You are on page 1of 66
| PRIMEIRA me. U A iy,N MUNDIAL 90 ANOS OCONFLITO QUE DESENHOU 0 MUNDO EM QUE VIVEMOS, SecA RECT CREO Cre ear e yy CL EA Se Anvexgio na TRAQUE ff the X py TANQUES, AVIGES E SUBMARINOS Ceowses na BSCALADA NAZISTA f Oxia crrmmos EX-COMBATENTES: GIVE MCIO AU Cele) Ne)by Eee Eee en a Rs PU eect eter nee aer erences tafe diminui a cada dia, Poucoa pouco, a memdria do-conflito pierre ee cee geet eee ee pen ere re ee et os CeCe er en eee ea Soreness entre i emer rr cere eee Ts pve eer eee ee ek ee eet ace tes nnelonais dignos da bravura de seus cambatentes. Pere reece ten ere ed een ear rat errr cet eee et Se ns a cca ee et eee ener te eet Se ered eo eR ee Rr ute ence eer ere eee ee et et ns Peer ee eo cre ny tee ee ena ete Peeters eet tenet eT rae ey Che PINRO eT Cone Pee eter tes Gere cn ecerenen ANOS DE CHUMBO Co Ree T ICRU VETE a EE La Premed irc Geers RNa) Arcee Penner Brees acy Peer feces tats BATALHA DO SOMME teed stentos da-histéria, Ped SET ce GUERRA QUIMICA Gases toxicos espalhando ree oe Sea Tcannc ZOOM Renee cern ee tact Pret ae EM ter (acy PROPAGANDA As campanhas publicitérias poralistamento voluntario: Piteer ey tsar tes REVOLUGAO RUSSA O levante comunista que oo stot an ret E0) ey 56| 66) FIM DA GUERRA. ORIENTE MEDIO. A invencéo do Iraque e a conquista de Jerusalén GENOCIDIO Leto mit ere eens fear itsra com DET iNT ea Rem ise) >DANCA DE FRONTETRAS O MUNDO ANTES DA 1* GUERRA Impérios areaicos ¢ muliirraciais marcavam mapa da Europa edo ‘Oriente Médio cm 1914. Na parte leste e central do continen Pc tert eee anes oe Cc een Rene cee UT mh] Pind tree fete nC UMBC Ete Care a ca ie cg hésnios, sérviose croatas... Todos sonhavam com aindependént Pere orem area an tsr el conroer ts Pe ee Te ea ee ee ince eM eo RSM conc Mais ao norte xe extendia o Lmperio Russo. governada pela dinastia Romanoy: um Estado gigant ¢ in das atuais Estéinia e Finlin- Ce nee Cmte teen een cores neo edo mar Vermelho, por sua ver, eram dominadas pelos sul- toes do Império Otemano — um colosso vacilante e enfraquecido, Impérios colonials em 1914 | Aberrant Bircxs ta td ca *DANCA DE FRONTEIRAS O MUNDO DEPOIS © DA I* GUERRA Quatro impérios desmaro URC camel oe dial. A monarquia alema foi derrubada por um levante popular em1gi8 ¢ perdew boa parte de seu territ6rio. Apés a queda di nastia Romany na [eissia, Finlindia, Esténia, Leténia e Litt tornaram-se independentes, Das escombros do Lmpério Aus- Perce tee en Crier we ac nea i que, ao longo de século x0, se desmembrariam em Sérvia, Cra cia, Bosnia, Kosovo, Montenegro, Reptiblica Cheea e Eslovaquia. Neen on cee aunts On enema TOW molec re mars cre onic fronteiras de Siria, Libano, Iraque, Palestina ¢ Jordan Ser yee een eta oD Sree Ta Impérios colonials em 1919 Wl eetsceinohe Aernanbe Blvssinn am Braces a Turquie part de 1923) Ste eae) ANOS DE CHUMBO GUERRA TOTAL O conflito que se espalhou pelo mundo entre 1914¢ 1918 matou quase 20 milhoes, deixou outros 20 milhées feridos e mudou o destino da humanidade. TEXTO JOSE FRANCISCO BOTELHO Num entardecer de agosto de 1924, n secretdrin briténi code Assuntos Eacriorcs, Edward Grey, observava a3 ruasde Londres dajancis de seu gnbinet=_Seu otharera melancélico, Algumas semanasantes oarquiduque aus- triaco Francisco Ferdinando fora motto 20r um disparo arajero, Lancando as powacias eurupdias num redemoinho. Eoquarite a noite cafa sobre w capital ingleca, srens crusavam a Surepalevande milhoas de soldados para tum duelo entre os maiates impérios ds Motos politicos acreditayamque essa seria las ax disputes do mundo civilizado, Prevemfo uma luta rdpida, alguns juravarm que paz volcaria aso Natal daquele mesmo ans, Maz Grey nd estava tio otimista. Quando oS desapareecu atrds dos telhodos de Londres, ele disse aum sssistent "As lozes esto se apaganda em toda.a Furopae nie voltardo ase acendet enquantn estiverttos vivas.” ‘Osecrenirin brtimicn esava certo, A 1* Guerra Mundial se cstendeu por'3 eontinentes e-4 exauistivos anos, Suns corsequéncias, came previu Grey, foram dureclouras: mo longede 4 décadas, o mundo nao teve paz. © conflite plantou as sementes da 2° Guerra, enterrox para sempre jrremintica amocunfianga da velha Europa e imugurou ‘operfodo dos maiores massacres da histéria, Poucoe eventos mudaram deforma iemdital a dex tino ds humanidsde. Parzeamecar, a 1¢ Guerra Mundial vvirou do avesso.asfronceiras do planerae mokiou ovur- bulento cenéris 10 qual vivernes hoje. Grandes impérios arderam em charnas, revolugbes espalharame nuvas nagbes turgiram das cnzas, Fol no calor desse conflity, por exemplo, qus o seciakemore Yoluciondrio se tomou wm fendmeno global: a Riissia dosceares fol verriia pele revalugio comunistaem 1917 ¢, alguns anos depois, surgirla a Uniko Soviétien. A Ale- manha derroteda perdeu territérios na Europa ena além-mar = uma humilhagia que despertaria ddiox erancores,forjando a suastiea nozista dala 20 an6s. No Leste Europeu e:no Orlente Médio, os lmpérios ‘Austro:Hngaro ¢ Otomano cairam aospedingas, lingam: ddo num urbilhéo derennsdelinguas, emias e culruras, [Deseas ruinas fumegantes suegiram patses coma Ghe- ‘castovdiquia, lugosldvia, Lraque, Lande Sirla, Marcados porum parto eonfusaedolarnso, alguns desses Estados rreodin-naseidos desapareceram ao longo dos anos, autrosexistem até hoje, assolados por conllites inter amindvels, Asaurocldades cometidas nos Biles dwrarse adécada de 1990, obrutal regime de Saddam Hussein, aguectaciull quearrasoue Libano em 1975 ea pol ccaindependénciade Kasovo no iniciode 200880 alguns dos recentes tremores causaulos pclo.colapso da velha ‘order mundial hi80 anos. Asondasdechaque desenea: ddeadas em 1914 contimuam vivas e,no-inieie do adeule 21, mauitasluzes permumecem apagadas ‘Torre de Babel Além de grande, a 1* Guerra foi realmente mundial. Entre 1914 ¢ 1918, 85 milhdcs de soldados de diversas ¢ enfrencaram numa monscruosa Tur: .em meio 4 trinchoteas 0 arame fat ppado, Jamis na hiswria um eonflico militar haviarews 120 mesmo tempo tantos combatentes ¢ tantas palidades, Amacrados uns wos autros por \uma rede intrincada de aliangas, como un grupo dealpieis {as tateando & beira do abismne, quase todos 08 palses dda Europa mergulharem ma carnificina apéssipucle tira ‘nos Bales que marou Pranciseo Ferdinando. Sd escas poram Espanha, Suiga, Holanda e a Eseandindvia Em questiio de meses a conflagragio europeia se slobalizou: era o auge do imperialisiro ee resto do muundo estava atreladod Europa.como vaabes puxados poruma locomotiva. do longo de século 19,4 Revol. ‘lo Induccrial - movida a vapor, carvao eeletricidude ~havia teasido uma eta de otimismo e pujanga ta Oct demtc, 0 colégrafo, as ferrovias ¢ o¢navios integraesm regides antes incomunicaveis. Rica e poderasa como na Africa enaAsia eacabara dominando 84%da superficie da Terra. Mes- ‘mo paises independemtes, como os da América de Sul, eestavam gradadas porlagos econdenicnse diplamsiticos a0 pélo magnético europe, Por isso o entrechogue das grandes pottncias imperialistas~ que no Iutavam sé para provegersuss fronelrasmas pelasupremadia global foi sentido nas terras ¢ nas dguas mais distantes do planesa. Ingleses ealemiesduelaram nosoceanos Aline tome Indico, As colénias germanicas ne Africa e nit Asia transformaram-e em ferozes eimpes de batalha (lei mats no quadro da peg. 15). Ui medixén que a" gverea para acabar com toclas as guerras” se prolongava, mais ‘emis pases nioccuropeus xcguiram a locomotivn des overnada ¢ entraram na briga—inchisive o Brasil 1 ovens sesia o-contlito macigo da era industrial gerou lum volume inédite de-desiocamenta humane, Naeisco de navios ou em vagbes de trens, exércitos recrutados em cotdnias distantes foram lovadas para amortc do outro lado do mundo. Tropas da Australis eda Nora ndiaatravessaram reais de 19milquilOmictras para império Otomane, Soldados hindus-e paquls- Inv: taneses Inturam na Siria, na Palestina ¢ na Tanzinia Asgeligos, masroguings ¢ vietnamitas engrossarsm os batalhies froneeses, Enquanto iso, multidoes civis fu iam dos borbardetos e das-ocupacies inimigas, e+ anlo @ primeira éxodo macigo de relugiacos do seeu- 120. Cerea de 4 milhiesde gregos, nureos, arménios, Dillgarase russes Je transformaram em massas apetrt das, vagando de pais em paisem busca de emprego, ‘A mundializagaodocanflita chegowao épice em ju tho de 1917, quando eropas thos EUA — que desde o 5 ecruvcons ntos europe ssaram o Atlintico para guerrear no Velho Mut tebu doisolacionisma ( de ser uma poiéncin marche até o topo de mundo. Quando o primeizo sol- dado-americano desembarcou fia Europa, precedente para fururas int antes da planeta ~ por mativas justos ou mio Banho de sangue Além de mover frenteiias e destocar populacbes ‘ocataciomo de 1914 deltou oucro legado duradouro: ‘@ monsiro da “guerra toral”, termo-cunhado em 1916 para descrever a forma de guerrear que estava surgin- fo. Durante oséealo 19,8 conilitos arraadoeseguiam ~asbonsmanzirasaristocriticas. cia devia se limitar aes cam pos de batalhe: guerrear era arrascr extreitos e panto Final. a destruigia de eidades e pepulagies eivis era ‘vista como uma foemade barbie. Terminade 0 duelo, erat rismo ontre rivals fo por terra em 1914, Bessa ve grandes poréaciassedigladiavam cam objecivos mega- lomanincos e ilimtadlos: cada q formacho império matspodetaso da Terra era preciso aniquilar totalmente o adversirio. Endo apenas seis extrcitos mas também sea poderia indus: trie] e econdmiee, Fabricas, plantagBes c cidades st tornaram alvos estratigicos, Resultado: a distingta tntre civise combetentes evaporou, AF Guerra Mun dial mio fol 66 um combate de exérsitoe mas de socie- Ceincheiras,as familias que racionavam comida e as mu- Theres que deixavamos lares para trabalharem fébricas de armamentos - eque podiam, a qualquer momento, ser trucldadas por bornbas caidas do edu. Até as twxus de natalidade etam usadas-come arma. Q criangas nascessem, mais cidadiies poderiam morcer em nome da patria no lon da gverra (otal mancharla de sangue civil modo seulo20,"Desden 1* Guerra, omimerade mor tes entre civis tem sido muito maior que as baixas mili- ares em todos os paves beligerantes, A excecio dot EUA", escreve ohistoriador Eric Hobsbawnem A Era dos Facremos (Companhia das Letras, 1995). 0 delirio da anil agio mdtva fl alimentade por nuvas tecnolowias. Considerade o primero conflito totalmente mecs do na histéria, a guerratravada entre 1914 ¢ 1918 mar- cou aestrélade diversos equipamentos queaté hoje sia ‘usados para matar ¢ conquistar. Milhares de pessoas acabaram sepultadas n0 funda.do oceano aa final de wmbates entresubmannase navios. Avidese dirieivets am usados para pulverizar inimigos. Milhées de sol- dadosmorreramenvenenados por gases toxie>s, Otros tuntas foram esmagedas por tangues, Cientificamente programada,a morte se eransformava em equagéo ma- temaciea. Fol a partir de 1914 que a gherrase tornou uma coisa extatitien ¢ impessoal: um apertar de bates ou puxar de alavanens signifieava a destruikde de um Inkmigo culo rosto, mulias vezes, nem sequer era visto Jemais a teenalogin e.a ciéneia — vistas até eato como anjos da guarda do progresso humano ~ haviam sido uusadas de forma tio destrotiva. F nuance o menda teste munhara uma carnificina tio monstruosa. Quando a pocirabaixou, em 1918, a civilizagie ceidental figoucho- ‘cam osnitimeses docon!Titn: foram quase 0mnihdes ortns © outros 20 milhdes de feridas. Amtes disso, Uitima guerra ravada em sol eurepeu—aGuerra Fran ca-Prussians, de 1870 hava matado 200 veses menos, ONDE ACOBRA MAISFUMOL | Prontecidentel Front orientat 3 Front iraliano Front balatnico 4 Front palestino (Front dar Mesopotamia 1 Zonade guerra derCamardes 8 zonade guerra xd praca Orient ‘ABuropa nunca se recuperou do trauma da I+ Guer a Munulial,Entteas cx-combatentes, mairoseratau cram. tlguns se wrnaram poetas e pacfisras. Eomiras, brutalizadas pelcs hiorrores do front, foramengrassar asfileirasde movimentosfascistas que ganharam corpo bo psegucrra. Ente as rncarasos Weteranos (ie retor nagar decrocader i Alerariha, hava umjovern soldado raco chamade Adolf Hitler. “O eunflito nao resolveu nada, apenasagravou asrivalidades que jd existiam em 1914", esereve Hobsbawn. Apesar des tratudos, arms. ticins e esforcas Jiplomdticas, a era de ealamidades inaugurada peloatentagoem Sarajeva estava longe de ecabat —e a contagem repressiva para a 2 Guerra Mi dial havia somesado, Por isso, muitos historiadores aeredicam que 1914 marca o fim de confiante século 19 cwinicio do brutal século20. 0 poeta Funcés Paul Vir léry exprimi esse deseneanto no ensaiv Cartassobrea Criee do Espirito, ce 1919, Consemptando a matangaque sepultara 0 otinvsmo progressista do Gcidente, ele es- creveu:*Nosca cullizacseagorasabequeé mortar, ODONO DAAFRICA Mestre das taticas deguerrilha, Vorbeck folum dostiltimos clerndes.a seentregar, Para ountes orgulkose Jmipérie Ateriéo, @F Gherea Mundial nde fotapencs uma derreta. Ela.(gnificou ume aumithario de proporeies inimagindveis Daqueles ‘anosde conflite, noentanto, os alenviies ‘eonsep virain ao menos ima grande ‘esurpreenienite=vteria mcral, O homer ‘quesalvou a honra’germénica entre taneas derrotas foi o coronel Paw! Emil von Lettow-Vorbeck, Geralmente comparado a0 inglés Lawrence da Aria ‘Gein mats na reportngem ta piig. 50), Vorbeot fii um dos gromites mevtrix ae guerrilha no eéculo 20, Seis meses aiites do atentado em Sarajevo, qvematou 9 arquidugue Francisca Ferdinando, slerecebeu 9 comando das tropas aleniiis nacolénia da Africa Orientel, que tncliia or atistis Darundi, Ruanda da Taminta. Quando guerra etourot, ‘a comendénte alenido ficou tsoladto da metrépole pelos canhées da Marinha brivdnica, Bniresived proprea sorte, ‘orgaritzou umd tropa de 3 rl ofteiats atemaés €11 mil askaris —tima ernia fora. Durante onos, Vorbeck wears ‘guerrfiheiras, mal arniados € mal ‘alimentados, sabreviveram ein selras indspieas, vagarem por desertos ce vencertim toda as batathas que eravaram—farenda deaquesde surprea, dinamitando ferrevias e depois desapcrceendo no interior da Africa. ‘Sta maior fagarifid o¢orrew em novembro de 1914, quarto 1 000 solkdodos africanas ‘comandados.par ele destroparam ‘8 mil briedrieas e hindus na baa le Tanga, na Tareednia. A faniade Vorbeck era cde grande qile atéseus inimigos ‘o admurtrvam. Todas os ofefzis mgleses ie oconbaterar descrevicm-no como tum cayalhoira. 0-corensl rdse ren dew ei 1946, quando a guerra no frant ocidenta je: hervia aeabade. Yattou. @Alemanhir como herd nacional tentou = inutilmente — organisar uraa.oposigéia politica @ Ado) Hitler nai década tte 1930, DISTURBIOS BIPOLARES As vésperas da guerra, poténcias européias disputavam uma louca corrida armamentista e dividiam 0 continente em dois blocos antagénicos. Na pritneira déenda do séeulo 2, o maya da Ruropa puderia ser quese todo desenhiado com apenas dois Vapi le con: ewe lagna pases que fvemaram a Tre plige Alianca~Alemanha, Aestrin-tlongta etal de ‘outro, as nagdes que deran origem & Trij = Franga, Gra-Bretanhs'¢ Russi nfo passawn de tm alinhan com interesses comune, M lnrieayo nde poderla chet maiores potCncia curops equilib rada u balanga do | reevda leas po GSbrio que tamanha po- sr muitober. Enquanto as juntavans pa ef, uma coridaarin pulsar res sforriagao social ¢ ecorémiea. For so desenvol/imento, espe- qulmica e siderirgica. No tro da modernizagdo de sua econ populagdes cresceram, Jescebertas clentfieas se multiplicaram ¢ ikiovagoes tecnolsgicas rornaran-se covriqueiras. A coda avango, porém, uma nova eerta ja para na manga dos zea io, Armamentos mals ¢ ‘mais podvosos e-am inventadesa todo instant. Fudd etelefoae reyolusionaran as cormunleegées, Zaciliran: ddo como nunca oplenejamento be operagtics militares, ‘Trens ennviosa vaper, cada vez mai precisavam de seman: inteirosaré ma fentedebatalhe. Agore longasviagens ram felinsem pauicos cass B navidades como of mo tores a dieéel finaimente eransformarcm submaa nas de yuerrh potencialmente a “Mobilizarexércivas gigamuesco stornou-se perfelta- ce possivel’,dizo historiader Stepen Madsey, da ade de Wolverhampton, na Inglaterra. “Em PXTO BLANCA NUNES ILUSTRAGOES JEFFERSON COSTA 1934, Franco, Aleman, Austria-Hungria © Russia jé am, juntas, algo entre 3 milhties e 6 millzyes de coinbateritesa disposigS cr" Numa Europa divididla por gies Imperialistas, vam risa biscorieas saampliarsevs dora paderiaserantrn: ses inimagindve s um Conflite milsar de propo. Locomativa alema AAlemanha comegoua vizaruma pedra nosapato de ceses logo apés va unifleaglo, con em 1871 e comandada pelo. “chaneelerde fer- ro’, O1t0 ven Bismarck, Dali ein dante, 0 pais embar- ‘con num processo de desenvolvimento ue, embars wclow-s¢ impressionantemente acelerade. ue Franca deum poder Hissem aMea Gr Diet a Europa, 3 4 sham um Exe paasio”, aficma Nich tamento de Estudos Alemiies da Universidad Birmingham,na Inglatersa. “Osrivais acreditava es tinham panos de ampliar suas fronteiras.” Emm poucos anos. a Aemanba cos espésie de locemotiva da Fuiropa. Sua bvlderia side rirgica passou 3 prodiiric mts ferro € ago que Franga ¢ Gra-Bretanha juntas. A produgio de carviio ate fol 6 g4s Laccimogéneo, langado em pequenas quaraidacies pelos fremceses eontre unidedes mbtares da Alemanha ago nosomego da guerra, em 1914. Mas fara asale- mies que deram infcio #0 seu uso intensive, No dia Sdejancira de 1915, eles empregaram uinasubstancia argeida 0 brometo de sila ~ contra tropas tussas ‘no frontorientn!, durante a Batalha de Bolimon, docs- tea cidade de Varssvin. Orewultadeda operagio po- derla ter side desastrose para 0s rss05, nie fosse a providencia| sjudo garantida pelo rigaross inremo do Leste Europeu. Pouca voldtl os praticamenze con- gelou quainda fav e«poeto no fein intense. ko primeira ataque ns frente ocieleneal fexeseragos bern malares. Ble aconseecu nadia 22 deabrilde 1915, durantes 2 Batalha de Ypres, cm territdrio bel. Des- saved, ce alemiesusaram oés cloro, muito mais no- civme perigoso que olacrimegenea, Cerca de 160 tone- ladas da substincia, até entto desconhecida pelos Aliades, farout acuniulsdes em 6 mil cflindros ¢ libera- das quando o vento sopravana dicegSo dos initsigas. ‘Resultado: milhares de baixas ¢ um combo de sproxi- ‘mMadamenté 8 quildinetros nas linhas francesas. Coordenado pelowientista Fite Haber (que, em 1918, ganbaris oPrémio Nobel de Quimica), o ataque foi ria bem-suculido gue pegou as prinrins alemaes de stire Presa, Hlés nao souberam ap-oweitar aquela rara opac- tunidade deavanco ¢ percerama chancede concretitar luma ruptara que poderia ter sido decisiva. Dok dns BROMOACETATO DE ETILA BROMETO DEXILILA GAS CLORO fais lacrimogéneo} Sgds lacrimagénco) (cl) SHEFTO: matestur, fuensa irritacta EEO: mohestor, nine irrisaphio ——REETTO. toritagdo dae vias reapinatriay, ‘ras vias respirardrias 2 nos ofhas. snus vias respiratcrias ¢ nas olhos. podendo amusar edema puimonor fatal. QUEM USOU: Franga. QUEM USOU; Alemanha. QUEM USOL: Alemania ¢ Alicdos, QUANDO, inketo da guerra, em 1914. QUANDO. em 19/5, no front oriental QUANDO: de 1915 até ofim da guerra, FoscENro TRICLORONITROMETANO GAS DF MOSTARDA ((cloreto decarbonila) (eloropicrina) iperita) [EPEITO: ccessns de tose, iritapio EFEITO: poceroso ugentesufocante, _EFEITO: bothes na pele ceguelra. severa das vias respiratdrias por provaca vimitos ¢é capazde maror Destrdi os alvéslas pulmonares elewn | perlodas de até 48 haras, podendo ‘Porasfidu ert 10 minuios, dependence morte por asféxia quando inalade. levard morte por asfixia. -daconcentrardeempregada, em grande quanridade. QUEM USOU; Alemanita ¢ Prange. QUEM USOL Alemanhae Aliados. QUEM USOU, Alemanha eAliades, | (HANDO: de 1915 até fim daguerra. QUANHO:de 191Saté finda guerra, QUANDO: de 1917 aréoyfim da guerra, Bs Pemaasdcia,

You might also like