દેળ નૈવળદ્ય

નૈલેદ્યા઩પણ ની વંક્ષષપ્ત વલવધભાં પ્રથભ ળુદ્ધ અને વાત્ત્વલક યીતે તૈમાય કયામેરું અન્ન,
ળુદ્ધ અને ઩વલત્ર લસ્ત્રો ઩શેયી, આચ્છાદદત ઩ાત્રભાં (ઢાંકીને) રાલી, તેભાં તુરવી કે
઩ુષ્઩ ઩ધયાલી, દેલી આગ઱ જ઱થી ચતુષ્કોણ કે દત્રકોણ ભંડ઱ ફનાલી પ્રસ્થાવ઩ત
કયલાભાં આલે છે. सत्मं
वर्तेन अभबससञ्चाभभ ઩ાત્રની પયતું ઩ાણી ઩ધયાલલાભાં આલે
છે ત્યારબાદ ॐ अभृर्तोऩस्र्तयणभसस स्वाहा પછી ફોરી એક આચભની જ઱
઩ધયાલલાભાં આલે છે. દેલી-દેલતા ના વલગ્રશ વભષ નૈલેદ્ય અ઩પણ કયતાં પ્રાથપના
કયલાભાં આલે છે नैवेद्यं गृह्यर्तां देव बस्र्तं भें ह्यचरां कुरु । ईसससर्तं भे वयं देहह ऩयत्र
च ऩयां गतर्तभ् ॥ ઩છી નૈલેદ્ય઩ય ઩ડેરાં દૃત્ત્ષ્િદો઴ને દૂ ય કયલાં ળુદ્ધ જ઱થી પ્રોષણ
કયલાભાં આલે છે. ત્માયફાદ નૈલેદ્ય દનલેદન ભૂદ્રાથી (જભણાં શાથની લચરી ફે
આં ગ઱ી અને અંગૂઠાને નૈલેદ્ય ઩ાત્રને સ્઩ળપ કયી દેલીને અન્ન ફતાલલું) તે દેલીને
અ઩પણ કયલાભાં આલે છે. ત્માયફાદ ગ્રાવભુદ્રા કે ઩ંચપ્રાણભુદ્રા (કાયણ તૈ.ઉ઩. ભાં
અન્નં લૈ પ્રાણ્ કહ્યો છે) ફતાલી લચ્ચે થોડી લાય (ષણવલરમ્બ્મ-ભધ્મે ઩ાનીમભ્-
થોડાં ભૂ઱ ભંત્રજા઩ કયલાં) એક આચભની ઩ાણી ભૂકી ઩ુન્ ઩ૂલપલત્ ગ્રાવ ભુદ્રા
ફતાલલાભાં આલે છે. ઩છી શસ્ત-ભુખ ળુવદ્ધ-આચભન-ઉત્તયા઩ોળન એભ ચાય લખત
જ઱ ભૂકલાભાં આલે છે. ત્માય ફાદ નૈલેદ્યભાંથી થોડો બાગ, દેલીની ડાબી ફાજુ ં એક
નાનું ઩ાત્ર યાખી તેભાં ઉત્ત્ચ્છષ્ઠ ફશાય કાઢી તેનાં ઩ય ઩ુષ્઩ભુકી દેલીદેલના વલગ્રશ
ભુજભ ચંડાદદ વભવ઩પત કયલાભાં આલે છે. ઩છી શાથ઩ગ ધોઈ કે ભાજ પન કયી નૈલેદ્યનો
પ્રવાદરૂ઩ે સ્લીકાય કયલાભાં આલે છે.

ઘણાં ફધાં આલાં વલવધવલધાન ભાં ન ભાનતાં ભનગડંત અચપના કયે છે અને કશે છે કે
બગલાન તો બત્ત્તત અને બાલનાં બૂખ્મા છે. લાસ્તલભાં જ ેનાં ભાિે બાલ શોમ તેને ગભે
તે યીતે વ્મલશાય કયલો જોઈએ. ઑપીવ જતા યસ્તાભાં ભશાદેલનું ભંદદય આલે એિરે
ફશાય ચં઩ર-ફુિ ઉતાયી, ઩ેન્િ-ળિપ અને ઩ટ્ઠો ઩શેયે ઩શેયે, ફશાય યાખેરાં ક઱ળભાં
઩ાણી બયી ભશાદેલ ઩ય ચઢાલે – બગલાન તો બાલના બૂખ્મા છે. વગલદડમા ધભપને
બત્ત્તતબાલ ભાં ખ઩ાલે. ઓદપવભાં કે સ્કૂ રભાં મુદનપોભપ લગય ન ચારે, કોઈની ઩ાિીભાં
વલળે઴ ઩ો઴ાક ઩શેયીએ, બગલાન આગ઱ ફધુ ચરાલલાની વૃવત્તને ગીતાભાં બગલાને
તાભવવૃવત્ત ગણી છે અને આનાથી અધોગવત થામ. બત્ત્તત ઩ણ ળાસ્ત્રાનુવાય જ થામ
નશી ં તો ભશદ઴પ ળાત્ત્ડડલ્મને બત્ત્તતળાસ્ત્ર રખલાની તમાં જરૂય શતી, નાયદે ઩ણ
બત્ત્તતવૂત્ર રખ્મુ અને ગીતાભાં બગલાને બત્ત્તતમોગ ગામો છે.

નૈલેદ્ય-બોજન અને અન્નને આ઩ણાં ધભપળાસ્ત્રભાં ઘણું ભશવલ આ઩ેર છે. શ્રુવતભાં
કહ્યું
प्राण् वै अन्नं शयीयभ् अन्नादभ् । अन्नं ब्रह्मेतर्त व्मजानार्त्। अन्नादध्मेव
खसववभाभन बुर्ताभन जामन्र्ते – र्तै.उऩ.बृगुववरी । अन्नभमं ही भनं सौम्म, प्राण
आऩोभम છાન્દોગ્ય ઉ઩નનષદ. અન્ન બ્રહ્મનું સ્લરૂ઩ છે વભગ્રજીલોનો આધાય અને
પ્રાણ છે ભનનો આધાય અન્ન઩ય છે . अन्नं ब्रह्मा यसो तवषणु् ऩ्र्ता देवो भहे श्वय्। एवं
ऻात्वा र्तु मो बुड़्क्र्ते अन्नदोषो न भरसमर्ते ॥ . અન્ન બ્રહ્મનું સ્લરૂ઩ છે યવ વલષ્ણુનંુ રૂ઩
છે તો ખાનાયો સ્લમં ભશેશ્લય છે .વભગ્રજીલોનો આધાય અને પ્રાણ છે ભનનો આધાય
અન્ન઩ય છે. આવાાં ઉદાત્ત વવચાર સાથે જમવાની ક્રિયા ને ગીતામાાં અને વેદોમાાં યજ્ઞ કહ્યો
છે . ब्रह्माऩपणं ब्रह्महतवब्रपह्माग्नौ ब्रह्मणा हु र्तभ्। ब्रह्मैव र्तेन गन्र्तव्मं ब्रह्मकभप सभाधीना
गी.४.२४ अथ मे मऻेन दानेन र्तऩसा रोकाञ्जमसन्र्त र्ते धूभभभबसंबवसन्र्त धूभाद्रातत्र
यात्रेयऩमभाणऩाभऩमभाणऩआद्यान्षण्भासान्दैणाहदत्म एतर्त भासेभ्म् तऩर्तृरोकं
तऩर्तृरोकाच्चन्द्रं र्ते चन्द्रं प्रासमान्नं बवसन्र्त र्तास्र्तत्र देवा मथा सोभ
याजानभासमामस्वाऩमस्वेत्मेवभेनास्र्तत्र बामसन्र्त र्तेषां मदा
र्तत्ऩमपवैत्मथेभभेवाकाशभभबभनषऩद्यन्र्त आकाशाद्वामुं वामोवृपसषटं वृषटे ् ऩृसथवीं र्ते
ऩृसथवीं प्रासमान्नं बवसन्र्त र्ते ऩुन् ऩुरुषाग्नौ हू मन्र्ते र्तर्तो मोषाग्नौ जामन्र्ते
रोकान्प्रत्मुथाभमनस्र्त एवभेवानुऩरयवर्तपन्र्तेऽथ म एर्तौ ऩन्थानौ न तवदुस्र्ते कीटा्
ऩर्तङ्गा महददं दन्दशूकभ्॥ फृहदायण्मकोऩभनषद ६.२.१.१६॥ ऩृसथवी वाव
गौर्तभासग्नस्र्तस्मा् संवत्सय एव सभभदाकाशो षूभो, यातत्रयसच्चपहदपशोऽङ्गाया,
अवान्र्तयहदशो तवस्पुभरङ्गा्। र्तसस्भन्नेर्तसस्भन्नग्नौ देवा वषं जुह्वतर्त र्तस्मा आहु र्तेयन्नं
सम्बवतर्त ३। ऩुरुषो वाव गौर्तभासग्नस्र्तस्म वागेव सभभर्त् , प्राणो धूभो,
सजह्वाऽसच्चपश्चऺुयङ्गाया्, श्रीत्रं तवस्पुभनङ्गा्। र्तसस्भन्नेर्तसस्भन्नग्नौ देवा अन्नं
जुह्वतर्त र्तस्मा आहु र्तेयेर्त् सम्बवतर्त छा० उ०। આ જ લાતને પ્રાણાત્ત્નનશોત્રો઩દન઴દ
ભાં ઩ણ વુંદય વભજાલી છે. આભ, ઉ઩યોતત શ્રુવત લચનોનો વંક્ષષપ્તાથપ, જભલાની
ક્રીમાને ળયીયરૂ઩ી લેદી઩ય જઠયાત્ત્નનભાં શસ્તરૂ઩ી સ્રુતથી અન્નરૂ઩ી શવ્મની આશૂ વત
આ઩લી એભ કહ્યું છે. नैवेद्यं ऩुयर्तो न्मस्र्तं चऺुषा गृह्यर्ते भमा । यसं च
दाससजह्वामाभश्नाभभ कभरोद्बव ॥ લ઱ી દેલતાઓનાં ળયીય શ્રીભદ્ભાગલતાનુવાય
આ઩ણી જ ેભ ઩ાંચબૌવતક નથી. તેથી, વભવ઩પત નૈલેદ્યને તેઓ તેજ,ગંધ,રૂ઩ાદદ
સ્લરૂ઩ે સ્લીકાય કયે છે .

શલે ભૂ઱ લાત કયીએ તો દેળતાને અ઩પણ કરતાાં નૈળદ્ય

ે ઩ર તુ઱સી કે પુ઱
મૂકાય છરી નહી ાં. દેળતા આગલ કેક કા઩ળી એ અધમોધમ અ઺મ્ય
કૃત્ય છે . છરી થી કા઩ળાની નિયામાાં સાંહારક વૃવિ છે -તામસભાળ
છે . અન્નરૂ઩ી બ્રહ્મ અને તે ઩ણ દેળોને સમવ઩પત થળાનુાં હોય તેને
કદાવ઩ દેળ સનન્નવધમાાં ન ક઩ાય. ઩ાશ્ચાત્મનું અનુકયણ ઩રયલાયો વુધી તો
઩શોંચ્મુ જ શતું શલે આ દૂ ઴ણ દેલસ્થાનનોનું બૂ઴ણ ફનતું જામ છે. દેલોનું પ્રાગટ્ય
શોમ, જન્ભ નથી શોતો. જન્ભ શોત તે વલે મૃત્મુધભાપ ભયણળીર કશેલામ. દે લતાઓને
શે઩ી ફથપડે નું ગીત લગાડી તેભનાં વાતત્મનું અ઩ભાન ળા ભાિે કયલાનું. પ્રભાણો વેંકડો
છે. રખલાનું ઩ણ ઘણું ભન થામ છતાં જ ેને વભજલું છે તેને આિરું ઩માપપ્ત છે.

આલાં આં ધ઱ા અનુવયણ અને છૂિછાિ (બાલ અને શ્રદ્ધાના નાભે) ભાત્ર વશંદુ
ભંદીયોભાં જ થામ છે . વીલેરાં લસ્ત્રો ઩શેયી દનજભંદદયભાં પ્રલેળ, દેલતાનો સ્઩ળપ
ઈત્માદદ. ભંદીયભાં વલગ્રશની પ્રવતષ્ઠા ળાસ્ત્રાધારયત છે , તેની ઩ૂજા, ઩રયળીરનાદદ ઩ણ
ળાસ્ત્ર આધારયત થામ તો તેભાં ઩વલત્રતા અને દેલત્લ જ઱લાઈ યશે. સ્લાવભનાયામણ
વંપ્રદામ, જ ૈન, ફૌદ્ધ, ળીખ, લૈષ્ણલાદદ વંપ્રદામોભાં ઩ણ નૈલેદ્ય ધયાલામ છે ઩ણ કેક
નથી ક઩ાતી. આ ફાફતે દક્ષષણ બાયતનાં ભંદીયોભાં ખૂ ફજ ળાસ્ત્ર ભમાપદા વચલામ
છે. આ રખલાનો આળમ કોઈ પ્રત્મે યાગદ્વે઴ નથી. - ઩રન્ત઩ ઩ી. ઩ાંનિત