‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬

‫گزارش ریسک تجارت و سرمایه‌گذاری ایران؛‬

‫فصل سوم ‪2021‬‬
‫مشتمل بر شاخص ریسک عملیاتی مؤسسه فیچ‬

‫فیچ سلوشنز‬
‫مه ‪2021‬‬

‫شهریور ‪1400‬‬
‫مطالــب‪ ،‬تحلیل‌هــا و پیش‌بینی‌هایــی کــه در ایــن گــزارش‬
‫ارائــه شــده اســت‪ ،‬دیــدگاه اتــاق ایــران نیســت و صرفــا ترجمــه‬
‫روﯾﺪادﻫﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ"‬
‫ﺗﺠﺎرتدلیــل‬
‫ﺗﺤﻮﻻت اســت‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﺶسلوشــنز‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎي‬
‫موسســه""فیــچ‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫روﯾﺪادﻫﺎي‬
‫چنیــن‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ"‬
‫ترجمــه‬ ‫ﺗﺠﺎرت‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫ﭘﺎﯾﺶ‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎي‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫گزارشــی از‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫کشــور‬ ‫ﺑﺤﺚ و‬
‫داخــل‬ ‫ﺮان را ﻣﻮرد‬
‫اقتصــادی در‬ ‫ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾ‬
‫فعــاالن‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ‬
‫آشــنا شــدن‬ ‫ش در‬
‫‌هایــی‬‫ﮐﻠﯿﺪي‬
‫گزار‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬ ‫ﺑﺤﺚ و‬ ‫ﺮان را ﻣﻮرد‬ ‫ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾ‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫ﮐﻠﯿﺪي در‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ‬
‫اقتصــاد‬ ‫دربــارهﻣﻨﻈﺮ‬
‫روندهــای‬ ‫ﮐﻠﯿﺪي از‬ ‫روﯾﺪادﻫﺎي‬
‫خارجــی‬ ‫‌هــایﻗﺎﻟﺐ‪،‬‬
‫مؤسســات‬ ‫ی اﯾﻦ‬
‫دﻫﺪ‪‌.‬بیندر‬
‫ﻣﯽپیش‬‫بــا‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬روﯾﺪادﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ‬
‫‌گیــری‬‫تصمیم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬ ‫مبانــیﻣﻮرد‬ ‫ایــن یکــی از‬
‫ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان‬ ‫عــاوه بــر‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬ ‫اســت‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و‬ ‫ایــران‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫چنیــن‬
‫کشــورها‪،‬از ﺳﻮي‬ ‫همــکارﺑﻪ ی بــا‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬ ‫اﯾﻦبــرای‬
‫ﮔﺰارش ﮐﻪ‬ ‫خارجــی‬
‫اقتصــادیاز ﺗﻬﯿﻪ‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف‬ ‫فعــاالن‬
‫ﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف از ﺗﻬﯿﻪ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ از ﺳﻮي‬
‫گزارش‌هایی است‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺗﺎق اﯾﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺗﺎق اﯾﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي‬
‫روﺷﻦ از ﻣﺤﯿﻂ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي اﯾﺮان‬
‫روﺷﻦ از ﻣﺤﯿﻂ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي اﯾﺮان‬
‫در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي "ﭘﺎﯾﺶ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ" روﯾﺪادﻫﺎي‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي "ﭘﺎﯾﺶ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ" روﯾﺪادﻫﺎي‬
‫ﮐﻠﯿﺪي در ﻣﺤﯿﻂ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫ﮐﻠﯿﺪي در ﻣﺤﯿﻂ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬روﯾﺪادﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬روﯾﺪادﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف از ﺗﻬﯿﻪ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف از ﺗﻬﯿﻪ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺗﺎق اﯾﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺗﺎق اﯾﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي‬
‫روﺷﻦ از ﻣﺤﯿﻂ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي اﯾﺮان‬
‫روﺷﻦ از ﻣﺤﯿﻂ ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ اﯾﺮان و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي اﯾﺮان‬
‫در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫‪3‬‬ ‫خالصه مدیریتی‬

‫‪8‬‬ ‫ریسک تجارت و سرمایه‌گذاری‬

‫‪8‬‬ ‫دیدگاه اصلی ریسک تجارت و سرمایه‌گذاری‬

‫‪10‬‬ ‫تحلیل سوات (‪ )SWOT‬ریسک تجارت و سرمایه‌گذاری‬

‫‪11‬‬ ‫تحلیل بازبودن اقتصادی‬

‫‪26‬‬ ‫تحلیل مداخله دولت ‬

‫‪34‬‬ ‫تحلیل بستر حقوقی ‬

‫‪40‬‬ ‫روش‌شناسی ریسک تجارت و سرمایه‌گذاری‬

‫‪41‬‬ ‫منبع‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪3‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺳﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ و ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺸﻮر از ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ ) 100‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز( ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي‬
‫اﯾﺮان ﻣﻌﺎدل رﻗﻢ ‪ 36,3‬اﺳﺖ و رﺗﺒﻪ ﮐﺸﻮر در ﻣﯿﺎن ‪ 18‬ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و اﻓﺮﯾﻘﺎ و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي و ﻏﺰه‬
‫ﺳﯿﺰدﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺟﻪ ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﯿﺰان واردات‪ ،‬ﺻﺎدرات و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ درﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ روي‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﮔﺸﻮدهﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺰان ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ دوﻟﺖ از ﮐﺴﺐوﮐﺎرﻫﺎ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯿﺰان دﺳﺘﺮﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﻣﮑﺎن اﺧﺬ وام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﺘﻮاري‪ ،‬ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﮐﺎرآﻣﺪي ﻧﻈﺎمﻫﺎي اداري و ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ دو زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎزﺑﻮدن ﺗﺠﺎري و ﺑﺎزﺑﻮدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﺎزﺑﻮدن ﺗﺠﺎري‬
‫روﻧﺪﻫﺎي ﺗﺠﺎرت در اﯾﺮان ﺑﻮﯾﮋه از ﺳﺎل ‪ 2011‬ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺑﻮده و ﺣﺠﻢ آن ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان و ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺎﻟﯽ اﺻﻠﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ و ﻧﯿﺰ واردات اﻗﻼم ﮐﻠﯿﺪي‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺻﻮرت ﻋﻤﻠﮑﺮد اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺠﻢ اﻗﺘﺼﺎد آن ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ از‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﮐﺸﻮر و ﻧﯿﺰ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﺠﺎرت در ﺳﺒﺪ ﺻﺎدرات ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ﺳﺎﯾﺮ اﻗﻼم‬
‫ﺻﺎدراﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي و ﻓﻠﺰات در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﮑﺎي اﺻﻠﯽ ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﺮان ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‪،‬ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ‪ 54‬درﺻﺪ از‬
‫ﺻﺎدرات اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ »اروﭘﺎ ﯾﺎ آﺳﯿﺎ ﺑﺪون ﻣﻘﺼﺪ ﻣﺸﺨﺺ دﯾﮕﺮ« ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري‬
‫در اروﭘﺎ و آﺳﯿﺎ ﺷﺎﯾﺪ از ﺑﯿﻢ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺧﺸﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮﺣﺎﮐﯽ از رﯾﺴﮏ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ در ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﻘﺾ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺿﻊ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﺠﺎرت در واردات اﯾﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت وارداﺗﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﺮي ﻣﻮازﻧﻪ ﺗﺠﺎري ﻣﻮاﺟﻬﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﭘﺮﺗﻨﺶ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﺣﺪ ﺑﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي واردات‪ ،‬اﯾﺮان را در ﺑﺮاﺑﺮ اﺧﺘﻼﻻت ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﮐﻠﯿﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪاي و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‬

‫‪1‬‬
 ‫‪4‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺻﻨﻌﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﻣﺤﺪودﮐﻨﻨﺪه ﻇﺮﻓﯿﺖ رﺷﺪ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ در اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،2018‬ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﻌﺘﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ آن دﺳﺘﻪ از ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي و ﮐﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻬﺎده در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ‪ 35,0‬درﺻﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ را در واردات داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻗﻼم ﺧﻮراﮐﯽ و‬
‫ﮐﺸﺎورزي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﮔﺮوه ﻣﺤﺼﻮﻻت وارداﺗﯽ‪ 25,8 ،‬درﺻﺪ از ﺣﺠﻢ ﮐﻞ واردات اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ و‬
‫ارزش واردات اﯾﻦ اﻗﻼم ‪10,6‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮﮐﺎي وارداﺗﯽ‪ 5 ،‬ﺷﺮﯾﮏ اﺻﻠﯽ ﭼﯿﻦ‪ ،‬اﻣﺎرات‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﻪ و آﻟﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﻦ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺷﺮﮐﺎي‬
‫وارداﺗﯽ اﯾﺮان در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺎي ﺻﺎدراﺗﯽ آن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻬﻢ ﭼﯿﻦ از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ‪ 24,9‬درﺻﺪ از ﮐﻞ واردات اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺮخﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻌﺮﻓﻪ واردات ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻬﻤﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎ در اﯾﺮان ‪15,2‬‬
‫درﺻﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻣﯿﻦ رﻗﻢ ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎي وارداﺗﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﭘﺲ از ﺳﻮرﯾﻪ( و ﯾﺎزدﻫﻤﯿﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺮﻓﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺮان در ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺠﺎرت آزاد ﻓﻌﺎل ﻣﻌﺪودي ﻋﻀﻮﯾﺖ دارد و ﻋﻀﻮ ﻫﯿﭻ اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﮔﻤﺮﮐﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﮐﺸﻮر‬
‫ﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻣﻀﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ در آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ و آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﻮده و ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ روي آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﺎزﺑﻮدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري‬

‫اﯾﺮان ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري دارد وﻟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ و ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﺮﭼﺎﻟﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢﺗﺮي از ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ اﺳﺖ؛ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﭘﺮﺷﻤﺎري در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺘﯿﺎز اﯾﺮان در ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎزﺑﻮدن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري رﻗﻢ ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪ 29/9‬از ‪ 100‬و رﺗﺒﻪ آن از ﻣﯿﺎن ‪ 18‬ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روﻧﺪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه آﺷﮑﺎر اﯾﺮان ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري آن دﺳﺘﻪ از ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﭼﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در دوران ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﺪاوم ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺟﺬب ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ در ﺳﺎل ‪2019‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺰات‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﻣﺨﺎﺑﺮات ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﯿﺰان ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ وارد ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ ‪ 10,3‬درﺻﺪ از ﮐﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ اﯾﺮان ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﺮان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺟﺒﺮان ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺿﺮر و زﯾﺎن ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺼﺎدره داراﯾﯽﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‪،‬‬
‫ﺑﺮﭼﯿﺪه ﺷﺪن ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ درﺻﺪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺳﻬﺎم ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮفﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و اﻋﻄﺎي ﻣﺠﻮز ﺳﻪﺳﺎﻟﻪ‬

‫‪2‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪5‬‬

‫اﻗﺎﻣﺖ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮان و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬اﻋﻄﺎي ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ و ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﻬﺪات اداري‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﺸﻮقﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﻮاﻧﻊ اﺻﻠﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻏﯿﺮﺷﻔﺎف اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺤﻠﯽ و ﮐﻨﺪي روﻧﺪ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻮﯾﮋه ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮑﺪاري‪،‬‬
‫ﮐﺸﺘﯿﺮاﻧﯽ و ﺑﯿﻤﻪ را ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺤﻠﯽ ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﻮﯾﮋه ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺎزه ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﺗﺨﺼﺺ ﺟﻬﺖ اﮐﺘﺸﺎف را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار ﭘﺲ از راه اﻧﺪازي اوﻟﯿﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان واﮔﺬار ﮐﻨﺪ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫در ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻬﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮﺷﻔﺎف ﺑﻮدن ﺣﻀﻮر ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ اﯾﺮان ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان را‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻃﺮفﻫﺎي ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ دﺷﻮار اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ‬
‫را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻣﺠﺎزات ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﯾﺎ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي در اﯾﺮان ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻮل ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﺳﻨﮕﯿﻦ دوﻟﺖ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﻠﯿﺪي از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻧﮑﺪاري ﺑﺎﻋﺚ دﺷﻮاري دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ وام و‬
‫از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﺮان در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 48,1‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﺎﭼﯿﺰي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﻣﺼﺮ و در رﺗﺒﻪ ﺳﯿﺰدﻫﻢ در ﻣﯿﺎن ‪ 18‬ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت در اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﮐﺎﻫﺶ ﺟﺬاﺑﯿﺖ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺼﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﯿﺎت در اﯾﺮان‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﻣﺎﻟﯿﺎت در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ‪ 57,9‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬در زﻣﯿﻨﻪ اﺧﺬ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در رﺗﺒﻪ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺷﺨﺎص و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪﻫﺎي ﺧﻮد در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻣﺒﺪأ آن درآﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﮐﻞ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﻬﺎدﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﻤﺎر زﯾﺎدي از آنﻫﺎ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﻌﺎﻓﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺟﺪ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﯿﻒ رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﯾﺮي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ در اﯾﺮان ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ از ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ دوﻻﯾﻪ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎت در آن‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺳﻮد در ﺳﻄﺢ ﺷﺮﮐﺖ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﻋﺘﺒﺎري در ﺳﻄﺢ ﺳﻬﺎﻣﺪاران در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻮد ﺳﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﺧﻮد ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ از ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﻌﺎف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮاردي ﮐﻪ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﻌﺎف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻮد ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻣﻨﻬﺎي ﻣﻌﺎﻓﯿﺖﻫﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦﺷﺪه‬
‫ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﻧﺮخ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ 25‬درﺻﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﻣﺎﻟﯿﺎت در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫‪6‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ زﻣﺎن زﯾﺎدي ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺎ ‪ 216‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ 213‬ﻗﺮار دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻧﻈﺎم اداري ﭘﯿﭽﯿﺪه در اﯾﺮان اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ اﺷﺨﺎص در اﯾﺮان ﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺎﻏﻼن در ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺘﻮرم ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﯾﮑﺴﺎن‬
‫‪ 10‬درﺻﺪي در ﻣﻮرد آنﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺸﺎﻏﻞ آزاد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻠﻪﮐﺎﻧﯽ و از ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 35‬درﺻﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﻗﻢ ‪ 35‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯿﻦ رﻗﻢ ﺑﺎﻻي ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ در ﮐﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺪ ﺑﺎﻻي ﻧﺮخ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻏﯿﺮﻣﻘﯿﻢ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﺎﻟﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﺪت ﻫﺪف ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﺎزارﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺷﺪه و اﻣﮑﺎن اﻋﻄﺎي اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﯿﺰ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻮل ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻣﻠﯿﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺤﺪود‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻧﮑﺪاري دارد و ﺗﻮان ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ در ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ را از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺣﺠﻢ ﺑﺎﻻﯾﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﭘﺮوژهﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﮐﻨﺎر ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارش رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﯾﺮي ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﯽ ‪ 2018-2019‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎﻧﻊ در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر در اﯾﺮان ﺑﺮﺷﻤﺮده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﺮان در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪ 38,4‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ اﺻﻠﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺗﻬﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺤﺪودﯾﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاران اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﺮاﯾﯽ ﺟﺬاب ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﺑﺎزار ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ ﺗﺮﮐﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازاﻧﻪ ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎزار‬
‫اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎدﻻﺗﯽ ﺟﺪﯾﺪي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ آﺗﻮس ﯾﻮروﻧﮑﺴﺖ ﻣﺎرﮐﺖ ﺳﻠﻮﺷﻦ در ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺗﻬﺮان راهاﻧﺪازي‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺳﻬﺎم در ﯾﮏ روز واﺣﺪ و ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮي ﺗﻌﺪاد ﮐﺎرﮔﺰاريﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻓﻌﺎل را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن اﺗﺼﺎل ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺑﺎ ﺑﻮرسﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫ﻓﺴﺎد ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﻮروﮐﺮاﺗﯿﮏ در ﮐﻨﺎر رﯾﺴﮏﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺰﻣﻦ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري را در اﯾﺮان ﭘﺮرﯾﺴﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫اﯾﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ‪ 31,9‬از ‪ 100‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﯾﺴﮏﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ در رﺗﺒﻪ‬
‫ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮﮔﺮوه اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ اداري و ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺤﯿﻂ اداري اﯾﺮان ﮐﺎﻏﺬﺑﺎزي و ﭘﺎرﺗﯽ ﺑﺎزي راﯾﺞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﯿﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ در اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﭘﺮرﯾﺴﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ دوﻟﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ در‬
‫اﯾﺮان ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻧﺪارد و دورﻧﻤﺎي اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﮐﺎرآﯾﯽ در روﯾﻪﻫﺎي اداري را ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﺮده و اﻣﮑﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺮوز ﺗﺄﺧﯿﺮ‬

‫‪4‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪7‬‬

‫و راﻧﺖﺟﻮﯾﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت رﺳﻤﯽ را ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ رو‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪ 39,8‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﯿﻂ‬
‫اداري در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﯾﺎزدﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﮐﺴﺐ وﮐﺎرﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻓﺴﺎد در ﺑﺨﺶﻫﺎي دوﻟﺘﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺤﺪود اﺷﺨﺎص ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺟﻬﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آزاداﻧﻪ ﺑﺪون ﺗﺮس از ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﻀﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت ﺳﺨﺖﮔﯿﺮاﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻏﯿﺮﻋﻠﻨﯽ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز‬
‫‪ 24,0‬از ‪ 100‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻗﻀﺎﯾﯽ در اﯾﺮان ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎز وﮐﺎرﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻮارد اﺧﺘﻼف در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺠﺎري در ﻇﺎﻫﺮ‪،‬‬
‫ﺳﺎز وﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﮐﻢﻫﺰﯾﻨﻪ و ﮐﺎرآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪﺷﺪه ﻓﺴﺎد ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ارﺗﺸﺎ و رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺎن ﻃﺮفﻫﺎي درﮔﯿﺮ و ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺴﺎد ﻓﺮاﮔﯿﺮ دوﻟﺘﯽ و ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﺐ رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻋﻤﺪهاي ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ وﮐﺎرﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﺠﺎد‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺿﺮورت ﭘﺮداﺧﺖ رﺷﻮه ﯾﺎ اﺧﺘﻼس اﻣﻮال‪ ،‬آﺳﯿﺐﻫﺎي ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻓﺴﺎدآﻟﻮد و ﻧﯿﺰ اﺣﺘﻤﺎل اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺮاﺗﯽ ﺻﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺴﺎد رﯾﺴﮏ ﻋﻤﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران را ﻣﯽﻫﺮاﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﺮان در ﻣﯿﺎن ‪ 18‬ﮐﺸﻮر ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل‬
‫اﻓﺮﯾﻘﺎ در رﺗﺒﻪ ‪ 14‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻋﺮاق‪ ،‬ﻟﯿﺒﯽ‪ ،‬ﯾﻤﻦ و ﺳﻮرﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي و روﻧﺪ اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آن در اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي آﺛﺎر‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي ﺑﺮاﯾﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ و اﻋﻄﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آﺛﺎر داﺧﻠﯽ در داﺧﻞ اﯾﺮان از ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و آﺛﺎر اﯾﺮاﻧﯽ در ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎي اﯾﺮان اﻏﻠﺐ از اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎ ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺿﻌﻒ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﮐﭙﯽراﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دارو در اﯾﺮان را در ﺷﺮاﯾﻂ دﺷﻮاري ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﺗﻀﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﮐﺎر ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ از ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي در اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران را از‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻮآور و ﭘﮋوﻫﺶ‪ -‬ﻣﺤﻮر ﺑﺎزﻣﯽدارد‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪8‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫دﯾﺪﮔﺎه اﺻﻠﯽ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫دﯾﺪﮔﺎه اﺻﻠﯽ‪ :‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺠﺎري در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ‬
‫و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺼﺮﻓﯽ‪ ،‬دروازهﻫﺎي اﯾﺮان اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ روي ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه از ﺳﻮي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﮐﻨﺎر رواﺑﻂ ﺗﯿﺮه ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ اﯾﺮان‬
‫ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري ﻣﻌﺪودي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ در ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺎﻣﻞ ﺿﻌﻒ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻓﺴﺎد ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎﻻ و ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﺮون راﻧﺪن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺴﺘﺮي ﭘﺮﭼﺎﻟﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﻋﻼم ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي اﯾﺮان اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد در ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺎﻣﻼً ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻟﻐﻮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺪﯾﺪ ﺷﻮد و اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ اﻣﮑﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺻﺎدرات ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬اﯾﺮان در‬
‫رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﺿﻌﯿﻒ ‪ 36,3‬از ‪ 100‬را ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮده و در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و‬
‫ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي و ﻏﺰه در رﺗﺒﻪ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻋﺪم اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ‬

‫اﯾﺮان و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ -‬رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫ﺑﺎز ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﯽ‬ ‫رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫اﻣﺘﯿﺎز اﯾﺮان‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﺎ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ 100 :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ و ‪ 0‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺑﺎز ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد )‪ 28,8‬از ‪ :(100‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻮرداري اﯾﺮان از ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺑﺨﺶ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي‬
‫ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺼﺮﻓﯽ‪ ،‬دروازهﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ روي ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺮان در ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ اﻧﺰواي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﮐﻨﺎر ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي‬
‫اﻋﻤﺎلﺷﺪه از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﺑﺮ ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ و ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و رﯾﺴﮏﻫﺎي ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ‬
‫را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪن ﺳﺎﯾﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﯾﻊ‬
‫‪3‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪9‬‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻏﯿﺮﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﺑﺨﺶ ﺧﺪﻣﺎت از ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﺣﺬف ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﻋﻼم ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي اﯾﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد در ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺎﻣﻼً ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪان‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻟﻐﻮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺪﯾﺪ ﺷﻮد و اﯾﻦ اﻣﺮ اﻣﮑﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺻﺎدرات ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ )‪ 31,9‬از ‪ :(100‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ داراي ﯾﮏ ﺑﺴﺘﺮ اداري و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺴﺎد ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ اﮐﺜﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت‬
‫روزﻣﺮه ﺳﺎﯾﻪ اﻓﮑﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﮐﺎرآﯾﯽ روﯾﻪﻫﺎي اداري ﺷﺪه و ﺑﺮ ﻗﻀﺎوتﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺎ ﺣﺪي دﺳﺖ و ﭘﺎﮔﯿﺮ اﺳﺖ و اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و آداب و رﺳﻮم ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎراﻧﻪ در اﯾﺮان ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻘﺾ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪي در ﭘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺻﯿﺎﻧﺖ از ﺣﻘﻮق ﻓﮑﺮي در‬
‫اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻃﺮفﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﭘﮋوﻫﺶﻣﺤﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻋﻈﯿﻢ داروﺳﺎزي اﯾﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎان‬
‫ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎري را در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ )‪ 48,1‬از ‪ :(100‬ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ در اﯾﺮان ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯽ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﺎﻻي ﻣﺪاﺧﻼت‬
‫دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان داراي ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺘﻮرم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﻠﯿﺪي و از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﻧﮏداري‬
‫ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ اﻓﮑﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﻮر ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل‬
‫اﻓﺮاد ﭘﺮﻧﻔﻮذ در اﯾﺮان‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﺟﺮاي اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺨﺶ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎي ﻏﯿﺮرﻗﺎﺑﺘﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻧﮑﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ وﯾﮋهاي ﻫﺪف ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﻟﺬا ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اراﺋﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﻮقﻫﺎ از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎﻓﯿﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﺜﺒﺖ ﮐﻠﯽ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﻨﻔﯽ رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻧﺰوﻟﯽ ﻓﻮقاﻟﺬﮐﺮ ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﺮان‪ -‬رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫رﯾﺴﮏ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﺗﺠﺎرت‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﯽ‬ ‫ﺑﺎز ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬
‫‪36,3‬‬ ‫‪31,9‬‬ ‫‪48,1‬‬ ‫‪28,8‬‬ ‫اﻣﺘﯿﺎز اﯾﺮان‬
‫‪50,4‬‬ ‫‪46,1‬‬ ‫‪56,2‬‬ ‫‪49,0‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﺎ‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪16‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه در ﻣﻨﻄﻘﻪ )از ‪(18‬‬
‫‪49,8‬‬ ‫‪50,1‬‬ ‫‪49,9‬‬ ‫‪49,4‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫‪150‬‬ ‫‪151‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪173‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺟﻬﺎﻧﯽ )از ‪(201‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ 100 :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ و ‪ 0‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ‪ 201‬ﮐﺸﻮر در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻤﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺸﻮر اﻣﺘﯿﺎزي ﺑﯿﻦ ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 100‬درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺘﯿﺎز ‪ 100‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪10‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﮐﻞ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺷﺎﻣﻞ اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 24‬زﯾﺮﺷﺎﺧﺺ و ‪ 84‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺠﺰا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ در‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﮐﺎﻣﻞ روشﺷﻨﺎﺳﯽ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﮔﺰارش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻮات )‪ (SWOT‬رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻮات‬
‫‪ ‬راهاﻧﺪازي ﺑﺮﺧﯽ روﯾﻪﻫﺎي ﻣﺤﺪود آﻧﻼﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﮐﺎرآﯾﯽ ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﯾﺠﺎد ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺎط ﻗﻮت‬
‫‪ ‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ ﺑﺎﻧﮑﺪاري داﺧﻠﯽ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف در ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺗﻬﺮان ﻧﯿﺰ ﻋﻤﻠﮑﺮدي‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از اﻧﺘﻈﺎر دارد‪.‬‬
‫‪ ‬وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ و ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻣﺼﺮف ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻋﻈﯿﻤﯽ را ﺟﻬﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﺳﺘﻔﺎده از دﻻر در اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻي ﻓﺴﺎد و ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ و ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﻘﺮرات و ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت اداري دﺳﺖ و ﭘﺎﮔﯿﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ را‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ زﻣﺎﻧﯽ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻟﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮﻏﺮﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﭼﯿﻦ و روﺳﯿﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ‬
‫‪ ‬اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮﯾﻦ اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮهاي ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﻼﻗﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﮐﻨﺪي درﺣﺎل‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺿﻤﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮاﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ‬
‫را ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺘﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ از ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي ﺧﻄﺮ ﺳﺮﻗﺖ ﺣﻖ اﺧﺘﺮاع‪ ،‬ﮐﻼهﺑﺮداري ﯾﺎ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻏﯿﺮ را در ﭘﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻮاﯾﺪ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ آﺳﯿﺐ وارد ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي اﻋﻤﺎلﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اداري و ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن و ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪11‬‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫دﯾﺪﮔﺎه اﺻﻠﯽ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻮرداري اﯾﺮان از ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺑﺨﺶ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ‬
‫و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺼﺮﻓﯽ‪ ،‬دروازهﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺎﺳ ًﺎ ﺑﻪ روي ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ اﻧﺰواي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﮐﻨﺎر ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي اﻋﻤﺎل ﺷﺪه دوﻟﺘﯽ ﺑﺮ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ و ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و رﯾﺴﮏﻫﺎي ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪن ﺳﺎﯾﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻏﯿﺮﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي‬
‫ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﺑﺨﺶ ﺧﺪﻣﺎت از ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﺣﺬف ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺑﻞﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي‬
‫دوﻟﺘﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﻋﻼم ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﻼ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻟﻐﻮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻪاي اﯾﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد در ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺪﯾﺪ ﺷﻮد و اﯾﻦ اﻣﺮ اﻣﮑﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺻﺎدرات ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬اﯾﺮان در ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎز ﺿﻌﯿﻒ ‪ 28,8‬از ‪ 100‬را ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮده و در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻮرﯾﻪ و ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮐﺸﻮر داراي اﻣﺘﯿﺎز ﺿﻌﯿﻒ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺠﺎري را ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ -‬ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫‪100‬‬

‫‪75‬‬

‫‪50‬‬

‫‪25‬‬

‫‪0‬‬
‫ﻋﺮاق‬
‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬

‫ﻣﺮاﮐﺶ‬

‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬
‫اردن‬

‫ﯾﻤﻦ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬

‫ﻟﺒﻨﺎن‬
‫ﻋﻤﺎن‬

‫ﻣﺼﺮ‬

‫ﻗﻄﺮ‬

‫ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي و ﻏﺰه‬

‫اﻟﺠﺰﯾﺮه‬

‫اﯾﺮان‬
‫ﻟﯿﺒﯽ‬

‫ﮐﻮﯾﺖ‬
‫ﺗﻮﻧﺲ‬

‫ﺳﻮرﯾﻪ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ 100 :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ و ‪ 0‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺗﺎزهﺗﺮﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ ‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ اﻗﺘﺼﺎد اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻘﻮط ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ در‬
‫ﭘﯽ ﻫﻤﻪﮔﯿﺮي ﮐﻮوﯾﺪ‪ 19-‬در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮي ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺳﺒﺪ‬
‫ﺻﺎدرات اﯾﺮان را ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ درآﻣﺪﻫﺎي ارزي دوﻟﺖ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻮع ﺻﺎدرات اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت‬

‫‪6‬‬
 ‫‪12‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﺻﻨﻌﺘﯽ و اﻧﻮاع ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ‪ 77‬درﺻﺪ ﮐﻞ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ‬
‫و ﺣﺪود ‪ 40‬درﺻﺪ از ﮐﻞ درآﻣﺪﻫﺎي دوﻟﺖ را ﻧﯿﺰ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬از ﻣﺎه ﻣﻪ ‪ ،2021‬ﺷﺎﻫﺪ اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﺪﮐﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد ﻧﺎﺷﯽ از اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺠﻢ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﺻﺎدراﺗﯽ ﺑﻪ ﭼﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﻧﻮﯾﺲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﮑﺎري ‪ 25‬ﺳﺎﻟﻪ اﯾﺮان و ﭼﯿﻦ در ژوﺋﻦ ‪ 2020‬اﻣﻀﺎ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎزﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﺮده و رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭼﯿﻦ اﻓﺰاﯾﺶ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﮔﺰارشﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ‪ 280‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر در ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮان ﺻﺎدرات اﯾﺮان را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪن ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي )ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻗﺪام ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺑﺮﺟﺎم( اﻋﻼم ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﯿﻢ رﯾﺴﮏ‬
‫ﮐﺸﻮري ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارد ﮐﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2022‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ در ﻫﺮ‬
‫دو ﮐﺸﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﺑﻪ‬
‫ﺗﺪرﯾﺞ در زﻣﺎن اﻣﻀﺎي ﺑﺮﺟﺎم و ﯾﺎ در ﺻﻮرت اﻣﻀﺎي ﺑﺮﺟﺎم ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد و اﯾﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ رواﺑﻂ‬
‫ﺗﺠﺎري ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪) 2018‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺶ از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﺮاﻣﭗ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ را‬
‫وﺿﻊ ﻧﻤﻮد( از ﺳﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺮاﺳﺎس ﮔﺰارشﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﻓﻮرﯾﻪ ‪ ،2021‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﺎ اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫اوراﺳﯿﺎ )‪ 1(EAEU‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬آﺳﯿﺎي ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و روﺳﯿﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وارد ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف از اﯾﻦ ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اوراﺳﯿﺎ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اوراﺳﯿﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري‬
‫اﯾﺮان در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي اﯾﺮان در ﻣﯿﺎنﻣﺪت ﺗﺎ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﻤﮑﺎري اﯾﺮان در ﺑﺮﺟﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺑﻮدن ﺗﺠﺎري‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري اﯾﺮان ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻨﻮع ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﺒﺪ ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎم آن را اﻗﻼم ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﻧﺰواي اﯾﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺑﻪ وﯾﮋه‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ را ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﮐﻨﺎر ﺗﯿﺮﮔﯽ‬
‫رواﺑﻂ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و رژﯾﻢ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ ﻗﺪس‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري اﯾﺮان را ﻣﺤﺪود‬
‫ﮐﺮده و ﻣﯿﺰان آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﺶﻫﺎي ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ و ﺑﯿﻦدوﻟﺘﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﮐﺸﻮر را‬
‫ﻣﺨﺘﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ داده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪن اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺪاوم ﺗﻌﻠﯿﻖ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺷﺪه و اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻓﺰاﯾﺶ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان را اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪ 27,8‬از ‪ 100‬در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎزﺑﻮدن ﺗﺠﺎري‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و‬
‫ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در رﺗﺒﻪ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از دو ﮐﺸﻮر ﺳﻮرﯾﻪ و ﯾﻤﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Eurasian Economic Union‬‬
‫‪7‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪13‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎد داﺧﻠﯽ‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﺮان داراي ﯾﮑﯽ از اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘ ًﺎ ﻣﺘﻨﻮع در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اﻗﺘﺼﺎد اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻋﻼم اداره اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺮژي‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اﯾﺮان ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺰرگ اﺛﺒﺎتﺷﺪه ﻧﻔﺖ )ﺣﺪود ‪ 10‬درﺻﺪ ﮐﻞ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺘﯽ ﺟﻬﺎن( و دوﻣﯿﻦ ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺰرگ ﮔﺎز‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ )‪ 17‬درﺻﺪ ﮐﻞ ذﺧﺎﯾﺮ اﺛﺒﺎتﺷﺪه ﮔﺎز در ﺟﻬﺎن( ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﯿﺎر دارد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،2019‬ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ در اﯾﺮان ‪31,7‬‬
‫درﺻﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺳﻬﻢ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪاي‪ 14,8 1‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺰاي‬
‫ﮐﻠﯿﺪي ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻮدرو‪ ،‬ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدرو‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻬﺎدهﻫﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪاي ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه اﯾﺮان در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮده دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻧﯿﺰ ﺟﺮﯾﺎن ورودي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻬﻢ از ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺎزار ﺑﺰرگ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ‪ 55,8‬درﺻﺪي در ﺳﺎل ‪2019‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﺮان داراي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻋﻈﯿﻢ ‪ 82,8‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮي اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﺠﺎد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻓﺮاوان ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺰرگ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦﻫﺎ ﻟﻨﮕﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺨﺶ در ﺳﺎل ‪) 2019‬درﺻﺪ ﺳﻬﻢ از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ(‬
‫‪12,2‬‬

‫‪55,8‬‬ ‫‪31,7‬‬

‫ﮐﺸﺎورزي‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‬ ‫ارزش اﻓﺰوده؛ ﺧﺪﻣﺎت‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫روﻧﺪﻫﺎي ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﺮان ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ و از دهﻫﺎ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر وﺿﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻮﻻت رخ داده در ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﺮان از زﻣﺎن ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺎل ‪ 1979‬ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﺷﺪت از ﺳﻮي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺳﺎل ‪ 2011‬و در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﺪاوم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻪاي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺷﺪﻧﺪ و اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آنﻫﺎ‬

‫‪1‬‬
‫‪manufacturing‬‬
‫‪8‬‬
 ‫‪14‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺷﺪﯾﺪ و ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻫﺴﺘﻪاي و ﺧﺮﯾﺪ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت از ﺳﻮي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را ﻫﺪف ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ورود ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ و ﻧﯿﺰ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﮑﯽ در اﯾﺮان ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن اﮐﺜﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ در ﺳﺎل ‪ ،2016‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ‬
‫از اﺳﺘﻔﺎده از دﻻر در اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎ اﯾﺮان‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺎﻧﻌﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ وﺿﻊ ﻣﺠﺪد‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 2018‬رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ را ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪن در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻟﻐﻮ ﻣﺠﺪد ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‬
‫را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺎ در ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﻀﺎي ﻣﺤﺪودي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮاﻓﻖ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﯾﮕﺮي ﮐﻪ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ(‬
‫ﻻ رواﺑﻂ اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺘﺸﻨﺞ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺗﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دورهاي ﺗﺸﺪﯾﺪ‬
‫ﻓﺮا روي اﯾﺮان ﻗﺮار دارد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﯾﺎ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ در ﺳﻄﺤﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ‪ ،‬اﺛﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﯾﺮان‬
‫از ﯾﮏ ﺻﻨﺪوق ﺛﺒﺎتﺳﺎز ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮدار اﺳﺖ ﺗﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ از اﻗﺘﺼﺎد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از اﯾﻦ‬
‫ﺻﻨﺪوق ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي دوﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﻦ ﺻﻨﺪوق ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺧﺎﻟﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﯾﮑﯽ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﺑﻮده و اﺑﺰار اﺻﻠﯽ دوﻟﺖ ﺟﻬﺖ ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ و ﻧﯿﺰ واردات اﻗﻼم ﮐﻠﯿﺪي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،2019‬ﺣﺠﻢ ﮐﻞ‬
‫ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري اﯾﺮان ‪ 111,1‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻮد و اﯾﺮان از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ در ﮐﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﭘﺲ از ﻣﺼﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺮاق و ﻗﻄﺮ در رﺗﺒﻪ ﺷﺸﻢ ﻗﺮار دارد‪ .‬ارزش ﺻﺎدرات اﯾﺮان در اﯾﻦ ﺳﺎل ‪ 51,4‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر و ارزش واردات اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ‬
‫‪ 659,7‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر‪ 1‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﺮان‪ ،‬ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ارزش ﺻﺎدرات و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺣﺠﻢ واردات در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﻨﺠﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻤﻠﮑﺮد اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺣﺠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ از ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﮐﺸﻮر و ﻧﯿﺰ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺿﻌﻒ در‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﻌﻀﻼت ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از رﺷﺪ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ارزش ﺻﺎدرات و واردات اﯾﺮان ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 7,6‬و ‪ 8,9‬درﺻﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ و اﯾﺮان از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در رﺗﺒﻪﻫﺎي ﻫﻔﺪﻫﻢ و ﻫﺠﺪﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ )‪ 18‬ﮐﺸﻮر( ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﺠﺎرت ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬وﺿﻊ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ و رواﺑﻂ ﺗﯿﺮه ﺑﺎ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ درونﻧﮕﺮي و ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﻣﺼﺮف ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ﺳﻮق ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪن در آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي اﯾﺮان و ﻟﻐﻮ ﻣﺠﺪد‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ رﯾﺎل را ﮐﺎﻫﺶ داده‪ ،‬ﺗﻮرم را‬
‫ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻮده و ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﺗﺠﺎرت را ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬اﯾﻦ رﻗﻢ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮده و اﺣﺘﻤﺎﻻً رﻗﻢ ﺻﺤﯿﺢ ‪ 59,7‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر اﺳﺖ‪) .‬م(‬
‫‪9‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪15‬‬

‫ﺣﺠﻢ ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﮐﻞ ﺻﺎدرات و واردات )‪(2019-2015‬‬
‫‪100‬‬

‫‪200‬‬

‫‪150‬‬

‫‪100‬‬

‫‪50‬‬

‫‪0‬‬
‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018e‬‬ ‫‪2019e‬‬
‫ﺻﺎدرات ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر‬ ‫واردات ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر‬

‫‪ e‬ﺑﺮآورد ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺳﺒﺪ ﺻﺎدرات اﯾﺮان را ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي ارزي دوﻟﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻮع ﺻﺎدرات اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﻌﺘﯽ و اﻧﻮاع ﺳﻮﺧﺖ در ﺳﺎل ‪ 2018‬ﻣﻌﺎدل ‪ 76,9‬درﺻﺪ از ﮐﻞ ﺣﺠﻢ ﺻﺎدرات ﮐﺎﻻ از اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص‬
‫داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ اﻗﻼم ﺻﺎدراﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي و ﻓﻠﺰات ﻧﯿﺰ در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﺻﻮرت ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان در درازﻣﺪت‪ ،‬از ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﺮاي رﺷﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺻﺎدرات ﺗﻨﻬﺎ ‪ 7,6‬درﺻﺪ ﮐﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ و اﯾﺮان از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺎﻗﺒﻞ آﺧﺮ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ رﺷﺪ‬
‫ﺻﺎدرات اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ارزش ﮐﻞ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري اﯾﺮان اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻣﺎر رﺳﻤﯽ ﻧﻤﻮد ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر ﮔﺰارش ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﭘﯿﭽﯿﺪهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻬﺎﺗﺮ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ روشﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دور زدن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي اوﻟﯿﻪ و ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ )ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﮐﻤﮏﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﯾﺮان در ﺟﻬﺖ دور زدن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ( ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ رﺷﺪ ﺗﺠﺎرت و اﻗﺘﺼﺎد‬
‫اﯾﺮان را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ در دوران رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬دوﻧﺎﻟﺪ ﺗﺮاﻣﭗ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ‬
‫ﺗﯿﺮهﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ ،2018‬ﺗﺮاﻣﭗ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺮوج آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي ﺑﺎ اﯾﺮان ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻗﺪام‬
‫ﻣﺸﺘﺮك )ﺑﺮﺟﺎم( را ﺻﺎدر ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﯿﺎن اﯾﺮان‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ )در دوران اوﺑﺎﻣﺎ( و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از رﻫﺒﺮان اروﭘﺎﯾﯽ اﻣﻀﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ آن اﯾﺮان اﺟﺎزه ذﺧﯿﺮه ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺤﺪودي اوراﻧﯿﻮم را ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻣﻠﺰم ﺷﺪه ﺑﻮد ﻫﺮ ﻣﻘﺪار آب ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻣﺎزاد ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﺪه‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ را ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ‪ .‬در ژاﻧﻮﯾﻪ ‪ 2020‬و ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﯾﮑﯽ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ارﺷﺪ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﯾﺮان در ﻋﺮاق ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻗﺎﺳﻢ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬اﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﯿﺮهﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺗﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﯿﻮع ﻫﻤﻪﮔﯿﺮي‬
‫ﮐﻮوﯾﺪ‪ 19-‬ﻣﺴﮑﻮت ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺎهﻫﺎي ﭘﯿﺶِ رو و ﺑﺎ ﻣﻬﺎر اﯾﻦ ﻫﻤﻪﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻣﺠﺪداً ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ اوﺻﺎف‪،‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪16‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺗﯿﻢ رﯾﺴﮏ ﮐﺸﻮري ﻣﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ورود ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫اﯾﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻟﻐﻮ ﻣﺠﺪد ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪن‪ ،‬آﺷﮑﺎرا اﻋﻼم ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﮐﺎﻣﻞ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺪداً وارد ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي اﯾﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬دﯾﺪﮔﺎه اﺻﻠﯽ ﻣﺎ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﯾﺮان ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺎهﻫﺎ ﺑﻪ درازا ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﯿﻢ رﯾﺴﮏ ﮐﺸﻮري ﻣﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ اﯾﺮان از ﻧﯿﻤﻪ دوم ﺳﺎل ‪ 2021‬را‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻧﻤﻮده و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺪه ﻋﺮﺿﻪ در ﺳﺎل ‪ 2022‬ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻐﻮ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺻﺎدرت ﻧﻔﺖ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﺻﺎدرات و واردات ﮐﺎﻻ در ﺳﺎل ‪) 2018‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر(‬
‫‪100‬‬

‫‪75‬‬

‫‪50‬‬

‫‪25‬‬

‫‪0‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ و‬ ‫ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ‬ ‫ﻓﻠﺰات و‬ ‫ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت و‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﯽ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫و ﮐﺸﺎورزي‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و‬ ‫)ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪاي(‬ ‫ﻓﻠﺰي‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ‬ ‫ﭘﯿﭽﯿﺪه‬
‫ﺻﺎدرات‬ ‫واردات‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺠﺎري آﻣﺎرﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺠﺎرت و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫وﺿﻌﯿﺖ اﯾﺮان در ﺣﻮزه واردات ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎدرات ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از اﻗﻼم‬
‫ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺧﻮد ﺷﺪﯾﺪاً ﻣﺤﺘﺎج واردات اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﺮي ﻣﻮازﻧﻪ ﺗﺠﺎري ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﭘﺮﺗﻨﺶ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ و‬
‫واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي واردات‪ ،‬اﯾﺮان را در ﺑﺮاﺑﺮ اﺧﺘﻼﻻت در‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﮐﻠﯿﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪاي‬
‫و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺻﻨﻌﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﻣﺤﺪودﮐﻨﻨﺪه ﻇﺮﻓﯿﺖ رﺷﺪ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ در اﯾﺮان ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،2018‬ﮔﺮوه ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﻌﺘﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي و‬
‫ﮐﺎﻻﻫﺎي واﺳﻄﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎده در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ‪ 35,0‬درﺻﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ را‬
‫در واردات داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻗﻼم ﺧﻮراﮐﯽ و ﮐﺸﺎورزي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﮔﺮوه ﻣﺤﺼﻮﻻت وارداﺗﯽ‪ 25,8 ،‬درﺻﺪ از ﺣﺠﻢ ﮐﻞ واردات‬
‫اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮدﻧﺪ و ارزش واردات اﯾﻦ اﻗﻼم ‪10,6‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش ﺻﺎدرات‬
‫اﯾﺮان در اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻨﻬﺎ ‪ 6,4‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻗﻼم‬

‫‪11‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪17‬‬

‫ﺧﻮراﮐﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺷﺮاﯾﻂ رواﺑﻂ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻐﺮﻧﺞ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺠﺎرت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻏﺮب ﻣﺤﺪود ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﭘﻨﺞ ﺷﺮﯾﮏ ﻋﻤﺪه ﺻﺎدراﺗﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺻﺎدراﺗﯽ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪) 2014-18‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر(‬
‫‪125‬‬

‫‪100‬‬

‫‪75‬‬

‫‪50‬‬

‫‪25‬‬

‫‪0‬‬
‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018‬‬
‫ﭼﯿﻦ‬ ‫ﻋﺮاق‬ ‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺟﻬﺎن‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺠﺎري آﻣﺎرﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺠﺎرت و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﺎﻧﻊ از اﺳﺘﻔﺎده از دﻻر در ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺷﺪه و رواﺑﻂ ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ را ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒ ًﺎ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﺒﺎدﻻت‬
‫ﺗﺠﺎري اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ﺳﻮق داده و ﺣﺠﻢ ﺑﺎزار ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﺻﺎدرات اﯾﺮان را ﻣﺤﺪود ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭘﻨﺞ واردﮐﻨﻨﺪه اﺻﻠﯽ از اﯾﺮان )ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﮐﺮهﺟﻨﻮﺑﯽ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ﻫﻤﮕﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎ‬
‫و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺼﺪ ﺻﺎدراﺗﯽ ﺣﺠﻢ ﺑﺰرﮔﯽ از ﺻﺎدرات اﯾﺮان را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪادهاﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﯿﺰاﻧﯽ از ﺗﻨﻮع ﺗﺠﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺎدرات اﯾﺮان‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﺻﺎدرات ﺑﻪ ﭼﯿﻦ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در درازﻣﺪت )ﻓﺮاﺗﺮ از ﺳﺎل ‪ (2020‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪،‬‬
‫ﻣﺎ درﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ‪ 54‬درﺻﺪ از ﺻﺎدرات اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ »اروﭘﺎ ﯾﺎ آﺳﯿﺎ ﺑﺪون ﻣﻘﺼﺪ ﻣﺸﺨﺺ دﯾﮕﺮ« ﺛﺒﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري در اروﭘﺎ و آﺳﯿﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﺑﯿﻢ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺧﺸﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه رﯾﺴﮏ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ در ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻧﻘﺾ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ‬
‫در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪18‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﭼﯿﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ واردات اﺳﺖ‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﭘﻨﺞ ﺷﺮﯾﮏ وارداﺗﯽ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮﻻت وارداﺗﯽ ‪) 2014-18‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر(‬
‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018‬‬
‫ﭼﯿﻦ‬ ‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﻪ‬ ‫آﻟﻤﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺟﻬﺎن‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺠﺎري آﻣﺎرﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺠﺎرت و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺷﺮﮐﺎي وارداﺗﯽ اﯾﺮان در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺎي ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ از ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ از ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮﮐﺎي اﯾﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ‪ 24,9‬درﺻﺪ از ﮐﻞ واردات اﯾﺮان‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬آﻟﻤﺎن ﻧﯿﺰ در ﺳﺎل ‪ 2018‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 5,9‬درﺻﺪ از ﮐﻞ ﮐﺎﻻﻫﺎي وارداﺗﯽ اﯾﺮان را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮده و در‬
‫ﮐﻨﺎر ﺗﺮﮐﯿﻪ )‪ 6,3‬درﺻﺪ ﺳﻬﻢ از واردات اﯾﺮان( ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺸﻮر اروﭘﺎﯾﯽ ﺣﺎﺿﺮ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻨﺞ ﺷﺮﯾﮏ ﻋﻤﺪه وارداﺗﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺿﺮ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻨﺞ ﺷﺮﯾﮏ اﺻﻠﯽ وارداﺗﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ )‪ 13,8‬درﺻﺪ( و ﻫﻨﺪ )‪ 6,4‬درﺻﺪ(‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺗﺠﺎرت اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ و رواﺑﻂ ﭘﺮﺗﻨﺶ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري ﮐﺸﻮر را ﻣﺤﺪود ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ رﺷﺪ را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﺒﺎدﻻت‬
‫ﺗﺠﺎرﯾﯽ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺣﺠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ ﮔﻮاه درﺳﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ از ﭘﻬﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ در ﺑﻨﺎدر اﯾﺮان‪ ،‬اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺑﻨﺪر ﺗﻐﺬﯾﻪﮐﻨﻨﺪه در ﺗﺠﺎرت اﯾﺮان اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﯿﻦ‬
‫از زﻣﺎن وﺿﻊ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن ﺷﺮﮐﺎي‬
‫ﺗﺠﺎري اﯾﺮان ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪19‬‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﻌﺮﻓﻪاي و ﻏﯿﺮﺗﻌﺮﻓﻪاي در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري‬

‫ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر‬ ‫ﻧﻮع ﻣﻘﯿﺎس‬
‫ﻣﺘﺄﺛﺮ‬
‫‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﻌﺮﻓﻪ وارداﺗﯽ ‪ 15,2‬درﺻﺪي اﯾﺮان‪ ،‬دوﻣﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﻌﺮﻓﻪ واردات ﺑﺎﻻ در ﮐﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﻓــﻪﻫــﺎي‬
‫و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واردات‬
‫‪ ‬دوﻟﺖ اﯾﺮان از دﯾﺮﺑﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از رﺷﺪ ﺻﻨﺎﯾﻊ داﺧﻠﯽ ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮ واردات وﺿﻊ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺗﺨﺎذ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎ ﺳﺘﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ وارداﺗﯽ را ﺑﺮاي ﮐ ﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و از رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﯾﺮي اﯾﺮان ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﺗﺸـــﺮﯾﻔﺎت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي ﮔﻤﺮﮐﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاﻧﻊ ﻋﻤﺪه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷـــﻤﺎر‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣــــﻮاﻧــــﻊ‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﯿﺮﺗﻌﺮ ﻓﻪاي‬
‫‪ ‬روﯾﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ زﻣﺎن و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﺒﺎدﻻت ﺗ ﺠﺎري ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را‬ ‫و ﮔﻤﺮﮐﯽ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ داده و ﺑﻪ وﯾﮋه ﻓﺮآﯾﻨﺪ واردات را ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﻣﮑﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮه راﻧﺖﺟﻮﯾﯽ ﻃﯽ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﮔﻤﺮﮐﯽ ﻧﯿﺰ دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎً ﮐﺸﻮرﻫﺎي ‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬اﯾﺮان ﻫﻤﭽ ﻨﺎن ﻣﺸـــﻤﻮل ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺎي ﻣﺴـــﺘﻘﯿﻢ آﻣﺮﯾ ﮑﺎ ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻊ اﺳـــﺘﻔﺎده از‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‬
‫ﺗﺮاﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دﻻر در ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ و ﻣﺸﺨﺼﺎً‬
‫‪ ‬ﻋﺪم اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده از دﻻر در اﻧﺠﺎم ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻋﺮﺿﻪ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در‬ ‫اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﺑﺎزار اﯾﺮان ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ آﻧﮑﻪ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻻر ﺑﻪ ﯾﻮرو ﯾﺎ ﯾﻮان ﭼﯿﻦ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﯾﺮان از ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 2018‬ﻣﺠﺪداً ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﯿﺰ واﻗﻊ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﺻﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﮐ ﺸﺘﯿﺮاﻧﯽ را در ﮐﻨﺎر ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘ ﺼﺎد اﯾﻦ ﮐ ﺸﻮر ﻫﺪف ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻻ‬
‫ﻣﺒﺎدﻻﺗﺖ ﺗﺠﺎري ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و ﮐ ﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ را ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪن اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫ ﺴﺘﻪاي ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔ ﺸﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮدا ﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺠﺪد ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ در ﻣﯿﺎنﻣﺪت‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﯾﺪهﺑﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻧﺮخﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻌﺮﻓﻪ واردات در اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎ‬
‫در اﯾﺮان ‪ 15,2‬درﺻﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻣﯿﻦ رﻗﻢ ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎي وارداﺗﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﭘﺲ از ﺳﻮرﯾﻪ( و ﯾﺎزدﻫﻤﯿﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي‬
‫ﺗﻌﺮﻓﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﺮان ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ )‪) (WTO‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻣﯽ ﺣﺬف ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺠﺎري( درﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ و ﻋﻀﻮﯾﺖ اﯾﺮان در اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ وﺗﻮي آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮐﻨﺪي روﻧﺪ ﭘﺬﯾﺮش ﻋﻀﻮﯾﺖ ﭘﺲ از ﭘﺬﯾﺮش درﺧﻮاﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﯿﻼدي ﻣﻌﻠﻖ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﺮ در اﯾﺮان ﯾﺎ ﻃﺮف ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري در اﯾﺮان در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮﺷﻔﺎفﺗﺮ و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب آن ﻧﯿﺰ دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﺮان اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎ و‬
‫ﺗﻤﻬﯿﺪات ﺗﺠﺎري ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪاي را وﺿﻊ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎ و ﺗﻤﻬﯿﺪات از اﻣﮑﺎن رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﺑﺎزار‬
‫اﯾﺮان ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﻧﺪك در زﻣﯿﻨﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ و در زﻣﯿﻨﻪ ادﻏﺎم اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻻ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺮاوان ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در آﯾﻨﺪه اﺣﺘﻤﺎ ً‬

‫‪14‬‬
 ‫‪20‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫اﯾﺮان ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﮐﯽ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﺠﺎرت ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ دارد‬

‫اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎي ﮔﻤﺮﮐﯽ اﺻﻠﯽ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ d-maps.com :‬و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺤﺪود اﯾﺮان ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻨﻮع ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺿﻌﯿﻔﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﻤﺎر ﻣﻌﺪودي ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﻓﻌﺎل ﻋﻀﻮﯾﺖ دارد و ﻋﻀﻮ ﻫﯿﭻ‬
‫اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﮔﻤﺮﮐﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺎت و اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﯾﺮان ﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻣﻀﺎي ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ در آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ و آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ روي آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮاان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ ﮔﺰارشﻫﺎ ارزش‬
‫ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اوراﺳﯿﺎ در ﭘﻨﺞﻣﺎﻫﻪ ﭘﺲ از اﺟﺮاي ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ ﻣﯿﺎن ﻃﺮﻓﯿﻦ در‬
‫ﻣﺎه اﮐﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 2019‬ﺑﻪ ‪ 1,5‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﺰارشﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺠﺎرت اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اوراﺳﯿﺎ ﻃﯽ دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﺲ از آﻏﺎز اﺟﺮاي آن )اﮐﺘﺒﺮ‬
‫‪ (2019‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اوراﺳﯿﺎ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و اﻣﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﻌﻨﯽ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻼروس‪ ،‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و ﻗﺮﻗﯿﺰﺳﺘﺎن ﺑﻪﻋﻼوه روﺳﯿﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﻣﮑﺎن ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ آزاداﻧﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر را در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎي‬
‫اﯾﻦ اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺷﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري ﺟﺬاﺑﯽ ﺑﺮاي اﯾﺮان در ﻣﯿﺎنﻣﺪت ﺗﺎ درازﻣﺪت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪21‬‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺠﺎرت آزاد اﯾﺮان‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ‬ ‫ﮐﺸﻮر‬
‫‪ ‬ﻣﺘﻮ ﺳﻂ‪ :‬اﯾﺮان و ﭘﺎﮐ ﺴﺘﺎن در د ﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 2016‬ﻣﺬاﮐﺮاﺗﯽ را ﺑﺮاي اﻣ ﻀﺎي ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺑﺎ ﻫﺪف‬ ‫ﻓﻌﺎل‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻣﺬاﮐﺮات و ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﺠﺎرت دوﺟﺎﻧﺒﻪ در راﺳـــﺘﺎي ﺗﺄﻣﯿﻦ رﻓﺎه ﻣﺮدم دو ﮐﺸـــﻮر آﻏﺎز‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﯾﮏ ﺳﻨﺪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯿﺎن دو ﮐﺸﻮر ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺷﺪه و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل ‪ 2018‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫اﺟﺮا ﺑﺮ ﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ر ﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺪد ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان اﺟﺮاي اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ را‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺎﻻﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دو ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﺪون‬
‫ﺗﻌﺮﻓﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﯿﺎن دو ﮐﺸــﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن درﺣﺎل اﻧﺠﺎم اﺳــﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ورود ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬وزارت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﺎﻣﻊ رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﭘﯿﺶ از ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ :‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ در ﺳﻄﺢ ﺧﺮد از ﻓﻮرﯾﻪ ‪ 1992‬ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳـــــــﺎزﻣــــﺎن ﻓﻌﺎل‬
‫‪ ‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻣﻀﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﯾﺮان‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﺗﺮﮐﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫـﻤـﮑــﺎريﻫــﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي )اﮐﻮ(‬
‫‪ ‬ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ :‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ در ﺳﻮرﯾﻪ ﺗﺪاوم دا ﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐ ﺸﻮر ﺷﺮﯾﮏ ﺗﺠﺎري ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻮاﻓ ﻨﺎ ﻣﻪ ﺗ ﺠﺎرت ﻓﻌﺎل‬
‫اﯾﺮان ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرت ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻌﯿﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ اﯾﺮان و‬
‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺟﺬاﺑﯽ را در ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺠﺎرت اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮرﯾﻪ‬
‫‪ ‬ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ :‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ در ﺳﻄﺢ ﺧﺮد از آورﯾﻞ ‪ 1989‬ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈــﺎم ﺟﻬــﺎ ﻧﯽ ﻓﻌﺎل‬
‫ﺗﺠــﺎرت ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ‬
‫در ﻣــــﯿــــﺎن‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ )‪(GSTP‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻮراي درﺣــــــﺎل ‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬اﯾﺮان ﺑﺮاي واردات ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي ﻫﻤﮑﺎري ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺤﻤﻮﻟﻪﻫﺎي‬
‫وارداﺗﯽ اﯾﺮان از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻨﺎدر اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪده ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ از ﺷﺮاﯾﻂ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وارد ﮐ ﺸﻮر‬ ‫ﻫﻤﮑــﺎري ﺧﻠﯿﺞ ﻣﺬاﮐﺮه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري از اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺎرس‬
‫درﺣــــــﺎل ‪ ‬ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ :‬اﻧﺪوﻧﺰي داراي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎزار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان اﯾﺠﺎد‬ ‫اﻧﺪوﻧﺰي‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺬاﮐﺮه‬
‫درﺣــــــﺎل ‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻫﻤﺴــﺎﯾﮕﯽ اﯾﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻢ در ﻋﺮﺻــﻪ ﺻــﺎدرات و ﻫﻢ در ﻋﺮﺻــﻪ واردات‪ ،‬در زﻣﺮه ﭘﻨﺞ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﺗﺠﺎري اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﺑﺎزار ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ اﯾﺮان ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﺬاﮐﺮه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در اﻣﻀﺎي ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﺗﺠﺎري ﻣﯿﺎن دو ﮐﺸﻮر ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ‬
‫اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺘﻮ ﺳﻂ‪ :‬اﺗﺤﺎدﯾﻪ اورا ﺳﯿﺎ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘ ﺼﺎدي و اﻣﻨﯿﺘﯽ ا ﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﮐ ﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد اﯾﺮان‬
‫آ ﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﻌﻨﯽ ارﻣﻨ ﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻼروس‪ ،‬ﻗﺰاﻗ ﺴﺘﺎن و ﻗﺮﻗﯿﺰ ﺳﺘﺎن ﺑﻪﻋﻼوه رو ﺳﯿﻪ ﺗ ﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ا ﺳﺖ و اﻣﮑﺎن‬ ‫ﺑــﯿــﻦ اﯾــﺮان و‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ آزاداﻧﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪ و ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر را در ﻣﯿﺎن ﮐﺸــﻮرﻫﺎي ﻋﻀــﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﻤﺎن‬ ‫اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻗﺘ ﺼﺎدي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ اﺗﺤﺎدﯾﻪ در ‪ 29‬ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 2014‬ﺗﻮﺳﻂ رﻫﺒﺮان ﺑﻼروس‪ ،‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن و روﺳﯿﻪ اﻣﻀﺎ ﺷﺪ و‬ ‫اوراﺳﯿﺎ‬
‫از اول ژاﻧﻮﯾﻪ ﺳـــﺎل ‪ 2015‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻣﺪ‪ .‬اﻋﻀـــﺎي اﯾﻦ اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺷـــﺮﮐﺎي ﺗﺠﺎري ﺟﺬاﺑﯽ ﺑﺮاي اﯾﺮان در‬
‫ﻣﯿﺎنﻣﺪت ﺗﺎ درازﻣﺪت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺑﺎ اﯾﻦ اﺗﺤﺎدﯾﻪ اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺑﺎزاري ‪ 183‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻧﻔﺮي ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ‪ 4,0‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن دﻻر را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﺰارش رﺳـــﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ارزش ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و اﯾﻦ اﺗﺤﺎدﯾﻪ در ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﻪ ﻧﺨﺴـــﺖ ﭘﺲ از آﻏﺎز‬
‫اﺟﺮاي ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺗﺠﺎرت ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ ﻣﯿﺎن ﻃﺮﻓﯿﻦ در اﮐﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 2019‬ﺑﻪ ‪ 1,5‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش ر ﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮ ﺳﻌﻪ ﺗﺠﺎرت اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﺮار ا ﺳﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺗﺠﺎرت ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺮا )اﮐﺘﺒﺮ ‪ (2019‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺠﺎرت اﯾﺮان و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫‪16‬‬
 ‫‪22‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﺑﺎزﺑﻮدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻪ در ﺣﻮزه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﭘﺮﭼﺎﻟﺶﺗﺮﯾﻦ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي زﯾﺎدي ﻣﻌﻠﻮل ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺪازه ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ در اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ و ﻧﯿﺰ ﯾﮏ دﯾﻮانﺳﺎﻻري ﻏﯿﺮﺷﻔﺎف وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران اﺷﮑﺎلآﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن اﮐﺜﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺘﻌﺪدي در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﺎ زﻣﺎن اﺟﺮاي اﺻﻼﺣﺎت‬
‫ﻧﻬﺎدي ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪ 29,9‬از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎزﺑﻮدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ در رﺗﺒﻪ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روﻧﺪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه آﺷﮑﺎر اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺬب ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮدرو ﮐﻪ از دﯾﺮﺑﺎز ﻋﺮﺻﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ‬
‫ﺑﻮده و ﺷﺮﮐﺖ ﺧﻮدروﺳﺎزي ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﭘﮋو در ﺑﺎزار ﺧﻮدروي اﯾﺮان ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖ را‬
‫در ﺳﺎل ‪ 2012‬ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد در اﯾﺮان وادار ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺮدهﻓﺮوﺷﯽ ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺶﻫﺎي دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزار ﺑﺰرگ ﻣﺼﺮﻓﯽ در اﯾﺮان و وﺟﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﮐﻪ از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‬
‫اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ آنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ دارد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬روﻧﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﺮان از ﺳﻮي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه ﭼﯿﻦ در دوران ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺗﺪاوم ﯾﺎﻓﺘﻪ و‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﮐﺮهاي و ﻫﻨﺪي ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار در ﺗﻮﺳﻌﻪ زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي اﯾﺮان در ﭘﯽ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ و ﻧﻈﺎم ﭘﯿﭽﯿﺪه‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ -‬ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ وارد ﺷﺪه )‪(2019‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪150‬‬

‫‪100‬‬
‫‪200‬‬
‫‪50‬‬
‫‪100‬‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪-50‬‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬

‫ﯾﻤﻦ‬
‫ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي و ﻏﺰه‬
‫ﻟﯿﺒﯽ‬
‫ﻣﺼﺮ‬

‫ﻣﺮاﮐﺶ‬
‫ﻟﺒﻨﺎن‬

‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ‬
‫اﯾﺮان‬
‫اردن‬

‫ﻋﻤﺎن‬
‫ﻗﻄﺮ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬

‫ﻟﯿﺒﯽ‬
‫ﮐﻮﯾﺖ‬
‫ﺳﻮرﯾﻪ‬
‫ﺗﻮﻧﺲ‬

‫ﻣﻮﺟﻮدي ‪ FDI‬ورودي )ﻣﯿﻠﯿﺎد دﻻر( )ﻣﺤﻮر ﭼﭗ(‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدي ‪ FDI‬ورودي )درﺻﺪ از ‪) (GDP‬ﻣﺤﻮر راﺳﺖ(‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬آﻧﮑﺘﺎد و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫‪17‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪23‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 2019‬رﻗﻢ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان اﻧﺪﮐﯽ ﻣﻌﺎدل ‪57,4‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻮد و اﯾﺮان را در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﺸﻢ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎزﺗﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﺮ‪ ،‬اردن و‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ ﻗﺮار داد‪ .‬اﯾﻦ رﻗﻢ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ده ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از آن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﻣﯿﺰان ﻣﻮﺟﻮدي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ در ﺳﺎل ‪ 2007‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 20,3‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ روﻧﺪ ﺑﺮﺧﻼف روﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﯿﺰان ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺰات‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺎﻧﯽﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﻣﺨﺎﺑﺮات‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺟﺬبﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﯿﺰان‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ وارد ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ ‪ 10,3‬درﺻﺪ از ﮐﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﻮﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه وﺟﻮد ﻣﻌﻀﻼت ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ در ﺣﺎل ﺗﻮﻗﻒ اﺳﺖ‬
‫اﯾﺮان‪ -‬ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ واردﺷﺪه )‪(19-2010‬‬
‫‪80،000‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪60،000‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪40،000‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪20،000‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي ‪ FDI‬ورودي )ﻣﯿﻠﯿﺎد دﻻر( )ﻣﺤﻮر ﭼﭗ(‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدي ‪ FDI‬ورودي )درﺻﺪ رﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ( )ﻣﺤﻮر راﺳﺖ(‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬آﻧﮑﺘﺎد و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﺮان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 2002‬و ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺴﻬﯿﻞ روﯾﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﺪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺿﺮر و زﯾﺎن ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺼﺎدره داراﯾﯽﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﺮان ﺗﻤﻬﯿﺪاﺗﯽ را ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در‬
‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻮﻋﺪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﮐﻪ از آن ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺮﭼﯿﺪه ﺷﺪن ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ درﺻﺪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺳﻬﺎم‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮفﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و اﻋﻄﺎي ﻣﺠﻮز ﺳﻪﺳﺎﻟﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮان و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺧﺎرﺟﯽ اﺷﺎره‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻤﻬﯿﺪاﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ اﻋﻄﺎي‬
‫ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ و ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﻬﺪات اداري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﺪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪،‬‬
‫اﯾﺮان داراي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ آزاد ﺗﺠﺎري و ﻣﻨﻄﻘﻪ وﯾﮋه اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯿﻒ ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ از ﻣﺸﻮقﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﭼﻨﺪي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از آنﻫﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪24‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﺪاوم اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺑﻘﺎي ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي و اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎري ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰاﯾﺶ اﻣﮑﺎن ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ در اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﻣﻨﺎﻃﻖ آزاد ﺗﺠﺎري و ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫ﻣﺸﻮقﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ آزاد ﺗﺠﺎري‪ /‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ آزاد واﻗﻊ در ﮐﯿﺶ‪ ،‬ﻗﺸﻢ‪ ،‬ﭼﺎﺑﻬﺎر‪ ،‬ارس‪  ،‬ﻋﺪم ﻧﯿﺎز ﺑﻪ روادﯾﺪ ﺑﺮاي اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫‪ ‬اﻣﮑﺎن ﺧﺎرج ﮐﺮدن ﺳﻮد از ﮐﺸﻮر و درﯾﺎﻓﺖ ارز‬ ‫اﻧﺰﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺎﮐﻮ و آﺑﺎدان‬
‫اﺟﺎزه ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ‪ 100‬درﺻﺪ ﺑﻪ ﻃﺮفﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻌﺎﻓﯿﺖ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﺳﻮد ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻌﺎﻓﯿﺖ از ﻋﻮارض ﮔﻤﺮﮐﯽ ﺑﺮاي ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت اداري ﮐﻤﺘﺮ و ﺳﺎدهﺗﺮ‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﯾﺮان را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻏﯿﺮﺷﻔﺎف ﺣﮑﻮﻣﺖ و اﻗﺘﺼﺎد در‬
‫اﯾﺮان ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻮاﻧﻊ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﻄﺮ ﻧﻘﺾ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه ﯾﺎ‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﻠﯽ و ﮐﻨﺪي روﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻧﯿﺰ ﻣﺸﮑﻼت ﺧﺎﺻﯽ را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ورود ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﭘﺮﺳﻮد اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪25‬‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﻣﻮاﻧﻊ ﭘﯿﺶِ روي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺘﺄﺛﺮ‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ‬
‫‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗ ًﺎ ﺑﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺶ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ‬ ‫در ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﯾﮋه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺎ‬‫ﺑﺨﺶ‬
‫‪ ‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ در ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ اﮐﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﭘﺎﻻﯾﺶ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ورود ﻓﻠﺰات ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ از اروﭘﺎ و اﺧﺮاج ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ از ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺳﻮﺋﯿﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮑﺪاري‪،‬‬
‫ﺑﺎﻧﮑﯽ را ﻧﯿﺰ از دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺸﺘﯿﺮاﻧﯽ و ﺑﯿﻤﻪ‬
‫‪ ‬ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺘﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ را ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ در اﯾﺮان‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان اﮐﻨﻮن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ دارﻧﺪ در زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده از دﻻر در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺧﻮد اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ در اﯾﺮان ﻣﻨﺤﺼﺮاً در اﺧﺘﯿﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﮑﺎن ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻃﺮفﻫﺎي‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻟــــﺰاﻣــــﺎت‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﭘﺮﺳﻮد ﻣﻌﺪن و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺎﺑﻊ را در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﯾﮋه ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫‪ ‬در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺰ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در آنﻫﺎ‬ ‫ﻓﺴﯿﻠﯽ‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺟﺎزه ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﺗﺨﺼﺺ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ اﮐﺘﺸﺎف را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﺲ از راهاﻧﺪازي اوﻟﯿﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان واﮔﺬار ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﮑﺎن اﻣﻀﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺳﻮدآورﺗﺮ ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﮐﺴﺐ ﺳﻬﻢ از ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﯾﺪ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﺮﻧﻔﻮذ ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻧﻊ از اﻣﻀﺎي ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺷـــﺮﮐﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺸﺘﺮك و ﺳﺎﯾﺮ اﺷﮑﺎل ﻫﻤﮑﺎري در ﺑﺮﺧﯽ از ﺻﻨﺎﯾﻌﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺣﻀﻮر در آنﻫﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ورود ﺑﻪ ﺑﺎزار اﯾﺮان ﺣﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ‬
‫‪ ‬ﺣﺘﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﻤﺎل ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎي ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﯿﺰ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻃﺮفﻫﺎي ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آنﻫﺎ را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺠﺎزات ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺮاد ﯾﺎ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده دارﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ اﻣﻀﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ اﯾﺮان و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫‪20‬‬
 ‫‪26‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬

‫دﯾﺪﮔﺎه اﺻﻠﯽ‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي در اﯾﺮان ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻮل ﻣﺪاﺧﻼت ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ دوﻟﺖ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﻠﯿﺪي از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﻧﮑﺪاري را ﮐﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دوﻟﺖ و ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﺤﺖ‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺮﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم در ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر و ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺨﺶ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺮخﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ را ﺑﺪﺗﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻫﺪف ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﻫﻤﯿﻦ رو ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ در‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اراﺋﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﻮقﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻄﺎي ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺎﻓﯿﺖﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﺨﺶﻫﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻦ اﻗﺪام ﺗﺤﺖاﻟﺸﻌﺎع رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻧﺰوﻟﯽ ﻓﻮقاﻟﺬﮐﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ ﮐﺴﺐ‬
‫اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 48,1‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﺎﭼﯿﺰي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﻣﺼﺮ و در رﺗﺒﻪ ﺳﯿﺰدﻫﻢ در ‪18‬‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﻮر ﺷﺪﯾﺪ دوﻟﺖ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ -‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬
‫‪100‬‬

‫‪50‬‬

‫‪0‬‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬

‫ﻋﺮاق‬
‫ﻣﺮاﮐﺶ‬

‫ﻗﻄﺮ‬

‫ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي و ﻏﺰه‬

‫ﯾﻤﻦ‬

‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬

‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬

‫اردن‬

‫ﻣﺼﺮ‬
‫ﮐﻮﯾﺖ‬

‫ﻋﻤﺎن‬

‫ﻟﺒﻨﺎن‬

‫اﯾﺮان‬

‫ﻟﯿﺒﯽ‬
‫ﺗﻮﻧﺲ‬

‫ﺳﻮرﯾﻪ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ 100 :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ و ‪ 0‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺗﺎزهﺗﺮﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ درﺑﺎره ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬

‫‪ ‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﺷﺎﻫﺪ رﺷﺪ ﮐﻨﺪي در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 2021‬و ‪ 2022‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﯽ واﻗﻌﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل ‪ 2021‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ‪ 2,1‬درﺻﺪ رﺳﯿﺪه و درﺳﺎل ‪ 2022‬ﺑﻪ ‪ 3,8‬درﺻﺪ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎ ﻣﻔﺮوض ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ 2021‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻘﯽ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫دﺳﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺻﺎدرات و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ را ﺑﺮ ﻧﺮخ ارز ﺑﺎزار ﻣﻮازي وارد ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﻮرم را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻗﺪرت ﺧﺮﯾﺪ‬
‫‪21‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪27‬‬

‫ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺸﺎر اﻗﺘﺼﺎدي رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﮐﻮوﯾﺪ ‪ 19-‬را وﺧﯿﻢﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﮐﺎرزار ﮐﻨﺪ واﮐﺴﯿﻨﺎﺳﯿﻮن ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2021‬اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ و ﻣﺎﻟﯽ‬
‫اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺷﮑﻨﻨﺪه ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن از اﻧﺠﺎم ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﺠﺎري و ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﺎري ﺑﺎ اﯾﺮان اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺎاﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ‬
‫در ﻣﻮرد آﯾﻨﺪه آﻧﻬﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ ،2021‬رﺋﯿﺲ ﮐﻞ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان از آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﯽ را ﻟﻐﻮ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ در اﻣﺘﺪاد ﯾﮏ روﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت دﻧﺒﺎلﺷﺪه از ﺳﻮي اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻟﻐﻮ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺶﺷﺮط رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻗﺪام ﻣﺸﺘﺮك )ﺑﺮﺟﺎم( اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﯿﻦ‬
‫اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﯾﺮان در ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪاي ﮐﻪ ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2022‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان‪ ،‬اﻣﻼك ‪-‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﻣﻼك ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ‪ -‬ﯾﮏ داراﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ‪ 30‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 40‬درﺻﺪ از داراﯾﯽﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و ‪ 81‬درﺻﺪ از اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺮخﻫﺎي ﺗﻮرم ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه واﻗﻌﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻓﻘﺪان ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ داراﯾﯽ‪،‬‬
‫داراﯾﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺑﺰار ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﻄﻠﻮب در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺤﺪودﯾﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ و ﺑﺎزارﻫﺎي داراﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﭘﻮل ﻣﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ و ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﻧﻮاع‬
‫داراﯾﯽﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﺳﻬﻞﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﻘﯿﻢ ﺑﻮدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ در داراﯾﯽﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﺎرﺟﯽ روي زﻣﯿﻦ ﻣﺠﺎز ﺷﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ در ﻓﯿﭻ‬
‫ﺳﻠﻮﺷﻨﺰ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ در ﺳﺎلﻫﺎي آﺗﯽ ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت‬
‫ﺑﺎر ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت در اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﮐﺎﻫﺶ ﺟﺬاﺑﯿﺖ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺼﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫دوﻟﺖ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺳﺎده ﻫﻤﻮار را ﺑﺮاي اﻓﺮاد و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﺪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺮخ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت در اﯾﺮان ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﻣﺎﻟﯿﺎت در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ اﺷﺨﺎص ﺑﺮاي اﻓﺮاد‬
‫ﻏﯿﺮﻣﻘﯿﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﺗﺒﺎع اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎﻏﻼن در ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﺷﺎﻏﻼن در ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ از ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺰاﯾﺎ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي در ﻃﯽ ﮐﺮدن ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﺮان در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ‪ 57,9‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬در زﻣﯿﻨﻪ اﺧﺬ ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‪،‬‬
‫ﻗﻄﺮ و ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي ﻫﻤﮑﺎري ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس و ﺑﺮﺧﻮردار از ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻬﻞﮔﯿﺮاﻧﻪ‪،‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در رﺗﺒﻪ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪28‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﻣﺮوري ﺑﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‬

‫اﯾﺮان در ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﺷﺨﺎص و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻠﺰم‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪﻫﺎي ﺧﻮد در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻣﺒﺪأ آن درآﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺗﺒﺎع و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪﻫﺎي ﮐﺴﺐﺷﺪه در اﯾﺮان ﯾﺎ درﯾﺎﻓﺘﯽ از ﻣﺒﺪأ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﻋﻄﺎي ﻣﺠﻮزﻫﺎ‬
‫ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع ﺣﻘﻮق و اراﺋﻪ ﮐﻤﮏﻫﺎي ﻓﻨﯽ و آﻣﻮزﺷﯽ و ﯾﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻓﯿﻠﻢ را ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮد ﯾﺎ ﻧﻬﺎد ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺎن ﺛﺒﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻘﯿﻢ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ رﻓﺘﺎر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎ اﻓﺮاد‬
‫و ﻧﻬﺎدﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ در ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻋﺎدﻻﻧﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﻞ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﻬﺎدﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎر زﯾﺎدي از آنﻫﺎ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت‬
‫ﻣﻌﺎف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﯿﻒ رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﯾﺮي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ در اﯾﺮان ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ‬
‫اﯾﺮان داراي ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ دوﻻﯾﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻮد در ﺳﻄﺢ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎري در ﺳﻄﺢ ﺳﻬﺎﻣﺪاران در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻮد ﺳﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻣﯿﺎن ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﺧﻮد‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ از ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﻌﺎف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮاردي ﮐﻪ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﻌﺎف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻮد ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻣﻨﻬﺎي ﻣﻌﺎﻓﯿﺖﻫﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦﺷﺪه ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﻧﺮخ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ 25‬درﺻﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﻣﺎﻟﯿﺎت در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ‬
‫ﺑﻪ زﯾﺎن اﺗﺒﺎع و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ رﯾﺴﮏ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﺟﻮد اﻧﻮاع دﯾﮕﺮي از ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮ دوش اﻓﺮاد و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎ در ﺟﺪول زﯾﺮ آورده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺮان‪ -‬ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ‬
‫ﻧﺮخ و ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‬ ‫ﻧﻮع ﻣﺎﻟﯿﺎت‬
‫‪ 25‬درﺻﺪ ﺑﺮ ﺳﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ‬
‫ﺷــﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار ﯾﺎ ﺑﻮرس ﮐﺎﻻ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷــﺪهاﻧﺪ واﺟﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ‬
‫درآﻣﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ‪ 22,5‬درﺻﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 23‬درﺻﺪ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ )ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﮐﺎرﮐﻨﺎن(‪.‬‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﯿﻤﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫‪ 5‬درﺻــﺪ ﺑﺮ ارزش زﻣﯿﻦ )ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪ ﻣﻠﮏ( و اﻧﺘﻘﺎل ﺳــﺮﻗﻔﻠﯽ ﻣﺸــﻤﻮل ‪ 2‬درﺻــﺪ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ارزش‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل داراﯾﯽ‬
‫ﺳﺮﻗﻔﻠﯽ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 9‬درﺻﺪ ﺑﺮ ﻓﺮوش ﮐﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت )اﺳﺘﺎﻧﺪارد(‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ارزش اﻓﺰوده‬
‫ﺳﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه‪ :‬ﺻﻔﺮ درﺻﺪ‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ‪1‬‬

‫ﺑﻬﺮه‪ 5 :‬درﺻﺪ‬
‫ﺣﻖ اﻣﺘﯿﺎز‪ 5 :‬ﯾﺎ ‪ 7,5‬درﺻﺪ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ اﯾﺮان و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫‪1‬‬
‫‪Withholding tax‬‬
‫‪23‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪29‬‬

‫ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت اداري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً زﻣﺎن زﯾﺎدي‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﺎ ‪ 216‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ 213‬ﻗﺮار دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‬
‫را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻧﻈﺎم اداري ﭘﯿﭽﯿﺪه در اﯾﺮان اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻃﻮل ﺳﺎل‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ در اﯾﺮان از ‪ 21‬ﻣﺎرس ﺗﺎ ‪ 19‬ﯾﺎ ‪ 20‬ﻣﺎرس ﺳﺎل ﺑﻌﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﯽ ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﺎتدﻫﻨﺪه ﺑﺎ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦﺷﺪه‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درآﻣﺪ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ آن ﻣﺎﻟﯿﺎتدﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ درآﻣﺪ‬
‫ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺎﻟﯿﺎت وي ﺗﻠﻘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻓﺮد ﯾﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺮداﺧﺖﮐﻨﻨﺪه ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺎﯾﺪ اﻇﻬﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬اﻇﻬﺎرﻧﺎﻣﻪ‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺎﻟﯽ )ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ( و اﻇﻬﺎرﻧﺎﻣﻪ درآﻣﺪي )ﺣﺴﺎب ﺳﻮد و زﯾﺎن( را ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺧﻮد اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎﻟﯿﺎتدﻫﻨﺪه ﻧﺘﻮاﻧﺪ در زﻣﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦﺷﺪه ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺧﻮد را ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﺴﻮﯾﻪ ﻣﻌﻮﻗﻼت ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫اﻗﺴﺎﻃﯽ ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﯾﯽ ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺗﺎرﯾﺦ اﻋﻼم‬
‫ﺑﺪﻫﯽ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺧﻮد ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر زﻣﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﯿﺰان ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ ﻣﺤﺪودﯾﺖ زﻣﺎﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل‬
‫ﺟﺮﯾﻤﻪاي ﻣﻌﺎدل ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ‪ 2,5‬درﺻﺪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﺎتدﻫﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﻫﯽﻫﺎي ﺧﻮد را ﭘﯿﺶ از ﻣﻮﻋﺪ‬
‫ﺗﺴﻮﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﺎه ﺑﺎﻗﯽ ﺗﺎ ﻣﻮﻋﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦﺷﺪه‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﭘﺎداﺷﯽ ﻣﻌﺎدل ‪ 1,0‬درﺻﺪ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮوﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ در ﺣﺎل ﮐﺎراﺗﺮ ﺷﺪن اﺳﺖ‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ -‬زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت )ﺳﺎﻋﺖ(‬
‫‪100‬‬

‫‪500‬‬

‫‪0‬‬
‫ﻋﺮاق‬

‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬
‫ﻟﯿﺒﯽ‬
‫ﻣﺼﺮ‬

‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ‬
‫ﯾﻤﻦ‬

‫ﻣﺮاﮐﺶ‬
‫اﯾﺮان‬
‫ﻟﺒﻨﺎن‬
‫ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي و ﻏﺰه‬

‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬

‫ﮐﻮﯾﺖ‬
‫اردن‬

‫ﻗﻄﺮ‬
‫ﻋﻤﺎن‬

‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬
‫ﺗﻮﻧﺲ‬
‫ﺻﻮرﯾﻪ‬

‫زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎ )ﺳﺎﻋﺖ(‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎي ﺑﺮ درآﻣﺪ اﺷﺨﺎص‬

‫ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ اﺷﺨﺎص در اﯾﺮان ﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺎﻏﻼن در ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺘﻮرم اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﯿﺎت‬
‫ﻫﻤﻮار ‪ 10‬درﺻﺪ درﻣﻮرد آنﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺸﺎﻏﻞ آزاد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻠﻪﮐﺎﻧﯽ و از ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 35‬درﺻﺪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﻗﻢ ‪ 35‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯿﻦ رﻗﻢ ﺑﺎﻻي ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ در ﮐﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫‪30‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺣﺪ ﺑﺎﻻي ﻧﺮخ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻏﯿﺮﻣﻘﯿﻢ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ در‬
‫ﺟﺬب ﻣﻮﻗﺖ ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺮان‪ -‬ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ اﺷﺨﺎص‬
‫ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﯿﺎت‬ ‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ درآﻣﺪ‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ درآﻣﺪ‬
‫‪0‬‬ ‫‪276،000،000‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1،104،000،000‬‬ ‫‪276،000،001‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪1،380،000،000‬‬ ‫‪1،104،000،001‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪1،932،000،000‬‬ ‫‪1،380،000،001‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪1،932،000،001‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ اﯾﺮان و ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﻮقﻫﺎ و ﻣﻌﺎﻓﯿﺖﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮاي اﻓﺮاد و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﭼﻬﻞ ﮐﺸﻮر از ﺟﻤﻠﻪ آﻟﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺳﻮﺋﯿﺲ‪ ،‬ﮐﻮﯾﺖ و ﻗﻄﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻣﻀﺎﻋﻒ درﻣﻮرد درآﻣﺪﻫﺎي ﮐﺴﺐﺷﺪه در ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر ﻃﺮف‬
‫ﻗﺮارداد اﻣﻀﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﯿﺰ از ﻣﻌﺎﻓﯿﺖﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ وﯾﮋهاي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺸﺎورزي‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫و ﺧﺪﻣﺎت ورزﺷﯽ و آﻣﻮزﺷﯽ ﻣﻌﺎﻓﯿﺖ داﺋﻢ و ‪ 100‬درﺻﺪي از ﻣﺎﻟﯿﺎت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﻌﺪن در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﺮوم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﻣﺸﻤﻮل ﻣﻌﺎﻓﯿﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ‪ 100‬درﺻﺪي و در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻣﺸﻤﻮل ﻣﻌﺎﻓﯿﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‬
‫‪ 80‬درﺻﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﻣﺸﻤﻮل ‪ 50‬درﺻﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺰاﯾﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ‬
‫آنﻫﺎ از ﺑﺎر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻣﺸﺎﻏﻞ آزاد در اﯾﺮان ﻧﻤﯽﮐﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﺎﻟﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﺪت ﻫﺪف ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ اﺳﺎﺳﺎً ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﻗﻄﻊ ﮐﺮده و اﻣﮑﺎن اﻋﻄﺎي اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﯿﺰ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻮل را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻣﻠﯿﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻧﮑﺪاري دارد و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮان ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ در ﺗﺨﺼﯿﺺ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ را از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﭘﺮوژهﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﮐﻨﺎر ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺰرگ ﻋﺪﯾﺪهاي ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎﻻي وامﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﮑﻮكاﻟﻮﺻﻮل‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﻧﻈﺎرتﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺪم ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺎﻧﻊ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﺮان در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫‪ 38,4‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻧﮑﯽ‬
‫اﯾﺮان داراي ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺗﺠﺎري ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻘﺶ ﮐﻢرﻧﮕﯽ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺮان داراي ﺷﺶ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺰرگ دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺣﻔﻆ ارزش ﭘﻮل‬
‫ﻣﻠﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎي ﻣﻠﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ داراي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎﻧﮏ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ‬

‫‪25‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪31‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ ﻧﯿﺰ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل دوﻟﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﮑﯽ اﯾﺮان از ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ‪ 30,8‬ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ 100‬ﻫﺰار ﺷﻬﺮوﻧﺪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫ﻧﺨﺴﺖ را از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﯿﺴﺖ و دوم را در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﻌﺐ ﺑﺎﻧﮑﯽ در ﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮر وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺨﺼﺼﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﯾﺎ‬
‫روﺳﺘﺎﯾﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ ﮐﺸﺎورزي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺨﺼﺼﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي‬
‫ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزي و ﺳﺎﯾﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎري در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارد‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎرتﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ در اﯾﺮان رواج دارد و دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﻓﻮر در ﻣﻐﺎزهﻫﺎ و ﻓﺮوﺷﮕﺎهﻫﺎ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻻزم )اﻋﻢ از ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺨﺖاﻓﺰاري و ﻧﺮماﻓﺰاري( ﺑﺮاي راهاﻧﺪازي ﭘﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺗﺼﺎل ﺿﻌﯿﻒ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ در اﯾﺮان اﯾﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎ را ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در اﯾﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺷﺒﮑﻪ ﮔﺴﺘﺮدهاي از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺧﻮدﭘﺮداز در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﮐﺸﻮر‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺎﺟﻪﻫﺎي ﺧﻮدﭘﺮداز در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺧﻮدﭘﺮداز در ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻄﺮ و ﮐﻮﯾﺖ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‬
‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﯾﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺳﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎبﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺧﻮد در اﯾﺮان‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪور ﮐﺎرتﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ در اﯾﺮان ﮐﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﺪت اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت اﻋﺘﺒﺎري از ﺳﻮي ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي ﺷﻤﻮل ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪2017‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺳﻄﺢ درآﻣﺪ‬
‫‪ 94‬درﺻﺪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺣﺴﺎب در ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﯽ )درﺻﺪ از اﻓﺮاد داراي ﺑﯿﺶ از ‪ 15‬ﺳﺎل ﺳﻦ(‬
‫‪ 46,5‬درﺻﺪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪ آﻧﻼﯾﻦ در ﻃﯽ ﯾﮏ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ )درﺻﺪ از اﻓﺮاد داراي ﺑﯿﺶ از ‪ 15‬ﺳﺎل ﺳﻦ(‬
‫‪ 26‬درﺻﺪ‬ ‫ﭘﺲاﻧﺪاز در ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﯽ )درﺻﺪ از اﻓﺮاد داراي ﺑﯿﺶ از ‪ 15‬ﺳﺎل ﺳﻦ(‬
‫‪ 79,2‬درﺻﺪ‬ ‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﮐﺎرت ﺑﺎﻧﮑﯽ )درﺻﺪ از اﻓﺮاد داراي ﺑﯿﺶ از ‪ 15‬ﺳﺎل ﺳﻦ(‬
‫‪ 23‬درﺻﺪ‬ ‫اﺧﺬ وام از ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎرتﻫﺎي اﻋﺘﺒﺎري )درﺻﺪ از اﻓﺮاد داراي ﺑﯿﺶ از ‪ 15‬ﺳﺎل ﺳﻦ(‬
‫‪ 9‬درﺻﺪ‬ ‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﮐﺎرت اﻋﺘﺒﺎري )درﺻﺪ از اﻓﺮاد داراي ﺑﯿﺶ از ‪ 15‬ﺳﺎل ﺳﻦ(‬
‫‪ 26,3‬درﺻﺪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺣﺴﺎبﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه )درﺻﺪ از اﻓﺮاد داراي ﺑﯿﺶ از ‪ 15‬ﺳﺎل ﺳﻦ(‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ آﺳﯿﺐﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪي ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﺎﻧﮑﺪاري و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وارد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺎرس ﺳﺎل ‪ ،2012‬اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﺳﻮﺋﯿﻔﺖ ﺟﻬﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و اﻧﺠﺎم ﺗﺮاﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﺴﺪود ﺷﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﯽ اﯾﺮاﻧﯽ را ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ در ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﺳﺎل ‪ 2011‬ﻧﯿﺰ ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﺗﻤﻬﯿﺪاﺗﯽ را ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﻗﻒ ﻣﺒﺎدﻻت‬
‫ﺗﺠﺎري ﺑﺎ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﯽ اﯾﺮاﻧﯽ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد و ﻧﯿﺰ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﻋﺪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺟﺮاي ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺗﻤﻬﯿﺪات در ﭘﯽ ﻟﻐﻮ ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي اﯾﺮان در ژاﻧﻮﯾﻪ ﺳﺎل ‪ 2016‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در ﻓﻮرﯾﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﻣﺠﺪداً اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺳﻮﺋﯿﻔﺖ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﺴﻬﯿﻞ‬
‫ﺗﺮاﮐﻨﺶﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻣﺠﺪد ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،2018‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﺠﺪداً ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 11‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي‬
‫‪26‬‬
 ‫‪32‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﺳﺘﻔﺎده از دﻻر در اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﻮان ﯾﺎ ﯾﻮرو ﺻﻮرت ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را ﭘﯿﭽﯿﺪه ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ و در ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢ اﯾﺮان‬
‫از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ اﻓﺮاد و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺧﻮدداري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺠﻮز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎﻧﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﭼﺎرﺗﺮد‪ 1‬در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻌﯿﺪ‬
‫اﺳﺖ اﯾﻦ ﺑﺎﻧﮏ در ﻣﯿﺎنﻣﺪت ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﺠﻮز را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﺎﻟﯽ اﯾﺮان آﺳﯿﺐ وارد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺎم‬
‫ﺣﻮاﻟﻪاي اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﯽﺿﺎﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ ﻗﻮل اﻓﺮاد و ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﺗﺮاﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺮونﻣﺮزي و اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻮل در ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﺑﺮاي ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ دﺷﻮارﺗﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روشﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫زﻣﺎﻧﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﭘﺮداﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻖ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ را ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﺰواي ﻧﻈﺎم‬
‫ﺑﺎﻧﮑﯽ اﯾﺮان ﻣﯿﺰان دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﮔﺮدش ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺤﺪود ﮐﺮده و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﺷﻮﻧﺪﮔﺎن در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺ رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﯾﺮي ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﯽ‬
‫‪ 19-2018‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎﻧﻊ در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر در اﯾﺮان ﺑﺮﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﭘﻮرﺗﻔﻮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﺪم ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺳﻬﺎﻣﺪاران اﻗﻠﯿﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ از اﻣﮑﺎن ﻣﺤﺪودي ﺟﻬﺖ ﭘﺎﺳﺦﮔﻮ ﮐﺮدن ﻣﺪﯾﺮان‬
‫در ﻗﺒﺎل ﺳﻮء ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺮﺧﻮردار و ﺗﺎﺑﻊ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺿﻌﯿﻒ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﯾﮏ دورﻧﻤﺎي ﭘﺮرﯾﺴﮏ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرت ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺘﻌﺪد دﯾﮕﺮي ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺎﻟﯽ در‬
‫اﯾﺮان ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻧﮑﺪاري دارد و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﺰرگ ﻣﺎﻟﯽ در اﯾﺮان‬
‫ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دوﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﭼﻨﺪي را ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺎﻟﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫داﺧﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎي ﻋﻤﺪه آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫وامﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دوﻟﺘﯽ اﻋﻄﺎ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ وامﻫﺎي ﻣﺸﮑﻮكاﻟﻮﺻﻮل ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻋﻄﺎي وام و ﺧﺸﮑﯿﺪن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﻗﺎﺑﺖ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﻣﺤﺪود ﮐﺮده و از اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺬاب و ﻣﻘﺮون‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه وام در اﯾﺮان ﺑﺎﻻ و در ﺣﺪود ‪ 13‬درﺻﺪ اﺳﺖ و ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮدد روﻧﺪ ﮐﺎﻫﺸﯽ آن‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎزار داﺧﻠﯽ وام‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Standard Chartered‬‬
‫‪27‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪33‬‬

‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه وامﻫﺎ ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺖ‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه وام‪ ،‬درﺻﺪ‬
‫‪16‬‬

‫‪15‬‬

‫‪14‬‬

‫‪13‬‬

‫‪12‬‬

‫‪11‬‬

‫‪10‬‬
‫‪2010‬‬

‫‪2011‬‬

‫‪2012‬‬

‫‪2013‬‬

‫‪2014‬‬

‫‪2015‬‬

‫‪2016‬‬

‫‪2017‬‬

‫‪2018‬‬

‫‪2019e‬‬

‫‪2020e‬‬
‫‪ e‬ﺑﺮآورد ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺻﻨﺪوق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘﻮل و ﻓﯿﭻ‬

‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺠﺮاي ﺟﺬاﺑﯽ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎزار ﺗﺎ ﺣﺪي از ﻣﺤﺪودﯾﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﻨﺘﻔﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﺑﺎزار‪،‬‬
‫ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪودي ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﺑﺎزار ﺑﺎ ‪ 331‬ﺷﺮﮐﺖ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي ﻣﻌﺎدل ‪143,5‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﺎ ﺑﺎزار ﺳﻬﺎم ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازاﻧﻪ ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان‬
‫ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻣﻮﻋﺪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎدﻻﺗﯽ‬
‫ﺟﺪﯾﺪي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ آﺗﻮس ﯾﻮروﻧﮑﺴﺖ ﻣﺎرﮐﺖ ﺳﻠﻮﺷﻦ‪ 1‬در ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺗﻬﺮان راهاﻧﺪازي ﺷﺪه ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش‬
‫ﺳﻬﺎم در ﯾﮏ روز واﺣﺪ و ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮي ﺗﻌﺪاد ﮐﺎرﮔﺰاريﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻓﻌﺎل را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن اﺗﺼﺎل ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺑﺎ ﺑﻮرسﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزار ﺑﻮرس ﺗﻬﺮان درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺮدازش ‪ 700‬ﺗﺮاﮐﻨﺶ در ﺛﺎﻧﯿﻪ و ‪ 150‬ﻫﺰار ﺗﺮاﮐﻨﺶ در روز را دارد‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﻌﺎﻻن‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﺎﻟﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺒﻮد وﺟﻬﻪ ﮐﺸﻮر در ﺣﻮزه ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Atos Euronext Market Solutions‬‬
‫‪28‬‬
 ‫‪34‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫دﯾﺪﮔﺎه اﺻﻠﯽ‪ :‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ داراي ﯾﮏ ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ و اداري ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻗﺘﺼﺎدي روزﻣﺮه ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺴﺎد ﮔﺴﺘﺮده ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﮐﺎرآﯾﯽ روﯾﻪﻫﺎي اداري‪ ،‬ﺑﺮ اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮده و اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و آداب و رﺳﻮم ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎراﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﺠﺎزات ﻧﻘﺾ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮي در اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﭘﮋوﻫﺶﻣﺤﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﻌﺖ ﻋﻈﯿﻢ داروﺳﺎزي‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺪارﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻮاﻧﻌﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري را ﭘﯿﺶِ روي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ‪ 31,9‬از‬
‫‪ 100‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﯾﺴﮏﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ در رﺗﺒﻪ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺴﺎد ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺮوﮐﺮاﺗﯿﮏ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران را ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ -‬رﯾﺴﮏ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫‪100‬‬

‫‪500‬‬

‫‪0‬‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬

‫ﮐﻮﯾﺖ‬

‫ﻣﺼﺮ‬

‫اﯾﺮان‬

‫ﻋﺮاق‬
‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬

‫ﻋﻤﺎن‬

‫ﻗﻄﺮ‬

‫ﻣﺮاﮐﺶ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬

‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ‬

‫ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺮي و ﻏﺰه‬

‫ﻟﺒﻨﺎن‬

‫ﯾﻤﻦ‬

‫ﻟﯿﺒﯽ‬
‫اردن‬
‫ﺗﻮﻧﺲ‬

‫ﺳﻮرﯾﻪ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ 100 :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ و ‪ 0‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫ﺗﺎزهﺗﺮﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ درﺑﺎره رﯾﺴﮏﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫‪ ‬اﯾﺮان در ﺷﺎﺧﺺ ادراك ﻓﺴﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ‪149‬اﻣﯿﻦ ﮐﺸﻮر در ﻣﯿﺎن ‪ 180‬ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه و ﻓﺴﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده در ﮐﻞ ﮐﺸﻮر دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ ،2021‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﻓﺴﺎد را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻟﻐﻮ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻓﺮاروي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺳﻮداي دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﻓﻌﺎل در ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ‪،‬‬
‫اﺧﯿﺮاً ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزار اﯾﺮان اﺑﺮاز ﻋﻼﻗﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ دﺷﻮار ‪-‬ﮐﻪ در آن ﻓﺴﺎد‪،‬‬

‫‪29‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪35‬‬

‫ﺑﺮوﮐﺮاﺳﯽ و ﭘﺎرﺗﯽﺑﺎزي ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ -‬در ﮐﻨﺎر رﯾﺴﮏﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺰﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮐﻨﺪي را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎاﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﯿﻂ اداري‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ راﯾﺞ ﮐﺎﻏﺬﺑﺎزي در اﯾﺮان در ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ در اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎزﺗﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﺎﻣﻠﯽ‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪه در زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﭘﺮرﯾﺴﮏ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ دوﻟﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ در‬
‫اﯾﺮان ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ دورﻧﻤﺎي اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﮐﺎرآﯾﯽ در روﯾﻪﻫﺎي اداري را ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﺮده و اﻣﮑﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺮوز‬
‫ﺗﺄﺧﯿﺮ و راﻧﺖﺟﻮﯾﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت رﺳﻤﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺗﻼشﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﮐﺎرآﯾﯽ ﻧﻈﺎم اداري ﺑﺎ‬
‫ﻫﺪف اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﺲ از ﻟﻐﻮ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺻﻮرت داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻌﯿﺪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮاﻧﻊ اداري ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﻮﻧﺪ و ﻟﺬا ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ورود ﺑﻪ ﺑﺎزار اﯾﺮان را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ رو‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫‪ 39,8‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ 100‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﯿﻂ اداري در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﯾﺎزدﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺮراتﮔﺬاري ﺷﺪﯾﺪ دوﻟﺖ اﯾﺮان در اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ روﯾﻪﻫﺎي اداري دﺳﺖ‬
‫و ﭘﺎﮔﯿﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ اﯾﺠﺎد ﺗﺄﺧﯿﺮ در اﺟﺮاي ﭘﺮوژهﻫﺎ‪ ،‬روﺣﯿﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ و ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ را ﻧﯿﺰ از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺧﺬ ﻣﺠﻮز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻏﺎز ﯾﮏ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺗﺠﺎري ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺣﻀﻮري ﺑﺎ ادارات دوﻟﺘﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت اداري و اﺧﺬ ﻣﺠﻮز از ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺗﻘﺎﺿﺎي رﺷﻮه از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر ﺟﻬﺖ ﺗﺴﺮﯾﻊ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ‬
‫را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺪوش ﺷﺪن ﺣﯿﺜﯿﺖ‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي اداري دﺳﺖ و ﭘﺎﮔﯿﺮ در اﯾﺮان ﺳﺒﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ در ﺷﺎﺧﺺ رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﯾﺮي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺠﻤﻊ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد ‪ ،2018-2019‬ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪي ﻧﻈﺎم اداري دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرگ در ﻣﺴﯿﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در‬
‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽرﻏﻢ وﺟﻮد ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻠﯽ اﻃﻼﻋﺎت ‪-‬ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻠﯽ اﯾﻨﺘﺮاﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻧﻼﯾﻦ‪ -‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات اداري ﻫﻤﭽﻨﺎن دﺷﻮار ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﻣﺤﺪودي از ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺘﯽ در اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺮاي ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت آﻧﻼﯾﻦ در دﺳﺘﺮس ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ در ﻣﯿﺎنﻣﺪت ﺗﺎ درازﻣﺪت ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ اﯾﻨﺘﺮاﻧﺖ ﻣﻠﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و آﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﯾﺴﮏﻫﺎي‬
‫اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﻨﺘﺮل دوﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از آن دارﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت اداري ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ وادار ﮐﺮدن‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺣﻀﻮري ﺑﺎ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﻄﺮ درﺧﻮاﺳﺖ رﺷﻮه از آنﻫﺎ را ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫‪36‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫اﯾﺮان‪ -‬ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت اداري‬

‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎت‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺮ راه ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ‬ ‫ﻫﺰﯾﻨﻪ‬ ‫زﻣﺎن‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫اداري‬
‫ﺑﺎﻻ‪ :‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ زﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي راهاﻧﺪازي ﯾﮏ ﮐﺴــﺐ و ﮐﺎر در ﺳــﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1,1‬درﺻﺪ‬ ‫‪ 73‬روز‬ ‫‪10‬‬ ‫راهاﻧﺪزي‬
‫ﺑ ﺴﯿﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎ ﺳﺒﯽ دارد و اﯾﺮان از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘ ﺼﺎص داده‬ ‫درآﻣﺪ‬ ‫ﯾﮏ ﮐﺴﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﻪ‬ ‫و ﮐﺎر‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﺎ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﻌﻤﻮل ﻣﻌﻤﻮل و زﻣﺎنﺑﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻼم ﻣﺮاﺗﺐ راهاﻧﺪازي ﮐ ﺴﺐ‬ ‫‪‬‬
‫و ﮐﺎر ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺪ اﻗﺘ ﺼﺎدي و اﺧﺬ ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﻪ ‪ 25‬روز زﻣﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺮ‪ ،‬ﺛﺒﺖﻧﺎم ﺑﺮاي ﻣﺎﻟﯿﺎت ارزش اﻓﺰوده ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎه زﻣﺎن ﻣﯽﺑﺮد و ﺛﺒﺖﻧﺎم ﭘﺮﺳـــﻨﻞ در ﺑﯿﻤﻪ‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در وزارت ﺗﻌﺎون‪ ،‬ﮐﺎر و رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﺧﺬ ﺷـــﻤﺎره واﺣﺪ ﮐﺴـــﺐ ﮐﻪ ‪ 13‬روز‬
‫زﻣﺎن ﻣﯽﺑﺮد ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻣﺴــﺘﻠﺰم ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ اداره دوﻟﺘﯽ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺸــﺮﯾﻔﺎت اداري‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻌﺮض ﺗﻘﺎﺿﺎي رﺷﻮه از ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺎﻏﻞ در‬
‫ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺸــﺎندﻫﻨﺪه رﯾﺴــﮏﻫﺎي اداري ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﮐﺴــﺐ و‬
‫ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﯾﺮان ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ وﺟﻮد ﺑﺨﺶ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫دﻓﺘﺮ ﺛﺒﺖ ﺷــﺮﮐﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ اداره دوﻟﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼــﺎدي‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺧﺬ ﺗﺄﯾﯿﺪ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ راهاﻧﺪازي ﯾﮏ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ در اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﭼﻨﺪﻻﯾﻪ‪ ،‬ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪي ﮐﻪ ﺳـــﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاران ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻃﯽ ﮐﺮدن آن ﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺳﺮاﻧﻪ راهاﻧﺪازي ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر را ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺤﺖاﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮ ﺳﻂ‪ :‬ﺛﺒﺖ ﺧﺮﯾﺪ ﯾﮏ داراﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ در اﯾﺮان ﻓﺮاﯾﻨﺪي داراي ﮐﺎرآﯾﯽ ﻧ ﺴﺒﯽ ا ﺳﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﺎ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 3,8‬درﺻﺪ‬ ‫‪ 31‬روز‬ ‫‪6‬‬ ‫ﺛﺒﺖ ﺧﺮﯾﺪ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﯾﻌﻨﯽ ‪ 26,6‬روز ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ارزش‬ ‫ﯾﮏ داراﯾﯽ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﮐﺸــﻮرﻫﺎي ﻋﻀــﻮ ﺳــﺎزﻣﺎن ﺗﻮﺳــﻌﻪ‬ ‫‪‬‬ ‫داراﯾﯽ‬
‫ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي )ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 5,6‬و ‪ 4,2‬درﺻﺪ از ارزش ﮐﻞ داراﯾﯽ( ﻗﺎﺑﻞ رﻗﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ‪ ،‬اﺧﺬ ﮔﻮاﻫﯽ ﻋﺪم ﺑﺪﻫﯽ از ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪20‬‬ ‫‪‬‬
‫روز ﻃﻮل ﻣﯽﮐ ﺸﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﺧﺬ ﮔﻮاﻫﯽ ﻋﺪم ﺑﺪﻫﯽ از ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻣﯽر ﺳﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺻﺪور آن در ﻇﺮف ﻣﺪت ‪ 12‬روز وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺴـــﯿﺎري از ﻣﺮاﺣﻞ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳـــﺎزﻣﺎن اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ و ﯾﺎ اداره ﺛﺒﺖ اﺳـــﻨﺎد و‬ ‫‪‬‬
‫اﻣﻼك ﮐ ﺸﻮر ا ﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﮑﺎن اﻧﺠﺎم ﻫﻤﺰﻣﺎن اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﻧﯿﺰ‬
‫ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﺮ ﺟﺬاﺑﯿﺖ اﯾﺮان در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫‪‬‬
‫اﺳــﻨﺎد اﻣﻼك در ﮐﺸــﻮر ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻞ ﻓﺮاﯾﻨﺪ آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮐﺴــﺐ و ﮐﺎر را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﺴﺮﯾﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳــﻂ‪ :‬اﺧﺬ ﻣﺠﻮز ﺳــﺎﺧﺖ و ﺳــﺎز ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ و زﻣﺎﻧﺒﺮ اﺳــﺖ و ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳــﺮ راه‬ ‫‪‬‬ ‫‪6,6‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪15‬‬ ‫اﺧﺬ ﻣﺠﻮز‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ درﯾﺎﻓﺖ اﺣﺪاث ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻧﻈﯿﺮ اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬ ‫درﺻﺪ از‬ ‫روز‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ زﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي اﺧﺬ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺠﻮزﻫﺎﯾﯽ در اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺘﻨﺎﺳـــﺐ ﺑﺎ‬ ‫‪‬‬ ‫ارزش اﻧﺒﺎر‬ ‫ﺳﺎز‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﯾﻌﻨﯽ ‪ 123,6‬روز و اﻟﺒﺘﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﮐﺸــﻮرﻫﺎي ﻋﻀــﻮ ﺳــﺎزﻣﺎن‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﻌﻨﯽ ‪ 152,3‬روز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺧﺬ اﯾﻦ ﻣﺠﻮزﻫﺎ ﻧﯿﺰ در اﯾﺮان در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﯾﻌﻨﯽ ‪ 4,4‬درﺻـــﺪ از ارزش‬ ‫‪‬‬
‫اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺑﺎﻻ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫رﯾﺴـــﮏ اﺻـــﻠﯽ در اﯾﻦ ﻓﺮاﯾ ﻨﺪ ﺑﻪ اﺟ ﺒﺎر ﺑﻪ ﺗ ﻌﺎ ﻣﻞ ﺑﺎ ادارات ﻣﺘ ﻌﺪد دوﻟﺘﯽ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران را در ﻣﻌﺮض ﭘﯿ ﺸﻨﻬﺎد ﭘﺮداﺧﺖ ر ﺷﻮه ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ رﯾ ﺴﮏ ﺣﯿﺜﯿﺖ‬
‫ﺑﺎﻻﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺮﯾﻤﻪﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪37‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي اداري را در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر‬ ‫‪ 15‬درﺻﺪ‬ ‫‪4,5‬‬ ‫ﺗﻌﻄﯿﻠﯽ ﯾﮏ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ روﯾﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﻼم ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬رﺗﺒﻪ‬ ‫از ارزش‬ ‫ﺳﺎل‬ ‫ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر‬
‫ﺳﯿﺰدﻫﻢ را در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫داراﯾﯽﻫﺎ‬ ‫از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫‪ ‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻧﻘﺪ ﮐﺮدن داراﯾﯽﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﯾﺮ روﯾﻪﻫﺎي اداري ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫اﻋﻼم‬
‫ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﮐﻨﺎر ﻧﺮخ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻌﻮﻗﺎت )‪ 37,1‬ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ دﻻر( ﺿﻤﻦ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ‬ ‫ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران از ورود ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﭘﺮرﯾﺴﮏ‪ ،‬ﻧﻮآوري را ﻧﯿﺰ از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺳﻬﻮﻟﺖ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬

‫ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻓﺴﺎد در ﺑﺨﺶﻫﺎي دوﻟﺘﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺤﺪود اﺷﺨﺎص ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺟﻬﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آزاداﻧﻪ‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮس از ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن در اﯾﺮان را ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﯾﯽ اﺳﺎﺳﺎً ﯾﮏ ﺑﺎزوي اﺟﺮاﯾﯽ اﺳﺖ‬
‫و رﺋﯿﺲ آن ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً از ﺳﻮي رﻫﺒﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺨﺖﮔﯿﺮاﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻏﯿﺮﻋﻠﻨﯽ ﻣﻮرد رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻀﻮﯾﺖ اﯾﺮان در ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي‪ (WIPO) 1‬از ﺳﺎل ‪ ،2002‬ﻣﯿﺰان ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ روﻧﺪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﺠﺎري در اﯾﺮان ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻌﻀﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد و در ﻣﻮارد ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺎن ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ رأي ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ‪ 24,0‬از ‪ 100‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﺴﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﯾﯽ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﯾﯽ در اﯾﺮان ﺑﺨﺶ ﻻﯾﻨﻔﮑﯽ از ﻧﻈﺎم ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻗﻀﺎﯾﯽ در اﯾﺮان ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎز وﮐﺎرﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻮارد اﺧﺘﻼف در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺠﺎري در ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎز وﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﮐﻢﻫﺰﯾﻨﻪ و ﮐﺎرآﻣﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻃﯽ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 19,3‬درﺻﺪ ﮐﻞ ﻣﺒﻠﻎ ﺧﺴﺎرات ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ رﻗﻢ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ 24,0‬درﺻﺪ ﮐﻞ ارزش ﺧﺴﺎرات ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﺷﺪه در ﻗﺮارداد اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻃﻮل ﻣﺪت‬
‫ﮐﻞ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ در اﯾﺮان ‪ 505‬روز و در ﮐﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ 624‬روز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ روﻧﺪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﺻﺪور ﺣﮑﻢ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺻﺮف ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻖاﻟﻮﮐﺎﻟﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺎﻻي ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺑﺮ دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﯾﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﯾﯽ اﻣﮑﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪارد و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻄﺮ ﺻﺪور اﺣﮑﺎم ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻼ‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪﺷﺪه ﻓﺴﺎد ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻋﻤ ً‬
‫ﻻ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ارﺗﺸﺎ و رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺎن ﻃﺮفﻫﺎي درﮔﯿﺮ و ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﺻﺪور اﺣﮑﺎم ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﻣﻮارد اﺧﺘﻼﻓﯽ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﻮاردي ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫ﯾﺎ ﻧﻬﺎد ﻃﺮف ﺷﮑﺎﯾﺖ آنﻫﺎ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﻧﻬﺎد اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪World Intellectual Property Organization‬‬
‫‪32‬‬
 ‫‪38‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫ﻓﺴﺎد‬
‫اﺣﺘﻤﺎل اﯾﺠﺎد ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺿﺮورت ﭘﺮداﺧﺖ رﺷﻮه ﯾﺎ اﺧﺘﻼس اﻣﻮال‪ ،‬آﺳﯿﺐﻫﺎي ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻓﺴﺎدآﻟﻮد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اﺣﺘﻤﺎل اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺮاﺗﯽ ﺻﺮﯾﺢ‬
‫ﯾﺎ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻋﻤﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن در اﯾﺮان ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺴﺎد در ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪ 25‬از ‪ ،100‬در ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ادراك ﻓﺴﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮاي ﺳﺎل ‪ ،2020‬در رﺗﺒﻪ ﺷﺸﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در دوران رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﻣﺤﻤﻮد اﺣﻤﺪيﻧﮋاد‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﺳﻮء ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪهاي راﯾﺞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ و ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ و ﻧﯿﻤﻪدوﻟﺘﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺻﻮري‬
‫و ﭘﻮﻟﺸﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دور زدن ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ‪ ،‬رﺷﺪ ﻓﺴﺎدآﻟﻮد ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﺴﺎد در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﯾﺪهاي ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮارد ﮔﺰارشﺷﺪه ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﭘﺮﻧﻔﻮذ‪ ،‬اﻧﺪك اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ اﻓﺸﺎﮔﺮيﻫﺎﯾﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﯿﺰان ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻗﺪرت در ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،2011‬ﻓﺎش ﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﮑﻪاي از ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ در ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 2,6‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر اﺧﺘﻼس ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﯾﮏ ﺗﺎﺟﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺎﺑﮏ زﻧﺠﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪2013‬‬
‫ﺑﻪ اﺗﻬﺎم اﺧﺘﻼس ﺳﻪ ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر از درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ دﺳﺘﮕﯿﺮ و در ﻣﺎرس ﺳﺎل ‪ 2016‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺗﻬﺎم ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﯿﺰان از ﻓﺴﺎد رﯾﺴﮏﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن و ﻏﯿﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺷﻮه‪ ،‬ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ‬
‫و ﻣﻮاﻧﻊ اداري و ﻧﯿﺰ آﺳﯿﺐﻫﺎي ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ درﺻﻮرت ﮐﺸﻒ ورود ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻓﺴﺎدآﻟﻮد ﺣﺘﯽ درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺿﺮوري ﻧﯿﺰ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرت ﻟﻐﻮ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﻋﻤﺪهاي در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺴﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ را ﻣﯽﻫﺮاﺳﺎﻧﺪ‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ -‬ﺷﺎﺧﺺ ادراك ﻓﺴﺎد ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﺳﺎل ‪2020‬‬
‫‪75‬‬

‫‪50‬‬

‫‪25‬‬

‫‪0‬‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‬

‫ﻣﺮاﮐﺶ‬

‫ﻋﺮاق‬
‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﻗﻄﺮ‬
‫ﻋﻤﺎن‬

‫ﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي ﻏﺰه‬

‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ‬
‫اردن‬

‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬

‫ﻣﺼﺮ‬
‫ﮐﻮﯾﺖ‬

‫ﻟﺒﻨﺎن‬

‫ﯾﻤﻦ‬
‫ﺳﻮرﯾﻪ‬
‫اﯾﺮان‬

‫ﻟﯿﺒﯽ‬
‫ﺗﻮﻧﺲ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬

‫‪33‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ ‫‪39‬‬

‫ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻟﻐﻮ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﺒﺮﮔﺰاري روﯾﺘﺮز در اﯾﺮان در ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل ‪ ،2013‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﯾﮑﯽ از ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﻄﻮح ﺳﺎﻧﺴﻮر را در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺒﻬﻢ ﻣﺠﺎل ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ داﻣﻨﻪ ﺷﻤﻮل ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده و‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺧﻮدﺳﺎﻧﺴﻮري ﺷﺪﯾﺪ از ﺑﯿﻢ اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻼﻓﯽﺟﻮﯾﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺒﺮﮔﺰاريﻫﺎ از ﻧﻘﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ از ﺗﺎرﻧﻤﺎﻫﺎي ﻣﺴﺪودﺷﺪه ﯾﺎ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﻗﯿﻒﺷﺪه ﻣﻨﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﭘﻠﯿﺲ ﺳﺎﯾﺒﺮي ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ رﺻﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮان در ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﺎرﻧﻤﺎﻫﺎي ﻣﺤﺒﻮب ﻣﯽﭘﺮدازد و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻓﯿﺴﺒﻮك ﻧﯿﺰ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺴﺪود اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ رﯾﺴﮏ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي‬

‫ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﻋﻤﺎل ﺳﺨﺖﮔﯿﺮاﻧﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻀﻮﯾﺖ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي از ﺳﺎل ‪ 2002‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺎدرﯾﺪ و ﻟﯿﺴﺒﻮن در زﻣﯿﻨﻪ ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺎنﻫﺎي ﺗﺠﺎري‪ ،‬روﻧﺪ‬
‫اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي در اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺗﻮي‬
‫ﭼﻨﺪﺑﺎره آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ درآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي آﺛﺎر ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ﻓﮑﺮي در اﯾﺮان ﺑﺮاﯾﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ و اﻋﻄﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ آﺛﺎر داﺧﻠﯽ در داﺧﻞ اﯾﺮان از ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ﻓﮑﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﺛﺎر اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺰ در ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﻏﻠﺐ از ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ﻓﮑﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺿﻌﻒ در ﻗﺎﻧﻮن ﮐﭙﯽراﯾﺖ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دارو در اﯾﺮان را در ﺷﺮاﯾﻂ دﺷﻮاري ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آنﻫﺎ ﻫﯿﭻ ﺗﻀﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﮐﺎر ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺗﻼش دارد ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻻﯾﺤﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ در آن ﺗﻤﻬﯿﺪات ﺳﺨﺖﮔﯿﺮاﻧﻪﺗﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزات ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﭙﯽراﯾﺖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ از ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران را از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻮآور و‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻣﺤﻮر ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻧﺒﻮد ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﮑﺮي آنﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫‪40‬‬ ‫مرکز ژپوه ‌‬
‫شاهی ااتق اریان‬

‫روشﺷﻨﺎﺳﯽ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫در ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ‪ 201‬ﮐﺸﻮر در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﻤﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺸﻮر اﻣﺘﯿﺎزي ﺑﯿﻦ ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 100‬درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺘﯿﺎز ‪ 100‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه وﺟﻮد ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻞ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 24‬اﻣﺘﯿﺎز زﯾﺮﺷﺎﺧﺺ و ‪ 84‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺠﺰا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ در ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﮐﺎﻣﻞ روش ﮐﺎر را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﮔﺰارش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮐﺸﻮر داراي ﯾﮏ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻮده و ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻧﯿﺰ‬
‫ﺧﻮد ﺷﺎﻣﻞ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ و زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﯿﺰ از ‪ 100‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﻣﺘﯿﺎز‬
‫‪ 100‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد‪،‬‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺑﺎز ﺑﻮدن درﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ روي ﺗﺠﺎرت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﯽ را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ واردات‪ ،‬ﺻﺎدرات و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ درﺻﺪي از ﻣﯿﺰان ﮐﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﯿﺎر ﺳﻨﺠﺶ ﻣﯿﺰان ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد آنﻫﺎ ﺑﻪ روي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎزﺗﺮ اﺳﺖ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺎﻻﺗﺮي در‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﮐﺴﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‪ :‬اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎت و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﮐﻤﺘﺮي اﺧﺬ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ آزاد و ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪاي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ در آنﻫﺎ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ وام ﻧﯿﺰ آﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺎﻻﺗﺮي ﮐﺴﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺤﮑﺎم‪ ،‬ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﮐﺎرآﯾﯽ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ و اداري ﯾﮏ ﮐﺸﻮر را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻣﯿﺰان ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﯿﺰان رواج ﻓﺴﺎد و ﺗﺄﺧﯿﺮﻫﺎ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روﯾﻪﻫﺎي اداري ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ راهاﻧﺪازي‬
‫ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎ را اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وزن ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ )درﺻﺪ(‬
‫وزن‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ‬
‫‪33‬‬ ‫ﺑﺎز ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد‬
‫‪50‬‬ ‫ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺗﺠﺎرت‬
‫‪50‬‬ ‫ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫‪33‬‬ ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ دوﻟﺖ‬
‫‪50‬‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺎتﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫‪50‬‬ ‫ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫‪33‬‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫‪50‬‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ اداري‬
‫‪50‬‬ ‫ﺑﺴﺘﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﯿﭻ‬

‫‪35‬‬
 ‫مرکز ژپوهش‌اهی ااتق اریان‬ 41

:‫ﻣﻨﺒﻊ‬
Iran Trade and Investment Risk Report
Includes the Fitch Solutions Operational Risk Index
Fitch Solutions
May 2021

36