyEZSá\
ZDá\ QDVWRVXQNLSDQXMąFHZPLDVWDFK1DMZDĪQLHMV]HVWDQRZLVNR
ZHZáDG] DFK]DMPRZDáZyMW:yMWRVWZDS U]HZDĪQLHE\á\QDGDZDQH
V]ODFKFLHFRXPRĪOLZLDáREH]SRĞUHGQLąLQJHUHQFMĊIHXGDáyZZVSUD
Z\ZHZQĊWU]QHPLDVW 57:SU]\SDGNXPLDVWSRGODVNLFKXU]ĊG\ZyM
56 $*$'.VLĊJL.DQFOHUVNLHW;;;9,,,N$0LURQRZLF]3RZVWDQLHL G]LDáDO
QRĞüEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLH'URKLF]\QD,s.59.
57 S.Alexandrowicz, 3RZVWDQLHLUR]ZyMPLDVWZRMHZyG]WZDSRGODVNLHJR;9²,SRá
XVII wÄ $FWD%DOWLFR6ODYLFD´W,%LDá\VWRNV
115
WRZV NLH]QDMGRZDá\V LĊSU]HZ DĪQLHZUĊNDFKV ]ODFKW\ NDWROLFNLHM
5yZQLHĪ SR]RVWDáHIXQNFMHPLHMVNLHZZLĊNV]RĞ FLVSUDZRZDOLNDWR
licy, a po 1596 r. — katolicy i unici.
=EDGDĔ$OLQ\&]DSLXNQDGVSRáHF]QRĞFLą6XUDĪDQDOHĪąFHJRGR
ZRMHZyG]WZDSRGODVNLHJRZ\QLNDĪHÄJyUĊ´VSRáHF]HĔVWZDVXUDVNLH
JRVWDQRZLáDSU]HZDĪQLHOXGQRĞüPD]RZLHFND:ĞUyGQDMERJDWV]\FK
URG]LQPLDVWDZUW\ONRMHGQDE\áDSRFKRG]HQLDUXVNLHJR7D
V\WXDFMDVSRZRGRZDáD]DSHZQHPQLHMV]\XG]LDá5XVLQyZZDSDUDFLH
DGPLQLVWUDF\MQRXU]ĊGQLF]\P6XUDĪD58 5yZQLHĪQD W HUHQLH 'URKL
F]\QDXU]ĊG\ZyMWDEXUPLVWU]D áDZQLNyZLPLHUQLNyZSLDVWRZDáD
VSRáHF]QRĞüNDWROLFND0 LĊG]\LQQ\PLVSyURSRG]LDáZáDG]\Z'UR
KLF]\QLHOHJáXSRGVWDZZ\VWąSLHQLDPLHV]NDĔFyZPLDVWDSU]HFLZND
WROLFNLHPXZyMWRZLZU.RQIOLNW\PLĊG]\VWDURVWDPLDSUDZR
VáDZQąVSRáHF]QRĞFLąQDWOHZ\]QDQLRZ\P]DRVWU]\á\VLĊSRU
NLHG\F]ĊĞüZLHUQ\FK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRSU]\MĊáDXQLĊ=WHJR
WRRNUHVXSRFKRG]LV]HUHJGRNXPHQWyZĞZLDGF]ąF\FKRQLHWROHUDQ
F\MQ\PQDVWDZLHQLXZáDG]PLHMVNLFKGXFKRZLHĔVWZDXQLFNLHJRLND
WROLFNLHJRZREHF OXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMZ'URKLF]\QLH 3RGDMĊMH
G\QLHSU]\NáDG\DNWĞZLDGF]ąF\FKRVWRVXQNDFKUHOLJLMQ\FKLSRáRĪH
niu cerkwi na terenie miasta w XVI-XVII w. W 1588 r. okradziona
]RVWDáDFHUNLHZĞZ%DUEDU\Z'URKLF]\QLH:UVWDURVWDGUR
KLFNL0 DUFLQ/HĞQLRZROVNLRGHEUDáRGSUDZRVáDZQ\FKWU]\FHUNZLH
DGXFKRZQ\FKZ\JQDá]PLDVWD=USRFKRG]LGRNXPHQWZNWy
U\PPQLFK &\SULDQ]PRQDVWHUX 3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR RVNDUĪD
GZRU]DQ -DQD.áRF]NRZVNLHJR RGRNRQDQLHQD QLHJRQDSDGX LJUD
ELHĪ\SRGF]DVREFKRGXSDUDILL]NU]\ĪHP:UNUyO-DQ.D]L
PLHU]VSHFMDOQ\PHG\NWHP]DND]DáSU]HĞODGRZDĔSUDZRVáDZQ\FKQD
WHUHQLH'URKLF]\QD LUR]ND]DáUR]SLHF]ĊWRZDü ]DEUDQHLP FHUNZLH
-DQ6RELHVNL]DND]DáZUSXEOLF]QHJRPDQLIHVWRZDQLDVZHMZLDU\
LGRPDJDQLDVLĊ]ZURWX]DEUDQ\FKSU]H]XQLWyZFHUNZLLNODV]WRUyZ
29 lipca 1744 r. król August III Sas napomina rektora Kolegium Je-
]XLFNLHJR Z'URKLF]\QLHDĪHE\ W HQZUD] ]HVWXGHQWDPL ]DQLHFKDá
QDSDGyZQDG\]XQLWyZ.UyOHZVNLHNVLĊJLNDQFHODU\MQHPLHV]F]ąZVR
ELHGáXJąOLVWĊSURWHVWyZLVNDUJVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMGRNUyOD
QDLFKSU]HĞODGRZDQLHSU]H]XQLWyZLNDWROLNyZRUD]QDQLHSU]HVW
58 A.Czapiuk, 6WUXNWXUDVSRáHF]QRJRVSRGDUF]D6XUDĪDZ,,SRá;9,ZÄ 6SRáHF]HĔ
stwo staropolskie”,t. III, Warszawa 1983,s. 74.
116
U]HJDQLHSUDZSU]H]VWDURVWyZLZyMWyZ3UDZRVáDZQLZ'URKLF]\
QLHF]ĊVWR]PXV]HQLE\OLGR SRWZLHUG]DQLDVZ\FKSUDZGRFHUNZL
LLFKXSRVDĪHQLD&]ĊVWRGREUDFHUNLHZQH]DMPRZDQHE\á\SU]H]LQ
Q\FKXĪ\WNRZQLNyZRF]\PĞZLDGF]ąOLF]QHSURFHV\GXFKRZQ\FK
SUDZRVáDZQ\FK]PLHV]F]DQDPLLGXFKRZLHĔVWZHPLQQ\FKZ\]QDĔ59.
Na powstanie bractw cerkiewnychw Drohiczynie obok kwestii re-
OLJLMQ\FKLFKDUDNWHUXPLDVWDZSá\ZPLDáDV\WXDFMDZFHFKDFKU]HPLHĞO
QLF]\FK&HFK\QD3RGODVLXSRZVWDá\VWRVXQNRZRSyĨQRERGRSLHUR
Z,,SRáRZLH;9,Z=EDGDĔQDGSURGXNFMąU]HPLHĞOQLF]ąZ\QLND
ĪHZNRĔFX;ZQDVWąSLá] QDF]Q\UR]ZyMU]HPLRVáVSRĪ\ZF]\FKVNy
U]DQ\FKLIXWU]DQ\FKSU]\VWRVXQNRZRVáDEHMS R]\FMLSR]RVWDá\FKVSHF
MDOQRĞFL5R]NZLWU]HPLRVáDVSRĪ\ZF]HJRZ\QLNDá]NRQLHF]QRĞFL]D
RSDWU]HQLDSU]HELHJDMąF\FKSU]H]3RGODVLHZDĪQ\FKV]ODNyZNRPX
QLNDF\MQ\FKPLHMVFRZ\FKRĞURGNyZDGPLQLVWUDF\MQRVąGRZ\FKRUD]
ZHZQĊWU]Q\FKSRWU]HEPLDVW3URGXNFMDU]HPLRVáDVNyU]DQHJRE\áD
SU]H]QDF]RQDQDV]HURNL U\QHND]ZáDV]F]DQDHNVSRUW GRLQQ\FK
PLDVW L3UXV:LĊNV]RĞü PLDVWSRGODVNLFK PLDáRFKDUDNWHU UROQLF]\
OXESyáUROQLF]\VWąGWHĪVWRVXQNRZRQLVNLSURFHQWSR]RVWDá\FKG]LH
G]LQSURGXNFMLU]HPLHĞOQLF]HM1DMPQLHMV]H] QDF]HQLH]DMĊüUROQLF]\FK
ZUR]ZRMXJRVSRGDUF]\PPLDVWRGQRWRZDQRZ%LHOVNX'URKLF]\
QLHL7\NRFLQLHDZLĊFZPLDVWDFKNWyUHSHáQLá\ZDĪQHIXQNFMHDG
PLQLVWUDF\MQRVąGRZHLKDQGORZH60. Znaczenie handlu w rozwoju no-
ZRĪ\WQ\FKPLDVWLSRZVWDZDQLXRUJDQL]DFMLFHFKRZ\FK]QDOD]áRZ\
raz w nadawanych miastom przywilejach. 3U]\ZLOHMHWHQDMZLĊFHMXZDJL
SRĞZLĊFDMąZ\PLDQLHKDQGORZHMIXQNFMRQRZDQLXWDUJyZLMDUPDUNyZ
EXGRZLHNUDPyZMDWHNZDJLWS7HHOHPHQW\ZSá\QĊá\QDSRZVWDQLH
VSHF\ILF]QHMVWUXNWXU\FHFKRZHMZPLDVWDFKSRGODVNLFKLSDQXMąF\FK
ZQLFKVWRVXQNDFK&HFK\E\á\ Z]DVDG]LHLQVW\WXFMDPLNDWROLFNLPL
FKRFLDĪQDOHĪHOLGRQLFKZ\]QDZF\LQQ\FKREU]ąGNyZFKU]HĞFLMDĔVNLFK
8SU]\ZLOHMRZDQHVWDQRZLVNRZFHFKDFKF]áRQNyZZ\]QDQLDNDWROLF
NLHJRVSRZRGRZDáRĪHZáDG]HS DĔVWZRZHZVSyOQLH]GXFKRZLHĔVWZHP
XQLFNLPSRUZ\ZLHUDá\QDFLVNQDPLHV]F]DQLU]HPLHĞOQLNyZ
SUDZRVáDZQ\FKDE\]PXVLüLFKGRSU]\MĊFLDXQLL
59 J. Jaroszewicz, Drohiczyn — opis historyczny,„ Athenaeum”, Wilno,1847, cz. IV,
V$-DEáRQRZVNLPolska XVI wÄ ħUyGáDG]LHMRZH´W;9,,:DUV]DZDPodlasie,
F],,,V$0LURQRZLF]3RZVWDQLHL G]LDáDOQRĞüEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDW HUHQLH'URKL
czyna,s. 60.
60 S.Alexandrowicz, Powstanie i rozwój miast...,s. 153.
117
'URKLF]\QE\á GUXJLPSR%LHOVNXRĞURGNLHP U]HPLHĞOQLF]\PQD
3RGODV LX 2GVHWHNOXGQRĞFL WUXGQLąFHM VLĊ UROQLFW ZHPVWDQRZ Lá MH
GHQ]QDMQLĪV]\FKZVNDĨQLNyZZĞUyGPLDVWSRGODVNLFK/LF]QDQDWR
PLDVWE\áDZ'URKLF]\QLHJUXSDOXGQRĞFL]DMPXMąFHMVLĊU]HPLRVáHP
futrzano-skórzanym. Rejestr z 1580 r. wymienia na terenie miasta
V]HZFyZNUDZFyZLNXĞQLHU]y. Na terenie Drohiczyna pow-
VWDáSLHUZV]\FHFKSRGODVNL:U= \JPXQW$XJXVW]H]ZROLá]RU
JDQL]RZDü FHFKNUDZLHFNL LSRGV WU]\JDFNL QD Z]yUPLDVWD /LZD
:NRĔFX;9,ZSRZVWDáDWDPNRQIUDWHUQLDNXSLHFNDNWyUHMVWDWXW
ZUSRWZLHUG]Lá:áDG\VáDZ,961:FLąJX;9,VWXOHFLDSRZVWD
á\LQQHRUJDQL]DFMHFHFKRZH'RUSDQRZDáDZQLFKZ]JOĊGQD
WROHUDQFMDZ\]QDQLRZD3RZSURZDG]HQLXXQLLVWRVXQNLUHOLJLMQHXOHJá\
pogorszeniu. =PLHQLáDVLĊUyZQLHĪV\WXDFMDZFDá\PU]HPLRĞOHGURKLF
NLPF]HJR Z\QLNLHPE\áR ]DKDPRZDQLHUR]ZRMX RUJDQL]DFMLFHFKR
Z\FKQDSRF]ąWNXGUXJLHJRG]LHVLĊFLROHFLD;9,,Z1LHUR]ZLMDá\VLĊ
VWDUHRĞURGNLSURGXNFMLU]HPLHĞOQLF]HM&HFKNUDZLHFNLZ'URKLF]\QLH
ZFLąJX,SRáRZ\;9,,Z]PQLHMV]\áVZRMąSURGXNFMĊ3U]\F]\QąWHJR
VWDQXU]HF]\E\áRPQLHMV]H]DSRWU]HERZDQLHQDZ\URE\NUDZLHFNLHL]D
RVWU]DMąFHVLĊVWRVXQNLZ\]QDQLRZHZHZQąWU]FHFKX0 LVWU]RZLHSUR
GXNRZDOLVZRMHZ\URE\SRSU]H]QDMHPVLá\SRPRFQLF]HM=DZyGSU]H
FKRG]Lá]RMFDQDV\QD2PyZLRQH]MDZLVNRZHZQąWU]RUJDQL]DFMLFH
FKRZHMLZU]HPLRĞOHGURKLFNLPVSRZRGRZDáRXWZRU]HQLHVLĊJUXSOXG
QRĞFL]DMPXMąFHM VLĊUyĪQRURGQ\PU]HPLRVáHPSRáąF]RQ\FK ]HVREą
ZVSyOQRWąZ\]QDQLRZąLVNXSLRQ\FKZRNyáFHUNZLSUDZRVáDZQ\FK1D
W\PWOHGRV]áRZ'URKLF]\QLHGRSRZVWDQLDGZyFKEUDFWZFHUNLHZ
Q\FKSU]\FHUNZLĞZ0 LNRáDMDLFHUNZL3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR
%UDFWZDGURKLFNLHPLPRĪHSRZVWDZDá\ZMHGQDNRZ\FKZDUXQ
NDFKPLDá\LQQąJHQH]ĊVNáDGVSRáHF]Q\LIRUP\G]LDáDOQRĞFL&HU
NLHZLPRQDVWHUĞZ6SDVDSU]\NWyU\PSRZVWDáREUDFWZRVWDQRZL
áRRERN FHUNZLLPRQDVWHUX ĝZ7UyMF\ FHQWUXPĪ \FLD UHOLJLMQHJR
Z'URKLF]\QLH2EDPRQDVWHU\SU]H]FDá\RNUHVWUZDQLDXQLLSR]RV
WDZDá\SU]\SUDZRVáDZLX0 QLVLPRJOLSR]RVWDüSU]\VZHMZLHU]HG]LĊNL
SUĊĪQLHG]LDáDMąFHPXEUDFWZXLVWQLHMąFHPXGRU62 Rozwój pa-
UDILLSUDZRVáDZQ\FKWUZDáGRUWMGRF]DVXREMĊFLDVWDURVWZD
61 J.Jaroszewicz,Drohiczyn— opishistorycznyV$-DEáRQRZVNLPolska XVI w.,
Ä ħUyGáDG]LHMRZH´W;9,,F],VF],,VF],,,V6$OH[DQGURZLF]
Powstanie i rozwój miast...,s.153.
62 G. Sosna, Drohiczyn...,s. 118.
118
GURKLFNLHJRSU]H]QLHSU]\FK\OQLHQDVWDZLRQHJRGRQLFK0 DUFLQD/HĞ
QLRZROVNLHJR 6W DURVWDSU]H] FDá\F]DV SLDVWRZDQLDVZHJR XU]ĊGX
ZVSLHUDáQLHOLF]Q\FKGXFKRZQ\FKXQLFNLFKZLFKVWDUDQLDFKRFHUNLHZ
LXQLHPRĪOLZLDáOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMVNáDGDQLHSURWHVWDFMLZNVLĊ
JDFKJURG]NLFK-HJR QDFLVNLGRSURZDG]Lá\GRSU]HMĊFLD SU]H]XQL
WyZQDSRF]ąWNXODWWU]\G]LHVW\FKFHUNZLVRERUQHM1DURG]HQLD10 3
LĞZ%DUEDU\8QLFLĪąGDOLSRQDGWRSR]RVWDá\FKSUDZRVáDZQ\FKRELHN
tów sakralnych.
-DNMXĪZVSRPQLDáHPQLH]DFKRZDá\VLĊGRNXPHQW\NWyUHSR]
ZROLá\E\XVWDOLüUHDOQąGDWĊSRZVWDQLDEUDFWZDĞZ6SDVD3LHUZV]D
wzmianka o jego istnieniu pochodzi dopiero z 1641 r., w której mó-
ZLVLĊĪHPLHV]F]DQLQSU]HND]XMHNODV]WRURZLLEUDFWZXG]LDáNĊRSR
ZLHU]FKQLPRUJyZ]ZDQąÄ%XVáRZF]\ĔVNL´63-HGQDNĪHOLF]QHQD
GDQLDPLHV]F]DQQDU]HF]PRQDVWHUXLXG]LDáZREURQLHVWDQXSRVLD
GDQLDFHUNZLĞZ6SDVDZVND]XMHĪHEUDFWZRQDWHUHQLH'URKLF]\QD
SRZ VWDáRQD S RF]ąW NXGUXJLHJR GZXG]LHV WROHFLD;9,,Z LPLDáR
PLHV ]F]DĔVNL FKDUDNW HU 3LHUZ V] D Z LHOND GDURZ L] QD SRFKRG]L
]UNLHG\WRPLHV]F]DQLQ]DEXĪDĔVNL0 LNRáDM.R]DNRILDURZDá
QDPRQDVWHU LFHUNLHZĞZ 6SDVD JU]\ZQ\VUHEUD RJURG\ L
V]WXNNORFyZGU]HZDQDEXGRZĊV]SLWDOD:LHONRĞüLFKDUDNWHUGDUR
ZL]Q\ZVND]XMHĪHRILDURGDZFDPLE\OLU]HPLHĞOQLF\GURKLFF\&HU
NLHZLPRQDV WHU RWU]\PDOL ]LHPLĊ ZJUDQLFDFK PLDVW D :U
PLHV]F]DQLHSU]HND]DOLÄFHUNZLJUHFNLHJR]DNRQXG]LDáNĊ]LHPL]VD
dem”641DVWĊSQHDNW\GDURZL]Q\SRFKRG]ą]ODW
*URĨEDXWUDW\FHUNZLGURKLFNLFK]QDOD]áDVZRMHRGELFLHZSHW\FML
SRVáyZUXVNLFK]áRĪRQHMNUyORZLHOHNWRZL:áDG\VáDZRZLOLVWRSD
GDUQDVHMPLHHOHNF\MQ\P3UREOHPWHQQLH]\VNDá]UR]XPLH
niau nowo wybranego monarchy. W wydanym 12marca 1633 r. przez
:áDG\VáDZD,9DyplomieQLHZ\PLHQLDVLĊFHUNZLGURKLFNLFKNWyUH
PDMąE\ü]ZUyFRQHOXGQRĞFLZLDU\JUHFNLHM'RSLHUROLF]QHSURWHVW\
V]ODFKW\SUDZRVáDZQHM]PXVLá\NUyODGRZ\VáDQLDNRPLVMLFHOHPGR
NRQDQLDSRG]LDáyZFHUNZLPDUFDUNRPLVMDSU]HND]DáDPR
QDVWHUĝZ7UyMF\RUD]FHUNLHZĞZ0 LNRáDMDVSRáHF]QRĞFLSUDZRV
áDZQHM'URKLF]\QDRGGDMąFFHUNLHZ1DURG]HQLD10 3LĞZ%DUED
63 AW AK, t. XXXIII, s. 315, 316.

64 AW AK, t. XXXIII,s. 226, 227,238, 239; A.Mironowicz, 3RZVWDQLHLG]LDáDOQRĞü
bractw cerkiewnychna terenie DrohiczynaVWHQĪH3RGODVNLHRĞURGNL...,s.213,214.
119
ry unitom. Osobne postanowienie komisarze królewscy wydali w spra-
ZLHPRQDVWHUX3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR6WZLHUG]LOLRQLĪHÄVWRVX
MąFVLĊGRLQIRUPDFLH\\LQVWUXNWLH\-.0 SLOQąĞP\LQTXLVLWLąWDNRXQL
WDFKMDNR\RG\]XQLWDFKF]\QLOL.ĊG\QLHZLG]ąFĪDGQHJRXQLWDQD
RNRDQLVLĊGRZLHG]LHüPRJąFQLHXQLWyZ]DĞLQIHUTXHQWLVVLPRQX
PHURHWXPOWLWXGLQHFDáHPLDVWHF]NRNWyUH5XVNLP]RZLąZV]\VW
NLFKXQDQLPLWHUQDRNRZLG]ąFSU]\MHGQRVWDMQ\PZ\]QDQLXVZ\P
VWRMąFGLVXQLFNLHPFHUNLHZĞZ6SDVD]HZV]\VWNLPLDSSDUDWDPLJUXQ
WDPL\SU]\QDOHĪQRĞFLDPLGRQLHMQDOHĪąFHPLS U]\VąG]DP\NWyUDZUH
DOQąSRVVHVMąH[QXQFSRGDMHP\DWRSRGZáDG]ĊZáDG\NLáXFNLHJR
WHUD]\QD SRWHPEĊGąFHJR QLHXQLWą´65.
'HF\] MDNRPLV DU]\NUyOHZVNLFKV SRWNDáDVLĊ]GH] DSUREDWą0 DU
FLQD/HĞQLRZROVNLHJR3 RZ\MHĨG] LHZ\VáDQQLNyZNUyOHZVNLFKVWD
URVWDGURKLFNLVLáą] DEUDáSUDZRVáDZQHRELHNW \VDNUDOQHDGXFKRZ
Q\FKZ\SĊG]Lá]PLDVW D3U]HFLZVWDZLDMąF\VLĊVWDURĞFLHPLHV] F]D
QLH GURKLFF\ ]RVWDOLRVDG]HQLZDUHV ]FLHPDUFDUZ RĨQ\
JHQHUDOQ\]LHPLGURKLFNLHM0 DWHXV]2 ELĔVNLZ H]ZDáSDUDILDQFHUN
ZLSUDZRVáDZQ\FK QDV ąG JURG]NLSRG ]DU]XWHP] RUJDQL]RZDQLD
bract wa i rozp owsz echniania „w iary s chizmatyckiej”. Protes ty
szlachty ziemi drohickiej prz eciw naruszeniu tolerancji wyznanio-
ZHMV SRZRGRZDá\LQWHUZ HQFMĊ:áDG\VáDZD,9ZU]HĞQLDU
SROHFLáRQ0 DUFLQRZL/HĞQLRZROV NLHPX]ZUyFLüSUDZRV áDZQ\PFHU
NZLHLNODV]WRU\SU]\G]LHORQHSU]H]NRPLVDU]\3RQDGWRQDND]DáÄDE\
WDNRZ\FKREFLąĪOLZ\FK]PLHV]F]DQ\GURKLFNLFK\VZLDV]F]HQQLND
PLSRVWĊSNyZ]DQLHFKDáGRP\\ FHUNZLHLFKZáDV QHPLDQRZDQ\P
VZLDV ]F]HQQLNRP\LQQ\ PPLHV]F]DQRP]DEUDQHSU] \ZUyFLü\RG
GDü UR]ND]DáDQDSRW\PMDNRVWDURVW DWDPWHJRPLHMVFDSU]HVW U]H
JDáĪHE\ĪDGQ\FKSU] \NURĞFL\GROHJOLZRĞFLQLHSRQRV LOLDOHSU]\
SRNRMXEH]SLHF] HĔVWZLHV Z\P]RVWDZ DOL´66.
=ZH]ZDQLDSU]H]0 DWHXV]D2ELĔVNLHJRPLHV]F]DQGURKLFNLFKQD
VąGJURG]NLZ\QLNDĪHZUQDWHUHQLHPLDVWDG]LDáDá\EUDFWZD
FHUNLHZQH3RZVWDá\RQHZRNUHVLHNRQIOLNWyZRFHUNZLHSUDZRVáDZ
QH2LVWQLHQLXRUJDQL]DFMLPLHV]F]DQSU]\FHUNZL3U]HPLHQLHQLD3DĔ
VNLHJRĞZLDGF]ąOLF]QH]DSLV\]LHPVNLHQDU]HF]PRQDVWHUXĞZ6SDVD
LSU]HE\ZDMąF\FKZQLP]DNRQQLNyZ1LHNWyUHGDURZL]Q\SU]H]QD
65 7DPĪHV
66 A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 215.
120
F]RQHE\á\GODUDG\SDUDILDOQHM1DSU]\NáDG.DWDU]\QDL$QGU]HMĩyá
NRZVF\PDMDURILDURZDOLPLHV]F]DQRPVNXSLRQ\PZRNyá
PRQDVWHUXĞZ6SDVDGZDRJURG\]ZDQH6DSLHĪ\ĔVNLHL6LWF]\ĔVNLH
M ieszkaniec „civis Drohicensis Zabuscensis” Laurencjusz Jarmacho-
ZLF]NZLHWQLDUSU]HND]DáG]LDáNĊRSRZLHU]FKQLPRUJyZ
]ZDQąÄ%XVáRZF]\ĔVNLHFFOHVLDHPRQDVWHULL7UDQVILJXUDWLRQLV'RPL
ni eiusque confraternitati ibidem fundatae”67'] LDáDOQRĞü VNXSLR
Q\FKZEUDFWZLHĞZ6SDVDU]HPLHĞOQLNyZGURKLFNLFKRGE\ZDáDVLĊ
ZZDUXQNDFKQDUDVWDQLDZPLHĞFLHQLHWROHUDQFMLZ\]QDQLRZHM2ERN
EUDFWZDSU]\NODV]WRUQHJRLVWQLDáRZ'URKLF]\QLHEUDFWZRĞZ0 LNR
áDMDNWyUHRGJU\ZDáRF]RáRZąUROĊZĪ\FLX&HUNZLSUDZRVáDZQHMPLDV
WD'RSLHURSRSU]\MĊFLXSU]H]GXFKRZQ\FKFHUNZLĞZ0 LNRáDMDXQLL
WMZUQDVWąSLáZ\UDĨQ\Z]URVW]QDF]HQLDEUDFWZD3U]HPLHQLH
QLD3DĔVNLHJR 3RSUDZLáDVLĊV\WXDFMDHNRQRPLF]QD MHJRF]áRQNyZ
%UDFWZR]RVWDáR]DVLORQHG]LDáDF]DPLE\áHMRUJDQL]DFMLEUDFNLHMSU]\
FHUNZLĞZ0 LNRáDMD
=ZLĊNV]DMąFDVLĊURODEUDFWZDĞZ6SDVDZĪ\FLX&HUNZLQDWHUHQLH
'URKLF]\QDDWDNĪHSRZLĊNV]HQLHVLĊGyEUNODV]WRUQ\FK]PXVLá\SU]H
áRĪRQHJRPRQDVWHUX 3DFKRPLXV]D3DFNRZVNLHJRGRQDGDQLD OLV
WRSDGDUSHáQRPRFQLFWZDGZyPF]áRQNRPVWDUV]\]Q\EUDFW
ZD6WHIDQRZL3XGNRZVNLHPXLàXNDV]RZL:ROHĔVNLHPXGRSURZD
dzenia wszelkich spraw gospodarczo-administracyjnych zgromadze-
QLD'R]DGDĔSOHQLSRWHQWyZLKXPHQDQDOHĪDáRUHSUH]HQWRZDQLHJR
SU]HGZáDG]DPLPLHMVNLPLLVąGRZ\PL %UDFWZRĞZ6SDVD]RVWDáR
SUDZQLHXVDW\VIDNFMRQRZDQHGRSLHURZUNZLHWQLDWHJRĪUR
NX:áDG\VáDZ,9Z\GDáSU]\ZLOHMGODLKXPHQDPRQDVWHUX3U]HPLH
QLHQLD3DĔVNLHJR3DFKRPLXV]D3DFNRZVNLHJRSRWZLHUG]DMąF\SUDZD
NODV]WRUXGRXSRVDĪHQLDG]LHVLĊFLQ\áRZLHQLDU\EZU]HFH.UyOÄDS
UREXMąF WRDE\ ZVSRPQLDQHMFHUNZL 3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR GOD
OHSV]HJRUR]PQDĪDQLDZLDU\%RĪHME\OLWĊG\GODSRERĪQ\FKPLHV]
F]DQPLáRĞFLZ\FKQDV]\FKSU]\NáDGHPLQQ\FKPLDVWSR]ZDODP\LP
EUDFWZRPLHüWDNĪHV]SLWDOLV]NRáĊ]EXGRZDüGODFKRZDQLDFLDá
]PDUá\FKSODFyZSU]\NXSLüDOERWHĪRGNRJRQDGDQHLOHJRZDQHVSR
NRMQLHZLHF]QLH]DĪ\ZDü´3U]\ZLOHMSRWZLHUG]DáSRVWDQRZLHQLDNR
PLVDU]\NUyOHZVNLFK]UZVSUDZLHPRQDVWHUXLEUDáÄEUDFWZR
67 AW AK, t.XXXIII,s. 315, 316; A.Mironowicz, 3RZVWDQLHLG]LDáDOQRĞüEUDFWZFHU
kiewnych na terenie Drohiczyna,s.62.
121
SRGSURWHNFMĊQDV]ąNUyOHZVNą´680 RQDUFKDQDND]DáSU]\W\PZáD
G]RPPLHMVNLPDĪHE\]DQLHFKDá\SU]HĞODGRZDĔPQLFKyZNODV]WRUX
ĞZ6SDVDLMHJRSDUDILDQ
3RVWDQRZLHQLHNUyOHZVNLH QLHVSRWNDáR VLĊ]DSUREDWą VWDURVWyZ
GURKLFNLFKLZáDG]PLHMVNLFKRF]\PĞZLDGF]ąNRQIOLNW\UHOLJLMQHQD
WHUHQLH 'URKLF]\QDVSRWĊJRZDQH SRZVWDQLHP%RKGDQD &KPLHOQLF
NLHJRNWyUHZOLVWRSDG]LHUREMĊáRSRáXGQLRZH3RGODVLH:LHUQL
.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQD3RGODVLXOLF]\OLQDSRPRFKHWPDQDNR
]DFNLHJR ZRG]\VNDQLXVZ\FK FHUNZL,FK SRVWXODW\]RVWDá\ XMĊWH
ZXJRG]LH]ERURZVNLHM-DQ.D]LPLHU]SUDJQąFRVáDELüV\PSDWLHVSR
áHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMZVWRVXQNXGR&KPLHOQLFNLHJRSRWZLHUG]Lá
12 stycznia 1650 r. prawa i przywileje diecezji, monasterów, cerkwi,
EUDFWZLV]NyáÄJUHFNLFK´:ĞUyGZ\PLHQLRQ\FK]QDMGRZDáDVLĊFHU
NLHZĞZ6SDVDZ'URKLF]\QLH0 LPRGRNXPHQWX-DQD.D]LPLHU]D
GRV]áRGRUR]UXFKyZQDWOHZ\]QDQLRZ\P6]ODFKFLF]LHPLGURKLF
NLHM+LHURQLP &KDOHFNL OLSFDU RVNDUĪ\áPLHV]F]DQ SUDZR
VáDZQ\FKSU]HGVąGHPJURG]NLPRDVSRZRGRZDQLHUR]UXFKyZLZ\
VWąSLHĔSU]HFLZNRUHOLJLLNDWROLFNLHMLQDURGRZLSROVNLHPXEXWU]\
P\ZDQLHNRQWDNWyZ ]SU]\ZyGFąNR]DNyZ %RKGDQHP&KPLHOQLF
NLPFRUJDQL]RZDQLHSURFHVMLLPDQLIHVWDFMLIHWXMąF\FK]Z\FLĊVWZD
Chmielnickiego, d) rozpowszechnianie przez bractwo antykatolic-
NLFK GRNXPHQWyZ LSRGEXU]DQLHS OHEHMXV]\ GRZ\VW ąSLHĔ UHOLJLM
nych69. O kierow anie rozruchami religijny mi Hieronim Chalecki
RVNDUĪ\áLKXPHQDPRQDVWHUXĞZ6SDVD3DFKRPLXV]D3DFNRZVNLHJR
LF]áRQNyZLVWQLHMąFHJRSU]\QLPEUDFWZD&\SULDQD3LPHQDL-y]HID
]Z DQHJR*DUEDW\P :VNDUG]H ]QDOD]áD VLĊUyZQLHĪ LQIRUPDFMD
RV ]F]HJyOQ\P NXOW\Z RZDQLXSU]H] EUDFWZRFXGRZQHJR REUD]X
Chrystusa Zbawiciela, który mieszczanie sami ozdobili.
5R]ZyMSRZVWDQLDNR]DFNLHJRZUZ\ZRáDáZ\VWąSLHQLDPLHV]
F]DQLFKáRSyZ]RNROLF1LHPLURZD.U\QHN.UDVQHJR6WDZX%LD
áHMàRPD].RE\ODQL*QRMQD,QLFMRZDQHZ'URKLF]\QLHSU]H]EUDF
WZRPDQLIHVWDFMH VROLGDU\]XMąFHVLĊ]&KPLHOQLFNLP ]RVWDá\UR]SĊ
G]RQHSU]H]KXILHFZRMHZRG\SRGODVNLHJR$QWRQLHJR&KąG\ĔVNLH
JR 5HDNFMąQD SURNR]DFNLHQDVWURMH ZĞUyGOXGQRĞFL SUDZRVáDZQHM
PLDVWDE\á\UHSUHVMHSRGVWDURVW\GURKLFNLHJR)ORULDQD.RVVRZVNLH
68 $*$'.VLĊJL*URG]NLH'URKLFNLHVHULD,,QUN
69 AW AK, t. XXXIII, s. 379-381.
122
JR3U]HáRĪRQ\PRQDVWHUXĞZ6SDVD3DFKRPLXV]LQIRUPRZDáNUyOD
ĪHSRGVWDURVWDÄFHUNZLHZ'URKLF]\QLHEĊGąFHJZDáWRZQLHSR]DSLH
F]ĊWRZDá\LQQHNU]\ZG\]EH]SUDZLHPFKFHF]\QLüWDNĪHQLHW\ONR
Z]GURZLXDOH\GREUDFKEH]SLHF]QLE\GĨQLHPRJąFRVLĊQLHPDáR
]QLHZDJąSUDZDSRVSROLWHJR\SRNRMXREGDURZDQHJRG]LHMH´-DQ.D
]LPLHU] OLSFDU SROHFLáVWDURĞFLH PLHOQLFNLHPX:RMFLHFKRZL
0 OHF]FHÄDE\SRPLHQLRQHVWURQ\RNU]\ZG\MHĪHOLVąWDNLHDOERPLĊ
G]\QLPL]DFKRG]ąQLHJZDáWHPQLHEURQLąDQLSRWĊJąMDNąDOHĞURG
NLHPSUDZDSRVSROLWHJRZ]DMHPUR]SUDZRZDOLVLĊ]DNáDGQDV]GZX
G]LHVWXW\VLĊF\]áRW\FKSROVNLFKPLĊG]\QLPL]DáRĪ\üXP\ĞOLOLĞP\MD
NRĪQLQLHMV]\POLVWHPQDV]\P]DNáDGDP\´70. M onarcha zmuszony
E\áGRZ\GDQLDWHJRSROHFHQLDDOERZLHPPLPRNOĊVNLNR]DFNLHMSRG
%HUHVWHF]NLHP&KPLHOQLFNLFLHV]\áVLĊGXĪąSRSXODUQRĞFLąZĞUyGOXG
QRĞFLUXVNLHM-HJRSRVáRZLHĪąGDOLOLNZLGDFMLXQLLDZĞUyGVWDUV]\]Q\
NR]DFNLHMFRUD]F]ĊĞFLHMSRMDZLDá\VLĊQDVWURMHSURPRVNLHZVNLH
:URNSRRILFMDOQ\PX]QDQLXEUDFWZDVSDOLáDVLĊMHJRFHUNLHZ3U]H
PLHQLHQLD3DĔVNLHJR:áDG]HZ\NRU]\VWDá\WHQIDNWGRRJUDQLF]HQLD
UROLRUJDQL]DFMLEUDFNLHM-HJRVWDUV]\]QĊRVNDUĪRQRRNRQWDNW\].R
]DNDPLLRUJDQL]RZDQLHDQW\NDWROLFNLFKZ\VWąSLHĔPDUFDU
SURERV]F]NRĞFLRáDNDWROLFNLHJR3DZHá3DWU\NRZVNL]DU]XFLáF]áRQ
kom bractwa: Stefanowi Odojews kiemu, Aleksandrowi Samczuko-
ZL/DXUHQFMXV]RZL =DKXPLHQLNRZL/HRQLGRZL 0 LFKDáRZV NLHPX
Onyszce Zahadliczkowi, Grzegorzowi Cudowskiemu, Sebastianowi
'ąEURZLH$GDPRZL:DONRZLF]RZL&KZHGRURZLĩ\G]LNRZL$Q
WRQRZL+DU\F]\NRZLL0 DUFLQRZL&ZDOLNRZLZVSyáSUDFĊ]ZRMVNLHP
NR]DFNLPL] RUJDQL] RZDQLH SRFKRGX XOLF]QHJR NRPS URPLWXMąFHJR
REU]ąGHNáDFLĔVNL71.RQIOLNW\ZĞUyGPLHV]F]DQGURKLFNLFKZ\ZRáD
á\REDZ\ZáDG]PLHMVNLFKRPRĪOLZRĞüLQWHUZHQFMLNR]DFNLHM]ZáDV]
cza po wybuchu wojny moskiewsko-polskiej, która w 1657 r. ogar-
QĊáD]DFKRGQLHREV]DU\:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJR-HGQDNQLH
E\á\RQHX]DVDGQLRQHJG\ĪQLHGRV]áRGRMDNLHMNROZLHNZVSyáSUDF\
PLOLWDUQHMPLĊG]\SUDZRVáDZQ\PL]LHPLGURKLFNLHMD.R]DNDPL
3RGF]DVZRMQ\]0 RVNZąL6]ZHFMą]QLV]F]HQLXXOHJá\PRQDVWH
U\GURKLFNLHVW\ F]QLDULKXPHQPRQDVWHUXĞ Z6SDVDLQ
IRUPRZDáXU]ąGJURG]NLPLHOQLFNLĪHZZ \QLNXSRE\WXZRMV N5D
70 7DPĪHV$ 0LURQRZLF]ĩ\FLHPRQDVW\F]QHQD3RGODVLX%LDá\VWRNV
71 AW AK, t. XXXIII, 393, 394.
123
NRF] HJRV]Z HG]NLFKLVDVNLFK]QLV]F]HQLXXOHJá\ZV] \VWNLHGRNX
PHQW\ GRW\F]ąFH]JURPDG]HQLD3 U]HáRĪRQ\ NODV]WRUXZ\VWąS LáGR
NUyODRS RWZLHUG]HQLHMHJRSU]\ZLOHMyZ- DQ.D]LPLHU]SUDJQąFSR
]\VNDüOXGQRĞü UXVNą' URKLF]\QDF]HUZ FD USRWZLHUG]Lá
SUDZRPRQDVWHUXĞZ6SDVD:yZ F]DVJáyZQąUROĊZĞURGRZLVNX
]DNRQQ\PLEUDFWZLHRGJU\ZDáR3DFKRPLXV]NWyU\ SDĨG]LHUQL
NDU]U]HNáVLĊJRGQRĞFLLKXPHQD]HZ]JOĊGXQDV WDURĞüLFKR
URE\ RUD]ÄSU] H]UyĪQHPRUGHUVW ZDQLHSU] \MDFLyá FHUNZLHQDV]H\
SUDZRVáDZQH\´1DPLHVW QLNPRQDVWHUXGURKLFNLHJR]DSURSRQRZDá
QDV ZHJRQDV WĊSFĊF] áRQNDNDSLWXá\ELVNXSLHM(IU\PD6LNRUVNLHJR
ĪąGDMąFÄWDNSREUDFLGXFKRZ QH\MDN\SREUDFWZLHĞ ZLHFNLPDE\
\SRĞPLHUFLPRMH\SRU] ąGNLHPZHGáXJSU] \ZLOHMXNUyOD-HJR0 RĞ
FLSHU HOHFWLRQHPWHQĪ H QDPLH\ VFH PRMHREUDQ\E\á QDNW yUHJR
MDU] PRSUDF\ EáRJRVáDZLĊZNáDGDP\FDáHWZDUGRGDMĊ\EáRJRVáD
ZLĊ\ĪHE\W RMXĪQLHRGPLHQQRE\áRDOHWZDUGRDIIHNWRZDáHPEUD
FLH\SRGVWU]\Ī DĔFyZVZRLFKWDNĪ H\EUDFWZDVWDUV ]\FKRVyEDE\
SU]\PRMH\UĊFH\SLHF] ĊFLUĊNRPDVZHPL\ SLHF]ĊFLDPLVWZLHUG]L
OL´=]DSLVXWHJRZ\QLNDĪHZ\ ERUXLKXPHQDGRNRQ\ZDOL]DNRQQL
F\NODV]WRUXUD]HP] HVWDUV] \]QąEUDFWZD3RGXVWDOHQLDPL]DZDU
tymi w rezygnacji z namiestnictwa Pachomiusza P ackowskiego pod-
SLVDOLVLĊKLHURPQLFK%RQLIDF\+LHFHZLF]ZL]\WDWRUSURZLQFMRQDO
Q\- y]HI%HUH]DĔVNL]DNRQQLF\:DUáDDP/HZLNGelazjusz Hrany-
ka i Teofil H rumakowicz oraz starsi bractwa J an Rusiewicz, St efan
2GRMHZVNLL/HRQFMXV] 0 LFKDáRZ VNL²SLVDU]EUDFWZD72.
8G]LDáSU]HGVWDZLFLHOLEUDFWZDZĪ\FLXPRQDVWHUXQLHRJUDQLF]Dá
VLĊGRZ\ERUXSU]HáRĪRQHJR]JURPDG]HQLD%UDFWZR]DMPRZDáRVLĊ
VSUDZDPLJRVSRGDUF]\PLLVąGRZ\PLNODV]WRUX5]HPLHĞOQLF\LV]ODFK
WD GURKLFNDZ,, SRáRZLH;9,,Z REMĊOLQDG QLPSDWURQDW LNWLWRU
VWZRZVSLHUDMąFJRHNRQRPLF]QLHSUDZQLHLPRUDOQLH=NROHLPQLVL
]DSHZQLDOLF]áRQNRP EUDFWZDVWDáą RSLHNĊGXV]SDVWHUVNą -HGQRĞü
G]LDáDĔEUDFWZDLPRQDVWHUXĞZ6SDVDSRGQRVLáD]QDF]HQLHRĞURGND
QDWHUHQLH'URKLF]\QD:\UD]HPWHJRE\áRSRWZLHUG]HQLHSU]\ZLOH
jów klasztoru przez królów polskich: 28 marca 1670 r. przez M icha-
áD.RU\EXWD:LĞQLRZLHFNLHJRLPDUFDUSU]H]-DQD,,,6R
ELHVNLHJR6RELHVNL]ZROQLáSRQDGWR GREUDPRQDVWHUXRGZV]HONLFK
SRZLQQRĞFLL]H]ZROLáQDZROQHáRZLHQLHU\EZ%XJXPLHOHQLH]ERĪD
72 A.Mironowicz,3RGODVNLHRĞURGNLLRUJDQL]DFMH...,s.219.
124
ZPá\QDFKZRGQ\FKLSRZLHWU]Q\FKZ\ZRĪHQLHGU]HZ]ODVXQDSR
WU]HE\EUDFL]DNRQQHM'RNXPHQWPRQDUV]\RNUHĞODáSU]\QDOHĪQRĞü
NODV]WRUXLSRGGDZDá JRSRGMXU\VG\NFMĊELVNXSD áXFNLHJR:\EyU
SU]HáRĪRQHJR]JURPDG]HQLDPLDáQDVWąSLüÄHOHFWLąTXRWDQQLVQDLKX
PHQDZHVSyá]QDERĪQ\PEUDFWZHP3RZLQQLWHĪ]DNRQQLF\PR
QDVWHUX66SDVD'URKLFNLHJRMHGQRVWDMQLHPLHüFRQVLOLXPMDNRXQLXV
egulae cenobita y o monasterze S. Troyce na tamtey stronie ufundo-
wanym osobliwie post decessum teraznieyszego ihumena, aby elec-
WLąQDLKXPHQDSHUOLEHUDYRWDXWULXVTXHVWDWXVVSLULWXDOLXPHWVHFX
ODULXPSHUVRQDUXPXWSRWHEUDFWZDE\ZDMąQRQGHURJDQGRMXULEXV´
.UyO]H]ZROLáUyZQLHĪ]HZ]JOĊGXQDZ\OHZ\%XJXZ\EXGRZDüGOD
SDUDILDQNODV]WRUXNDSOLFĊĞZ-HU]HJR73. Tego samego roku na sej-
PLHNRURQDF\MQ\PS UDZDFHUNZLGURKLFNLFKZW\PLĞZLąW\QLĞZ6SD
VD]RVWDá\SRWZLHUG]RQHVSHFMDOQąNRQVW\WXFMą74.
:NRĔFX;9,,L;9,,,ZPRQDVWHULEUDFWZR3U]HPLHQLHQLD3DĔ
VNLHJRVWDá\VLĊJáyZQ\PLRĞURGNDPLS UDZRVáDZQ\PLZPLHĞFLH=NDV\
EUDFNLHMXWU]\P\ZDQDE\áDV]NRáDLV]SLWDOSU]\NODV]WRUQ\']LDáDO
QRĞüV]NRá\SU]\F]\QLáDVLĊGRZ]URVWXĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMSUD
ZRVáDZQ\FKPLHV]NDĔFyZ'URKLF]\QD'REUDFNLHMSODFyZNLRĞZLD
WRZHMXF]ĊV]F]Dá\G]LHFLLQQ\FKZ\]QDĔ)XQNFMRQRZDQLHV]NRá\LZ\
VWąSLHQLHEUDFWZDR]ZURWFHUNZLĞZ0 LNRáDMDZ\ZRáDá\SURWHVW\VWUR
Q\NDWROLFNRXQLFNLHM PDUFDU-DQ,,, 6RELHVNLSUDJQąFQLH
GRSXĞFLüGRSRQRZQ\FKQDSLĊüUHOLJLMQ\FK]DND]DáSUDZRVáDZQ\P
SXEOLF]QHJRPDQLIHVWRZDQLDVZHMZLDU\LGRPDJDQLDVLĊ]ZURWX]D
EUDQ\FKSU]H]XQLWyZFHUNZLLNODV]WRUyZ=DND]WHQ]RVWDá]QLHVLR
Q\HG\NWDPL$XJXVWD,,6DVD] LUSU]\]QDMąF\PLÄOXG]LRP
wiary greckiej” prawo swobodnego wyznania swej religii75.
3RJRUV]HQLHVLĊVWRVXQNyZZ\]QDQLRZ\FKQDWHUHQLH'URKLF]\QD
QDVWąSLáRSR VSURZDG]HQLXZU MH]XLWyZ6SRZRGRZDáR WR
Z;9,,,ZIDOĊQDFLVNyZQDPRQDVWHU\GURKLFNLHLEUDFWZRFHUNLHZ
QH5RV]F]HQLDXQLWyZGRSUDZRVáDZQ\FKRELHNWyZVDNUDOQ\FK]PX
V]Dá\EUDFWZRGRX]\VNLZDQLDRGNUyODSRWZLHUG]HQLDVZ\FKSUDZ
LSU]\ZLOHMyZ1DOLF]QHSHW\FMHVSRáHF]QRĞFLÄZLDU\JUHFNLHM´GRPR
QDUFK\ZVSUDZLHMHMSU]HĞODGRZDĔ$XJXVW,,,OLSFDUQDSR
73 AGAD,Metryka Koronna,nr 225,k. 382v-384.

74 Volumina Legum, wyd.I. Ohryzko,t. V, P etersburg1859, s.117.
75 AGAD,Metryka Koronna,nr 225, k. 382-384.
125
PLQDáVZ\POLVWHPUHNWRUD.ROHJLXP-H]XLFNLHJRQDND]XMąFPXÄDĪH
E\ZVWU]\PDáVWXGHQWyZRGSU]HV]NRG\ZQDERĪHĔVWZDFKSRERĪQ\FK
ED]\OLDQyZULWXVJUDHFLG\]XQLWyZLRGZV]HONLFKF]\QLHQLD]HOĪ\ZRĞFL
LZLGHQFML´2GELFLHPNRQIOLNWyZMH]XLFNRSUDZRVáDZQ\FKE\áDLNR
QDNWyUD]QDMGRZDáDVLĊZFHUNZLNODV]WRUQHMDSU]HGVWDZLDMąFD]MHG
QHMVWURQ\XNU]\ĪRZDQLH&KU\VWXVDD]GUXJLHM=DĞQLĊFLH10 3= ZL
]HUXQNLHP=DĞQLĊFLD10 3ZLąĪHVLĊWUDG\FMDPyZLąFDĪHSRGF]DV
SURFHVMLĪDáREQHM0 DWNL%RĪHMGXFKRZQ\Ī\GRZVNL$IIDQLFKFLDáU]X
FLüFLDáR 0 DWNL%RĪHM QD]LHPLĊ3RGF]DV SUyE\WHJR F]\QX$QLRá
6WUyĪRGFLąáPXUĊFHSRáRNFLH0 RPHQWWHQ]RVWDáSU]HGVWDZLRQ\QD
LNRQLHGURKLFNLHMSU]\F]\P]DPLDVWĪ\GD$IIDQLHJRXND]DQ\]RVWDá
MH]XLWDZKDELFLH,NRQDPLDáDZ\GĨZLĊNDQW\MH]XLFNL76.
0 LPRWUXGQHMV\WXDFMLSUDZQHMLHNRQRPLF]QHMPRQDVWHUĞZ6SD
VDG]LĊNLSRPRF\EUDFWZDFHUNLHZQHJRDĪGRXSDGNX5]HF]\SRV
SROLWHMSR]RVWDZDáJáyZQ\PRĞURGNLHPSUDZRVáDZQ\PZ'URKLF]\
QLH0 RQDVWHUXWU]\P\ZDáEOLVNLHNRQWDNW\]SUDZRVáDZQ\PLNODV]
WRUDPLLEUDFWZDPLQD3RGODVLX 3RWUDNWDFLHW\OĪ\FNLP'XFKRZQ\
.RQV\VWRU]Z0 LĔVNXZUSROHFLáUR]ZLą]DüPRQDVWHUGURKLF
NL DMHJR PQLFKyZ SU]HQLHĞüGR NODV]W RUX2EMDZLHQLD 3DĔVNLHJR
Z3LĔVNX'HF\]MDWD]RVWDáD]UHDOL]RZDQDZUDQDED]LHEX
G\QNyZNODV]WRUQ\FKXWZRU]RQRSDUDILĊSUDZRVáDZQą%UDFWZRFHU
NLHZQH]PLHQLáRVZyMFKDUDNWHULVWDáRVLĊMHG\QLHSU]\FHUNLHZQąRU
JDQL]DFMąSRGOHJáąSURERV]F]RZL
%UDFWZR ĞZ 0L N Rá DMD Z' URK LF]\QL H
1LHFRLQQą JHQH]ĊSRVLDGDáR EUDFWZRĞZ 0 LNRáDMD3RGREQLH MDN

ZSU]\SDGNXEUDFWZDĞZ6SDVDQLHPDĪDGQ\FKGRNXPHQWyZĞZLDG
F]ąF\FKRGDFLHMHJRSRZVWDQLD%XGRZĊFHUNZLĞZ0 LNRáDMDUR]SR
F]ĊWRZU=WHJRWRURNXSRFKRG]LSLHUZV]DZ]PLDQNDRW\PĪH
SUDZRVáDZQLPLHV]NDĔF\'URKLF]\QDRWU]\PDOLQDG]LDá]LHPLSRGEX
GRZĊFHUNZLLQD FHOHGREURF]\QQH77=U]DFKRZDáDVLĊ LQIRU
PDFMDRQDGDQLXSU]H]PLHMVFRZ\FKPLHV]F]DQ]LHPLQD=DEXĪX]ZD
QHMÄ*URPRQRF]HĔVNą´QDU]HF]SUH]ELWHUDFHUNZLĞZ0 LNRáDMDULWXV
JUDHFL:URNXQDVWĊSQ\PSUH]ELWHUWHMĪHFHUNZLR6WHIDQ.XF]\ĔVNL
76 A.Mironowicz,3RGODVNLHRĞURGNLLRUJDQL]DFMH...,s.221.
77 AW AK, t. XXXIII, s.235; G. Sosna, Drohiczyn,s.111.
126
RWU]\PXMH]JRGĊQDSRELHUDQLH]HZVL&KXWNRZLFH]NDĪGHMZáyNLSR
1NRSLHĪ \WDDRGZáRĞFLDQZVL6WDGQLNLSRVLDGDMąF\FK]LHPLĊSRsno-
SyZĪ\WDRZVDLMĊF]PLHQLD:GRNXPHQFLHZVSRPLQDVLĊREXGRZLH
FHUNZLQD WHUHQLH'URKLF]\QD=DSHZQH FKRG]LáRWDP RFHUNLHZĞZ
0 LNRáDMDJG\ĪLQQ\FKZW\PF]DVLHQLHEXGRZDQR:V]\VWNLHSLHUZ
V]HQDGDQLDLGDURZL]Q\]LHPVNLHQDU]HF]FHUNZL]QDMGRZDá\VLĊSR]D
terenami miejskimi. Parcele i ogrody w Drohiczynie proboszcz cerkwi
QDE\ZDáGURJą ]DNXSXOXENROLJDFML URG]LQQ\FK:U R6WHIDQ
.XF]\ĔVNLGRNXSLáXPLHV]F]DQZáyNĊ]LHPLRUD]RWU]\PDáW\WXáHPGD
URZL]Q\PRUJyZLSUĊW\]LHPL]ZDQHMÄ.UXSLF]NL´78.
=OLVWRSDGDUSRFKRG]LSLHUZV]DZ]PLDQNDRLVWQLHQLXSU]\
FHUNZLĞZ0 LNRáDMDEUDFWZDFHUNLHZQHJR%UDFWZRRWU]\PDáRZGD
URZLĨQLHRG PLHV]F]DQLQDF]ĊĞü SODFXLRJURGX SU]\XOLF\ 5XVNLHM
Z'URKLF]\QLH791LHPRĪQDX]QDüURNX]DGDWĊSRZVWDQLDEUDF
WZD1LHZąWSOLZLHLVWQLDáRRQR]QDF]QLHZF]HĞQLHMRGPRPHQWXZ\
EXGRZDQLDFHUNZL%UDFWZRWRQLHPLDáRQDSRF]ąWNXVZHJRLVWQLH
QLDPLHV]F]DĔVNLHJRFKDUDNWHUXLZW\PWNZLMHJRRVREOLZRĞüZVWR
sunku do innych bractw cerkiewnych.
/LF]QHQDGDQLD ]LHPVNLHJUXQWyZSR]DPLHMVNLFK QDVXZDMąSU]\
SXV]F]HQLDĪHIXQGDWRUDPLEUDFWZDE\áDRNROLF]QDGURKLFNDV]ODFK
WDSUDZRVáDZQD.RPLVDU]HNUyOHZVF\GRNRQXMąF\ZUSRG]LD
áXFHUNZLPLĊG]\XQLWyZLSUDZRVáDZQ\FK]RVWDZLOLGHF\]MĊFRGR
Z\]QDQLRZHJRREOLF]DFHUNZLZLHUQ\P%\áWRZSRF]\QDQLDFKNR
PLVDU]\NUyOHZVNLFKSU]\SDGHNRGRVREQLRQ\Ä3DUDILDQLHĞZ0 LNX
á\VZLDV]F]HQQLNLHPVZHPRGVWąSLZV]\XQLH\GLYHUVDPĪHFKFąVHF
WDULFRQIHVVLRQHPĞZLDGF]\áRVLĊSU]HWRP\RIXQGDFMDFK\RFROOD
WRUDFKGRWH\FHUNZLQDOHĪąF\FKSLOQ\XF]\QLZV]\RS\WGRVWDOLĞP\
WHJRĪHSHZQDGRWH\FHUNZLFROODW\VZLDV]F]HQQLNDMDNRIXQGDWRUR
ZLHQDOHĪ\V]ODFKWD]DF]HPWDQWLVSHUWĊSRPLHQLRQąFHUNLHZLQVXR
esse zostawiwszy, nil derogando juri patronatus tych, którzy disuni-
WDPLE\GĨVLĊPLHQLąGR]JRG\\GHFLV\ZV]\VWNLFKFROODWRUyZSR
PLHQLRQ\FKFHUNLHZĞZ0 LNXá\]DZLHV]DP\´80.
Wymienieni kolatorzy w raz z parafianami nie tylko opowiedzieli
VLĊSU]\QDOHĪQRĞFLąGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRDOHLZ\VWąSLOLZRE
78 AW AK, t. XXXIII, s. 240, 308.

79 AW AK, t. XXXIII, s. 318, 319.
80 AW AK, t.XXXIII, s. 289; A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 221.
127
ronie stanu posiadania wszystkich cerkwi na terenie Drohiczyna.
'HF\] MHNRPLVDU]\NUyOHZVNLFKZVSUDZLHFHUNZLĝZ 7UyMF\LĞZ
0 LNRáDMDZSLVDQH]RV WDá\GRNVLąJJURG]NLFKPLHOQLFNLFKQDZ QLR
VHNV ]ODFKFLFDàXNDV]D :DOHĔVNLHJRDQDVWĊSQLHS RWZLHUG]RQH
PDMD USU]H] :áDG\VáDZ,9 Z 0 HUHF] X)DNW Z\VWąSLHQLD
V]ODFKFLFD :DOHĔVNLHJR ZLPLHQLXSUDZRV áDZQ\FK PLHV ]NDĔFyZ
'URKLF]\QDZVND]XMHĪHWRZáDĞQLH]LQLFMDW\Z\IXQGDWRUyZDZLĊF
V]ODFKW\SUDZRVáDZQHMGRV]áRGRVWZRU]HQLDZRNyáFHUNZLĞZ 0 L
NRáDMDJUXS\PLHV]F]DQ]RUJDQL] RZDQ\FKZEUDFWZLHFHUNLHZQ\P
:LRGąFąZQLPUROĊRGJU\ZDOLIXQGDWRU]\LNRODWRU]\RĞ URGNyZFHU
NLHZ Q\FK,FKDXWRU\ WHWZ\QLNDá]SRFKRG]HQLDLVWDQXPDMąWNRZH
JR6]ODFKWDGURKLFNDZODWDFK;9,,ZVWDáDVLĊRSLHNXQHPWDP
WHMV] HJRSUDZ RVáDZLD :LRGąFąS R]\FMĊ EUDFWZDSRWZLHUG]D IDNW
]ZUDFDQLDVLĊGXFKRZ Q\FKUyĪQ\FKFHUNZLGURKLFNLFKGRMHJRF]áRQ
NyZ RS RPRF SUDZQą LPDW HULDOQą3 LV PHP ] GQLD OLVWRSDGD
U LKXPHQNODV] WRUX 3 U]HPLHQLHQLD 3DĔVNLHJR 3DFKRPLXV]
3DFNRZVNLXSRZDĪQLáF] áRQNyZEUDFWZDĞZ 0 LNRáDMD6WHIDQD7X
URZVNLHJRLàXNDV]D:DOHĔVNLHJRGRSURZDG]HQLDZV]\VWNLFKVSUDZ
F\ZLOQ\FK]ZLą]DQ\FK]PRQDVWHUHP$F]NROZLHNV]ODFKWDE\áDIXQ
GDWRUHPLSDWURQHPFHUNZLWRSRGVWDZĊEUDFWZDVW DQRZLOLPLHV]
czanie. Oni t o w latach 40. X VII w. uczynili liczne z apisy parceli
PLHMV NLFKQDU]HF]FHUNZLLEUDFWZD1DSU]\NáDGURG] LQDĩHUF]\Ĕ
VNLFKGHNUHWHP]GQLDOXWHJR U SU]HND]DáDSURERV] F]RZL
FHUNZLĞZ0 LNRáDMDFDáąZáDVQąSRVHVMĊ81.
:PRPHQFLHNRQIOLNWyZZ\]QDQLRZ\FK]RUJDQL]RZDQDZEUDFW
ZRVSRáHF]QRĞüSUDZRVáDZQDNLONDNURWQLHPXVLDáD]DELHJDüRLQWHU
ZHQFMĊXNUyODZREHFIDOLSU]HĞODGRZDĔLQDSDGyZ-HV]F]HZHZU]HĞ
QLXUQDZQLRVHNPLHV]F]DQÄUHOLJLH\*UDHFNLH\GLVXQLWRZ´:áD
G\VáDZ,9SROHFLáVWDURĞFLHGURKLFNLHPX0 DUFLQRZL/HĞQLRZROVNLH
PXDĪHE\WHQÄGRP\LFHUNZLHLFKZáDVQHPLDQRZDQ\PVZLHV]F]H
QLNRP ĞZLĊWRVSDVNLHPX² 3LRWURZL3DFNRZVNLHPX ĞZ LĊWRWURLF
NLHPX² àXNDV]RZL6DZLFNLHPX LĞZLĊWRPLNXOVNLHPX² 6WHSKD
QRZL.XF]\ĔVNLHPX\LQQ\PPLHV]F]DQRP]DEUDQHSU]\ZUyFLá\RG
GDüUR]ND]Dá´82&]áRQNRZLHEUDFWZDĞZ0 LNRáDMDZ\MHGQDOLZURNX
81 A.Mironowicz, 3RZVWDQLHL G]LDáDOQRĞüEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDW HUHQLH'URKLF]\QD,

V3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 222, 223.
82 ASD, t. II, s. 246.
128
GHNUHWNUyOHZVNLGDMąF\LFKGXFKRZQHPX6WHIDQRZL.XF]\Ĕ
VNLHPX]JRGĊQDGRĪ\ZRWQLH]DU]ąG]DQLHFHUNZLą
0 LPRGHF\]MLNUyOHZVNLHMQLHZV]\VWNLHĞZLąW\QLH]RVWDá\]ZUyFRQH
VSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM&HUNLHZĝZ7 UyMF\]RVWDáD]DPNQLĊWDDMHM
GXFKRZQL]RVWDOL]PXV]HQLGRRSXV]F]HQLDPLDVWD']LDáDOQRĞüQLHSU]\
FK\OQLHQDVWDZLRQHJRGRS UDZRVáDZLDVWDURVW\GURKLFNLHJR0DUFLQD/HĞ
QLRZROVNLHJRZ\ZRáDáDS URWHVW\V]ODFKW\UXVNLHMZU]HĞQLDU:áD
G\VáDZ,9SROHFLáVWDURĞFLHGURKLFNLHPX]ZUyFLüOXG]LRPÄZLDU\JUHF
NLHM´FHUNZLHSU]\]QDQHLPSU]H]NRPLVDU]\ZW\PLFHUNLHZĝZ7UyM
F\ĝZLąW\QLDWD ZSRáRZLH;9,,ZLHNXVWDáDVLĊ RERNPRQDVWHUXĞZ
6SDVDLFHUNZLĞZ0 LNRáDMDMHGQ\P]WU]HFKRĞURGNyZSUDZRVáDZQ\FK
QDWHUHQLH'URKLF]\QD3RSU]HMĞFLXGXFKRZLHĔVWZDSDUDILLĞZ0 LNRáD
MDQDXQLĊZUQDVWąSLáZ]URVW]QDF]HQLDFHUNZLWURLFNLHM:RNyá
QLHMVNXSLáRVLĊZLHOXG]LDáDF]\EUDFWZDĞZ0 LNRáDMD²LQLFMDWRUyZUH
DNW\ZRZDQLDRĞURGND]DNRQQHJRSU]\FHUNZLĝZ7UyMF\
=ZQLRVNLHPR] DáRĪHQLH PRQDVWHUXĪHĔVNLHJR SU]\FHUNZL ĝZ
7UyMF\Z\VWąSLOLSU]HáRĪRQ\NODV]WRUX3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR3D
FKRPLXV]3DFNRZVNL]DNRQQLNWHJRNODV]WRUXE\á\VWDUV]\EUDFWZD
ĞZ0 LNRáDMD:DUáDDP/HZLNLZVSyá]DáRĪ\FLHOEUDFWZD0 DWHXV]2GR
MHZVNL:RGSRZLHG]LPHWURSROLWDNLMRZVNL'LRQL]\%DáDEDQF]HU
ZFDUZ\GDáSU]\ZLOHM]H]ZDODMąF\QD]DáRĪHQLH]JURPDG]HQLD
NWyU\ZU]HĞQLDUNRQILUPRZDá-DQ.D]LPLHU]3U]\ZLOHMPHW
URSROLW\RNUHĞODáMXU\VG\NF\MQą]DOHĪQRĞüLNRPSHWHQFMHLKXPHQDPR
QDVWHUXĞZ6SDVDQDG]DNRQQLFDPLĝZ7UyMF\Ä3RGWąMHGQDNFRQ
GLWLąĪH QLHPD VRELHZáDG]\ ĪDGQHMQDG SRGPLHQLRQ\PPRQDVWH
UHP\SDQQDPL]DNRQQ\PLX]XUSRZDüDOHWHPRQDVWHUMHĪHOL]DSR
PRFą %RĪąVWDQLH \]DNRQQLFHZQLP VLĊXPQRĪą PDPLHü GHSHQ
GHQWLąRG1DVMDNRORFLRUGLQDULR\SRQDVEĊGąF\FK=DRGOHJáRĞFLą
na ten czas zlecamy Wielebnemu Ihumenowi Drohickiemu wszelaki
PLĊG]\SRPLHQLRQHPL]DNRQQLFDPLWDNGRĪ\FLDREV]F]HĪ\WQHJRMD
NRFQRW \SRERĪQRĞFLZHGáXJUHJXá\ LFK\NDQRQyZ 2\FyZĝZLĊ
W\FKDE\SRPQDĪDáSRU]ąGHN]DFKRZXMąF WHĪWRGODOHSV]HJRSR
U]ąGNXDE\WDNSRPLHQLRQ\LKXPHQMDNR\NWRE\LQQ\GRĪDGQ\FK
NWyUHE\NROZLHNPRJá\VLĊZ\QDOHĨüOHJDF\HSUD]QLF]QHGRFKRG\
NURPVDP\FK]DNRQQLFQLHZWUąFDáVLĊE\RQ\PĪDGQH\QLHF]\QLá
SU]HV]NRG\SRGQLHEáRJRVáDZLHĔVWZHPQDV]\P´'RNXPHQWVWZLHU
G]DáUyZQLHĪĪHZZ\QLNXÄZRMHQQHJRZRMF]\ĨQLHQDV]HM]DPLHV]D
129
QLDSU]H]UyĪQHQLHSU]\MDFLyá´]QLV]F]HQLXXOHJáDFHUNLHZÄNWyUąWR
FHUNLHZSRERĪQ\]DNRQQLN:DUáDDP/HZLNVWDUDQLHP\NRV]WHPVZR
LPUHVWDXURZDüVXEPLWRZDáVLĊ´83'\VSRQXMąF\ZSá\ZDPLZĞUyG
SUDZRVáDZQ\FKU]HPLHĞOQLNyZLV]ODFKW\E\á\F]áRQHNVWDUV]\]Q\EUDF
NLHM:DUáDDP/HZLNE\áZLĊFQLHW\ONRLQLFMDWRUHP]DáRĪHQLDPRQDV
WHUXOHF]LIXQGDWRUHPUHPRQWXMHJRJáyZQHMĞZLąW\QL3U]\NODV]WR
U]H IXQNFMRQRZDáV]SLWDO GODOXG]L FKRU\FKLXERJLFK REVáXJLZDQ\
SU]H]]DNRQQLFH'UHZQLDQDFHUNLHZĞZ%DUEDU\]RVWDáDSU]HPLH
QLRQD ]HV]SLWDOQHM QDWUDSLH]Qą UHIHNWDU]RZą84 2:DUáDDP /H
ZLNE\áZVSyáDXWRUHPSynodnikuFHUNZLĝZ7UyMF\GRNWyUHM]RVWD
á\ZSLVDQHLPLRQDLQD]ZLVNDSURERV]F]yZGURKLFNLFKSU]HRUyZKLH
URPQLFKyZNODV]WRUXRUD]QD]ZLVNDMHJRGREURF]\ĔFyZ85.
=DáRĪHQLHPRQDVWHUXĝZ7UyMF\Z'URKLF]\QLHZ\ZRáDáRSURWHV
W\VWURQ\ XQLFNLHM6]ODFKWD NDWROLFNRXQLFNDĪąGDáD SRWZLHUG]HQLD
SUDZXQLWyZ3RVWXODW\V]ODFKW\]QDOD]á\VZyMZ\UD]ZNRQVW\WXFML
VHMPRZHMZU Ä/XG]LHUHOLJLH\ JUHFNLH\EĊGąFH\ ZMHGQRĞFL
].RĞFLRáHPU]\PVNLPZDUF\ELVNXSVWZLHSRáRFNLPELVNXSVWZDFK
ZáRG]LPLHUVNLPSLĔVNLPFKHáPVNLPVPROHĔVNLPSU]\XQLWDFKSR
]RVWDüPDMą´-DQ,,,6RELHVNLQDND]DáVSHFMDOQHMNRPLVMLSU]HGVWDZLH
QLHQDQDVWĊSQ\PVHMPLHUDSRUWX RV\WXDFMLXQLWyZJG\ĪÄWDNPDMąF
GRQLHVLHQLDRG3RVáyZ=LHPLH'URKLFNLH\%RVNąNU]\ZGĊĪHFHUNZLH
ritus Graeci Uniackie, jako to w Drohiczynie y po innych mieyscach,
SHUFDODPLWDWHPWHPSRUXPZVFKL]PĊVąREUyFRQH´86. W odpowiedzi
GXFKRZQLSUDZRVáDZQLSU]HGáRĪ\OLNUyORZLGRSRWZLHUG]HQLDSU]\ZL
OHMHQDGDQHPRQDVWHURZLĝZ7UyMF\SU]H]SRSU]HGQLFKPRQDUFKyZ
-DQD.D]LPLHU]D]ZU]HĞQLDU0 LFKDáD.RU\EXWD:LĞQLRZLHF
NLHJR]PDUFDU-DQ6RELHVNLPDUFDU]DDNFHSWRZDá
SUDZDNODV]WRUXDZLQQ\PSU]\ZLOHMX]PDMDUGRGDáÄĪHPD
MąFZ]JOąGQDXEyVWZRPRQDVWHUXĝZ7UyMF\XZDOQLDPJR]HZV]\VW
NLPLMHJRSU]\QDOHĪQRĞFLDPLLJUXQWDPLRGZV]HONLFKSRERUyZLSR
G\PQ\FKMDNRWHĪĪRáQLHUVNLFKH[DNFMLFKOHEyZLVNáDGyZLWG´87
83 AW AK, t. XXXIII, s. 399, 400.
84 G. Sosna, Drohiczyn...,s. 110; J.Jaroszewicz, Drohiczyn — opis historyczny,„ Athe-
naeum”,cz. IV, Wilno 1848, s. 44.
85 E. N., Drohiczinskij Sinodnik,„ Grodnienskije Jeparchialnyje Wiedomosti”, nr 33,
Grodno 1904,s. 920-925.
86 Volumina Legum, wyd.I. Ohryzko,t. V, P etersburg1859, s.177.
87 J. Jaroszewicz, Drohiczyn...,s. 42; A.Mironowicz, ĩ\FLHPRQDVW\F]QHQD3RGODVLX,
V
130
:NRĔFXODW;9,,ZSR]\FMDEUDFWZDĞZ0 LNRáDMDXOHJáDRVáD
ELHQLX&]ĊĞü G]LDáDF]\EUDFWZD]ZáDV]F]D SRFKRG]HQLDV]ODFKHF
NLHJRSU]HV]áDQDNDWROLF\]POXEXQLĊ3U]HMĞFLHW\FKURGyZQDXQLĊ
E\áRUH]XOWDWHPUDG\NDOQ\FKKDVHáVSRáHF]Q\FKLZ\]QDQLRZ\FKZ\
ZRáDQ\FKSRG ZSá\ZHPSRZVWDQLD %RKGDQD&KPLHOQLFNLHJR 1D
UDVWDMąFHNRQIOLNW\ZRNyáFHUNZLGURKLFNLFKZLą]Dá\VLĊQDGHUF]ĊVWR
]KDVáDPLRFKDUDNWHU]H VS RáHF]Q\P:PDQLIHVWDFMDFK IHWXMąF\FK
]Z\FLĊVWZDNR]DFNLHEUDOLXG]LDáF]áRQNRZLHEUDFWZD1LFWHĪG]LZ
QHJRĪH UHSUHVMHZáDG]PLHMVNLFK ZREHFXF]HVWQLNyZ ]DMĞüREMĊá\
JáyZQLHF]áRQNyZ EUDFWZD=ODW SRFKRG]ą GRNXPHQW\
ĞZLDGF]ąFHROLF]Q\FKNUDG]LHĪDFKLQDSDGDFKQDFHUNLHZĞZ0 LNR
áDMDDĪGRMHM]DPNQLĊFLDZU88:áDG]HRJUDQLF]Dá\G]LDáDOQRĞü
EUDFWZDDOLF]QHNUDG]LHĪHZFHUNZLĞZ0 LNRáDMDVSRZRGRZDá\]QLV]
F]HQLHĞZLąW\QLEUDFNLHM6LOQHMSR]\FMLEUDFWZDĞZ0 LNRáDMDQLHVSU]\
MDáUR]ZyMRUJDQL]DFMLEUDFNLHMSU]\FHUNZLLPRQDVWHU]HĞZ6SDVD
NWyUDVWRSQLRZRSU]HMPRZDáDMHJRIXQNFMH
=PLDQDFKDUDNW HUX FHUNZLEUDFNLHM QDVWąS LáDS R VSURZDG]HQLX
ZUGR'URKLF]\QDMH]XLWyZ1DVHMPLNXV]ODFKW\]LHPLGUR
KLFNLHM RGE\ZDMąF\PVLĊ ZUZNRĞFLHOH áDFLĔVNLPGRV]áR GR
ZDONLSUDZRVáDZQ\FK]NDWROLNDPLNRQVHNZHQFMąNWyUHME\áR]QDF]
QH]QLV]F]HQLHĞZLąW\QL.RQIOLNW]RVWDáZ\ZRáDQ\VSU]HFLZHPSUD
ZRVáDZQHMURG]LQ\V]ODFKHFNLHM7XUQyZZREHFXFKZDá\SRGQRV]ąFHM
UH]\GHQFMĊMH]XLWyZ Z'URKLF]\QLHGR UDQJLNROHJLXP :UHZDQĪX
]D]QLV]F]HQLDZNRĞFLHOHIDUQ\PV]ODFKWDNDWROLFNDZ\PRJáDQDNUy
OXZUSU]HND]DQLHFHUNZLĞZ0 LNRáDMDXQLWRP6XSHULRU]D
NRQXMH]XLFNLHJRPRW\ZRZDáNRQLHF]QRĞüSRGMĊFLDWDNLHMGHF\]MLW\P
ĪHĞZLąW\QLDEUDFNDÄFKRüRQJLĞSUDZRVáDZQDSU]HGUQDOHĪDáD
GRXQLWyZDVFKL]PDW\F\]DMĊOLMąGRSLHURSRQDMHĨG]LH5DNRF]HJR´
-DQ.D]LPLHU]Z\VáDáVSHFMDOQąNRPLVMĊNWyUDÄ]EDGDZV]\U]HF]QD
PLHMVFXSU]\]QDáDXQLWRPSUDZRGRFHUNZLĞZ0 LNRáDMD´89&]áRQ
NRZLHEUDFWZDLGXFKRZLHĔVWZRFHUNZLQLHSU]\MĊOLGHF\]MLNRPLVML
NUyOHZVNLHMLQDGDOSR]RVWDZDOLSU]\SUDZRVáDZLX'RSLHURZU
XQLFNLELVNXSZáRG]LPLHUVNL%HQHG\NW*OLĔVNLGRNRQDá]PLDQ\OLWXU
JLLQDXQLFNąLRGSUDZLáZW\PREU]ąGNXSLHUZV]HQDERĪHĔVWZRZFHU
88AW AK, t.III, s.366; A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 224,225.

897DPĪHV$0LURQRZLF]3RZVWDQLHLG]LDáDOQRĞüEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLH
Drohiczyna,s.65.
131
NZLĞZ0 LNRáDMD901LHZLDGRPRNLHG\LVWQLHMąFHSU]\ĞZLąW\QLEUDF
WZR]DSU]HVWDáRVZHMG]LDáDOQRĞFL&]ĊĞüMHJRF]áRQNyZMXĪZODWDFK
SLĊüG]LHVLąW\FK;9,,,ZSU]HV]áDGREUDFWZD ĞZ6SDVD-HGHQ]H
VWDUV]\]Q\EUDFNLHMàXNDV]:DOHĔVNLSU]\MąáVWDQ]DNRQQ\ZPR
QDVWHU]H3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR3R]RVWDMąF\SU]\FHUNZLĞZ0 L
NRáDMD SDUDILDQLH SUDZRVáDZQL MHV] F]H Z U F]\QLOL V WDUDQLD
RSU]\ZUyFHQLHGDZQHJRFKDUDNWHUXZ\]QDQLRZHJRĞZLąW\QLĩąGD
QLDWHJUR]Lá\QRZ\PLNRQIOLNWDPLUHOLJLMQ\PLZPLHĞFLH=WHJRSR
ZRGX-DQ,,,6RELHVNLPDUFDU]DND]DáOXGQRĞFLSUDZRVáDZ
nej Drohiczyna i innych miast manifestowania swej wiary i domaga-
QLDVLĊ]ZURWX]DEUDQ\FKRELHNWyZVDNUDOQ\FK
6SRáHF]QRĞüSUDZRVáDZQDSU]\FHUNZLĞZ0 LNRáDMDLVWQLDáDMHV]
F]HZ U=yZF]HVQHMZL] \WDFMLXQLFNLHMMXĪFHUNZLĞZ0 LNR
áDMD Z\QLND ĪHQDWHUHQLHSDUDILL]QDMGRZDáRVLĊÄG\]XQLW yZ´
XF]ĊV ]F]DMąF\FKQDQDERĪHĔVWZDGRWHMĞZ LąW\QL3 UDZRVáDZQLGR
PDJDOLVLĊS RZURWXS URERV]F] DSDUDILLGR.RĞ FLRáDSUDZRVáDZQHJR
PRW\Z XMąFVZRMH ĪąGDQLHSRVLDGDQLHP GRNXPHQWyZSRWZLHUG]D
MąF\FKÄJUHFNL´FKDUDNWHUFHUNZ L'RNXPHQW\WHE\á\SU]HFKRZ\
ZDQHZPRQDVWHUDFK GURKLFNLFKĝZ 7UyMF\L3 U]HPLHQLHQLD 3DĔ
skiego. Uniccy wizytatorzy bezskutecznie poszukiw ali aktów fun-
GDF\MQ\FKFHUNZLSU]\]QDMąFĪHÄGRNXPHQW\WDNRZHMIXQGDFMLPD
MąE\ üZFHUNZ LG\]XQLWyZGURKLFNLFK´91.
:LQQHMZL]\WDFML]UZVND]XMHVLĊQDSU]HFKRZ\ZDQLHZFHU
NZLEUDFNLHMĞZ0 LNRáDMDW\ SRZ\FKNVLąJOLW XUJLF]Q\ FKFKDUDNWH
U\VW\ F]Q\FKGOD.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQSÄVáXĪHEQLNG\]XQLW´
Jeszcze inna wizytacja podaje zas ady funkcjonowania bractwa, które
QLHXOHJá\]PLDQLHSRSU]HMĊFLXFHUNZ LSU]H]XQLWyZÄ%UDFWZRĞZ
0 LNRáDMD]QDMGXMH VLĊ ] áRG NDĪGHJRQD URNGDMH S RSXW Ī \WD
DĪHE\ FRSLHUZV]DQLHG]LHOD] DLFK]GURZLHE\ áZFHUNZLRGSUDZLD
ny molebien. I ten dz iad czy baba corocznie i ustawicznie ze skar-
ERQąFKRG]LWHZV]\V WNLHSLHQLąG]HQHVFLWXUJG]LHVLĊSRG]LHZDMą
JG\ĪĪDGQHJRRNRáRRZHMFHUNZL]DWRQLHF]\QLOLSRU]ąGNX´92. Do-
SLHUR]PLDQ\Z VWDWXFLHZGUXJLHM SRáRZLH;9,,Z]PLHQLá\ FHOH
L]DGDQLDEUDFWZDRUD]SRGSRU] ąGNRZDá\ JRZáDG]\SURWRSRSyZ
90 G. Sosna, Drohiczyn...,s. 111.
91 $UFKLZXP3 DĔVWZRZHZ/XEOLQLH&KHáPVNL.RQV\VWRU]*UHFNR.DWROLFNLQU
N
92 7DPĪHNY
132
XQLFNLFK6SRáHF]QRĞüS UDZRVáDZQDQDOHĪąFDGRSDUDILLĞZ0 LNR
áDMDXF]ĊV]F]DáDGRSUDZRVáDZQ\FKFHUNZLPRQDVWHUVNLFKĝw. Trój-
F\L3U]HPLHQLHQLD 3DĔVNLHJR
']LDáDOQRĞüEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLH'URKLF]\QDZSHáQLSR
WZLHUG]DLFKUROĊL]QDF]HQLHZĪ\FLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR5R]
V]HU]HQLHOLF]E\RVyERGSRZLHG]LDOQ\FK]DORV&HUNZLSR]ZROLáR]D
FKRZDüFLąJáRĞüWUDG\FMLSUDZRVáDZQHMQDWHUHQLHPLDVWDLXWU]\PDü
SU]\SUDZRVáDZLXGURKLFNLHRĞURGNL]DNRQQHZ;9,,L;9,,,Z
%UDFWZR Ğ Z 0L NRáDMD Z.O H V] F] HO DFK
.OHV]F]HOHZ;9,L;9,,ZQDOHĪDá\GRQDMEDUG]LHMUR]ZLQLĊW\FKJRV
SRGDUF]RPLDVWZRMHZyG]WZDSRGODVNLHJR:URĞURGHNWHQOL
F]\áRNRáRPLHV]NDĔFyZ.OHV]F]HOHE\á\GUXJLPSRGZ]JOĊGHP
OLF]E\OXGQRĞFLRĞURGNLHPPLHMVNLPQD3RGODVLX0 LDVWRSRVLDGDáRMH
GHQ]QDMZ\ĪV]\FKZVNDĨQLNyZZáyN]LHPLSU]\SDGDMąFHMQDMHGHQGRP
— 0,84. Nadanie Kleszczelom przez ZygmuntaStarego w 1523 r.praw
PDJGHEXUVNLFKZ]PRFQLáRDNW\ZQRĞüJRVSRGDUF]ąSROLW\F]QąLVSR
áHF]QąMHJRPLHV]NDĔFyZ0 LHV]F]DQLHGEDOLR]DFKRZDQLHVZ\FKSUDZ
SURV]ąFZáDGFyZSROVNLFKRLFKSRWZLHUG]HQLH0LHV]NDĔF\.OHV]F]HO
WUXGQLOLVLĊSU]HZDĪQLHUROQLFWZHP3RVLDGDQLHSU]H]PLDVWRGXĪHMLORĞFL
]LHPLZSá\QĊáRQDFKDUDNWHUU]HPLRVáD'RPLQRZDáDZQLPJUXSDU]H
PLRVáVSRĪ\ZF]\FKLVNyU]DQ\FK6SRĞUyGOXGQRĞFLQLHWUXGQLąFHMVLĊ
]DZRGRZRUROQLFWZHPQDMOLF]QLHMV]ąJUXSĊUHSUH]HQWRZDOLNXSF\LKDQ
GODU]H+DQGHOVWDQRZLáMHGQR]JáyZQ\FKĨUyGHáGRFKRGyZ93.
:;9,ZQDWHUHQLH.OHV]F]HOIXQNFMRQRZDá\SDUDILHSUDZRVáDZ
QHĞZ0 LNRáDMDLĞZ-HU]HJR'XFKRZQLFHUNZLĞZ0 LNRáDMD+DZ
U\áRLàDZU\QSRVLDGDOL ZUZáyNL]LHPL RUD]SUĊWD
VDG\EQ\FKLRJURGRZ\FK3URERV]F]LGLDNRQSDUDILLĞZ-HU]HJR
RSUyF] ZáyN ]LHPLPLHOL SUĊWD RJURGRZ\FKL V DG\EQ\FK
ZPLHĞFLH3DWURQDWQDGĞZLąW\QLąĞZ0 LNRáDMDVSUDZRZDOLNXSF\
kleszczelowscy,którzy utrzymywali przy niejszpital dla ubogich i szko-
áĊ941D S RF]ąWNX;9,, ZPLPR RILFMDOQHMGHOHJDOL]DFML .RĞ FLRáD
SUDZRVáDZQHJRVWRVXQNLZ\]QDQLRZHZ.OHV]F]HODFKQLH]PLHQLá\
93 A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 252-253.

94 AWAK,t.XVI,s. 491-520; P .Bobrowskij, Antoni Jurewicz Sosnowskij.Starszy so-
borny protojereja,nastojatielNikolskoj cerkwi w Kleszczelach,„ Litowskije JeparchialnyjeWie-
133
VLĊ'RSLHURQDSRF]ąWNXODWWU]\G]LHVW\FKZREHFSURMHNWXUHDNW\
ZRZDQLD KLHUDUFKLLSUDZRVáDZQHM GXFKRZLHĔVWZRXQLFNLH SRGMĊáR
VWDUDQLDR]DMĊFLHFHUNZL:USU]\SRPRF\VWDURVW\RGHEUDQR
SUDZRVáDZQ\PRELHĞZLąW\QLH:\GDU]HQLHWR]LQWHJURZDáRNXSFyZ
ÄZLDU\JUHFNLHMŃWyU]\QDZ]yUEUDFWZDZLOHĔVNLHJR]DáRĪ\OLZáDVQH
EUDFWZRFHUNLHZQH%H]SRĞUHGQLHNRQWDNW\U]HPLHĞOQLNyZLNXSFyZ
NOHV]F]HORZVNLFK]LQQ\PLRUJDQL]DFMDPLSUDZRVáDZQ\PLZ%LHOVNX
%U]HĞFLXL:LOQLHXPRĪOLZLá\LPGRWDUFLHGRSRVáyZNWyU]\QDVHM
PLHHOHNF\MQ\P]DĪąGDOLRGNUyOD:áDG\VáDZD,9]ZURWXFHUNZLĞZ
0 LNRáDMDĝZLąW\QLDWD]QDOD]áDVLĊZĞUyGLQQ\FKNWyUHPRQDUFKD
PDUFDUSROHFLáRGGDü.RĞFLRáRZLSUDZRVáDZQHPX95. Bractwo
QLHFLHV]\áRVLĊGáXJRVZRMąĞZLąW\QLą&]áRQNRZLHELHOVNLHJREUDFW
ZD2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRVLHUSQLDSRLQIRUPRZDOLPHWURSROLWĊNL
MRZVNLHJR3LRWUD0 RK\áĊĪHZ.OHV]F]HODFKFHUNLHZĞZ0 LNRáDMD
MHVWSRQRZQLH]DMĊWDSU]H]XQLWyZLQDERĪHĔVWZDZQLHMVLĊQLHRGE\
ZDMą96'RNXPHQWWHQSRWZLHUG]DEOLVNLHNRQWDNW\PLĊG]\EUDFWZD
PLZ%LHOVNXL%U]HĞFLX,QWHUZHQFMHPHWURSROLW\NLMRZVNLHJRQLHVSR
ZRGRZDá\]ZURWXEUDFWZXFHUNZLĞZ0 LNRáDMD'RSLHURXFKZDORQD
na sejmie zwyczajnym 17 marca 1635 r. konstytucja Religia Grecka,
]DSRZLDGDMąFDZ\VáDQLHNRPLVMLGRUR]JUDQLF]HQLDFHUNZLGDZDáDVSR
áHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM.OHV]F]HOQDG]LHMĊQDRG]\VNDQLHREXĞZLą
W\Ĕ3RZRáDQDQDVHMPLHNRPLVMDRGMHVLHQLUGRNZLHWQLDURNX
QDVWĊSQHJRGRNRQDáD SRG]LDáXNODV]WRUyZ FHUNZLLLFK XSRVDĪHQLD
ZGLHFH]MDFKáXFNLHM FKHáPVNLHMLNRURQQHM F]ĊĞFLELVNXSVWZD ZáR
G]LPLHUVNLHJRZ]LHPLGURKLFNLHMPLHOQLFNLHMLZSRZLHFLHEUDĔVNLP
]LHPLELHOVNLHM3RVWDQRZLHQLDMHME\á\NRU]\VWQHGODSUDZRVáDZQ\FK
DOERZLHPZNDĪG\P]PLDVWNUyOHZVNLFKRWU]\PDOLRQLFRQDMPQLHM
MHGQąFHUNLHZ 6WURQDXQLFND ]GHF\GRZDQLHRSRQRZDáD SU]HFLZNR
GHF\]MRPNRPLVMLZQRV]ąFGRXU]ĊGyZJURG]NLFKOLF]QHSURWHVWDFMH
LVNDUJLGRNUyOD:PLDVWDFKJG]LHXQLFLX]\VNDOLSRSDUFLHPLHMVFR
Z\FKVWDURVWyZLEXUPLVWU]yZGRFKRG]LáRGRERMNRWXSRVWDQRZLHĔ
NRPLVDU]\EąGĨRGELHUDQLDVLáąFHUNZLSUDZRVáDZQ\P'RGDWNRZą
NRPSOLNDFMĊZSUDFDFKNRPLVMLZ\ZRáDáXQLZHUVDáNUyOHZVNL]NZLHW
GRPRVWL´QUO3 DWURQDWWHQE \á]UR]XPLDá\]ZDĪ\ZV]\ĪHĞZLĊW\0LNRáDME\áRSLH
NXQHPSRGUyĪQLNyZLNXSFyZ3 RU%8VSLHQVNL.XOWĞZ0LNRáDMDQ D5XVL,Lublin 1985.
95 W ZR, 1867, t. I, kn. 3, s. 28; AJZR, t. VI, cz. 1, s. 658-659.
96 6*RáXELHZ.LMHZVNLMPLWURSROLW3LRWU0RJLáDL MHJRVSRGZLĪQLNL,t. II, Kijew1898,
V
134
QLDUQDND]XMąF\MHMSU]\ZUyFHQLHXQLWRPQLHNWyU\FKĞZLąW\Ĕ
SU]HND]DQ\FKZF]HĞQLHMSUDZRVáDZQ\P97.
:W\FKRNROLF]QRĞFLDFKNZLHWQLDUSU]\E\áDGR.OHV]F]HO
NRPLVMDNWyUDSRUR]SDWU]HQLXUyĪQ\FKGRNXPHQWyZSRVWDQRZLáDÄ=D
MHGQRVWDMQąSU]LGLVNXUV\JURPDGĊVZLDV]F]HQQLNLHP]RVWDZDP\SU]H
WRSRPLHQLRQ\POXG]LRPQLHFKFąF\PE\GĨZXQLH\FHUNLHZĝZLĊWHJR
0 LNRá\ZPLHĞFLH\FHUNLHZĞZLĊWHJR-HU]HJRSXVWąZXOLF\HDFXP
conditione, aby one naprawiwszy, popem osadzili), wiecznymi czasy
]DSSDUDWDPLJUXQWDPL\ ZV]\VWNLPLSU]\QDOHĪQRĞFLDPLSU]\VąG]DP\
\ZUHDOQąSRGDZDP\S RVHV\ąDWRSRGSRVáXV]HĔVWZRR\FDZáDG\NL
áXFNLHJRQLHXQLWDWHUD]\QDSRWHPEĊGąFHJRDSU]\WHPGRXU]ĊGyZ
PLHMVNLFKZHGOHSXQFWyZQDV]F]ĊĞOLZe\HOHFWLH\-HJR.UyOHZVNLH\0 RĞ
FLSDQDQDV]HJR0 LáRĞFLZHJRSRVWDQRZLHQLHPZROQLRE\ZDWHORPPLDV
WHF]NDWHJRZXQLH\QLHEĊGąF\P]RVWDZXMHP\DFFHV´98.
7\PUD]HPSRVWDQRZLHQLHNRPLVML] RVWDáR]UHDOL]RZDQHLRELHĞZLą
W\QLHSUDZRVáDZQH]QDOD]á\VLĊZUĊNDFKEUDFWZD%UDFWZRĞZ0 L
NRáDMDPLDáRWHĪZ\NRQDüUHPRQWFHUNZLĞZ-HU]HJRLXWU]\PDüZQLHM
GXFKRZQHJR=GRNXPHQWXPRĪQDZQLRVNRZDüĪHFHUNLHZĞZ-H
U]HJR ZODWDFK QLHE\áD ]XSHáQLHREVáXJLZDQD %UDFWZR
XWU]\P\ZDáR]DĞZW\PF]DVLHSURERV]F]DFHUNZLĞZ0 LNRáDMDĝZLą
W\QLDWD]RVWDáDSROURGUHPRQWRZDQDDMHMZQĊWU]HZ\SRVDĪR
QHZLNRQ\NVLĊJLLXWHQV\OLDOLWXUJLF]QH6SRĞUyGLNRQEUDFWZRV]F]H
JyOQąF]HĞüRGGDZDáRIHUHWURQRZL]ZL]HUXQNLHPĞZ0 LNRáDMD&X
GRWZyUF\,NRQDSDWURQDNXSFyZLF]áRQNyZEUDFWZDE\áDQRV]RQD
SRGF]DVSURFHVML3U]HGQLąRGSUDZLDQHE\á\QDERĪHĔVWZDZLQWHQFML
EUDFWZDSUDZRVáDZQHJRLZNUyWFHVWDáDVLĊRQDMHJRV\PEROHP99.
3U]H]SLĊWQDĞFLHODWEUDFWZRLQDOHĪąFHGRQLHJRFHUNZLHĞZ0LNRáDMD
LĞZ-HU]HJRSR]RVWDZDá\ZÄZLHU]HJUHFNLHM´5\VXMąFDVLĊJURĨEDSRZ
97 AW AK, t.XXXIII, s. 295-297;A. Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL..,s. 254.
98 AW AK, t. XXXIII, s. 298.
99 ,NRQDĞZ0LNRáDMD]RVWDáDZUSRGGDQDNRQVHUZDFMLĝZLDGF]\RW\P]DSLVD
na na jej boku informacja: „ Ikona wozobnowlena w 1859 godu P ri bytnosti Protoijereja
2QXIULMD*RáRZLHVNRJRLFHUNRZQRJRVWDURVW\-DNRZD$UWLV]HZLF]D:R]REQRZLá.RQF]
0LFKLQRZLF]´=DPDORZDQRZyZF]DVQLHNWyUHMHMIUDJPHQW\QLHRGSRZLDGDMąFHLGHRORJLL
yZF]HVQHJRSUDZRVáDZLD,NRQDĞZ0LNRáDMDSR]RVWDZDáDZFHUNZLEUDFNLHMGRU
:\QLHVLRQDZW\PURNXSRGF]DVS RĪDUXĞZLąW\QL]RVWDáDXPLHV]F]RQDZFHUNZL=DĞQLĊFLD
103 ²Z\EXGRZDQHMZU2EUD]WHQRFDODá]SRĪDUXĞZLąW\QLNOHV]F]HORZVNLHM
ZU:ODWDFKOS U]\ZUyFRQRV]HVQDVWRZLHF]Q\Z\JOąGLNRQ\2EUD]DQRQL
PRZHJRPDODU]DSU]HGVWDZLDĞZLĊWHJR0LNRáDMD]0LU\ZHIURQWDOQ\PFDáRSRVWDFLRZ\P
XMĊFLX1DREZRG]LH]RVWDá\XPLHV]F]RQHVFHQ\]Ī\FLDĞZLĊWHJRQDURG]HQLHFKU]HVWX]G
135
VWDQLDNR]DFNLHJR QDSU]HáRPLH LU RUD]ĞPLHUü FLHV]ąFHJR
VLĊDXWRU\WHWHPZĞUyGV]ODFKW\SROVNLHMPHWURSROLW\3LRWUD0 RK\á\Z\
ZRáDá\SRVWDZ\DQW\SUDZRVáDZQH8QLFLZ\NRU]\VWDOLEUDNVWDELOQRĞFL
ZáDG]\Z.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PLQLHFKĊüVSRáHF]HĔVWZDSROVNLHJRZR
EHFMHJRGXFKRZLHĔVWZDRVNDUĪRQHJRRZVSyáSUDFĊ].R]DNDPLGR]D
MĊFLDZLHOXFHUNZL3UDZRVáDZQ\ELVNXSáXFNL$WDQD]\3X]\QDZNWyUH
JRMXU\VG\NFML]QDMGRZDá\VLĊRELHĞZLąW\QLHEUDFNLHZOLĞFLH]OXWHJR
ULQIRUPRZDá:áDG\VáDZD,9R]DEUDQLX VLáąSU]H]XQLWyZSU]\
pomocy starosty cerkwiw Kleszczelachi kaplicy w Parczewie.Wybuch
SRZVWDQLDQD8NUDLQLHLĞPLHUü:áDG\VáDZD,9QLHW\ONRGRSURZDG]Lá\
GR]HUZDQLDSUDFQDGSU]\JRWRZ\ZDQ\PV\QRGHPXQLFNRSUDZRVáDZ
Q\PPLDáVLĊRGE\üOLSFDUOHF]UyZQLHĪSU]HNUHĞOLá\QDG]LHMH
ludzi „wiary greckiej” na odzyskanie swych obiektów sakralnych. Brak
PRĪOLZRĞFLS UDZQHJRRG]\VNDQLDĞZLąW\QL]PXVLáF]áRQNyZEUDFWZDGR
SU]\MĊFLDXQLL1DGDOMHGQDN]DOHĪQRĞüMHJRRGZáDG\NyZLGXFKRZQ\FK
XQLFNLFKE\áDRZLHOHPQLHMV]DDQLĪHOLLQQ\FKEUDFWZFHUNLHZQ\FKZ.RĞ
ciele unickim100. %UDFWZRPLQ]DFKRZDáRGDZQąWUDG\FMĊĪ \FLDUHOLJLM
QHJRQDWHUHQLHSDUDILLE\áRIXQGDWRUHPUHPRQWyZĞZLąW\QL:U
MHJRNRV]WHPZ\EXGRZDQRG]ZRQQLFĊSU]\FHUNZLĞZ0 LNRáDMD=H
ĞURGNyZEUDFWZDXWU]\P\ZDQ\E\áSURERV]F]SDUDILL5HMHVWUSRJáyZ
QHJR]UZ\PLHQLDÄVZLDV]F]HQQLND´SDUDILLĞZ-HU]HJR]ĪRQą
LÄVZLDV]F]HQQLNDSDUDILL 1LNROVNLHM´7DND GXFKRZQDREVDGD SDUD
ILDOQD XWU] \P\ZDáDVLĊ ZFDá\P ;9,,,Z :L]\WDFHUNZL EUDFNLHM
]USRWZLHUG]DGREU\VWDQFHUNZLERJDFWZRMHMZ\VWURMXLXSR
VDĪHQLD1016WDQWDNLE\áHIHNWHPSDWURQDWXEUDFWZDĞZ0 LNRáDMDQDG
VZąFHUNZLą3DWURQDWWHQQLH] RVWDáSU]HUZDQ\QDZHWSR]PLDQLHFKD
UDNWHUXZ\]QDQLRZHJRĞZLąW\QLDOERZLHP]RVWDáD]DFKRZDQDVDPR
G]LHOQRĞü RUJDQL]DF\MQDEUDFWZD6SUDZąZDĪQLHMV]ą GODMHJR F]áRQ
NyZE\áRSRVLDGDQLHZáDVQHMFHUNZLV]NRá\LV]SLWDODDQLĪHOLSR]RVWD
ZDQLHZÄZLHU]HJUHFNLHMÉH]ĞZLąW\QLLGXFKRZQ\FK
URZLHQLHVSDUDOLĪRZDQHMUĊNLNRELHW\Z\ĞZLĊFHQLHQDGLDNRQDZ\ĞZLĊFHQLHQDELVNXSD
VSRWNDQLH]XZLĊ]LRQ\PLNVLąĪĊWDPL1HSRFMDQHP8UVXVHPL$SOLNLRQHPXND]DQLHVLĊ
ĞZLĊWHJRZHĞQLHFHVDU]RZL.RQVWDQW\QRZLSU]HV]NRG]HQLHZHJ]HNXFMLĪRáQLHU]DXUDWR
ZDQLHWRQąFHJRFKáRSFDXUDWRZDQLHVWDWNXSRGF]DVEXU]\SRJU]HEĞ ZLĊWHJRLSU]HQLHVLH
QLH]ZáRN3 RUG]LHMHLRSLVLNRQ\$0LURQRZLF],NRQDĞZ0LNRáDMD&XGRWZyUF\Ä %LDáR
VWRFF]\]QDÓ%LDá\VWRN
100 A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 255.
101 $UFKLZXP3 DĔVWZRZHZ/XEOLQLH&KHáPVNL.RQV\VWRU]*UHFNR.DWROLFNLQU
NY
136
Bractwa cerkiewne
ZODWDFK
3R,,,UR]ELRU]H5]HF]\SRVSROLWHMQDVWąSLáDOLNZLGDFMDQLH]DOHĪQHM
VWUXNWXU\FHUNLHZQHMQDWHUHQLH:LHONLHJR.VLĊVWZD/LWHZVNLHJR3D
UDILHSUDZRVáDZQHQDMHJRREV]DU]H]RVWDá\SRGSRU]ąGNRZDQHREH
GLHQFMLZáDG\NyZURV\MVNLFK2EZyG%LDáRVWRFNLZODWDFK
]QDOD] á VLĊZ JUDQLFDFK ]DERUXS UXVNLHJR 1 D ]LHPLDFK NWyUH
ZUSU]HV]á\ZUĊFHSUXVNLH]QDMGRZDáDVLĊUyZQLHĪQLHZLHOND
OLF]EDZ\]QDZFyZLGXFKRZLHĔVWZDSUDZRVáDZQHJR:\]QDZF\.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJRVNXSLDOLVLĊZRNyáWU]HFKPRQDVWHUyZZ=DE
áXGRZLHJG]LHSU]HE\ZDáRWU]HFKPQLFKyZLLKXPHQZ%LHOVNXJG]LH
E\áMHGHQLKXPHQLGZyFK PQLFKyZLZ'URKLF]\QLHJG]LH]QDMGR
ZDáRVLĊW\OXĪGXFKRZQ\FK
2SUyF]WU]HFKNODV]WRUyZQD]LHPLDFKNWyUHSU] \SDGá\3 UXVRP
SRWU]HFLPUR] ELRU]HQLHE\áRĪ DGQ\FKLQQ\FKFHUNZLSUDZRVáDZ
Q\FK0 RQDVWHU\GR,,, UR]ELRUX 3ROVNLS RGOHJDá\ DUFKLPDQGU\FLH
VáXFNLHPX1:áDG]HSUXVNLHSUDJQąFXQLH] DOHĪQLüS UDZRVáDZQHRĞ
URGNL NODV] WRUQHZ %LHOVNX 'URKLF]\QLHL=DEáXGRZLH SURMHNWR
ZDá\XWZRU]HQLHVDPRG] LHOQHJRELVNXSVWZDSRGOHJáHJRMXU\ VG\N
FMLSDWULDUFKDWX NRQVW DQW\ QRSROLWDĔVNLHgo. W tz w. P rusach N o-
woZVFKRGQLFKGRNWyUHJRQDOHĪDá2EZyG%LDáRVWRFNLZáDG] H]D
ERUF] H]JRG]Lá\ VLĊQDIXQNFMRQRZDQLHEUDFWZ FHUNLHZQ\FKSU]\
LVWQLHMąF\FKRĞURGNDFKSUDZRVáDZQ\FKL] DFKRZDQLHGRW\FKF]DVR
wej tradycji cerkiew nej23ROLW\NDWD]RVWDáDSU]HUZDQDSRWUDNWDFLH
1 -:ąVLFNLZiemiepolskie pod zaborem pruskim.Prusy Nowowschodnie.1795-1806,
3 R]QDĔV
2 -:ąVLFNLZiemiepolskie pod zaborem pruskim..,s.232-234.
137
Z7\OĪ\NLHG\ WR2EZyG%LDáRVW RFNL]RVW DáGRáąF]RQ\GR] DERUX
rosyjskiego.
:VWRVXQNXGRRĞURGNyZSUDZRVáDZQ\FKQD]LHPLDFKZáąF]RQ\FK
GR5RVMLĝZLĊWREOLZ\6\QRG .RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRSRGMąáHQHU
JLF]QHG]LDáDQLD:áDG]HURV\MVNLHQDU]XFLá\RĞURGNRPSUDZRVáDZ
Q\PXVWUyMV\QRGDOQRNRQV\VWRUVNLOLNZLGXMąFMHJRRGUĊEQRĞüSUDZQą
LRUJDQL]DF\MQą2GZVSyá]DU]ąG]DQLD&HUNZLą]RVWDáRGVXQLĊW\HOH
PHQWĞZLHFNLZW\PEUDFWZDFHUNLHZQH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QDGDZ
Q\FK]LHPLDFK5]HF]\SRVSROLWHM]DWUDFLáVZRMąNXOWXURZąVSHF\ILNĊ
LRUJDQL]DF\MQąQLH]DOHĪQRĞüVWDMąFVLĊF]ĊĞFLą5RV\MVNLHJR.RĞFLRáD
3UDZRVáDZQHJR 1D GDZQ\FKWHUHQDFK :LHONLHJR .VLĊVWZD /LWHZ
VNLHJRRGVXQLĊWR RGJRGQRĞFL FHUNLHZQ\FKPLHMVFRZ\FK GXFKRZ
Q\FKDQDLFKPLHMVFHVSURZDG]RQRGXFKRZLHĔVWZRURV\MVNLHNWyUH
XMHGQROLFDáRĪ\FLHSDUDILDOQHLNODV]WRUQHZHGáXJSUDZNDQRQLF]Q\FK
L]Z\F]DMyZRERZLą]XMąF\FKZ&HUNZLURV\MVNLHM3ROLW\NDXQLILND
F\MQDGRSURZDG]LáDGR]OLNZLGRZDQLD PLHMVFRZHMWUDG\FMLORNDOQHM
NXOWXU\FHUNLHZQHMLFKDUDNWHU\VW\F]QHMGOD]LHPELDáRUXVNROLWHZVNLFK
REU]ĊGRZRĞFL:NRĔFX;9,,,LQDSRF]ąWNX;,;Z]OLNZLGRZDQR
SODFyZHN]DNRQQ\FKDSRGRáąF]HQLXZUGR5RVML2EZR
GX%LDáRVWRFNLHJR² WU]\QDVWĊSQHPRQDVWHU\:áDG]H FDUVNLHQLH
EUDá\SRGXZDJĊIDNWXĪH]DVáXJąW\FKPRQDVWHUyZE\áRXWU]\PDQLH
QLHOLF]Q\FKVNXSLVNOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMZ:LHONLP.VLĊVWZLH/L
WHZVNLP3ODFyZNL]DNRQQH]DVWąSLRQR SDUDILDPLĞZLHFNLPL5yZ
QRF]HĞQLH]NDVDWąVWDU\FKPRQDVWHUyZELVNXSLURV\MVF\RUJDQL]RZD
OLLQQHRĞURGNLNODV]WRUQHZQRZRSRZVWDá\FKGLHFH]MDFKSUDZRVáDZ
Q\FK:UQD]LHPLDFKZFKRG]ąF\FKZVNáDG.UyOHVWZD3RO
VNLHJRSRZRáDQR.RPLVMĊ:\]QDĔ5HOLJLMQ\FKL2ĞZLHFHQLD3XEOLF]
QHJRNWyUD PLDáDREMąü RSLHNąQLHOLF]Qą QDW\P WHUHQLHJUXSĊ OXG
QRĞFLZ\]QDQLDSUDZRVáDZQHJR3R]RVWDáHSDUDILHZJUDQLFDFKE\áH
JR:LHONLHJR .VLĊVWZD/LWHZVNLHJR SRGSRU]ąGNRZDQRMXU\VG\NFML
ELVNXSDPLĔVNLHJRLSRGGDQRSURFHVRZL FDáNRZLWHMXQLILNDFML]5R
V\MVNLP.RĞFLRáHP3UDZRVáDZQ\P33R]RVWDáHGDZQH]LHPLHZVFKRG
QLH5]HF]\SRVSROLWHM]QDOD]á\VLĊZJUDQLFDFK&HVDUVWZD$XVWULDFNLH
JR6\WXDFMDSUDZQDOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMZREXSDĔVWZDFKE\áD
3 2G]LHMDFK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRGRUSRU$0LURQRZLF].RĞFLyáSUD
ZRVáDZQ\QD]LHPLDFKGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM ,[w:]3UDZRVáDZLHĝZLDWáRZLDU\
L]GUyMGRĞZLDGF]HQLDSRGUHG./HĞQLHZVNLHJRL-/HĞQLHZVNLHM/XEOLQV
138
RGPLHQQD,QQDE\áDWHĪGURJDSRZURWXXQLWyZGRSUDZRVáDZLDZ&H
sarstwie Rosyjskim i Królestwie Polskim.
2GGUXJLHJRG]LHVLĊFLROHFLD;,;ZUR]SRF]ąáVLĊSURFHVSU]HFKR
G]HQLDSDUDILLXQLFNLFKQDSUDZRVáDZLH%LVNXSLXQLFF\ZODWDFK
SU]HSURZDG]DOLUHIRUP\NWyUHOLNZLGRZDá\UyĪQLFHPLĊG]\RE
U]ąGNLHPSUDZRVáDZQ\PDXQLFNLP1DQRZRZSURZDG]RQRGRFHU
NZLXQLFNLFKLNRQRVWDV\LNVLĊJLOLWXUJLF]QHNDQRQLF]QLH]JRGQH]SUD
ZRVáDZLHP-HV]F]HSU]HGVRERUHPZ3RáRFNXGXFKRZQLJUHF
NRNDWROLFF\VWDQĊOLSU]HGDOWHUQDW\ZąDOERFDáNRZLWHZFKáRQLĊFLHLFK
SU]H].RĞFLyáU]\PVNRNDWROLFNLDOERSU]\áąF]HQLHVLĊGR.RĞFLRáDSUD
ZRVáDZQHJR3LHUZV]HUR]ZLą]DQLHR]QDF]DáRLFKV]\ENąODW\QL]DFMĊ
LSRORQL]DFMĊDGUXJLHGDZDáRV]DQVĊ]DFKRZDQLDZVFKRGQLHMWUDG\FML
NRĞFLHOQHM5R]GĨZLĊNZĞUyGXQLWyZQDVWąSLáSRXSDGNXSRZVWDQLD
OLVWRSDGRZHJRNLHG\WRNOĊVNDSU]\ĞSLHV]\áDSURFHVSU]HFKRG]HQLD
XQLWyZQDSUDZRVáDZLHĝZLDGRPNRQLHF]QRĞFLWHMGHF\]MLE\áWZyUFD
V\QRGX]MHGQRF]HQLRZHJR-y]HI6LHPDV]NRVWRMąF\ZyZF]DVZFHQ
WUXPVSUDZ REU]ąGNXJUHFNRNDWROLFNLHJR4-y]HI 6LHPDV]NR]QDMąF
G]LHMHZSURZDG]HQLDXQLLSUDJQąá]DZV]HONąFHQĊQLHGRSXĞFLüGR
SU]HPRF\SU]\MHMOLNZLGDFML%LVNXSOLWHZVNLSU]HSURZDG]DáLVWRWQH
UHIRUP\Z.RĞFLHOHJUHFNRNDWROLFNLP=OLNZLGRZDáSUDZRSDWURQD
WXLNWLWRUVWZDZSURZDG]LáGR.RĞFLRáDXQLFNLHJRSUDZRVáDZQHVáX
ĪHEQLNLPROHEQ\LNVLĊJLOLWXUJLF]QH:UELVNXSLXQLFF\]áR
Ī\OLGHNODUDFMĊSRZURWXGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR
PDUFDU-y]HI6LHPDV]NR]RVWDáSU]HZRGQLF]ąF\PJUHFNR
XQLFNLHJRNROHJLXPOXWHJRUZ1LHG]LHOĊ3UDZRVáDZLD]H
EUDáVLĊVREyUZNWyU\PXF]HVWQLF]\OLELVNXSOLWHZVNL-y]HI6LHPDV]
NRSRáRFNL²%D]\OLàXĪ\ĔVNLLEU]HVNL²$QWRQL=XENRZ\Ī
V]\FKGXFKRZQ\FKRUD]SU]HGVWDZLFLHOHVSRáHF]QRĞFLĞZLHFNLHM1D
VRERU]HSURNODPRZDQ\]RVWDáDNW]MHGQRF]HQLDNWyU\]RVWDáSRGSL
VDQ\SU]H]MHJRXF]HVWQLNyZ-HGQRF]HĞQLHVNLHURZDQRSLVPRGR6\
QRGXLFDUD 0 LNRáDMD,]SURĞEą RSU]\MĊFLHLFK GR&HUNZL SUDZR
VáDZQHM'RSLVPGRáąF]RQRZ\ND]RVyEGXFKRZQ\FKRSR
ZLDGDMąF\FKVLĊ]DLGHą]MHGQRF]HQLDPDUFDU6\QRG5RV\M
VNLHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJRZ\GDáRĞZLDGF]HQLHRQDVWĊSXMąFHM
4 'DQHRĪ\FLX-y]HID6LHPDV]NL]RVWDá\]DF]HUSQLĊWH]RSUDFRZDQ\FKSU]H]QLHJR
zapisów, por.:I. Siemaszko, Zapiski mitropolita litowskogo izdannyja Impieratorskoju Aka-
diemijejuNauk po zawieszczaniju awtora,t. I,Sankt-P ietierburg 1893. Biografia Józefa Sie-
PDV]NL]QDMGXMHVLĊZ3RGUĊF]QHM(QF\NORSHGLL.DWROLFNLHM,t.XXXV-XXXVI,Warszawa1912.
139
WUHĞFLÄ%LVNXSyZGXFKRZLHĔVWZRLZLHUQ\FKGRG]LĞJUHFNRXQLF
NLHM&HUNZL]JRGQLH]SUDZDPLLSU]\NáDGDPLRMFyZ&HUNZLSU]\M
PXMHP\GRQDV]HMZVSyOQRW\SUDZRVáDZQRNDWROLFNLHMZVFKRGQLHM
wszechrosyjskiej Cerkwi”. Grecko-unickie kolegium nazwano litew-
VNRELDáRUXVNLPLSRGSRU]ąGNRZDQR6\QRGRZL-HJR]ZLHU]FKQLNLHP
]RVWDáSRGQLHVLRQ\GRJRGQRĞFLDUF\ELVNXSD-y]HI6LHPDV]NR:WHQ
VSRVyEQDVWąSLáRRILFMDOQH]MHGQRF]HQLH.RĞFLRáDJUHFNRNDWROLFNLHJR
]&HUNZLąSUDZRVáDZQąQD%LDáRUXVLL/LWZLH-HGQDNĪHMHGQRF]HQLH
ZV]\VWNLFKXQLWyZ]SUDZRVáDZLHPWUZDáRDĪGR,ZRMQ\ĞZLDWRZHM5.
3RZUyWXQLWyZGRSUDZRVáDZLDRGE\ZDáVLĊZ]DVDG]LHGREURZRO
QLHFKRFLDĪ] GDU]Dá\VLĊSU]\SDGNLLQJHUHQFMLZáDG]FDUVNLFKSU]\SR
dejmowaniu decyzji przez parafian i duchownych unickich w sprawie
]PLDQ\Z\]QDQLD3RZUyWXQLWyZGRSUDZRVáDZLDZ]DERU]HURV\MVNLP
]ZLHORNURWQLáOLF]EĊZLHUQ\FKGXFKRZLHĔVWZDLSDUDILLSUDZRVáDZQ\FK
:áDG]H]PXV]RQHE\á\GRXFKZDOHQLDFRURF]Q\FKIXQGXV]\QDEXGR
ZĊQRZ\FK FHUNZLFHOHP ]DVSRNRMHQLDSRWU]HEUHOLJLMQ\FKOXGQRĞFL
2GUSUDZRVáDZLHQD ]LHPLDFKSROVNLFKLELDáRUXVNLFK]DF]\QD
SU]\MPRZDüFRUD]ZLĊFHMFHFKS UDZRVáDZLDURV\MVNLHJRUR]ZyMNXOWX
ĞZLĊW\FKURV\MVNLFKREU]ĊGRZRĞFLURV\MVNLHMDUFKLWHNWXU\VDNUDOQHM
:RGURG]HQLXSUDZRVáDZLDQD %LDáRVWRFF]\ĨQLHSRPRJáRUHDNW\ZR
ZDQLHVXSUDVNLHJRRĞURGND]DNRQQHJRMDNRFHQWUXPGXFKRZHJR.RĞ
FLRáD7RZyZF]DVĞZLDWGRZLHG]LDáVLĊRERJDFWZLHELEOLRWHNLVXSUD
VNLHMZVSDQLDá\PZ\VWURMXĞZLąW\QL= ZLDVWRZDQLD10 3OLF]Q\FKUH
OLNZLDFKĞZLĊW\FKFXGRZQHMLNRQLH0 DWNL%RĪHM6XSUDĞOVWDáVLĊJáyZ
Q\PFHQWUXPSUDZRVáDZQHJRĪ\FLDUHOLJLMQHJRLLQWHOHNWXDOQHJRQD%LD
áRVWRFF]\ĨQLH:NRĔFX;,;ZSRGREQąUROĊ]DF]ąáRGJU\ZDüĪHĔVNL
PRQDVWHUZ5yĪDQ\PVWRNX.UDVQ\PVWRNXNWyU\SU]\F]\QLáVLĊGR
UR]ZRMXRĞZLDW\LNXOWXU\ZW\PUHJLRQLH
2GPLHQQLHSU]HGVWDZLDáDVLĊV\WXDFMDZ\]QDQLRZDZ]DERU]HDXV
WULDFNLPJG]LHZ\]QDQLHJUHFNRNDWROLFNLHQDGDOVLĊUR]ZLMDáR5yZ
QLHĪQDFDá\PREV]DU]H.UyOHVWZD3ROVNLHJRZODWDFKGR
PLQRZDáD XQLD/DW\QL]DFMD REU]ąGNXXQLFNLHJR QDWHUHQLH .UyOH
VWZDE\áDV]F]HJyOQLHVLOQDL]FDáąNRQVHNZHQFMąZSURZDG]RQRSRV
WDQRZLHQLDV\QRGX]DPRMVNLHJRU/DW\QL]DFMDOLWXUJLLLREU]Ċ
5 A.Mironowicz,: ] ZLą]NX]URF]QLFąV\QRGXSRáRFNLHJR,[w:] &KU]HĞ

FLMDĔVWZRZ =ZLą]NX5DG]LHFNLPZGRELHSLHUHVWURMNLLJáDVQRVWLUHG:*U]HV]F]DNL(ĝOLZND
3 LHQLĊĪQRV
140
GRZRĞFLRGE\ZDáDVLĊSRSU]H]RGSUDZLDQLHFLFK\FKPV]\RGPDZLD
QLHUyĪDĔFDXĪ\ZDQLHRUJDQyZ LG]ZRQNyZZF]DVLHQDERĪHĔVWZ
=FHUNZLXQLFNLFK]DF]Ċá\]QLNDüLNRQRVWDV\SRMDZLá\VLĊQDWRPLDVW
RáWDU]HERF]QHNRQIHVMRQDá\áDZNLLWS/DW\QL]DFMDáąF]\áDVLĊSU]H
ZDĪQLH]ZSURZDG]HQLHPMĊ]\NDSROVNLHJRZQDERĪHĔVWZDFKND]D
QLDFKLPRGOLWZDFK'XFKRZLHĔVWZRXQLFNLHF]ĊVWRE\áRDEVROZHQ
WDPLV]NyááDFLĔVNLFKLSRFKRG]LáRF]ĊVWRVSRĞUyGZ\]QDZFyZ.RĞ
FLRáDU]\PVNRNDWROLFNLHJR :SU]\SDGNX.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR
JáyZQ\PRĞURGNLHPRERNFHUNZLZ]QLHVLRQ\FKXU]ĊGQLNRPFDUVNLP
SR]RVWDZDá PRQDV WHUĞZ 2QXIUHJRZ-DEáHF]QHM :NUyWFHSR ND
VDFMLXQLLZ&HVDUVWZLH5RV\MVNLPXWZRU]RQRZUSUDZRVáDZ
QHDUF\ELVNXSVWZRZDUV]DZVNLHNWyUHREMĊáRVZ\P]DVLĊJLHPGDZ
ne terytorium Królestwa Polskiego.
:DONĊ]HOHPHQWDPL áDFLĔVNLPLZFHUNZLDFK XQLFNLFKSRGMąá DG
PLQLVWUDWRUXQLFNLHMGLHFH]MLFKHáPVNLHM-y]HI:yMFLFNLNWyU\]PLH
U]DáGROLNZLGDFMLXQLLLSU]\áąF]HQLDXQLWyZGRSUDZRVáDZLD:yMFLF
NL]GDZDáVRELHVSUDZĊ]QLHFKĊFLGXFKRZLHĔVWZDZREHFWHJRW\SX
]PLDQ=WHJRWHĪSRZRGX]DF]ąáVSURZDG]DüGXFKRZLHĔVWZR]*D
OLFMLQLHFKĊWQHZREHFZV]HONLFKIRUPODW\QL]DFMLLSRORQL]DFMLREU]ąGNX
XQLFNLHJR-XĪ RGSRáRZ\;9,,,ZZĞUyG NVLĊĪ\JUHNRNDWROLFNLFK
UR]ZLMDáVLĊUXFKPRVNDORILOVNL%\OLZQLPSU]HGVWDZLFLHOHKLHUDUFKLL
XQLFNLHMVNXSLHQLZRNyáNDWHGU\ĞZ-XUDZH/ZRZLH6. W sumie do
GLHFH]MLFKHáPVNLHMSU]\E\áRNVLĊĪ\LDOXPQyZNWyU]\RSRZLD
GDOLVLĊ]DSRZURWHPGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR7.
-y]HI:yMFLFNLZ\GDáV]HUHJRNyOQLNyZGRGXFKRZLHĔVWZDLZLHU
Q\FK]DND]XMąF\FKXĪ\ZDQLDZFHUNZLDFKXQLFNLFKMĊ]\NDSROVNLHJR
RUJDQyZĞSLHZDQLDJRG]LQHNRGPDZLDQLDUyĪDĔFDJRU]NLFKĪDOyZ
5R]SRU]ąG]HQLDDGPLQLVWUDWRUDGLHFH]MLQLHE\á\Z\NRQ\ZDQHSU]H]
GXFKRZLHĔVWZRLZLHUQ\FK:áDG]HFDUVNLH]GHF\GRZDá\VLĊZyZ
F]DVQD SRZ RáDQLHORMDOQHJR ZREHFQLFK XQLFNLHJRELV NXSD FKHáP
VNLHJRNWyU\PLDáE\SRVáXFKZĞUyGZLHUQ\FK3RX]\VNDQLXDNFHS
6 J. P.Himka, TheGreek CatholicChurch and Nation-Building inGalicia 1772-1918,

„ Harvard Ukrainian Studies”,1984, vol.8,nr 3-4.
7 J.Bojarski,&]DV\1HURQDZ;,;ZLHNXSRGU]ąGHPPRVNLHZVNLPF]\OLSUDZG]LZHQHUR
QRZVNLHSU]HĞODGRZDQLHXQLLZGLHFH]MLFKHáPVNLHMF],/ZyZV+' \OąJRZD
Unia w KrólestwiePolskim ( 1815-1915),[w:] .DWROLF\]PZ5RVMLL3UDZRVáDZLHZ3ROVFH ;,
XX), pod red. J.Bardacha i T.Chynczewskiej-Hennel, Warszawa 1997, s. 237-239; A. Miro-
nowicz,.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QD]LHPLDFKGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM ,s.543-545.
141
WDFMLSDSLHĪD3LXVD,;]RVWDáQLPRILFMDáDUFKLGLHFH]MLXQLFNLHMZH/ZR
ZLHNVLąG]0 LFKDá.X]LHPVNL²F]RáRZDSRVWDüUXFKX
PRVNDORILOVNLHJR]QDQD ] QLHFKĊFLZREHF 3RODNyZ3R NRQVHNUDFML
ZH/ZRZLHZUSU]\E\áRQGR&KHáPD3U]\E\FLHZáDG\NLFKHá
PVNLHJR VSRZRGRZDáR]ZROQLHQLH ]DUHV]WXGXFKRZQ\FK XQLFNLFK
LZVSyáSUDFĊ KLHUDUFK\]DGPLQLVW UDFMą FDUVNą%LVNXS SRWZLHUG]Lá
ZV]\VWNLH]DU]ąG]HQLD-y]HID:yMFLFNLHJRL]DND]DáGXFKRZQ\PXQLF
NLPXF]HVWQLF]HQLD ZQDERĪHĔVWZDFKáDFLĔVNLFK àDPDQLH MHJR ]D
U]ąG]HĔJUR]LáRNRQVHNZHQFMDPLVáXĪERZ\PLLNDUDPLSLHQLĊĪQ\PL
:áDG\ND]DND]DáZNUyWFHZV]HONLFKNRQWDNWyZ]GXFKRZLHĔVWZHP
áDFLĔVNLPLSROHFLáSRGOHJá\PPXSURERV]F]RPVSRU]ąG]HQLHOLVWXQL
WyZNWyU]\SU]\MĊOLREU]ąGHNU]\PVNRNDWROLFNL%LVNXS.X]LHPVNL
SUDJQąáSRZURWXSRGVZRMąMXU\VG\NFMĊZV]\VWNLFKSRWRPNyZXQL
WyZ=DU]ąG]HQLDZáDG\NLE\á\]JRGQH]SROLW\NąZáDG]URV\MVNLFK
.X]LHPVNLQLHFKFLDáSRU]XFLüXQLLL]WHJRSRZRGXVDP]UH]\JQRZDá
]JRGQRĞFLELVNXSDFKHáPVNLHJRZU3RVWDZDRUG\QDULXV]DGLH
FH]MLFKHáPVNLHM]RVWDáDSRWĊSLRQDSU]H]SDSLHĪD3LXVD,;8.
5H]\JQDFMĊ]JRGQRĞFLELVNXSLHMSU]\MĊWRZ3HWHUVEXUJX]]DGR
ZROHQLHP&DU$OHNVDQGHU,, ZUSRZRáDá.RPLWHW6SHFMDOQ\
GR6SUDZ'LHFH]ML&KHáPVNLHMZVNáDGNWyUHJRZFKRG]LáSU]\E\á\
]*DOLFMLNV0 DUFHOL3RSLHO 3RSLHO]RVWDáDGPLQLVWUDWRUHPELVNXS
VWZDFKHáPVNLHJRLQDSROHFHQLH.RPLWHWXZ\GDáOkólnik do ducho-
ZLHĔVWZDXQLFNLHJRZNWyU\PSROHFDáRGSUDZLDQLHRGUOLWXU
JLL]JRGQLH]HUHJXáą.RĞFLRáDZVFKRGQLHJROkólnikPLDáGRSURZD
G]LüGRFDáNRZLWHJR]HUZDQLD ]H]PLDQDPLZSURZDG]RQ\PLSU]H]
synod zamojski9:SURZDG]HQLHZĪ\FLHOkólnikaE\áRZVWĊSHPGR
SU]\áąF]HQLDXQLWyZGRSUDZRVáDZLDZU
:OXW\PUXQLFNLHGXFKRZLHĔVWZRGLHFH]MLFKHáPVNLHMZ%LD
áHM3RGODVNLHM]ZUyFLáRVLĊ]SURĞEą GR$OHNVDQGUD,,RSR]ZROHQLH
QDZáąF]HQLHLFKGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR'HOHJDFMDGXFKRZLHĔ
VWZD]RVWDáDPDUFDSU]\MĊWDSU]H]FDUDNWyU\Z\UD]Lá]JRGĊQD
OLNZLGDFMĊXQLL 5yZQRF]HĞQLHXURF]\VWH QDERĪHĔVWZDQD NWyU\FK
RJáRV]RQRZROĊGXFKRZLHĔVWZDXQLFNLHJRRGE\á\VLĊZLRVQąU
Z%LDáHM -DQRZLH3RGODVNLP &KHáPLH+UXELHV]RZ LH L=DPRĞFLX
8+'\OąJRZDUniaw Królestwie Polskim,s. 239, 240.
97DPĪHV6]HU]HMQDWHQWHPDW+'\OąJRZDDzieje unii brzeskiej,War-
szawa1996, s.113-150,158-174; A.Mironowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QD]LHPLDFKGDZQHM
Rzeczypospolitej (1596-1918),s.545,546.
142
:XURF]\VWRĞFLDFKXF]HVWQLF]\áSUDZRVáDZQ\DUF\ELVNXSZDUV]DZVNL
-RDQLFMXV]$UF\ELVNXSXZDĪDá]DQDWXUDOQHSRZUyWXQLWyZGRSUD
ZRVáDZLDMDNRZLDU\RMFyZOHF]QLHSRSLHUDáVWRVRZDQ\FKSU]H]ZáD
G]HSDĔVWZRZHPHWRG=WHJRWHĪSRZRGXOLNZLGDFMDXQLLRGE\ZDáD
VLĊEH]DNW\ZQHJRXG]LDáXGXFKRZLHĔVWZDSUDZRVáDZQHJR10.
2VWDWHF]QHSU]\áąF]HQLHXQLWyZ]GLHFH]ML FKHáPVNLHMGRSUDZR
VáDZLDQDVWąSLáR PDMD UZZ\QLNX GHF\]ML6\QRGX :LHU
Q\FK]REV]DUX ZáDG\FWZDFKHáPVNLHJR ZáąF]RQRGR GLHFH]MLZDU
V]DZVNRFKHáPVNLHM:LNDULXV]DUF\ELVNXSDZDUV]DZVNLHJR]W\WX
áHPELVNXSDOXEHOVNLHJRPLDáQDVWDáHUH]\GRZDüZ&KHáPLHDJUHF
NRXQLFNLH VHPLQDULXP]DVWąSLRQR VHPLQDULXPSUDZRVáDZQ\P 1D
ELVNXSD FKHáPVNLHJRĝZLĊWREOLZ\ 6\QRGPLDQRZDá DGPLQLVWUDWRUD
GLHFH]MLFKHáPVNLHMNVLĊG]D0 DUFHOHJR3RSLHOD'HF\]MD6\QRGX]RV
WDáD]DWZLHUG]RQDSU]H] FDUD$OHNVDQGUD,,:WHQ VSRVyE.RĞFLyá
SUDZRVáDZQ\QDWHUHQLH.UyOHVWZD3ROVNLHJROLF]ąF\SDUDILHL
W\VLĊF\ZLHUQ\FKSRZLĊNV]\áRSDUDILL]W\VLąFDPLZLHUQ\FK
:ODWDFKRVWDWHF]QLHXNV]WDáWRZDáDVLĊVLHüSDUDILLSUD
ZRVáDZQ\FK:LHONLH]DVáXJLZUR]ZRMXĪ\FLDGXFKRZHJRQDWHUHQLH
GLHFH]MLFKHáPVNLHMZQLyVáPáRG\ZyZF]DVELVNXSSyĨQLHMV]\SDW
ULDUFKD PRVNLHZVNL 7LFKRQ =DU]ąG]DáRQ GLHFH]MąFKHáPVNą ZOD
tach 1897-1898. Pewne zmiany w stosunkach wyznaniowych wpro-
ZDG]LáXND]WROHUDQF\MQ\FDUD0 LNRáDMD,,]U&]ĊĞüGDZQ\FK
XQLWyZJáyZQLH]GLHFH]MLVLHGOHFNLHMLOXEHOVNLHMSRU]XFLáRZyZF]DV
SUDZRVáDZLHLSU]\VWąSLáRGR.RĞFLRáDU]\PVNRNDWROLFNLHJR3UDZR
VáDZQ\ELVNXSFKHáPVNRZDUV]DZVNL(XORJLXV]UR]SRF]ąáZyZF]DV
VWDUDQLDRZ\áąF]HQLH&KHáPV]F]\]Q\].UyOHVWZD3ROVNLHJRLXWZR
U]HQLHV DPRG]LHOQHM JXEHUQLZáąF]RQHM GR&HVDUVWZD 5RV\ MVNLHJR
0 LDáRWR ]DSRELHFSRORQL]DFML 5XVLQyZLRGFKRG]HQLD LFKRG SUD
ZRVáDZLD*XEHUQLDWDND]RVWDáDXWZRU]RQDZU3U]HGVWDZLH
QLHSRZ\ĪV]\FKIDNWyZE\áRNRQLHF]QHDĪHE\]UR]XPLHüZMDNLFK
RNROLF]QRĞFLDFKGRV]áRGRUHDNW\ZRZDQLDEUDFWZFHUNLHZQ\FKQD]LH
PLDFKSROVNLFK]QDMGXMąF\FKVLĊSRG]DERUHPURV\MVNLP
** *
:SLHUZV]\PRNUHVLHSRXSDGNX5]HF]\SRVSROLWHMV\QRG5RV\M
VNLHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJRQLHZ\UD]Lá]JRG\QDIXQNFMRQRZD
10 +'\OąJRZDDziejeunii brzeskiej,s.152,153; A.Mironowicz,.RĞFLyáS UDZRVáDZQ\
naziemiach dawnejRzeczypospolitej (1596-1918),s.546,547.
143
QLHEUDFWZ FHUNLHZQ\FKZWDNLP FKDUDNWHU]HZMDNLP G]LDáDá\RQH
SU]HGU 8G]LDáHOHPHQWX ĞZLHFNLHJRZĪ\FLX FHUNLHZQ\PQD
SR]LRPLHSDUDILDOQ\PWUDNWRZDQRMDNR]MDZLVNRREFHSUDZRVáDZLX
-HG\QąRVREąRGSRZLHG]LDOQą]DIXQNFMRQRZDQLHSDUDILLE\áMHMSUR
ERV]F]:áDG]HSDĔVWZRZHNWyUHSRSU]H]2EHUSURNXUDWRUDĝZLĊ
WREOLZHJR6\QRGXZ\ZLHUDá\LVWRWQ\ZSá\ZQDIXQNFMRQRZDQLHFDáH
JR.RĞFLRáD]QLHFKĊFLąSDWU]\á\QDRGGROQHLQLFMDW\Z\OXGQRĞFLĞZLHF
NLHMWUDNWXMąFMH MDNR]DFKRGQLHLQLHZ\VWĊSXMąFH ZURV\MVNLHMWUD
G\FMLUHOLJLMQHM1LHR]QDF]DWRĪHSU]\SDUDILDFKSUDZRVáDZQ\FKQLH
G]LDáDá\RVRE\ Ğ ZLHFNLH=DDQJDĪRZDQLH ĞZLHFNLFK]ZáDV]F]D ZH
ZVSDUFLXPDWHULDOQ\PSDUDILLE\áRGXĪHDOHQLHPLDáRRQHQLFZVSyO
nego z dawnymi bractwami cerkiewnymi.
7U]HED]D]QDF]\üĪHEUDFWZDFHUNLHZQHIXQNFMRQRZDá\SU]\SD
rafiach unickich. 9 marca 1828 r. metropolita unicki, biskup brzeski
,JQDF\ -R]DIDW%XáKDN RNUHĞOLá]DVDG\ QDMDNLFK PLDáD VLĊ RSLHUDü
G]LDáDOQRĞüEUDFWZ :HGáXJWHJR ]DOHFHQLDF]áRQNRZLH EUDFWZDSR
ZLQQLGREU]H]QDüPRGOLWZ\LNDQRQ\ZLDU\DĪHE\SURZDG]LüG]LD
áDOQRĞüPLV\MQą 3U]\MĊFLHGR EUDFWZDPRJáR QDVW ąSLü]D DSUREDWą
PLHMVFRZHJRGXFKRZQHJRLSU]\UHNRPHQGDFMLGZyFKF]áRQNyZRU
JDQL]DFMLFHUNLHZQHM3R]RVWDáHSXQNW\GRW\F]\á\EH]Z]JOĊGQHJRSR
VáXV]HĔVWZDF]áRQNyZEUDFWZD ZáDG]RPNRĞFLHOQ\PLZ\SHáQLDQLD
SU]H]QLFKRERZLą]NyZUHOLJLMQ\FK=DOHFHQLDPHWURSROLW\XQLFNLHJR
GRW\F]\á\RNUHĞOHQLD]DVDGG]LDáDOQRĞFLFKDU\WDW\ZQHMRĞZLDWRZHMLRU
JDQL]DFMLĪ \FLDZHZQĊWU]QHJREUDFWZD&HFKąFKDUDNWHU\VW\F]QąEUDFWZ
FHUNLHZQ\FKE\áRLFKSRGSRU]ąGNRZDQLHGXFKRZLHĔVWZXLSUHF\]\MQH
RNUHĞOHQLHSRZLQQRĞFL ZREHF.RĞFLRáD JUHFNRNDWROLFNLHJR11 .
Ist otne z miany w pos tawie hierarchii cerkiewnej do instytucji
EUDFWZQDVWąSLá\SROLNZLGDFMLXQLLQD]LHPLDFKELDáRUXVNLFKLOLWHZ
VNLFKRUD]SR]GáDZLHQLX SRZVWDQLDVW\F]QLRZHJR:áDG]HFDUVNLH
XĞZLDGRPLá\SRWU]HEĊZ\NRU]\VWDQLDĞZLHFNLFKGRZVSDUFLDVWUXNWXU
RUJDQL]DF\MQ\FK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQDWHUHQDFKZ\]QDQLRZR
miesz anych. N a wniosek Komitet u M inist rów i Oberprokuratora
ĝZLĊWREOLZHJR6\QRGXFDUPDMDUZ\GDáXND]ZVSUDZLHSR
ZRáDQLDEUDFWZFHUNLHZQ\FK:ĞZLHWOHWHJRXND]XEUDFWZDFHUNLHZQH
PLDá\VLĊVNáDGDü]RVyEZ\]QDQLDSUDZRVáDZQHJRUyĪQHJRVWDQXLSR
]\FMLVSRáHF]QHM=DGDQLHPEUDFWZPLDáDE\üSRPRF.RĞFLRáRZLSUD
11 „ GrodnienskijeJeparchialnyje Wiedomosti”,R.X,nr 8-9,Grodno 1910, s.157-161.
144
ZRVáDZQHPXZREURQLHSU]H]LQQRZLHUFDPLZVSDUFLHILQDQVRZHSD
UDILLSURZDG]HQLHG]LDáDOQRĞFLFKDU\WDW\ZQHMLRĞZLDWRZHM%UDFWZD
PLDá\SRZVWDüSU]\FHUNZLDFKLPRQDVWHUDFKSRX]\VNDQLXEáRJRVáD
ZLHĔVWZDPLHMVFRZHJRELVNXSD.DĪGH EUDFWZRPXVLDáRPLHüVZyM
VWDWXVLPRJáRSURZDG]LüG]LDáDOQRĞü]JRGQLH]MHJRSRVWDQRZLHQLD
PL3U]\RSUDFRZ\ZDQLXVWDWXWXEUDFWZDPRJá\E\üZ\NRU]\VWDQH
Z\VWĊSXMąFHQLHJG\ĞQD]Z\SUDZDLPLHMVFRZH]Z\F]DMH:VWDWXFLH
PRJá\]RVWDüXV]F]HJyáRZLRQHFHOHEUDFWZDRERZLą]NLMHJRF]áRQ
NyZSRU]ąGHNLFKZ\NRQ\ZDQLD=DGDQLDLFHOHEUDFWZQLHSRZLQQ\
QDNáDGDüRERZLą]NyZQDZáDG]HSDĔVWZRZH2VRE\SUDJQąFH]DáR
Ī\üOXEUHDNW\ZRZDüEUDFWZRSRZLQQ\]ZUyFLüVLĊ]SURĞEąGRGLH
FH]MDOQHJRELVNXSDLSU]HGVWDZLüSURMHNWVWDWXWX%LVNXSMHĪHOLX]
QDá]DVWRVRZQHLQIRUPRZDáJXEHUQDWRUDRSURMHNFLHVWDWXWXDQDV
WĊSQLHJR ] DWZLHUG]Dá8ND] QLH ]H]ZDODá QDMDNLHNROZ LHN RGVWĊS
stwa od zatwierdzonych dla bractw zasad i statutów12. Jeszcze przed
XND]DQLHPVLĊXND]X]SDĨG]LHUQLNDUSRZVWDáSURMHNWVWD
WXWXEUDFWZDĞZ(OLDV]DS U]\FHUNZLZ:LHONRU\FLHZSRZLHFLHEU]H
VNLP1DZLą]\ZDáRQGRVWDWXWyZEUDFWZZGDZQHM5]HF]\SRVSROL
WHMD]ZáDV]F]DGRVWDWXWXEUDFWZDáXFNLHJRLNLMRZVNLHJR
3U]\MU]\MP\VLĊEOLĪHMVWDWXWRZLRZHJREUDFWZDNWyU\Z\UDĨQLHQD
ZLą]\ZDáGRWUDG\FMLLVWQLHMąF\FKEUDFWZPLĔVNLFK-XĪZSXQNFLHSLHU
ZV]\PVWZLHUG]RQRĪHEUDFWZR]JRGQLH]WUDG\FMąSRZLQQRW\WXáR
ZDüVLĊWDNLPVDP\PZH]ZDQLHPMDNLHPDFHUNLHZSDUDILDOQD²ĞZ
(OLDV]D3URERV]F]SDUDILLPLDáE\üGXFKRZQ\PRSLHNXQHPEUDFWZD
L]WHJRSRZRGXSRZLQLHQXF]HVWQLF]\üZMHJR]HEUDQLDFK3UDFDPL
EUDFWZDPLHOLNLHURZDüF]WHUHMVWDUVLZ\EUDQLVSRĞUyGQDMEDUG]LHMV]D
QRZDQ\FKRVyE1DMVWDUV]\]HVWDUV]\]Q\EUDFWZDPLDá]DU]ąG]DüVSUD
wami organizacji, dochodami i wydatkami. Drugi ze starszyzny, naz-
ZDQ\NOXF]QLNLHPWU]\PDáNOXF]RGVNDUEFDEUDFWZD'ZDMSR]RVWD
lize starszyzny uczestniczyliw podejmowaniudecyzji w sprawach bie-
ĪąF\FKLNRQWURORZDOLG]LDáDOQRĞüILQDQVRZąEUDFWZD6WDUV]\FKEUDF
twa wybierano corocznie na zebraniach ogólnych, na których podej-
PRZDQRLVWRWQHGHF\]MHZVSUDZDFKZ\NUDF]DMąF\FKSR]DXSUDZQLH
QLDVWDUV]\]Q\=HEUDQLDF]áRQNyZEUDFWZDRGE\ZDá\VLĊFRW\G]LHĔ
SRQDERĪHĔVWZDFKQLHG]LHOQ\FK1DQLFKVWDUVLUR]VWU]\JDOLDNWXDOQH
12 3HáQ\]ELyUSUDZ&HVDUVWZD5RV\MVNLHJR,t.XXXIX,P etersburg 1864,poz.40863;
„ Grodnienskije Jeparchialnyje Wiedomosti”,R. X,nr 3, Grodno 1910, s.44-46.
145
VSUDZ\ RUJDQL]DFMLFHUNLHZQHM = HEUDQLDQDG]Z\F]DMQH ]XG]LDáHP
ZV]\VWNLFKF]áRQNyZEUDFWZDGRW\F]\á\VSUDZQDMEDUG]LHMLVWRWQ\FK
&RURF]QH]MD]G\F]áRQNyZEUDFWZDQDNWyU\FKSU]\MPRZDQRVSUD
ZR]GDQLH]G]LDáDOQRĞFLVWDUV]\FKEUDFWZDLZ\ELHUDQRQRZHZáDG]H
RGE\ZDá\VLĊ ZQLHG]LHOĊĞZ7RPDV]D OXEQDWU]HFL G]LHĔ=PDUW
Z\FKZVWDQLD3DĔVNLHJR=HEUDQLDEUDFWZDRGE\ZDá\VLĊZEXG\QNX
V]NRá\OXEPLHV]NDQLXMHGQHJR]HVWDUV]\]Q\EUDFWZD=HEUDQLDPLDá\
RGE\ZDüVLĊZVSRNRMQHMFKU]HĞFLMDĔVNLHMDWPRVIHU]H3LMDQ\FKF]áRQ
NyZXVXZDQR]EUDFWZDLSU]\MPRZDQRLFKSRZWyUQLHMHĪHOLZ\UD]LOL
VNUXFKĊLSU]HSURVLOLSR]RVWDá\FKF]áRQNyZ=HEUDQLDRGE\ZDá\VLĊZHG
áXJSU]\MĊWHJRSURJUDPXDZV]HONLHRGVWĊSVWZDRGQLHJRLQLHZáDĞFL
ZH]DFKRZDQLDE\á\SLĊWQRZDQHS U]H]VWDUV]\FKEUDFWZD
*áyZQ\P]DGDQLHPEUDFWZDE\áRGEDQLHRVWDQPDWHULDOQ\ĞZLą
W\QLSDUDILDOQHMRUD]ZVSLHUDQLHILQDQVRZHV]NRá\LV]SLWDOD6WDWXW
ZVSRPQLDQHJREUDFWZD]DND]\ZDáMHGQDNĪHZ\GDWNRZDQLHZV]\VW
NLFKSLHQLĊG]\EUDFNLFK*G\E\EUDFWZRZSHáQLXWU]\P\ZDáRV]NR
áĊOXEV]SLWDOWRZyZF]DVSRQRVLáRE\]DQLHSHáQąRGSRZLHG]LDOQRĞü
:WDNLPZ\SDGNXRSáDW\]DQDXNĊG]LHFLZV]NROHPLDá\WUDILDüGR
NDV\ EUDFWZD5ROD GXFKRZQHJR]RVWDáD RJUDQLF]RQDGR RSLHNXQD
GXFKRZHJR:V]NROHQLHVWRVRZDQRNDUFLHOHVQ\FKD]DZ\VWĊSNL
XF]QLyZ NDUDQR XSRPQLHQLHP EąGĨNZRWD SLHQLĊĪ Qą%UDFWZR QLH
PLDáRSUDZDZWUąFDQLDVLĊGRVSUDZQLHEĊGąF\FKZMHJRNRPSHWHQ
FML2VRE\SUDJQąFHZVWąSLüGREUDFWZDPXVLDá\X]\VNDü]JRGĊVWDU
V]\FKRUJDQL]DFMLDQDVWĊSQLHQD]HEUDQLXSRFDáRZDüNU]\ĪHZDQJH
OLĊ LUĊNĊGXFKRZQHJR 2VWDWQLDNFHQW FHUHPRQLLSU]\MĊFLD SROHJDá
QDSRGDQLXUĊNLZV]\VWNLPF]áRQNRPEUDFWZDQD]QDNDNFHSWDFMLMH
JRSUDZL]DVDGRERZLą]XMąF\FKZRUJDQL]DFML1D]HEUDQLXW\PZVWĊ
SXMąF\ZQRVLáUyZQLHĪSU]HZLG]LDQąNZRWĊSLHQLĊĪQąGREUDFNLHMND
V\2VRE\áDPLąFHVWDWXWLSRVWĊSXMąF\QLHPRUDOQLHE\OLQDSRPLQDQL
SU]H]VWDUV]\FKEUDFWZDOXEGXFKRZQHJRDMHĪHOLWDNLHG]LDáDQLDQLH
SU]\QRVLá\UH]XOWDWXE\OLXVXZDQL]RUJDQL]DFML&]áRQNRZLHEUDFWZD
]RERZLą]DQLE\OLXF]HVWQLF]\üZ]HEUDQLDFKLXURF]\VWRĞFLDFK2VR
E\QLHELRUąFHXG]LDáXZĪ\FLXEUDFWZDEH]XVSUDZLHGOLZLHQLDE\á\
NDUDQHILQDQVRZROXEXVXZDQH]MHJRVNáDGX3RGREQHG]LDáDQLDSR
GHMPRZDQHE\á\ZREHFW\FKRVyENWyUHQLHZ\NRQ\ZDá\QDOHĪQ\FK
RERZLą]NyZQLHXF]HVWQLF]\á\ZHZVSyOQ\FKQDERĪHĔVWZDFK]D]GUR
ZLHĪ\MąF\FKF]áRQNyZEUDFWZDL]DGXV]H]PDUá\FK1DERĪHĔVWZD
146
]D]GURZLHĪ\MąF\FKF]áRQNyZEUDFWZDRGE\ZDá\VLĊZG]LHĔĞZLĊWD
SDUDILDOQHJRLZURF]QLFĊ]DáRĪHQLDRUJDQL]DFML1DERĪHĔVWZR]D]PDU
á\FKRGE\ZDáRVLĊZVRERWĊĞZ'\PLWUDLQDÄSURZRG\´²WMQD
WU]HFLG]LHĔ=PDUWZ\FKZVWDQLD&KU\VWXVD
,QWHUHVXMąFDE\áDSURFHGXUDZ]\ZDQLDF]áRQNDEUDFWZDSU]H]VWDU
V]\FK:H]ZDQLHSU]H]VWDUV]\]QĊEUDFWZDGRZ\NRQDQLDRERZLą]
NyZZSLV\ZDQRQDVSHFMDOQHMGHVFH]ZL]HUXQNLHPFHUNZLNU]\ĪD
LHZDQJHOLL:WHQVSRVyEGHF\]MLVWDUV]\FKQDGDZDQRUDQJĊZH]ZD
QLD&HUNZLLJáRVX%RJD:\EUDQLF]áRQNRZLHEUDFWZDPLHOLWHĪRER
ZLą]HNF]\WDüZWUDNFLHOLWXUJLLWHNVW\OLVWyZDSRVWROVNLFK:V]\VWNLH
SUDZDLRERZLą]NLF]áRQNyZEUDFWZDSU]\SRPLQDQRSRGF]DVRJyO
QHJR]HEUDQLDZGQLXĞZ7RPDV]D:W\PWHĪGQLXF]áRQNRZLHRS
áDFDOLVNáDGNL URF]QH
5yZQLHZ DĪ QH GOD XV WDOHQLD ] DV DGIXQNFMRQRZ DQLD EUDFW ZD
Z;,; ZVąGRGDWNLGRVWDWXWX:SáDW\ QDU]HF] EUDFWZD PRJá\
GRNRQ\ZDüRVRE\NWyUH QLHE\á\ MHJRF] áRQNDPL :GQLXĞ ZLĊWD
SDUDILDOQHJRLQDLQQHZDĪQHĞZLĊWD]JRGQLH]HVWDU\ P]Z\F]DMHP
EUDFW ZRV\FLáRPLyGLF]ĊVWRZDáRQLPSDUDILDQ'REUDFWZDPRJá\
QDOHĪ HüRVRE\ NWyUHQLHW\ONRPLHV]NDá\QDWHUHQLHSDUDILLDOHUyZ
QLHĪSR]DQLą'XFKRZQ\LVWDURVWDFHUNLHZQ\PRJOLQDOHĪ HüGREUDF
WZD QDWDNLFKVDP\FKSUDZDFKMDNLSR]RVWDOLF]áRQNRZLH-HĪHOL
MHGHQ] F]áRQNyZEUDFWZD]XERĪDáQLH]ZáDVQHMZLQ\SR]RVW DOLSR
ZLQQLPXSRPyF=NDV\ EUDFNLHMPRĪQDE\ áRXG]LHOLüEH]SURFHQ
WRZHMS RĪ\F]NLF]áRQNRPEUDFWZD]DSRUĊF]HQLHPLQQ\FKEUDFL3R
Ī\F] NLXG]LHODQRW\ONRW\PF]áRQNRPEUDFWZDNWyU]\E\OLZáDĞFL
FLHODPLSRVHVML]LHPVNLFK3 LHQLąG]HEUDFWZDQLHPRJá\E\üZ \NR
U]\VWDQHQDFHOHSU\ZDWQHF]áRQNyZ*G\E\SRZVW DáREUDFWZRPáR
G]LHĪ RZHEUDFWZRVWDUV]HZLQQHE\áRVSUDZRZDüQDGQLPNRQWUR
OĊ136WDWXWEUDFW ZDĞZ(OLDV]D]RVWDá]DWZ LHUG]RQ\ SU]H]DUF\EL
VNXSDPLĔVNLHJR0 LFKDáD=DSLV\ VWDWXWX EUDFWZDQLHE\á\F]\PĞ
RU\JLQDOQ\PSRQLHZDĪE\á\ Z]RURZDQHQDVWDWXWDFKEUDFWZ]F]D
VyZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHMLV WDQRZLá\NRQW\QXDFMĊZVFKRGQLHM
WUDG\ FMLXG]LDáXĞZLHFNLFKZĪ\FLX&HUNZL
:U]RVWDá\SU]H]ĝZLĊWREOLZ\6\QRGZ\GDQHSUDZDRNUHĞ
ODMąFH]DVDG\SRZRá\ZDQLD UDGSDUDILDOQ\FKQDWHUHQLH JXEHUQLZL
OHĔVNLHMJURG]LHĔVNLHMNRZLHĔVNLHMPLĔVNLHMZLWHEVNLHMLPRK\OHZ
13 „ Grodienskije Jeparchialnyje Wiedomosti”,R.X,nr 3, Grodno 1910, s.48-58.
147
VNLHM:UDGDFKSDUDILDOQ\FKSRZLQQL]QDOHĨüVLĊQDMOHSVLSUDZRVáDZ
ni parafianie, duchowny i starostacerkiewny, miejscowy starosta ziem-
ski i nauczyciel14:HGáXJXVWDZ\ĝZLĊWREOLZHJR6\QRGXUDG\SDUD
ILDOQH]WDNLP]QDF]ąF\PXG]LDáHPĞZLHFNLFKPLDá\]RVWDü]RUJDQL
zowane jedynie na zachodnich terenach Imperium Rosyjskiego, na
]LHPLDFKQDOHĪąF\FKXSU]HGQLRGR5]HF]\SRVSROLWHM
0 RPHQWHP SU]HáRPRZ \P Z UR]Z RMX EUDFWZ FHUNLHZQ\FK
Z;,; ZE\áRSRZVWDQLHGZyFKZ LHONLFKEUDFWZZ:LOQLHL.RZ
nie. Inicjaty wa powstania bractwa ĝZ'XFKD Z:LOQLHSRZ VWDáD
MHV]F]HZULQDZLą]\ZDáDGRSRGREQHMRUJDQL]DFMLSRZVW DáHM
Z;9,Z 'RSLHURSRXND]DQLXVLĊSU]HSLVyZREUDFWZDFKFHUNLHZ
Q\FK ] OLSFDU JHQHUDáJXEHUQDW RUZ:LOQLH Z\GDá ]JRGĊ
QDSRZ VWDQLHWHJRW\SX]U] HV]HQLDĞZLHFNLFKZ\] QDQLDSUDZ RVáDZ
QHJR6WDWXWEUDFWZDZLOHĔVNLHJRVLHUSQLDU]DW ZLHUG]LáPHW
URSROLWDZLOHĔVNL LOLWHZVNL -y]HI3 RZVWDQLH EUDFWZDZLOHĔVNLHJR
QDVWąSLáRVLHUSQLDU3RXURF]\VWHMOLWXUJLLFHOHEURZDQHMSU]H]
ELV NXSD $OHNVDQGUD ZVLHG]LELH JHQHUDáDJXEHUQDWRUDRGE\áR VLĊ
VSRWNDQLH F]áRQNyZ EUDFWZD3RGF]DV ]HEUDQLDDUFKLPDQGU\WD
PRQDV WHUXĝZ 7UyMF\LUHNWRUV HPLQDULXPZ:LOQLH -y]HIS U]HG
VWDZLáG]LHMHEUDFWZDZ LOHĔVNLHJRĝZ'XFKDZ;9,;9,,,ZRUD]
RU\JLQDOQ\SU] \ZLOHM]UQDGDQ\PXSU]H]SDWULDUFKĊ NRQV
WDQW\ QRSROLWDĔVNLHJR- HUHPLDV] D,,15.
6WDWXWQRZRSRZVWDáHJREUDFWZDQDZLą]\ZDáGRVWDWXWXWDNLHMVD
PHM RUJDQL]DFMLLVWQLHMąFHM SU] \PRQDVWHU] H ĝZ 'XFKD Z:LOQLH
ZU&HOHPEUDFWZD E\áRVáXĪHQLH&HUNZLQD WHUHQLH]LHP]D
FKRGQLFKQDOHĪąF\FKGR5RVML%UDFWZDPLDá\VLĊWURV]F]\üRXWU]\
PDQLHĞZLąW\ĔSRPDJDüRVRERPSU]\MPXMąF\PSUDZRVáDZLHGEDü
RVWDQPDWHULDOQ\V]NyáL]DRSDWU]HQLHLFKZNVLĊJLURV\MVNLHLVáRZLDĔ
VNLHRUJDQL]RZDQLHELEOLRWHNV]NROQ\FK L]DRSDWU]HQLHLFKZNVLĊJL
EURQLąFHZLHUQ\FKSU]HGSROVNąSURSDJDQGąRUD]]DELHJDüRZ\GD
ZDQLH NVLąJGXFKHP RGSRZLDGDMąF\FKZ\]QDQLX SUDZ RVáDZQHPX
&]áRQNDPLEUDFWZDPRJá\]RVWDüRVRE\MHG\QLHZ\]QDQLDSUDZRVáDZ
QHJR.DĪG\]F]áRQNyZEUDFWZDSRZLQLHQE\áZQLHĞüGRNDV\RUJD
QL]DFMLFR QDMPQLHM UXEOLURF]QLH %UDFWZRSRVLDGDáR F]áRQNyZ
KRQRURZ\FKNWyU]\ZVSLHUDOLMHJRG]LDáDOQRĞü%UDFWZHPNLHURZDáD
14 „ Litowskije Jeparchialnyje Wiedomosti”,nr 14,Wilno1864, s. 495.
15 7DPĪHV
148
GZXQDVWRRVRERZDUDGDQDNWyUHMF]HOHVWDáZ\ELHUDQ\SU]HZRGQL
F]ąF\5DGDZ\ELHUDáDLQQ\FKIXQNF\MQ\FKF]áRQNyZL]ELHUDáDVLĊFR
QDMPQLHMUD] ZPLHVLąFX
'RFKRG\EUDFWZDVWDQRZLá\VNáDGNLF]áRQNyZLRILDU\LQQ\FKRVyE
'RFKRG\LZ\GDWNLEUDFWZDE\á\ĞFLĞOHUHMHVWURZDQHL]DWZLHUG]DQH
SU]H]UDGĊ6WDWXWRNUHĞODáVSRVyESU]HFKRZ\ZDQLDSLHQLĊG]\LNRP
SHWHQFMHIXQNF\MQ\FKF]áRQNyZUDG\EUDFW ZD'REUDFWZDZFHUN
ZLĝZ 'XFKDPLDá\QDOHĪHüLNRQDPĊF]HQQLNyZZLOHĔVNLFK$QWR
niego, Jana i Eustachego, kas eta do w rzucania ofiar na rzecz brac-
WZD LFKRUąJZLH16.
3RGREQ\VWDWXWSRVLDGDáREUDFWZRĞZ0 LNRáDMDZ.RZQLHSRZ
VWDáHJUXGQLDU:SUHDPEXOHVWDWXWXEUDFWZDNRZLHĔVNLHJR
]DWZLHUG]RQHJRSU]H]PHWURSROLWĊOLWHZVNLHJR-y]HIDLELVNXSDNR
ZLHĔVNLHJR$OHNVDQGUD]QDOD]áRVLĊ LQWHUHVXMąFHVIRUPXáRZDQLHĪH
EUDFWZRQDZLą]XMHGRSU]HND]\ZDQHM]SRNROHQLDQDSRNROHQLHWUD
dycji dawnych bractw. To na wniosek tej nielicznej, ale oddanej pra-
ZRVáDZLXJUXS\ZLHUQ\FKGRV]áRGRSRZRáDQLDEUDFWZDSU]\FHUNZL
ĞZ0 LNRáDMDZ.RZQLH17&HFKąFKDUDNWHU\VW\F]QąSRZVWDá\FKZOD
WDFKEUDFWZMHVWWRĪHZLFKVNáDG]LH]QDOHĨOLVLĊSU]HG
VWDZLFLHOHHOLWVSRáHF]HĔVWZDURV\MVNLHJR²NVLąĪĊWDZ\ĪVLZRMVNR
wi, przedstawiciele administracji carskiej oraz hierarchii cerkiewnej.
:RGUyĪQLHQLXRGGDZQ\FKEUDFWZWRQLHPLHV]F]DQLHOHF]HOLW\VSR
áHF]QHUHDNW\ZRZDá\SLHUZV]HLQVW\WXFMHEUDFNLHSRU
:OLVWRSDG]LHUQDVWąSLáRXURF]\VWHZ]QRZLHQLHG]LDáDOQRĞFL
VáRQLPVNLHJRSUDZRVáDZQHJREUDFWZDSU]\FHUNZL3U]HPLHQLHQLD3DĔ
VNLHJR:]HEUDQLXXF]HVWQLF]\áRSDUDILDOQ\FKGXFKRZQ\FK]DU
FKLPDQGU\Wą0 LNRáDMHP5HGXWWR SU]HáRĪRQ\PPRQDVWHUXZĩ\
URZLFDFK'R EUDFWZDFHUNLHZQHJR ]DSLVDáRVLĊ SRQDG F]áRQ
NyZ3U]HZRGQLF]ąF\PEUDFWZD]RVWDáDUFKLPDQGU\WD0 LNRáDMDZL
FHSU]HZRGQLF]ąF\P²SURIHVRU0 LNRáDM ,]ZLHNRZ]QDQ\EDGDF]
G]LHMyZ&HUNZLSUDZRVáDZQHMQD*URG]LHĔV]F]\ĨQLH1DSLHUZV]\P
]DáRĪ\FLHOVNLP]HEUDQLX]JURPDG]RQRSRQDGUXEOL18.
:UGRV]áRGRXWZRU]HQLDEUDFWZDFHUNLHZQHJRSU]\FHUNZL
3RGQLHVLHQLDĞZ.U]\ĪDZàXFNX-HJRVWDWXW]RVWDá]DWZLHUG]RQ\
167DPĪHV
177DPĪHV
18 7DPĪH:LOQR VÄ *URGQLHQVNLMH-HSDUFKLDOQ\MH:LHGRPRVWL´QU
Grodno 1901, s.302.
149
SU]H]ELVNXSDZRá\ĔVNLHJRZP\ĞOSU]HSLVyZ]U%UDFWZRáXF
NLHSRGREQLHMDNEUDFWZRĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRZ2VWURJX]D
MHGHQ]JáyZQ\FKFHOyZVWDZLDáRVRELHSURZDG]HQLHDNFMLZVSLHUDMą
FHMSUDZRVáDZLHLNXOWXUĊURV\MVNąQDWDPW\PW HUHQLH:SXQNFLHVWD
WXWXEUDFWZD]UVWZLHUG]RQRĪHÄJáyZQ\PLFHODPL%UDFWZDVą
RF]\V]F]HQLHSUDZRVáDZLDLXFKURQLHQLHJRRGV]NRGOLZ\FKZSá\ZyZ
NDWROLF\]PX LĪ\GRVWZDSRGQLHVLHQLH LXPRFQLHQLHGXFKD SUDZRV
áDZQHJRLURV\MVNLHMQDURGRZRĞFLZNUDMXLZNRĔFXWURVNDRGREUR
E\WĞZLąW\Ĕ%UDFWZRSU]\MPXMHQDVLHELHRERZLą]HNX]\VNDQLD
ĞURGNyZQDRWZDUFLHLXUXFKRPLHQLHZàXFNXV]NRá\FHUNLHZQHMGOD
ELHGQ\FKG]LHFLQLHPDMąF\FKPRĪOLZRĞFLQDXNLZPLHMVFRZ\FK]DN
áDGDFKDZV]F]HJyOQRĞFLWURV]F]HQLDVLĊRZ\FKRZDQLHW\FKG]LHFL
NWyUHSRFKRG]ą]PDáĪHĔVWZPLHV]DQ\FK LFRGRNWyU\FK]DFKRG]L
REDZDĪHSRZUyFąGRKHUH]ML´19:VWDWXFLHEUDFWZDáXFNLHJRLRVW
URJVNLHJR]DZDUWRMHGQR]QDF]QHRJUDQLF]HQLDG]LDáDOQRĞFLW\FKEUDFWZ
GRFHOyZĞFLĞOHUHOLJLMQ\FKLGREURF]\QQ\FK%UDFWZRPZP\ĞOSU]H
SLVyZ]U]DEURQLRQR]DMPRZDQLDVLĊVSUDZDPLQLHQDOHĪąF\PL
GRZ\PLHQLRQ\FK]DGDĔ
%UDFW ZRáXFNLH]DSRĞ UHGQLFWZHP6\QRGX5RV\MVNLHJR.RĞ FLRáD
3UDZRVáDZQHJRZ\MHGQDáRVRELHVS HFMDOQHFDUVNLH] H]ZROHQLH]
VW\F] QLDUQDQDE\ZDQLHQLHUXFKRPRĞFLLLFK]E\ZDQLHSR
PLPR ĪHRUJDQL]DFMDWD QLHSRVLDGDáDRVRERZRĞFLS UDZQHMGRKDQ
GOXQLHUXFKRPRĞFLDPL20:DUW\P SRGNUHĞOHQLDMHVW IDNWĪH EUDFW
waáXFNLHLRV WURJVNLHRGJU\ZDá\ZDĪQąUROĊZRGURG]HQLXĪ\FLDUH
OLJLMQHJRQD :Rá\QLX%UDFWZ DWH QLHSU]HUZDá\ VZHM G]LDáDOQRĞFL
QDZHWSRGF]DVSLHUZV]HMZRMQ\ĞZLDWRZHMLNRQW\QXRZDá\VZRMąPLV
MĊZ,,5]HF]\SRVSROLWHM
** *
:KLV WRULLEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLHGLHFH]MLZLOHĔVNLHMFHQ
WUDOQHPLHMVFH]DMPRZDáREUDFWZ RFHUNLHZ QHĝZ' XFKDZ:LOQLH
=HVS UDZR]GDQLDEUDFWZ D ]PDUFDUZ\QLND ĪHZVNáDG
ZLOHĔVNLHMRUJDQL]DFMLZFKRG]LáRF]áRQNyZZW \P²KRQR
URZ\FK²U]HF]\ZLVW\FK²F]áRQNyZZVSyáSUDFRZQLNyZ
+RQRURZ\PF]áRQNLHPEUDFWZDE\ áPLĊG]\ LQQ\PLDUF\ELVNXSOL
19 $UFKLZXP$NW1RZ\FKZ:DUV]DZLHGDOHM$$10LQLVWHUVWZR:\]QDĔ5HOLJLM

Q\FKL2ĞZLHFHQLD3XEOLF]QHJRGDOHM0:5L23 N
20 7DPĪH N
150
WHZV NLLZLOHĔVNL-XZHQDOLXV ]%UDFW ZRSURZDG]LáRVZ RMąG]LDáDO
QRĞüZWU]HFKSáDV]F]\]QDFKFHUNLHZQHMUHOLJLMQRRĞZLDWRZHMLFKD
U\WDW\ZQRPLVMRQDUVNLHM=LQLFMDW\Z\EUDFWZDZUUR]SRF]Ċ
WREXGRZĊFHUNZLSRĞ ZLĊFRQHM0 DWFH%RĪHMLQRZHMV]NRá\UHOLJLM
QHM,QZHVW\FMDEUDFW ZD]RVWDáDZVSDUWDILQDQVRZRSU] H]SU]HGVWD
ZLFLHOLDGPLQLVW UDFMLFDUV NLHMLKLHUDUFKLLFHUNLHZQHM']LDáDOQRĞ üFKD
U\WDW\ZQDEUDFWZDSROHJDáDQDZVSDUFLXPDWHULDOQ\PELHGQ\FK]D
SHZQLHQLXLPWDQLFKNZDWHUGRVW DUF]DQLXDUW \NXáyZVSRĪ\ ZF]\FK
:DĪQą IRUPąG]LDáDOQRĞ FL PLV \MQHM E\áD RSLHND GXFKRZ D LPDWH
ULDOQDQDGRVREDPLSU]\ MPXMąF\PLSUDZRVáDZLH]MXGDL]PXOXELQ
Q\FKZ\]QDĔFKU]HĞFLMDĔVNLFK'] LDáDOQRĞ üRĞZLDWRZDSROHJDáDQD
SURZDG]HQLXSU]H]EUDFWZRV]NyáOXGRZ\FK]DSHZQLHQLXLPQLH]
EĊGQHMOLWHUDWXU\RUD]QDXG] LHODQLXVW\SHQGLXP]GROQHMPáRG] LHĪ\
SUDZ RVáDZQHMVWXGLXMąFHMQDXF]HOQLDFKZ\ĪV] \FK6]F]HJyOQH]QD
F]HQLHPLDáDV ]NRáDSVDOPLVWyZLFKyU]\VW yZ%UDFW ZRILQDQV RZDáR
UyZQLHĪOLF]QHZ\GDQLDNVLąĪNRZHRWHPDW\FHUHOLJLMQHMLKLVWRU\F]
QHMRUJDQL] RZDáRRGF]\W\LNRQIHUHQFMHQDXNRZH21.
,VWRWQąUROĊZĪ\FLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRRGJU\ZDá\EUDFWZD
QD*URG]LHĔV]F]\ĨQLHL%LDáRVWRFF]\ĨQLH :*URGQLHSUDZRVáDZQL
PLHV]NDĔF\PLDVWDXWZRU]\OLEUDFWZRFHUNLHZQHSU]\VRERU]HĞZ
=RILLZFHOXSURZDG]HQLDG]LDáDOQRĞFLUHOLJLMQRRĞZLDWRZHMGODZ]PRF
QLHQLDGXFKDSUDZRVáDZLDLQDURGRZRĞFLUXVNLHMVáXĪHQLDSRWU]HERP
SUDZRVáDZQHMFHUNZLSRGWU]\PDQLDZáDĞFLZ\FKSRVWDZPRUDOQ\FK
Po zatwierdzeniu 19 lutego 1882 r. statutu bractwa przez arcybisku-
SDOLWHZVNRZLOHĔVNLHJR$OHNVDQGUDPDUFDURGE\áRVLĊ]H
EUDQLH]DáRĪ\FLHOVNLHSRGSU]HZRGQLFWZHPELVNXSDEU]HVNLHJR$E
UDPD:VNáDGEUDFWZDĞZ=RILLZHV]áRKRQRURZ\FKF]áRQNyZ
LF]áRQNyZVWDá\FKVNáDGDMąF\FK]PLHMVFRZHMHOLW\SUDZRVáDZQHM
6SRĞUyGF]áRQNyZZ\áRQLRQRRVRERZąUDGĊNWyUDQDVZ\PSR
VLHG]HQLXZ\EUDáDSU]HZRGQLF]ąFHJRVNDUEQLNDLVHNUHWDU]D22.
%UDFWZRMHV]F]HZURWZRU]\áREUDFNąV]NRáĊSRF]ąWNRZą
NRHGXNDF\MQąNWyUHMFHOHPE\áRSU]\JRWRZDQLHXF]QLyZGRJLPQD
]MXP6]NRáD]QDMGRZDáDVLĊZFHQWUXP*URGQDZZ\QDMĊW\PSU]H]
EUDFWZRPLHV]NDQLX%\áDRQD GREU]HZ\SRVDĪRQDZNVLąĪNLLSR
PRFHQDXNRZH)XQNFMĊNLHURZQLNDV]NRá\SRZLHU]RQRG\UHNWRURZL
21 „ Litowskije Jeparchialnyje Wiedomosti”,nr 27-28,Wilno 1900, s.258-261.
22 7DPĪHQU:LOQRV
151
V]NyáOXGRZ\FK0 62OLIHURZL5HOLJLLQDXF]DáF]áRQHNUDG\EUDFW
wa ks. G. Kudrycki, a nauczycielami byli K. Kipiel, absolwent Semi-
QDULXP'XFKRZQHJRZĝZLVáRF]\L/LGLD:RáNRZDDEVROZHQWND%LD
áRVWRFNLHJR,QVW\WXWX 3DQLHQ6]ODFKHFNLFK :V]NROHSUDFRZDáR QD
]PLDQĊV]HĞüF]áRQNLĔEUDFWZDDEVROZHQWHNJLPQD]MXP1DXWU]\
PDQLHXF]ąF\FKZ\GDWNRZDáRURF]QLHGRUXEOL:V]NROHXF]\áR
VLĊRNRáRG]LHFLNWyUHQLHPLDá\PRĪOLZRĞFLSU]\JRWRZDüVLĊGR
GDOV]HMQDXNL:LĊNV]DF]ĊĞüXF]QLyZSáDFLáD]DQDXNĊUXEODPLH
VLĊF]QLH8F]QLRZLHELHGQL SRELHUDOLQDXNĊEH]SáDWQLH
:SLHUZV]\PRNUHVLHG]LDáDOQRĞFLEUDFWZRQLHPLDáRPRĪOLZRĞFL
RWZLHUDQLDV]Nyá'RSLHURZHZU]HĞQLXURWZDUWRRGG]LDáyZ
V]NROQ\FKZFHOXQDXF]DQLDSRGVWDZUHOLJLLLSLVPD2GG]LDá\WDNLH
G]LDáDá\Z3ULJRGLF]DFKXF]QLyZĩ\GRZV]F]\ĨQLH3RJR
UDQDFK.XOEDNDFK&]HV]F]HZODQDFK2JyáHPQDXNą
REMĊWRG]LHFL]F]HJRW\ONRSRáRZD] QLFKE\áDSUDZRVáDZQD:áRĞ
FLDQLHSáDFLOL]DQDXNĊSRNRSLHMHNLNROHMQRNDUPLOLQDXF]\FLHOD
%UDFWZR]DRSDWU\ZDáRRGG]LDá\V]NROQHZNVLąĪNLLFRPLHVLąFGR
SáDFDáRGRSHQVMLQDXF]\FLHOLSRUXEOL6]NRá\]QDMGRZDá\VLĊSRG
QDG]RUHPPLHMVFRZHJRGXFKRZQHJRLG\UHNFMLV]NyáOXGRZ\FKNWy
UDGRVWDUF]DáDSRGUĊF]QLNL:PLDUĊSR]\VNLZDQLDĞURGNyZILQDQVR
Z\FKEUDFWZR]ZLĊNV]DáROLF]EĊV]NyáZLHMVNLFK23.
%UDFW ZRXWZRU]\áR UyZQLHĪELEOLRWHNĊ ] NVLąĪNDPLRFKDUDNWH
rze religijno-moralny m oraz s klep z ikonami i utensyliami cerkiew-
Q\PL1DWHQFHOĞURGNLILQDQVRZHSU]HND]DáSXáNRZQLNZRMVNFDU
skich Grzegorz Jaworski (200 rubli). Gubernialne miasto G rodno
QLHE\áRGRVW DWHF]QLH]DRSDWU] RQHZOLWHUDWXUĊUHOLJLMQą=WHJRWHĪ
SRZRGXEUDFWZR]RUJDQL]RZDáRGUXJąELEOLRWHNĊSU]\VRERU] HĞZ
=RILL:UELEOLRWHNDOLF]\áDS RQDGNVLąĪHNLF]DVRSLVP
%LEOLRWHNĊZ VSLHUDáSU]HáRĪRQ\àDZU\ ĝZ7UyMF\Z=DJRUVNXLUH
daktor czas opisma „Duszepoleznoje Cztienije”. Z bibliot eki korzys-
WDOL GXFKRZQL LRVRE\ ĞZLHFNLH:UEUDFWZ R ]DáRĪ\áRGRP
pracy twórczej24SURZDG]LáRUyZQLHĪ G]LDáDOQRĞüZ\ GDZQLF]ą=H
VNáDGHNLRILDUF]áRQNyZEUDFWZDZ\GDQRPLĊG]\LQQ\PLPoucze-
nia.E\ áHJRELV NXSDEU]HVNLHJR'RQDWDF] áRQNDKRQRURZHJREUDF
WZD:ZLHONLHĞZLĊWDEUDFWZDZLHUQ\PEH]SáDWQLHUR]GDZDQHE\á\
23 7DPĪH V
24 „ GrodnienskijeJeparchialnyje Wiedomosti”,nr 6, Grodno 1903, s. 65.
152
EURV ]XU\LNVLąĪNL&]áRQHN UDG\EUDFWZD,ZDQ3LHWURZLF]7DW OLQ
G\UHNWRUPLHMVFRZHJRJLPQD]MXPSU]HSURZDG]LáZ\ NáDG\R6]HN
VSLU] HLRSRVWDZDFKPRUDOQ\FKZLHUQ\FKZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZ
nym25:UEUDFWZRJURG]LHĔVNLHOLF]\áRF]áRQNyZZW\P
35 honorowych. Przedstawiciele rady bract wa uczestniczyli w zjaz-
GDFKEUDFWZFHUNLHZQ\FKZ:LOQLH.LMRZLHL3RáWDZLH%UDFW ZRQD
GDOS URZDG]LáRV]NRá\ SDUDILDOQHLEH]SáDWQH ELEOLRWHNLRUD] VNOHS
]GHZRFMRQDOLDPL26,]DDSHORZDáRWDNĪHGRZáDĞFLFLHOL]LHPVNLFKZ\]
QDQLDSUDZRVáDZQHJRRPDVRZ\XG]LDáZZ\ERU]HVZ\FKSU]HGVWD
ZLFLHOL]JXEHUQL JURG]LHĔVNLHMGR'XP\ ZU:VSHFMDOQ\P
SRVáDQLXRVW U]HJDáRĪHSRSU]HGQLHZ \ERU\SU]\QLRVá\ VXNFHVSRO
VNLHPX]LHPLDĔVWZXZ\]QDQLDNDWROLFNLHJRFR]QDF]QLHZ\ SDF]\áR
VNáDGHWQLF] Q\LQDURGRZ\OXGQRĞFLJXEHUQLJURG]LHĔV NLHM:RSL
QLLUDG\ EUDFW ZDREURQDSUDZRVáDZLD ZLą] DáDVLĊ ] REURQąW RĪVD
PRĞFLQDURGRZ HMPLHV]NDĔFyZ*RG]LHĔV]F] \]Q\ 27.
%UDFWZD FHUNLHZ QH SRZVW DZDá\ UyZQLHĪ SU]\ PRQDV WHUDFK
:6XSUDĞOX ZU XWZRU] RQH ] RVWDáREUDFW ZR =ZLDVWRZDQLD
NM P w celu wzmocnieniaGXFKDSUDZRVáDZLDZĞUyGRNROLF]QHMOXG
QRĞFLNZLHWQLDUDUF\ELVNXS'RQDW]DWZLHUG]LáVWDWXW VXS
UDVNLHJREUDFWZD=ZLDV WRZDQLD1 0 3XáRĪ RQ\SU]H] DUFKLPDQGU\
WĊ0 LNRáDMD%UDFWZRQDSRF]ąWNXG]LDáDOQRĞFLREHMPRZDáRREV]DU
SDUDILLGRMOLG]NLHMLZDVLONRZVNLHMDOHJáyZQ\PMHJR]DGDQLHPE\áR
ZVSRPDJDQLHLGEDQLHRVWDQPDWHULDOQ\PRQDV WHUX2ILFMDOQLHVZą
G]LDáDOQRĞüEUDFWZR UR]SRF]ĊáRF]HUZFDU]F]áRQNDPL
:UEUDFWZROLF]\ áRMXĪF]áRQNyZZZLĊNV]RĞFLS RFKR
G]ąF\ FK]RNROLF]Q\FKPLHMVFRZRĞFL3RGF]DVXURF]\VW\FKREFKR
GyZOHFLD PRQDVWHUXF]áRQNRZLHEUDFWZD DNW\Z QLHXF]HVWQL
F]\OLZSU]\JRWRZDQLXĞZLĊWDPLĊG]\ LQQ\PLSRGHMPXMąFRELDGHP
SU]\ E\á\FKQDMXELOHXV]SRQDGJRĞFL28.
%UDFWZRSRPDJDáRUyZQLHĪSU]\RUJDQL]RZDQLXQRZHJRFPHQWD
U]D Z6XSUDĞOXLEXGRZLH FHUNZLFPHQWDUQHM 1DEXGRZĊ EUDFWZR
SU]H]QDF]\áRFDáRĞüNDSLWDáXLSRVWDQRZLáR]DFLąJQąüNUHG\W)LQDQ
VHEUDFWZDSR]ZROLá\NZLHWQLDUUR]SRF]ąüEXGRZĊ:WUDN
25 7DPĪHQU*URGQRV
26 7DPĪH5;QU*URGQRVQUV
27 7DPĪH5;QU*URGQRV
28 „ Litowskije Jeparchialnyje Wiedomosti”,nr 25,Wilno1900;„ Grodnienskije Jepar-
choialnyjeWiedomosti”,nr 6, Grodno 1903, s. 65.
153
FLHEXGRZ\EUDFWZR]ZUyFLáRVLĊGRELVNXSD-RDFKLPD/HZLFNLHJR
REáRJRVáDZLHĔVWZRQDZH]ZDQLHFHUNZL&]áRQNRZLHEUDFWZDSU]\
SRPQLHOL]DSLVXF]\QLRQ\SU]H]DUF\ELVNXSD'RQDWD]DWZLHUG]DMą
FHJRLFK VWDWXWZGQLX NZLHWQLD U NWyU\EU]PLDá Ä1LHFK
%yJEáRJRVáDZL QDFKZDáĊ ĞZPRQDVWHUX RSLHNąĞZ 0 ĊF]HQQLND
L=Z\FLĊ]F\-HU]HJR´(SLWDILXPX]QDQR]D]QDNERĪ\:\ĞZLĊFHQLH
FHUNZLSZĞZ-HU]HJRQDVWąSLáROLVWRSDGDU3RGF]DVOLWXU
JLLRGF]\WDQRQD]ZLVNDF]áRQNyZEUDFWZDG]LĊNLNWyU\PZ]QLH
VLRQRĞZLąW\QLĊ29.
:GQLXĝZ7UyMF\ZUSRXURF]\VWHMOLWXUJLLZPRQDVWHU]H
NUDVQRVWRFNLPRGE\áRVLĊXURF]\VWH]HEUDQLH]DáRĪ\FLHOVNLHEUDFWZD
FHUNLHZQHJR:áDG\NDJURG]LHĔVNLLEU]HVNL-RDFKLPZRWRF]HQLX]QD
NRPLW\FKJRĞFLZW\P2EHUSURNXUDWRUDĝZLĊWREOLZHJR6\QRGXR]
QDMPLáSRZ VWDQLH QRZHJREUDFW ZD LEáRJRVáDZLáMHJR G]LDáDOQRĞFL
2PyZLá ] QDF] HQLH LFHOH EUDFWZDSU] H]QDF]DMąF QDMHJR G]LDáDO
QRĞüUXEOL'REUDFWZDZVWąSLáRZLHOXSU]HGVWDZLFLHOLGXFKRZLHĔ
VWZDLĞZLHFNLFK]3RGODVLDL*URG]LHĔV]F]\]Q\ 30.
3RGREQLHSU]\PRQDVWHU]HĪ\URZLFNLPGRV]áRGRSRZRáDQLDEUDF
WZDFHUNLHZQHJR )DNWWHQ QDVWąSLáSR U DOHQLH SRVLDGDP\
LQIRUPDFMLRSU]HMDZDFKMHJRG]LDáDOQRĞFL2Ī\ZLHQLHEUDFWZDQDVWą
SLáRZUNLHG\yZF]HVQ\DUFKLPDQGU\WDPRQDVWHUXĪ\URZLF
NLHJR0 LNRáDM5HGXWWR GRSURZDG]LáGRZFLąJQLĊFLDGR MHJRG]LDáDO
QRĞFLDUF\ELVNXSDPLĔVNLHJRLEREUXMVNLHJR0 LFKDáDRUD]ZLHOXZ\
ELWQ\FKSU]HGVWDZLFLHOLDGPLQLVWUDFMLFDUVNLHM 3RĞPLHUFLDUFKLPDQ
GU\W\0 LNRáDMDZáDG]HFHUNLHZQHQLHFKĊWQLHSDWU]\á\QDG]LDáDOQRĞü
EUDFWZDĪ\URZLFNLHJRSU]\FHUNZLFPHQWDUQHMĞZ-HU]HJRLZU
GRSURZDG]Lá\GRMHJROLNZLGDFML31.
,VWRWQDUROĊZUR]ZRMXRUJDQL]DFMLEUDFWZFHUNLHZQ\FKPLDá]MD]G
LFKSU]HGVWDZLFLHOLZ:LOQLHZVLHUSQLXU1D]MHĨG]LHSU]\MĊWR
XFKZDáĊZNWyUHMSRVWXORZDQRRXVWDQRZLHQLHEUDFWZDSU]\NDĪGHM
SDUDILLZ]DFKRGQLFKGLHFH]MDFK5RV\MVNLHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQH
JRRSUDFRZDQLHZ]RUFRZHJRVWDWXWXEUDFWZDSRZRáDQLHRUJDQL]D
FMLVNXSLDMąFHMZV]\VWNLHEUDFWZDG]LDáDMąFHQDWHUHQLHZáDG\FWZDGR
UR] ZLą]\Z DQLDS UREOHPyZ RJyOQRGLHFH]MDOQ\FK:\EyU EUDFWZD
29 „ Grodienskije Jeparchialnyje Wiedomosti”,nr 5, Grodno 1902, s. 44.
30 7DPĪHQU*URGQRV
31 „ Litowskije JeparchialnyjeWiedomosti”, nr 41,Wilno 1900,s. 370,371;nr 42,s.379-
381; nr 43,s.392-394; nr 44,399-401, nr 45,s. 354-356; nr 46,s. 360,361.
154
RFKDUDNWHU]HRJyOQRGLHFH]MDOQ\PPLDáQDOHĪHüGRZáDG]GXFKRZ\FK
:VNáDGUDG\EUDFWZDRJyOQRGLHFH]MDOQHJRZHMĞüPLHOLQLHW\ONRF]áRQ
NRZLHVWDUV]\]Q\Z\EUDQHJRGRWHMUROLEUDFWZDDOHUyZQLHĪSU]HG
VWDZLFLHOHLQQ\FKEUDFWZ]GDQHJRELVNXSVWZD2JQLZDPLSRĞUHGQL
PLPLĊG]\EUDFWZDPLRJyOQRGLHFH]MDOQ\PLDSDUDILDOQ\PLPLDá\E\ü
EUDFWZDUHMRQRZH:SDUDILDFKZNWyU\FKQLHE\áRUDGSDUDILDOQ\FK
LFKUROĊPLDá\SU]HMąüEUDFWZDFHUNLHZQH2UJDQHPMHGQRF]ąF\PEUDF
WZDUyĪQHJRW\SX]HZV]\VWNLFKGLHFH]MLPLDá\E\üSHULRG\F]QH]MD]
G\LFKSU]HGVWDZLFLHOL=MD]GZLOHĔVNLSRVWXORZDáDĪHE\WHJRW\SX
VSRWNDQLDRGE\ZDá\VLĊUD]GRURNX1D]MD]GDFKW\FKZV]\VF\GHOH
JDFLSRVLDGDMąF\UyZQHSUDZDPLHOLGRNRQ\ZDüZ\ERUXZáDG]EUDF
WZDRJyOQRGLHFH]MDOQHJR RUD]RNUHĞODü JáyZQHNLHUXQNL G]LDáDOQRĞFL
bractw cerkiewnych w parafiach32. Wkrótce tego typu zjazdy przed-
VWDZLFLHOLEUDFWZFHUNLHZQ\FKRGE\á\VLĊZ.LMRZLHL3RáWDZLH
1D]MHĨG]LHZLOHĔVNLPXFKZDORQH]RVWDá\SRVWDQRZLHQLDNWyUHPLD
á\VLĊ]QDOHĨüZNDĪG\PVWDWXFLHZLHMVNLFKEUDFWZSDUDILDOQ\FK:ĞUyG
SRVWDQRZLHĔ]QDOD]á\VLĊUyZQLHĪSXQNW\NWyUHQDND]\ZDá\F]áRQ
NRPEUDFWZQRZHRERZLą]NL XG]LHODQLHSRPRF\GXFKRZHMLPDWH
ULDOQHMRVRERP NWyUHZ\ND]XMą V NáRQQRĞFLGR RGVWąSLHQLDRG SUD
ZRVáDZLDREURQDJRGQRĞFLZLDU\SUDZRVáDZQHMLQDURGRZRĞFLUXVNLHM
SU]HVWU]HJDQLH]DND]XZVWĊSRZDQLDSUDZRVáDZQ\FKGRGRPyZPRG
OLWHZQ\FKLQQRZLHUFyZSURZDG]HQLHQDXNL G]LHFLF]áRQNyZEUDFW
ZD ZV]NRáDFKURV\MVNLFK Z\UDELDQLHV]DFXQNX GRSDĔVWZD FDUD
LZáDG]GXFKRZQ\FKSURSDJRZDQLHĪ\FLDPRUDOQHJRLXF]FLZHJR]D
FKĊFDQLHZLHUQ\FKGRXF]ĊV]F]DQLDQDQDERĪHĔVWZDFHUNLHZQHRUD]
ZVSLHUDQLHILQDQVRZHELHGQLHMV]\FKF]áRQNyZEUDFWZD33.
7HJRW\SXEUDFWZDSRZVWDá\Z:RáNRZ\VNXSU]\FHUNZLĞZĞZ
3LRWUDL3DZáDZ3DV\QNDFKNRáR%LHOVND3RGODVNLHJRLZLHOXLQQ\FK
PLHMVFRZRĞFLDFK%UDFWZRZRáNRZ\VNLHXWU]\P\ZDáRFKyUFHUNLHZ
Q\ SU]\W XáHNGOD VLHURWJLPQD]MXP ĪHĔVNLHELEOLRWHNĊ S DUDILDOQą
LPDWHULDOQLHZVSLHUDáRXERJLFK:UEUDFWZRZ\EXGRZDáRZáDV
ny dom na terenie parafialnym34%UDFWZRĞZ-DQD&KU]FLFLHODSRZ
VWDáRJUXGQLD UDMHJRVWDWXW]DWZLHUG]Lá ELVNXSJURG]LHĔVNL
LEU]HVNL0 LFKDá%UDFWZRVNáDGDáRVLĊ]F]áRQNyZDZĞUyGKR
32 „ Grodnienskije Jeparchialnyje Wiedomosti”, R.X, nr 3,Grodno 1910,s.59, 60.

155
QRURZ\FK]QDOHĨOLVLĊELVNXSJURG]LHĔVNL0 LFKDáRUHQEXUVNLLXUDO
VNL-RDFKLPRUD]ZLHOXLQQ\FKZ\ELWQ\FKGXFKRZQ\FKLĞZLHFNLFK
]:LOQD%LHOVND3U]HGVWDZLFLHOHEUDFWZDXF]HVWQLF]\OLZ]MHĨG]LHZL
OHĔVNLP=JRGQLH]SRVWDQRZLHQLDPL]MD]GXEUDFWZR]RUJDQL]RZDáR
ELEOLRWHNĊLZ\SRVDĪDáRV]NRá\SDUDILDOQHZQLH]EĊGQąOLWHUDWXUĊ35.
3RVWDQRZLHQLD]MD]GX ZLOHĔVNLHJRZ]PDFQLDMąFH LFHQWUDOL]XMąFH
EUDFWZDFHUNLHZQHQLHZHV]á\ZĪ\FLH:\EXFK,ZRMQ\ĞZLDWRZHM
VSRZRGRZDáGH]RUJDQL]DFMĊVWUXNWXUFHUNLHZQ\FKLVSRáHF]QRĞFLSUD
ZRVáDZQHM:LĊNV]DF]ĊĞüZLHUQ\FK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR]DPLHV]
NXMąFDZVFKRGQLHREV]DU\]LHPSROVNLFK]RVWDáDHZDNXRZDQDZJáąE
5RVML :UD] ]ZLHUQ\PL Z\ MHFKDáR GXFKRZLHĔVWZR SUDZRVáDZQH
LSU]HGVWDZLFLHOHDGPLQLVWUDFMLFDUVNLHMDZLĊFW\FKJUXSVSRáHF]Q\FK
NWyU]\VWDQRZLá\SRGSRUĊZLHOXEUDFWZFHUNLHZQ\FK2SXV]F]RQH
ĞZLąW\QLHSR]RVWDZDá\EH]RSLHNLLVWDá\VLĊRELHNWHPOLF]Q\FKJUD
ELHĪ\LQDSDGyZÄ%LHĪHĔF\´SU]HE\ZDMąF\ZODWDFKQD
WHUHQLH 5RVML E\OLĞZLDGNDPL XSDGNXGZyFK DXWRU\WHWyZ² FDUD
L&HUNZL3RSRZURFLHGRZáDVQ\FKGRPyZ]DVWDOLQRZąU]HF]\ZLV
WRĞü:,,5]HF]\SRVSROLWHMUyZQLHĪEUDFWZDFHUNLHZQH]QDOD]á\VLĊ
ZQRZHMV\WXDFMLSROLW\F]QHMLNRĞFLHOQHM
35 7DPĪH5;QU*URGQRV*6RVQD')LRQLNPasynki
LRNROLFH%LDá\VWRNV
156
Bractwa cerkiewne
Z,,5]HF]\SRVSROLWHM
3R,ZRMQLHĞZLDWRZHMZáDG]H5]HF]\SRVSROLWHMWUDNWRZDá\S UDZR
VáDZLHMDNRUHOLNW]DERUF]\L]QLHFKĊFLąRGQRVLá\VLĊGRMHJRZ\]QDZ
FyZ5R]SRF]ąáVLĊRNUHVUHZLQG\NDFMLLZDONLRSUDZDGRĞZLąW\Ĕ
LPRQDVWHUyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRF]DVZLHONLHMSUyE\GOD&HU
NZLLMHMZLHUQ\FKĝZLąW\QLHSR]RVWDZLRQHEH]RSLHNLVWDá\VLĊRELHN
WHPOLF]Q\FKJUDELHĪ\LQDSDGyZ3RZUDFDMąF\GRGRPyZÄELHĪHĔ
F\´VSRWNDOLVLĊZRGURG]RQHM,,5]HF]\SRVSROLWHM]MDZQąQLHFKĊFLą
DQDZHWZURJRĞFLą:ODWDFKZ\]QDZF\.RĞFLRáDNDWROLF
NLHJRVDPRZROQLHEH]F]HNDQLDQDGHF\]MHZáDG]SDĔVWZRZ\FK]DM
PRZDOLFHUNZLHNWyUHSRWHP]DP\NDQR]DPLHQLDQRQDNRĞFLRá\áD
FLĔVNLH3UDZRVáDZQLPLHV]NDĔF\5]HF]\SRVSROLWHM]PXV]HQLE\OLSR
QRZQLHVWDQąüZREURQLHZáDVQ\FKRELHNWyZVDNUDOQ\FK3U]\MU]\M
P\VLĊEOLĪHMSRáRĪHQLXSUDZQHPX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ,,5]H
F]\SRVSROLWHMDĪHE\]UR]XPLHüXZDUXQNRZDQLDVSRáHF]QRSROLW\F]
QH]ZLą]DQH]G]LDáDOQRĞFLąEUDFWZFHUNLHZQ\FKZW\PRNUHVLH
1RUPDOL]DFMDVWUXNWXU\]HZQĊWU] QHM.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ,,
5]HF]\SRVSROLWHM ]PXVLáDGR SUDZQHJRXUHJXORZDQLD VWRVXQNyZ
]ZáDG]DPLSDĔVWZRZ\PL3URFHV IRUPRZDQLDVLĊW \FKVWRV XQNyZ
QD ]DVDG]LHXVWURMRZHM LPDWHULDOQHM WUZDá QLH]PLHUQLHGáXJR LE\á
EDUG] RVNRPSOLNRZDQ\1RZHZDUXQNLSROLW\F]QHZ\PDJDá\]X
SHáQLHRGPLHQQHJR SRGHMĞFLDGR VSUDZ .RĞFLRáD SUDZ RVáDZQHJR
ERZLHPQDĞZLHĪRZFLHORQ\FKGRSDĔVWZD]LHPLDFKZFLąĪRERZLą
]\ZDáRXVWDZRGDZVWZRZ\]QDQLRZHSDĔVW Z]DERUF]\FK1. Traktat
1 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMąD U]HF]\ZLVWRĞFLą3DĔVWZRZREHFSUDZRVáD
wia 1918-1939,Warszawa 1989,s. 133, 134.
157
ZHUVDOVNL]GQLDF]HUZFDUQDU] XFDá]RERZLą]DQLD ZREHF
PQLHMV]RĞFLQDURGRZ\FKLZ\]QDQLRZ\FKNWyUHZáDG]HQRZRSRZ
VWDáHM5]HF]\S RVSROLWHMPXVLDá\]DDNFHSW RZDü5]ąGSROVNL]RER
ZLą]DáVLĊGR]DSHZQLHQLDZV]\VW NLPPLHV ]NDĔFRPNUDMXEH] UyĪ
QLF\ UHOLJLLLQDURGRZRĞFLRUD]MĊ]\ NDRFKURQ\VZRERGQHJRZ \NR
Q\ZDQLDSUDNW\ NUHOLJLMQ\FKUyZ QRĞFLSUDZF\ZLOQ\FKLWG=RER
ZLą] DQLDU]ąGXSROVNLHJR]QDOD]á\RG]ZLHUFLHGOHQLHZ NRQVW\W XFML
]PDUFDUNWyUDGDáDS RGVWDZ\QRZHPXSRU]ąGNRZ LSUDZ
QHPXRUD] QDNUHĞOLáDZ]DU\VLH]DáRĪHQLDS ROLW\NLZ\]QDQLRZHML]D
VDG\ ZROQRĞFLUHOLJLMQHM=DáRĪHQLDW H]RVWDá\XPLHV] F]RQHZUR]
G]LDOHSLąW\PNRQVW\WXFMLÄ3RZV]HFKQHSUDZDLRERZLą]NLRE\ZD
telskie”2 :ĞZLHWOHNRQVW\ WXFML PDUFRZHM. RĞFLyá SUDZRVáDZQ\
Z3ROVFHQDOHĪDáGRZ\]QDĔX]QDQ\ FKSU]H]SDĔVWZRDOHQLHSRVLD
GDMąF\FK XQRUPRZDQHJRSRáRĪHQLD SUDZQHJR3.
3LHUZV]HSUyE\XUHJXORZDQLDV\WXDFML.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQD
VWąSLá\ZVW\F]QLXUQD]ZRáDQ\PSU]H]PHWURSROLWĊ-HU]HJR
SLHUZV]\PVRERU]HELVNXSyZ3UyE\WHE\á\SRG\NWRZDQHUHDNFMą
ZáDG]\SDĔVWZRZHMQDLQWHQV\ZQHG]LDáDQLDSDWULDUFK\PRVNLHZVNLHJR
7LFKRQD]PLHU]DMąFHGRSRGSRU]ąGNRZDQLDVZHMMXU\VG\NFML.RĞFLR
áDSUDZRVáDZQHJRZ,,5]HF]\SRVSROLWHM43RQLHZDĪGURJDSHáQHJR
SRUR]XPLHQLDVLĊ ]ELVNXSDPLSUDZRVáDZQ\PL ]DZLRGáDZyZF]DV
SU]HGVWDZLRQ\SU]H]U]ąGSURMHNWUHJXODFMLSUDZQ\FKGRW\F]ąF\FK
.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR]QDQLHVLRQ\PL ZF]DVLHSHUWUDNWDFML SR
SUDZNDPLVW\F]QLD]RVWDáSRGSLVDQ\DOXWHJRRSXEOLNRZDQ\
SU]H]PLQLVWUD:\]QDĔ5HOLJLMQ\FKL2ĞZLHFHQLD3XEOLF]QHJR$QWR
QLHJR3RQLNRZVNLHJRZÄ0 RQLWRU]H3ROVNLP´LÄ']LHQQLNX8U]ĊGR
Z\P0 :5L23´7\G]LHĔSyĨQLHMOXWHJRU0 :5L23SR
ZLDGRPLáRELVNXSyZLZRMHZRGyZĪHXVWDORQHZTymczasowych prze-
SLVDFKRVWRVXQNXU]ąGXGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFH uregulo-
ZDQLDPDMąPRFRERZLą]XMąFą]GQLHPRJáRV]HQLD5. Tymczasowe prze-
2 M.T.Staszewski,: ROQRĞüVXPLHQLDZ,,5 ]HF]\SRVSROLWHM6]NLF]DJDGQLHQLD,„ P os-
áDQQLFWZR´QUV=DJDGQLHQLD]ZLą]DQH]PQLHMV]RĞFLDPLUHOLJLMQ\PLSRUX
V]DOLPLQ+ĝZLąWNRZVNL:\]QDQLDUHOLJLMQHZ3ROVFH]HV]F]HJyOQ\PXZ]JOĊGQLHQLHPLFK
stanu prawnego,cz. I, : \]QDQLDL]ZLą]NLUHOLJLMQH, Warszawa 1937; J.Sawicki, Studia nad
SRáRĪHQLHPSUDZQ\PP QLHMV]RĞFLUHOLJLMQ\FKZSDĔVWZLHSROVNLP,Warszawa 1937;M.T.Sta-
szewski,: ROQRĞüVXPLHQLDSU]HGWU\EXQDáHP,,5]HF]\SRVSROLWHM,Warszawa 1970.
3 03DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMą...,s. 136.
4 7DPĪe, s. 140.
5 =8UEDĔVNL0QLHMV]RĞFLQDURGRZHZ3ROVFH,Warszawa1933, s. 329.
158
pisyE\á\SRP\ĞODQHMDNRSURZL]RU\F]QDQRUPDNWyUDPLDáDRERZLą
]\ZDüGRF]DVXFDáNRZLWHJRSUDZQHJRXUHJXORZDQLDVWDWXVX.RĞFLR
áDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFH-HGQDNRERZLą]\ZDá\RQHSU]H]ZLHOH
ODWVWZDU]DMąF SRGVWDZĊGR G]LDáDOQRĞFLDGPLQLVWUDFML SDĔVWZRZHM
ZVWRVXQNXGRSUDZRVáDZLDTymczasowe przepisyZ]EXG]Dá\SRZ
V]HFKQąGH]DSUREDWĊZ\]QDZFyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRLSUDZQL
NyZDOHSRPLPRSRZV]HFKQHMNU\W\NLVWDQRZLá\IDNW\F]QąSRGVWD
ZĊGR Z]DMHPQ\FKVWRVXQNyZ RUJDQyZDGPLQLVWUDFML SDĔVWZRZHM
].RĞFLRáHPSUDZRVáDZQ\P6. Dnia 5 listopada 1924 r. M inisterstwo
6SUDZLHGOLZRĞFLZSLĞPLHGR0 :5L23VWZLHUG]LáRÄ0 LQLVWHUVWZR
6SUDZLHGOLZRĞFLPD]DVDGQLF]H]DVWU]HĪHQLDFRGRPRF\RERZLą]X
MąFHMTymczasowych przepisówRVWRVXQNX5]ąGX GR.RĞFLRáD3UD
ZRVáDZQHJRZ3ROVFH´7HLLQQHZQLRVNLQLHSU]HV]NRG]Lá\MHGQDN
0 :5L23ZSRGMĊFLXGHF\]ML]GQLDSDĨG]LHUQLNDURUR]
szerzeniu mocy prawnej Tymczasowych przepisówQDGLHFH]MĊZLOHĔ
VNą7:W\FKRNROLF]QRĞFLDFKSRZVWDáDGZX]QDF]QDV\WXDFMDDOER
ZLHPZV]HGáZĪ\FLH]HZV]\VWNLPLNRQVHNZHQFMDPLGOD.RĞFLRáDS UD
ZRVáDZQHJRDNWZNWyUHJRPRFSUDZQąZąWSLáQDZHWVDPU]ąGTym-
czasowe przepisyUHJXORZDá\SUDZQH]DVDG\IXQNFMRQRZDQLD&HUNZL
SUDZRVáDZQHM = DUHSUH]HQWDFMĊ SUDZ Qą.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR
Z3ROVFHX]QDQ\]RVWDáVREyUELVNXSyZZW\PVNáDG]LHZMDNLPRG
E\áVLĊRQSRUD]SLHUZV]\ZVW\F]QLXU'ODSUDZRPRFQRĞFL
XFKZDáZ\VWDUF]DáD]JRGDHJ]DUFK\PHWURSROLW\LGZyFKELVNXSyZ
GLHFH]MDOQ\FK:V]\VF\ELVNXSL]RVWDOL]RERZLą]DQLGRSU]\VLĊJLQD
ZLHUQRĞüSDĔVWZXSROVNLHPXNWyUąVNáDGDQRQDUĊFHPLQLVWUD:\]
QDĔ5HOLJLMQ\FK L2ĞZLHFHQLD3XEOLF]QHJR $WU\EXWHPELVNXSD MHVW
PLDQRZDQLHSU]HQRV]HQLHLXVXZDQLHSURERV]F]yZ2QWHĪZVND]\
ZDá ZRMHZRG]LHNDQG\GDWD QDZDNXMąFH PLHMVFH:RMHZRGD PyJá
ZFLąJXGZyFKPLHVLĊF\]JáRVLü]DVWU]HĪHQLDGRSURSRQRZDQHMNDQ
G\GDWXU\3RXSá\ZLHWHJRF]DVX]JRGQLH]LQVW\WXFMąNDQRQLF]QąEL
VNXS PLDQRZDáGXFKRZQHJR QDSURERVWZR 2XVXQLĊFLXOXE SU]H
QLHVLHQLXSURERV]F]DSRZLQLHQELVNXS]DZLDGRPLüVWDURVWĊDWHQZLD
GRPRĞüWĊSU]HND]\ZDáZRMHZRG]LH$NW\VWDQXF\ZLOQHJRLLQQHGR
NXPHQW\S ROHFRQRSURZDG]LüZMĊ]\NXSROVNLP0 RĪQDE\áRUyZQR
6 K.Krasowski,=ZLą]NLZ\]QDQLRZHZ,,5]HF]\SRVSROLWHM6WXGLXPKLVWRU\F]QRSUDZ
ne,Warszawa 1988,s. 120,121.
159
OHJOH]MĊ]\NLHPSROVNLPZ\SLV\ZDüGRNXPHQW\ZMĊ]\NXXĪ\ZDQ\P
SU]H]SDUDILDQ:VWRVXQNXGRZáDG]SDĔVWZRZ\FKLVDPRU]ąGRZ\FK
ELVNXSLSRZLQQLSRVáXJLZDüVLĊMHG\QLHLZ\áąF]QLHMĊ]\NLHPSROVNLP
MDNRMĊ]\NLHPXU]ĊGRZ\P-Ċ]\NS ROVNLPLDáE\üRERZLą]NRZRZ\N
áDGDQ\ZHZV]\VWNLFKVHPLQDULDFKGXFKRZQ\FKZSDĔVWZLHSROVNLP
8]QDQR NRQV\VWRU]HGXFKRZQH Z :DUV]DZLH.U]HPLHĔFX *URG
QLH1RZRJUyGNXL:LOQLH=MD]G\GHNDQDOQHRGE\ZDüVLĊPRJá\SR
XSU]HGQLP]DZLDGRPLHQLXZáDĞFLZHJRVWDURVW\D]MD]G\GLHFH]MDOQH
²SRXSU]HGQLP]DZLDGRPLHQLXZáDĞFLZHJRZRMHZRG\6RERU\JH
QHUDOQH]XG]LDáHPODLNyZ]ZRáXMHHJ]DUFKD]DNDĪGRUD]RZąXSU]HG
QLą]JRGąPLQLVWUD:5L23ZVNáDG]LH]DWZLHUG]RQ\PSU]H]VREyU
biskupów. Tworzenie nowych stanowiskbiskupów diecezjalnychi bi-
VNXSyZZLNDULXV]\]DOHĪ\RG]JRG\U]ąGX=PLDQ\WHU\WRULDOQHGLH
FH]MLLSDUDILL QLHPRJą E\üGRNRQ\ZDQH EH]XSU]HGQLHJR SRUR]X
PLHQLDVLĊ]PLQLVWUHP:5L23:L]\WDFMHSDVWHUVNLHSRZLQQ\E\ü
X]JDGQLDQH5]ąGZP\ĞODUW\NXáyZLNRQVW\WXFML]DJZD
UDQWRZDá OXGQRĞFLSUDZRVáDZQHM ZROQRĞüSXEOLF]QHJR RGSUDZLDQLD
QDERĪHĔVWZLZ\NRQ\ZDQLDSUDNW\NUHOLJLMQ\FK1DXNDUHOLJLLGODXF]
QLyZSUDZRVáDZQ\FKZV]NRáDFKSXEOLF]Q\FKE\áDRERZLą]NRZDLPLD
áDE\üZ\NáDGDQDZMĊ]\NXRMF]\VW\PXF]QLyZ=H]ZRORQRQD]DNáD
GDQLHEUDFWZFHUNLHZQ\FKDLFKVWDWXWSRGOHJDá]DWZLHUG]HQLXSU]H]
ministra WRiOP. Do czasu uregulowania w drodze ustawy sprawy
XSRVDĪHQLDGXFKRZQ\FKSUDZRVáDZQ\FKVNDUESDĔVWZDZ\SáDFDüEĊ
dzie diecezjalnym biskupom i konsystorzom pobory. Wychowanie
NDQG\GDWyZQDNDSáDQyZQDOHĪ\GRVHPLQDULyZGXFKRZQ\FKX]QD
Q\FKSU]H]U]ąG3URJUDPQDXNLSRGOHJDá]DWZLHUG]HQLXSU]H]PLQLV
WUD:5L23NWyU\]DWZLHUG]DáUyZQLHĪNDQG\GDWyZQDSURIHVRUyZ
VHPLQDULyZZ\]QDF]RQ\FKSU]H]VREyUELVNXSyZ.DSáDQHPPyJá
]RVWDüDEVROZHQW]DJUDQLF]Q\FKVWXGLyZWHRORJLF]Q\FKSRGZDUXQ
NLHPX]\VNDQLDRE\ZDWHOVWZDSROVNLHJRL]JRG\SDĔVWZD8.
-DNPRĪQD]DXZDĪ\üSRZ\ĪV]HSU]HSLV\SR]ZDODá\ZáDG]RP]D
FKRZDüSHáQąNRQWUROĊQDGVSUDZDPLRUJDQL]DF\MQ\PLLSHUVRQDOQ\
PL.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFH=PXV]Dá\RQHGXFKRZLHĔVWZR
GR]DFKRZDQLD FDáNRZLWHMORMDOQRĞFL ZREHFDGPLQLVWUDFML SDĔVWZR
8 J.S.Langrod,2DXWRNHIDOLLS UDZRVáDZQHMZ3ROVFH6 WXGLXP]]DNUHVXSROVNLHMSROLW\
ki administracji wyznaniowej,Warszawa1931, s. 72-75;H.E.Wyczawski, Cerkiew prawos-
áDZQDZ3ROVFHZODWDFK,[w:] .RĞFLyáZ'UXJLHM5]HF]\SRVSROLWHM,pod red.Z.Zie-
OLĔVNLHJRL6:LOND/XEOLQ V
160
ZHM:XVWURMXFHUNLHZQ\PSU]\MĊWR]DVDG\V\QRGDOQRNRQV\VWRUVNLH
XVXZDMąFZWHQVSRVyE]QDF]HQLHF]\QQLNDĞZLHFNLHJRFRXáDWZLáR
VWHURZDQLHRUJDQL]DFMą.RĞFLRáDL]DFLHĞQLDáRZLĊĨSDĔVWZD].RĞFLR
áHP 3RPLQLĊWRLVWRWQH VSUDZ\GOD .RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR WDNLH
MDNQSRVRERZRĞüSUDZQDNZHVWLDVWDQXSRVLDGDQLD.RĞFLRáDOLF]
EDSDUDILL XSRVDĪHQLHGXFKRZLHĔVWZDVWDWXV EUDFWZFHUNLHZQ\FK
2GWHMFKZLOLVWRSLHĔZROQRĞFLĪ\FLDZHZQĊWU]QHJR.RĞFLRáD]DOHĪDá
RG SRVWDZ \DGPLQLVWUDFML U]ąGRZHMLPLQLVW UD :5L239 3RQLHZDĪ
Tymczasowe przepisyQLHE\á\XVWDZąQLHPRJá\ZLĊF]QLHĞüXVWDZ
E\áHJR&HVDUVWZD 5RV\MVNLHJRGODWHJR WHĪEUDQR MHSRG XZDJĊGR
F]DVXXQRUPRZDQLDXVWURMXZHZQĊWU]QHJRLRUJDQL]DFML.RĞFLRáDSUD
ZRVáDZQHJRZ3ROVFHZGURG]HZáDVQHMXVWDZ\=JRGQLH]Z\PRJD
PLNRQVW\WXFMLPDUFRZHMZGDOV]\PFLąJXRERNSUDZDNDQRQLF]QH
JR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRVSU]HGURERZLą]\ZDá\SU]HSLV\
SUDZQHZ\GDQHSU]H]SDĔVWZRURV\MVNLHZSU]HGPLRWDFKSRáRĪHQLD
SUDZQHJRXVWURMXLRUJDQL]DFMLWHJR.RĞFLRáDLMHJRGXFKRZLHĔVWZD
RLOHSU]HSLV\WHQLHVWDá\ZVSU]HF]QRĞFL]XVWDZDPLSROVNLPL10. W tej
]áRĪRQHMV\WXDFMLZDĪQ\PE\áRRNUHĞOHQLHF]\.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\
Z3ROVFHPDRVRERZRĞüSUDZQąLF]\PRĪHZ\VWĊSRZDüSU]HGVąGD
PLZVSRUQ\FKVSUDZDFKQSPDMąWNRZ\FKRUD]]GHILQLRZDQLHSRáR
ĪHQLDSUDZQHJR.RĞFLRáDZSDĔVWZLHGURJąXVWDZRZą6ąG1DMZ\Ī
V]\VWDQąáQDVWDQRZLVNXĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFHMDNRFD
áRĞüMHV W REHFQLHRVREą SUDZQąRFKDUDNWHU]H SXEOLF]QRSUDZQ\P
MHGQDN GRF]DVX XUHJXORZDQLDGURJą XVWDZRZąVZRMHJR SRáRĪHQLD
QLHPRĪHZ\VWĊSRZDüMDNR.RĞFLyáZVSUDZDFKVąGRZ\FK:MHJR
LPLHQLXPDMąZ\VWĊSRZDüNRQV\VWRU]HGDQHMGLHFH]MLJG]LHWRF]\VLĊ
rozprawa113RQLHZDĪTymczasowe przepisyQLHE\á\]JRGQH]NRQV
W\WXFMąPDUFRZąLQLHQRUPRZDá\ZVSRVyEZáDĞFLZ\VSUDZ.RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJRZ3ROVFHZ\QLNDáDRF]\ZLVWDSRWU]HEDXQRUPRZD
9 A.Friszke,.RĞFLRá\ZVFKRGQLHZ'UXJLHM5]HF]SRVSROLWHMÄ :LĊĨ´Q UV
10 J. Sawicki,6WXGLDQDGSRáRĪHQLHP..., s.261; J. S. Langrod, O autokefalii...,s. 102-
3 RUĨUyGáDSUDZDNRĞFLHOQHJRRERZL ą]XMąFHZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PZ3 ROVFH
ZWDPW\PF]DVLH+ĝZLąWNRZVNL W yznania religijne w Polsce...,s. 147, przyp.55,prze-
SLV\URV\MVNLH.RĞFLRáDS UDZRVáDZQHJR²SU]\S03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUD
G\FMąV' ODX]XSHáQLHQLDTymczasowych przepisówZáDG]HSDĔVWZRZHZ\GDá\
V]HUHJRGG]LHOQ\FK]D U]ąG]HĔZSRV]F]HJyOQ\FKVSUDZDFKNWyUH MHGQDNQLHVWDQRZLá\
]ZDUWHMLSU]HMU]\VWHMFDáRĞFL
11 J.Sawicki,6WXGLDQDGSRáRĪHQLHPV+ĝZLąWNRZVNLW yznania religij-
ne...,s. 149, 150.
161
QLDSRáRĪHQLDSUDZQHJR.RĞFLRáDZVSRVyEXVWDZRZ\3U]\JRWRZD
QLHRGSRZLHGQLHJRSURMHNWXZ\PDJDáRF]DVXLE\áR]DGDQLHPQLH]
E\WáDWZ\PW\PEDUG]LHMĪHQDSRW\NDáRZLHOHSU]HV]NyG'RW\F]\á\
RQHSU]HGHZV]\VWNLPSRVWDZ\VDPHJR.RĞFLRáDLVSUDZNWyUHWR
F]\á\VLĊPLĊG]\.RĞFLRáHPU]\PVNRNDWROLFNLPLU]ąGHPD.RĞFLR
áHPSUDZRVáDZQ\PRVSRUQHPDMąWNLLĞZLąW\QLHSRXQLFNLH12.
3LHUZV]\SURMHNWXVWDZ\]RVWDáS U]\JRWRZDQ\ZHZU]HĞQLXU
LSU]HVáDQ\GRDNFHSWDFMLPHWURSROLFLH'LRQL]HPX:SURMHNFLHW\P
ZáDG]HSDĔVWZRZHVWDá\QDVWDQRZLVNXĪHW\ONRLPSU]\VáXJXMHSUD
ZRUR]SRU]ąG]DQLDPDMąWNLHPNRĞFLHOQ\P=NROHLPHWURSROLWD'LR
QL]\XZDĪDáĪHWR.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\MHVWZáDĞFLFLHOHPSRVLDGD
Q\FKQLHUXFKRPRĞFLRUD]GyEUNWyUHQDEĊG]LH133LHUZV]\ZVWĊSQ\
SURMHNWXVWDZ\RSUDFRZDQRZNZLHWQLXULVWDáVLĊRQSXQNWHP
Z\MĞFLDGRV]HURNLHMG\VNXVMLQDWHQWHPDW3UHPLHU:áDG\VáDZ*UDE
VNLE\á]GDQLDĪHV]F]HJyáRZHRSUDFRZDQLHXVWDZ\QDOHĪ\RGURF]\ü
GRF]DVX]DZDUFLDNRQNRUGDWX]H6WROLFą$SRVWROVNąWDNDE\GRNX
PHQWWHQQLHNRPSOLNRZDáURNRZDĔ]:DW\NDQHP14. Po podpisaniu
NRQNRUGDWXMXĪ PDUFDU PLQLVWHUZ\]QDĔ QDSRVLHG]HQLX
5DG\0 LQLVWUyZSRLQIRUPRZDáLĪZQDMEOLĪV]\FKGQLDFK]RVWDQąRS
UDFRZDQH] DVDGQLF]HWH]\SURMHNWXXVWDZ\RSRáRĪHQLXSUDZQ\P.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJR15'QLDNZLHWQLDZáDG]HNRĞFLHOQHPDMąFQD
uwadze prowadzone przez M WRiOP prace nad projektem ustawy,
RSUDFRZDá\LSU]HGáRĪ\á\NRGHNVSU]HSLVyZRZHZQĊWU]Q\PXVWURMX
NRĞFLHOQ\PS RGQD]Zą6WDWXW]DVDGQLF]\ZHZQĊWU]QHJRNDQRQLF]QHJR
XVWURMX3ROVNLHJR$XWRNHIDOLF]QHJRĝZLĊWHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR16.
:DUW\NXáDFKStatutuVWZLHUG]RQRĪH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFH
XWZRU]\5DGĊ0 HWURSROLWDOQąVNáDGDMąFąVLĊ]GXFKRZQ\FKLODLNyZ
NWyUD]DSHZQLDáDE\PHWURSROLFLHV]HUV]HRSDUFLHVSRáHF]QHZNRáDFK
ĞZLHFNLFKLZ]PRFQLáDMHJRSR]\FMĊZVWRVXQNDFK]U]ąGHP6WDWXW
E\áVIRUPXáRZDQ\ZVSRVyEEDUG]RRJyOQ\LQLHXMPRZDáZLHOXVSUDZ
QSNZHVWLLQDXF]DQLDG]LHFLUHOLJLL5]ąG VWDUDáVLĊQLHUHDJRZDüQD
SU]HGáRĪRQ\VWDWXWDSUDFHQDGXVWDZą]DPDUá\ 17. W tej sytuacji Sy-
13 K. Krasowski,=ZLą]NLZ\]QDQLRZH...,s. 160.
16 J. S. Langrod, O autokefalii...,s. 108.
17 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMą...,s.158, 159.
162
QRGSRGMąáSUyE\]QDOH]LHQLDRSDUFLDSU]HFLZNRU]ąGRZLZSDUODPHQ
WDUQ\FKNOXEDFKPQLHMV]RĞFLRZ\FKF]\PVSRZRGRZDáPRFQH]DQLH
SRNRMHQLHZNUĊJDFKU]ąGRZ\FK180 HWURSROLWD]ZRáDáUyZQLHĪVHVMĊ
6\QRGXNWyUD RGE\áDVLĊ Z RNUHVLHRG OLVWRS DGD GR JUXGQLD
U:LPLHQLX6\QRGX]ZUyFLáVLĊRQGRSUH]HVD5DG\0 LQLVWUyZ
]PHPRULDáHPZNWyU\PPLĊG]\LQQ\PL]ZUyFLáXZDJĊĪHZVSUD
ZLHXQRUPRZDQLDVWRVXQNXSDĔVWZDGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRV\
WXDFMDQLHXOHJD SRSUDZLHDOER]PLHQLDVLĊ QDQLHNRU]\Ğü.RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJRDTymczasowe przepisyVąSU]HVWDU]DáH3RREV]HU
Q\PRPyZLHQLXV\WXDFML.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJRZ3ROVFH6\QRG
X]QDá]DQLH]EĊGQH]áRĪHQLHFLDáRPXVWDZRGDZF]\PZW\JRGQLR
Z\PWHUPLQLHSURMHNWXXVWDZ\QRUPDOL]XMąFHMV\WXDFMĊSUDZQą.RĞ
FLRáDXUHJXORZDQLHVSUDZEXGĪHWRZ\FKSU]\ZUyFHQLH.RĞFLRáRZL
MHJRZáDV QRĞFL UXFKRPHMLQLHUXFKRPHM XUHJXORZDQLHLORĞ FL LUR]
PLHV]F]HQLDSDUDILLSUDZRVáDZQ\FKRJUDQLF]HQLHVDPRZROLDGPLQLV
tracyjnej; zatwierdzenie statutu normatywnego bractw cerkiewnych.
6\QRG]ZUyFLáWHĪXZDJĊQDWRĪHELVNXSLNDWROLFF\XVWDQDZLDMąQR
ZHSDUDILH NDWROLFNLHWDPJG]LH ZáDG]HĞZLHFNLH ]DPNQĊá\SDUDILH
SUDZRVáDZQHDGXFKRZQLNDWROLFF\]DPNQLĊWHSU]H]ZáDG]HFHUNZLH
Z\ĞZLĊFDMąQDNRĞFLRá\ 191DS RSDUFLHSRZ\ĪV]HJRPHPRULDáXS U]HG
VWDZLFLHOHGXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FK]HEUDQLZGQLDFKVW\F]
QLDU Z:DUV]DZLHXFKZDOLOL PHPRUDQGXP SRSLHUDMąFH SUR
pozycje metropolity.
3RGVWDZĊGRGDOV]\FKURNRZDĔVWDQRZLáSURMHNW0 :5L23X]
JRGQLRQ\]PHWURSROLWą L]DWZLHUG]RQ\ NZLHWQLD U20 P o
SU]HZURFLHPDMRZ\PSUDFHOHJLVODF\MQHQDGSURMHNWHP]RVWDá\SU]HU
ZDQHDPHWURSROLWDPDMDUZ\NRU]\VWXMąFQDGDU]DMąFąVLĊ
RND]MĊRĞZLDGF]\áZSLĞPLHGRPLQLVWUDZ\]QDĔĪHSURMHNW]NZLHW
QLDQLH]DVSRNDMDMHJRRF]HNLZDĔLZ]ZLą]NX]W\PRF]HNXMHZ]QR
wienia rozmów w tej sprawie21.LONDW\JRGQLSyĨQLHMOLSFDU
6\QRGXFKZDOLáSURMHNWXVWDZ\RVWDQRZLVNXSUDZQ\P3ROVNLHJR$X
18 03DSLHU]\ĔVND7XUHN6SUDZDX NUDLĔVNDZ'UXJLHM5]HF]\SRVSROLWHM,Kra-
ków1979, s.275.
19 6ĩHOHĨQLDNRZLF]=K LVWRULL3ROVNLHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJRZRNUHVLHPLĊG]\ZR
jennym ( 1918-1939)Ä :LDGRPRĞFL3ROVNLHJR$XWRNHIDOLF]QHJR.RĞFLRáD3 UDZRVáDZQHJR´
QUV 03DSLHU]\ĔVND7XUHN6SUDZDXNUDLĔVND...,s. 275.
20 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMą..., s.160; K.Krasowski,=ZLą]NLZ\]QDQLR
we..., s. 168.
21 K. Krasowski, =ZLą]NLZ\]QDQLRZH...,s. 169.
163
WRNHIDOLF]QHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR228FKZDá\6\QRGXZ\FKR
G]ąFHSR]DUDP\SU]HSLVyZ]RVWDá\SU]H]U]ąGRGU]XFRQH23. W tej
V\WXDFMLPHWURSROLWDUR]SRF]ąáSRV]XNLZDQLDSRSDUFLDZV]HUV]\FKNUĊ
JDFKZLHUQ\FKRUJDQL]XMąFZVW\F]QLX UZ3RF]DMRZLH]MD]G
SU]HGVWDZLFLHOLGXFKRZLHĔVWZDLĞZLHFNLFK=MD]G]DWZLHUG]LáNRĞFLHO
Q\SURMHNWXVWDZ\RUD]VWDWXW:\VWRVRZDáUyZQLHĪPDUFDU
PHPRUDQGXPGRU]ąGXZNWyU\PNU\W\NRZDáTymczasowe przepisy
LGRPDJDáVLĊXQRUPRZDQLDSUDZQHJRSRáRĪHQLD.RĞFLRáDSUDZRVáDZ
QHJR Z3 ROVFH 'XFKRZ LHĔVWZ RQDWRPLDV W ] DF] ĊáRQDGV\áDü GR
0 :5L23PHPRULDá\ RUD]SRGHMPRZDü XFKZDá\QD GLHFH]MDOQ\FK
zebraniach dziekanów243RGZSá\ZHP Z\VWąSLHĔGXFKRZLHĔVWZD
LEUDFWZFHUNLHZQ\FKZUZWUDNFLHVSRWNDQLDPLQLVWUDZ\]QDĔ
.D]LPLHU]DĝZLWDOVNLHJR]PHWURSROLWąXVWDORQRĪHU]ąGSRZWyUQLH
rozpatrzy projekt Synodu z 1926 r., a w razie jego odrzucenia przed-
VWDZLZáDVQ\ 25-HGQDN GRUPLQLVWHUVWZRQLH SRGMĊáRĪDGQHM
LQLFMDW\Z\ZWHMVSUDZLH'R]ZROQLHQLDWHPSDSUDF\U]ąGXSU]\F]\
QLáVLĊ]DSHZQHVSHFMDOQ\]MD]GELVNXSyZNDWROLFNLFKNWyU\RGE\áVLĊ
OXWHJRUZH:áRFáDZNX-HJRXF]HVWQLF\Z\VWRVRZDOLGR3UH
]HVD5DG\0 LQLVWUyZSLVPRZNWyU\PZ\UDĪDOL]DQLHSRNRMHQLHÄZLD
GRPRĞFLDPLRWRF]ąF\FKVLĊURNRZDQLDFK 5]ąGX]&HUNZLą3UDZR
VáDZQąZ3ROVFHNWyU\FKZ\QLNLHPPDE\üPLĊG]\LQQ\PL]DWZLHU
G]HQLHVWDQXSRVLDGDQLD&HUNZLSUDZRVáDZQHMXQDV´%LVNXSLVWZLHU
G]LOLĪHWDNLHXUHJXORZDQLHQLHEĊG]LHSU]H]QLFKDSURERZDQHDOER
ZLHPQDMSLHUZQDOHĪ\XUHJXORZDüVSUDZ\PDMąWNRZH].RĞFLRáHPND
tolickim263UREOHPWHQQDOHĪ\UR]SDWU\ZDüZNRQWHNĞFLHUR]SRF]Ċ
FLDZUSU]H]VWURQĊNDWROLFNąPDVRZ\FKSURFHVyZUHZLQG\ND
F\MQ\FK:ODWDFKQDVWąSLáDNROHMQDID]DUHZLQG\NDFMLNWy
UDZ\PXVLáDV]HUV]H]DDQJDĪRZDQLHVSRáHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHMZĪ\
FLH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR.RĞFLyáNDWROLFNLZSRQDGSR]ZDFK
VąGRZ\FK]JáRVLáSUHWHQVMHGRMHGQHMWU]HFLHMSUDZRVáDZQ\FKRELHN
WyZVDNUDOQ\FKWZLHUG]ąFĪHFKRG]LRPDMąWHNSRáDFLĔVNLLSRXQLFNL
)DNWWHQZ\ZRáDáOLF]QHSURWHVW\Z\]QDZFyZSUDZRVáDZLDZNUDMX
L]DJUDQLFą:WHMVSUDZLHGXFKRZQLVNLHURZDOLQDZHWPHPRULDáGR
22 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMą...,s.161; J. S. Langrod, O autokefalii...,s.105.
23 K. Krasowski, =ZLą]NLZ\]QDQLRZH...,s. 169.
24 7DPĪHVRUD]SU]\SLV\L
25 7DPĪHV
26 6ĩHOHĨQLDNRZLF] Z historii...,s. 26,27.
164
/LJL1DURGyZZ*HQHZLH:WHMV\WXDFML6ąG1DMZ\ĪV]\GURJĊSUDZQą
ZUR]VWU]\JDQLXVSRUyZRRELHNW\VDNUDOQHX]QDá]DQLHZáDĞFLZą:V\
WXDFMLZLHONLHJR ]DDQJDĪRZDQLDZLHUQ\FKZREURQLH VWDQXSRVLDGD
QLD&HUNZLWHQHWDSUHZLQG\NDFML]DNRĔF]\áVLĊQLHSRZRG]HQLHP
:áDG]H.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRXĞZLDGRPLá\VRELHNRQLHF]QRĞü
]PRELOL]RZDQLDZV]\VWNLFKVLáLĞURGNyZZREURQLHVZHJRVWDQXSR
VLDGDQLD6REyUELVNXSyZ]GDáVRELHVSUDZĊ]WHJRĪHUR]ZLą]DQLH
trudnych problemów cerkiewnych na drodze porozumienia episko-
SDWX]U]ąGHP GDZDáRQLNáHUH]XOWDW\ L]WHJRSRZRGX SRGMĊWRGH
F\]MĊĪHZWDNZDĪQ\FKVSUDZDFKGOD.RĞFLRáDSRWU]HEQHMHVWRGZR
áDQLH VLĊGR VRERUXJHQHUDOQHJR NUDMRZHJRLEUDFWZ FHUNLHZQ\FK
7HQĞURGHNGHF\]\MQ\E\áRW\OHZDĪQ\ĪHVNáDGDáVLĊ]JáRVyZQLH
W\ONRKLHUDUFKLLOHF]UyZQLHĪGHOHJDWyZGXFKRZLHĔVWZDLSU]HGVWD
ZLFLHOLZLHUQ\FKXF]HVWQLF]ąF\FKZVRERU]HDSRVWDQRZLHĔWDNLHJR
JUHPLXPQLHPRĪQDMXĪE\áROHNFHZDĪ\ü273RQLHZDĪ]ZRáDQLHVRER
UXJHQHUDOQHJRNUDMRZHJRZ\PDJDáRZP\ĞOTymczasowych przepi-
sówDNFHSWDFML]HVWURQ\U]ąGXGODWHJRWHĪPHWURSROLWD'LRQL]\
OLVWRSDGDU Z\VWRVRZDáSLVPR GRPLQLVWUD :5L23]SURĞEą
RZ\UDĪHQLH]JRG\QD ]ZRáDQLHVRERUX=XZDJLQD IDNWĪHRGSR
ZLHG]LQLHE\áRPHWURSROLWD'LRQL]\JUXGQLDUXGDáVLĊQD
RVRELVWąDXGLHQFMĊGRPLQLVWUDNWyU\SRGF]DVVSRWNDQLDQLH]JáRVLá
VSU]HFLZXZVSUDZLH]ZRáDQLDVRERUXMHGQDNĪHSRSURVLáRZF]HĞ
niejsze dostarczenie mu regulaminu i programu soboru28. Na drugi
G]LHĔ6\QRGELVNXSyZZSRĞSLHFKXRSUDFRZDáLXFKZDOLáUHJXODPLQ
soboru, regulamin i terminy wyborów na wszystkich szczeblach or-
JDQL]DFMLNRĞFLHOQHMSURJUDPSUDF\VRERUXLZ\]QDF]\áWHUPLQMHJR
otwarcia na 12 lutego 1930 r.29 Pismem z 21 grudnia 1929 r. metro-
SROLWD'LRQL]\]DZLDGRPLáU]ąGSROVNLR]DPLDU]H]ZRáDQLDVRERUX
GR:DUV]DZ\QDG]LHĔOXWHJRULSURVLáRZ\UDĪHQLH]JRG\
QDMHJRSU]HSURZDG]HQLH0 LQLVWHU6áDZRPLU&]HUZLĔVNLQDW\FKPLDVW
27 6.LU\áRZLF]=G]LHMyZS UDZRVáDZLDZ,,5 ]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHM1LHNWyUHSUREOH
P\QDWOHSROLW\NLZ\]QDQLRZHMSDĔVWZDÄ :LDGRPRĞFL3 $.3 ´QUV
Aleksij (Gromadskij)Archijepiskop,.L VWRULL3UDZRVáDZQRM&HUNZLZ3ROV]H]DGLHVLDWLOHWLMH
SULHE\ZDQLMDZRJáDZLHMHMD%áDĪHQQLHMV]DJR0LWURSROLWD'LRQLVLMD ),Warszawa
V03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMą...,s. 164.
28 A.K.Switicz,3UDZRVáDZQDMD&HUNRZ¶Z3ROV]HLMHMRDZWRNLHIDOLMD,[w:] 3UDZRVáDZ
naja Cerkow’ naUkrainie i w Polsze w XX stoletii1917-1950 gg.,Moskwa 1997,s. 166,167;
-6/DQJURG O autokefalii...,s. 132,133.
29 7DPĪHV
165
SRXND]DQLXVLĊZSUDVLHZLDGRPRĞFLRVRERU]HSLVPHP]JUXG
QLDUVNLHURZDQ\PGRPHWURSROLW\'LRQL]HJR]DEURQLáSU]H
SURZDG]DQLDZ\ERUyZ GRVRERUX SROHFDMąFMHGQRF]HĞQLH ZRMHZR
GRPQLHZ\GDZDü]H]ZROHĔQDRGE\ZDQLH]HEUDĔSDUDILDOQ\FK30.M i-
QLVWHUVWZR:5L23Z\UD]LáR]DVWU]HĪHQLDGRRUG\QDFMLZ\ERUF]HM]SR
ZRGX]GHF\ GRZDQHM SU]HZDJLGXFKRZLHĔVWZD QDGĞZLHFNLPL ER
ZLHPXZDĪDQRĪHQLH]RVWDá\VWZRU]RQHZDUXQNLGRZáDĞFLZHJR]D
EH]SLHF]HQLDLQWHUHVyZOXG]L=ZUyFRQRXZDJĊQDQDUXV]HQLHTym-
czasowych przepisówZP\ĞONWyU\FKQD]ZRáDQLHVRERUXQLH]EĊGQD
MHVWZF]HĞQLHMV]D]JRGD0 :5L2331.RQIOLNWSRPLĊG]\SDĔVWZHP
D.RĞFLRáHPSUDZRVáDZQ\P ]RVWDá]DĪHJQDQ\ GRSLHURSR ZL]\FLH
ZGQLXVW\F]QLDUPHWURSROLW\XSUH]\GHQWD5]HF]\SRVSROL
WHM3ROVNLHM:Z\QLNX]DZDUWHJRPLĊG]\6\QRGHPDU]ąGHPNRPS
URPLVXSRZRáDQRNRPLVMĊVNáDGDMąFąVLĊ]SU]HGVWDZLFLHOLZáDG].RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJR LU]ąGX32NWyUD XV WDOLáDUHJXODPLQ LRUG\QDFMĊ
Z\ERUF]ąRUD]SURJUDPREUDGVRERUX3RQDGWRNRPLVMDXVWDOLáDĪH
QDSU]\V]á\PVRERU]HJHQHUDOQ\PQDGZLHRVRE\GXFKRZQHPLDá\
SU]\SDGDüWU]\ ĞZLHFNLH333UDFH PLHV]DQHMNRPLVML GRSURZDG]Lá\
ZNRĔFXGRRJáRV]HQLDPDMDUSU]H]SUH]\GHQWDUHVNU\SWX
]H]ZDODMąFHJRQD ]ZRáDQLHVRERUX NUDMRZHJR34:] ZLą]NX ] RUĊ
G]LHPSUH]\GHQWDF]HUZFDUPHWURSROLWD'LRQL]\Z\GDáOLVW
SDVWHUVNLGRZLHUQ\FKZNWyU\PSRGDáXVWDORQ\QDF]HUZFDU
termin zebrania przedsoborowego353LHUZV]DURERF]DVHVMDRGE\áD
VLĊZGQLDFKF]HUZFD²OLSFDU3U]\MĊWRQDQLHMUHJXODPLQ
REUDGRUD]SRZRáDQRV]HĞüNRPLVMLUHOLJLMQąRUJDQL]DF\MQRSUDZQą
ZHZQĊWU]QąRUJDQL]DF\MQRSUDZQą]HZQĊWU]QąRĞZLDWRZąZHZQĊW
U]QąSDUDILDOQą LĪ\FLDNODV]WRUQHJRRUD]GR VSUDZGXFKRZLHĔVWZD
SUDZRVáDZQHJR36.RPLVMHZFLąJXSLĊFLXODWQLHSU]\JRWRZDá\LVWRW
31 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMąV:VRERU]HPLDáRZ]LąüXG]LDá
G XFKRZQ\FKLR VRE\ĞZLHFNLH
32 A.K.Switicz,3UDZRVáDZQDMD&HUNRZ¶VL6.LU\áRZLF]Z dziejów...,s.58.
33 J.S.Langrod,O autokefaliiV:VNáDGNRPLVML]HVWURQ\U]ąGXZHV]OLG\UHN
WRUGHSDUWDPHQWXZ\]QDĔ0:5L23 )UDQFLV]HNKU3 RWRFNLQDF]HOQLNZ\G]LDáXZVFKRGQLHJR
06=7DGHXV]+RáyZNRL QDF]HOQLNZ\G]LDáXQDURGRZRĞFLRZHJR06:+HQU\N6XFKHQHN6X
FKHFNL.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\UHSUH]HQWRZDOLPHWURSROLWD'LRQL]\LNDQFOHU]V\QRGXDUF\ELVNXS
JURG]LHĔVNL$OHNV\*URPDGVNL$.6ZLWLF]3UDZRVáDZQDMD&HUNRZ¶...,s.170,171.
34 6.LU\áRZLF]Z dziejów...,s. 58,59.
35 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMą...,s.175, 176.
36 6.LU\áRZLF] Z dziejówV03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMą...,s. 179.
166
Q\FKXVWDOHĔ37. Prace komisji mieszanej nad projektem ustawy o sto-
VXQNXSDĔVWZDGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFH]RVWDá\XNRĔ
F]RQH JUXGQLD U DX]JRGQLHQLD]HSLVNRSDWHP SUDZRVáDZ
nym sfinalizowano 8 kwietnia 1937 r. Sprawa uregulowania prawne-
JR VWDWXV X .RĞ FLRáDSUDZRVáDZQHJR ] RVWDáD]DNRĔF]RQD GRSLHUR
ZVW\F]QLXUJG\GRELHJá\NRĔFDSUDFHQDGXVWDZąGRW\F]ąFą
JUXQWyZSRXQLFNLFK:WHG\WRU]ąGZQLyVáGRVHMPXSURMHNWXVWDZ\
RXG]LHOHQLXSHáQRPRFQLFWZSUH]\GHQWRZLGRZ\GDQLDGHNUHWXRVWR
VXQNXSDĔVWZDGR.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRLPLPRNU\W\NLWDNLHJR
UR]ZLą]DQLDVSUDZ\ ]HVWURQ\ĞURGRZLVNNDWROLFNLFK OLVWRSDGD
USUH]\GHQW,JQDF\0 RĞFLFNLSRGSLVDáGHNUHW2VWRVXQNXSDĔ
VWZDGR3ROVNLHJR$XWRNHIDOLF]QHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR38. Kilka
GQLZF]HĞQLHMOLVWRSDGDUV\QRGELVNXSyZSR]DSR]QDQLXVLĊ
]SURMHNWHPGHNUHWXSUH]\GHQWDX]QDáĪHSURMHNWFDáNRZLFLHRGSR
ZLDGDXVWURMRZL .RĞFLRáD ZVFKRGQLHJR L]DVSRNDMDMHJR LQWHUHV\
:]ZLą]NX]W\PV\QRGSU]\MąáSURMHNWVWDWXWXZHZQĊWU]QHJR.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJRL]GHF\GRZDáSU]HGáRĪ\üJRGRDNFHSWDFMLPL
nistrowi WRiOP39.
'HNUHW]GQLDOLVWRSDGDUVWZLHUG]LáDXWRNHIDOLF]QRĞü.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFHW]QQLH]DOHĪQRĞüRGZáDG]\SR]DNUD
MRZHMÄ]DFKRZXMąFZVSUDZDFKGRJPDW\F]Q\FKLNDQRQLF]Q\FKMHG
QRĞü]3RZV]HFKQ\P:VFKRGQLP.RĞFLRáHP3UDZRVáDZQ\P´&HU
NLHZRWU]\PDáDSUDZRVZRERGQHJRIXQNFMRQRZDQLDZJUDQLFDFKXV
WDZRGDZVWZDSDĔVWZRZHJR*áRZą.RĞFLRáD]RVWDáPHWURSROLWDNWyU\
MHGQRF]HĞQLHE\áDUF\ELVNXSHPGLHFH]MLZDUV]DZVNLHMLDUFKLPDQGU\
WąàDZU\3RF]DMRZVNLHM0 HWURSROLWDE\áZ\ELHUDQ\QDVRERU]HHOHN
F\MQ\PVNáDGDMąF\PVLĊ]HZV]\VWNLFKELVNXSyZRUD]SU]HGVWDZLFLHOL
GXFKRZLHĔVWZDLZLHUQ\FK2UJDQHPQDMZ\ĪV]\P.RĞFLRáDUHJXOX
MąF\PVSUDZ\3ROVNLHJR$XWRNHIDOLF]QHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR
VWRVRZQLHGRSU]HSLVyZVWDWXWXZHZQĊWU]QHJRMHVWVREyUJHQHUDOQ\
VNáDGDMąF\VLĊ]ELVNXSyZRUD]SU]HGVWDZLFLHOLGXFKRZLHĔVWZDLĞZLHF
NLFK6WDWXW]PLHQLDáXVWUyM.RĞFLRáD]RERZLą]XMąFHJRZODWDFK
XVWURMXV\QRGDOQRNRQV\VWRUVNLHJRZNWyU\PQDF]HOQąZáDG]D
377DPĪHV
38K. Krasowski,=ZLą]NLZ\]QDQLRZH...,s.173-175.
39 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMąV6WDWXWZHZQĊWU]Q\.RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJRZ3 ROVFHSU]\JRWRZDáDNRPLVMDZVNáDG]LHPHWURSROLWD'LRQL]\DUF\EL
skup Aleksy i arcybiskup Aleksander.
167
PLDáV\QRGELVNXSyZQDXVWUyMVRERURZ\RSDUW\QD]DVDGDFKZ\ELH
UDOQRĞFLHSLVNRSDWXLG]LHNDQyZ]F]\QQ\PJáRVHPSU]HGVWDZLFLHOL
ZLHUQ\FK6REyUJHQHUDOQ\PLDáE\ü]ZRá\ZDQ\SU]H]PHWURSROLWĊQD
SRGVWDZLHRUĊG]LDSUH]\GHQWD5]HF]\SRVSROLWHM3ROVNLHMMHG\QLHZ\
MąWNRZR5R]VWU]\JDQLHVSUDZSU]HNUDF]DMąF\FK]DNUHVXSUDZQLHĔEL
skupów diecezjalnych powierzono soborowi biskupów, jako organo-
ZLZáDG]\NRĞFLHOQHM]ZRá\ZDQHJRSU]\QDMPQLHMUD]ZURNX2UJD
QHPZ\NRQDZF]\PVRERUXELVNXSyZMHVWV\QRGVNáDGDMąF\VLĊ] PHW
ropolity, dwóch biskupów diecezjalnych wybieranych na 2 lata i pra-
ZRVáDZQHJRELVNXSDZRMVNRZHJR3RSU]HGQLRV\QRGVNáDGDáVLĊ]H
ZV]\VWNLFKELVNXSyZGLHFH]MDOQ\FK1RZRĞFLąE\áRZSURZDG]HQLH
QDVWDáHZVNáDGWHJRJUHPLXPELVNXSDSRORZHJRNWyU\E\áSRZRá\
ZDQ\GRVZHMJRGQRĞFLSU]H]PLQLVWUDVSUDZZRMVNRZ\FKZSRUR]X
PLHQLX ]PHWURSROLWą.RPSHWHQFMH VRERUXELVNXSyZ ZG]LHG]LQLH
NRĞFLHOQRUHOLJLMQHMNRĞFLHOQRDGPLQLVW UDF\MQHM LNRĞFLHOQRV ąGRZHM
]RVWDá\RNUHĞORQHZ6WDWXFLH:HZQĊWU]Q\P.RĞFLRáD-HGQ\P]]D
GDĔVRERUXELVNXSyZE\áZ\EyUQRZ\FKELVNXSyZ
'HNUHWSRZRá\Z DáGRĪ\ FLDFLDáDNROHJLDOQH.RĞFLRáDSUDZRVáDZ
nego: sobóe generalny, sobór bis kupów, s ynod biskupów, zebrania
GLHFH]MDOQHNRQV\VWRU]HGLHFH]MDOQH.RQV\VWRU]HGLHFH]MDOQLVNáD
GDOL VLĊ]F] WHUHFK GXFKRZQ\FKLMHGQHM RVRE\ĞZLHFNLHM 'HNUHW
SU] HZLG\ZDá ]HEUDQLDGLHFH]MDOQH LSDUDILDOQH]H]Z DODá RVRERP
ĞZLHFNLPQD] DNáDGDQLHEUDFWZQDSRGVWDZLHSU]HS LVyZRV WRZD
U]\V] HQLDFKLZ\PLHQLDáJUXSĊV WDQRZLVN LQG\ZLGXDOQ\FKPHWUR
SROLWĊELV NXSD GLHFH]MDOQHJRELVNXSD V XIUDJDQDG]LHNDQD S UR
ERV] F]DSDUDILL ZLNDULXV]DS DUDILDOQHJR 3HáQLHQLHXU]ĊGyZ NRĞ
FLHOQ\FKX]DOHĪQLRQRRGSRVLDGDQLDRE\ZDWHOVWZDS ROVNLHJR.DQ
G\GDFLQDGXFKRZ Q\FKSRZLQQLE\OLPLHüXNRĔF]RQąZ\ĪV]ąXF]HO
QLĊW HRORJLF] QąZNUDMXD]Z\PRJXW HJRPyJá]ZROQLüMHG\QLHPL
nist er WRiO P. Wsz ystkie nominacje i p rzenies ienia na poziomie
ELVNXSyZSRZLQQ\ E\á\ PLHüDNFHSWDFMĊ PLQLVWUD :5L23 QDWR
PLDVW RGSR]LRPXG]LHNDQD²ZRMHZRG\:V]HONLHVSRU\PLĊG]\
ELVNXSDPLDZ RMHZRGDPLSRZVWDMąFHZ] ZLą]NX]REVDGąXU]ĊGX
G]LHNDQDSURERV]F]DLZLNDULXV]DUR] VWU]\JDáRVWDWHF]QLHPLQLVWHU
:5L23 SR]DVLĊJQLĊFLXRSLQLLPHW URSROLW\ 0 HWURSROLWDE\á]RER
ZLą]DQ\GRZVWĊSQHJRLQIRUPRZDQLDZáDG]SDĔVWZRZ\FKR]DPLH
U]RQ\FKSU]H]QLHJRZL]\WDFMDFKSDUDILL3UDZRLQJHUHQFMLZáDG]SDĔ
168
VWZRZ \FKZVS UDZ\NRĞFLHOQHZ\ VWĊSXMHZGHNUHFLHDĪZZ\
SDGNDFKZ\PLHQLRQ\FKZ DUW\NXáDFKGRNXPHQWX
.V]WDáFHQLHGXFKRZQ\FKRGE\ZDüVLĊPLDáRMHG\QLHZSDĔVWZRZ\P
Liceum Teologicznym w Warszawie oraz w Studium Teologii Pra-
woVáDZQHMQD8QLZHUV\WHFLH:DUV]DZVNLPDĞZLĊFHQLDRWU]\P\ZDü
PLDá\W\ONRW HRVRE\NWyUHXNRĔF]\á\Z\ĪHMZ\PLHQLRQH]DNáDG\3DĔ
VWZR]RERZLą]DáRVLĊXWU]\P\ZDüSDĔVWZRZ\LQWHUQDWGODVWXGHQWyZ
RUD]LQWHUQDWGODXF]QLyZOLFHXP.V]WDáFHQLHSVDOPLVWyZPLDáRRGE\
ZDüVLĊZV]NRáDFKSRGOHJDMąF\PRJyOQ\PSU]HSLVRPSDĔVWZRZ\P
tzn. ustawie o szkolnictwie prywatnym. Tworzenie nowych klaszto-
UyZLSU]\MPRZDQLHGR]JURPDG]HĔNODV]WRUQ\FKRVyENWyUHRGE\á\
QRZLFMDWOXE]áRĪ\á\ĞOXE\]DNRQQH]DJUDQLFąZ\PDJDáR]H]ZROHQLD
PLQLVWUDRĞZLDW\ 2EVDGDSU]HáRĪRQHJRNODV]WRUX]DOHĪDáD RG]JRG\
ZRMHZRG\6SUDZDGXV]SDVWHUVWZDZRMVNRZHJRPLDáDFDáNRZLFLHQD
OHĪHüGRNRPSHWHQFML PLQLVWUDVSUDZ ZRMVNRZ\FK3UDVD FHUNLHZQD
PLDáDE\üZ\GDZDQDZ\áąF]QLHZMĊ]\NXSROVNLP7\WXá\LQQRMĊ]\F]QH
PLDá\E\ü ]DPNQLĊWH'XFKRZQL]RVWDOL]REOLJRZDQL GRRGPDZLDQLD
SRGF]DVQDERĪHĔVWZPRGOLWZ]DSRP\ĞOQRĞü5]HF]\SRVSROLWHMLMHMSUH
]\GHQWDDZGQLĞZLąWSDĔVWZRZ\FK²GRRGSUDZLDQLDXURF]\VW\FK
QDERĪHĔVWZ]PRGáDPLRUD]SLHĞQLą%RĪHFRĞ3ROVNĊ. Dekret niewiele
PLHMVFDSRĞZLĊFD VSUDZRPPDMąWNRZ\P .RĞFLRáDRGNáDGDMąFWRGR
RGUĊEQHMXVWDZ\2VRERZRĞüSUDZQD]RVWDáDSU]\]QDQD.RĞFLRáRZL
MDNR FDáRĞFLRUJDQL]DF\MQHM PHWURSROLLELVNXSVWZRP NODV]WRURP
LĞZLąW\QLRP SDUDILDOQ\P=DSRZLHG]LDQR UHIRUPĊUROQą ZGREUDFK
SUDZRVáDZQ\FKRNUHĞODMąF QRUP\REV]DURZH QLHSRGOHJDMąFH SDUFH
ODFML:\QRVLá\RQHGODPHWURSROLL²KDELVNXSVWZD²KD
NRQV\VWRU]\²KDNODV]WRUyZ²NDĪGHMĞZLąW\QLSDUDILDOQHM
ZPLDUĊXVWDOHQLDMHMVNáDGXRVRERZHJRQD]LHPLHVLHURFH²KDGOD
SURERV]F]D²KDGLDNRQD²KDSVDOPLVW\²KD1DGZ\ĪNL
SRQDGW HQRUP\PLDá\E\üZ\NXSLRQHSU]H]SDĔVWZRS RXSá\ZLHW U]HFK
ODWRGFKZLOLZHMĞFLDZĪ\FLHGHNUHWX8VWDORQRWDNĪHZ\VRNRĞüPLH
VLĊF]QHJRXSRVDĪHQLDGXFKRZLHĔVWZDSU]\]QDMąFPLQPHWURSROLFLH
²]áRUD]]áQDXWU]\PDQLHGRPXPHWURSROLWDOQHJRELVNX
SRPGLHFH]MDOQ\P²]áL]áQDXWU]\PDQLHGRPXELVNXSLHJR
SURERV]F]RP²]áZLNDULXV]RP²]áLGLDNRQRP²]á40.
40 03 DSLHU]\ĔVND7XUHN0LĊG]\WUDG\FMąV6.LU\áRZLF]Z dziejów...,
V..UDVRZVNL=ZLą]NLZ\]QDQLRZH...,s.175, 176.
169
0 LPRUyĪQ\FKRSLQLLQDWHPDWGHNUHWXQDOHĪ\VWZLHUG]LüĪHE\áWR
SLHUZV]\ZG]LHMDFK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFHGRNXPHQWUH
JXOXMąF\VWRVXQHNSDĔVWZDGRWHJRĪ.RĞFLRáD=RVWDá]QLHVLRQ\SRZ
V]HFKQLHNU\W\NRZDQ\SU]H]GXFKRZLHĔVWZRLZLHUQ\FKVWDQW\PF]D
VRZRĞFL0 LPRWRZQRZHMV\WXDFML.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFH
]RVWDáPDNV\PDOQLHSRGSRU]ąGNRZDQ\SDĔVWZXLMHJRSROLW\FHFKR
FLDĪZVZHMVWUXNWXU]HSU]HV]HGá] XVWURMXV\QRGDOQRNRQV\VWRUVNLH
go na model soborowy. W trzy tygodnie po wydaniu dekretu, 10 grud-
QLDUUR]SRU]ąG]HQLHP5DG\0 LQLVWUyZ]RVWDá]DWZLHUG]RQ\
6WDWXW:HZQĊWU]Q\3ROVNLHJR$XWRNHIDOLF]QHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQH
go41NWyUHJRWUHĞü]RVWDáD]DPLHV]F]RQDZÄ']LHQQLNX8VWDZ´]
grudnia 1938 r.4 2
1DMEDUG]LHMEU]HPLHQQ\PLZVNXWNLGOD.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR
E\á\RVWDWQLHODWDLVWQLHQLD,,5]HF]\SRVSROLWHM:/XEOLQLHSRZVWDá
.RPLWHW.RRUG\QDF\MQ\NWyUHJRJáyZQ\P]DGDQLHPE\áRÄSU]\ZUy
FHQLHSROVNRĞFL´&KHáPV]F]\]Q\L:Rá\QLD]LHPX]QDQ\FKÄ]DUG]HQ
QLHSROVNLH´$NFMĊSU]HSURZDG]DQR]DSRPRFąZRMVNDSU]HGVWDZL
FLHOLDGPLQLVWUDFMLSDĔVWZRZHMVDPRU]ąGRZHMLRUJDQL]DFMLVSRáHF]
Q\FK1DOXGQRĞüSUDZRVáDZQąZ\ZLHUDQRQDFLVNLDGPLQLVWUDF\MQH
LPDWHULDOQHV]DQWDĪRZDQRMąL]DVWUDV]DQRDSRGRVáRQąZRMVNDEX
U]RQRFHUNZLHQLV]F]ąFĞZLąW\QLHF]ĊVWRVáXĪąFHQDZHWNLONXW\VLą
FRPZLHUQ\FK 1LHRV]F]ĊG]RQRUyZQLHĪ ]DE\WNyZSURIDQRZDQR
LNRQ\LNVLĊJLOLWXUJLF]QH&HUNZLHSRXVXQLĊFLXLNRQRVWDVyZL]PLD
QLHZ\VWURMXZQĊWU]DZ\ĞZLĊFDQRQDNRĞFLRá\NDWROLFNLH:WHQVSR
VyEZODWDFKU]QLV]F]RQRSUDZRVáDZQ\FKRELHNWyZ
VDNUDOQ\FKQD3RGODVLXL&KHáPV]F]\ĨQLHLQD/XEHOV]F]\ĨQLH43.
** *
=SU]HGVWDZLRQHMV\WXDFML.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ\QLNDĪHSR
GREQLHMDNZ ;9,,L;9,,,ZEUDFWZDFHUNLHZ QHVWDZDá\VLĊJáyZ
QąSRGSRUąKLHUDUFKLLLGXFKRZLHĔVWZDZ,,5]HF]\SRVSROLWHM3U]\M
U]\MP\VLĊEOLĪHMLFKUROLLIXQNFMRQRZDQLXZ RNUHVLHPLĊG]\Z RMHQ
41 6.LU\áRZLF]Z dziejów...,s.77.
43 Ks. J.Kania,/LNZLGDFMDFHUNZLQD/XEHOV]F]\ĨQLHZRNUHVLHPLĊG]\ZRMHQQ\PÄ &KU]HĞ
FLMDQLQZĝZLHFLH´5;,9QUVWHQĪHRozbiórkicerkwi naLubelsz-
F]\ĨQLHZURNXDVWDQRZLVNRELVNXSD)XOPDQD,[w:] &KU]HĞFLMDĔVNLZVFKyGDNXOWXUDSRO
skaSRGUHG5à XĪQHJR/XEOLQV.8UEDQPrzemilczane kartyÄ3 U]HJOąG
3 UDZRVáDZQ\´QU
170
Q\P'\VNU\PLQDF\MQHMSROLW\FHZáDG],,5]HF]\SRVSROLWHMVSU]\MD
áDQLHXUHJXORZ DQDV\WXDFMDSUDZQD&HUNZLSUDZRVáDZQHM7DNDV\
WXDFMDQLHVSU]\MDáDSRZVWDZDQLXQRZ\FKLUHDNW\Z RZDQLXVW DU\FK
EUDFWZFHUNLHZQ\FK:RNUHVLHPLĊG]\ZRMHQQ\PG]LDáDáRLFKRVLHP
QDĞFLHMHGQDN]HVWURQ\ZáDG]ZLGRF] QHE\á\WHQGHQFMHGRLFKOLN
ZLGDFML:V]HONLH]DELHJLRUHMHVWUDFMĊEUDFW ZNRĔF]\ á\VLĊQLHSR
ZRG]HQLHP1LHMDVQDV\W XDFMDSUDZQD LVW DáHSRF]XFLH]DJURĪHQLD
QLHZąWSOLZLHRJUDQLF]Dá\DNW\ZQRĞüEUDFW ZFHUNLHZ Q\FK1LHPQLHM
MHGQDNSURZDG]Lá\RQHELEOLRW HNLFKyU\FHUNLHZQHVNOHS\ZDUV]
WDW\DWDNĪHGEDá\RSRGQLHV LHQLH SR]LRPXĪ\ FLDUHOLJLMQHJR LGX
FKRZHJRZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLD
1DSRF]ąWNXLVWQLHQLD,,5]HF]\SRVSROLWHMGRV]áRGRUHDNW\ZRZD
QLDZMHMJUDQLFDFKZLHOXLVWQLHMąF\FKSU]HGUEUDFWZFHUNLHZ
Q\FK3U]HGVWDZLFLHOHEUDFWZZ]LĊOLXG]LDáZ]MHĨG]LHGXFKRZLHĔVWZD
ZSDĨG]LHUQLNXUZàDZU]H3RF]DMRZVNLHMQDNWyU\P]DSUR
WHVWRZDQRSU]HFLZNRLQJHUHQFMLZáDG]SDĔVWZRZ\FKZVSUDZ\ZHZ
QĊWU]QH&HUNZL L]DZDUWHPXSRUR]XPLHQLX PLĊG]\U]ąGHP 5]HF]
SRVSROLWHM3ROVNLHMDQLHNWyU\PLKLHUDUFKDPLSUDZRVáDZQ\PL1D] MHĨ
G]LHSRF]DMRZVNLP GRPDJDQRVLĊXNUDLQL]DFML &HUNZLL]DFKRZDQLD
MHMS HáQHMQLH]DOHĪQRĞFL:]MHĨG]LHXF]HVWQLF]\OLSU]HGVWDZLFLHOHV]HĞ
FLXEUDFWZFHUNLHZQ\FKJáyZQLH]:Rá\QLD1DVWĊSQH]HEUDQLHS U]HG
VWDZLFLHOLEUDFWZGXFKRZLHĔVWZDV]NyáGXFKRZQ\FKPRQDVWHUyZ
LUDGSDUDILDOQ\FKZ\]QDF]RQRQDNZLHWQLDUGR.U]HPLHĔ
ca44. :W\PWHĪURNXGRV]áRGRSRZVWDQLDNLONXQRZ\FKEUDFWZFHU
NLHZQ\FKPLHG]\LQQ\PLSU]\FHUNZL1DURG]HQLD103Z=GRáEXQR
ZLHQD:Rá\QLXNWyUHG]LDáDáRGRUDZLĊFGRPRPHQWXRGU]X
FHQLDSU]H]ZáDG]HDGPLQLVWUDF\MQHZQLRVNXRMHJRUHMHVWUDFMĊ45.
:DĪQ\PZ\GDU]HQLHPZUR]ZRMXEUDFWZFHUNLHZQ\FKE\áRUHDN
W\ZRZDQLHZUG]LDáDOQRĞFLEUDFWZD3RGQLHVLHQLDĞZ.U]\ĪD
ZàXFNX%UDFWZRIXQNFMRQXMąFHGRXSDGNX,,5]HF]\SRVSROLWHMVWDáR
VLĊJáyZQ\PRĞURGNLHP]DDQJDĪRZDQLDĞZLHFNLHMVSRáHF]QRĞFL:R
á\QLDZĪ\FLH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR46:USRZVWDáREUDFW
44 5HODFMDGHOHJDWD0LQLVWHUVWZD: \]QDĔ5HOLJLMQ\FK]RNUĊJXZRá\ĔVNLHJRGRPLQLV
WHUVWZD]OXWHJRUQDWHPDW]MD]GXEUDFWZS UDZRVáDZQ\FK$$10:5L23QU
N
45 7DPĪHQUN
46 3 HáQDGRNXPHQWDFMDMHJRG]LDáDOQRĞFL]QDMGXMHVLĊZ$$10:5L23 QU
N
171
ZRSUDZRVáDZQHSU]\FHUNZLĞZ0 LNRáDMDZ%\GJRV]F]\%UDFWZR
PLDáRÄ]D]DGDQLHXWU]\PDQLHZ%\GJRV]F]\FHUNZLSUDZRVáDZQHM
RSáDFDQLHSRSDRUD]NRPXQLNRZDQLHVLĊZVSUDZDFKUHOLJLMQ\FK] PHW
URSROLWąSUDZRVáDZQ\PZ:DUV]DZLH´47'REUDFWZDPRJá\QDOHĪHü
MHG\QLHRVRE\Z\]QDQLDS UDZRVáDZQHJRNWyUHXNRĔF]\á\RVLHPQDVW\
URNĪ\FLDLZSáDFDá\PLHVLĊF]QąVNáDGNĊZZ\VRNRĞFL]áRW\FK1DM
Z\ĪV]ąZáDG]ĊZEUDFWZLHPLDá]DU]ąGZ\ELHUDQ\QDZDOQ\P]HEUD
QLXEUDFWZD'R]DGDĔEUDFWZDQDOHĪDáRDGPLQLVWURZDQLHEXG\QND
PLFHUNLHZQ\PL &]áRQNRZLHEUDFWZD UHNUXWRZDOL VLĊ ]URV\MVNLFK
HPLJUDQWyZ RUD]]DPLHV]NDáHM Z%\GJRV]F]\OXGQRĞFL ELDáRUXVNLHM
LXNUDLĔVNLHM%UDFWZRZRGUyĪQLHQLXRGSRVWDZ\GXFKRZQHJRRSR
ZLDGDáRVLĊSU]HFLZSRORQL]DFMLĪ\FLDUHOLJLMQHJRL]DFKRZDQLDELDáR
UXVNLFKXNUDLĔVNLFKLURV\MVNLFKWUDG\FMLQDURGRZ\FK
3RZVWDZDQLHQRZ\FKEUDFWZZNRĔFXODWGZXG]LHVW\FKE\áRUH
]XOWDWHPRPyZLRQHJRZ\ĪHMNRQIOLNWXPLĊG]\.RĞFLRáHPSUDZRVáDZ
Q\PDU]ąGHP RXUHJXORZDQLHSUDZQH +LHUDUFKLD.RĞFLRáD SUDZR
VáDZQHJRRGZRáDáD VLĊGRVSRáHF]QRĞFLĞZLHFNLHM RSRSDUFLHLVDPD
LQLFMRZDáDSRZVWDZDQLHEUDFWZFHUNLHZQ\FK6\QRGELVNXSyZOLS
FDU]DWZLHUG]LáZ]RUFRZ\SURMHNWVWDWXWXGODEUDFWZFHUNLHZ
Q\FKXZ]JOĊGQLDMąFZV]HONLHRJUDQLF]HQLDZW\PZ]JOĊG]LHZ\QLND
MąFH]WUHĞFL]DSLVyZ]DZDUW\FKZTymczasowych przepisach. W pra-
VLHFHUNLHZQHMLQDOHĪąFHMGRRUJDQL]DFMLPQLHMV]RĞFLQDURGRZ\FKSR
MDZLá\VLĊOLF]QHDUW\NXá\LQIRUPXMąFHREUDFWZDFKLFKKLVWRULLLSRW
U]HELHWZRU]HQLDRUJDQL]DFMLĞZLHFNLFKVNXSLDMąF\FKZ\]QDZFyZ.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJR ,QIRUPRZDQRF]\WHOQLNyZ RUROLEUDFWZ FHU
NLHZQ\FKZREURQLHSUDZRVáDZLDQD]LHPLDFKGDZQHM5]HF]\SRVSR
OLWHMLZVND]\ZDQRQDREHFQąPLVMĊWHMLQVW\WXFMLZDNWXDOQ\FKUHD
OLDFKSROLW\F]QRZ\]QDQLRZ\FK3UDVDLQVWUXRZDáDZLHUQ\FKRPRĪ
OLZ RĞFLDFKW ZRU] HQLD EUDFWZLFK XPRFRZDQLDFKS UDZQ\ FK RUD]
RSU]\MĊW\FKZQLFK]Z\F]DMDFKLFHUHPRQLDFK48.
=LQLFMDW\Z\V\QRGXELVNXSyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFH
V]F]HJyOQH]QDF]HQLHFKFLDQRQDGDüG]LDáDMąFHPXRGSRF]ąWNX,,5]H
F]\SRVSROLWHMEUDFWZXĝZ'XFKDZ:LOQLH6\QRGELVNXSyZF]HU
ZFDUZSURZDG]Lá]PLDQ\ZVWDWXFLHEUDFWZDĝZ'XFKDLZQRVLá
47 $UFKLZXP3 DĔVWZRZHZ%\GJRV]F]\.3 3 %V\JQ
48 2UROLL]QDF]HQLXEUDFWZFHUNLHZQ\FKZG]LHMDFK.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRS LVDáQD
áDPDFKÄ 'XFKRZQHJR6LMDF]DŃVLąG]-DQ5LF]LFNLL6HPHQ/XEDUVNL3 RUÄ 'XFKRZQ\M
Sijacz”,1929,nr-y:4-7,s.40-44, 54-57; 64-65; 72-74.
172
GR0 LQLVWHUVWZD:\]QDĔ5HOLJLMQ\FKL2ĞZLHFHQLD3XEOLF]QHJRRLFK
]DWZLHUG]HQLH=PLDQ\GRW\F]\á\UR]V]HU]HQLDG]LDáDOQRĞFLEUDFWZD
QDFDáRĞüWHU\WRULXPZRMHZyG]WZDZLOHĔVNLHJRLQDGDQLDPXSUDZD
WZRU]HQLDLQVW\WXFMLVSyáG]LHOF]\FK:SURZDG]HQLHSRZ\ĪV]\FK]PLDQ
do tradycyjnego statutubractw cerkiewnychmetropolita Dionizy uza-
VDGQLDáW\PĪHÄEUDFWZRĝZ'XFKDSRVLDGDĞZLHWQąWUDG\FMĊKLVWR
U\F]QąĪHWDNZLQWHUHVDFKSDĔVWZDMDNL.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR
OHĪ\RĪ\ZLHQLHĪ\FLDUHOLJLMQRPRUDOQHJRZĞUyGOXGQRĞFLSUDZRVáDZ
QHMSRGSDGDMąFHMUR]NáDGRZ\PZSá\ZRPSU]HQLNDMąF\P]U]ąG]R
QHJRS U]H] ZURJLHFKU]HĞFLMDĔVWZX ZáDG]HSDĔVW ZD VąVLHGQLHJR´
:]QRZHOL]RZDQ\PVWDWXFLHEUDFWZDQDSLVDQRĪHFHOHPEUDFWZDMHVW
ÄZVSyáG]LDáDQLH].RĞFLRáHPSUDZRVáDZQ\PZGLHFH]MLZLOHĔVNLHMRUD]
RND]\ZDQLHSRPRF\OXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMMDNNU]HZLHQLHZĞUyGQLHM
]DVDGUHOLJLMQRPRUDOQ\FKZGXFKXZLDU\SUDZRVáDZQHMWDNLSRSU]H]
QLHVLHQLHWHMOXGQRĞFLSRPRF\PDWHULDOQHM´'RSLHURPDUFDU
PLQLVWHUVWZRRGSRZLHG]LDáR QDZQLRVHNV\QRGX ELVNXSyZVWZLHU
G]DMąFĪHGRF]DVXXQRUPRZDQLDVWDQXSUDZQHJR.RĞFLRáDSUDZR
VáDZQHJRZ3ROVFHZQLRVHNQLHEĊG]LHUR]SDWU\ZDQ\ 49. Taka posta-
ZDZáDG]SDĔVWZRZ\FKZ\QLNDáD]EUDNXDNFHSWDFMLIRUPG]LDáDOQRĞ
FLEUDFWZFHUNLHZQ\FKL]ZLĊNV]DMąFHMVLĊLFKUROLZĞUyGZLHUQ\FK.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJR
:áDG] HSDĔVWZ RZHREDZLDá\VLĊS RGQLHVLHQLDSU]H] EUDFWZDFHU
NLHZQHVSUDZQDURGRZ\FK:VWDW XFLHEUDFWZDĞZ0 LFKDáD$ UFKD
QLRáD S DW URQD QDURGXXNUDLĔV NLHJR Z 5yZ QHPQD :Rá\ QLX
]UMDNR GZ DJáyZQH FHOHRUJDQL]DFML SRGDQR V ]HU]HQLH
LZ] PRFQLHQLH ZPDVDFKQDURGX XNUDLĔVNLHJRUHOLJLMQRĞFL LRĞ ZLD
W\RUD]SRGQLHVLHQLDDXWRU\WHWX .RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRV]H
U]HQLH LGHL8NUDLĔVNLHJR 1DURGRZHJR$XWRNHIDOLF]QHJR .RĞFLRáD
Z3ROVFHZHZ V]\VWNLFKRGPLDQDFKMHJRĪ \FLD%UDFWZRSUDJQĊáR
UHDOL]RZDüZ\ PLHQLRQH FHOHSRSU]H]]DNáDGDQLHV] NyáSRZV ]HFK
Q\FK LĞUHGQLFKRUJDQL]DFMĊ F]\WHOQLELEOLRWHNPX] HyZZ\V WDZ
XU]ąG]DQLHRGF]\ WyZLNRQFHUWyZ]DNáDGDQLHFKyUyZZ\GDZQLFWZ
NVLĊJDUĔILUP EXGRZDQLHFHUNZLNDSOLF ]DNáDGDQLHSU]\WXáNyZ
hoteli, szpit ali i ambulatoriów oraz ot wieranie filii bractwa w miej-
VFRZRĞ FLDFK]DPLHV]NDá\FKSU]H]OXGQRĞüXNUDLĔV NąZ\]QDQLDSUD
49 AAN,MWRiOP ,nr 1234, k. 613-616.
50 7DPĪHN
173
ZRVáDZ QHJR503RGREQH FHOHVWDZLDá\ QLHNW yUHLQQH EUDFWZDRSR
ZLDGDMąFHVLĊ]DELDáRUXWHQL] DFMąOXEXNUDLQL]DFMą.RĞFLRáDS UDZR-
VáDZQHJR6WDWXW\W\FKEUDFWZ QLH]RV WDá\]DDNFHSWRZDQHSU]H] OR
NDOQ\ FK ELVNXSyZ LZáDG] H S DĔV WZRZH1 LF WHĪ G] LZQHJR ĪH
ZUG]LDáDOQRĞüEUDFWZDFHUNLHZQHJRZ5yZQHP]RVWDáD]D
ZLHV] RQDSU]H]ZáDG]HFHUNLHZQHLSDĔVW ZRZH51.
(OHPHQW\QDURGRZHQLHZ\VWĊSRZDá\ZVWDWXWDFKEUDFWZVSRU]ą
G]DQ\FKSRUNLHG\V\QRGELVNXSyZRSUDFRZDáZ]RUFRZ\LFK
PRGHO:VWDWXFLHEUDFWZDĞZ:áRG]LPLHU]DSU]\VRERU]HĞZ(OLD
V]DZ'XEQLH]U ]DJáyZQHFHOHEUDFWZD X]QDQRRĪ\ZLHQLH
Ī\ FLD UHOLJLMQRPRUDOQHJR ZĞUyG OXGQRĞFLS UDZRVáDZQHM GEDQLH
RZHZQĊWU]QHXU]ąG]HQLHFHUNZLXG]LDáZSU]\JRWRZDQLXXURF]\V
W\FKQDERĪHĔVWZVSHáQLDQLHG]LHáFKU]HĞFLMDĔVNLHJRPLáRVLHUG]LD&HOH
WHPLDá\E\üUHDOL]RZDQHSRSU]H]UR]SRZV]HFKQLDQLHZ\GDZQLFWZ
LNVLąĪHNDSURERZDQ\FK SU]H]ĝZ 6\QRGLPLHMVFRZHJR ELVNXSD
XU]ąG]DQLHRGF]\WyZSU]\R]GDELDQLHĞZLąW\ĔXWU]\P\ZDQLHFKyUyZ
FHUNLHZQ\FKRSLHNĊ QDGFPHQWDU]DPL SRPRFPDWHULDOQą XERJLP
LFKRU\PRUD]]ELHUDQLHIXQGXV]\QDSRZ\ĪV]HFHOH52.
:ODWDFKSRZVWDá\OLF]QHQRZHEUDFWZDOXE]RVWDá\UH
DNW\ZRZDQHXSU]HGQLRMXĪLVWQLHMąFH:ZLĊNV]RĞFLZ\SDGNyZPL
PRSRSDUFLDKLHUDUFKLLFHUNLHZQHMZáDG]HSDĔVWZRZHQLHX]QDá\VWD
WXWyZW\FKEUDFWZLRGPyZLá\LFKUHMHVWUDFML/RVWDNLVSRWNDáEUDFW
ZRĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRZ2VWURJXUHDNW\ZRZDQHZL]OLN
widowane w 1933 r.533RGREQDV\WXDFMDPLDáDPLHMVFHZSU]\SDGNX
SRZVWDáHJRZUEUDFWZDZ2OHNV]\FDFKQDWHUHQLHGLHFH]MLJUR
G]LHĔVNLHM JG]LHPLPR SRSDUFLDPLHMVFRZHJR ELVNXSDZáDG]H RG
PyZLá\UHMHVWUDFMLVWDWXWXRUJDQL]DFML542GPRZDUHMHVWUDFMLGRWNQĊ
áDUyZQLHĪEUDFWZR=DĞQLĊFLD10 3ZHZVL3W\F]HZSRZLHFLHGX
ELHĔVNLPLUHDNW\ZRZDQHEUDFWZRĞZ=RILLZ*URGQLH:REXW\FK
SU]\SDGNDFKVWDWXW\Z]RURZDQHE\á\QD]DVDGDFKXVWDORQ\FKSU]H]
synod biskupów w 1926 r.55
,PSXOVHPGRSRZVWDZDQLDEUDFWZE\áDWHĪDNFMDUHZLQG\NDF\MQD
.RĞFLRáDNDWROLFNLHJR ZREHFSUDZRVáDZQ\FK RELHNWyZVDNUDOQ\FK
51 7DPĪHN
52 7DPĪe,k. 238; 278-301.
53 7DPĪHN
54 7DPĪH N
55 7DPĪHN
174
3U]HFLZNRWHMDNFMLSURWHVWRZDá\UyZQLHĪEUDFWZDFHUNLHZQHZ&]H
FKRVáRZDFML:LFHNRQVXOSROVNLZ.RV]\FDFK+HQU\N:LHORZLH\VNL
LQIRUPRZDáVLHUSQLDU 0 LQLVWHUVWZR6SUDZ=DJUDQLF]Q\FK
ĪHEUDFWZR ĞZ:áRG]LPLHU]DZ/DGRPLURZHMQD 6áRZDFML]RUJDQL
]RZDáRSURFHVMĊSRZVLDFKSRáRĪRQ\FK QDGJUDQLFą]3ROVNąSRG
F]DVNWyUHMQDZRá\ZDQRGRREURQ\SUDZRVáDZLDLUXVNRĞFLZ\VWĊSR
ZDQRSU]HFLZNRXQLWRPLSRVWXORZDQRGRF]HVNLHJRPLQLVWUDRĞZLD
W\R]DáRĪHQLHJLPQD]MXPUXVNLHJRZ3UHV]RZLH56.
6WDWXVEUDFWZ FHUNLHZQ\FKQDQRZR]RVWDáRNUHĞORQ\SRZHMĞFLX
ZĪ\FLHZGQLXVW\F]QLDUXVWDZ\RVWRZDU]\V]HQLDFK%UDN
UHJXODFMLSUDZQ\FKD]ZáDV]F]DSUDZQHJRXQRUPRZ DQLDVWRVXQNX
SDĔVW ZDGR.RĞFLRáDS UDZRVáDZQHJR VSRZ RGRZDá ĪHQDGDORER
ZLą]\ZDá\URV\MVNLHDNW\SUDZQH]URUD]UR]SRU]ąG]HQLDFDU
VNLH]U-XĪ ZTymczasowych przepis achVWZLHUG]RQRĪ HGR
W\FKF]DVRZHFDUVNLHXVWDZ\VąRERZLą]XMąFHGRF]DVXZHMĞFLDZĪ\
FLHQRZ\FKXUHJXORZDĔSUDZQ\FKZ\GDQ\FKSU]H] FLDáDXV WDZR
GDZF] H5]HF]\S RVSROLWHM3ROVNLHM5DGD0 LQLVWUyZ] QRVLáDMHG\QLH
WHXVWDZ\ LUR]SRU]ąG]HQLDNWyUHZ\GDQH]RVWDá\QDQLHNRU]\ĞüQD
URGXSROVNLHJR=XZDJLQDIDNWĪH] DSLV\ZVWDWXWDFKEUDFWZ FHU
NLHZQ\FKGRW\F]ąFHUXV\ILNDFMLZQRZHMU]HF]\ZLVW RĞFLSROLW\F]QHM
]RVWDá\]PLHQLRQHWRLFKG]LDáDOQRĞüRSLHUDáDVLĊQDXVWDZLH]U
LUR]SRU]ąG]HQLXFDUVNLP]U:ĞZLHWOHW\FKDNWyZSUDZQ\FK
EUDFWZDMDNRVWRZDU]\V]HQLDPLDá\ZáDVQąRVRERZRĞüSUDZQąLSRG
OHJDá\XVWDZ LHRVWRZDU]\V]HQLDFK7 DNDLQWHUSUHWDFMDSUDZQDQLH
R]QDF]DáDDXWRPDW\F]QLH]JRG\QDSRZVWDZDQLHQRZ\FKEUDFWZDQL
SRSUDZ\VWDWXVXMXĪLVWQLHMąF\FK
3UREOHPWHQSRMDZLáVLĊZVSRU]HEUDFWZDáXFNLHJR]PHWURSROLWą
'LRQL]\P RPDMąWHNRUJDQL]DFML %UDFWZRZàXFNX UHDNW\ZRZDQH
]RVWDáRZULF]\QLáRVWDUDQLDR]DWZLHUG]HQLHQRZHJRVWDWXWX
XZRMHZRG\ZRá\ĔVNLHJRLZ0 LQLVWHUVWZLH:5L23=PLDQ\ZVWD
WXFLHEUDFWZDRGQRVLá\VLĊGRZ\NUHĞOHQLDSXQNWyZGRW\F]ąF\FKUX
syfikacyjnych celów bractwa oraz dostosowania do nowej sytuacji
SUDZQRSDĔVWZRZHM&HUNLHZEUDFNDSZ3RGQLHVLHQLDĞZ.U]\ĪD
ZODWDFKQLHSRGOHJDáDMXU\VG\NFMLELVNXSDGLHFH]MDOQHJR
DMHG\QLHPHWURSROLFLH:UPHWURSROLWD'LRQL]\SU]\MąáJRG
QRĞüSU]HZRGQLF]ąFHJREUDFWZDáXFNLHJR)DNWWHQVSRZRGRZDáĪH
QDSRF]ąWNXUPHWURSROLWDZ\GDáV]HUHJGHF\]ML]PLHU]DMąF\FK
175
GR]XSHáQHJRSRGSRU]ąGNRZDQLDEUDFWZDLMHJRPDMąWNX0 LDQRZD
QLS U]H]PHWURSROLWĊNROHMQLSU]HZRGQLF]ąF\Z\NRQ\ZDOLZROĊ]ZLHU]
FKQLND.RĞFLRáD =DU]ąGQDGEUDFWZHP E\áVSU]HF]Q\ ]HVWDWXWHP
EUDFWZD]ULSU]HSLVDPL]UDOERZLHPQDUXV]Dá]DVDGĊ
VDPRU]ąGXEUDFWZD']LDáDQLDPHWURSROLW\Z\ZRáDá\REXU]HQLHVSR
áHF]QRĞFLXNUDLĔVNLHMLZQLHVLHQLHSURWHVWyZGRZRMHZRG\ZRá\ĔVNLH
JR:RMHZRGD NZLHWQLDU ÄZFHOXRFKURQ\ PDMąWNXEUDFW
ZD´ZSURZDG]Lá]DU]ąGW\PF]DVRZ\ZVSyáSUDFXMąF\]RUJDQDPLVWD
WXWRZ\PLVWRZDU]\V]HQLD:SURZDG]HQLH]DU]ąGXW\PF]DVRZHJRRG
E\áRVLĊQDSRGVWDZLHRSLQLL0 LQLVWHUVWZD6SUDZLHGOLZRĞFLZHGáXJ
NWyUHMPDMąWHNEUDFWZDMDNRPLHQLHSRFHUNLHZQHSU]HFKRG]LQDVNDUE
SDĔVWZD5yZQRF]HĞQLHPLQLVWHUVWZRSU]\]QDáRĪHEUDFWZRáXFNLH
G]LDáDQLHQDSRGVWDZLHTymczasowych przepisów z 1922 r. i przepi-
VyZR]DNáDGDQLXEUDFWZFHUNLHZQ\FK]U:RSLQLL0 LQLVWHU
VWZD6SUDZLHGOLZRĞFLÄQDMZáDĞFLZV]ąGURJąGRZ]QRZLHQLDEUDFWZD
E\áRE\XQRUPRZDQLHWHMVSUDZ\ZVWDWXFLHZHZQĊWU]Q\P.RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJR´57:RMHZRGDPLDQRZDáW\PF]DVRZ\P]DU]ąGFąPLH
QLDEUDFWZDXNUDLĔVNLHJRVHQDWRUD0 LNRáDMD0 DVáRZD=DU]ąGFDSDĔ
VWZRZ\SRZRáDáZUUDGĊS U]\ERF]QąVNáDGDMąFąVLĊ]UDG\EUDF
WZD:REHFSURWHVWyZPHWURSROLW\QDG]LDáDOQRĞü]DU]ąGF\LUDG\0 L
QLVWHUVWZR:5L23SROHFLáRZUSU]\JRWRZDQLHQRZHJRVWDWX
WXEUDFWZDZRSDUFLXRQLHXFK\ORQHSU]HSLV\R]DNáDGDQLXEUDFWZFHU
NLHZQ\FK]PDMDUVWDWXWXEUDFWZD]ULUR]SRU]ąG]HĔ
]U58.RQIOLNWPLĊG]\EUDFWZHP]DU]ąGFąSDĔVWZRZ\PLPHW
URSROLWąWUDILáGRVąGXNWyU\ZURVWDWHF]QLHSU]\]QDáPDMąWHN
EUDFWZX8NUDLĔVF\SRVáRZLH%%:5]áRĪ\OLOLVWRSDGDGR0 LQLV
WHUVWZD:5L23SURMHNWQRZHJRVWDWXWXNWyU\SRWZLHUG]DáQLH]DOHĪ
QRĞüLVDPRU]ąGQRĞüEUDFWZDáXFNLHJR:F]DVLHUR]SUDZVąGRZ\FK
SRGNUHĞORQRĪHZV]HONLH]PLDQ\GRNRQDQHSU]H]PHWURSROLWĊ'LR
QL]HJRZODWDFKE\á\QLHOHJDOQHLQDUXV]Dá\RERZLą]XMąFH
przepisy. Bractwo z nowym statutem do czasu uregulowania usta-
ZRZHJRVWRVXQNX SUDZQHJRSDĔV WZD GR.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR
PLDáRG]LDáDüZRSDUFLXRUR]SRU]ąG]HQLH0 LQLVWUD6SUDZ:HZQĊWU]
nych o stowarzyszeniach z 17 grudnia 1932 r. i o przepisy z 1864 r.59
56 7DPĪHN
57 7DPĪHN
58 7DPĪH N
59 7DPĪHN
176
2PyZLRQ\SRZ\ĪHMSUREOHPZVND]XMHĪHSU]\UHDNW\ZRZDQLXEUDFWZ
FHUNLHZQ\FKRGZRá\ZDQRVLĊQLHW\ONRGROLWHU\SUDZD'HF\]MĊRX]
QDQLXEąGĨQLHX]QDQLXVWDWXWXEUDFWZDSRGHMPRZDáDNDĪGRUD]RZR
DGPLQLVWUDFMDU]ąGRZD2GQLHMZ\áąF]QLH]DOHĪDáRF]\EUDFWZRPRJ
áRRILFMDOQLHIXQNFMRQRZDüF]\WHĪSURZDG]LáRVZRMąG]LDáDOQRĞüQLH
RILFMDOQLH:V]\VWNLHRUJDQL]DFMHEUDFNLHEH]Z]JOĊGXQDSRVLDGDQ\
VWDWXVSUDZQ\RGZRá\ZDá\VLĊGRVZRLFK;9,,L;9,,,ZLHF]Q\FK
WUDG\FML2EURQDSUDZRVáDZLDLVWDQXSRVLDGDQLD.RĞFLRáDSUDZRVáDZ
QHJRZ,,5]HF]\SRVSROLWHME\á\GODQLFK]DGDQLHPSULRU\WHWRZ\P
177
Bractwa cerkiewne
ZRNUHVLH SRZRMHQQ\P
'UXJDZRMQDĞZLDWRZDZSURZDG]LáDQRZH]PLDQ\ZSRáRĪHQLXLRU
JDQL]DFML.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJRQD]LHPLDFK SROVNLFK:RNUHVLH
RNXSDFMLQLHPLHFNLHMQDWHUHQLH*HQHUDOQHM*XEHUQLLVWQLDá\WU]\GLH
FH]MHZDUV]DZVNDFKHáPVNDLNUDNRZVND=LHPLHSROVNLH]QDMGXMą
FHVLĊZJUDQLFDFK=ZLą]NX5DG]LHFNLHJRZODWDFKZHV]
á\ZVNáDGGLHFH]MLPLĔVNLHM%LDáRVWRFF]\]QDL*URG]LHĔV]F]\]QDZáą
F]RQHSRZU]HĞQLXUGR%655VWDá\VLĊPLHMVFHPRJUDQL
F]DQLDPRĪOLZRĞFLZ\SHáQLDQLDSRVáXJUHOLJLMQ\FKW\PUD]HPSU]H]
DGPLQLVWUDFMĊVRZLHFNą:áDG]\UDG]LHFNLHMQLH]DOHĪDáRQDUR]ZRMX
.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJROHF]QDRJUDQLF]HQLXMHJRUROLZVSRáHF]HĔ
VWZLH'HSRUWDFMRPLZ\Zy]NRPZJáąE=655E\áDSRGGDQDUyZ
QLHĪOXGQRĞüZ\]QDQLDSUDZRVáDZQHJR ZUD]]HVZ\PGXFKRZLHĔ
VWZHP.ROHMQH]PLDQ\ZĪ\FLXUHOLJLMQ\PQDVWąSLá\ZRNUHVLHRNX
SDFMLQLHPLHFNLHM:áDG]HIDV]\VWRZVNLHGąĪąFGROLNZLGDFMLLGHROR
JLLNRPXQLVW\F]QHM]H]ZROLá\QDUHDNW\ZRZDQLHZLHOXQRZ\FKSDUD
ILL ZUDPDFK%LDáRUXVNLHJR .RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR :UH] XOWDFLH
RGUQD]LHPLDFKELDáRUXVNLFKLXNUDLĔVNLFK]LQVSLUDFMLRNXSD
F\MQ\FKZáDG]QLHPLHFNLFKXWZRU]RQH]RVWDá\FHUNZLHDXWRNHIDOLF]
ne, nie uznawane przez patriarchat moskiewski.
3R]DNRĔF]HQLXZRMQ\]DU]ąGQDG&HUNZLąSUDZRVáDZQąZQRZ\FK
JUDQLFDFKSROVNLHMSDĔVWZRZRĞFLREMĊáR7 \PF]DVRZH.ROHJLXP5]ąG]ąFH
3ROVNLHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR]ELVNXSHP7\PRWHXV]HP6]UHW
WHUHPQDF]HOH3HáQąDXWRNHIDOLĊ.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFHX]\
VNDáQDSRGVWDZLHGHNUHWXĝZ6\QRGXS DWULDUFKDWXPRVNLHZVNLHJR] GQLD
178
22 czerwca 1948 r.Pierwszym zwierzchnikiem Polskiego Autokefalicz-
QHJR.RĞFLRáD3UDZRVáDZQHJR]RVWDáDUF\ELVNXS7\PRWHXV]DRGU
²PHWURSROLWD0DNDU\:USRZRáDQRW U]\ELVNXSVWZDZDUV]DZ
VNLHELDáRVWRFNRJGDĔVNLHLáyG]NRZURFáDZVNLH0 LJUDFMDOXGQRĞFL]ZR
MHZyG]WZZVFKRGQLFKGR3ROVNLFHQWUDOQHML]DFKRGQLHMZ\PXVLáDQRZ\
SRG]LDáGLHFH]MDOQ\:UXWZRU]RQRF]WHU\GLHFH]MHZDUV]DZVNR
ELHOVNąELDáRVWRFNRJGDĔVNąáyG]NRSR]QDĔVNąLZURFáDZVNRV]F]HFLĔ
VNą:U UHDNW\ZRZDQRGLHFH]MĊ SU] HP\VNRQRZRVąGHFNą
DZ² OXEHOVNRFKHáPVNą2EHFQLH 3ROVNL$XWRNHIDOLF]Q\ .RĞ
FLyá3UDZRVáDZQ\OLF]\V]HĞüGLHFH]ML]SRQDGSDUDILDPLFHUN
ZLDPLELVNXSDPLGXFKRZQ\PLLZLHUQ\FK:LĊNV]RĞü
Z\]QDZFyZS UDZRVáDZLD] DPLHV]NXMHZVFKRGQLHREV]DU\ZRMHZyG]WZD
SRGODVNLHJROXEHOVNLHJR LPDáRSROVNLHJR1 .
'RODWRVLHPG]LHVLąW\FK;;ZZáDG]HS DĔVWZRZHXWUXGQLDá\.RĞFLR
áRZLSUDZRVáDZQHPXZ\SHáQLDQLHVZHMPLVML3U]H]WU]\G]LHVLĊFLROHFLD
QLHG]LDáDá\ SU]\&HUNZL ĪDGQHRUJDQL]DFMH OXG]LĞZLHFNLFK 1LHPQLHM
MHGQDNS HZQDDNW\ZQRĞüZ\]QDZFyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRSU]HMD
ZLáDVLĊMXĪQDSU]HáRPLHODWV]HĞüG]LHVLąW\FKLVLHGHPG]LHVLąW\FK,QLFMD
WRUHPRGQRZLHQLD F]\QQHJRXG]LDáXOXG]LĞZLHFNLFK ZĪ\FLXFHUNLHZ
Q\PE\áDPáRG]LHĪ3UDZRVáDZQLVWXGHQFLZDUV]DZVNLFKXF]HOQL]DF]ĊOL
]ELHUDüVLĊ QDUHJXODUQ\FK FKRüQLHIRUPDOQ\FK VSRWNDQLDFKSRG NLH
UXQNLHPDV\VWHQWD&KU]HĞFLMDĔVNLHM$NDGHPLL7HRORJLF]QHM-DQD$QFKL
PLXND3RGREQH]HEUDQLDPáRG]LHĪ\]DF]Ċá\RGE\ZDüVLĊZ%LDá\PVWR
NXSURZDG]RQHSU]H]NV6HUDILQDĩHOHĨQLDNRZLF]DL+DMQyZFHJG]LH
GXFKRZ\P RSLHNXQHPPáRG]LHĪ\ E\áNV /HRQFMXV]7RILOXN -XĪ
ZUPáRG]LHĪZDUV]DZVND]RUJDQL]RZDáDSLHOJU]\PNĊGRNODV]WR
UXĞZ2QXIUHJR Z-DEáHF]QHM:U ]DUHMHVWURZDQR.RáR 7HROR
JyZ3UDZRVáDZQ\FK6HNFML3UDZRVáDZQHM&KU]HĞFLMDĔVNLHM$NDGHPLL7H
RORJLF]QHMDZPDMXWHJRĪURNXRGE\áDVLĊSLHUZV]DSUDZRVáDZQDSLHOJ
U]\PNDQD ĝZLĊWą*yUĊ *UDEDUNĊ5RN SyĨQLHMZSRGREQHM PDMRZHM
SLHOJU]\PFHEUDáRXG]LDáMXĪSRQDGRVyE2.
1 A.Mironowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFHÄ.DOHQGDU]3 UDZRVáDZQ\QD

URN´:DUV]DZD VWHQĪH3ROLW\NDSDĔVWZDZREHFG XFKRZLHĔVWZDSUDZRVáDZ
nego w latach 1944-1980Ä6áRZR3 LVPR. OXEX,QWHOLJHQFML. DWROLFNLHM´QU%LDá\VWRN
2001, s. 25-31;K. Urban, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFH ,Kraków 1996.
2 B.Kierdaszuk, =NURQLNL.RáD7HRORJyZ3UDZRVáDZQ\FK,„Biuletyn Informacyjny”,
1983, nr 1, s.12-14; J.Charkiewicz, %UDFWZR0áRG]LHĪ\3 UDZRVáDZQHMZ3ROVFH%LDá\VWRN
1985, s. 13-16.
179
:]UDVWDMąFH]DLQWHUHVRZDQLHOXG]LĞZLHFNLFKXF]HVWQLFWZHPZĪ\
FLXUHOLJLMQ\PSU]\F]\QLáRVLĊGRSRGMĊFLDGHF\]MLRUR]V]HU]HQLXG]LD
áDOQRĞFL.RáD 7HRORJyZVNXSLDMąFHJR GRW \FKF]DVMHG\QLHVW XGHQ
WyZWHRORJLLQDFDáąPáRG]LHĪSUDZRVáDZQąZ 3ROVFH:áDG]HSR]
ZROLá\MHGQDNW\ONRQDSRV]HU]HQLHG]LDáDOQRĞFLNRáDQDXNRZHJRVWX
GHQWyZ FRVNZDS OLZLHZ\NRU]\VWDQRW ZRU]ąF.RáR7HRORJyZ 3UD
ZRVáDZQ\FK6]Nyá7HRORJLF]Q\FKĝZLHFNLFKL0 áRG] LHĪ\/DLFNLHM
2UJDQL]DFMDW DQLHRILFMDOQLHQD]\ZDQDE\áDEUDFWZHPLRSUyF]%LD
áRVWRFF]\]Q\REHMPRZDáDVZ\P] DVLĊJLHPSUDZRVáDZQąPáRG]LHĪ
FDáHJRNUDMX :UQDGDQR MHM RILFMDOQą QD]ZĊ %UDFWZD 0 áR
G]LHĪ\3UDZRVáDZQHM%UDFWZRWRVWDáRVLĊSLHUZV]\PUXFKHPĞZLHF
NLFKZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLDZFDá\PEORNXSDĔVWZVRFMDOLV W\F]
Q\FK:USU]\MĊWRMHGR6\QGHVPRV²ĞZLDW RZHJREUDFWZD
PáRG] LHĪ\SUDZ RVáDZQHMLV]NyáWHRORJLF] Q\FKNW yUHJRyZF]HVQD
VLHG] LED]QDMGRZDáDVLĊZ.XRSLRZ)LQODQGLL0 áRG]LHĪ]3 ROVNL
EUDáDDNW\ZQ\ XG]LDáZIXQNFMRQRZDQLXWHMRUJDQL] DFML3U] HZRG
QLF]ąF\SROVNLHJR%UDFWZD0 áRG] LHĪ\3UDZ RVáDZQHM]RVWDáZ LFHS
UH]\GHQWHP6\QGHVPRVXDWU]\ODWDSyĨQLHM²ZURNX²:áR
G]LPLHU]0 LVLMXNVWDá VLĊF]áRQNLHPNRPLWHWXZ\NRQDZF]HJRWHJR
]U]HV ]HQLD:ODWDFKG] LHZLĊüG]LHVLąW\FKJG\]RV WDáRQZ\ EUDQ\
VHNUHWDU]HP JHQHUDOQ\P6\QGHVPRVX VLHG]LEĊVHNUHW DULDWX S U]H
QLHVLRQR]3DU\ĪDGR %LDáHJRV WRNX3.
2SUyF]DNW\ZQRĞFLZĞZLDWRZ\PUXFKXPáRG]LHĪ\SUDZRVáDZQHM
EUDFWZRNV]WDáWRZDáRPRGHOĪ\FLDOXG]LĞZLHFNLFKZ&HUNZL7R]MH
JRNUĊJXZ\ZRG]LOLVLĊSyĨQLHMVLSUDZRVáDZQLG]LDáDF]HSROLW\F]QL
']LĊNLLFKLQLFMDW\ZLHZUSRUD]SLHUZV]\RGRG]\VNDQLDQLH
SRGOHJáRĞFLXUHJXORZDQRVWDWXVSUDZQ\&HUNZLSU]\MPXMąFXVWDZĊ
RVWRVXQNXSDĔVWZD GR3 ROVNLHJR $XWRNHIDOLF]QHJR.RĞFLRáD 3UD
ZRVáDZQHJR2SUyF]NZHVWLLPDMąWNRZ\FKSRWZLHUG]RQRZQLHMDX
WRQRPLĊ &HUNZLLMHM SUDZD² QSGR ]DNáDGDQLDRUJDQL]DFML QDX
F]DQLDUHOLJLLZV]NRáDFKHPLVMLZSDĔVWZRZ\FKPHGLDFKSUDZRVáDZ
Q\FKSURJUDPyZF]\WZRU]HQLDVáXĪENDSHODĔVWZD
']LDáDOQRĞüEUDFWZDZODWDFKNRQFHQWURZDáDVLĊZRNyá
UXFKXHNXPHQLF]QHJR :%LDá\PVWRNXSRZVWDáR %LXURGV (XURS\
:VFKRGQLHMĝZLDWRZHM)HGHUDFML6WXGHQWyZ&KU]HĞFLMDQDZU
²%LXURGV(XURS\:VFKRGQLHMĝZLDWRZHM5DG\.RĞFLRáyZ3R]
3 „ Biuletyn Informacyjny”,1988, nr 2,s. 7-10; J.Charkiewicz, Bractwo...,s. 17-24.
180
ZROLáRWREUDFWZXQDXWU]\P\ZDQLHNRQWDNWyZ]PáRG]LHĪąLQQ\FK
NUDMyZSRSU]H]PLĊG]\LQQ\PLZ\PLDQĊPLĊG]\QDURGRZą]NWyUHM
ZODWDFKVNRU]\VWDáRRNRáRRVyE
%UDFWZRSRVLDGDRĞURGHNZ%LDáRZLHĪ\REOLF]RQ\QDRVyERUD]
'RP2SLHNL6SRáHF]QHMZ-HOHQLHM*yU]H²&LHSOLFDFKEĊGąF\QDM
ZLĊNV]\PFHQWUXPZ\SRF]\QNRZ\PLNRQIHUHQF\MQ\P.RĞFLRáDS UD
ZRVáDZQHJRZ3ROVFH']LĊNLWDNLHMED]LHEUDFWZRG\VSRQXMHERJDWą
RIHUWąRER]yZGODG]LHFLLPáRG]LHĪ\RGPRGOLWHZQ\FKLLNRQRJUD
ILF]Q\FKSRURERF]HLZ\SRF]\QNRZH=DVáXJąWHMRUJDQL]DFMLVWDáR
VLĊ WHĪRGQRZLHQLH UXFKXSLHOJU]\PNRZHJR 2GU RGE\ZDMą
VLĊSLHV]HSLHOJU]\PNLQDĝZLĊWą*yUĊ*UDEDUNĊNWyUH]URNXQDURN
JURPDG]ąFRUD]ZLĊFHMZLHUQ\FKRGF]WHUG]LHVWXSLĊFLXRVyEZOD
WDFK RVLHPG]LHVLąW\FKGR RNRáRGZyFK W\VLĊF\REHFQLH 3LHUZV]H
LPSUH]\WHJRW\SXGRURGE\ZDá\VLĊQLHRILFMDOQLH3LHOJU]\PNL
Z\UXV]Dá\]%LDáHJRVWRNXL]RNROLF]Q\FKPLDVW6RNyáNL-DEáHF]QHM
+DMQyZNL 6LHPLDW\F]'URKLF]\QD 2 SUyF]*UDEDUNL F]áRQNRZLH
EUDFWZDSLHOJU]\PRZDOLGRLQQ\FKPLHMVFNXOWRZ\FK.RĞFLRáDSUD
ZRVáDZQHJR-DEáHF]QHMSRUD]SLHUZV]\ZU=DEáXGRZDRG
UL6XSUDĞOD%UDFWZRS URZDG]LáRG]LDáDOQRĞüZ\GDZQLF]ąL]DM
PRZ DáRVLĊ SURS DJRZDQLHPVS RUWX 5RVQąFDOLF]ED XF]HVWQLNyZ
ZSURSRQRZDQ\FKIRUPDFKDNW\ZQRĞFLOXG]LĞZLHFNLFKQDU]HF]&HU
NZLLZáDVQHJR UR]ZRMXGXFKRZHJR GRELWQLHĞZLDGF]\ RSRWU]HELH
LVWQLHQLD%UDFWZD0 áRG]LHĪ\3UDZRVáDZQHM4.
2GUZGLHFH]MLZURFáDZVNRV]F]HFLĔVNLHMG]LDáD6WRZDU]\
V]HQLH3UDZRVáDZQHSRGNLHUXQNLHP/XERPLU\5\G]DQLF]2UJDQL
]DFMD W D]DMPXMH VLĊJáyZQLH G]LDáDOQRĞFLąHGXNDF\MQą RUJDQL]XMąF
V\PSR]MDZ&LHSOLFDFKF]\F]ZDUWNRZHVSRWNDQLDZH:URFáDZLX,P
SUH]\W HVáXĪąZ\PLDQLHP\ĞOLQDWHPDWSUDZRVáDZQHMZLDU\LNXOWXU\
'UXJąIRUPąDNW\ZQRĞFLVWRZDU]\V]HQLDMHVWG]LDáDOQRĞüFKDU\WDW\Z
QDSRPRFOXG]LRPVWDU\PLVDPRWQ\PRUD]SUDFD]PáRG]LHĪąSR
OHJDMąFDQDRUJDQL]RZDQLXRER]yZG]LHFLĊF\FKLPáRG]LHĪRZ\FK
2UJDQL]DFMD]U]HV]DMąFDSU]\FHUNZLOXG]LĞZLHFNLFKG]LDáDUyZ
QLHĪZ/XEOLQLH%UDFWZRSRGZH]ZDQLHPĞZ$WDQD]HJRLKXPHQD
EU]HVNLHJRLVWQLHMHRGZU]HĞQLDU,QLFMDWRUHPMHJRSRZRáD
QLDE\áDUF\ELVNXSOXEHOVNLLFKHáPVNL$EHODWDNĪHSUDZRVáDZQDVSR
áHF]QRĞü3RGODVLDL&KHáPV]F]\]Q\3U]HZRGQLF]\PX1LQD:UyE
4 7DPĪHV
181
OHZVNDDZVNáDG]DU]ąGXZFKRG]ąSUDZRVáDZQLPLHV]NDĔF\:áR
GDZ\/XEOLQD%LDáHM3RGODVNLHM6LHGOHFL&KHáPD*áyZQ\P]DGD
QLHPQDNWyU\PEUDFWZRNRQFHQWUXMHVZąG]LDáDOQRĞüMHVWQLHVLHQLH
SRPRF\SRWU]HEXMąF\P²WDNĪHSR]DJUDQLFDPLNUDMXQSQD8NUD
LQLH2SUyF]DNFMLFKDU\WDW\ZQ\FKEUDFWZR]DMPXMHVLĊUyZQLHĪG]LD
áDOQRĞFLąRĞZLDWRZąNWyUDSROHJDPLĊG]\LQQ\PLQDRUJDQL]RZDQLX
SUHOHNFMLLZ\NáDGyZPDMąF\FKQDFHOX]DSR]QDQLHOXGQRĞFLSUDZR
VáDZQHM]WUDG\FMąKLVWRULąLWHRORJLą&HUNZL5.
1DMZLĊFHMRUJDQL]DFMLEUDFNLFKG]LDáDZ%LDá\PVWRNX3LHUZV]ą] QLFK
]U]HV]DMąFąOXG]LGRURVá\FKE\áR]DáRĪRQHZU%UDFWZRĞZĞZ
&\U\ODL0 HWRGHJR3RZVWDQLHEUDFWZDSRSU]HG]Lá\RGE\ZDMąFHVLĊRG
UQLHG]LHOQHSUHOHNFMHSU]\NDWHGUDOQHMFHUNZLĞZ0 LNRáąMD7R
ZáDĞQLHZĞUyGVáXFKDF]\RZ\FKS UHOHNFMLSRZVWDáDLQLFMDW\ZD]RUJDQL
]RZDQLDVLĊZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLD3LHUZV]\PSU]HZRGQLF]ąF\P
EUDFWZD]RVWDáSURIQDXNPHG\F]Q\FK0 LFKDá0 DáRILHMHZ%UDFWZR
G]LDáDáREDUG]RDNW\ZQLHQDZLHOXSáDV]F]\]QDFKRĞZLDWRZHMZ\GDZ
niczej,naukowej, charytatywnej i gospodarczej. Szersze omówienie jego
G]LDáDOQRĞFLprzedstawiamZQDVWĊSQ\PUR]G]LDOH
'UXJą ELDáRVW RFNą RUJDQL] DFMąEUDFNą jes t] DáRĪRQH Z U
%UDFWZRĞZ 0 LNRáDMDNWyUHVZRMąG] LDáDOQRĞ üNRQFHQWUXMHQDSR
PRF\SRWU]HEXMąF\P6\VWHPDW\F] QLHSU]HSURZ DG]DQHE\á\]ELyU
NLĪ\ZQRĞFLRG]LHĪ\LWSNWyUHSyĨQLHMUR]SURZDG]DQRZĞUyGXER
JLFK=LQLFMDW\Z\EUDFWZDZUXUXFKRPLRQR=HVSyá2 SLHNL
=GURZ RWQHM+DJLD6RSKLDNWyU\ ZUSU]\EUDáQD]ZĊ .HQG
URQLG]LDáDMDNRSU]\FKRGQLDLQWHUQLVW \F]QRVWRPDWRORJLF]QD%UDF
WZRDQJDĪRZDáRVLĊZDNFMHFKDU\WDW\ZQHSR]DJUDQLFDPLNUDMX²
PLĊG]\LQQ\PLXF]HVWQLF]\áRZniesieniu w pomocy materialnej lud-
QRĞFLVHUEVNLHM ZE\ áHM-XJRVáDZLL %UDFWZR SURZDG]LáR WHĪDNFMH
ZVS LHUDQLDS UDZRV áDZQ\ FK RĞURGNyZJáyZQLH PRQDVW\ F]Q\ FK
Z3RF]DMRZLH*URGQLH0 LĔVNX.LMRZLHĩ\URZLFDFK:LOQLHF]\
3HWHUVEXUJXJG]LHSU]\ RND]ML S LHOJU]\PHNGRVWDUF]DQDE\áDSR
PRFFKDU\WDW\Z QD5HJXODUQLHSURZDG]RQDMHVWWHĪ DXNFMDPRQDV
WHUVNDDX]\V NDQHZWHQVSRVyEIXQGXV]HSU]HND]\ ZDQHVąNODV]
WRURZ LZ6XSUDĞOX6.
5 Ä %LXOHW\Q,QIRUPDF\MQ\%UDFWZDĞZĞZ&\U\ODL0HWRGHJR´%LDá\VWRN QU
14,s.7; A.Radziukiewicz, 3UDZRVáDZLHZ3ROVFH%LDá\VWRNV
6 7DPĪHV
182
:USRZVWDáR%UDFWZR7U]HFKĝZLĊW\FK+LHUDUFKyZ%D]\
OHJR:LHONLHJR *U]HJRU]D7HRORJD L-DQD=áRWRXVWHJR *áyZQ\FHO
organizacji stanowi praca w parafiach miejskich i wiejskich. Bractwo
XUXFKRPLáRW DNĪH WHOHIRQ]DXIDQLD Ä'LDNRQLD´
2SUyF]EUDFWZSURZDG]ąF\FKG]LDáDOQRĞüQDZLHOXSáDV]F]\]QDFK
SRZVWDá\WHĪRUJDQL]DFMHNRQFHQWUXMąFHVLĊQDMHGQHMIRUPLHDNW\Z
QRĞFL²VSHFMDOL]XMąFHVLĊZMHMSURSDJRZDQLXZVSLHUDQLXLUR]ZLMD
QLX7DNLPLRUJDQL]DFMDPLVąFHQWUDNXOWXU\SUDZRVáDZQHM3LHUZV]H
&HQWUXPSRZVWDáRZUZ%LDá\PVWRNXZEXG\QNXSU]\FHUNZL
ĞZ0 LNRáDMD3RGVWDZRZąIRUPąMHJRG]LDáDOQRĞFLMHVWSURSDJRZD
QLHV]HURNRSRMĊWHMNXOWXU\SUDZRVáDZQHM:&HQWUXPUHJXODUQLHRG
E\ZDMąVLĊRWZDUWHZ\NáDG\GRW\F]ąFHĪ\FLD&HUNZLF\NOHZ\NáDGyZ
dla duchownych, spotkania ze studentami, spotkania autorskie, wys-
WDZ\NRQFHUW\DWDNĪHV]NROHQLDF]\SUyE\FKyUyZ=QDMGXMHVLĊWX
WDNĪHELEOLRWHNDF]\WHOQLDLNDZLDUQLDVąWHĪSRNRMHJRĞFLQQH-HJR
G]LDáDF]H RUJDQL]XMąUyZQLHĪ SLHOJU]\PNL5RN SR]DáRĪHQLX FHQW
UXPELDáRVWRFNLHJRSODFyZNLWHJRW\SXSRZVWDá\UyZQLHĪZ+DMQyZ
ce i Siemiatyczach.
,QQąRUJDQL]DFMąWHJRW\SXMHVW)XQGDFMD:VSLHUDQLD5R]ZRMX.XO
WXU\3UDZRVáDZQHM]DáRĪRQDZUSU]H]ZDUV]DZVNLHJRSU]HG
VLĊELRUFĊ%D]\OHJR3LZQLND6SHNWUXPG]LDáDOQRĞFLRUJDQL]DFMLE\áR
EDUG]RV]HURNLHRGZVSLHUDQLD0 LĊG]\QDURGRZHJR)HVWLZDOX0 X
zyki Cerkiewnej w Hajnówce, poprzez organizowanie konkursów
SODVW\F]Q\FKGODG]LHFLLPáRG]LHĪ\NRQIHUHQFMLLV\PSR]MyZQDXNR
Z\FKGRW\F]ąF\FKSUDZRVáDZLDQD]LHPLDFKSROVNLFKDĪSRSRPRF
ILQDQVRZąGOD:\ĪV]HJR6HPLQDULXP'XFKRZQHJRF]\SU]\EXGR
ZLHLUHPRQFLHFHUNZLRUD]NDSOLF=DáRĪ\FLHOIXQGDFML]RVWDáSLHUZ
V]ąZ3ROVFH RVREąXKRQRURZDQą SU]H]SDWULDUFKĊ HNXPHQLF]QHJR
%DUWRORPHXV]D,W\WXáHP:LHONLHJR$UFKRQWDL'HSXWRZDQHJR:LHO
kiej Cerkwi Chrystusowej.
:ODWDFKSU]\=DU]ąG]LH*áyZQ\P7RZDU]\VWZD2SLH
NLQDG=DE\WNDPL G]LDáDáD6SRáHF]QD.RPLVMD2SLHNL QDG= DE\W
kami Sztuki Cerkiewnej pod przewodnictwem dra Bogdana M ar-
W\QLXND*áyZ Q\PSROHPDNW\ZQRĞ FLNRPLV MLRSUyF]RUJDQL]RZD
QLDS OHQHUyZF]\NRQNXUVyZSODVW \F]Q\FKGODG]LHFLLPáRG] LHĪ\
VWDáRVLĊUDWRZDQLH SU]HGUXLQąFHUNZLNDSOLF LFPHQWDU]\ 2ZR
FHPMHMG]LDáDĔVWDáRVLĊZSLVDQLHGRUHMHVWUX]DE\WNyZZLHOXFHUN
183
wi i cmentarzy min. siedemnastowiecznej cerkwi w Kruhelu Wiel-
NLP V]HVQDVWRZ LHF]QHMZ .RUF] PLQLH RUD]FHUNZ L Z àXNRZ FX
]UF]\àRSLDQFH]U3U]HSURZDG]RQRUyZQLHĪ UH
PRQW\ LXFKURQLRQRSU]HGGHZDVWDFMąZLHOHĞZLąW\ĔQSV]HVQDV
WRZLHF]QąFHUNLHZZ6] F]HEU]HV] \QLH, gdzie odkryt o cztery war-
VWZ\SROLFKURPLL];9,;,;Z.RPLVMD]DMPRZDáDVLĊUyZQLHĪ
NRQVHUZDFMąLSRU]ąGNRZDQLHP ]DE\WNRZ \FKFPHQWDU]\SRGF]DV
PáRG]LHĪRZ\FKRER]yZ NRQVHUZDWRUVNLFKDWDNĪH RUJDQL]RZ DáD
plenery malarskie oraz coroczny konkurs „Zabytki szt uki cerkiew-
QHMZ U\VXQNDFKG]LHFLLPáRG]LHĪ\´ZNWyU\PXF] HVWQLF]\áRQD
ZHWW U]\W\VLąFHG]LHFL]NUDMX L]]DJUDQLF\ 7']LDáDOQRĞüNRPLVML
]RVWDáD]DZLHV]RQD]S RZRGXEUDNXIXQGXV]\
&KDUDNWHUG]LDáDOQRĞFLEUDFWZFHUNLHZQ\FKZRNUHVLHSRZRMHQQ\P
XOHJá]PLDQLH:DONĊRSUDZDOXGQRĞFLSUDZRVáDZQHMGRSRVLDGDQ\FK
ĞZLąW\ĔROHJDOL]DFMĊLUyZQRXSUDZQLHQLHSUDZRVáDZLD]XQLąSU]H
FLZVWDZLDQLHVLĊG\VNU\PLQDFMLLSUR]HOLW\]PRZL]DVWąSLá\G]LDáDQLD
PDMąFHQDFHOXSRJáĊELDQLHĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMLNXOWXURZHMDWDNĪH
LQWHJUDFMĊZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLD:VSyáF]HVQHSU]\FHUNLHZQHRU
JDQL]DFMHOXG]LĞZLHFNLFKNáDGąQDFLVNQDHGXNDFMĊGRVNRQDOHQLHGX
FKRZHDWDNĪHSURSDJRZDQLHGRURENXNXOWXU\SUDZRVáDZQHM%UDF
WZDG\VSRQXMąFERJDWąRIHUWąZ\NáDGyZVSRWNDĔZ\VWDZZ\GDZ
QLFWZF]\ZUHV]FLHUR]U\ZHNZLVWRWQ\PVWRSQLXNV]WDáWXMąW RĪVDPRĞü
SUDZRVáDZQ\FKPLHV]NDĔFyZZVSyáF]HVQHM5]HF]\SRVSROLWHM8.
77DPĪHV
8A.Mironowicz,)RUPDWLRQRI1DWLRQDOD QG5HOLJLRXV&RQVLFLRXVQHVVRIW KH%LDá\VWRN
Region Population,[w:] Report ofthe InternationalYouth Seminar„National ethnicand reli-
gious minoritiesin Europe”%LDá\VWRNVWHQĪH&HUNLHZSUDZRVáDZQDDELDáRUX
VNDĞZLDGRPRĞüQDURGRZDÄ %LHáDUXVNLMVERUQLN´Z\S,,6DQNW3 LHWLHUEXUJV
184
3RZVWDQLH LG]LDáDOQRĞü
%UDFWZD 3UDZRVáDZQHJR
ĞZ ĞZ &\U\OD L0HWRGHJR
ZODWDFK
1DMZLĊNV]ąSUDZRVáDZQąRUJDQL]DFMą]U]HV]DMąFąĞZLHFNLFKZ\]
QDZFyZ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFHSRZRMHQQHMMHVW%UDFWZR
ĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRZ%LDá\PVWRNX-HJRSRZVWDQLHE\áRZ\
UD]HPGąĪHQLD S UDZRVáDZQ\FKPLHV]NDĔFyZ PLDV WDGR SRZRáDQLD
ZVSyOQHMRUJDQL]DFML LQWHJUXMąFHMZLHUQ\FKGEDMąFHM RLFKGXFKRZ\
UR]ZyMLRSRSUDZQ\ZL]HUXQHNSUDZRVáDZLDQDPLHV]DQ\PZ\]QD
QLRZRWHUHQLH'ąĪHQLHWRV]F]HJyOQLHX]HZQĊWU]QLáRVLĊ]FKZLOąRE
MĊFLDNDWHGU\ELDáRVWRFNLHMSU]H]NVDESD6DZĊG]LVLHMV]HJRPHWUR
SROLWĊZDUV]DZVNLHJRLFDáHM3ROVNLNWyU\RGSRF]ąWNXSRSLHUDáWHQ
SURMHNW3RP\VáSRZRáDQLDWHJRW\SXRUJDQL]DFML]URG]LáVLĊSRGF]DV
QLHG]LHOQ\FKZLHF]RUQ\FKRGF]\WyZSRĞZLĊFRQ\FKUROL&HUNZLZH
ZVS yáF]HVQ\P ĞZLHFLH NWyUHRGE\ ZDá\ VLĊZ ODW DFK
ZĞZLHWOLF\SU]\NDWHGU]HĞZ0 LNRáDMDZ%LDá\PVWRNX
:UGRV]áRGRSRZRáDQLD6WRZDU]\V]HQLDÄ%UDFWZR3UDZR
VáDZQH´&]áRQNRZLHVWRZDU]\V]HQLDZ\VWąSLOLGR.RPHQG\:RMH
ZyG]NLHM0 LOLFML2E\ZDWHOVNLHML8U]ĊGX:RMHZyG]NLHJRR]DUHMHVW
URZDQLHRUJDQL]DFML SUDZRVáDZQHM:QLRVHNWDNL ]RVWDáRGU]XFRQ\
2GPRZĊ ]DUHMHVWURZDQLDEUDFWZD ZáDG]HPRW\ZRZDá\ LVWQLHQLHP
RUJDQL]DFMLPQLHMV]RĞFLRZ\FKW\SXSURNRPXQLVW\F]QHJR%LDáRUXVNLH
JR7RZDU]\VWZD6SRáHF]QR.XOWXUDOQHJRF]\WHĪSURU]ąGRZHM8QLL
185
&KU]HĞFLMDĔVNR6SRáHF]QHMZNRPSHWHQFMDFK NWyU\FKPLDáRE\ VLĊ
]DZLHUDüWDNĪHUHSUH]HQWRZDQLHSUREOHPyZZ\]QDZFyZSUDZRVáD
ZLD'RSLHURSRNLONXOHWQLFKVWDUDQLDFK]áRĪRQ\Z8U]ĊG]LH:RMH
ZyG]NLPZ%LDá\PVWRNXS U]H]=DU]ąG7\PF]DVRZ\6WRZDU]\V]HQLD
Ä%UDFW ZR 3UDZRVáDZ QH´ZQLRVHN ]RVWDá]DUHMHVWURZDQ\ ' HF\]MĊ
RZSLVDQLXGRUHMHVWUXVWRZDU]\V]HĔL]ZLą]NyZ=DU]ąG7\PF]DVR
Z\RWU]\PDáPDUFDUDPDMDWHJRĪURNXRGE\áVLĊ,:DOQ\
=MD]G%UDFWZD3UDZRVáDZQHJR
:ĞUyGRVyENWyUH]DLQLFMRZDá\ SRZRáDQLHRUJDQL]DFMLDQDVWĊS
QLH]DELHJDOLRMHMOHJDOL]DFMĊV]F]HJyOQąDNW\ZQRĞüZ\ND]DOL+DOLQD
.ROHĞQLN1LQD%RURZVND0 LNRáDM6\F]HZVNL-DQ3LZQLN:DOHQW\
3DFHZLF]0 LNRáDM :DZUHQLXN:LNWRU 6WDFKZLXN-DQ 6XFKRGRáD
:áRG]LPLHU].OXNRZVNL$QWRQLQD0 R]ROHZVND0 LNRáDM0 DOHV]D
$OHNV\0 XODUF]\N-DURVáDZ0 DNDOL$OHNVDQGHU1LNLWLQ:,:DO
Q\P=JURPDG]HQLX%UDFWZDZ]LĊáRXG]LDáRNRáRVWXF]áRQNyZRU
G\QDULXV]3UDZRVáDZQHM 'LHFH]ML%LDáRVWRFNLHM L*GDĔVNLHMNV DES
6DZDLSURERV]F]RZLHZLĊNV]RĞFLSDUDILL%LDáHJRVWRNX2ZRFHP]MD]
GXE\áRXNRQVW\WXRZDQLHVLĊZáDG]%UDFWZD3UDZRVáDZQHJRSU]\MĊ
cie do realizacji jego statutu, oficjalne nadanie nazwy, ustalenie sie-
G]LE\DWDNĪH RNUHĞOHQLHFHOyZ L]DGDĔRUJDQL]DFML 1DGDQLH%UDFW
ZXLPLHQLDĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJR]ZLą]DQHE\áR]SRVáDQQLFW
ZHPW\FKĞZLĊW\FKZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PDWDNĪH]IDNWHPĪH
&\U\OL0 HWRG\SDWURQXMąGQLXPDMDZNWyU\PRGE\áVLĊ,=MD]G
6WUXNWXUDZáDG]RUJDQL]DFMLXVWDORQDZF]DVLH]MD]GXZ\ND]DáDDQD
ORJLH]EUDFWZDPLFHUNLHZQ\PLLVWQLHMąF\PLZGDZQHM5]HF]\SRVSROL
WHM2GSRZLHGQLNLHPKLVWRU\F]QHMVWDUV]\]Q\EUDFNLHME\á=DU]ąG*áyZ
Q\6WRZDU]\V]HQLDZNWyUHJRVNáDGZHV]á\QDVWĊSXMąFHRVRE\SU]H
ZRGQLF]ąF\SURI0LFKDá0 DáRILHMHZMHJR]DVWĊSF\-DQ3LZQLNL0 L
NRáDM:DZUHQLXN VHNUHWDU]:DOHQW\ 3DFHZLF]L+DOLQD .ROHĞQLN
VNDUEQLN$OHNVDQGHU6RáRZLDQLXNL-DURVáDZ0DNDORUD]F]áRQNRZLH
.DWDU]\QD.XU\áR-DQ.DEDF-DQ'DZLG]LXN:áDG\VáDZ.RQRQLXN
0 LNRáDM0 DOHV]D$OHNVDQGHU1LNLWRURZLF]-HU]\8ĞFLQRZLF]-DURV
áDZ:HUGRQL$OHNVDQGHU1LNLWLQ%UDFWZR SRGREQLHMDNGDZQHRU
JDQL]DFMHWHJRW\SXSRVLDGDáRZáDVQ\VąGSROXERZQ\LNRPLVMĊUHZL
]\MQą:áDG]HEUDFWZDE\á\Z\ELHUDQHSRGF]DVZDOQHJR]JURPDG]H
QLDQDWU]\OHWQLąNDGHQFMĊ,:DOQ\=MD]G'HOHJDWyZ, oprócz zatwier-
G]HQLDVWDWXWXRNUHĞOLáUyZQLHĪFHOHL]DGDQLDVWRZDU]\V]HQLD
186
=DJáyZQ\FHO%UDFWZR3UDZRVáDZQHĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJR
Z\]QDF]\áRÄ]DSR]QDQLHVSRáHF]HĔVWZD]GRNWU\QąLWUDG\FMDPL.RĞ
FLRáDSUDZRVáDZQHJRLLFKSURSDJRZDQLHUR]ZLMDQLHG]LDáDOQRĞFLNXO
WXUDOQRRĞZLDWRZHMZGURG]HSRUR]XPLHQLDLZVSyáSUDF\SRPLĊG]\
UyĪQ\PLZ\]QDQLDPLLUHOLJLDPL ZVSyáG]LDáDQLH]LQQ\PLRUJDQL]D
FMDPLZG]LHG]LQLHRSLHNLQDG]DE\WNDPLNXOWXU\SUDZRVáDZQHM´1. Dro-
JĊGRLFKUHDOL]DFMLVWDQRZLüPLDá\G]LDáDQLDQDZLHOXSáDV]F]\]QDFK
gospodarczej, charytatywnej, wydawniczej i informacyjnej, których
HIHNWHPPLDáDE\üLQWHJUDFMDOXGQRĞFLZRNyá.RĞFLRáDSUDZRVáDZQH
JR3RGREQLHMDNVZHKLVWRU\F]QHSLHUZRZ]RU\EUDFWZRSRVWDZLáR
VRELH]DGDQLHXG]LDáXZG]LDáDOQRĞFLFKDU\WDW\ZQHM.RĞFLRáDLUHQR
ZDFMLFHUNLHZQHMNXOWXU\PDWHULDOQHM QD]LHPLDFKSROVNLFK:áąF]H
QLHZ]DNUHVVZRMHMG]LDáDOQRĞFLXG]LDáXZUXFKXHNXPHQLF]Q\PWR
U]HF]EH]SUHFHGHQVXZKLVWRULLEUDFWZFHUNLHZQ\FK=JáyZQHJRRSR
QHQWD.RĞFLRáDU]\PVNRNDWROLFNLHJREUDFWZRSU]HNV]WDáFLáRVLĊZRU
JDQL]DFMĊV]HU]ąFąLGHHHNXPHQLF]QH1DWDNąSRVWDZĊEUDFWZDZSá\Z
PLDá\QLHW\ONRLQQHUHDOLDKLVWRU\F]QHZMDNLFKSU]\V]áRIXQNFMRQR
ZDüGDZQ\PEUDFWZRPLLFKZVSyáF]HVQ\PNRQW\QXDWRURPDOHWDN
ĪH]PLDQ\MDNLH]DV]á\ZPHQWDOQRĞFLPLHV]NDĔFyZQDV]HJRNUDMX
:UEUDFWZRXUXFKRPLáRG]LDáDOQRĞüJRVSRGDUF]ąQDFPHQ
WDU]XSUDZRVáDZQ\PSU]\XO:\VRFNLHJRZ%LDá\PVWRNX2. W la-
WDFKEUDFWZR]RUJDQL]RZDáRNXUVMĊ]\NDDQJLHOVNLHJRQLH
PLHFNLHJRLELDáRUXVNLHJR GOD F]áRQNyZRUJDQL]DFML 3U]HGVWDZL
FLHOHEUDFWZDSRZRáDOLGRĪ\FLDNLONDNyáSU]\SUDZRVáDZQ\FKSDUD
ILDFKZ%LDá\PVWRNX+DMQyZFH%LHOVNX3RGODVNLP6LHPLDW\F]DFK
*UyGNXL0 LFKDáRZLH&]áRQNRZLHEUDFWZDDNW\ZQLHG]LDáDOLZ)XQ
GDFML6XSUDVNLHMNWyUDXELHJDáDVLĊR]ZURWEXG\QNyZNODV]WRUX=D
ELHJLWH]RVWDá\XZLHĔF]RQHZUSU]HND]DQLHP.RĞFLRáRZLSUD
ZRVáDZQHPX FDáHJRNRPSOHNVX NODV]WRUQHJR3.
2GSRF]ąWNXLVWQLHQLDRUJDQL]DFMLEUDFNLFKSRGVWDZRZ\PLFK]D
GDQLHPE\áR]ELRURZHXF]HVWQLFWZRZĪ\FLXPRGOLWHZQ\P=DGDQLH
WR%UDFWZRĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRUHDOL]RZDáRZWUDNFLHRGE\
ZDMąF\FKVLĊZNDĪG\RVWDWQLSLąWHNPLHVLąFDVSRWNDQLDFKPRGOLWHZ
1 M.Wawreniuk, 6SUDZR]GDQLH%UDFWZR3UDZRVáDZQHL PĞZĞZ&\U\ODL0HWRGHJR,
„ Biuletyn Informacyjny”, 1995,nr 15-17, s.19.
2 .LRVN]RVWDá]OLNZLGRZDQ\ZZ\QLNXG]LDáDĔSURERV]F]DSDUDILL:V]\VWNLFKĝZLĊ
tych Jana Fiedorczuka w 2002 r.
3 M. Wawreniuk, Sprawozdanie...,s. 7, 8,19.
187
Q\FKQDNWyU\FKSRRGSUDZLHQLXDNDW\VWyZSURZDG]RQHE\á\G\
skusje na tematy religijne. Dwa razy do roku bractwo przeprowadza
UHNROHNFMHSU]HGĞZLĊWDPL2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRLZWU]HFLPW\JRG
niu Wielkiego Postu).
,,:DOQ\=MD]G'HOHJDW yZRGE\áVLĊZGQLDFKPDMDU
LGRS URZDG]LáGR]PLDQZVWDWXFLHRUJDQL] DFMLRUD] Z\ERUXQRZ\FK
ZáDG]:Z\QLNXZ\ERUyZSRZRáDQRQRZ\=DU]ąG*áyZQ\ZVNáD
G]LH0 LFKDá0 DáRILHMHZ ²SU]HZRGQLF]ąF\ -DQ=LHQLXNL0 LNRáDM
:DZUHQLXN ²] DVWĊSF\ :DOHQW\ 3DFHZLF] ²VHNUHWDU] + DOLQD
.ROHĞ QLN²VNDUEQLNRUD]F]áRQNRZLH-HU]\8ĞFLQRZLF]-DQ6X
FKRGRáD3LRWU3U\V]F] HSNR:DOHQW\QD2V WDSF]XN-DQ6P\N-D
URVáDZ:HUGRQL (XJHQLXV ]&]\NZLQ 0 LNRáDM+ DMGXN $ QDW RO
6NRZURĔVNL0 LNRáDM*RVSRGDUF] \N:\EUDQRUyZQLHĪQRZą*áyZ
Qą.RPLVMĊ5HZ L]\MQą$OHNVDQGHU1LNLWRURZLF](XJHQLD/LWZLĔ
F]XN-DQĝZLĊWRFKRZVNLL6ąG*RVSRGDUF]\,UHQD%RJGDQRZLF]
-y]HIĩDN+DOLQD6]DZ LHO
:W\PF]DVLH EUDFWZRE\áRRUJDQL]DWRUHPV\PSR]MyZLNRQIH
UHQFMLQDXNRZ\FK7UDG\ FMĊRZą]DSRF]ąW NRZDáRSLHUZV]HPLĊG]\
narodowe symp ozjum naukoweÄ=QDF]HQLHàDZU\6XSUDVNLHMZNXO
WXU]HSUDZRVáDZQHMŃWyUHRGE\áRVLĊLPDMDUZ6XS
UDĞOX2EUDG\QDXNRZHNRQFHQWURZ Dá\VLĊZRNyáWU] HFK]DJDGQLHĔ
SLĞPLHQQLFWZDFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLHJR KLVW RULLNODV]WRUX LDUFKL
WHNWXU\VDNUDOQHM2PDZLDQHWHPDW\VáXĪ\á\SRGNUHĞOHQLXKLVWRU\F]
QHJR ]QDF]HQLD PRQDVWHUXVXSUDV NLHJR EĊGąFHJRQDMZDĪQLHMV]\P
FHQW UXP NXOWXU\S UDZRVáDZQHM LPLHMVFHPZLHORZLHNRZHJR NXOWX
Bogurodzicy.
5HIHUDW\QDXNRZ HZ\JáRVLOLSURI$OHNVDQGHU1DXPRZ.UDNyZ
²Ä.XOWXUDSUDZRVáDZQD5]HF]\S RVSROLWHM2ERMJD1DURGyZ ´GU
/XGPLáD,ZDQRZD0 LĔV N²Ä)XQGDWRU]\ 0 RQDVWHUX6XSUDVNLH
JR´ GU*HQDGLM *ROLF] HQNR0 LĔVN²Ä6XSUDĞO ²FHQWUXPSLĞ
PLHQQLFWZDSUDZRVáDZQHJR´SURI$OHNVDQGHU*U\JRURZLF]3R]
QDĔ²Ä$UFKLW HNWXUDFHUNZL=ZLDVWRZDQLD0 DWNL%RĪHM´Ä:VSyá
czesne tendencje w architekturze sakralnej”; prof. Antoni M irono-
ZLF]²Ä0 RQDVW HU6XSUDVNLZREHFXQLLEU] HVNLHM´GU:LDF] HVáDZ
&]HPLHU\FNL0 LĔVN²Ä/DWRSLV\ VXSUDVNLH´7HPDW\NDREUDGGR
W\F]\áDZ\NRU]\VWDQLDSLĞPLHQQLFWZDVWDURFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLH
JRG]LHMyZ6XSUDĞODLUROLNRPSOHNVXNODV]WRUQHJRZPLHĞFLHRUD]
188
architektury sakralnej i jej pers pektyw rozwojowych. P odczas sym-
SR]MXP] DSUH]HQWRZDQD]RVWDáDUyZQLHĪZ\ VWDZD]GMĊüFHUNZLLLQ
Q\FKRELHNWyZ VDNUDOQ\ FKZ\NRQDQ\FKSU] H]DUW\V WĊIRWRJUDILND
:LNW RUD :RáNRZD4.
'UXJLH0 LĊG]\QDURGRZH6\PSR]MXP1DXNRZHÄàDZUD6XSUDVND
´RGE\áRVLĊZGQLDFKF]HUZFDU2EUDG\WRF]\á\VLĊ
ZNODV]WRU]HVXSUDVNLP=DEáXGRZLHL%LHOVNX3RGODVNLP7HPDWHP
ZLRGąF\PE\á\Ä%UDFWZDZREHFXQLLEU]HVNLHMOHFLH%UDFWZD2E
MDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNX´6\PSR]MXPE\áRSRĞZLĊFRQHRPy
ZLHQLXUROLEUDFWZSUDZRVáDZQ\FKZ5]HF]\SRVSROLWHMZREOLF]X]D
JURĪHĔZ\QLNDMąF\FK]]DZDUFLDXQLL1DVSRWNDQLH]RVWDOL]DSURV]H
QLZ\ELWQLQDXNRZF\]3ROVNL%LDáRUXVL5RVMLL8NUDLQ\NWyU]\ZZ\
JáDV]DQ\FKUHIHUDWDFK]DSUH]HQWRZDOLVWDQVZRLFKEDGDĔ
Referentami byli: prof. Aleksander Naumow (Kraków) — „Cer-
NLHZSUDZRVáDZQDZ,,SRáRZLH;9,ZZ:LHONLP.VLĊVWZLH/LWHZ
skim”; p rof. M arian Bendza (Warszawa) — „Sobór brzeski i jego
NRQVHNZHQFMHGOD5]HF]\SRVSROLWHM´SURI-DURVáDZ,VDMHZLF].LMyZ
²/ZyZ²Ä*HQH]DEUDFWZFHUNLHZQ\FK´SURI7DWLDQD%DáDEX
V]HZLF].LMyZ²Ä']LDáDOQRĞüEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDWHUHQLH5]H
F]\SRVSROLWHM´SURI-XULMàDE\QFHZLGUàDU\VD6]F]DZLĔVND0 RVN
ZD²ÄOHFLHZ\GDQLD(ZDQJHOLL=DEáXGRZVNLHM´SURI-DQ/HĞ
Q\3R]QDĔ²Ä0 RQDVWHU\VHUEVNLHLLFK]ZLą]HN]6XSUDĞOHP´
:URNXRGE\áRVLĊWU]HFLH6\PSR]MXP1DXNRZHÄàDZUD6XS
UDVNDŃWyUHJRZ\NáDGRZFDPLE\OLPLĊG]\LQQ\PLNVSURI0 D
rian Bendza („Skutki unii brzeskiej dla Rzeczypospolitej”) i prof. An-
WRQL0 LURQRZLF]Ä&HUNLHZSUDZRVáDZQDXVFK\áNXSLHUZV]HM5]H
czypospolitej”)56\PSR]MDQDXNRZH RFKDUDNWHU]HPLĊG]\QDURGR
Z\PRUJDQL]RZDQHSU]H]EUDFWZRVWDá\VLĊZ\GDU]HQLHPNXOWXUDOQR
QDXNRZ\PRUD]RND]MąGRSUH]HQWDFMLZ\QLNyZZLHOROHWQLFKEDGDĔ
wybitnych naukowców z kraju i z zagranicy.
:URGE\áVLĊ,,,:DOQ\= MD]G%UDFWZDQDNWyU\PZ \EUD
QR]DU]ąGRS RGREQ\PV NáDG]LHS HUVRQDOQ\PGR]DU]ąGXSRS U]HG
QLHMNDGHQFML1RZ\ =DU]ąGS U]HGVWDZ LáSURJUDPG]LDáDQLDQD ODWD
DWDNĪHSU]\MąáGRUHDOL]DFMLZQLRVNLLSRVW XODW\GHOHJD
4 00DáRILHMHZ']LDáDOQRĞüNXOWXUDOQRRĞZLDWRZD%UDFWZD3UDZRVáDZQHJRZODWDFK
1989-1995, „Biuletyn Informacyjny”, 1995,nr 15-17, s.15.
5 7DPĪHV
189
WyZ 1LHZLHOH]SODQyZ EUDFWZD PRĪQDE\áRZODW DFK
]UHDOL] RZDüĝPLHUüZLFHSU]HZRGQLF]ąFHJREUDFWZD0 LNRáDMD:DZ
reniuka (1998), DQDVWĊS QLHWUDJLF]QD ĞPLHUü S U]HZRGQLF] ąFHJR
EUDFW ZDSURI0 LFKDáD0 DáRILHMHZDVNRPSOLNRZDá\G]LDáDO
QRĞüRUJDQL]DFML6:LHONLPFLRV HPE\áDUyZQLHĪĞPLHUüZ\ELWQHJR
G]LDáDF]DEUDFWZD 0 LNRáDMD+DMGXND ]QDQHJR ELDáRUXVNLH
JRSLVDU]DLS XEOLF\VW\ :WHOHJUDPLHQDGHVáDQ\PGRXF]HVW QLNyZ
SRJU]HEXPHW URSROLWD6DZDQDSLVDáÄ:RVRELH]PDUáHJRVWUDFLOLĞ
P\XF]FLZHJRF]áRZLHNDRWRF]RQHJRV]F]HJyOQ\PV]DFXQNLHP3UD
ZRVáDZLHLVSRáHF]QRĞüELDáRUXVNDVWUDFLáDZ\ELWQHJRV\QD]LHPLELD
áRUXVNLHM' ]LĊNXMĊ7RELH]DZV]\VWNRFR7\ ]URELáHĞSUDZRV áDZ
Q\PL%LDáRUXVLQRPZ3ROVFH´7.
'RSLHURZUEUDFWZRRWU]ąVQĊáRVLĊ]HĞPLHUFLVZ\FKZ\ELW
Q\FKG]LDáDF]\1DVWąSLá\LVWRWQH]PLDQ\Z=DU]ąG]LH%UDFWZD] ZLą
]DQH]SRMDZLHQLHPVLĊZQLPQRZ\FKLDNW\ZQ\FKG]LDáDF]\3RG
F]DV,9:DOQHJR=JURPDG]HQLDF]HUZFDUSU]HZRGQLF]ą
F\P%UDFWZD3UDZRVáDZQHJRLPĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJR]RVWDá
SURI$QWRQL 0 LURQRZLF]3R]RVW DOL F]áRQNRZLH=DU]ąGX %UDFWZD
Z\EUDQLQDW\P=JURPDG]HQLXWRZLFHSU]HZRGQLF]ąF\²-DQ=LH
QLXNL-DURVáDZ :HUGRQLV HNUHWDU] ²3LRWU &KRPLNVNDUEQLN ²
:DOHQW\QD2VWDSF]XNLF]áRQNRZLH$QDWRO $NVLXFLXN-DQ$QGUH
MXN*UDĪ\QD *UHVLXN+DOLQD .ROHĞQLN$OHNVDQGHU 1LNLWRURZLF]
8UV]XOD3DZOXF]XN:áDG\VáDZ3LHWUXN-DQ6P\N,UHQD7UHV]F]RW
NR-HU]\8ĞFLQRZLF]-DQ8WNRRUD]-y]HIĩXN:HMĞFLHQRZ\FKRVyE
GR=DU]ąGX%UDFWZD]G\QDPL]RZDáRMHJRG]LDáDOQRĞü:NRQVHNZHQ
FMLODWDQDOHĪąGRQDMEDUG]LHM]QDF]ąF\FKZKLVWRULLWHMRU
JDQL]DFMLRF]\P ĞZLDGF]ąOLF]QH RVLąJQLĊFLDEUDFWZD ZG]LHG]LQLH
QDXNRZHMRĞZLDWRZHMLG]LDáDOQRĞFLFKDU\WDW\ZQHM8.
** *
2GUG] LDáDOQRĞü%UDFWZD NRQFHQW URZDáDVLĊJáyZQLHZR
NyáVSUDZNXOWXUDOQRRĞZLDWRZ\FKLQDXNRZ\FK5HDNW\ZRZDQRZ\
GDZDQLH Ä%LXOHW\QX,QIRUPDF\MQHJR %UDFWZD3UDZ RVáDZQHJR ĞZ
ĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRŃWyU\]DZLHUDRNROLF]QRĞFLRZHDUW\NXá\LLQ
IRUPDFMH]Ī\ FLDEUDFWZD:Ä%LXOHW\QLH´SRMDZLá\VLĊUyZQLHĪ RS
6A. Mironowicz, W iecznaja pamiat’, „Biuletyn Informacyjny”,1999,nr 18, s.8.
77DPĪHV
8 P or.: A.Mironowicz,6SUDZR]GDQLH]G]LDáDOQRĞFL%UDFWZDĞZĞZ&\U\ODL0HWRGHJR
ZODWDFK,„Biuletyn Informacyjny”,2002,nr 3-4 (24), s. 3-7.
190
UDFRZ DQLDKLVW RU\F]QHNWyU\FK]DGDQLHPE\áRZSURZDG]HQLHF]\
WHOQLNyZZSUREOHPDW\NĊPDMąF\FKVLĊRGE\üNRQIHUHQFMLLV \PSR-
]MyZ QDXNRZ\FK$PELFMąUHGDNW RUyZ Ä%LXOHW\QXÉ\áRUyZQLHĪ
SU]HNV]WDáFHQLHJR Z„miejsce G\VNXVMLRSU] HV]áRĞFLLGQLXG]LVLHM
V]\PEUDFWZFHUNLHZQ\FKRUD]UROLODLNDW XZQDV]\ P.RĞFLHOH7R
]DGDQLHFKRü ZPLQLPDOQ\ PVWRSQLX EĊG]LH QDZLą]\Z Dü GR
ZLHONLHMWUDG\FMLEUDFWZFHUNLHZQ\FKZ DOF]ąF\FKRPLHMVFHVS RáHF]
QRĞFLSUDZRVáDZQHMZyZF]HVQHMU]HF]\ZLVWRĞFL´:VXPLHZODWDFK
XND]DáRVLĊ VLHGHPQXPHUyZÄ%LXOHW\QX´SRGUHGDNFMą
P. Chomika, U. Pawluczuk i W. Pietruka.
:VLHUSQLXU QDNáDGHP=DNáDGX +LVWRULL.XOWXU 3RJUDQLF]D
,QVW\WXWX6RFMRORJLL8QLZHUV\WHWXZ%LDá\PVWRNXL%UDFWZD3UDZRVáDZ
QHJRĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRXND]DáDVLĊNVLąĪND.RĞFLyáSUDZRV
áDZQ\Z5]HF]\SRVSROLWHMLNUDMDFKVąVLHGQLFK pod red. Piotra Chomika,
]DZLHUDMąFDPDWHULDá\ ]NRQIHUHQFMLQDXNRZHMSRGW\P VDP\PW\WX
áHP2SUDFRZDQLHWRVNáDGDVLĊ]GZyFKJUXSWHPDW\F]Q\FK3LHUZV]D
]RVWDáDSRĞZLĊFRQDDNWXDOQHPXVWDQRZLFKU]HĞFLMDĔVWZDZVFKRGQLHJR
RUD]ZVSyáF]HVQ\PZ\]ZDQLRPVWRMąF\PSU]HGQLPDWDNĪHPLHMVFX
SUDZRVáDZLDZILOR]RILLURV\MVNLHM;,;L;;Z'UXJąJUXSĊDUW\NXáyZ
VWDQRZLąSXEOLNDFMHSRĞZLĊFRQHUROL.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZG]LH
MDFK(XURS\ ĝURGNRZ R:VFKRGQLHM5]HF]\SRV SROLWHM L3RGODVLD
:UZ\V]áDNVLąĪND]DZLHUDMąFDPDWHULDá\GUXJLHMHG\FMLRUJDQL
]RZDQHMSU]H]EUDFWZRL.DWHGUĊ7HRORJLL3UDZRVáDZQHM8QLZHUV\WH
WXZ%LDá\PVWRNX:V]HFKQLF\.XOWXU\3UDZRVáDZQHMSW3UDZRVáDZLH
ZHZVSyáF]HVQ\PĞZLHFLH-HMDXWRUDPLE\OLPLĊG]\LQQ\PLPHWURSROL
ta Sawa, bp Jakub, bp Grzegorz, ks. dr Jerzy Tofiluk, ks. dr Henryk
Paprocki, prof. Antoni M ironowicz i mgr Piotr Chomik.
:\MąWNRZRVWDUDQQLHRSUDFRZDQ\PSRGZ]JOĊGHPHG\WRUVNLPZ\
GDZQLFWZHPNWyUHJRZVSyáZ\GDZFąE\áREUDFWZRMHVWDOEXPPra-
ZRVáDZLHZ3ROVFHSRGUHGDNFMą$QQ\5DG]LXNLHZLF]%RJDWRLOXVW
URZDQ\DOEXP]DZLHUDSXEOLNDFMHGRW\F]ąFHUyĪQ\FKDVSHNWyZREHF
QRĞFLSUDZRVáDZLD QD]LHPLDFK SROVNLFKKLVWRULL NXOWXU\WHRORJLL
PDODUVWZDDUFKLWHNWXU\SLĞPLHQQLFWZDPX]\NLDXWRUVWZDPLĊG]\
innymi profesorów Aleksandra Naumowa, Jerzego Nowosielskiego
L$QWRQLHJR0 LURQRZLF]D
:URNX QDNáDGHP EUDFWZDXND] Dá\ VLĊSUDFH KLVWRU\ F]QH
prof. Antoniego M ironowicza The O rthodox Church and Byelarus-
191
sian People, Ihum en Sawa Palmowski oraz monografia .RĞFLyáSUD
ZRVáDZQ\ZG]LHMDFKGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM wydana wspólnie z Uni-
ZHUV\WHWHPZ%LDá\PVWRNX6]F]HJyOQąSRSXODUQRĞü]\VNDáRZ\GD
ne przez bractw o opracowanie ĩ\FLHPRQDVW\F]QHZ5]HF]\SRV SROL
tejEĊGąFH SORQHPNRQIHUHQFMLQDXNRZHMS W Äĩ\FLHPRQDVW \F]QH
Z.RĞ FLHOHSUDZRVáDZQ\ PQDWHUHQLH5]HF] \SRVSROLWHM´5HGDNWR
rami wydania z bioru referatów byli A. M ironowicz , U. Pawluczuk
L3&KRPLN3UDFDWDREHMPXMHFDá\RNUHVLVW QLHQLDS UDZRVáDZ Q\FK
PRQDV WHUyZQD]LHPLDFKSROVNLFKGRF]DVyZQDPZ VSyáF]HV Q\FK
2SUyF]S U]HGVWDZLHQLDWáDKLVWRU\F]QRVS RáHF]QHJRZNWyU\PIXQ
NFMRQRZDá\LIXQNFMRQXMąNODV]WRU\SR]\FMDWDSU]HGVWDZLDUyZQLHĪ
PRQRJUDILHSRV ]F]HJyOQ\ FKRĞURGNyZRUD]LFKUROĊZNXOWXUDOQ\P
UHOLJLMQ\PJRVSRGDUF]\PLSROLW\F]Q\PĪ\FLXZ\]QDZ FyZSUDZR-
VáDZLD6ZRMHWHNVW\]DPLHĞFLOLPLĊG] \LQQ\PLNVES-DNXENVES
Grzegorz, prof. Ant oni M ironowicz, dr Andrzej Gil, dr Tomasz
.HPSDSURI:áRG]LPLHU]'HQLVRZSURI0 LNRáDM 1LNRáDMHZ NV
GU*U]HJRU]6RVQDRUD]NV$OHNV \.XU\áRZLF]3LRWU&KRPLN8U
V]XOD3DZOXF]XN(ZD7 URILPLXN+DOLQD6XU\QRZLF]/XGPLáD8W
rutko i Darius z M aliszewski9.
']LDáDOQRĞüZ\GDZQLF]DEUDFWZDE\áDQLHMDNRSRFKRGQąMHJRG]LD
áDOQRĞFLNXOWXUDOQRRĞZLDWRZHM3RGVWDZRZąIRUPąDNW\ZQRĞFLVWR
ZDU]\V]HQLDE\áRRUJDQL]RZDQLHSRSXODUQ\FKSUHOHNFMLLRGF]\WyZ
REHMPXMąF\FK WHPDW\NĊUHOLJLMQą KLVWRU\F]QąLVSRáHF]Qą 8PRĪOL
ZLDMąRQHUHDOL]DFMĊMHGQHJR]JáyZQ\FK]DGDĔRUJDQL]DFML²NV]WDá
WRZDQLHĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMĞZLHFNLFKZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLD
DSRSU]H]SU]\EOLĪHQLHLPWUDG\FMLNXOWXU\LWHRORJLL²ZáąF]HQLHLFK
ZĪ\FLH.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR:LHONLH RVLąJQLĊFLDQD W\PSROX
PLDáR.RáR%UDFWZDĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJR+DMQyZFH10.
:\NáDG\EUDFWZDRGE\ZDá\VLĊZSDUDILLSU]\VRERU]HĞZ0 LNRáD
MD&XGRWZyUF\DĞSRĞUyGSUHOHJHQWyZQDOHĪ\Z\PLHQLüNVPHWUR
SROLWĊ6DZĊLSURI$QWRQLHJR0 LURQRZLF]D2W\PMDNZLHOHVSUDZ
SRUXV]Dá\WHSUHOHNFMHĞZLDGF]ąW\WXá\Z\NáDGyZÄ=QDF]HQLHPRG
OLWZ\ZĪ\FLXFKU]HĞFLMDQLQD´Ä:\SUDZ\NU]\ĪRZHLLFKNRQVHNZHQ
FMHGODSUDZRVáDZLD´Ä0 LVMDEUDFWZSUDZRVáDZQ\FKZ3ROVFH´Ä
ODWXQLLEU]HVNLHM´Ä3UDZRVáDZLHZ$PHU\FH´Ä5RV\MVNLUHQHVDQVUH
9 7DPĪHQUV
10 7DPĪHQUV
192
OLJLMQ\ZSRF]ąWNDFK;;ZDZVSyáF]HVQRĞü´Ä2V]WXFHZLWUDĪ\´LWG
2GF]\W\WHRGE\ZDMąVLĊUyZQLHĪZLQQ\FKSDUDILDFKPLDVWDLGLHFH]
MLDWDNĪHQSZ/XEOLQLH:DUV]DZLH+DMQyZFHL%LHOVNX7DIRUPD
SURSDJRZDQLDP\ĞOLSUDZRVáDZQHMVSRWNDáDVLĊ]URVQąF\P]DLQWHUH
VRZDQLHPVáXFKDF]\DHIHNWW\FK G]LDáDĔE\áZLGRF]Q\FKRFLDĪE\
ZVWRMąFHMQDZ\VRNLPSR]LRPLHPHU\WRU\F]Q\PG\VNXVMLGRW\F]ąFHM
RPDZLDQ\FK ]DJDGQLHĔ
'XĪH]QDF]HQLHZĞUyGUyĪQRURGQ\FKG]LDáDĔ%UDFWZDPDRUJDQL
]RZDQLHVSRWNDĔ]DLQLFMRZDQ\FKZUF\NOHPZ\NáDGyZZUD
PDFK:V]HFKQLF\+XPDQLVW\F]QHMSU]\3ROLWHFKQLFH%LDáRVWRFNLHM
:\NáDG\E\á\SURZDG]RQHPLQSU]H]RMFDUHNWRUDGUD-HU]HJR7RIL
OXNDÄ2LVWRFLH3UDZRVáDZLDGUD-DURVáDZD.DG\ODNDÄ:VSyáRG
G]LDá\ZDQLHNXOWXU\SUDZRVáDZQHMLNXOWXU\áDFLĔVNLHMZ(XURSLH´
SURI0 LFKDáD0 DáRILHMHZDÄ2U\JHQHV´LÄ=QDF]HQLHLNRQ\ZĪ\FLX
&HUNZL´:URNXLG]LĊNLZVSyáSUDF\EUDFWZD]:\G]LD
áHP+XPDQLVW\F]Q\PGDZQHM%LDáRVWRFNLHM)LOLL8QLZHUV\WHWX:DU
V]DZVNLHJRUXV]\áDSLHUZV]DHG\FMD:V]HFKQLF\0 \ĞOL3UDZRVáDZ
QHMNWyUąZ\NáDGHPLQDXJXUDF\MQ\PSWÄ$XWRU\WHW&HUNZL3UDZR
VáDZQHM´RWZRU]\áNVDES6DZD11. Druga edycja Wszechnicy Kultury
3UDZRVáDZQHMUXV]\áDZSDĨG]LHUQLNXU-HMRUJDQL]DWRUDPLE\
áR%UDFWZRĞZ ĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRRUD] .DWHGUD7HRORJLL3UD
ZRVáDZQHM8QLZHUV\WHWXZ%LDá\PVWRNX:\NáDGLQDXJXUDF\MQ\SW
Ä.RĞFLRá\NDQRQLF]QH LQLHNDQRQLF]QH´Z\JáRVLá PHWURSROLWD6DZD
1DVWĊSQH SUHOHNFMHZUDPDFK :V]HFKQLF\ Z\JáRVLOL NV ES -DNXE
(„M odlitwa jako mistyczne spotkanie z Bogiem”), ks. bp Grzegorz
Ä(ZHQHPHQWVWDUF]HVWZDZHZVSyáF]HVQ\PĞZLHFLHŃVGU-HU]\
7RILOXNÄ3UDZRVáDZLHZHZVSyáF]HVQ\PĞZLHFLH´SURI$QWRQL0 L
URQRZLF]ÄĝZLĊWHPLHMVFDQD%LDáRVWRFF]\ĨQLH´LGU3LRWU&KRPLN
Ä.XOWLNRQ\Z&HUNZLSUDZRVáDZQHM´
2GSDĨG]LHUQLNDUGRPDMDURGE\ZDáDVLĊWU]HFLDHG\FMD
:V]HFKQLF\.XOWXU\3UDZRVáDZQHMNWyUąZ\NáDGHPSWÄ(XFKDU\V
W\F]Q\DVSHNW.RĞFLRáD´]DLQDXJXURZDáNVES-DNXE2JURPQ\P]D
LQWHUHVRZDQLHPFLHV]\áVLĊUyZQLHĪZ\NáDGSWÄ2EUD]Ī\FLDFKU]HĞ
FLMDQLQDZĞZLHWOHOLVWyZ$SRVWRáD3DZáD´Z\JáRV]RQ\SU]H]UHNWRUD
&KU]HĞFLMDĔVNLHM$NDGHPLL7HRORJLF]QHMZ:DUV]DZLHDESD-HUHPLD
V]D:UDPDFK:V]HFKQLF\RGE\á\VLĊWDNĪHQDVWĊSXMąFHZ\NáDG\
11 00DáRILHMHZ']LDáDOQRĞü...,s. 14,15.
193
Ä'XV]SDVWHUVWZRZ:RMVNX3ROVNLPŃWyU\Z\JáRVLáESKDMQRZVNL
0 LURQ3UDZRVáDZQ\2UG\QDULXV]:RMVND3ROVNLHJRÄĝZ$PEURĪ\
LMHJRUHFHSW\GXFKRZH´²ESELHOVNL*U]HJRU]Ä0 RQDVWHU6XSUD
VNLG]LĞLZSU]\V]áRĞFL´²DUFKLPDQGU\WD*DEULHOSU]HáRĪRQ\PR
QDVWHUX=ZLDVWRZDQLD10 3Z6XSUDĞOXÄ&KU\VWLDQL]DFMD]LHPSRO
VNLFK´²NVSURI0 DULDQ%HQG]D&KU]HĞFLMDĔVND$NDGHPLD7HROR
JLF]QDZ:DUV]DZLHÄ:VSyáF]HVQ\ HNXPHQL]PZRFHQLH.RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJR´²NVGU-HU]\7RILOXNUHNWRU3UDZRVáDZQHJR6H
minarium Duchow nego w Warszawie. Równie wielkim zaintereso-
ZDQLHPFLHV]\áDVLĊRVWDWQLDHG\FMD:V]HFKQLF\.XOWXU\3UDZRVáDZ
nej 2001/2002. Referentami na konferencji byli ks. metropolita prof.
zw. dr hab. Sawa, ks. abp prof. dr hab. Jeremiasz, ks. bp Jakub, ks.
ES*U]HJRU] NVES 0 LURQLLQQL 2SRZRG]HQLXSU]HGVLĊZ]LĊFLD
MDNLPE\áD:V]HFKQLFD.XOWXU\3UDZRVáDZQHMLRQLHVáDEQąF\P]D
LQWHUHVRZDQLXQLąVáXFKDF]\RSUyF]GRVNRQDá\FKZ\NáDGRZFyZLLQ
WHUHVXMąF\FKSRUXV]DQ\FKSU]H]QLFK]DJDGQLHĔ]DGHF\GRZDáDF\N
OLF]QRĞüLPSUH]\G]LĊNLF]HPXQDWUZDOHZSLVDáDVLĊRQDGRNDOHQ
GDU]DZ\GDU]HĔLQWHOHNWXDOQ\FK%LDáHJRVWRNX12.
:UEUDFWZRZVSyOQLH].DWHGUą7HRORJLL3UDZRVáDZQHM]RU
JDQL]RZDáRNRQIHUHQFMĊQDWHPDWÄ3LRWU0 RK\áDLSUDZRVáDZQDNXO
WXUDMHJRHSRNL´5RNSyĨQLHMRGE\áDVLĊ]DLQLFMRZDQDSU]H]VWRZD
rzyszenie konferencja pt. „500 lat Klasztoru Z wiastowania NM P
Z6XSUDĞOX´:UEUDFWZRZUD]]3UDZRVáDZQą'LHFH]Mą%LD
áRVWRFNR* GDĔVNą ]RUJDQL]RZ DáRPLĊG] \QDURGRZ ą NRQIHUHQFMĊ
Z6XSUDĞOXQDWHPDWÄ.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZG]LHMDFK5]HF]\
SRVSROLWHM´.RQIHUHQFMDWD]DSRF]ąWNRZDáDQRZąVHULĊV\PSR]MyZ
naukowych organizowanych przez bractwo.
:GQLDFKPDMDUZ%LDá\PVWRNXL6XSUDĞOXPLDáDPLHM
VFH ]RUJDQL]RZDQDSU]H] 'LHFH]MĊ%LDáRVWRFNR*GDĔVNą %UDFWZR
3UDZRVáDZQHĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRRUD]=DNáDG+LVWRULL.XOWXU
3RJUDQLF]D 8QLZHUV\WHWXZ%LDá\PVWRNX NROHMQDNRQIHUHQFMD QDX
NRZDÄ.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z5]HF]\SRVSROLWHMLZNUDMDFKVąVLHG
QLFKQDSURJX,,,W\VLąFOHFLD´-HM]DGDQLHPE\áRSU]\EOLĪHQLHVáXFKD
F]RPKLVWRULL.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ5]HF]\SRVSROLWHMLNUDMDFK
RĞFLHQQ\FKZUyĪQ\FKRNUHVDFKKLVWRU\F]Q\FKDWDNĪHRPyZLHQLHDN
WXDOQHJRVWDQXSUDZRVáDZLDZ3ROVFHLQDĞZLHFLH
12 „ Biuletyn Informacyjny”,2000, nr 4 (21),s. 8.
194
5HIHUDW\Z\JáRVLOLNVES-DNXENVGU+HQU\N3DSURFNLNVES
Artemiusz, ks. bp. M itrofan, ks. dr Jerzy Tofiluk, dr Ewa M atusz-
F]\NSURI:áRG]LPLHU]3DZOXF]XNSURI$QWRQL0 LURQRZLF]NV
prof. M arian Bendza, prof. Teresa Chynczewska-Hennel, ks. bp M i-
ron, ks. dr Grzegorz Sosna, dr Piotr Chomik i Urszula Pawluczuk.
0 DWHULDá\]NRQIHUHQFML]RVWDá\Z\GDQHGUXNLHPZNVLąĪFH.RĞFLyá
SUDZRVáDZQ\Z5]HF]\SRVSROLWHMLZNUDMDFKVąVLHGQLFK´SRGUHGDNFMą
3&KRPLND%LDá\VWRN 13.
:GQLDFK PDMDUEUDFWZRZH ZVSyáSUDF\]=DNáDGHP
Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Bia-
á\PVWRNXL3UDZRVáDZQą'LHFH]Mą%LDáRVWRFNR*GDĔVNą]RUJDQL]R
ZDáRNRQIHUHQFMĊQDXNRZąSWÄĩ\FLHPRQDVW\F]QHZ.RĞFLHOHSUD
ZRVáDZQ\PQDWHUHQLH5]HF]\SRVSROLWHM´7HPDW\NDREUDGREHMPR
ZDáDFDá\RNUHVLZV]\VWNLHDVSHNW\G]LDáDOQRĞFLSUDZRVáDZQ\FKNODV]
WRUyZQDWHU\WRULXPGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM:\NáDG\QDVSRWND
QLXZ\JáRVLOLPLĊG]\LQQ\PLNVES-DNXE²Ä0 RQDVW\F\]PŃVES
*U]HJRU]²Ä:LHOF\RMFRZLHĪ\FLDPRQDVW\F]QHJRQD5XVL´SURI
$QWRQL0 LURQRZLF]²Äĩ\FLHPRQDVW\F]QHZGDZQHM5]HF]\SRVSR
OLWHM´GU$QGU]HM*LO²Äĩ\FLHPRQDVW\F]QHQDWHUHQLHGLHFH]MLFKHá
PVNLHMGRNRĔFD;9,ZLHNX´GU7RPDV].HPSD²Ä)XQGDFMHPR
QDVWHUyZSUDZRVáDZQ\FKZSLHUZV]HMSRáRZLH;9,,ZLHNXQDWHUHQLH
5]HF]\SRVSROLWHM´SURI:áRG]LPLHU]'HQLVRZ²Ä0 RQDVWHUNXWH
LĔVNLNRáR2UV]\´SURI0 LNRáDM1LNRáDMHZ²Ä0 RQDVWHUáDZU\V]RZ
VNLMDNRFHQWUXPNXOWXU\ELDáRUXVNLHMŃVGU*U]HJRU]6RVQD²Ä0 R
QDVWHUNUDVQRVWRFNL´RUD]G]LDáDF]HQDV]HJREUDFWZDNV$OHNV\.X
U\áRZLF]3LRWU&KRPLN8UV]XOD3DZOXF]XN(ZD7URILPLXN+DOLQD
6XU\QRZLF]/XGPLáD8WUXWNR0 DWHULDá\]WHMNRQIHUHQFML]RVWDá\UyZ
QLHĪRSXEOLNRZDQH.VLąĪNDĩ\FLHPRQDVW\F]QHZ5]HF]\SRVSROLWHM,pod
UHGDNFMą$0 LURQRZLF]D83DZOXF]XNL3&KRPLND]RVWDáDSR]\
W\ZQLHSU]\MĊWDSU]H]F]\WHOQLNyZ14.
:URNX%UDFWZRZUD]]3UDZRVáDZQą'LHFH]Mą%LDáRVWRFNR
*GDĔVNąL=DNáDGHP+LVWRULL.XOWXU3RJUDQLF]D8QLZHUV\WHWXZ%LD
á\PVWRNX ]RUJDQL]RZDáRNROHMQą NRQIHUHQFMĊQDXNRZą SRĞZLĊFRQą
Ä6]NROQLFWZXSUDZRVáDZQHPXZ5]HF]\SRVSROLWHM´-HMXF]HVWQLND
PLE\OLPLĊG]\LQQ\PLNVES-DNXENVES*U]HJRU]NVDES:RM
13 7DPĪHV
14 7DPĪHQUV
195
FLHFK=LĊEDNVES(GZDUG 2]RURZVNL:ĞUyGUHIHUHQWyZ]QDOHĨOL
VLĊ]QDNRPLFL]QDZF\SUREOHPDW\NLNVES*U]HJRU]NVES-DNXE
prof. dr hab. Antoni M ironowicz, prof. dr hab. Teresa Chynczew-
VND+HQQHOSURIGUKDE0 LNRáDM1LNRáDMHZ NVSURIGUKDE6WD
QLVáDZ1DE\ZDQLHFGU7RPDV].HPSDGU-DQ=LHQLXNGU-DURVáDZ
M atwiejuk, ks. dr Jerzy Tofiluk, ks. dr Grzegorz Sosna, mgr Halina
Surynowicz, mgr Urszula Pawluczuk i mgr Tatiana Ciaocaru. M ate-
ULDá\]WHMNRQIHUHQFMLXND]Dá\VLĊGUXNLHPZRVREQHMSR]\FMLNVLąĪ
NRZHMSRGUHGDNFMą$0 LURQRZLF]D83DZOXF]XNL3&KRPLND15.
&]áRQNRZLH EUDFWZD EUDOL XG]LDáZ NRQIHUHQFMDFK GRW\F]ąF\FK
SUREOHPDW\NLHNXPHQLF]QHM DWDNĪH ZREFKR
GDFKURF]QLF\XWZRU]HQLD6WXGLXP7HRORJLL3UDZRVáDZQHM8QL
ZHUV\WHWX:DUV]DZVNLHJRLOHFLD3UDZRVáDZQHJR6HPLQDULXP'X
FKRZQHJRZ:DUV]DZLH:DĪQ\PSXQNWHPW\FKREFKRGyZE\áDNRQ
IHUHQFMDQDXNRZDQDNWyUHMMHGQ\P]SUHOHJHQWyZE\áSURI$QWRQL
0 LURQRZLF]²SU]HGVWDZLFLHO=DU]ąGX*áyZQHJR%UDFWZDĞZĞZ
&\U\ODL0 HWRGHJR3RGF]DVZV]\VWNLFKZ\ĪHMZ\PLHQLRQ\FKVSRW
NDĔXF]HVWQLF]ąF\ZQLFKF]áRQNRZLHEUDFWZDSU]HGVWDZLDOLVWDQRZL
VNR&HUNZL RGQRĞ QLHG\VNXW RZDQHM WHPDW\ NL16 2SUyF] XG]LDáX
ZSU]HGVLĊZ]LĊFLDFKRJyOQRSROVNLFKEUDFWZRXF]HVWQLF]\áRUyZQLHĪ
ZG]LDáDQLDFKRFKDUDNWHU]H PLĊG]\QDURGRZ\PQS ZREFKRGDFK
OHFLD3UDZRVáDZQHM&HUNZLQD%LDáRUXVLZU]HĞQLDU
Z0 LĔVNX L3RáRFNXRUD] ZNRQIHUHQFMDFKQDXNRZ\FK Z:LOQLH
0 RVNZLH%U]HĞFLXLZH/ZRZLH17.
3ORQHPG]LDáDOQRĞFL%UDFWZD3UDZRVáDZQHJRĞZĞZ&\U\ODL0 H
WRGHJRZG]LHG]LQLHNXOWXUDOQRRĞZLDWRZHMZ\GDZQLF]HMLQDXNR
ZHMVąG]LHVLąWNLRGF]\WyZSUHOHNFMLNRQIHUHQFMLLV\PSR]MyZQDX
NRZ\FKRUJDQL]RZDQ\FKSU]H]F] áRQNyZV WRZDU]\V] HQLDDWDNĪH
OLF]QHSU]HGVLĊZ]LĊFLDZ\GDZQLF]HNWyU\ FKFHORZ RĞüZREHFĪ\
ZHJR ]DLQWHUHVRZDQLD MDNLH Z]EXG]Dá\LZ]EXG]DMą XRGELRUFyZ
W\FK G]LDáDĔQLHPRĪH E\üNZHV WLRQRZDQD.RQFHQWUDFMDDNW\Z
QRĞFL EUDFWZ DQD UHDOL]DFMLFHOyZ HGXNDF\MQ\FKZ\ QLND ]DUyZQR
]SU]\MĊW\FKSRGF]DVSRZRá\ZDQLDRUJDQL]DFML]DáRĪHĔMDNWHĪ]IDN
WX ĪHEUDFW ZRUHSUH]HQWXMHLSURSDJXMHSRJOąG\SUDZ RVáDZQHMLQ
15 M.Bendza, 6]NROQLFWZRS UDZRVáDZQHZ5]HF]\SRVSROLWHM,„Biuletyn Informacyjny”,
2002, nr 3-4(24), s. 6.
16 „ Biuletyn Informacyjny”,2000, nr 2-3 (20),s. 3.
17 00DáRILHMHZ']LDáDOQRĞü...,s.17.
196
teligencji i do takiego adresata kieruje swe poczynania. Ich efek-
WHPMHVWZ]EXG]HQLH]DLQWHUHVRZDQLDZ\]QDZFyZSUDZRVáDZLDZáDV
QąNXOWXUąRUD]QLZHODFMDVWHUHRW\SXQLHZ\NV]WDáFRQHJRSUDZRVáDZ
QHJR%LDáRUXV LQDNWyU\SRNXW XMHMHV] F]HQD3 RGODVLX3R]DW\ PSR
ODWDFKRGĪHJQ\ZDQLDVLĊRGZáDV Q\FKNRU]HQLSU]H]SUDZRV áDZQą
LQWHOLJHQFMĊSR]QDQLHG]LHMyZ LUROL&HUNZLQD]LHPLDFK5]HF] \SRV
SROLW HMSU]\F]\QLáRV LĊGRRGURG]HQLDMHMWRĪ VDPRĞFL1LHEH] ]QD
F]HQLDMHVWUyZQLHĪIDNWĪHG]LDáDQLDEUDFWZD]DSR]QDMą]G]LHG]LF
WZHPPDWHULDOQ\PLGXFKRZ\PSUDZRVáDZLD
** *
2GSRF]ąWNXLVWQLHQLDEUDFWZFHUNLHZQ\FKZDĪQ\PDVSHNWHPDN
W\ZQRĞFLE\áRQLHVLHQLHSRPRF\SRWU]HEXMąF\P7HFKOXEQHWUDG\FMH
EUDFWZFHUNLHZQ\FKVWDUDáRVLĊNRQW\QXRZDü%UDFWZR3UDZRVáDZQH
ĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJR3RPLPRĪHDNW\ZQRĞüRUJDQL]DFMLXNLH
UXQNRZDQD]RVWDáDQDG]LDáDOQRĞüNXOWXUDOQRRĞZLDWRZąWRSUDFDFKD
U\WDW\ZQDQLH VWDQRZLáDPDUJLQHVX MHJRG]LDáDĔ :DĪQąLQLFMDW\Zą
E\áRUyZQLHĪQDZLą]DQLHZVSyáSUDF\]ILUPDPLLSU]HGVLĊELRUVWZDPL
SU\ZDWQ\PLNWyU\FKGDU\EUDFWZRV\VWHPDW\F]QLHUR]SURZDG]DáR
ZĞUyGXERJLFK3RPRFFKDU\WDW\ZQDSRZLą]DQDE\áDF]ĊVWR]SLHOJ
U]\PNDPLRUJDQL]RZDQ\PLSU]H]VWRZDU]\V]HQLHLNLHURZDQDJáyZ
QLHGRĞURGRZLVNPRQDVW\F]Q\FK3RF]DMRZD*URGQD:LOQD0 LĔ
VNDĩ\URZLF3HWHUVEXUJD
%UDFWZR3UDZRVáDZQHĞZĞZ&\U\ODL0HWRGHJRF]\QQLHXF]HVWQL
F]\áRZRUJDQL]DFMLSRPRF\GODOXG]LSRWU]HEXMąF\FKZNUDMXL]DJUD
QLFą3RPRFGODRILDUZRMQ\ZE\áHM-XJRVáDZLLDWDNĪHQDU]HF]S RZR
G]LDQZ3ROVFH QD=DNDUSDFLX L%LDáRUXVL]RVWDáD ]RUJDQL]RZDQDZH
ZVSyáSUDF\]%UDFWZHPĞZ0 LNRáDMD$NW\ZQRĞüWDZ\PDJDáDRJURP
Q\FKG]LDáDĔRUJDQL]DF\MQ\FKSUDF\IL]\F]QHMLZVSyáSUDF\]SODFyZ
NDPLG\SORPDW\F]Q\PLKDQGORZ\PLLJRVSRGDUF]\PLUyĪQ\FKSDĔVWZ
DIDNWĪHXGDáRVLĊMą]UHDOL]RZDüZ\VWDZLDGREUHĞZLDGHFWZRR]DDQ
JDĪRZDQLXF]áRQNyZEUDFWZD2SUyF]SODFyZNLELDáRVWRFNLHMZG]LD
áDOQRĞüILODQWURSLMQą DQJDĪRZDá\VLĊ UyZQLHĪNRáD WHUHQRZHEUDFWZD
:SDUDILLĝZ7UyMF\Z+DMQyZFHSU]HGVWDZLFLHOHVWRZDU]\V]HQLD]RU
JDQL]RZDOLZLJLOLĊGODVDPRWQ\FKLFKRLQNĊGODG]LHFLDUD]ZPLHVLąFX
RGE\ZDá\VLĊWDPOHNFMHMĊ]\NDVWDURFHUNLHZQRVáRZLDĔVNLHJR
%UDFWZR3UDZRVáDZQHLPĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRZVSLHUDáR
UyZQLHĪEXGRZĊFHUNZLQSRGEXGRZĊFHUNZL=ZLDVWRZDQLD10 3
197
Z6XSUDĞOXLXUXFKRPLRQHJR ZU &HQWUXP.XOW XU\ 3UDZR
VáDZQHMZ%LDá\PVWRNX=DU]ąG%UDFWZD]DLQLFMRZDáV\VWHPDW\F]Qą
DNFMĊ]ELHUDQLDIXQGXV]\QDU]HF]NODV]WRUXZ6XSUDĞOX%UDFWZRXIXQ
GRZDáRMHGHQ]G]ZRQyZGODFHUNZL=ZLDVWRZDQLD10 3Z6XSUDĞ
OXLSU]HND]DáRĞURGNLILQDQVRZHQDEXGRZĊSDUNDQXFHUNZL:V]\VW
NLFKĝZLĊW\FKRUD]QDEXGRZĊLUHPRQW\LQQ\FKRELHNWyZFHUNLHZ
Q\FK%UDFWZRZVSLHUDáRILQDQVRZRG]LDáDOQRĞüVWDWXWRZąLQQ\FKRU
JDQL]DFMLFHUNLHZQ\FKLLFKDNFMHFKDU\WDW\ZQH8G]LHOLáRUyZQLHĪSR
PRF\ZZ\SRVDĪHQLX3UDZRVáDZQHJR'RPX0 LáRVLHUG]LDÄ6DPDU\
WDQLQ´Z+DMQyZFHSRZVWDáZUL'RPX3RPRF\6SRáHF]QHM
Z.RĪ\QLHXWZRU]RQ\ZU18.
3RZRáDQLH ZU.RPLWHWX :\ERUF]HJR PLDáR QDFHOX XDN
W\ZQLHQLH LLQWHJUDFMĊVSRáHF]QRĞFL S UDZRVáDZQHMPLDVWD ERZLHP
ZV]\VF\NDQG\GDFLQDUDGQ\FKZ\]QDQLDSUDZRVáDZQHJRZ\VWąSLOLQD
ZVSyOQHMOLĞFLHQLH]DOHĪQLHRGVZ\FKSRJOąGyZV\PSDWLLUyĪQLFQD
URGRZ\FK,QLFMDWRUHPMHJRXWZRU]HQLDE\áR%UDFWZR3UDZRVáDZQH
ĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRRUD]%UDFWZR0 áRG]LHĪ\3UDZRVáDZQHM
Z%LDá\PVW RNX :SUDFDFKNRPLWHWX EUDOL XG]LDá SU]HGVWDZLFLHOH
EUDFWZFHUNLHZQ\FKLRUJDQL]DFMLELDáRUXVNLFKNWyU]\SU]\VWąSLOLGR
.RPLWHWX:\ERUF]HJR3UDZRVáDZQ\FK:Z\QLNXZ\ERUyZNDQG\
GDFL.:3$QWRQL0 LURQRZLF]L0 LNRáDM:DZUHQLXN]RVWDOLUDGQ\PL
5DG\0 LHMVNLHMZ%LDá\PVWRNX19.
%DUG]RLVWRWQ\PSU]HGVLĊZ]LĊFLHPZNWyUH]DDQJDĪRZDOLVLĊSU]HG
VWDZLFLHOH%UDFWZDĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRE\áD5DGD6SRáHF]QR
(NRQRPLF]QDSU]\3UDZRVáDZQ\P$UF\ELVNXSLH%LDáRVWRFNR*GDĔ
VNLPSRZRáDQDGRĪ\FLDZU]HĞQLDUSU]H]PHWURSROLWĊ6D
ZĊ3RZVWDQLH5DG\E\áRRGSRZLHG]LąQDSRVWXODW\]JáDV]DQHSU]H]
LQWHOLJHQFMĊSUDZRVáDZQąGRVWU]HJDMąFą NRQLHF]QRĞüVSUDZQHJRUH
DJRZDQLDQD]PLDQ\XUHJXORZDĔSUDZQ\FKZUDPDFKNWyU\FKIXQN
FMRQXMH.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFHF]\QDG\QDPLNĊV\WXDFMLVSR
áHF]QRSROLW\F]QHM=DGDQLH 56(MDNR FLDáDNRQVXOWDF\MQHJR LRSL
QLRWZyUF]HJRSROHJDáRQDSRGHMPRZDQLXLQLFMDW\ZPDMąF\FKQDFH
OXGREUR&HUNZLLMHMZLHUQ\FKXZ]JOĊGQLDMąF]PLHQLDMąFąVLĊV\WX
DFMĊVSRáHF]QRJRVSRGDUF]ąZNUDMXLUHJLRQLH&]áRQNRZLH5DG\6SR
áHF]QR(NRQRPLF]QHMUHSUH]HQWRZDOLUyĪQHJUXS\]DZRGRZHLVSR
18 „ Biuletyn Informacyjny”,1999, nr 18,s. 2-3; nr 4 (21), s. 8; nr 3-4 (24),s. 6, 7.
19 7DPĪHQUV
198
áHF]QH:ĞUyGMHMF]áRQNyZE\OLSUDZQLF\SURIHVRURZLHLQDXNRZF\
ELDáRVWRFNLFKZ\ĪV]\FKXF]HOQLG]LHQQLNDU]HOHNDU]HSUDFRZQLF\RĞ
ZLDW\LZ\FKRZDQLDDWDNĪHSU]HGVLĊELRUF\SU\ZDWQLLQĪ\QLHURZLH
WHFKQLF\:VNáDG5DG\ZFKRG]LOLUDGQLPLDVWD%LDáHJRVWRNX$QWRQL
0 LURQRZLF]L0 LNRáDM:DZUHQLXNRUD]-DQ6XFKRGRáD²SU]HGVWD
ZLFLHO%UDFWZD3UDZRVáDZQHJRZ+DMQyZFH20.
:NROHMQ\FKZ\ERUDFKVDPRU]ąGRZ\FKZUprzedst awiciel
EUDFW ZD$QWRQL0 LURQRZ LF]]RVWDáUDGQ\P5DG\0 LHMVNLHMZ %LD
á\PVW RNXLZODWDFK S HáQLá IXQNFMĊZLFHSU]HZRGQLF]ą
FHJR5DG\0 LDV WD:SDĨG]LHUQLNXUSU]HZRGQLF]ąF\%UDFW
ZDSURI$QWRQL0 LURQRZ LF]MDNRMHG\Q\]HVSRáHF]QRĞFLSUDZRV
áDZQHMVWDUWRZDáZZ\ERUDFKQD SUH]\GHQWDPLDVWD%LDáHJRV WRNX
8]\VNDQ\Z\QLNSRSDUFLDZVND]XMHĪHVSRáHF]QRĞüSUDZRVáDZ
QD%LDáHJRVW RNXSUDJQLHPLHüZáDVQąQLH]DOHĪQąUHSUH]HQWDFMĊZH
ZáDG]DFKVDPRU]ąGRZ\FKLSDĔVWZRZ\FK:DUW\PSRGNUHĞOHQLDMHVW
XG] LDáF] áRQNyZ =DU]ąGX%UDFWZ D :áDG\VáDZD3LHWUXND 3LRWUD
&KRPLND+DOLQ\*U\N/XGPLá\8 WUXWNRL*UDĪ\Q\*UHVLXNZZ\
ERUDFKVDPRU] ąGRZ\FKZ U ]UDPLHQLD%LDáRUXVNLHJR .RPL
WHWX:\ERUF]HJRZ%LDá\PV WRNX
3RĞUyGLQQ\FKS U]HGVLĊZ]LĊüVSRáHF]QRSROLW\F]Q\FKZNWyUHEUDF
WZRDQJDĪRZDáRVLĊSRSU]H]VZ\FKSU]HGVWDZLFLHOLQDOHĪ\Z\PLHQLü
F]\QQ\LFKXG]LDáZSUDFDFK.RPLVML3UDZ&]áRZLHNDRUD]Z+HOVLĔ
VNLHM)XQGDFML3UDZ&]áRZLHND=UDPLHQLD)XQGDFMLF]áRQNRZLHVWR
ZDU]\V]HQLDVSRWNDOLVLĊ]SURI7DGHXV]HP=LHOLĔVNLPLSURI$QG
U]HMHP=ROOHPSHáQLąF\PLIXQNFMĊU]HF]QLNDSUDZRE\ZDWHOVNLFK
ZFHOXSU]HG\VNXWRZDQLDSRáRĪHQLDPQLHMV]RĞFLQDURGRZ\FKLZ\]
QDQLRZ\FKQDWHUHQLHZRMHZyG]WZDSRGODVNLHJR&]áRQNRZLH%UDF
WZD3UDZRVáDZQHJRĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJREUDOLUyZQLHĪXG]LDá
ZVSRWNDQLDFK]HZV]\VWNLPLPQLHMV]RĞFLDPLZ\]QDQLRZ\PLZ5]H
F]\SRVSROLWHM3U]HGVWDZLFLHOHEUDFWZDEUDOLXG]LDáZSRVLHG]HQLX6HM
PRZHM.RPLVML0 QLHMV]RĞFL1DURGRZ\FKL(WQLF]Q\FKZRJyO
QRS ROVNLP V\PSR]MXP SW Ä3 UDZD F]áRZLHND FKRUHJRQD $,'6´
V\PSR]MXPZ6XSUDĞOXSWÄ6SUDZ\SREUDW\PF]H3ROVND²
Wschód” (1990) czy spotkaniu pt. „Unia brzeska i jej historyczne
LHNOH]MRORJLF]QHVNXWNL´ 21.
20 7DPĪHQUV
21 00DáRILHMHZ']LDáDOQRĞü...,s. 16-17,20.
199
:RVWDWQLHMNDGHQFMLEUDFWZDV]F]HJyOQąDNW\ZQRĞFLąZ\ND]DOLVLĊ
QDVWĊSXMąF\F]áRQNRZLH =DU]ąGX$QWRQL 0 LURQRZLF]3LRWU &KR
PLN8UV]XOD3DZOXF]XN1HOD6]F]XND*UDĪ\QD*UHVLXN/XGPLáD
8WUXWNR+DOLQD6XU\QRZLF]:LHVáDZ,ZDQLXN$OHNVDQGHU%LV]F]XN
:FLąJXRVWDWQLHMNDGHQFMLSRMDZLOLVLĊQRZLG]LDáDF]HNWyU]\EH]LQ
WHUHVRZQLHZáąF]\OLVLĊGRMHJRG]LDáDOQRĞFLVWDWXWRZHMF]HUZFD
URGE\áVLĊ9:DOQ\=MD]G%UDFWZDQDNWyU\PZ\EUDQRQRZ\
]DU]ąG3U]HZRGQLF]ąF\P]RVWDáSURI$QWRQL0 LURQRZLF]DMHJR]DV
WĊSFDPL² GU3LRWU &KRPLNGU -DQ=LHQLXN LPJU8UV]XOD 3DZOX
F]XN:=DU]ąG]LH]QDOHĨOLVLĊPLĊG]\LQQ\PL+DOLQD6XU\QRZLF]VHN
UHWDU]/XGPLáD8WUXWNRVNDUEQLN:LHVáDZ,ZDQLXN-DURVáDZ6]\U
NRZLHF*UDĪ\QD*UHVLXN-DQ6P\N$QQD6P\N.RMáR-DQ$QGUH
juk, Nela Szczuka, Anna Korol, Ewa Trofimuk i Halina Gryk22. Brac-
WZRZHV]áRZQRZąNDGHQFMĊVZHMG]LDáDOQRĞFLJUXGQLDUQD
]HEUDQLX =DU]ąGX%UDFWZD UH]\JQDFMĊ]IXQNFML SU]HZ RGQLF]ąFHJR
]áRĪ\áSURI$QWRQL0 LURQRZLF]:WHMV\WXDFMLIXQNFMĊSU]HZRGQL
F]ąFHJR=DU]ąG%UDFWZDSRZLHU]\áGURZL3LRWURZL&KRPLNRZL23.
22 „ Biuletyn Informacyjny”,2002, nr 3-4 (24),s. 2.

23 7DPĪHV
200
=DNRĔF]HQLH
']LHMHEUDFWZFHUNLHZQ\FKZ5]HF]\SRVSROLWHMZVND]XMąĪHQLH
E\á\RQHLQVW\WXFMDPLPDVRZ\PL=DZV]HVNXSLDá\QDMEDUG]LHMDN
W\ZQąF]ĊĞüVSRáHF]QRĞFLS UDZRVáDZQHM6WDXURSLJLDOQHEUDFWZROZRZ
VNLHQLJG\QLHPLDáRZLĊFHMDQLĪHOLSLĊüG]LHVLĊFLXF]áRQNyZ3RPLPR
QLHOLF]QHJR VNáDGX URODEUDFWZ PLDáDFKDUDNWHU RJyOQRVS RáHF] Q\
:GDZQHM5]HF]\SRVSROLWHMEUDFWZDFHUNLHZQHZ\UDĪDá\SROLW\F]QH
LUHOLJLMQHLQWHUHV\ VSRáHF]QRĞFLUXVNLHM2EURQD SUDZRVáDZLDRERN
G]LDáDOQRĞFL ILODQWURSLMQHMLRĞZLDWRZHM VWDáDVLĊ GODQLFK ]DGDQLHP
SULRU\WHWRZ\P.RĞFLyáSUDZRVáDZQ\]DZV]HPLDáZEUDFWZDFKVR
OLGQHZVSDUFLHZZ\SHáQLDQLXVZHMPLVML%UDFWZD]RVWDá\ZLHUQHSUD
ZRVáDZLXQDZHWZWHG\NLHG\RGÄZLDU\JUHFNLHM´RGHV]áDKLHUDUFKLD
LGXFKRZQL8VFK\áNX,5]HF]\SRVSROLWHMSU]\SUDZRVáDZLXSR]RV
WDá\MHG\QLH WHRĞURGNL NWyUHPLDá\ QDVZ\P WHUHQLHEUDFWZD FHU
NLHZQH'R QLFKWHĪQD ]LHPLDFKOLWHZVNLFK LELDáRUXVNLFKRGZRá\
ZDáDVLĊKLHUDUFKLDFHUNLHZQDZ;,;ZZRNUHVLHV]F]HJyOQLHWUXG
Q\PGODSUDZRVáDZLD0 HWURSROLWD'LRQL]\ZNRĔFXODWGZXG]LHV
W\FKXELHJáHJRVWXOHFLDZLG]LDáZQLFKMHG\QąVLáĊZVSLHUDMąFąKLHUDU
FKLĊFHUNLHZQą ,FKUROĊ UR]XPLHMąWHĪ REHFQLĞZLDWOL KLHUDUFKRZLH
LGXFKRZQL.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRZ3ROVFH
Rozwój bractw cerkiewnych w dawnej Rzeczypospolitej i ich res-
W\WXFMDZ;,;L;;ZĞZLDGF]\RUROLMDNąRGJU\ZDOLĞZLHFF\ZĪ\
FLX.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR:.RĞFLHOHEL]DQW\MVNLPLURV\MVNLPW DNL
PDVRZ\XG]LDáĞZLHFNLFKZĪ\FLXUHOLJLMQ\PQLHE\áPRĪOLZ\*áRV
EUDFWZFHUNLHZQ\FK]ZáDV]F]DZZDUXQNDFKV]ODFKHFNLHM5]HF]\SRV
SROLWHML]DJURĪHQLDGOD.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJR]HVWURQ\LQQRZLHU
FyZE\á]DZV]HRGELHUDQ\]QDMZLĊNV]ąSRZDJą$ZLĊFQLHOLF]HE
201
QRĞüRVyEVNXSLRQ\FKZEUDFWZDFKFHUNLHZQ\FKDLFKVLáDRGG]LDá\
ZDQLDGHF\GRZDá\ RUROLWHM RUJDQL]DFMLZG]LHMDFK SUDZRVáDZLDQD
]LHPLDFK5]HF]\SRVSROLWHM%UDFWZDSURZDG]Lá\ZLĊFV]NRá\FHUNLHZ
QHV]SLWDOHLSU]\WXáNLXUXFKDPLDá\GUXNDUQLHNWyUHZ\GDZDá\SR
WU]HEQą .RĞFLRáRZLSUDZRVáDZQHPX OLWHUDW XUĊFHUNLHZQą EURQLá\
SUDZ .RĞFLRáDLVSRáHF]QRĞFL UXVNLHMQD VHMPDFKVHMPLNDFK SU]HG
WU\EXQDáDPLLVąGDPL(OLW\VSRáHF]QRĞFLUXVNLHMZVSLHUDá\PDWHULDO
QLHSDUDILHĞZLHFNLHL]DNRQQH6WDUV]\]QDEUDFWZDQDG]RURZDáDĪ\
cie moralne duchownych i wiernych. Ten zbiorowy patronat dopro-
ZDG]LáGRSR]\W\ZQ\FKSU]HPLDQZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\P:;9,,
L;9,,,ZWREUDFWZDFHUNLHZQHSU]HMĊá\QDVLHELHSU]\ZLOHMHLRER
ZLą]NLZ\QLNDMąFH]SUDZDNWLWRUVWZDLSDWURQDWX3RVWDZDV]ODFKW\
LPLHV]F]DĔVWZDUXVNLHJRRNUHĞOLáDUROĊEUDFWZFHUNLHZQ\FKMDNRJáyZ
QHJRREURĔF\SUDZRVáDZLD3DQXMąF\ZQLFKVZRLVW\GHPRNUDW\]P
ZSRGHMPRZDQLXGHF\]MLMHG\QLHZ]PDFQLDáLQVW\WXFMHEUDFNLH
Po upadku I Rzeczypospolitej, w warunkach polityczno-religijnych
;,;Z URODEUDFWZFHUNLHZQ\FK LHOHPHQWXĞZLHFNLHJR XOHJáDFDá
NRZLWHM]PLDQLH5RV\MVNL.RĞFLyá3UDZRVáDZQ\JRG]LáVLĊQDUHVW\
WXFMĊ EUDFWZZ\áąF]QLH QDWHUHQLH HWQLF]QLHLZ\]QDQLRZR PLHV]D
Q\P$OHLZW\FKXZDUXQNRZDQLDFKĞZLDGRPRĞü]QDF]HQLDĞZLHF
NLFKZĪ\FLXFHUNLHZQ\PE\áDGXĪD%UDFWZDSU]HMPRZDá\SURZD
G]HQLHV]NyáELEOLRWHNRSLHNĊQDG]XERĪDá\PLLFKRU\PLZLHUQ\PL
2JUDQLF]HQLHPG]LDáDOQRĞFLEUDFWZE\áR LFKSR]RVWDZDQLHSRGVWD
á\PQDG]RUHPKLHUDUFKLLFHUNLHZQHM'RSLHURZ,,5]HF]\SRVSROLWHM
EUDFWZD FHUNLHZQHRG]\VNDá\ VZRMąQLH]DOHĪQRĞü LSRGPLRWRZRĞü
ZVWUXNWXUDFK.RĞFLRáD SUDZRVáDZQHJR:UDFDQR GRWUDG\FML GDZ
QHM5]HF]\SRVSROLWHM²] QDF]QHJR]DDQJDĪRZDQLDVLĊĞZLHFNLFKZĪ\
FLHVZHJR.RĞFLRáD:NRQVHNZHQFMLEUDFWZDQD:Rá\QLXZ:LOQLH
L*URGQLHVWDá\VLĊZ\UD]LFLHODPLUHOLJLMQ\FKLQDURGRZ\FKSRVWDZVSR
áHF]QRĞFLSUDZRVáDZQHM:LFKNUĊJXSRMDZLá\VLĊSURMHNW\ELDáRUXWH
QL]DFMLLXNUDLQL]DFML.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRRUD]REURQ\MHJRQLH
]DOHĪQRĞFL0 LPRNRQIOLNWyZ]KLHUDUFKLąEUDFWZDFHUNLHZQHSR]RV
WDZDá\QDGDOMHG\Q\PMHMUHDOQ\PZVSDUFLHP
-HV]F]H WUXGQLHMMHVW RNUHĞOLüUROĊ EUDFWZZ3ROVFH SRZ RMHQQHM
3UDNW\F]QLHEUDFWZDFHUNLHZQHG]LDáDMąRGU2SLVDQHZGZyFK
RVWDWQLFKUR]G]LDáDFKIRUP\G]LDáDOQRĞFLEUDFWZZVND]XMąQDNXOW\
wowanie wielkiej tradycji organizacji cerkiewnych z czasów dawnej
202
5]HF]\SRVSROLWHMLRNUHVXPLĊG]\ZRMHQQHJR$NW\ZQRĞüĞZLHFNLFK
VNXSLRQ\FKZEUDFWZDFKMHVWWDNVDPRZDĪQDG]LĞMDNLZPLQLRQ\FK
VWXOHFLDFK'R WDNLHMUHIOHNVML QDVXZDMąSRGRELHĔVWZD SUREOHPyZ
]MDNLPLVSRW\NDMąVLĊEUDFWZDQDVW\NX]PLHMVFRZ\PLELVNXSDPLLGX
FKRZLHĔV WZHP RUD] S RGRELHĔVWZ HP]DGDĔ SU]HG NWyU\ PL VW RMą
ZVSyáF]HVQHRUJDQL]DFMHFHUNLHZQH1DGDOQLHVLHQLHSRPRF\GXFKR
ZHMLPDWHULDOQHMEOLĨQLPMHVWDNWXDOQH:FLąĪSLHUZV]RSODQRZ\P]D
GDQLHPSR]RVWDMHSRJáĊELDQLHĞZLDGRPRĞFLUHOLJLMQHMZLHUQ\FK%UDF
WZDPDMąUyZQLHĪZLHOHGR] URELHQLDZUR]ZRMXRĞZLDW\LNXOWXU\SUD
ZRVáDZQHMRUD]ZHZVSDUFLXPDWHULDOQ\PVZRMHM&HUNZL+LVWRU\F]
QHGRĞZLDGF]HQLDG]LDáDOQRĞFLEUDFWZFHUNLHZQ\FKZVND]XMąQDVWDáą
SRWU]HEĊ IXQNFMRQRZDQLDWHJR W\SXRUJDQL]DFML GODGREUD .RĞFLRáD
SUDZRVáDZQHJRLMHJRZLHUQ\FK
203
Wybrana literatura
Bardach J., Bractwa cerkiewne na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej
Z;9,;9,,Z., „Kwartalnik Historyczny”, R. LXXIV, z. 1, War-
szawa 1967.
%LHĔNRZVNL/2UJDQL]DFMD.RĞFLRáDZVFKRGQLHJRZ3ROVFH, [w:] .RĞ
FLyáZ3ROVFH:LHNL;9,;9,,,W,,SRG UHG-.áRF]RZVNLH
go, Kraków 1969.
Charkiewicz J., %UDFWZD0áRG]LHĪ\3UDZRVáDZQHMZ3ROVFH%LDá\VWRN
1985.
Flerow I. O., 2SUDZRVáDZQ\FKFHUNRZQ\FKEUDWVWZDFKSURWLZRERU
stwowawszych unii w jugo-zapadnoj Rossii w XVI, XVII i XVIII
st., Sankt-Piet ierburg 1857.
*RáXELHZ67Istorija Kijewskoj Duchownoj Akadiemii, Kijew 1886.
*RáXELHZ67.LMHZVNLMPLWURSROLW3LRWU0RJLáDLMHJRVSRGZLĪQLNL,
W,3ULáRĪHQLMD, Kijew 1883, nr 36, art. 6, 9, 12, 13, 16, 18-21.
Grickiewicz A. P.,6RF\DOQDMDERU¶EDJRURĪDQ%LHáRUXVVLLZ;9,;9,,,
w., M insk 1979.
+UXV]HZĞN\M0 Istorija Ukrajiny-Rusy, t. VI, Kyjiw-Lwiw 1907.
Isajewicz J. D., %UDWVWZDWDLFKURO ZUR]Z\WNXXNUDLĔĞNRMLNXOWXU\
Z;9,;9,,,ZLFL, Kyjiw 1966.
Jefimienko P., Bratstwo i sojuzy niszczich, „Kijewskaja Starina”, Ki-
jew 1883, nr 9.
Klimienko F. W., Zapadno-russkije cechy XVI-XVIII w., Kijew 1941.
.RMDáRZLF]0 2 Cztienijao cerkownych zapadnorusskichbratstwach,
Ä'LHĔ´ QU
Lewicki K., .VLąĪĊ.RQVWDQW\2VWURJVNLDXQLDEU]HVNDU.,Lwów
1933.
204
àXNV]D::VSUDZLHSUDZRVáDZQ\FKEUDFWZPLRGRZ\FKZ:LOQLH,
Ä$WKHQHXP:LOHĔVNLH´W;,,,]:LOQR
M edynskij E. N., %U DWVN LMH V]N Rá\ 8NUDLQ\ L%LHáRUXV VLL Z;9,
;9,,ZZ., M oskwa 1954.
M ironowicz A.%UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNX, BielskPod-
laski 1994.
M ironowicz A., Cerkownyje bratstwa w Polsze,[w:] 3LHWLHUEXUJLELHáR
russkaja kulturaSRGUHG0 1LNRáDMHZD6DQNW3LHWLHUEXUJ
M ironowicz A., ']LDáDOQRĞüFKDU\WDW\ZQDZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\P
na terenie Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, [w:] Charitas. Mi-
áRVLHUG]LHLRSLHNDVSRáHF]QDZLGHRORJLLQRUPDFKSRVWĊSRZDQLD
LSUDNW\FHVSRáHF]QRĞFL Z\]QDQLRZ\FKZ5]HF]\SRVSROLWHM ;9,
XVIII wiekuSRGUHG8$XJXVW\QLDNL$.DUSLĔVNLHJR:DU
szawa 1999, s. 79-87.
M ironowicz A., ']LHMH.RĞFLRáDSUDZRVáDZQHJRQD3RGODVLX, „Cerkow-
nyj Wiestnik”, R. XLVII, nr 4, Warszawa 2000.
M ironowicz A., IhumenSawa Palmowski%LDá\VWRN
M ironowicz A., .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QD]LHPLDFKELDáRUXVNLFKLZ.Uy
lestwie Polskim w latach 1795-1918Ä%LDáRUXVNLH=HV]\W\+LVWR
U\F]QH´QU%LDá\VWRNV
M ironowicz A., .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QD]LHPLDFKGDZQHM5]HF]\SRV
politej (1596-1918), [w:]3UDZRVáDZLHĝZLDWáRZLDU\L]GUyMGRĞ
wiadczeniaSRGUHG./HĞQLHZVNLHJRL-/HĞQLHZVNLHM/XEOLQ
1999.
M ironowicz A., .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\QDWHUHQLH5]HF]\SRVSROLWHMZOD
tach 1764-1788, „Cerkownyj Wiestnik”, R. XLIX, nr 1, Warsza-
wa 2002.
M ironowicz A., .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM, Bia-
á\VWRN
M ironowicz A., .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZG]LHMDFK5]HF]\SRVSROLWHM(14),
%LDá\VWRN
M ironowicz A., .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\ZSDĔVWZLH3LDVWyZL-DJLHOOR
nów%LDá\VWRN
M ironowicz A., .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFH, „Kalendarz Prawos-
áDZQ\QDURN´:DUV]DZD
M ironowicz A., .RĞFLyá SU DZRVáDZQ\ZĪ\FLX 5]HF]\SRVSROLWHM,
>Z@3U]HáRP\ZKLVWRULL3DPLĊWQLN;9,3RZV]HFKQHJR=MD]GX+LV
205
toryków Polskich, t. III, cz. 1, pod red. K. Ruchniewicza, J. Tysz-
NLHZLF]DL::U]HVLĔVNLHJR7RUXĔ
M ironowicz A., .VLĊJDFXGyZSU]HGLNRQą0DWNL%RĪHMZ6WDU\P.RU
ninie dokonanych%LDá\VWRN
M ironowicz A., Metropolita Józef Nielubowicz Tukalski%LDá\VWRN
M ironowicz A., 0LáRVLHUG]LHZ.RĞFLHOHSUDZRVáDZQ\PZGDZQHM5]H
czypospolitejÄ%LDáRVWRFNL3U]HJOąG.UHVRZ\´W9,,,SRGUHG
-)1RVRZLF]D%LDá\VWRN
M ironowicz A., 0RQDVWHUĞZ7UyMF\Z'URKLF]\QLH, „Cerkownyj Wies-
tnik”, nr 2, 1999.
M ironowicz A.3RGODVNLHRĞURGNLLRUJDQL]DFMHSUDZRVáDZQHZ;9,
XVII wieku%LDá\VWRN
M ironowicz A.3UDZRVáDZLHLXQLD]DSDQRZDQLD-DQD.D]LPLHU]D,wyd.
,%LDá\VWRNZ\G,,%LDá\VWRN
M ironowicz A., 3UDZRVáDZQHV]NROQLFWZRWHRORJLF]QHQDWHUHQLH5]H
czypospolitejÄ:LDGRPRĞFL3$.3´QU:DUV]D
wa 2001.
M ironowicz A., 6\OZHVWHU.RVVRZZáDG\NDELDáRUXVNLPHWURSROLWDNL
jowski%LDá\VWRN
M ironowicz A., 7HRGR]\:DVLOHZLF]DUFKLPDQGU\WDVáXFNLELVNXSELD
áRUXVNL%LDá\VWRN
M ironowicz A., The Orthodox Church and Byelorussian People, Bia-
á\VWRN
M ironowicz A., ĩ\FLHPRQDVW\F]QHQD3RGODVLX%LDá\VWRN
M ironowicz A., ĩ\FLHPRQDVW\F]QHZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM, cz. 1,
„Cerkownyj Wiestnik”, R. XLVIII, nr 2, Warszawa 2001.
M ironowicz A., ĩ\FLHPRQDVW\F]QHZGDZQHM5]HF]\SRVSROLWHM, cz. 2,
„Cerkownyj Wiestnik”, R. XLVIII, nr 3, Warszawa 2001.
M orzy J., *HQH]DLUR]ZyMFHFKyZZLOHĔVNLFKGRNRĔFD;9,,Z., „Ze-
szyty Naukowe Uniwersytetu Adama M ickiewicza”, Seria His-
WRULD],93R]QDĔ
3DP¶MDWN\EUDWĞN\FKV]NLáQD8NUDMLQLNLQHü;9²SRF]DWRN;9,,VW,pod
red. U. I. Sinkaruka, U. M . Nicika, A. D. Suchowa, Kyjiw 1988.
Papkow A. A., %UDWVWZD2F]HUNLVWRULL]DSDGQRUXVVNLFKSUDZRVáDZ
nych bratstw, Sankt-Pietierburg 1900.
Pokrowskij M . N., Russkaja istorija s driewniejszych wriemion, t. II,
M oskwa 1926.
206
3WDĞQLN-0LDVWDLPLHV]F]DĔVWZRZGDZQHM3ROVFH, Warszawa 1949.
Radziukiewicz A., 3UDZRVáDZLHZ3ROVFH%LDá\VWRN
6NDEDáDQRZLF]1Zapadnojewropiejskije gildii i zapadnorusskija brat-
stwa, „Christijanskoje Cztienije”, 1875, nr 9-10, s. 271-237.
6RáRZLRZ60 Bratcziny, „Russkije Biesiedy”, nr 4, 1856.
Suworow N. S., Uczebnik cerkownogo prawa, M oskwa 1913.
6]NROQLFWZRSUDZRVáDZQHZ5]HF]\SRVSROLWHM, pod red. A. M ironowi-
cza, U. Pawluczuk i P. Chomika%LDá\VWRN
Zaikin W., Uczastije swietskogo elemienta w cerkownom uprawlenii:
Z\ERUQRMHQDF]DáRLÄVRERUQVRW¶´Z.LMHZVNRM0LWURSROLLZ;9,
L;9,,ZZ., „Woskriesnoje Cztienije”, Warszawa 1930, nr 34,
V
Zbiór dawnych dyplomów i aktów miast: Wilna, Kowna, Trok, pra-
ZRVáDZQ\FKPRQDVWHUyZFHUNZLZUyĪQ\FKVSUDZDFK, cz. 2,Wil-
no 1848, nr 4.
ĩXGUR)Istorija Mogilewskogo Bogojawlenskogo bratstwa, „M ogi-
lewskije Jeparchialnyje Wiedomosti”, 1889, nr 29.
ĩ\FLHPRQDVW\F]QH Z5]HF]\SRVSROLWHM, pod red. A. M ironow icza,
83DZOXF]XNL3&KRPLNa%LDá\VWRN
207
Ɋɟɡɸɦɟ
ȼ;9,ɫɬɨɥɟɬɢɢɜɝɨɞɵɜɟɥɢɤɨɝɨɤɪɢɡɢɫɚɜɐɟɪ ɤɜɢɛɨɥɶɲɨɟ
ɡɧɚɱɟɧɢɟɜȿɺ ɠɢɡɧɢɩɪɢɨɛɪɟɥɢɰɟɪɤɨɜɧɵɟ ɛɪɚɬɫɬɜɚɤɨɬɨɪɵɟ
ɨɛɴɟɞɢɧɹɥɢɜɫɜɨɢɯ ɪɹɞɚɯɫɜɟɬɫɤɨɟ ɧɚɫɟɥɟɧɢɟ ɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɝɨ
ɜɟɪɨɢɫɩɨɜɟɞɨɜ ɚɧɢɹÄɆ ɭɞɪɵɟɥɸɞɢɟɞɢɧɨɝɨɜɟɪɨɢɫɩɨɜɟɞɚɧɢɹ
ɫɨɛɪ ɚɥɢɫɶ ɜ ɨɟɞɢɧɨ ɞɥɹ ɬɨɝɨɱɬɨɛɵ ɛɨɥɟɟɭɫɩɟɲɧɨ ɡɚɳɢɳɚɬɶ
ɫɟɛɹɢɫɜɨɸɐɟɪɤɨɜɶ´²ɬɚɤɢɦɢɫɥɨɜɚɦɢɨɯɚɪɚɤɬɟɪɢɡ ɨɜɚɥɛɪɚɬ
ɫɬɜɚ ɨɞɢɧɥɶɜ ɨɜɫɤɢɣ ɩɚɬɪɢɰɢɣɂɦɟɧɧɨ ɜɨɤɪɭɝ ɛɪɚɬɫɬɜ ɢɧɟ
ɫɤɨɥɶɤɢɯ ɦɨɧɚɫɬɵɪɟɣ ɝɪɭɩɩɢɪɨɜɚɥɚɫɶ ɬɨɝɞɚɜ ɫɹ ɪɟɥɢɝɢɨɡ ɧɚɹ
ɢɤɭɥɶɬɭɪɧɨɩɪɨɫɜɟɬɢɬɟɥɶɧɚɹɠɢɡɧɶɐɟɪ ɤɜɢȻɪɚɬɫɬɜɚɨɫɧɨɜɵ
ɜɚɥɢɲɤɨɥɵɬɢɩɨɝɪɚɮɢɢɫɬɪɨɢɥɢɰɟɪɤɜ ɢɜɟɥɢɛɥɚɝɨɬɜ ɨɪɢɬɟɥɶ
ɧɭɸɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶɢɡɞɚɜɚɥɢɩɨɥɟɦɢɱɟɫɤɢɟɫɬɚɬɶɢɛɨɝɨɫɥɭɠɟɛ
ɧɵɟɤɧɢɝɢɞɨɛɢɜɚɥɢɫɶ ɫɜɨɢɯɩɪɚɜɜɋɟɣɦɟ
ɉɟɪɜɨɟɛɪɚɬɫɬɜɨɋɜȾɭɯɚɛɵɥɨɨɫɧɨɜɚɧɨɜȼɢɥɶ ɧɟɜɝ
ɉɨɞɱɢɧɟɧɨ ɨɧɨ ɛɵɥɨɧɟɩɨɫɪɟɞɫɬɜɟɧɧɨ ɤɨɧɫɬɚɧɬɢɧɨɩɨɥɶɫɤɨɦɭ
ɩɚɬɪɢɚɪɯɚɬɭɇɟɫɤɨɥɶɤɨɩɨɡɠɟɫɬɚɥɢɜɨɡɧɢɤɚɬɶɛɪɚɬɫɬɜɚɢɜɞɪɭ
ɝɢɯ ɝɨɪɨɞɚɯɜɨ ɅɶɜɨɜɟȻɪɟɫɬɟ Ȼɟɥɶ ɫɤɟɅɸɛɥɢɧɟ Ɂɚɦɨɫɬɶɟ
ɅɭɰɤɟȻɪɚɬɫɬɜɚ ɷɬɢɛɵɥɢ ɹɜɥɟɧɢɟɦɯɚɪɚɤɬɟɪɧɵɦ ɬɨɥɶɤɨɞɥɹ
ɡɟɦɟɥɶɜɯɨɞɹ ɳɢɯɜɫɨɫɬɚɜɬɨɝɞɚɲɧɟɣɊɟɱɢɉɨɫɩɨɥɢɬɨɣɧɚɡɟɦ
ɥɹɯɜɯɨɞɹɳɢɯɜɫɨɫɬɚɜɆ ɨɫɤɨɜɫɤɨɝɨɝɨɫɭɞɚɪɫɬɜɚɩɪɚɤɬɢɤɚɫɨɡ
ɞɚɜɚɧɢɹɰɟɪɤɨɜɧɵɯɛɪɚɬɫɬɜɢɡɜɟɫɬɧɚɧɟ ɛɵɥɚ
ȻɪɚɬɫɬɜɚɜɟɥɢɨɠɢɜɥɺɧɧɭɸɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶɇɚɩɪɢɦɟɪȻɨɝɨɹɜɥɟɧ
ɫɤɨɟɛɪɚɬɫɬɜɨɜȻɟɥɶɫɤɟɛɵɥɨɜɷɬɨɦɝɨɪɨɞɟɝɥɚɜɧɵɦɨɱɚɝɨɦɛɨɪɶ
ɛɵɩɪɨɬɢɜ ɧɚɫɚɠɞɟɧɢɹɰɟɪɤɨɜɧɨɣ ɭɧɢɢȻɥɚɝɨɞɚɪɹ ɛɪɚɬɫɬɜɚɦ
ɜɦɧɨɝɢɯ ɦɟɫɬɧɨɫɬɹɯɩɪɨɞɟɪɠɚɥɨɫɶ ɩɪɚɜɨɫɥɚɜɢɟ
ȼɦɟɠɞɭ ɜɨɟɧɧɨɦɩɟɪɢɨɞɟ ɪ ɚɡɜɢɬɢɟ ɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɵɯ
ɰɟɪɤɨɜɧɵɯɛɪɚɬɫɬɜɧɟɢɦɟɥɨɦɟɫɬɚɯɨɬɹɫɭɳɟɫɬɜɨɜɚɥɨɢɯɜɨɫɟɦ
208
ɧɚɞɰɚɬɶɉɨɥɨɠɟɧɢɟɷɬɢɯɛɪɚɬɫɬɜɛɵɥɨɬɪɭɞɧɵɦɢɧɟɨɩɪɟɞɟɥɺɧ
ɧɵɦɀɢɥɢɷɬɢɛɪɚɬɫɬɜɚɢɫɬɚɪɚɥɢɫɶɤɨɟɤɚɤɞɟɣɫɬɜɨɜɚɬɶɧɨɫɩɨ
ɫɬɨɹɧɧɵɦɱɭɜɫɬɜɨɦɭɝɪɨɡɵȼɫɟɫɬɚɪɚɧɢɹɨɛɢɯɪɟɝɢɫɬɪɚɰɢɢɧɟ
ɭɜɟɧɱɚɥɢɫɶ ɭɫɩɟɯɨɦɋɨ ɫɬɨɪɨɧɵɜɥɚɫɬɟɣ ɜ ɢɞɧɵɛɵɥɢ ɬɟɧɞɟɧ
ɰɢɢɱɬɨɛɵɜɫɟɛɪɚɬɫɬɜɚɥɢɤɜɢɞɢɪɨɜɚɬɶɇɚɩɪɢɦɟɪɛɵɥɨɥɢɤɜɢ
ɞɢɪɨɜ ɚɧɨ ɛɪɚɬɫɬɜɨɫɜɹɬɵɯ ɄɢɪɢɥɥɚɢɆ ɟɮɨɞɢɹ ɨɫɧɨɜ ɚɧɧɨɟ
ɜɝ ɩɨ ɢɧɢɰɢɚɬɢɜɟ ɢɜɫɩɨɦɨɳɟɫɬɜ ɨɜɚɧɢɸɝɪɚɮɢɧɢ Ⱥ ɧɬɨ
ɧɢɧɵȻɥɭɞɨɜɨɣ Ȼɪɚɬɫɬɜɨɷɬɨ ɢɦɟɥɨɫɜɨɢ ɡɟɦɥɢɞɨɦɚ ɦɟɥɶɧɢ
ɰɵɢɞɪɭɝɨɟɞɜɢɠɢɦɨɟɢɦɭɳɟɫɬɜɨɜɟɥɨɲɢɪɨɤɭɸɩɪɨɫɜɟɬɢɬɟɥɶ
ɧɭɸɢɛɥɚɝɨɬɜɨɪɢɬɟɥɶɧɭɸɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶɨɤɚɡɵɜɚɥɨɦɟɞɢɰɢɧɫɤɭɸ
ɩɨɦɨɳɶɧɭɠɞɚɜɲɢɦɫɹ
** *
ɉɨɫɥɟɜɬɨɪɨɣɦɢɪɨɜɨɣɜɨɣɧɵ ɜɬɟɱɟɧɢɟɛɨɥɟɟɬɪɟɯɞɟɫɹɬɢɥɟ
ɬɢɣɩɪɢɉɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣɐɟɪɤɜɢɜɉɨɥɶɲɟɧɢɤɚɤɢɟɫɜɟɬɫɤɢɟɨɪɝɚ
ɧɢɡɚɰɢɢɧɟ ɫɭɳɟɫɬɜɨɜɚɥɢɌɨɥɶɤɨ ɜɤɨɧɰɟɲɟɫɬɢɞɟɫɹɬɵɯ ɝɨɞɨɜ
ɢɜɝɨɞɚɯɫɟɦɢɞɟɫɹɬɵɯɭɱɚɳɚɹɫɹ ɜɜɚɪɲɚɜɫɤɢɯɜɵɫɲɢɯɭɱɟɛɧɵɯ
ɡɚɜɟɞɟɧɢɹɯɦɨɥɨɞɺɠɶ ɫɬɚɥɚ ɡɚɢɧɬɟɪɟɫɨɜɚɧɧɨɣ ɜɜ ɨɫɤɪ ɟɲɟɧɢɢ
ɰɟɪɤɨɜɧɨɣɠɢɡɧɢɢɧɚɱɚɥɚɝɪɭɩɩɢɪɨɜɚɬɶɫɹɜɨɤɪɭɝɨɂɜɚɧɚȺɧ
ɯɢɦɸɤɚɤɨɬɨɪɵɣɜɝɫɬɚɥ ɟɩɢɫɤɨɩɨɦɩɪɢɧɹɜɦɨɧɚɲɟɫɤɨɟ
ɢɦɹɂɟɪɟɦɢɢ ɇɚɥɚɞɢɥɢɫɶɪɟɝɭɥɹɪɧɵɟ ɜɫɬɪɟɱɢȺɧɚɥɨɝɢɱɧɭɸ
ɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶɫɬɚɥɢɜɟɫɬɢɢɞɪɭɝɢɟɫɜɹɳɟɧɧɢɤɢɨɋɟɪɚɮɢɦɀɟ
ɥɟɡɧɹɤɨɜɢɱ²ɜȻɟɥɨɫɬɨɤɟɨɅɟɨɧɬɢɣɌɨɮɢɥɸɤ²ɜȽɚɣɧɨɜɤɟ
ȼɝɛɵɥɨɨɪɝɚɧɢɡɨɜɚɧɨɩɟɪɜɨɟɩɚɥɨɦɧɢɱɟɫɬɜɨɢɡȼɚɪɲɚɜɵ
ɜɦɨɧɚɫɬɵɪɶɫɜɈɧɭɮɪɢɹɜəɛɥɨɱɢɧɟȼɝɛɵɥɡɚɪɟɝɢɫɬɪɢ
ɪɨɜɚɧɄɪɭɠɨɤɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɵɯɬɟɨɥɨɝɨɜɜɨɡɧɢɤɲɢɣɩɪɢɉɪɚɜɨɫ
ɥɚɜɧɨɣɫɟɤɰɢɢ ɏɪɢɫɬɢɚɧɫɤɨɣɬɟɨɥɨɝɢɱɟɫɤɨɣ ɚɤɚɞɟɦɢɢɜȼɚɪɲɚ
ɜɟȼɦɚɟɬɨɝɨɠɟɝɨɞɚɛɵɥɨɨɪɝɚɧɢɡɨɜɚɧɨɩɚɥɨɦɧɢɱɟɫɬɜɨɧɚɋɜɹ
ɬɭɸȽɨɪɭȽɪɚɛɚɪɤɭɜɤɨɬɨɪɨɦɭɱɚɫɬɜɨɜɚɥɨɫɟɦɶɞɟɫɹɬɱɟɥɨ
ɜɟɤȼɝɜɩɚɥɨɦɧɢɱɟɫɬɜɟɬɭɞɚɠɟɩɪɢɧɹɥɨɭɱɚɫɬɢɟɭɠɟɛɨ
ɥɟɟɱɟɥɨɜɟɤȼɫɜɹɡɢɫɷɬɢɦɛɵɥɨɪɟɲɟɧɨɱɬɨɞɜɢɠɟɧɢɟɷɬɨ
ɞɨɥɠɧɨɜɵɣɬɢ ɡɚɤɪɭɝɫɬɭɞɟɧɬɨɜɬɟɨɥɨɝɢɢ ɢɩɪɟɞɫɬɚɜɥɹɬɶɩɪɚ
ɜɨɫɥɚɜɧɭɸɦɨɥɨɞɺɠɶɉɨɥɶɲɢɈɞɧɚɤɨɜɥɚɫɬɢɞɚɥɢɫɨɝɥɚɫɢɟɬɨɥɶ
ɤɨɧɚɪɚɫɲɢɪɟɧɢɟɧɚɭɱɧɨɝɨɤɪɭɠɤɚɫɬɭɞɟɧɬɨɜȼɪɟɡɭɥɶɬɚɬɟɬɚ
ɤɨɣɩɨɡɢɰɢɢɜɥɚɫɬɟɣɤɪɭɠɨɤɩɪɢɧɹɥɧɚɡɜɚɧɢɟÄɄɪɭɠɤɚɩɪɚɜɨɫ
ɥɚɜɧɵɯ ɬɟɨɥɨɝɨɜɬɟɨɥɨɝɢɱɟɫɤɢɯ ɢɫɜɟɬɫɤɢɯɭɱɢɥɢɳ ɢɫɜɟɬɫɤɨɣ
ɦɨɥɨɞɺɠɢ´ȾɭɯɨɜɧɵɦɩɨɤɪɨɜɢɬɟɥɟɦɤɪɭɠɤɚɫɬɚɥɨɅɟɨɧɬɢɣɌɨ
ɮɢɥɸɤ ɇɟɨɮɢɰɢɚɥɶ ɧɨɄɪɭɠɨɤ ɬɟɨɥɨɝɨɜɧɚɱɢɧɚɟɬ ɧɚɡɵɜɚɬɶɫɹ
209
Äɛɪɚɬɫɬɜɨɦ´ɤɨɬɨɪ ɨɟ ɨɛɧɢɦɚɟɬ ɦɨɥɨɞɺɠɶ ɜɫɟɣɫɬɪɚɧɵ ɚɝɥɚɜ
ɧɵɦɨɛɪɚɡɨɦ ²ȻɟɥɨɫɬɨɱɱɢɧɭɈɮɢɰɢɚɥɶɧɨ ɧɚɡɜɚɧɢɟȻɪɚɬɫɬɜɨ
ɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣɦɨɥɨɞɺɠɢɛɵɥɨɩɪɢɧɹɬɨ ɜɨɤɬɹɛɪɟɝɧɚɨɛ
ɳɟɦɫɨɛɪɚɧɢɢ ɟɝɨɱɥɟɧɨɜɌɚɤɢɦ ɨɛɪɚɡɨɦȻɪɚɬɫɬɜɨ ɫɬɚɥɨɩɟɪ
ɜɵɦɦɚɫɫɨɜɵɦ ɫɜɟɬɫɤɢɦɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɵɦ ɞɜɢɠɟɧɢɟɦɜɛɥɨɤɟ ɫɨ
ɰɢɚɥɢɫɬɢɱɟɫɤɢɯɝɨɫɭɞɚɪɫɬɜȽɨɞɨɦɩɨɡɠɟȻɪɚɬɫɬɜɨɛɵɥɨɩɪɢɧɹ
ɬɨɜɨȼɫɟɦɢɪɧɨɟɛɪɚɬɫɬɜɨɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣɦɨɥɨɞɺɠɢÄɋɢɧɞɟɫɦɨɫ´
ɰɟɧɬɪɤɨɬɨɪɨɝɨɧɚɯɨɞɢɥɫɹɜɄɭɨɩɢɨɜɎɢɧɥɹɧɞɢɢɉɪɟɞɫɟɞɚɬɟɥɶ
ɧɚɲɟɝɨȻɪɚɬɫɬɜɚɜɝɛɵɥɢɡɛɪɚɧɧɚɞɨɥɠɧɨɫɬɶɜɢɰɷɩɪɟɡɢ
ɞɟɧɬɚɋɢɧɞɟɫɦɨɫD ȼɠɢɡɧɢɷɬɨɣ ɨɪɝɚɧɢɡɚɰɢɢɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɚɹ ɦɨ
ɥɨɞɺɠɶɢɡɉɨɥɶɲɢɫɵɝɪɚɥɚɛɨɥɶɲɭɸɪɨɥɶɜɝɢɬɪɟɦɚɝɨ
ɞɚɦɢ ɩɨɡɠɟȼɥɚɞɢɦɢɪ Ɇ ɢɫɢɸɤɛɵɥ ɢɡɛɪɚɧɜɱɥɟɧɵ ɢɫɩɨɥɧɢ
ɬɟɥɶɧɨɝɨɤɨɦɢɬɟɬɚ ɋɢɧɞɟɫɦɨɫɚɚɜɝ ²ɧɚ ɩɨɫɬɝɟɧɟɪɚɥɶ
ɧɨɝɨɫɟɤɪɟɬɚɪɹɷɬɨɣɫɚɦɨɣɤɪɭɩɧɨɣɜɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɦɦɢɪɟɨɪɝɚ
ɧɢɡɚɰɢɢɢɢɫɩɨɥɧɹɥɷɬɭɞɨɥɠɧɨɫɬɶɩɨɝȼɬɟɠɟɝɨɞɵɝɟɧɟ
ɪɚɥɶɧɵɣɫɟɤɪɟɬɚɪɢɚɬɋɢɧɞɟɫɦɨɫɚɛɵɥɩɟɪɟɧɟɫɺɧɢɡɉɚɪɢɠɚɜȻɟ
ɥɨɫɬɨɤɚɜɝ²ɜȺɮɢɧɵȼɋɢɧɞɟɫɦɨɫɟɫɨɫɬɨɹɬɛɪɚɬɫɬɜ
ɢɬɟɨɥɨɝɢɱɟɫɤɢɯɭɱɢɥɢɳɢɡɫɬɪɚɧɵ
ȼɛɪ ɚɬɫɬɜɟɮ ɨɪɦɢɪɭɟɬɫɹɥɢɱɧɨɫɬɶ ɫɜɟɬɫɤɨɝɨɱɟɥɨɜɟɤɚɢɟɝɨ
ɠɢɡɧɶ ɜɐɟɪɤɜ ɢɋɚɦɵɦɛɨɥɶɲɢɦɭɫɩɟɯɨɦɟɝɨɞɟɹ ɬɟɥɶɧɨɫɬɢɧɚ
ɷɬɨɦ ɩɨɫɬɭɛɵɥɨ ɩɪ ɢɧɹɬɢɟɋɟɣɦɨɦ ɢɸɥɹ ɝɡ ɚɤɨɧɚ ɨɛ
ÄɈɬɧɨɲɟɧɢɢɝɨɫɭɞɚɪɫɬɜɚɤɉɨɥɶɫɤɨɣɚɜ ɬɨɤɟɮɚɥɶɧɨɣɩɪ ɚɜɨɫɥɚɜ
ɧɨɣɰɟɪ ɤɜɢ´ ȼɩɟɪɜɵɟ ɨɬ ɨɛɪɟɬɟɧɢɹ ɉɨɥɶɲɟɣ ɧɟɡɚɜɢɫɢɦɨɫɬɢ
ɜɝɛɵɥɚɭɪɟɝɭɥɢɪɨɜɚɧɚɸɪɢɞɢɱɟɫɤɚɹɩɪɨɛɥɟɦɚɫɭɳɟɫɬɜɨ
ɜɚɧɢɹ ɉɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣɰɟɪɤɜɢɜɉ ɨɥɶɲɟɟɺɢɦɭɳɟɫɬɜɚɩɪɟɩɨɞɚ
ɜɚɧɢɹ ɜɲɤɨɥɚɯɡɚɤɨɧɚȻɨɠɢɹɩɟɪɟɞɚɱɩɨɪɚɞɢɨɢɬɟɥɟɜɢɞɟɧɢɸ
ɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɵɯɩɪɨɝɪɚɦɦȻɪɚɬɫɬɜɨɨɫɧɨɜɚɥɨɜɝɜȻɟɥɨɫɬɨ
ɤɟ ÄȻɸɪɨɩɨ ɞɟɥɚɦȼɨɫɬɨɱɧɨɣ ȿɜɪɨɩɵ ȼɫɟɦɢɪɧɨɣ ɮɟɞɟɪ ɚɰɢɢ
ɫɬɭɞɟɧɬɨɜɯɪɢɫɬɢɚɧ´ȾɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶɷɬɨɝɨȻɸɪɨɟɳɺɛɨɥɟɟɨɬɤ
ɪɵɥɚɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣ ɦɨɥɨɞɺɠɢɢɡ ɉɨɥɶɲɢɢɢɡ ɫɨɫɟɞɧɢɯɫɬɪɚɧ
ɷɤɭɦɟɧɢɱɟɫɤɢɟɫɜɹɡɢ ɨɫɨɛɟɧɧɨ ɫɩɪɨɬɟɫɬɚɧɬɫɤɨɣ ɡɚɩɚɞɧɨɣɦɨ
ɥɨɞɺɠɶɸ
Ƚɥɚɜɧɵɦɢ ɮɨɪɦɚɦɢɚɤɬɢɜɧɨɫɬɢ Ȼɪɚɬɫɬɜɚɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣ ɦɨ
ɥɨɞɺɠɢɫɫɚɦɨɝɨɧɚɱɚɥɚɟɝɨɞɟɹ ɬɟɥɶɧɨɫɬɢɛɵɥɚɨɪ ɝɚɧɢɡɚɰɢɹɥɚ
ɝɟɪ ɟɣɛɢɜɚɤɨɜɞɥɹ ɞɟɬɟɣɢɦɨɥɨɞɺɠɢ ɥɚɝɟɪ ɟɣɨɬɞɵɯɚ ɬɪɭ ɞɚ
ɦɨɥɢɬɜɵɢɤɨɧɨɝɪɚɮ ɢɢ ɹ ɡɵɤɨɜ ɟɞɟɧɢɹɚɬɚɤɠɟ ɩɚɥɨɦɧɢɱɟɫɬɜ
ɍɠɟɜ ɩɟɪɜɨɦ ɝɨɞɭɫɜɨɟɣ ɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɢ Ȼɪɚɬɫɬɜɨɦɛɵɥɨɨɪɝɚ
210
ɧɢɡɢɪ ɨɜɚɧɨɛɨɥɟɟ ɬɪɢɞɰɚɬɢɥɚɝɟɪɟɣ-ɛɢɜɚɤɨɜ ɢɡɢɦɨɜɢɣ Ƚɥɚɜ
ɧɚɹ ɛɚɡɚȻɪɚɬɫɬɜɚ ɧɚɯɨɞɢɬɫɹɜȻɟɥɨɜɟɠɟ ɂɦɟɟɬɫɹɬɚɤɠɟ Ⱦɨɦ
ɫɨɰɢɚɥɶɧɨɝɨɨɛɟɫɩɟɱɟɧɢɹ ɜɁɟɥɟɧɨɣȽɭɪɟ ɹɜɥɹɸɳɢɣɫɹ ɫɚɦɢɦ
ɛɨɥɶɲɢɦ ɰɟɧɬɪɨɦɨɬɞɵɯɚ ɢɤɨɧɮɟɪɟɧɰɢɣɉɪɚɜ ɨɫɥɚɜɧɨɣ ɰɟɪɤ
ɜɢɋɬɚɪɚɧɢɟɦɦɨɥɨɞɺɠɧɨɝɨɛɪɚɬɫɬɜɚɩɪɨɢɡɨɲɥɨɜ ɉɨɥɶɲɟɜɨɡ
ɪɨɠɞɟɧɢɟɩɚɥɨɦɧɢɱɟɫɤɨɝɨ ɞɜɢɠɟɧɢɹȽɥɚɜɧɵɦ ɩɚɥɨɦɧɢɱɟɫɤɢɦ
ɰɟɧɬɪɨɦɫɬɚɥɚ ɋɜɹɬɚɹ ȽɨɪɚȽɪ ɚɛɚɪɤɚ ɉɟɪɜɨɟ ɩɟɲɟɯɨɞɧɨɟɩɚ-
ɥɨɦɧɢɱɟɫɬɜɨɧɚȽɪɚɛɚɪɤɭɨɬɩɪɚɜɢɥɨɫɶɜɝɢɡȻɟɥɶɫɤɚɉɨɞ
ɥɹɲɫɤɨɝɨɞɜɭɦɹɝɨɞɚɦɢɩɨɡɠɟ ɨɬɬɭɞɚɠɟɨɬɩɪɚɜɢɥɨɫɶɩɚɥRɦ
ɧɢɱɟɫɬɜɨɜɁɚɛɥɭɞɨɜ ɢɡɜɟɫɬɧɵɣɬɟɦ ɱɬɨɜɷɬɨɦ ɝɨɪɨɞɟ ɫɪɟɞ
ɧɟɜɟɤɨɜɨɦɜɥɚɞɟɧɢɢɤɪ ɭɩɧɨɝɨɛɟɥɨɪɭɫɫɤɨɝɨɮɟɨɞɚɥɚȽɪɢɝɨɪɢɹ
ɏɨɞɤɟɜɢɱɚɩɟɪɜ ɵɟ ɧɚɊɭ ɫɢ ɤɧɢɝɨɩɟɱɚɬɧɢɤɢ ɂɜ ɚɧ Ɏɺɞɨɪ ɨɜ
ɢɉ ɺɬɪ Ɇ ɫɬɢɫɥɚɜ ɟɰɧɚɩɟɱɚɬɚɥɢ ɜɝÄȿɜɚɧɝɟɥɢɟ ɭɱɢɬɟɥɶ
ɧɨɟ´ȼ ɝ ɭɠɟ ɨɮɢɰɢɚɥɶ ɧɨɧɚȽɨɪɭ Ƚɪɚɛɚɪɤɭɨɬɩɪɚɜɢ
ɥɚɫɶɢɡȻɟɥɨɫɬɨɤɚɝɪɭɩɩɚɩɚɥɨɦɧɢɤɨɜɜɫɨɫɬɚɜɟɧɟɫɤɨɥɶɤɢɯɫɨ
ɬɟɧɱɟɥɨɜ ɟɤ ȼɫɤɨɪɟɱɢɫɥɨ ɩɚɥɨɦɧɢɤɨɜɨɬɩɪɚɜ ɥɹɸɳɢɯɫɹ ɨɞ
ɧɨɜɪɟɦɟɧɧɨɧɚȽɪɚɛɚɪɤɭɜɨɡɪɨɫɥɨɞɨɧɟɫɤɨɥɶɤɢɯɬɵɫɹɱ ɱɟɥɨ
ɜɟɤɄɩɚɥɨɦɧɢɱɟɫɬɜɚɦ ɧɚɷɬɭȽɨɪɭɫɬɚɥɢɩɪɢɫɨɟɞɢɧɹɬɶɫɹɢɩɚ
ɥɨɦɧɢɤɢ ɢɡ ɡɚɝɪɚɧɢɰɵ ɉɚɥɨɦɧɢɤɢ ɫɬɚɥɢɩɨɫɟɳɚɬɶ ɢɞɪɭɝɢɟ
ɦɟɫɬɚɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɝɨɤɭɥɶɬɚəɛɥɨɱɢɧ²ɜɞɟɧɶ ɩɪɟɩɨɞɨɛɧɨɝɨ
Ɉɧɭɮɪ ɢɹȼɫɟɥɟɧɫɤɨɝɨɢɸɧɹɭɩɨɦɹɧɭɬɵɣɭɠɟɧɚɦɢɁɚɛɥɭ
ɞɨɜ²ɜɞɟɧɶɫɜɦɭɱɟɧɢɤɚȽɚɜɪ ɢɢɥɚɁɚɛɥɭɞɨɜɫɤɨɝɨɫɟɧɬɹɛ
ɪɹ ɋɭɩɪɚɫɥɶ²ɜɞɟɧɶ ɋɭɩɪɚɫɥɶɫɤɨɣɢɤɨɧɵȻɨɠɢɟɣɆ ɚɬɟɪɢ
ɚɜɝɭɫɬɚ ȼɷɬɢɦɟɫɬɚ ɩɪ ɢɛɵɜɚɥɢ ɢɩɚɥɨɦɧɢɤɢ ɢɡ Ƚɚɣɧɨɜɤɢ
ɋɨɤɨɥɤɢȽɨɪ ɨɞɤɚ Ȼɪ ɚɬɫɬɜɨɩɨɞɞɟɪɠɢɜ ɚɟɬ ɨɠɢɜ ɥɺɧɧɵɟɫɜɹɡɢ
ɢɫɦɨɥɨɞɺɠɶɸɞɪɭɝɢɯ ɫɬɪɚɧȼɬɟɱɟɧɢɟ ɩɟɪɜɵɯɩɹɬɧɚɞɰɚɬɢɥɟɬ
ɫɜɨɟɝɨɫɭɳɟɫɬɜɨɜɚɧɢɹ ɦɟɠɞɭɧɚɪɨɞɧɵɦ ɨɛɦɟɧɨɦ ɜɨɫɩɨɥɶɡ ɨɜɚ
ɥɨɫɶ ɨɤɨɥɨɬɵɫɹɱɢɩɹɬɢɫɨɬɟɝɨɱɥɟɧɨɜ
** *
ȼɝɜɨɡɧɢɤɥɨɜȻɟɥɨɫɬɨɤɟɛɪɚɬɫɬɜɨɜɡɪɨɫɥɵɯɤɨɬɨɪɨɟɩɪɢ
ɧɹɥɨɧɚɡɜɚɧɢɟȻɪɚɬɫɬɜɚɫɜɹɬɵɯɄɢɪɢɥɥɚɢɆ ɟɮɨɞɢɹɂɧɢɰɢɚɬɢɜɚ
ɫɨɡɞɚɧɢɹɷɬɨɝɨɛɪɚɬɫɬɜɚɡɚɪɨɞɢɥɚɫɶɫɪɟɞɢɫɥɭɲɚɬɟɥɟɣɥɟɤɰɢɣɤɚ
ɤɢɟɧɚɱɢɧɚɹɫɝɛɵɥɢɱɢɬɚɧɵɩɨɜɨɫɤɪɟɫɟɧɶɹɦɩɪɢɫɨɛɨɪɟ
ɫɜɇɢɤɨɥɚɹɜȻɟɥɨɫɬɨɤɟɅɟɤɰɢɢɷɬɢɤɚɫɚɥɢɫɶɚɤɬɭɚɥɶɧɨɝɨɩɨɥɨ
ɠɟɧɢɹɢɠɢɡɧɢɐɟɪɤɜɢɉɟɪɜɵɦɩɪɟɞɫɟɞɚɬɟɥɟɦɷɬɨɝɨɛɪɚɬɫɬɜɚɫɬɚɥ
ɩɪɨɮɟɫɫɨɪɆ ɢɯɚɢɥɆ ɚɥɨɮɟɟɜȻɪɚɬɫɬɜɨɷɬɨɨɪɝɚɧɢɡɨɜɚɥɨɩɨɜɨɫɤ
ɪɟɫɟɧɶɹɦɱɬɟɧɢɟ ɥɟɤɰɢɣɧɚ ɚɤɬɭɚɥɶɧɵɟɬɟɦɵ ɇɚɱɢɧɚɹɫ ɝ
211
ɫɬɚɪɚɧɢɟɦȻɪɚɬɫɬɜɚ ɛɵɥɩɪɨɱɢɬɚɧɰɢɤɥ ɞɨɤɥɚɞɨɜɨɩɪɚɜɨɫɥɚɜɢɢ
ɋɞɟɥɚɧɨɛɵɥɨɷɬɨɜɪɚɦɤɚɯɨɬɞɟɥɚɝɭɦɚɧɢɬɚɪɧɵɯɧɚɭɤɫɭɳɟɫɬɜɭ
ɸɳɢɦɩɪɢȻɟɥɨɫɬɨɤɫɤɨɦɉɨɥɢɬɟɯɧɢɱɟɫɤɨɦɢɧɫɬɢɬɭɬɟȼɞɚɥɶɧɟɣ
ɲɟɦɞɨɤɥɚɞɵɧɚɝɭɦɚɧɢɬɚɪɧɵɟɬɟɦɵ ɛɵɥɢɱɢɬɚɧɵɜɐɟɧɬɪɟɩɪɚ
ɜɨɫɥɚɜɧɨɣɤɭɥɶɬɭɪɵɜȻɟɥɨɫɬɨɤɟȻɪɚɬɫɬɜɨɫɬɚɥɨɨɪɝɚɧɢɡɨɜɚɬɶɧɚ
ɭɱɧɵɟɫɢɦɩɨɡɢɭɦɵɢɡɞɚɜɚɬɶɤɧɢɝɢɢɝɚɡɟɬɵɗɬɨɜɷɬɢɯɫɬɪɭɤɬɭ
ɪɚɯɜɵɪɨɫɥɢɫɬɨɪɨɧɧɢɤɢɫɨɡɞɚɧɢɹɤɚɮɟɞɪɵɩɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣ ɬɟɨɥɨ
ɝɢɢɩɪɢɍɧɢɜɟɪɫɢɬɟɬɟɜȻɟɥɨɫɬɨɤɟɋɝɩɪɟɞɫɟɞɚɬɟɥɟɦȻɪɚɬ
ɫɬɜɚɫɜɹɬɵɯɄɢɪɢɥɥɚɢɆ ɟɮɨɞɢɹɹɜɥɹɟɬɫɹɩɪɨɮɟɫɫɨɪɢɫɬɨɪɢɢȺɧ
ɬɨɧɢɣȼɚɫɢɥɶɟɜɢɱɆ ɢɪɨɧɨɜɢɱ
Ȼɪɚɬɫɬɜɨɡɚɧɢɦɚɟɬɫɹ ɨɪɝɚɧɢɡɚɰɢɟɣɩɨɥɨɦɧɢɱɟɫɬɜ ɜ ɉɨɱɚɟɜ
ȽɪɨɞɧɨȼɢɥɶɧɸɫɆ ɢɧɫɤɀɢɪɨɜɢɱɢɄɢɟɜɉɟɬɟɪɛɭɪɝɢɩɨɫɬɚɜ
ɤɨɣɝɥɚɜɧɵɦ ɨɛɪɚɡɨɦɦɨɧɚɫɬɵɪɫɤɨɣ ɫɪɟɞɟɛɥɚɝɨɬɜɨɪɢɬɟɥɶɧɨɣ
ɩɨɦɨɳɢȼɫɹɤɢɟɩɪɢɛɵɥɢɩɨɥɭɱɚɟɦɵɟ ɨɬɦɨɧɚɫɬɵɪɫɤɢɯɚɭɤɰɢ
ɨɧɨɜ Ȼɪɚɬɫɬɜɨɩɟɪɟɞɚɺɬ ɦɨɧɚɫɬɵɪɸɜɋɭɩɪɚɫɥɟ ɋɢɫɬɟɦɚɬɢɱɟ
ɫɤɢɜɟɞɺɬɫɹ ɫɛɨɪɨɞɟɠɞɵ ɩɪɨɞɨɜɨɥɶɫɬɜɢɹɢɢɧɵɯ ɩɨɠɟɪɬɜɨɜɚ
ɧɢɣɜɩɨɥɶɡɭɛɟɞɧɵɯȻɪɚɬɫɬɜɨ ɛɵɥɨɝɥɚɜɧɵɦɫɨɨɪɝɚɧɢɡɚɬɨɪɨɦ
ɛɨɥɶɲɢɯɛɥɚɝɨɬɜɨɪɢɬɟɥɶɧɵɯɚɤɰɢɣɫɛɨɪɚɫɪɟɞɫɬɜɞɥɹɩɨɬɟɪɩɟɜ
ɲɢɯɨɬɜɨɣɧɵɜɛɵɥɨɣɘɝɨɫɥɚɜɢɢɢɩɨɬɟɪɩɟɜɲɢɯɨɬɧɚɜɨɞɧɟɧɢɹ
ɜɁɚɤɚɪɩɚɬɶɟ
Ʉɨɦɦɭɧɢɫɬɢɱɟɫɤɢɣ ɩɟɪɢɨɞ ɫɨɤɪ ɚɬɢɥɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶ ɐɟɪɤɜɢ
ɩɪɚɤɬɢɱɟɫɤɢɬɨɥɶɤɨɞɨɛɨɝɨɫɥɭɠɟɧɢɣɜɧɭɬɪɢɯɪɚɦɚɉɨɫɥɟɝ
ɐɟɪɤɨɜɶɧɚɱɚɥɚɜɨɡɜɪɚɳɚɬɶɫɹɤɨɞɧɨɣɢɡɫɜɨɢɯɝɥɚɜɧɵɯɡɚɞɚɱ²
ɧɟɫɬɢ ɩɨɦɨɳɶɧɭɠɞɚɸɳɢɦɫɹ ɋɩɨɧɬɚɧɧɵɟɩɟɪɜɨɧɚɱɚɥɶɧɵɟ ɚɤ
ɬɵɦɢɥɨɫɟɪ ɞɢɹ ɧɚɱɚɥɢɩɨɫɬɟɩɟɧɧɨ ɩɪɢɨɛɪɟɬɚɬɶɡɚɤɨɧɧɵɟ ɮɨɪ
ɦɵɐɟɪɤɨɜɧɵɟɛɪɚɬɫɬɜɚɨɤɚɡɵɜɚɸɬɩɨɦɨɳɶɧɭɠɞɚɸɳɢɦɫɹ
ɇɵɧɟɲɧɢɟɛɪɚɬɫɬɜɚɤɚɤɢɛɪɚɬɫɬɜɚɫɭɳɟɫɬɜɭɸɳɢɟɜɩɪɨɲɥɵɯ
ɫɬɨɥɟɬɢɹɯɯɨɪɨɲɨɜɵɩɨɥɧɹɸɬɫɜɨɢ ɨɛɹɡɚɧɧɨɫɬɢɩɨɨɬɧɨɲɟɧɢɸ
ɤɉɪɚɜɨɫɥɚɜɧɨɣ ɰɟɪɤɜɢȾɟɹɬɟɥɶɧɨɟ ɭɱɚɫɬɢɟɫɜɟɬɫɤɢɯ ɝɪɚɠɞɚɧ
ɜɠɢɡɧɢɐɟɪɤɜɢɫɜɢɞɟɬɟɥɶɫɬɜɭɟɬɨɬɨɦɱɬɨɫɭɞɶɛɵɩɪɚɜɨɫɥɚɜɢɹ
ɢɐɟɪɤɜɢɬɟɫɧɨɫɜɹɡɚɧɵɫɫɭɞɶɛɨɣɜɟɪɭɸɳɢɯȻɟɡɩɨɦɨɳɢɫɜɟɬ
ɫɤɢɯɝɪɚɠɞɚɧɢɢɯɭɱɚɫɬɢɹɜɠɢɡɧɢɐɟɪɤɜɢɬɪɭɞɧɨɛɵɥɨɛɵɩɪɟɞ
ɫɬɚɜɢɬɶɫɟɛɟȿɺɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶɜɱɭɠɟɢɫɩɨɜɟɞɧɨɦɨɤɪɭɠɟɧɢɢ
212
213
6SLV WUHĞFL
:VWĊS ............................................................................................................................................... 5
Geneza bractw cerkiewnych ......................................................................................... 9
Bractwa cerkiewne w XVI-XVII wieku ............................................................. 17
Bractwa cerkiewne w XVIII wieku ....................................................................... 77
Bractwa cerkiewne na Podlasiu ............................................................................... 86
%UDFWZR2EMDZLHQLD3DĔVNLHJRZ%LHOVNX3RGODVNLP ......................................... 86
%UDFWZRĞZ0LNRáDMDZ%LHOVNX ................................................................................. 108
%UDFWZR 3U]HPLHQLHQLD3DĔVNLHJR Z'URKLF]\QLH ............................................. 114
%UDFWZRĞZ0LNRáDMDZ'URKLF]\QLH ....................................................................... 126
%UDFWZRĞZ0LNRáDMDZ.OHV]F]HODFK ...................................................................... 133
Bractwa cerkiewne w latach 1795-1918 ........................................................ 137
Bractwa cerkiewne w II Rzeczypospolitej .................................................... 157
Bractwa cerkiewne w okresie powojennym ................................................ 178
3RZVWDQLHLG]LDáDOQRĞü%UDFWZD3UDZRVáDZQHJR
ĞZĞZ&\U\ODL0 HWRGHJRZODWDFK ................................ 185
=DNRĔF]HQLH ......................................................................................................................... 201
Wybrana literatura ........................................................................................................... 204
Ɋ ɟɡ ɸɦɟ ................................................................................................................................... 208

Bractwa Cerk I Ewn e Z5) H F) /srvsro LWH M

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bractwa Cerk I Ewn e Z5) H F) /srvsro LWH M

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bractwa cerk i ewn e

Z5] H F] \SRV SRO LWH M

Wydanie publikacji dofinansowane

Copyright © 2003 by The Orthodox Brotherhood of Sts. Cyril and Methodius

3 0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy,t. VI, Kyjiw– Lwiw1907, s. 500.

17 W.Zaikin,Uczastijeswietskogo elemientaw cerkownom uprawlenii,wybornoje nacza-

27 :àXNV]D: VSUDZLHSUDZRVáDZQ\FKEUDFWZPLRGRZ\FK..,s. 288.

M.Broniewski,$SRNULVLVDERRGSRZLHGĨQDNVLąĪNLRV\QRG]LHEU]HVNLPZ \G-' áXJRV]

33 Akty otnosiaszczijesiak istorii ZapadnojRossii,sobrannyjei izdannyje Archieograficze-

51 )ĩXGURIstorijaMogilewskogo Bogojawlenskogobratstwa,„ Mogilewskije Jeparchial-

78 AZR,t. IV, Sankt-P ietierburg 1853, nr 25.

101 Exegesis, s. 423; A. Mironowicz, SylwesterKossow,s. 11, 12.

104 I. O. Flerow, 2SUDZRVáDZQ\FK...,s. 103,104.

110 I.O.Flerow,2SUDZRVáDZQ\FK..,s.97, 98; M. B.Topolska,&]\WHOQLNLNVLąĪNDZ: LHO

120 T.Kempa, .RQVWDQW\: DV\O2VWURJVNLZRMHZRGDNLMRZVNLLPDUV]DáHN]LHPLZRá\Ĕ

139 AW AK,t. XXXIII, Wilno 1908, nr 169,s. 235, 236.

9 A. A.Papkow, Oczerk..., s. 215,216; E.Sakowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFH

11 ASD, t. XI, s. 183.

%UDFWZR 2 EMDZL HQ L D 3DĔ VN L HJR

%UDFWZR Ğ Z 0L NRáDMD Z%L HO VN X

=DMĊFLH SU]H] XQLWyZFHUNZL 2EMDZLHQLD3DĔVNLHJR Z %LHOVNX

46 APOIH ANRosji,kol. 114,nr III/66,k.1; A.Mironowicz,3RGODVNLHRĞURGNL...,s.208.

51 ASD, t.XI,s. 174-177; A.Mironowicz, &HUNLHZSUDZRVáDZQDQDWHUHQLH: LHONLH

63 AW AK, t. XXXIII, s. 315, 316.

73 AGAD,Metryka Koronna,nr 225,k. 382v-384.

%UDFWZR ĞZ 0L N Rá DMD Z' URK LF]\QL H

1LHFRLQQą JHQH]ĊSRVLDGDáR EUDFWZRĞZ 0 LNRáDMD3RGREQLH MDN

78 AW AK, t. XXXIII, s. 240, 308.

81 A.Mironowicz, 3RZVWDQLHL G]LDáDOQRĞüEUDFWZFHUNLHZQ\FKQDW HUHQLH'URKLF]\QD,

88AW AK, t.III, s.366; A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 224,225.

%UDFWZR Ğ Z 0L NRáDMD Z.O H V] F] HO DFK

93 A.Mironowicz, 3RGODVNLHRĞURGNL...,s. 252-253.

5 A.Mironowicz,: ] ZLą]NX]URF]QLFąV\QRGXSRáRFNLHJR  ,[w:] &KU]HĞ

6 J. P.Himka, TheGreek CatholicChurch and Nation-Building inGalicia 1772-1918,

19 $UFKLZXP$NW1RZ\FKZ:DUV]DZLH GDOHM$$1 0LQLVWHUVWZR:\]QDĔ5HOLJLM

32 „ Grodnienskije Jeparchialnyje Wiedomosti”, R.X, nr 3,Grodno 1910,s.59, 60.

1 A.Mironowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFHÄ.DOHQGDU]3 UDZRVáDZQ\QD

22 „ Biuletyn Informacyjny”,2002, nr 3-4 (24),s. 2.

You might also like

3 0+UXV]HZĞN\MIstorija Ukrajiny-Rusy,t. VI, Kyjiw– Lwiw1907, s. 500.

27 :àXNV]D: VSUDZLHSUDZRVáDZQ\FKEUDFWZPLRGRZ\FK..,s. 288.

M.Broniewski,$SRNULVLVDERRGSRZLHGĨQDNVLąĪNLRV\QRG]LHEU]HVNLPZ \G-' áXJRV]

51 )ĩXGURIstorijaMogilewskogo Bogojawlenskogobratstwa,„ Mogilewskije Jeparchial-

110 I.O.Flerow,2SUDZRVáDZQ\FK..,s.97, 98; M. B.Topolska,&]\WHOQLNLNVLąĪNDZ: LHO

120 T.Kempa, .RQVWDQW\: DV\O2VWURJVNLZRMHZRGDNLMRZVNLLPDUV]DáHN]LHPLZRá\Ĕ

%UDFWZR Ğ Z 0L NRáDMD Z%L HO VN X

51 ASD, t.XI,s. 174-177; A.Mironowicz, &HUNLHZSUDZRVáDZQDQDWHUHQLH: LHONLH

%UDFWZR ĞZ 0L N Rá DMD Z' URK LF]\QL H

1LHFRLQQą JHQH]ĊSRVLDGDáR EUDFWZRĞZ 0 LNRáDMD3RGREQLH MDN

%UDFWZR Ğ Z 0L NRáDMD Z.O H V] F] HO DFK

5 A.Mironowicz,: ] ZLą]NX]URF]QLFąV\QRGXSRáRFNLHJR,[w:] &KU]HĞ

19 $UFKLZXP$NW1RZ\FKZ:DUV]DZLHGDOHM$$10LQLVWHUVWZR:\]QDĔ5HOLJLM

1 A.Mironowicz, .RĞFLyáSUDZRVáDZQ\Z3ROVFHÄ.DOHQGDU]3 UDZRVáDZQ\QD