23.3.

2020

ENERJİ

Enerji iş İş ve Enerji aynı

Enerji Metabolizması, Aerobik yapabilme ve kavramlar gibi
ve Anaerobik Enerji Sistemleri ortaya görünse de
koyabilme birbirlerinden
yeteneğidir. farklıdır.
ÖĞR.GÖR.KERIM BAKAN

ENERJİ

• Kimyasal Enerji  ATP'nin yeniden sentezlenmesi için gerekli enerji oksijenli

• Mekanik Enerji ve oksijensiz metabolizmayla sağlanır.
• Isı Enerjisi
• Işık Enerjisi  ATP, besinlerle alınan karbonhidratlar, yağlar ve çok az da
Doğada 6 çeşit • Elektrik Enerjisi olsa proteinlerin metabolize edilmesiyle elde edilir.
enerji vardır. • Nükleer Enerji

 Doğada enerji üretim yolu olarak bitkiler fotosentez yöntemini  Hücresel Solunum; fotosentez işleminin tersidir.
kullanırken, insan ve hayvanlar hücresel solunumu kullanmaktadırlar.
 Solunum sürecinde kimyasal enerji glikoz, yağ ve protein
 Fotosentez; bitkilerde karbonhidrat yapımı için CO2 ve H2O yu güneş
moleküllerinin O2`li veya glikozun O2`siz ortamda
enerjisi vasıtası ile gerçekleştir.
parçalanması sonucunda enerji açığa çıkarılır.

1

 Karbonhidrat, yağ ve protein moleküllerindeki kimyasal bağ
enerjileri hücresel solunum ile parçalanarak
 Enerji bağı bakımından zengin fosfat bağı özelliği taşıyan bir başka
kimyasal enerji (ATP) dönüşür.
 Enerjinin bu dönüşümü Krebs Çemberi (Sirikasit Döngüsü) vasıtası
ile gerçekleşir.
 Tip II kas fibril tiplerinde Kreatin Fosfat
konsantrasyonu Tip I’e göre daha yüksektir.
 Bu sebeple Tip II kas fibril tipine sahip kişiler ATP’ı
Fosfajen Sistem aracılığıyla daha hızlı yenileyebilir.
23.3.2020
ATP
 ATP nin yapısı vücutta enerjiye dönüştüren tek madde olmasa
da en önemlisidir.
 ATP nin yapısında Adenin + Riboz (5 karbondan oluşur) +
Pi+Pi+Pi(üç adet fosfat vardır.
 Fosfatlar birbirlerine yüksek enerji bağları ile bağlanır.
 Vucut yaklaşık olarak 80-100 gram ATP depolayabilir.
 Fakat vücut depo haldeki ATP’ın en fazla %50-60’ını kullanabilir.
 Vücutta yaklaşık olarak ATP’ın 4-6 katı kadar Kreatin Fosfat
bulunur.
 ATP nin hızlı parçalanması hidrojenin açığa çıkması sonucunda
inorganik fosfatların birikerek kas yorgunluğuna neden olmaktadır.
 ATP depoları yüksek şiddetli bir egzersiz sonrasında boşaldığında, tekrar
dolması için aerobik kapasitenin önemi yüksektir.
2

 Ayrıca egzersiz şiddeti düşmediği sürece ATP depoları ve
Creatin fosfat depoları doldurulamaz.
 Besinlerin parçalanması ile oluşan enerji iş yapımında
kullanılamaz yani direkt mekanik enerjiye dönüşemez.
 Son iki fosfat grubu arasında yüksek enerji bulunduran fosfat bağı
bulunur.
 Bu bağlar kimyasal olarak ayrıldığında 7000-12000 kalorilik bir enerji
açığa çıkarır (1 mol ATP ile).
 ATP deposu kasta iyi bir sporcuda bile sadece birkaç saniye enerji
verecek kadar vardır. (50 metre koşusuna dahi zor yeter.)
ENERJİ SİSTEMLERİNİN SINIFLAMASI
 Aerobik (Oksijenli) Enerji Metabolizması
 Anaerobik (Oksijensiz) Enerji Metabolizması
 Alaktik Anaerob Enerji Metabolizması (Fosfajen Sistem)
 Laktik Anaerob Enerji Metabolizması (Laktik Asit Sistemi)
23.3.2020
Adenozin Trifosfat (ATP)
 Besinler kasta depo edilen ATP sentezinde kullanılır.
 Kas hücreleri çalışabilmesi için sadece bu kaynağı
kullanabilmektedirler.
 ATP yapısında adenozin ve 3 fosfat grubundan oluşur.
ENERJİ SİSTEMLERİ
 Organizmanın enerji ihtiyacı için oksijensiz bir dizi
reaksiyon ile enerji elde edilmesi, ne ´´anaerobik``,
 Oksijenli ortamda enerji elde edilmesine ´´aerobik``
metabolizma denir.
ALAKTİK ANAEROB ENERJİ METABOLİZMASI
FOSFOJEN SİSTEM(ATP-CP)
 ATP nin yeniden sentezlenmesi için ADP molekülüne bir fosfat
eklenir bu işlemin gerçekleşmesi için enerjiye ihtiyaç olur.
 Fosfat ve Kreatin gruplarının hidrolize olması önemli bir miktarda
enerji açığa çıkarır bu enerji ATP nin yeniden sentezlenmesi için
kullanılır.
3
 23.3.2020

 Fosfokreatin bağları ATP nin yenilenmesi için ciddi enerji açığa çıkarır.
 Kreatin fosfat (CP) kas hücrelerinde bulunan yüksek enerjili moleküldür.
 Kaslarda bulunan Fosfokreatin ATP nin 2-3 katı kadardır ancak yinede
 Çok yüksek şiddette ve 10 saniyeden daha az süren eforlarda enerjinin
sınırlıdır (0,3 – 0,5 mol) kadardır.
önemli kısmı bu yolla sağlanır.
 ATP, PC nin parçalanması sonucu yeniden sentezlenir.
 CP ⎯⎯→ Pi + C + Enerji
 Enerji + ADP + Pi ⎯⎯→ ATP  10 sn den kısa eforlar için enerjinin büyük kısımı bu yol ile sentezlenir.

Kreatin Fosfat Sistem

 ATP parçalandıktan sonra Pİ nin tekrar ADP ye eklenerek
yeniden ATP sentezlenmesi mümkündür.
 Sprint, Direnç Antrenmanlarında (Sıçrama, Ağırlık Kaldırma) veya Ağır
Direnç gibi maksimal veya maksimale yakın egzersizlerde birincil enerji
kaynağı olduğu için önemlidir.
 Fakat bu enerji kaynağı kısa sürede tükenmektedir.
 Örneğin; Yapabildiğiniz en yüksek efor ile 15 sn kadar süre boyunca
sıçarama ya başlarsanız 15 sn sonunca sıçrama yüksekliğinizin düştüğünü
göreceksiniz.

 CP de ATP gibi kasın acil ihtiyacını karşılar hücredeki ATP ve PC yani ikisi
birden ATP-CP fosfojen sistemini oluştururlar.

 Her ikisi birden kasın 10-15 saniyelik bir efora dayanmasını sağlar ki
buda 100 metre koşmaya ancak yeterli olabilmektedir.

4
 23.3.2020

 Laktat transportu oksidatif fibrillerde glikotik

fibrillere göre daha yüksektir.
 Sebebi atık maddelerin oksidatif enerji
mekanizmaları ile enerjiye dönüştürülmesidir.

Egzersizde ATP ve CP Adaptasyonu

 Otururken yürümeye başlarsak 4 kat, koşmaya başlarsak 120 kat
enerji ihtiyacı artar.
 ATP-CP depoları kısa sürede maksimal güç için çok önemlidir.
 Şayet sprint tipi ve 6-10 sn aralıklar ile interval tip egzersiz
yapılırsa bu depolarda artış gözlemlenebilir.
 Yapılan 5 aylık direnç antrenmanları sonrasında CP %18, ATP
% 22 ve Kuvvet % 28 artırılabilmektedir.
 6 Haftalık Sprint antrenmanı sırasında performansta % 2 lik
bir artış gözlemlenirken ATP ve CP depolarında her hangi bir
değişim gözlemlenememiştir.

Glikoliz

 Gerçekleştirilen sprint antrenmanlarında yapılan tek 30 sn sprintte %45  Glikoliz karbonhidratın anaerobik yol ile parçalanmasıdır.
10-12,5sn sprintlerde % 13-% 32 depoları boşaltabilirken
 Glikoliz yoluyla hem kanda dolaşım halinde olan glikoz
 Aralıklı yapılan 30 sn sprint antrenmanı sonrasında depolarda % 60 a
kadar boşaltma mümkün olabilmektedir. hem de kasta depo halde bulanan glikojen ATP’ın
 Fakat nasıl bir antrenman gerçekleşirse gerçekleşsin ATP-CP depolarının resentezi için kullanılabilir.
tükenmesi söz konusu değildir.

5
 23.3.2020

 Glikoliz sistem Fosfajen Sistem’e göre daha fazla  Fakat Kreatin fosfata göre daha fazla kaynağa sahip olan glikoz
enzimatik aktivite sonrasında ATP resentezini sağlar ve glikojen daha yüksek miktarda ATP resentezi sağlayabilir.
 Bu nedenle fosfajen sistem’e göre daha yavaş ATP  Glikoliz Fosfajen Sisteme benzer bir şekilde sarkoplazmada
resentezi sağlanmaktadır. meydana gelmektedir.

 Glikoliz çeşitli enzimatik reaksiyonlar sonrasında, glikozun  Fakat yeteri kadar O2 yok ise son ürün Laktik asite
metabolize edilmesidir. dönüştrülür.
 Eğer hücre içerisinde yeterince O2 var ise son ürün Asetil  Sonrasında sarkoplazma içerisinde O2 olmaksızın
COA ya dönüştürülerek mitokondriye girer ve O2 ile
anaerobik glikolizin 10 kimyasal reaksiyon sonrasında
metabolize edilerek aerobik glikoliz gerçekleşir.
metabolize edilir.

O2 Siz glikoz resentezi

 Bu yolla üretilen ATP çok az sayıdadır. 1 Mol Glikoz dan 2-3 mol ATP

 Kas glikojeni;
 Glikojen Fosforilaz Enerji
Epinefrin hormonuna bağlıdır.

(Adrenalin (Epinefrin), böbreküstü bezlerinin iç kısımları (medula) tarafından salgılanan bir hormondur. )

 Glikoz;
 Glikozun Fosforilasyonu fosfat enerji

6

 İlk üç aşamanın glikoz molekülü ile gerçekleşebilmesi için 2ATP
gerekirken glikojenden ise 1ATP harcanarak bu aşamalar tamamlana
bilmektedir.
 Glikoliz reaksiyonları sonucunda iki farklı reaksiyon ile toplam 4 ATP
elde edilir.
 Eğer glikozdan sağlandı ise 2 ATP si harcandığı için net kazanım 2 ATP
iken glikojenden olduğunda net kazanım 3 ATP dir.
 Aerobik metabolizmada kullanılmak üzere mitokondriye
taşınan H+ iyonunu bıraktıktan sonra NAD+ olarak tekrar H+
taşıyıcısı olarak görevine devam ederler.
 Glikolizin son aşamasında 3 karbonlu pirüvik asit molekülü
ortaya çıkmaktadır.
23.3.2020
O2 Siz glikoz resentezi
 Kanda bulunan glikozun hexokinaz ile hidrolize edilerek karbon 6-fosfata
dönüştürülmesi sırasında 1 ATP molekülü harcanır.
 Kasta depo halde bulunan glikojenin fosforilize edilerek karbon 6-fosfata
dönüştürülmesine Glikojenoliz denir.
 Bu reaksiyon sonucunda ATP harcanmaz.
 4. aşamada 6 karbonlu glikoz zinciri 2 adet 3 karbonlu
zincire ayrılır.
 6. aşamada 1 hidrojen iyonu her bir 3 karbon zincirinden
ayrılır.
 Bu hidrojen, bir hidrojen taşıma iyonu olan NAD+ `a
(nicotinamide adenine dinucleotide) eklenerek NADH`e
dönüşür.
 Eğer aerobik metabolizma NADH+ den gelen hidrojen iyonunu
kabul etmez ise Pirüvik asit H+ yi absorbe ederek 3 karbonlu laktik
asit birikimi olur.
 Glikolizin ilk reaksiyonundaki süreçte ATP harcanır ve sonraki
reaksiyonda ATP ve H+ üretilir.
7
 23.3.2020

Glikoliz Sistemi Adaptasyonu Glikolizis Enzimlerinin Egzersize Adaptasyonu

 Kas içi glikojen, laktik asitin absorbe edilmesi,  Glikolizis enzimleri genellikle fosforilaz, fosfofrukto kinaz(PFK), laktat
dehidrojenez(LDH) dir.
glikoliz enzimlerinin artması, anaerobik glikoliz
 Fosforilaz; kas içerisindeki glikojenin glikoza katalize edilmesini sağlar.
sisteminin adaptasyonunu sağlamaktadır.
 Fosfofrukto kinaz (PFK); fruktoz 6-fosfatı froktoz 1,6-bifosfata çeviren
enzimdir.
 laktat dehidrojenez (LDH) ; piruvatı laktata dönüştüren enzimdir.

 Bu enzim seviyelerini direnç antrenmanı(1)(2) ve sprint antrenmanları(3),(4)

sonrasında arttığı gözlemlenmektedir.  Enzimlerin artışının performansa etkisi diğer faktörlere
 Fakat her egzersiz sonrasında enzim oranı değişmemektedir. bağlıdır.
 Örneğin; yapılan 12 haftalık dayanıklılık antrenmanları sonrasında PFK seviyesinde bir
artış gözlenmezken, yapılan 5-6 aylık program seviyesinde artış gözlemlenmiştir.  Örneğin; LDH in artışı hız kısıtlayıcı enzim olmamasından
dolayı glikolitik sistem ile alakalı olmayabilir.
 Fakat hız limit enzimi olan PFK nın artışı glikoltik enzim ile
alakalıdır.
1. Costill DL, Coyle EF, Fink WF, et al. Adaptations in skeletal musclefollowing strength training.J Appl Physiol. 1979;46:96.
2. Tesch P, Alkner B. Acute and chronic muscle metabolic adaptationsto strength training. In: Komi PV, ed. Strength and Power in Sport.2nd ed. Oxford, England: Blackwell Scientifi c,
2002:265.
3. Rodas G, Ventura JL,Cadefau JA,et al. A short training programmefor the rapidimprovement of both aerobic and anaerobic metabolism. Eur J Appl Physiol. 2000;82:480.
4. Ross A, Leveritt M. Long-term metabolic andskeletal muscle adaptations toshort-sprinttraining: implicationsfor sprint training andtapering.Sports Med. 2001;31:1063.

ANAEROBİK GLİKOLİZ SİSTEM (LAKTİK

ASİT SİSTEMİ)

 10 saniye ile 2 dakika arasında süren şiddetli eforlarda enerjinin  Direnç antrenmanları ile gerçekleşen hipertrofi kasın PFK
büyük bölümü bu sistemden karşılanır. nın düşmesi ile sonuçlanır.
 Laktik Asit kas ve kanda yüksek yoğunluğa ulaşırsa yorgunluğa yol
 Çünkü kasa sıvı dolması ile beraber kas büyümesi
açar.
PFK(Fosfofrukto kinaz) enziminin seyrelmesine neden
 Asit ortam PH`ı düşürür ve mitokondrideki bazı enzim aktivitelerini
olmaktadır.
engelleyerek karbonhidratların yıkım hızını azaltabilir.

8

Laktik Asit kaslarda ve kanda yükselirse,
 Yorgunluğa yol açar.
 Kaslarda ağrı oluşur.
 Kasılma kuvveti düşer.
 Mitokondri enzim aktiviteleri engellenir.
 Karbonhidratların yıkım hızı yavaşlar.
 Su molekülü (H2O) Oksijen ve 2 Hidrojen`den oluşur.
 Elektron taşıma sistemi (ETS) `den ATP üretimi işine oksidatif
fosforilizasyon denir.
 Krebs Döngüsü genellikle aerobik metabolizma olarak adlandırılsa da
Oksijen bu aşamada aktif değildir.
AEROBİK ENERJİ METABOLİZMASI OKSİJENLİ
SİSTEM
 2 dakikadan daha uzun süren düşük şiddetli egzersizlerde
enerjinin büyük bölümü bu yolla sağlanır.
 Oksijenin ortamda bulunması ile karbonhidrat ve yağların
su ve karbondioksite kadar parçalanması ile enerji elde
edilmesidir.
23.3.2020
AEROBİK ENERJİ METABOLİZMASI OKSİJENLİ
SİSTEM
 Aerobik enerji metabolizması uzun süreli egzersizlerde yorgunluk
yapmaksızın çok sayıda ATP üretir.
 Aerobik enerji iki enzim sistemi ile edilir;
1. Krebs döngüsü
2. Elektron Taşıma sistemi
 Karbonhidratlar, yağlar, proteinler yıkılarak krebs döngüsüne girer,
 Elektron taşıma sisteminde NAD+`lar ve FAD`ler etkin olarak çalışır.
Krebs Döngüsü
 3 karbonlu pirüvat ile sonuçlanan anaerobik glikoliz sonrasında
Pirüvat 2 karbon molekülüne yıkılarak Asetil COA ya
dönüştürülerek Krebs döngüsüne girer.
 Piruvattan gelen buradaki bir karbon ve 2 oksijen atomlu
karbondioksit (CO2) akciğerler vasıtası ile atılır.
 Aerobik enerji sistemi yorgunluk olmaksızın uzun süre ATP üretebildiği
için özellikle dayanıklılık sporları oldukça önemlidir.
 Aerobik yol ile ATP üretimi iki büyük enzimatik sistem sayesinde
mitokondrilerdegerçekleşir.
 Karbonhidratlar, yağlar ve proteinler krebs döngüsüne girebilir.
9

 Krebs döngüsü hidrojen iyonlarının ve elektronların oksidasyonu ve
indirgenmesi işlevini gerçekleştirir.
 Krebs döngüsü hidrojen taşıyıcı moleküller tarafından diğer büyük
enzimatik sistem olan elektron taşıma zincirine taşınır.
 Daha önceki bildiğimiz NAD+ nın yanında burada FAD+ (flavin
adenin denükleotide) devreye girer.
 Krebs Döngüsü Aerobik enerji sisteminin bir parçası olarak
düşünülsede krebs döngüsünde O2 reaksiyonu aktif olarak
görülmemektedir.
 Karbonhidrat yağ ve proteine bakılmaksızın aerobik yolla enerji
üretiminde 3 ana aşama vardır.
 1.Krebs döngüsüne giriş
 2.Krebs döngüsünde ATP üretimi
 3.Elektron Transport Zincirinde ATP üretimi.
 Asetil COA 4 karbonlu molekül oksalesatat ile birleşerek 6
Karbonlu Sitrik Asit molekülüne dönüşür.
 Krebs döngüsü bu sebeple bir döngü
tanımlanmaktadır.
 Okselesatat hem ilk reaktör olarak kullanımakta hem son
reaktör olarak üretilmektedir.
Okselasatat; Krebs döngüsünde üretilen son ürünüdür.
23.3.2020
 NAD+ ve FAD+ hidrojen taşıyıcı moleküller hidrojen ve elektronlara
bağlanarak onları elektron taşıma zincirine taşınır.
 Bir O2 atomu 2 H+ atomu ile birleşince H2Omolekülü oluşur.
 Elektron taşıma sistemi ile ATP nin üretimi Oksidatif Fosforilizasyondur.
 Oksijen aslında akciğerler yolu ile vücuda girer ve son olarak elektron taşıma
zincirinde H2Ove CO2 olarak son bulur.
 Krebs döngüsü öncesinde glikolizin son aşamasında oluşan
pirüvart 3 karbonlu bir moleküldür.
 Pirüvar Asetil COA ya parçalanarak iki karbonlu moleküle
dönüşür ve krebs döngüsüne girer.
 Bu süreçte bir C molekülü, ve 2 O2 atomu CO2 olarak
akciğerlerden atılır.
 Sitrat daha sonra birçok reaksiyona girerek 2 CO2
ve 1 ATP molekülü üretir.
olarak
 Hidrojen talıma molekülleri olan NAD+ ve FAD
hidrojen ile birleşerek NADH+ ve FADH2 ye
dönüşü
10

 Krebs döngüsünde sadece 1 noktada gerçekleşen ATP üretimi
GTP (guanezin trifosfatın kullanılması ile 1 ATP ye dönüşür.
 Krebs döngüsünde her bir Asetil COA girişinde 2 CO2, 1 ATP,
3 NADH+ ve 1 FADH2 üretilir
 Mitokondrilerin iç ve dış memebran ve iç ve dış yapıları vardır.
 Enerji elektronlara salındığında bir sitokromdan diğerine
 Elektron olarak salınan enerji aktif hidrojen iyonlarını mitokondrilerin
iç kısmından dış kısmına yani bir sitokromdan diğerine aktarır.
 Membran içerisinde 3 üç adet pompa vardır. Bu pompalar içten dışarıya doğru
elektron taşır.
 İlk ikisi 4 adet 3. sü ide 2 adet elektron taşır.
23.3.2020
Elektron Transport Sistemi (ETS)
 ETC sistemi aracılığı ile ATP üretimi iki sürecin aynı anda
işlemesi ile gerçekleşir.
 Elektron çiftleri bir sitokromdan diğerine geçerek ADP yi
fosforilize eder ve ATP yi üretir.
 Fakat bu ATP üretimini tam olatak açıklamamaktadır.
 Bu konsantrasyon değişerek daha fazla hidrojen
iyonunun dış yapıda dış yapıda birikmesine sebep
olur.
 Bu konsantrasyon değişimi ATP üretimi için enerji
kaynağı olmaktadır.
 Aerobik metabolizma sonucu 1 mol glikojenden 39 mol
ATP, 1 mol yağ asidinden 130 mol ATP yenilenmektedir.
 Hangi tür aktivite olursa olsun ortaya konan bedensel
hareket için gerekli enerji bir metabolik yolla elde edilir ve
sürekliliği sağlanır.
11
 23.3.2020

ENERJİ ÜRETİMİ VE SPOR AKTİVİTELERİ

 Fiziksel aktivitenin süresi uzun, şiddeti düşük ise

aerobik, süresi kısa, şiddeti yüksek ise anaerobik
enerji yolları devreye girer.
 Aktivitenin şiddet ve süresine göre bu yolların katkısı
değişik oranlarda olur.

12