1

ORTA PALEOLİTİK YONTMATAŞ ENDÜSTRİSİ

2
3
4
5
6
 Karain Mağarası, Antalya’nın 30 km. kuzeybatısında
Yağca Köyü yakınındadır.
 Batı Toroslar sistemi içinde, Bey Dağı masifinin
Kretase yaşlı kireçtaşları içinde yer alır.
 Mağaranın ağzı; deniz seviyesinden 430 metre,
önündeki ovadan ise 110 metre yüksektedir.
 Mağaranın bulunduğu yamacın eteklerinde çok sayıda
karstik kaya vardır.

7
8
 Karain Mağarası, gerek yapısı ve
gerekse de içinde bulunduğu
ortam açısından yerleşime son
derece elverişli bir mağaradır.
 Mağaranın yüksekte yer alması,
girişinin Güney’e doğru bakması
ve geniş bir oturma alanına sahip
olması insanların her evrede
içine rahatça sığabilmelerine
olanak sağlamıştır.
 Anadolu’da hatta Yakındoğu’da
hiçbir mağara, Karain Mağarası
kadar sürekli bir yerleşime sahne
olmamıştır.
 Mağarada tespit edilen kalın
tabaka da bu sürekli yerleşimin
sonucunda oluşmuştur.

9
 Mağaranın öneminin arttıran
bir diğer unsur, Paleolitik
aletlerle birlikte ele geçen
insan kalıntılarıdır.
 Mağarada bulunan
Neandertal üst süt azısı,
Türkiye’deki ilk fosil insan ve
Neandertal adamı örneğidir.
 Mağaranın Üst Paleolitik
tabakalarında Homo
Sapiens’e ait ırplı bir
kafatasının bulunuşu da
Karain Mağarası’nın önemini
bir kez daha ortaya çıkartıyor.

10
11
 Karain Mağarası, 1946
yılında Prof. Dr. İsmail
Kılıç Kökten tarafından
bulundu ve kendisinin 1973
aralıklı olarak sürdürdüğü
kazılarla arkeoloji
dünyasında tanındı.
 Kökten’in ölümünden
sonra uzun bir süre ara
verilen kazılar, 1985 yılında
Prof. Dr. Işın Yalçınkaya
başkanlığındaki bir ekip
tarafından tekrar başlatılır.

12
 Karain Mağarası, dar giriş ve geçitlerle birbirine bağlı üç büyük
boşluktan oluşur.
 En kalın dolgu, en aydınlık olan üst büyük boşluktur.
 Kökten, buradaki boşlukta yer alan bölmeleri «A,B,C,D» olarak
kodlamıştır.
 Yalçınkaya kazılarında yine burada bir «E bölmesi» eklenmiştir.

13
KARAİN MAĞARASI

14
 Karain Mağarası’nın
Kökten tarafından
saptanan stratigrafisi,
mağaranın ışıklı üst
büyük boşluğunda açılan
sondaj çukurunda
belirlenen tabakalaşmaya
dayanır.
 Sondaj çukurunun
dolgusunda Kökten
tarafından VIII kat ve 13
tabaka saptanmıştır.

15
 KAT I : A ve B ile kodlanan
iki tabakadan oluşur.
 Gerçek oturma tabanıyla
ilgisi olmayan Grek-Roma
devri çanak çömlek
parçaları Paleolitik
tabakalara sızmıştır.
 B tabakasında Eski Tunç,
Kalkolitik ve Neolitik
çağlara ait buluntular ele
geçmiştir.
 KAT II : C,D,E,F ile
kodlanan 4 tabakadan
oluşur. Bu katta 4 evreli bir
Aurugnacien saptanmıştır.
 KAT III : G,H ile kodlanan
2 tabakadan oluşur. Bu
katta 32-36 cm.
kalınlığındaki ilk tabaka
Mousterien II evresine ait
tipik aletler vermiştir.
Würm I buzul devriyle
yaşıt olabileceği düşünülür.
16
 KAT IV : 54, 60, 49 cm.
kalınlık gösteren 3 seviyeden
meydana gelir. Kökten, bu
katı Chelleen ve Acheuleen
devirleri süresiyle yaşıt,
Anadolu’ya özgü bir özellik
gösteren Alt Paleolitik kat
olarak kabul ediyor.
 KAT V : Ara ya da kısır kat
olarak belirtilmiştir. Riis
buzul devrine bağlanabileceği
düşünülüyor.
 KAT VI : 1,27 m.
kalınlığındadır. Alt Paleolitik
özellikli Anadolu’ya has eski
bir yonga kültürünü verir.
 KAT VII : VI. Katın eski bir
evresi olarak kabul ediliyor.
 KAT VIII : Ortalama 1,20 m.
kalınlığında, kesitin en alt
tabakasıdır. Mağaranın tabanı
üzerine oturur.
 Ön Alt Paleolitikle yaşıt çok
eski bir yonga kültürü olması
muhtemel görülmektedir.
17
 Stratigrafiye göre Karain’de
saptanan Paleolitik; Chelleen,
Acheuleen, Mousterien ve
Aurugnacien kültürleri
kapsar.
 Stratigrafiye bir bütünlük
içinde bakacak olursak uzun
süreli Chelleen ve
Micoquienli bir Acheuleen’i
kapsayan Alt Paleolitik
(Karain III); Micoquien ve
Levalloisien teknikleri içeren
iki evreli Mousterien ile
temsil edilen bir Orta
Paleolitik (Karain II); son
evrelerinde Mezolitik’i de
içine alan, teknik ve tipolojik
açıdan Avrupa Üst
Paleolitiği’ne uyan ya da
benzeyen dört evreli bir
Aurugnacien ile temsil edilen
Üst Paleolitik (Karain I) ile
Neolitik’in oluşturduğu
görülüyor.
18
 Kökten tarafından belirtilen stratigrafi, günümüzde
gelişen Paleolitik çalışmalar açısından
değerlendirildiğinde Orta Paleolitik açısından pek bir
sorun görünmese de Alt Paleolitik açısından birtakım
sorunlar göze çarpmaktadır.
 Bu konuda Alt Paleolitik’te Chelleen sözcüğünün
bugün artık kullanılmadığını söyleyebiliriz.
 Bu terimin yerine Pre-Acheuleen kullanılabilir.

19
20
 YONGA VE
DİLGİLER

ÇEKİRDEK VE
YONGALAR ALETLER

KENAR
DİSKLER KAZIYICILAR

İKİ
YÜZEYLİLER KAZAĞILAR

MOUSTERIEN I

BUDANMIŞ
YONFALAR UÇLAR

GAGA SIRTLI
ALETLER BIÇAKLAR

DİŞLEMELİ
ALETLER TAŞ DELGİLER

ÇONTUKLU TAŞ
ALETLER KALEMLER 21
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

22
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

23
 Yonga ve Dilgiler, Mousterin I endüstrisinin %24’lük
bir bölümünü oluşturur.
 Levallois tekniği ile koparılan yongaların oranında
büyük bir artış vardır.
YONGA DÜZELTİLİ DÜZELTİSİZ SAYI %

LEVALLOIS 6 34 40 30

LEVALLOIS 7 86 93 70
OLMAYAN
TOPLAM 133 100

24
 Levallois olan ya da olmayan
yongaların hemen hemen
tamamına yakın bir kısmı
(%90) isteyerek yapılmış
hiçbir düzelti taşımaz.
 Devamsız düzeltiler
taşıyanlar %10 civarındadır.
 Büyük bir kısmı da
kenarlarında doğal çentikler
taşır.
 Bu evrenin yongalarının
uzunlukları 2-6 cm.
Genişlikleri 2-4 cm.
Kalınlıkları ise 0.2-2 cm.
arasındadır.

25
 Yongaların pek çoğu
kabuk taşımamaktadır.
 Bu evrede yontma
artıkları yok denecek
kadar azdır.

26
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

27
 Endüstri’nin %9’unu
oluşturan dilgiler
arasında Levallois tekniği
ile yontulmuş olanların
yüzdesi, Karain’in diğer
Alt ve Orta Paleolitik
evrelerinde görünmeyen
oranda artmıştır.
 Dilgiler; 2,6 cm. uzunluk
ve 1,4 cm genişlik ve 0.3 –
1 cm arasında değişen
kalıklıklara sahiptir.

28
 Mousterien I evresi
dilgilerinin topuklarının en
ilginç tarafı büyük
çoğunluğunun düz topuklu
oluşudur.
 Araştırmalarda 45 dilgiden
10 tanesinde vurma
yumrusu üzerinde çıtlak
olduğu tespit edilmiştir.
 Dilgilerin %26’sında vurma
halkaları oluşmuştur.
 Yongalarda olduğu gibi
Dilgilerin büyük
çoğunluğu da kabuk
taşımaz.
29
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

30
ALET TİPLERİ VE BİRBİRİNE ORANLARI
ALET TİPLERİ SAYI %
Kenar Kazıyıcılar 199 57,5
Ön Kazıyıcılar 10 3
Kazağılar 5 1,3
Uçlar 42 12
Bıçaklar 10 3
Taş Delgiler 6 1,5
Taş Kalemler 7 2
Çontuklu aletler 11 3
Dişlemeli aletler 27 8
Gaga aletler 9 2,5
Budanmış yongalar 3 1
İki yüzeyliler 3 1
Diskler 4 1
Ayrışık aletler 10 3
TOPLAM 346 100 31
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

32
 Bu evrenin kenar
kazıyıcıları; endüstri
topluluğunun %36’sını,
aletlerin ise 57,5’ini YONGA DİLGİ

oluşturarak en önemli alet TAŞIMALIK

SAYI % SAYI %
gurubunu meydana
getirirler. LEVALLOIS 38 19 28 14

 Bu aletlerin yapımında LEVALLOIS OLMAYAN 100 50,5 29 14,5

çakmaktaşları
kullanılmıştır.
 Araştırmalarda döküntü TOPLAM 138 69,5 57 28,5

üzerine işlenmiş 3,
çekirdek üzerine işlenmiş 1
örneğin dışındakilerin
Levallois olan ya da
olmayan yonga ve dilgiler
üzerine yapıldığı tespit
edilmiştir.
33
 Kenar kazıyıcıların yarısından
fazlası (%66) hiçbir kabuk
kalıntısı göstermez.
 Tek kenarı düzeltili
kazıyıcıların %72’sinde
pulcuklu, %25’inde basamak
pulcuklu düzeltiler
görülmüştür.
 İki kenarı düzeltili kenar
kazıyıcıların %69’unda iki
kenarda pulcuklu düzelti,
%12’sinde yine iki kenarda
basamak pulcuklu, %4’ü iki
kenarda kenarsal düzelti taşır.
 Tek kenarı düzeltili olan
Kenar kazıyıcılardan %68’i
eğik, %22’si dik, %8’i yalayan,
%2’si ise düşey düzelti
gösterir.
 Tek kenarı düzeltili olanların
%75’i tüm kenarda devamlı
düzeltiler taşır.
 İki kenarı da kazıyıcı olan
tiplerin büyük çoğunluğunda
(%64) her iki kenarda, bu
kenarların uzantısı boyunca
devamlı düzeltiler yer
almaktadır.
34
KENAR KAZIYICILARIN ANA
SAYI %
TİPLERİ / ORANLARI
Tek kenar kazıyıcı 125 63

İki kenar kazıyıcı 29 14,5

Yöneşen kenar kazıyıcılar 11 5,5

Yatık yöneşen kenar kazıyıcılar 8 4

Köşe kenar kazıyıcılar - -

Dik düzeltili kenar kazıyıcılar - -

Yatay kenar kazıyıcılar 15 7,5

Sırtı inceltilmiş kenar kazıyıcılar 2 1

Almaşık kenar kazıyıcılar 4 2

İki yüzden düzeltili kenar
- -
kazıyıcılar
TOPLAM 199 100
35
 Tek kenar kazıyıcılar içerisinde en yaygın tip, tek dış
bükey kenar kazıyıcıdır.
 Bu alt tip, genellikle basit dış bükey kenar kazıyıcılarla
temsil edilir.
Tek Kenar Kazıyıcı Tipleri Sayı %

Tek düz kenar kazıyıcılar 28 22

Tek yan kenar kazıyıcılar 14 11

Tek içbükey kenar kazıyıcılar 17 14

Tek dışbükey kenar kazıyıcılar 66 53

TOPLAM 125 100

36
 Tek iç bükey kenar kazıyıcılar, Mousterien I evresi
kenar kazıyıcıları içerisinde en iri olanlarıdır.
Tek Kenar Kazıyıcı Tipleri Sayı %

Tek düz kenar kazıyıcılar 28 22

Tek yan kenar kazıyıcılar 14 11

Tek içbükey kenar kazıyıcılar 17 14

Tek dışbükey kenar kazıyıcılar 66 53

TOPLAM 125 100

37
  Tek düz kenar kazıyıcılar, tek kenar kazıyıcıların
%22’sini oluştururlar.

Tek Kenar Kazıyıcı Tipleri Sayı %

Tek düz kenar kazıyıcılar 28 22

Tek yan kenar kazıyıcılar 14 11

Tek içbükey kenar kazıyıcılar 17 14

Tek dışbükey kenar kazıyıcılar 66 53

TOPLAM 125 100

38
 Kenar kazıyıcılar içinde %14 civarında bir yer işgal
ederek tek kenar kazıyıcılardan sonra ikinci grubu
oluştururlar.
Tek kenar kazıyıcı 125 63
İki kenar kazıyıcı 29 14,5

İki kenar kazıyıcı alt tipleri Sayı %

İki düz kenar kazıyıcı 5 17

Düz ve içbükey kenar kazıyıcı 2 7
Düz ve dışbükey kenar kazıyıcı 7 24

İki içbükey kenar kazıyıcı 1 3-5

İki dışbükey kenar kazıyıcı 8 28
İç ve dışbükey kenar kazıyıcı 6 20,
5
TOPLAM 29 100 39
 İki kenar kazıyıcı alt tipleri, hemen hemen aynı
oranlarda temsil edilirler.

İki kenar kazıyıcı alt tipleri Sayı %

İki düz kenar kazıyıcı 5 17

Düz ve içbükey kenar kazıyıcı 2 7
Düz ve dışbükey kenar kazıyıcı 7 24

İki içbükey kenar kazıyıcı 1 3-5

İki dışbükey kenar kazıyıcı 8 28
İç ve dışbükey kenar kazıyıcı 6 20,5

TOPLAM 29 100

40
 Bu evrenin kenar kazıyıcıları içerisinde küçük bir yüzdeyle temsil
edilirler (%5.5).
 Sayıları az olsa da iyi bir işçilik gösterirler.

41
 Endüstrinin %2’si ve alet topluluğunun %3’ünü oluştururlar.
 Taşımalıkları çakmaktaşından olan ön kazıyıcılar oldukça iyi
biçimde korunmuşlardır.

42
 Endüstri topluluğu içinde %2 alet topluluğu içinde ise %1,5
oranında bulunan kazağılar, Karain’de ilk defa Orta Paleolitik –
Mousterien I evresinde işlenmişlerdir.
 Çakmaktaşından yontulmuş yonga ve dilgiler üzerine
yapılmışlardır. Kabuk kalıntısı göstermezler.
 Üst Paleolitik örneklerine göre daha iri parçalar üzerine
yapılmışlardır.

43
 Mousterien I evresi endüstrisinin %8’ini, alet topluluğunun ise %12’sini
oluşturarak söz konusu evre aletlerinin kenar kazıyıcılardan sonra
ikinci derecede etkin grubunu oluştururlar.
 Çakmaktaşından yontulmuş yonga ve dilgiler üzerine yapılmışlardır.
 Üzerlerinde kabuk bulunmaz.
 Büyük bir kısmı iki kenar üzerindeki düzeltilerle uç haline
çevrilmişlerdir.

UÇLARIN ANA TİPLERİ Sayı %

Düzeltisiz Levallois uçlar 1 2
Düzeltili Levallois uçlar 3 7
Yanıltıcı Levallois uçlar 5 12
Mousterien uçlar 31 74
Quinson uçlar 2 5
TOPLAM 42 100

44
  Mousterien I evresi endüstrisinin %8’ini, alet topluluğunun ise %12’sini
oluşturarak söz konusu evre aletlerinin kenar kazıyıcılardan sonra
ikinci derecede etkin grubunu oluştururlar.
 Çakmaktaşından yontulmuş yonga ve dilgiler üzerine yapılmışlardır.
 Üzerlerinde kabuk bulunmaz.
 Büyük bir kısmı iki kenar üzerindeki düzeltilerle uç haline
çevrilmişlerdir.

DÜZELTİLİ LEVALLOIS UÇ TİPİK MOUSTERIEN BASIK MOUSTERIEN UÇ

45
 Mousterien I evresi endüstrisinin %8’ini, alet topluluğunun ise %12’sini
oluşturarak söz konusu evre aletlerinin kenar kazıyıcılardan sonra
ikinci derecede etkin grubunu oluştururlar.
 Çakmaktaşından yontulmuş yonga ve dilgiler üzerine yapılmışlardır.
 Üzerlerinde kabuk bulunmaz.
 Büyük bir kısmı iki kenar üzerindeki düzeltilerle uç haline
çevrilmişlerdir.
 Quinson Uç - Karain
Mağarası’nda
yalnızca Orta
Paleolitik
Mousterien I evrede
temsil edilirler.
 Bunların rastlantısal
tipler olup
olmadıkları
araştırılmaktadır.
46
 Mousterien I evresi çontuklu aletlerinde Acheuleen’e göre azalma
görülür. Bu aletler Mousterien I endüstrisinin ancak %2’sini alet
topluluğunun ise %3’ünü oluşturur.
 Çontuklu alet yapma geleneği bu evrede bitiyor olabilir.
 Çakmaktaşından yontulmuş dilgi ve özellikle de yongalar üzerine
açılmışlardır.
 Clacktonien ve düzeltili çontuklu aletler bu evrede de saptanabilmiştir.

CLACKTONIEN ÇONTUKLU DÜZELTİLİ ÇONTUKLU

47
 Endüstri topluluğu içinde %5, alet topluluğu içinde %8
civarında bir oranla kenar kazıyıcı ve uçlardan sonra Karain
Mağarası Mousterien I evresinin üçüncü derecede etkin alet
topluluğunu oluştururlar.
 Çakmaktaşından yontulmuş yonga ve dilgiler üzerine
yapılmışlardır.

BASİT DİŞLEMELİ ALET YUVARLAK DİŞLEMELİ ALET

48
 İki yüzeyli aletler, Mousterien I evresi endüstrisinin %1’ini,
alet topluluğunun ise yine kendi başlarına %1’ini
oluştururlar.
 Söz konusu aletlerden ikisi ortadan kırılmıştır. Bunların
doğal bir kırık mı yoksa özellikle yapılmış bir kırık mı
olduğu konusunda düşünceler vardır.

49
 Karain Mağarası’nda ilk kez Mousterien I evresinde
görülürler.
 Diskler de iki yüzden yontulmuş aletlerdir.
 Hem endüstrinin hem de alet topluluğunun %1’ini
oluştururlar.
 Ele geçen örneklerden sadece ikisi kabuk kalıntısı taşır.

50
 Bu evrenin endüstrisi yonga
ve yonga üzerine yapılmıştır.
 Büyük ölçüde kenar
kazıyıcıları kapsayan küçük
boylu bir endüstri ile
nitelendiği görülür.
 Bu evrede yongalama
tekniğinin geliştiğini
uçlardaki artış ve çeşitlenme,
disk biçimli aletlerin,
kazağıların, Levallois ve disk
biçimli çekirdeklerin ortaya
çıkışıyla ve buna bağlı olarak
da yongalama tekniğindeki
gelişmeyle takip edebiliriz.
 Mousterien I evresinin
aletleri, kenar kazıyıcıların
yanı sıra uç ve dişlemeli
aletlerle belirgindir.
 Quinson uçları da yalnızca bu
evreye özgüdür.
 İki yüzeyli alet yapım geleneği
bu evrenin alt seviyelerinde
devam eder ancak boylarında
küçülme görülür.
 Acheuleen öncesi ve
Acheuleen evrelerdeki
düzeltileme tekniğinde
kullanılan pulcuklu ve
basamak pulcuklu düzeltiler
bu evrede de devam ediyor.
51
 YONGA VE
DİLGİLER

ÇEKİRDEK VE
YONGALAR ALETLER

KENAR
DİSKLER KAZIYICILAR

İKİ
YÜZEYLİLER KAZAĞILAR

MOUSTERIEN
II

BUDANMIŞ
YONFALAR UÇLAR

GAGA SIRTLI
ALETLER BIÇAKLAR

DİŞLEMELİ
ALETLER TAŞ DELGİLER

ÇONTUKLU TAŞ
ALETLER KALEMLER 52
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

53
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

54
 Mousterien II evresinde ele geçen yongalar, Acheuleen
ve Mousterien I evrelerinde olduğu gibi Levallois olan
veya olmayanlar olarak ayrılırlar.
 Mousterien I evresine göre Levallois yongaların
oranlarında azalma görülür.

YONGA DÜZELTİLİ DÜZELTİSİZ SAYI %

LEVALLOIS 16 39 55 23

LEVALLOIS 34 152 186 77

OLMAYAN
TOPLAM 241 100

55
 Levallois yongaların yüzdelerinin düşük olmasına
rağmen birçoğunun başarılı bir yonga ile elde
edildikleri görülür.

56
 Yapılan ölçümler, Karain Mağarası Mousterien II
yongalarının klasik Orta Paleolitik yongalarından bir hayli
küçük olduğunu ortaya koymuştur.
 Levallois tekniğinin biz özelliği olarak façetalı topuk taşıyan
yongalar, Levallois yongaların %43.5’ini oluştururlar.
 Çatı biçimli topuğun yanında üzerinde hiç façeta
bulunmayan topuklu Levallois yongalar, tüm Levallois
yongaların %29’unu oluştururlar.
 Mousterien II yongalarının ancak %1’i topuğunda kabuk
gösterir. Bu durum çekirdek üzerinde yonga hazırlama
işleminin çok yaygın olduğunu açıklar.
 Tüm yongaların büyük bir çoğunluğunda (%71) vurma
yumrusu oluşmuştur.

57
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

58
 Dilgiler, bu evrenin endüstrisinin %12’sini oluştururlar.
Böylesine bir yüzde, Mousterien II evresinde dilgi
yontma tekniğindeki gelişmeyi ve Üst Paleolitik
teknolojiye yakın bir evrede bulunulduğunu gösterir.

DİLGİ DÜZELTİLİ DÜZELTİSİZ SAYI %

LEVALLOIS 9 22 31 22

LEVALLOIS 26 82 108 78
OLMAYAN
TOPLAM 139 100

59
 Dilgilerde de yongalarda olduğu gibi hiçbir düzelti
taşımayanların yüzdesi (%75), düzensiz düzelti taşıyanlardan
(%25) çok daha fazladır.
 Dilgilerin %45’i doğal çentikler taşır.
 Karain Mağarası Mousterien II evresinin dilgileri fazla uzun
değillerdir (0,2-1,00).
 Levallois dilgilerde façetalı topuklu olanların oranı %55’tir.
 Dilgilerin çoğunda vurma yumrusu belirgindir.
 Dilgilerin yalnızca %23’ü vurma yumrusu üzerinde çıtlak taşır.
 Dilgilerin büyük bir bölümü yonlarda olduğu gibi hiçbir kabuk
kalıntısı taşımazlar.

60
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

61
ALET TİPLERİ VE BİRBİRİNE ORANLARI
ALET TİPLERİ SAYI %
Kenar Kazıyıcılar 383 55,5
Ön Kazıyıcılar 23 3,5
Kazağılar 24 3,5
Uçlar 100 14,5
Bıçaklar 13 2
Taş Delgiler 30 4,5
Taş Kalemler 14 2
Dişlemeli aletler 43 6
Gaga aletler 6 2
Mekik aletler 6 2
Budanmış yongalar 3 2
Keskiler 8 1
Kısmi İki yüzeyliler 1 1
Yaprak biçimli parça 1 1
Diskler 7 1
Ayrışık aletler 30 4,5
TOPLAM 692 100

62
KARAİN MAĞARASI ORTA PALEOLİTİK YONTMA TAŞ
ENDÜSTRİLERİ

63
 Mousterien I evresinde
olduğu gibi Mousterien
II evresinde de kenar TAŞIMALIK
YONGA DİLGİ

kazıyıcılar endüstrinin SAYI % SAYI %

%34’ünü aletlerin ise LEVALLOIS 78 20 34 9

%35,5’i gibi büyük bir

LEVALLOIS OLMAYAN 176 46 95 25
çoğunluğunu oluşturur.
TOPLAM 254 66 129 34

64
 Mousterien II evresinde
dilgiler üzerine yapılmış
kenar kazıyıcılarda büyük bir
artış görülür.
 Karain Mağarası’nda oldukça
iyi korunmuş Mousterien II
evresi kenar kazıyıcıların
%80’i hiçbir kabuk kalıntısı
taşımamaktadır.
 Mousterien II evresinin kenar
kazıyıcıları, uzunluk
açısından klasik Orta
Paleolitik kenar
kazıyıcılardan daha
küçüktürler.
 Tek kenarı kazıyıcı olan
tiplerin %73’ü pulcuklu, %21’i
basamak pulcuklu, %6’sı
kenarsal düzeltilerle
işlenmiştir.
 İki kenarı kazıyıcı olarak
işlenmiş tiplerin %70’inde her
iki kenar pulcuklu; %8’inde
ise basamak pulcuklu
düzeltiler bulunmaktadır.
 İki kenarı da kazıyıcı olan
tiplerin büyük çoğunluğunda
(%82) her iki kenar da bu
kenarların uzantısı boyunca
devam düzeltiler
taşımaktadır.
65
KENAR KAZIYICILARIN ANA
SAYI %
TİPLERİ / ORANLARI
Tek kenar kazıyıcı 199 52

İki kenar kazıyıcı 85 22

Yöneşen kenar kazıyıcılar 44 11

Yatık yöneşen kenar kazıyıcılar 27 7

Köşe kenar kazıyıcılar - -

Dik düzeltili kenar kazıyıcılar - -

Yatay kenar kazıyıcılar 14 4

Sırtı inceltilmiş kenar kazıyıcılar 4 1

İç yüzde kenar kazıyıcılar 5 1

Almaşık kenar kazıyıcılar 3 1

İki yüzden düzeltili kenar kazıyıcılar 2 1

TOPLAM 383 100 66

  Tüm kenar kazıyıcıların %52’sini oluşturular.
 Karain Mousterien II endüstrisi içerisinde tek kenar
kazıyıcılar önemli bir yer tutar.
 Yarısından fazlasını tek dış bükey kenar kazıyıcılar
oluşturur.
Tek Kenar Kazıyıcı Tipleri Sayı %

Tek düz kenar kazıyıcılar 40 20

Tek yan kenar kazıyıcılar 5 3

Tek içbükey kenar kazıyıcılar 44 22

Tek dışbükey kenar kazıyıcılar 110 55

TOPLAM 199 100

67
  Tüm kenar kazıyıcıların %52’sini oluşturular.
 Karain Mousterien II endüstrisi içerisinde tek kenar
kazıyıcılar önemli bir yer tutar.
 Yarısından fazlasını tek dış bükey kenar kazıyıcılar
oluşturur.
Tek Kenar Kazıyıcı Tipleri Sayı %

Tek düz kenar kazıyıcılar 40 20

Tek yan kenar kazıyıcılar 5 3

Tek içbükey kenar kazıyıcılar 44 22

Tek dışbükey kenar kazıyıcılar 110 55

TOPLAM 199 100

68
Tek Kenar Kazıyıcı Tipleri Sayı %

Tek düz kenar kazıyıcılar 28 22

Tek yan kenar kazıyıcılar 14 11

Tek içbükey kenar kazıyıcılar 17 14

Tek dışbükey kenar kazıyıcılar 66 53

TOPLAM 125 100

69
Tek Kenar Kazıyıcı Tipleri Sayı %

Tek düz kenar kazıyıcılar 28 22

Tek yan kenar kazıyıcılar 14 11

Tek içbükey kenar kazıyıcılar 17 14

Tek dışbükey kenar kazıyıcılar 66 53

TOPLAM 125 100

70
 Tüm kenar kazıyıcıların %22’sini oluşturarak ikinci
derecede önemli gurubu meydana getirirler.
 İki kenar kazıyıcılarda kenarlar daha çok düz ve dışbükey; iç
ve dışbükey olarak şekillendirilmiştir.
İki kenar kazıyıcı alt tipleri Sayı %

İki düz kenar kazıyıcı 9 11

Düz ve içbükey kenar kazıyıcı 13 15
Düz ve dışbükey kenar kazıyıcı 23 27

İki içbükey kenar kazıyıcı 7 8

İki dışbükey kenar kazıyıcı 13 15
İç ve dışbükey kenar kazıyıcı 20 24

TOPLAM 85 100

71
 Düz ve dışbükey kenar kazıyıcılardan bir örnek, çift
vurma düzlemi gösteren bir yonga üzerine işlenmiş
olmakla taşımalığı açısından diğerlerinden ayrılır.

İki kenar kazıyıcı alt tipleri Sayı %

İki düz kenar kazıyıcı 9 11

Düz ve içbükey kenar kazıyıcı 13 15
Düz ve dışbükey kenar kazıyıcı 23 27

İki içbükey kenar kazıyıcı 7 8

İki dışbükey kenar kazıyıcı 13 15
İç ve dışbükey kenar kazıyıcı 20 24

TOPLAM 85 100

72
 İç ve dışbükey kenar kazıyıcılardan bir tanesi de topuk
kısmından, iç ve dış yüzünden alınan çıkarımlarla
inceltilmiştir.

İki kenar kazıyıcı alt tipleri Sayı %

İki düz kenar kazıyıcı 9 11

Düz ve içbükey kenar kazıyıcı 13 15
Düz ve dışbükey kenar kazıyıcı 23 27

İki içbükey kenar kazıyıcı 7 8

İki dışbükey kenar kazıyıcı 13 15
İç ve dışbükey kenar kazıyıcı 20 24

TOPLAM 85 100

73
 Tüm kenar kazıyıcıların %11’ini oluştururlar. Tek kenar
kazıyıcılardan sonra kenar kazıyıcı ana tipleri içinde
üçüncü önemli gruptur.

KENAR KAZIYICILARIN ANA

SAYI %
TİPLERİ / ORANLARI
Tek kenar kazıyıcı 199 52

İki kenar kazıyıcı 85 22

Yöneşen kenar kazıyıcılar 44 11

Yatık yöneşen kenar kazıyıcılar 27 7

74
 Yöneşen kenar kazıyıcılar, Mousterien II evresinde başarılı
bir işçilikle işlenmişlerdir.
 Büyük çoğunluğunda iş gören iki kenar dışbükey olarak
yöneşir.
 Dışbükey yöneşen kenar kazıyıcılardan iki örnek topuk iç
yüzünden alınan çıkarımlarla inceltilmiştir.

75
 Almaşık kenar kazıyıcılardan bir tanesi yatık yöneşen
kenarlarda almaşan düzeltiler gösterir. Bu, Karain
Mağarası’nın Acheuleen ve Mousterien I evresinde
görülmeyen bir özelliktir.

76
 Endüstrinin %2’sini, aletlerin %3,5’unu oluştururlar.
 Mousterien I evresine göre evrimlenmiş tiplerdir.
 Taşımalıkları Levallois olan ya da olmayan ön kazıyıcıların
hepsi çakmaktaşından yapılmıştır.
 İncelenenler arasında iki örnek dışında kabuk kalıntısına
rastlanmaz.

MOUSTERIEN II EVRESİ ÖN KAZIYICI TİPLERİ

Atipik ön kazıyıcı
Basit ön kazıyıcı
Çıkmalı ön kazıyıcı
Disk biçimli ön kazıyıcı
Yelpaze biçimli ön kazıyıcı
Tırnak biçimli ön kazıyıcı

77
MOUSTERIEN II EVRESİ ÖN KAZIYICI TİPLERİ
Atipik ön kazıyıcı
Basit ön kazıyıcı
Çıkmalı ön kazıyıcı
Disk biçimli ön kazıyıcı
Yelpaze biçimli ön kazıyıcı
Tırnak biçimli ön kazıyıcı

78
 İlk kez Mousterien I evresinde ortaya çıkan kazağılar,
Mousterien II evresinde artış gösterirler.
 Çakmaktaşından yontulmuş dilgi ve özellikle de
yongalar üzerine işlenmişlerdir.

79
 Mousterien II evresi endüstrisinin %9’unu aletlerin ise
%14,5’ini oluşturarak kenar kazıyıcılardan sonra en
önemli alet grubudur.
 Hepsi çakmaktaşından yontulmuş yonga ya da dilgiler
üzerine yapılmışlardır.

UÇLARIN ANA TİPLERİ Sayı %

Düzeltisiz Levallois uçlar 2 2
Düzeltili Levallois uçlar 12 12
Yanıltıcı Levallois uçlar 11 11
Mousterien uçlar 75 75
TOPLAM 100 100

80
UÇLARIN ANA TİPLERİ Sayı %
Düzeltisiz Levallois uçlar 2 2
Düzeltili Levallois uçlar 12 12
Yanıltıcı Levallois uçlar 11 11
Mousterien uçlar 75 75
TOPLAM 100 100

81
 Mousterien uçlar, uçların %75’ini oluşturur.
MOUSTERIEN UÇLAR
Klasik Mousterien Uç
Basık Mousterien Uç
Uzun Mousterien Uç
Levallois Uç üzerine Mousterien Uç
TOPLAM

82
MOUSTERIEN UÇLAR
Klasik Mousterien Uç
Basık Mousterien Uç
Uzun Mousterien Uç
Levallois Uç üzerine Mousterien Uç
TOPLAM

83
 Mousterien II evresinde taş delgilerde bir artış vardır.
 Çakmaktaşından yonga ve dilgiler üzerine
yapılmışlardır.
 Bu aletlerin hiçbirinde kabuk kalıntısına
rastanılmamıştır.
MOUSTERIEN II EVRESİ TAŞ DELGİ TİPLERİ
Eksende taş delgi
Eğik taş delgi
Tipik olmayan taş delgi

84
 Endüstri topluluğu içinde %4, alet topluluğunun içinde ise %6
oranında bulunan dişlemeli aletler, Mousterien II evresinde kenar
kazıyıcı ve uçlardan sonra üçüncü derecede önemli bir alet
grubunu oluştururlar.
 Dişlemeli aletlerin hepsi çakmaktaşından Levallois olan ya da
olmayan yongalar üzerine yapılmışlardır.
 İncelenen aletler arasında tek bir örneğin dışında kabuk kalıntısı
göstermezler.
MOUSTERIEN II EVRESİ DİŞMELİ ALETLER
Basit dişlemeliler
Uçta dişlemeliler

85
 Dişlemeli aletlerin hepsi çakmaktaşından Levallois olan
ya da olmayan yongalar üzerine yapılmışlardır.
 İncelenen aletler arasında tek bir örneğin dışında kabuk
kalıntısı göstermezler.
MOUSTERIEN II EVRESİ DİŞMELİ ALETLER
Basit dişlemeliler
Uçta dişlemeliler

86
 Mousterien II evresinde kısmi yüzeyli ve yaprak biçimli
parçadan yalnızca birer örnek bulunmuştur.

87
 Mousterien II evresinde kısmi yüzeyli ve yaprak biçimli
parçadan yalnızca birer örnek bulunmuştur.

88
 Mousterien II endüstrisinin %1’ini, alet topluluğunun
ise yine %1’ini oluştururlar.
 Mousterien I’e göre daha niteleyici tipler ortaya
çıkmıştır.

89
 Bu üç alet tipi, keskilerle birlikte endüstrinin %2’sini;
keskilerin dışında yine alet topluluğunun da %2’sini
oluştururlar.

Budanmış yonga

Gaga alet

90
 Bu üç alet tipi, keskilerle birlikte endüstrinin %2’sini;
keskilerin dışında yine alet topluluğunun da %2’sini
oluştururlar.

Gaga alet
Mekik alet
91
 Bu evrede en temel özellik
küçük boylu bir
endüstrinin varlığıdır.
 Yonga ve dilgiler, bir önceki
evrenin yongalama
tekniklerini gösterir; ancak
dilgilerin endüstriye göre
artışı bilinçli bir yongalama
tekniğine işaret etmektedir.
 Bir diğer önemli özellik de
Mousterien I evresinde
uçlarla başlayan artışın
devam ederek en ileri
seviyeye ulaşmasıdır.
 Üst Paleolitik’i
nitelendiren ön kazıyıcı,
kazağı gibi aletlerde de
gelişme vardır.
 Özellikle tırnak biçimli bir
ön kazıyıcının bu evrede
ele geçmesi, söz konusu
evredeki form artışını
gözler önüne serer.
 Mekik aletler ve yaprak
biçimli parçalar, teknikteki
gelişmeyi ve çeşitlenmeyi
belirler.
 Mousterien II evresinin alet
ve yongalarının bazılarının
yüzeylerindeki ısısal
bozulmalar, bunların uzun
süre ateş yakınında
kaldıklarını gösterir.
92
 Prof. Dr. Işın Yalçınkaya, Alt ve Orta Paleolitik Yontmataş
Endüstrileri Biçimsel Tipolojisi ve Karain Mağarası, Türk Tarih
Kurumu Yayınları, 1989, Ankara
 Harun Taşkıran, Karain Mağarası, ArkeoAtlas Özel Koleksiyon,
s.38-39, 2011
 C. Merih Erek, Karain Mağarası Orta Paleolitik Kenar
Kazıyıcılarının tresiyolojik incelenmesi
 Roger Lewin, Modern İnsanın Kökeni, Tübitak Popüler Bilim
Kitapları 62, Çev: Nazım Özüaydın, 2000, Ankara

93
94