Têåp Hai: NH Xuêt B N Gi O Dôc Viöt Nam

TÊÅP HAI
8
TÊÅP HAI
nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
nguyÔn kh¾c phi (Tæng Chñ biªn) − NguyÔn Hoµnh Khung (Chñ biªn phÇn V¨n)
NguyÔn Minh ThuyÕt (Chñ biªn phÇn TiÕng ViÖt) − TrÇn §×nh Sö (Chñ biªn phÇn TËp lµm v¨n)
Lª A − diÖp quang ban − Hång D©n − ®ç kim håi − Bïi M¹nh Hïng − Lª quang hðng
lª xu©n th¹i − l· nh©m th×n − §ç Ngäc Thèng − Phïng V¨n Töu
Ng÷ v¨n 8
tËp hai
nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam − Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o.
01 - 2013/CXB/217 - 1135/GD M· sè : 2H812T3

Bµi 18
KÕt qu¶ cÇn ®¹t

• C¶m nhËn ®ðîc niÒm khao kh¸t tù do m·nh liÖt vµ t©m sù yªu nðíc
®ðîc diÔn t¶ s©u s¾c qua lêi con hæ bÞ nhèt ë vðên b¸ch thó. ThÊy ®ðîc
bót ph¸p l·ng m¹n ®Çy truyÒn c¶m cña t¸c gi¶.
• C¶m nhËn ®ðîc t×nh c¶nh tµn t¹ cña "«ng ®å", ®ång thêi thÊy ®ðîc lßng
thð¬ng c¶m vµ niÒm hoµi cæ cña nhµ th¬ ®ðîc thÓ hiÖn qua lèi viÕt b×nh
dÞ mµ gîi c¶m.
• Cñng cè vµ n©ng cao kiÕn thøc vÒ c©u nghi vÊn ®· häc ë TiÓu häc, n¾m
v÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng chÝnh cña c©u nghi vÊn.
• BiÕt çch viÕt mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh.
v¨n b¶n
Nhí rõng
Lêi con hæ ë vðên b¸ch thó (1)

GËm mét khèi c¨m hên trong còi s¾t,
Ta n»m dµi, tr«ng ngµy th¸ng dÇn qua,
Khinh lò ngðêi kia ng¹o m¹n(2), ngÈn ng¬,
Gið¬ng m¾t bÐ giÔu oai linh(3) rõng th¼m.
Nay sa c¬(4), bÞ nhôc nh»n tï h·m,
§Ó lµm trß l¹ m¾t, thø ®å ch¬i,
ChÞu ngang bÇy cïng bän gÊu dë h¬i,
Víi cÆp b¸o chuång bªn v« tð lù(5).
Ta sèng m·i trong t×nh thð¬ng nçi nhí

Thuë tung hoµnh hèng h¸ch nh÷ng ngµy xða.
Nhí c¶nh s¬n l©m(6), bãng c¶(7), c©y giµ,
3
Víi tiÕng giã gµo ngµn(8), víi giäng nguån hÐt nói,
Víi khi thÐt khóc trðêng ca d÷ déi,
Ta bðíc ch©n lªn, dâng d¹c, ®ðêng hoµng,
Lðîn tÊm th©n nhð sãng cuén nhÞp nhµng,
Vên bãng ©m thÇm, l¸ gai, cá s¾c.
Trong hang tèi, m¾t thÇn khi ®· qu¾c,
Lµ khiÕn cho mäi vËt ®Òu im h¬i.
Ta biÕt ta chóa tÓ (9) c¶ mu«n loµi,
Gi÷a chèn th¶o hoa(10) kh«ng tªn, kh«ng tuæi.
Nµo ®©u nh÷ng ®ªm vµng bªn bê suèi

Ta say måi ®øng uèng ¸nh tr¨ng tan ?
§©u nh÷ng ngµy mða chuyÓn bèn phð¬ng ngµn
Ta lÆng ng¾m giang s¬n(11) ta ®æi míi ?
§©u nh÷ng b×nh minh c©y xanh n¾ng géi,
TiÕng chim ca giÊc ngñ ta tðng bõng ?
4
§©u nh÷ng chiÒu lªnh l¸ng m¸u sau rõng
Ta ®îi chÕt m¶nh mÆt trêi gay g¾t,
§Ó ta chiÕm lÊy riªng phÇn bÝ mËt ?
− Than «i ! Thêi oanh liÖt(12) nay cßn ®©u ?
*
Nay ta «m niÒm uÊt hËn(13) ngµn th©u,
GhÐt nh÷ng c¶nh kh«ng ®êi nµo thay ®æi,
Nh÷ng c¶nh söa sang, tÇm thðêng, gi¶ dèi :
Hoa ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång ;
D¶i nðíc ®en gi¶ suèi, ch¼ng th«ng dßng
Len dðíi n¸ch nh÷ng m« gß thÊp kÐm ;
D¨m võng l¸ hiÒn lµnh, kh«ng bÝ hiÓm(14),
Còng häc ®ßi b¾t chðíc vÎ hoang vu
Cña chèn ngµn n¨m cao c¶, ©m u.
Hìi oai linh, c¶nh nðíc non hïng vÜ(15) !

Lµ n¬i gièng hÇm thiªng(16) ta ngù trÞ(17),
N¬i thªnh thang ta vïng vÉy ngµy xða,
N¬i ta kh«ng cßn ®ðîc thÊy bao giê !
Cã biÕt ch¨ng trong nh÷ng ngµy ngao ng¸n,
Ta ®ð¬ng theo giÊc méng ngµn(18) to lín
§Ó hån ta ph¶ng phÊt ®ðîc gÇn ngð¬i,
− Hìi c¶nh rõng ghª gím cña ta ¬i !
(ThÕ L÷(N), trong Thi nh©n ViÖt Nam,

NguyÔn §øc Phiªn xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1943)
Chó thÝch
(N) ThÕ L÷ (1907 − 1989) tªn khai sinh lµ NguyÔn Thø LÔ, quª ë B¾c Ninh
(nay thuéc huyÖn Gia L©m, Hµ Néi), lµ nhµ th¬ tiªu biÓu nhÊt cña phong trµo
Th¬ míi (1932 − 1945) buæi ®Çu. Víi mét hån th¬ dåi dµo, ®Çy l·ng m¹n, ThÕ L÷
5
®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc ®æi míi th¬ ca vµ ®em l¹i chiÕn th¾ng cho th¬
míi. Ngoµi s¸ng t¸c th¬, ThÕ L÷ cßn viÕt truyÖn (truyÖn trinh th¸m, truyÖn
kinh dÞ, truyÖn ®ðêng rõng l·ng m¹n,...). Sau ®ã, «ng chuyÓn h¼n sang ho¹t
®éng s©n khÊu vµ lµ mét trong nh÷ng ngðêi cã c«ng ®Çu x©y dùng ngµnh kÞch
nãi ë nðíc ta. ¤ng ®ðîc Nhµ nðíc tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc
nghÖ thuËt (n¨m 2000). T¸c phÈm chÝnh : MÊy vÇn th¬ (th¬, 1935), Vµng vµ m¸u
(truyÖn, 1934), Bªn ®ðêng Thiªn l«i (truyÖn, 1936), Lª Phong phãng viªn
(truyÖn, 1937),...
Nhí rõng lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt cña ThÕ L÷ vµ lµ t¸c
phÈm gãp phÇn më ®ðêng cho sù th¾ng lîi cña th¬ míi.
(1) Vðên b¸ch thó : c«ng viªn cã nu«i nhèt çc lo¹i chim thó quý hiÕm.
(2) Ng¹o m¹n : kiªu ng¹o, coi thðêng ngðêi kh¸c.
(3) Oai linh (hoÆc uy linh) : søc m¹nh linh thiªng.
(4) Sa c¬ : l©m vµo c¶nh kh«ng may, ph¶i thÊt b¹i.
(5) V« tð lù : kh«ng lo nghÜ.
(6) S¬n l©m : rõng nói (s¬n : nói ; l©m : rõng).
(7) C¶ (tõ cò) : lín.
(8) Ngµn : rõng.
(9) Chóa tÓ : kÎ ë ng«i chñ, cã quyÒn lùc thèng trÞ tèi cao.
(10) Th¶o hoa : hoa cá, c©y cèi (th¶o : cá ; hoa : hoa).
(11) Giang s¬n : s«ng nói, chØ ®Êt ®ai cã chñ quyÒn.
(12) Oanh liÖt : (tiÕng t¨m) lõng lÉy, vang déi.
(13) UÊt hËn : c¨m giËn, uÊt øc dån nÐn trong lßng.
(14) BÝ hiÓm : dðêng nhð chøa ®ùng nguy hiÓm khã dß biÕt.
(15) Hïng vÜ : to lín, m¹nh mÏ, to¸t lªn vÎ ®Ñp g©y Ên tðîng vÒ sù lín lao,
hïng m¹nh (hïng : khÝ thÕ m¹nh mÏ ; vÜ : rÊt to lín).
(16) HÇm thiªng (hoÆc hïm thiªng) : con hæ tinh kh«n vµ dòng m·nh, ®ðîc
coi lµ linh thiªng.
(17) Ngù trÞ : chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ cao nhÊt (thðêng dµnh nãi vÒ vua chóa).
(18) GiÊc méng ngµn : méng tðëng vÒ chèn rõng nói.
6
§äc − hiÓu v¨n b¶n
1. Bµi th¬ ®ðîc t¸c gi¶ ng¾t thµnh 5 ®o¹n, h·y cho biÕt néi dung mçi ®o¹n.
2. Trong bµi th¬ cã hai c¶nh ®ðîc miªu t¶ ®Çy Ên tðîng : c¶nh vðên b¸ch thó,
n¬i con hæ bÞ nhèt (®o¹n 1 vµ ®o¹n 4) ; c¶nh nói rõng hïng vÜ, n¬i con hæ ngù trÞ
nh÷ng "ngµy xða" (®o¹n 2 vµ ®o¹n 3).
a) H·y ph©n tÝch tõng c¶nh tðîng.
b) NhËn xÐt viÖc sö dông tõ ng÷, h×nh ¶nh, giäng ®iÖu çc c©u th¬ trong
®o¹n 2 vµ ®o¹n 3. Ph©n tÝch ®Ó lµm râ çi hay cña hai ®o¹n th¬ nµy.
c) Qua sù ®èi lËp s©u s¾c gi÷a hai c¶nh tðîng nªu trªn, t©m sù con hæ ë vðên
b¸ch thó ®ðîc biÓu hiÖn nhð thÕ nµo ? T©m sù Êy cã g× gÇn gòi víi t©m sù ngðêi
d©n ViÖt Nam ®ð¬ng thêi ?
3. C¨n cø vµo néi dung bµi th¬, h·y gi¶i thÝch v× sao t¸c gi¶ mðîn "lêi con hæ
ë vðên b¸ch thó". ViÖc mðîn lêi ®ã cã t¸c dông thÕ nµo trong viÖc thÓ hiÖn néi
dung c¶m xóc cña nhµ th¬ ?
4*. Nhµ phª b×nh v¨n häc Hoµi Thanh cã nhËn xÐt vÒ th¬ ThÕ L÷ : "§äc ®«i
bµi, nhÊt lµ bµi Nhí rõng, ta tðëng chõng thÊy nh÷ng ch÷ bÞ x« ®Èy, bÞ d»n vÆt
bëi mét søc m¹nh phi thðêng. ThÕ L÷ nhð mét viªn tðíng ®iÒu khiÓn ®éi qu©n
ViÖt ng÷ b»ng nh÷ng mÖnh lÖnh kh«ng thÓ cðìng ®ðîc" (Thi nh©n ViÖt Nam,
S®d). Em hiÓu nhð thÕ nµo vÒ ý kiÕn ®ã ? Qua bµi th¬, h·y chøng minh.
Ghi nhí
Nhí rõng cña ThÕ L÷ mðîn lêi con hæ bÞ nhèt ë vðên b¸ch thó ®Ó
diÔn t¶ s©u s¾c nçi ch¸n ghÐt thùc t¹i tÇm thðêng, tï tóng vµ niÒm khao
kh¸t tù do m·nh liÖt b»ng nh÷ng vÇn th¬ trµn ®Çy c¶m xóc l·ng m¹n. Bµi
th¬ ®· kh¬i gîi lßng yªu nðíc thÇm kÝn cña ngðêi d©n mÊt nðíc thuë Êy.
LuyÖn tËp
Häc thuéc vµ tËp ®äc diÔn c¶m bµi th¬.
7
v¨n b¶n (Tù häc cã hðíng dÉn)
¤ng ®å
Mçi n¨m hoa ®µo në

L¹i thÊy «ng ®å(1) giµ
Bµy mùc tµu(2) giÊy ®á
Bªn phè ®«ng ngðêi qua.
Tranh "¤ng ®å" cña Bïi Xu©n Ph¸i
8
Bao nhiªu ngðêi thuª viÕt
TÊm t¾c(3) ngîi khen tµi
"Hoa tay(4) th¶o(5) nh÷ng nÐt
Nhð phðîng móa rång bay".
Nhðng mçi n¨m mçi v¾ng

Ngðêi thuª viÕt nay ®©u ?
GiÊy ®á buån kh«ng th¾m ;
Mùc ®äng trong nghiªn(6) sÇu...
¤ng ®å vÉn ngåi ®Êy,

Qua ®ðêng kh«ng ai hay,
L¸ vµng r¬i trªn giÊy ;
Ngoµi giêi mða bôi bay.
N¨m nay ®µo l¹i në,

Kh«ng thÊy «ng ®å xða.
Nh÷ng ngðêi mu«n n¨m cò
Hån ë ®©u b©y giê ?
(Vò §×nh Liªn(N), trong Thi nh©n ViÖt Nam, S®d)
Chó thÝch
(N) Vò §×nh Liªn (1913 − 1996) quª gèc ë H¶i Dð¬ng nhðng chñ yÕu sèng ë
Hµ Néi, lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ líp ®Çu tiªn cña phong trµo Th¬ míi. Th¬
«ng thðêng mang nÆng lßng thð¬ng ngðêi vµ niÒm hoµi cæ. Ngoµi s¸ng t¸c th¬,
«ng cßn nghiªn cøu, dÞch thuËt, gi¶ng d¹y v¨n häc.
¤ng ®å lµ bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt cho hån th¬ giµu thð¬ng c¶m cña Vò §×nh
Liªn. Tuy s¸ng t¸c th¬ kh«ng nhiÒu nhðng chØ víi bµi ¤ng ®å, Vò §×nh Liªn ®·
cã vÞ trÝ xøng ®¸ng trong phong trµo Th¬ míi.
(1) ¤ng ®å : ngðêi d¹y häc ch÷ nho xða. Nhµ nho xða nÕu kh«ng ®ç ®¹t lµm
quan th× thðêng lµm nghÒ d¹y häc, gäi lµ «ng ®å, thÇy ®å. Mçi dÞp TÕt ®Õn, «ng
®å thðêng ®ðîc nhiÒu ngðêi thuª viÕt ch÷, c©u ®èi ®Ó trang trÝ trong nhµ. Nhðng
tõ khi chÕ ®é thi cö phong kiÕn bÞ b·i bá, ch÷ nho kh«ng cßn ®ðîc träng, ngµy
TÕt kh«ng mÊy ai s¾m c©u ®èi hoÆc ch¬i ch÷, «ng ®å trë nªn thÊt thÕ vµ bÞ g¹t ra
lÒ cuéc ®êi. Tõ ®ã, h×nh ¶nh «ng ®å chØ cßn lµ "çi di tÝch tiÒu tuþ ®¸ng thð¬ng
cña mét thêi tµn" (lêi Vò §×nh Liªn).
9
(2) Mùc tµu : thái mùc ®en mµi víi nðíc lµm mùc ®Ó viÕt ch÷ H¸n, ch÷ n«m
hoÆc ®Ó vÏ b»ng bót l«ng.
(3) TÊm t¾c : lu«n miÖng nãi ra nh÷ng tiÕng tá ý khen ngîi, kh©m phôc.
(4) Hoa tay : ®ðêng v©n xo¸y trßn ë ®Çu ngãn tay, ®ðîc coi lµ dÊu hiÖu cña
tµi hoa.
(5) Th¶o : viÕt th¸u, viÕt nhanh (nghÜa trong v¨n b¶n).
(6) Nghiªn : dông cô lµm b»ng chÊt liÖu cøng vµ cã lßng tròng ®Ó mµi vµ ®ùng
mùc tµu.

1. Ph©n tÝch h×nh ¶nh «ng ®å ngåi viÕt ch÷ nho ngµy TÕt trong hai khæ th¬ ®Çu
vµ h×nh ¶nh cña chÝnh «ng ë khæ 3, 4. H·y so s¸nh ®Ó lµm râ sù kh¸c nhau gi÷a
hai h×nh ¶nh ®ã. Sù kh¸c nhau nµy gîi cho ngðêi ®äc c¶m xóc g× vÒ t×nh c¶nh
«ng ®å ?
2. T©m tð nhµ th¬ thÓ hiÖn qua bµi th¬ nhð thÕ nµo ?
3. Bµi th¬ hay ë nh÷ng ®iÓm nµo ? (Gîi ý : çch dùng hai c¶nh cïng miªu t¶
«ng ®å ngåi viÕt thuª ngµy TÕt bªn phè nhðng rÊt kh¸c nhau gîi sù so s¸nh ;
nh÷ng chi tiÕt miªu t¶ ®Çy gîi c¶m ; sö dông thÓ th¬ n¨m ch÷ vµ ng«n ng÷ gi¶n
dÞ mµ c« ®äng, nhiÒu dð vÞ...)
4. Ph©n tÝch ®Ó lµm râ çi hay cña nh÷ng c©u th¬ sau :
− GiÊy ®á buån kh«ng th¾m ;
Mùc ®äng trong nghiªn sÇu...
− L¸ vµng r¬i trªn giÊy ;

Ngoµi giêi mða bôi bay.
Theo em, nh÷ng c©u th¬ ®ã lµ t¶ c¶nh hay t¶ t×nh ?
Ghi nhí
¤ng ®å cña Vò §×nh Liªn lµ bµi th¬ ngò ng«n b×nh dÞ mµ c« ®äng, ®Çy
gîi c¶m. Bµi th¬ ®· thÓ hiÖn s©u s¾c t×nh c¶nh ®¸ng thð¬ng cña "«ng ®å",
qua ®ã to¸t lªn niÒm c¶m thð¬ng ch©n thµnh trðíc mét líp ngðêi ®ang
tµn t¹ vµ nçi tiÕc nhí c¶nh cò ngðêi xða cña nhµ th¬.
10
C©u nghi vÊn
I − §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng chÝnh
§äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

VÎ nghi ng¹i hiÖn ra s¾c mÆt, con bÐ hãm hØnh hái mÑ mét çch thiÕt tha :
− S¸ng ngµy ngðêi ta ®Êm u cã ®au l¾m kh«ng ?
ChÞ DËu khÏ g¹t nðíc m¾t :
− Kh«ng ®au con ¹ !
− ThÕ lµm sao u cø khãc m·i mµ kh«ng ¨n khoai ? Hay lµ u thð¬ng chóng con
®ãi qu¸ ?
(Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn)
a) Trong ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u nghi vÊn ? Nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc
nµo cho biÕt ®ã lµ c©u nghi vÊn ?
b) C©u nghi vÊn trong ®o¹n trÝch trªn dïng ®Ó lµm g× ?
Ghi nhí
• C©u nghi vÊn lµ c©u :
− Cã nh÷ng tõ nghi vÊn (ai, g×, nµo, sao, t¹i sao, ®©u, bao giê, bao nhiªu,
µ, ð, h¶, chø, (cã) ... kh«ng, (®·) ... chða,...) hoÆc cã tõ hay (nèi çc vÕ cã
quan hÖ lùa chän).
− Cã chøc n¨ng chÝnh lµ dïng ®Ó hái.
• Khi viÕt, c©u nghi vÊn kÕt thóc b»ng dÊu chÊm hái.
II − LUYÖN TËP
1. X¸c ®Þnh c©u nghi vÊn trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau. Nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh
thøc nµo cho biÕt ®ã lµ c©u nghi vÊn ?
a) Råi h¾n chØ lu«n vµo mÆt chÞ DËu :
− ChÞ khÊt tiÒn sðu ®Õn chiÒu mai ph¶i kh«ng ? §Êy ! ChÞ h·y nãi víi «ng cai,
®Ó «ng Êy ra ®×nh kªu víi quan cho ! Chø «ng lÝ t«i th× kh«ng cã quyÒn d¸m cho
chÞ khÊt mét giê nµo n÷a !
11
b) T¹i sao con ngðêi l¹i ph¶i khiªm tèn nhð thÕ ? §ã lµ v× cuéc ®êi lµ mét cuéc
®Êu tranh bÊt tËn, mµ tµi nghÖ cña mçi ç nh©n tuy lµ quan träng, nhðng thËt ra
chØ lµ nh÷ng giät nðíc bÐ nhá gi÷a ®¹i dð¬ng bao la.
(Theo L©m Ng÷ §ðêng, Tinh hoa xö thÕ )
c) V¨n lµ g× ? V¨n lµ vÎ ®Ñp. Chð¬ng lµ g× ? Chð¬ng lµ vÎ s¸ng. Nhêi (lêi) cña

ngðêi ta rùc rì bãng bÈy, tùa nhð cã vÎ ®Ñp vÎ s¸ng, cho nªn gäi lµ v¨n chð¬ng.
(Theo Phan KÕ BÝnh, ViÖt H¸n v¨n kh¶o)
d) T«i cÊt tiÕng gäi DÕ Cho¾t. Nghe tiÕng thða, t«i hái :
− Chó m×nh muèn cïng tí ®ïa vui kh«ng ?
− §ïa trß g× ? Em ®ð¬ng lªn c¬n hen ®©y ! Hõ hõ...
− §ïa ch¬i mét tÝ.
− Hõ... hõ... çi g× thÕ ?
− Con mô Cèc kia k×a.
DÕ Cho¾t ra cöa, hÐ m¾t nh×n chÞ Cèc. Råi hái t«i :
− ChÞ Cèc bÐo xï ®øng trðíc cöa nhµ ta Êy h¶ ?
− õ.
(T« Hoµi, DÕ MÌn phiªu lðu kÝ)
2. XÐt çc c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) M×nh ®äc hay t«i ®äc ?
(Nam Cao, §«i m¾t)
b) Em ®ðîc th× cho anh xin

Hay lµ em ®Ó lµm tin trong nhµ ?
(Ca dao)
c) Hay t¹i sù sung sðíng bçng ®ðîc tr«ng nh×n vµ «m Êp çi h×nh hµi m¸u
mñ cña m×nh mµ mÑ t«i l¹i tð¬i ®Ñp nhð thuë cßn sung tóc ?
(Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu)
C©u hái :
− C¨n cø vµo ®©u ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng c©u trªn lµ c©u nghi vÊn ?
− Trong çc c©u ®ã, cã thÓ thay tõ hay b»ng tõ hoÆc ®ðîc kh«ng ? V× sao ?
12
3. Cã thÓ ®Æt dÊu chÊm hái ë cuèi nh÷ng c©u sau ®ðîc kh«ng ? V× sao ?
a) Nay chóng ta ®õng lµm g× n÷a, thö xem l·o MiÖng cã sèng ®ðîc kh«ng.
(Ch©n, Tay, Tai, M¾t, MiÖng)
b) B©y giê th× t«i hiÓu t¹i sao l·o kh«ng muèn b¸n con chã vµng cña l·o.
(Nam Cao, L·o H¹c)
c) C©y nµo còng ®Ñp, c©y nµo còng quý, nhðng th©n thuéc nhÊt vÉn lµ tre nøa.
(ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam)
d) BiÓn nhiÒu khi rÊt ®Ñp, ai còng thÊy nhð thÕ.

(Vò Tó Nam, BiÓn ®Ñp)
4. Ph©n biÖt h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u sau :

a) Anh cã khoÎ kh«ng ?
b) Anh ®· khoÎ chða ?
X¸c ®Þnh c©u tr¶ lêi thÝch hîp ®èi víi tõng c©u. §Æt mét sè cÆp c©u kh¸c vµ
ph©n tÝch ®Ó chøng tá sù kh¸c nhau gi÷a c©u nghi vÊn theo m« h×nh cã ... kh«ng
víi c©u nghi vÊn theo m« h×nh ®· ... chða.
5. H·y cho biÕt sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u sau :
a) Bao giê anh ®i Hµ Néi ?
b) Anh ®i Hµ Néi bao giê ?
6. Cho biÕt hai c©u nghi vÊn sau ®©y ®óng hay sai. V× sao ?
a) ChiÕc xe nµy bao nhiªu ki-l«-gam mµ nÆng thÕ ?
b) ChiÕc xe nµy gi¸ bao nhiªu mµ rÎ thÕ ?
ViÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh
I − §o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh

1. NhËn d¹ng çc ®o¹n v¨n thuyÕt minh
§o¹n v¨n lµ bé phËn cña bµi v¨n. ViÕt tèt ®o¹n v¨n lµ ®iÒu kiÖn ®Ó lµm tèt bµi
v¨n. §o¹n v¨n thðêng gåm hai c©u trë lªn, ®ðîc s¾p xÕp theo thø tù nhÊt ®Þnh.
13
§äc çc ®o¹n v¨n thuyÕt minh sau. Nªu çch s¾p xÕp çc c©u trong ®o¹n v¨n
(c©u chñ ®Ò, tõ ng÷ chñ ®Ò vµ çc c©u gi¶i thÝch, bæ sung).
a) ThÕ giíi ®ang ®øng trðíc nguy c¬ thiÕu nðíc s¹ch nghiªm träng. Nðíc
ngät chØ chiÕm 3% tæng lðîng nðíc trªn tr¸i ®Êt. Lðîng nðíc Ýt ái Êy ®ang ngµy
cµng bÞ « nhiÔm bëi çc chÊt th¶i c«ng nghiÖp. ë çc nðíc thø ba, h¬n mét tØ ngðêi
ph¶i uèng nðíc bÞ « nhiÔm. §Õn n¨m 2025, 2/3 d©n sè thÕ giíi sÏ thiÕu nðíc.
(Theo Hoa häc trß)
b) Ph¹m V¨n §ång (1906 − 2000) : Nhµ çch m¹ng næi tiÕng vµ nhµ v¨n ho¸
lín, quª ë x· §øc T©n, huyÖn Mé §øc, tØnh Qu¶ng Ng·i. ¤ng tham gia çch m¹ng
tõ n¨m 1925, ®· gi÷ nhiÒu cð¬ng vÞ quan träng trong bé m¸y l·nh ®¹o cña §¶ng
vµ Nhµ nðíc ViÖt Nam, tõng lµ Thñ tðíng ChÝnh phñ trªn ba mð¬i n¨m. ¤ng lµ
häc trß vµ ngðêi céng sù gÇn gòi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.
(Ng÷ v¨n 7, tËp hai)
2. Söa l¹i çc ®o¹n v¨n thuyÕt minh chða chuÈn
§äc çc ®o¹n v¨n sau, nªu nhðîc ®iÓm cña mçi ®o¹n vµ çch söa ch÷a.
a) Bót bi kh¸c bót mùc lµ do nã cã hßn bi nhá ë ®Çu ngßi bót, khi viÕt hßn bi
l¨n lµm mùc trong èng nhùa ch¶y ra, ghi thµnh ch÷. Ngoµi èng nhùa cã vá bót bi.
§Çu bót bi cã n¾p ®Ëy cã thÓ mãc vµo tói ¸o. Lo¹i bót bi kh«ng cã n¾p ®Ëy th× cã
lß xo vµ nót bÊm. Khi viÕt th× Ên ®Çu çn bót cho ngßi bót tråi ra, khi th«i viÕt th×
Ên nót bÊm cho ngßi bót thôt vµo.
(Bµi lµm cña häc sinh)
b) Nhµ em cã chiÕc ®Ìn bµn. §Ìn bµn cã mét èng thÐp kh«ng gØ th¼ng ®øng,
trªn g¾n mét çi ®ui ®Ìn, trªn ®ã l¾p mét bãng ®Ìn 25 o¸t. Dðíi èng thÐp lµ ®Õ
®Ìn, ®ðîc lµm b»ng mét khèi thuû tinh v÷ng ch·i. Trªn bãng ®Ìn cã chao ®Ìn lµm
b»ng v¶i lôa, cã khung s¾t ë trong vµ cã vßng thÐp g¾n vµo bãng ®Ìn. èng thÐp
rçng, d©y ®iÖn luån ë trong ®ã, trªn ®Õ ®Ìn cã c«ng t¾c ®Ó bËt ®Ìn hoÆc t¾t ®Ìn
rÊt tiÖn lîi.
(Bµi lµm cña häc sinh)
14
Ghi nhí
• Khi lµm bµi v¨n thuyÕt minh, cÇn x¸c ®Þnh çc ý lín, mçi ý viÕt thµnh
mét ®o¹n v¨n.
• Khi viÕt ®o¹n v¨n, cÇn tr×nh bµy râ ý chñ ®Ò cña ®o¹n, tr¸nh lÉn ý cña
®o¹n v¨n kh¸c.
• Çc ý trong ®o¹n v¨n nªn s¾p xÕp theo tr×nh tù cÊu t¹o cña sù vËt,
tr×nh tù nhËn thøc (tõ tæng thÓ ®Õn bé phËn, tõ ngoµi vµo trong, tõ xa
®Õn gÇn), tr×nh tù diÔn biÕn sù viÖc trong thêi gian trðíc sau hay theo
tr×nh tù chÝnh phô (çi chÝnh nãi trðíc, çi phô nãi sau).
II − LuyÖn tËp
1. ViÕt ®o¹n Më bµi vµ KÕt bµi cho ®Ò v¨n : "Giíi thiÖu trðêng em".
2. Cho chñ ®Ò : "Hå ChÝ Minh, l·nh tô vÜ ®¹i cña nh©n d©n ViÖt Nam". H·y
viÕt thµnh mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh.
3. ViÕt ®o¹n v¨n giíi thiÖu bè côc s¸ch Ng÷ v¨n 8, tËp mét. (Gîi ý : S¸ch cã
bao nhiªu bµi ? Mçi bµi cã mÊy phÇn ? Mçi phÇn cã nh÷ng néi dung g× ?...)
Bµi 19

• C¶m nhËn ®ðîc vÎ ®Ñp tð¬i s¸ng cña bøc tranh lµng quª vïng biÓn
trong bµi Quª hð¬ng cña TÕ Hanh. ThÊy ®ðîc t×nh c¶m quª hð¬ng ®»m
th¾m vµ bót ph¸p b×nh dÞ, giµu c¶m xóc cña nhµ th¬.
• C¶m nhËn ®ðîc lßng yªu cuéc sèng vµ niÒm khao kh¸t tù do ch¸y báng
cña ngðêi chiÕn sÜ çch m¹ng trÎ tuæi trong c¶nh tï ngôc ®ðîc diÔn t¶
thiÕt tha, s«i næi trong bµi Khi con tu hó cña Tè H÷u.
• HiÓu râ c©u nghi vÊn kh«ng chØ dïng ®Ó hái mµ cßn dïng ®Ó cÇu khiÕn,
kh¼ng ®Þnh, phñ ®Þnh, ®e do¹, béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc,...
• BiÕt çch lµm bµi v¨n thuyÕt minh mét phð¬ng ph¸p (çch lµm).
15
v¨n b¶n
Quª hð¬ng
Chim bay däc biÓn ®em tin ç(1)
Lµng t«i ë vèn lµm nghÒ chµi lðíi :

Nðíc bao v©y, çch biÓn nöa ngµy s«ng.
Khi trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång

D©n trai tr¸ng(2) b¬i thuyÒn ®i ®¸nh ç.
ChiÕc thuyÒn nhÑ h¨ng nhð con tuÊn m·(3)
Ph¨ng m¸i chÌo, m¹nh mÏ vðît trðêng giang.
Çnh buåm gið¬ng to nhð m¶nh hån lµng
Rðín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã...
16
Ngµy h«m sau, ån µo trªn bÕn ®ç
Kh¾p d©n lµng tÊp nËp ®ãn ghe(4) vÒ.
"Nhê ¬n trêi biÓn lÆng ç ®Çy ghe",
Nh÷ng con ç tð¬i ngon th©n b¹c tr¾ng.
D©n chµi lðíi lµn da ng¨m r¸m n¾ng,
C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m ;
ChiÕc thuyÒn im bÕn mái trë vÒ n»m
Nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá.
Nay xa çch lßng t«i lu«n tðëng nhí

Mµu nðíc xanh, ç b¹c, chiÕc buåm v«i,
Tho¸ng con thuyÒn rÏ sãng ch¹y ra kh¬i,
T«i thÊy nhí çi mïi nång mÆn qu¸ !
(TÕ Hanh(N), trong Thi nh©n ViÖt Nam, S®d)
Chó thÝch
(N) TÕ Hanh (1921 − 2009) tªn khai sinh lµ TrÇn TÕ Hanh, sinh ra t¹i mét lµng
chµi ven biÓn tØnh Qu¶ng Ng·i. ¤ng cã mÆt trong phong trµo Th¬ míi ë chÆng
cuèi (1940 − 1945) víi nh÷ng bµi th¬ mang nÆng nçi buån vµ t×nh yªu quª hð¬ng
th¾m thiÕt. Sau n¨m 1945, TÕ Hanh bÒn bØ s¸ng t¸c nh»m phôc vô çch m¹ng vµ
kh¸ng chiÕn. ¤ng ®ðîc biÕt ®Õn nhiÒu nhÊt víi nh÷ng bµi th¬ thÓ hiÖn nçi nhí
thð¬ng tha thiÕt quª hð¬ng miÒn Nam vµ niÒm khao kh¸t Tæ quèc ®ðîc thèng
nhÊt. ¤ng ®ðîc Nhµ nðíc trao tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ
thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh : çc tËp th¬ Hoa niªn (1945), Göi miÒn B¾c
(1955), TiÕng sãng (1960), Hai nöa yªu thð¬ng (1963), Khóc ca míi (1966),...
Quª hð¬ng lµ nguån c¶m høng lín trong suèt ®êi th¬ TÕ Hanh mµ bµi
Quª hð¬ng lµ sù më ®Çu. Bµi th¬ nµy rót trong tËp NghÑn ngµo (1939), sau ®ðîc
in l¹i trong tËp Hoa niªn, xuÊt b¶n n¨m 1945.
(1) "C©u th¬ cña phô th©n t«i" (chó thÝch cña TÕ Hanh).
(2) Trai tr¸ng : trai trÎ, khoÎ m¹nh.
(3) TuÊn m· : ngùa ®Ñp, khoÎ vµ phi nhanh.
(4) Ghe (phð¬ng ng÷) : thuyÒn.
17
®äc − hiÓu v¨n b¶n
1. Ph©n tÝch c¶nh d©n chµi b¬i thuyÒn ra kh¬i (tõ c©u 3 ®Õn c©u 8) vµ c¶nh ®ãn
thuyÒn ç vÒ bÕn (8 c©u tiÕp theo). H×nh ¶nh ngðêi d©n chµi vµ cuéc sèng lµng
chµi ®ðîc thÓ hiÖn trong hai c¶nh nµy cã nÐt g× næi bËt ®¸ng chó ý ?
2. Ph©n tÝch çc c©u th¬ sau :

− Çnh buåm gið¬ng to nhð m¶nh hån lµng
Rðín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã...
− D©n chµi lðíi lµn da ng¨m r¸m n¾ng,
C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m.
Lèi nãi Èn dô vµ biÖn ph¸p so s¸nh ë nh÷ng c©u nµy cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt
nhð thÕ nµo ?
3. H·y nhËn xÐt vÒ t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®èi víi c¶nh vËt, cuéc sèng vµ con
ngðêi cña quª hð¬ng «ng.
4. Bµi th¬ cã nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt g× næi bËt ? Theo em, bµi th¬ ®ðîc viÕt
theo phð¬ng thøc miªu t¶ hay biÓu c¶m, tù sù hay tr÷ t×nh ?
Ghi nhí
Víi nh÷ng vÇn th¬ b×nh dÞ mµ gîi c¶m, bµi th¬ Quª hð¬ng cña
TÕ Hanh ®· vÏ ra mét bøc tranh tð¬i s¸ng, sinh ®éng vÒ mét lµng quª
miÒn biÓn, trong ®ã næi bËt lªn h×nh ¶nh khoÎ kho¾n, ®Çy søc sèng cña
ngðêi d©n chµi vµ sinh ho¹t lao ®éng lµng chµi. Bµi th¬ cho thÊy t×nh c¶m
quª hð¬ng trong s¸ng, tha thiÕt cña nhµ th¬.
LuyÖn tËp
1. Häc thuéc vµ tËp ®äc diÔn c¶m bµi th¬.
2. Sðu tÇm, chÐp l¹i mét sè c©u th¬, ®o¹n th¬ vÒ t×nh c¶m quª hð¬ng mµ em
yªu thÝch nhÊt.
18
v¨n b¶n
Khi con tu hó
Khi con tu hó(1) gäi bÇy
Lóa chiªm ®ang chÝn, tr¸i c©y ngät dÇn
Vðên r©m dËy tiÕng ve ng©n
(2) r©y
B¾p vµng h¹t ®Çy s©n n¾ng ®µo(3)
Trêi xanh cµng réng cµng cao
§«i con diÒu s¸o lén nhµo tõng kh«ng...
Ta nghe hÌ dËy bªn lßng

Mµ ch©n muèn ®¹p tan phßng(4), hÌ «i !
Ngét lµm sao, chÕt uÊt th«i
Con chim tu hó ngoµi trêi cø kªu !
HuÕ, th¸ng 7 − 1939
(Tè H÷u(N), Tõ Êy, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1971)
Chó thÝch
(N) Tè H÷u (1920 − 2002) tªn khai sinh lµ NguyÔn Kim Thµnh, quª gèc ë
lµng Phï Lai, nay thuéc x· Qu¶ng Thä, huyÖn Qu¶ng §iÒn, tØnh Thõa Thiªn −
HuÕ. ¤ng gi¸c ngé lÝ tðëng çch m¹ng khi ®ang häc ë Trðêng Quèc häc HuÕ.
Th¸ng 4 − 1939, Tè H÷u bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t giam vµo nhµ lao Thõa Phñ (HuÕ),
sau ®ã chuyÓn sang nhµ tï Lao B¶o (Qu¶ng TrÞ) vµ nhiÒu nhµ tï ë T©y Nguyªn.
Th¸ng 3 − 1942, Tè H÷u vðît ngôc b¾t liªn l¹c víi §¶ng vµ ®· tham gia l·nh ®¹o
Tæng khëi nghÜa th¸ng 8 − 1945 ë HuÕ. Sau Çch m¹ng, Tè H÷u ®¶m nhiÖm
nhiÒu chøc vô quan träng trong §¶ng vµ chÝnh quyÒn (tõng lµ Uû viªn Bé ChÝnh
trÞ, BÝ thð Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng, Phã Chñ tÞch Héi ®ång Bé trðëng),
®ång thêi vÉn s¸ng t¸c th¬. ë Tè H÷u cã sù thèng nhÊt ®Ñp ®Ï gi÷a cuéc ®êi
çch m¹ng vµ cuéc ®êi th¬. ¤ng ®ðîc coi lµ l¸ cê ®Çu cña th¬ ca çch m¹ng vµ
kh¸ng chiÕn. Tè H÷u ®ðîc Nhµ nðíc trao tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n
häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh : çc tËp th¬ Tõ Êy (1937 − 1946),
ViÖt B¾c (1946 − 1954), Giã léng (1955 − 1961), Ra trËn (1962 − 1971), M¸u vµ hoa
(1972 − 1977), Mét tiÕng ®ên (1979 − 1992),...
19
Bµi th¬ Khi con tu hó ®ðîc s¸ng t¸c trong nhµ lao Thõa Phñ, khi t¸c gi¶ míi
bÞ b¾t giam ë ®©y.
(1) Tu hó : loµi chim l«ng mµu ®en (con m¸i l«ng ®en cã ®èm tr¾ng), lín h¬n
chim s¸o, thðêng kªu vµo ®Çu mïa hÌ.
(2) B¾p : ng«.
(3) N¾ng ®µo : n¾ng hång.
(4) Phßng : ë ®©y lµ phßng giam.
1. Nªn hiÓu nhan ®Ò bµi th¬ nhð thÕ nµo ? H·y viÕt mét c©u v¨n cã bèn ch÷
®Çu lµ "Khi con tu hó" ®Ó tãm t¾t néi dung bµi th¬. V× sao tiÕng tu hó kªu l¹i t¸c
®éng m¹nh mÏ ®Õn t©m hån nhµ th¬ nhð vËy ?
2. NhËn xÐt vÒ c¶nh mïa hÌ ®ðîc miªu t¶ trong 6 c©u th¬ ®Çu. Nh÷ng chi tiÕt
nµo khiÕn em cã nhËn xÐt ®ã ?
3. Ph©n tÝch t©m tr¹ng ngðêi tï − chiÕn sÜ ®ðîc thÓ hiÖn ë 4 c©u th¬ cuèi. Më
®Çu vµ kÕt thóc bµi th¬ ®Òu cã tiÕng tu hó kªu, nhðng t©m tr¹ng cña ngðêi tï khi
nghe tiÕng tu hó thÓ hiÖn ë ®o¹n th¬ ®Çu vµ ë ®o¹n cuèi rÊt kh¸c nhau, v× sao ?
4. Theo em, çi hay cña bµi th¬ ®ðîc thÓ hiÖn næi bËt ë nh÷ng ®iÓm nµo ?
Ghi nhí
Khi con tu hó cña Tè H÷u lµ bµi th¬ lôc b¸t gi¶n dÞ, thiÕt tha, thÓ hiÖn
s©u s¾c lßng yªu cuéc sèng vµ niÒm kh¸t khao tù do ch¸y báng cña ngðêi
chiÕn sÜ çch m¹ng trong c¶nh tï ®µy.
C¢U NGHI VÊN (tiÕp theo)
III − NH÷NG CHøC N¡NG KH¸C
XÐt nh÷ng ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
20
a) N¨m nay ®µo l¹i në,
Kh«ng thÊy «ng ®å xða.
Nh÷ng ngðêi mu«n n¨m cò
Hån ë ®©u b©y giê ?
(Vò §×nh Liªn, ¤ng ®å )
b) Cai lÖ kh«ng ®Ó cho chÞ ®ðîc nãi hÕt c©u, trîn ngðîc hai m¾t, h¾n qu¸t :
− Mµy ®Þnh nãi cho cha mµy nghe ®Êy µ ? Sðu cña nhµ nðíc mµ d¸m më måm
xin khÊt !
c) §ª vì råi !... §ª vì råi, thêi «ng çch cæ chóng mµy, thêi «ng bá tï chóng
mµy ! Cã biÕt kh«ng ?... LÝnh ®©u ? Sao bay d¸m ®Ó cho nã ch¹y xång xéc vµo ®©y
nhð vËy ? Kh«ng cßn phÐp t¾c g× n÷a µ ?
(Ph¹m Duy Tèn, Sèng chÕt mÆc bay)
d) Mét ngðêi h»ng ngµy chØ cÆm côi lo l¾ng v× m×nh, thÕ mµ khi xem truyÖn
hay ng©m th¬ cã thÓ vui, buån, mõng, giËn cïng nh÷ng ngðêi ë ®©u ®©u, v×
nh÷ng chuyÖn ë ®©u ®©u, h¸ ch¼ng ph¶i lµ chøng cí cho çi m·nh lùc l¹ lïng cña
v¨n chð¬ng hay sao ?
(Hoµi Thanh, ý nghÜa v¨n chð¬ng)
e) §Õn lðît bè t«i ng©y ngðêi ra nhð kh«ng tin vµo m¾t m×nh.
− Con g¸i t«i vÏ ®©y ð ? Ch¶ lÏ l¹i ®óng lµ nã, çi con MÌo hay lôc läi Êy !
(T¹ Duy Anh, Bøc tranh cña em g¸i t«i)
C©u hái :
− Trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u nghi vÊn ?
− C©u nghi vÊn trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn cã dïng ®Ó hái kh«ng ? NÕu
kh«ng dïng ®Ó hái th× dïng ®Ó lµm g× ?
− NhËn xÐt vÒ dÊu kÕt thóc nh÷ng c©u nghi vÊn trªn. (Cã ph¶i bao giê còng
lµ dÊu chÊm hái kh«ng ?)
21
Ghi nhí
• Trong nhiÒu trðêng hîp, c©u nghi vÊn kh«ng dïng ®Ó hái mµ dïng ®Ó
cÇu khiÕn, kh¼ng ®Þnh, phñ ®Þnh, ®e do¹, béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc,... vµ
kh«ng yªu cÇu ngðêi ®èi tho¹i tr¶ lêi.
• NÕu kh«ng dïng ®Ó hái th× trong mét sè trðêng hîp, c©u nghi vÊn cã
thÓ kÕt thóc b»ng dÊu chÊm, dÊu chÊm than hoÆc dÊu chÊm löng.
IV − LUYÖN TËP
1. §äc nh÷ng ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) Hìi ¬i l·o H¹c ! Th× ra ®Õn lóc cïng l·o còng cã thÓ lµm liÒu nhð ai hÕt...
Mét ngðêi nhð thÕ Êy !... Mét ngðêi ®· khãc v× trãt lõa mét con chã !... Mét ngðêi
nhÞn ¨n ®Ó tiÒn l¹i lµm ma, bëi kh«ng muèn liªn luþ ®Õn hµng xãm, l¸ng giÒng...
Con ngðêi ®¸ng kÝnh Êy b©y giê còng theo gãt Binh Tð ®Ó cã ¨n ð ? Cuéc ®êi qu¶
thËt cø mçi ngµy mét thªm ®¸ng buån...
b) Nµo ®©u nh÷ng ®ªm vµng bªn bê suèi

Ta lÆng ng¾m giang s¬n ta ®æi míi ?
− Than «i ! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u ?
(ThÕ L÷, Nhí rõng)
c) Mçi chiÕc l¸ rông lµ mét çi biÓu hiÖn cho mét c¶nh biÖt li. VËy th× sù biÖt
li kh«ng chØ cã mét nghÜa buån rÇu, khæ së. Sao ta kh«ng ng¾m sù biÖt li theo t©m
hån mét chiÕc l¸ nhÑ nhµng r¬i ?
(Kh¸i Hðng, L¸ rông)
22
d) V©ng, thö tðëng tðîng mét qu¶ bong bãng kh«ng bao giê vì, kh«ng thÓ
bay mÊt, nã cø cßn m·i nhð mét vËt l× lîm... ¤i, nÕu thÕ th× cßn ®©u lµ qu¶
bãng bay ?
(Hoµng Phñ Ngäc Tðêng, Ngðêi ham ch¬i)
C©u hái :
− Trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u nghi vÊn ?
− Nh÷ng c©u nghi vÊn ®ã ®ðîc dïng ®Ó lµm g× ?
2. XÐt nh÷ng ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
a) − Sao cô lo xa qu¸ thÕ ? Cô cßn khoÎ l¾m, chða chÕt ®©u mµ sî ! Cô cø ®Ó
tiÒn Êy mµ ¨n, lóc chÕt h·y hay ! Téi g× b©y giê nhÞn ®ãi mµ tiÒn ®Ó l¹i ?
− Kh«ng, «ng gi¸o ¹ ! ¡n m·i hÕt ®i th× ®Õn lóc chÕt lÊy g× mµ lo liÖu ?
b) Nghe con giôc, bµ mÑ ®Õn hái phó «ng. Phó «ng ngÇn ng¹i. C¶ ®µn bß giao
cho th»ng bÐ kh«ng ra ngðêi kh«ng ra ngîm Êy, ch¨n d¾t lµm sao ?
(Sä Dõa)
c) Dðíi gèc tre, tua tña nh÷ng mÇm m¨ng. M¨ng tråi lªn nhän ho¾t nhð mét
mòi gai khæng lå xuyªn qua ®Êt luü mµ trçi dËy, bÑ m¨ng bäc kÝn th©n c©y non,
ñ kÜ nhð ¸o mÑ trïm lÇn trong lÇn ngoµi cho ®øa con non nít. Ai d¸m b¶o th¶o
méc tù nhiªn kh«ng cã t×nh mÉu tö ?
(Ng« V¨n Phó, Luü lµng)
d) Vua sai lÝnh ®iÖu em bÐ vµo, ph¸n hái :

− Th»ng bÐ kia, mµy cã viÖc g× ? Sao l¹i ®Õn ®©y mµ khãc ?
(Em bÐ th«ng minh)
C©u hái :
− Trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u nghi vÊn ? §Æc ®iÓm h×nh thøc
nµo cho biÕt ®ã lµ c©u nghi vÊn ?
− Nh÷ng c©u nghi vÊn ®ã ®ðîc dïng ®Ó lµm g× ?
23
− Trong nh÷ng c©u nghi vÊn ®ã, c©u nµo cã thÓ thay thÕ ®ðîc b»ng mét c©u
kh«ng ph¶i lµ c©u nghi vÊn mµ cã ý nghÜa tð¬ng ®ð¬ng ? H·y viÕt nh÷ng c©u cã
ý nghÜa tð¬ng ®ð¬ng ®ã.
3. §Æt hai c©u nghi vÊn kh«ng dïng ®Ó hái mµ ®Ó :
− Yªu cÇu mét ngðêi b¹n kÓ l¹i néi dung cña mét bé phim võa ®ðîc
tr×nh chiÕu.
− Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc trðíc sè phËn cña mét nh©n vËt v¨n häc.
4. Trong giao tiÕp, nhiÒu khi nh÷ng c©u nghi vÊn nhð "Anh ¨n c¬m chða ? ",
"CËu ®äc s¸ch ®Êy µ ? ", "Em ®i ®©u ®Êy ? " kh«ng nh»m ®Ó hái. VËy trong nh÷ng
trðêng hîp ®ã, c©u nghi vÊn dïng ®Ó lµm g× ? Mèi quan hÖ gi÷a ngðêi nãi vµ
ngðêi nghe ë ®©y nhð thÕ nµo ?
thuyÕt minh vÒ mét phð¬ng ph¸p (Çch lµm)
I − Giíi thiÖu mét phð¬ng ph¸p (çch lµm)
§äc çc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
a) çch lµm ®å ch¬i "Em bÐ ®¸ bãng" b»ng qu¶ kh«
(1) Nguyªn vËt liÖu :

− Qu¶ th«ng ;
− Çc lo¹i h¹t : nh·n, v¶i ;
− Cµnh c©y kh« ;
− MiÕng gç nhá, t¨m tre, keo d¸n vµ mét sè phô liÖu kh¸c.
(2) Çch lµm :
− LÊy mét qu¶ th«ng (h×nh thon h¬i dµi) ®Ó lµm th©n em bÐ vµ dïi mét lç nhá
ë ®Çu cuèng qu¶ th«ng ®ã.
− LÊy mét h¹t v¶i ®Ó lµm ®Çu em bÐ, dïi mét lç nhá ë mét ®Çu h¹t v¶i ; vÏ
m¾t, mòi, måm ngðêi vµo h¹t v¶i. Sau ®ã dïng t¨m tre ch¾c, dµi 2,5 cm c¾m vµo
lç võa dïi ë h¹t v¶i vµ qu¶ th«ng (g¾n ®Çu vµo th©n sao cho ch¾c) ; phÝa trªn ®Ønh
®Çu, dïng miÕng v¶i nhá cuèn lµm thµnh çi mò cho em bÐ.
24
− LÊy cµnh c©y nhá cã h×nh d¹ng çnh tay, dïng keo g¾n hai cµnh c©y nµy vµo
phÝa trªn qu¶ th«ng lµm thµnh hai çnh tay em bÐ. LÊy hai h¹t nh·n nhá, dïi mét
lç nhá trªn mçi h¹t nh·n vµ c¾m vµo mçi çnh tay mét h¹t nh·n ®Ó lµm bµn tay.
− LÊy hai cµnh c©y nhá kh¸c ®Ó lµm ch©n (hai cµnh c©y nµy dµi h¬n hai cµnh
c©y lµm çnh tay). Sau ®ã, dïng keo g¾n hai cµnh c©y nµy vµo phÝa dðíi qu¶
th«ng (g¾n mét ch©n ®øng th¼ng, mét ch©n co) ; lÊy hai miÕng gç nhá h×nh ch÷
nhËt, dïi mét lç vµo mét phÝa cña miÕng gç, c¾m mçi ch©n vµo mét miÕng gç ®Ó
lµm bµn ch©n ; phÝa trªn miÕng gç ë ch©n co g¾n mét h¹t nh·n to ®Ó lµm qu¶ bãng.
− Sau ®ã, g¾n h×nh em bÐ ®¸ bãng lªn mét miÕng v¸n (g¾n bµn ch©n cña ch©n
®øng th¼ng vµo miÕng v¸n) ®Ó em bÐ ®øng ch¾c ch¾n trªn mÆt ph¼ng.
(3) Yªu cÇu thµnh phÈm :
Çc phÇn th©n, ®Çu vµ tay ch©n con ngðêi ph¶i cã tØ lÖ phï hîp, l¹i ph¶i ghÐp
çc bé phËn sao cho cÇu thñ cã d¸ng t©ng bãng sinh ®éng th× míi ®Ñp.
(Theo Hðíng dÉn lµm ®å ch¬i cho trÎ)
b) çch nÊu canh rau ngãt víi thÞt lîn n¹c
(1) Nguyªn liÖu ®ñ cho 2 b¸t :

− Rau ngãt : 300 g (2 mí) ;
− ThÞt lîn n¹c th¨n : 150 g ;
− Nðíc m¾m, m× chÝnh, muèi.
(2) Çch lµm :
− Rau ngãt chän lo¹i l¸ nhá, tð¬i, non, tuèt lÊy l¸, bá cäng, röa s¹ch, vß h¬i giËp.
− ThÞt lîn n¹c röa s¹ch, th¸i miÕng máng (hoÆc b¨m nhá).
− Cho thÞt vµo nðíc l·, ®un s«i, hít bät, nªm nðíc m¾m, muèi võa ¨n, cho
rau vµo ®un s«i kho¶ng 2 phót, cho chót m× chÝnh råi b¾c ra ngay.
(3) Yªu cÇu thµnh phÈm :
− Tr¹ng th¸i : Rau chÝn mÒm, tØ lÖ nðíc − çi lµ 1 − 1 ;
− Mµu s¾c : Rau xanh, nðíc trong ;
− Mïi vÞ : Canh th¬m mïi ®Æc trðng cña nguyªn liÖu, ®é ngät cao, vÞ võa ¨n.
(Theo Hai tr¨m mãn ¨n d©n téc)
25
C©u hái :
Khi cÇn thuyÕt minh çch lµm mét ®å vËt (hay çch nÊu mãn ¨n, may ¸o
quÇn,...), ngðêi ta thðêng nªu nh÷ng néi dung g× ? Çch lµm ®ðîc tr×nh bµy theo
tr×nh tù nµo ?
Ghi nhí
• Khi giíi thiÖu mét phð¬ng ph¸p (çch lµm) nµo, ngðêi viÕt ph¶i t×m
hiÓu, n¾m ch¾c phð¬ng ph¸p (çch lµm) ®ã.
• Khi thuyÕt minh, cÇn tr×nh bµy râ ®iÒu kiÖn, çch thøc, tr×nh tù,... lµm ra
s¶n phÈm vµ yªu cÇu chÊt lðîng ®èi víi s¶n phÈm ®ã.
• Lêi v¨n cÇn ng¾n gän, râ rµng.
II − LuyÖn tËp
1. H·y tù chän mét ®å ch¬i, trß ch¬i quen thuéc vµ lËp dµn bµi thuyÕt minh
çch lµm, çch ch¬i trß ch¬i ®ã. Yªu cÇu tr×nh bµy râ rµng, m¹ch l¹c.
2*. §äc bµi giíi thiÖu sau ®©y. H·y chØ ra çch ®Æt vÊn ®Ò, çc çch ®äc vµ ®Æc
biÖt lµ néi dung vµ hiÖu qu¶ cña phð¬ng ph¸p ®äc nhanh ®ðîc nªu trong bµi. Çc
sè liÖu trong bµi cã ý nghÜa g× ®èi víi viÖc giíi thiÖu phð¬ng ph¸p ®äc nhanh ?
Phð¬ng ph¸p ®äc nhanh
Ngµy nay, khoa häc ®· tiÕn nhanh, m¸y tÝnh ®iÖn tö vµ ngðêi m¸y ®· gióp
con ngðêi gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò, nhðng nã kh«ng thÓ thay thÕ con ngðêi vµ con
ngðêi vÉn lµ trung gian gi÷a tù nhiªn vµ m¸y mãc ; con ngðêi ®· lËp chð¬ng tr×nh
cho m¸y tÝnh vµ xö lÝ çc th«ng tin. Muèn lµm c«ng viÖc nµy, con ngðêi cÇn ph¶i
®äc ®Ó hiÓu ®iÒu ngðêi kh¸c viÕt, tÝch luü kiÕn thøc vµ tiÕt kiÖm thêi gian nghiªn
cøu. TÝnh ®Õn nay, trong 500 n¨m lÞch sö cña m×nh, ngµnh in thÕ giíi ®· xuÊt b¶n
h¬n 300 triÖu ®Çu s¸ch, h»ng n¨m cho ra ®êi 600 triÖu trang in. VËy ta ph¶i ®äc
nhð thÕ nµo trðíc nói tð liÖu nµy ?
NÕu h»ng ngµy, ta cø ®äc theo kiÓu th«ng thðêng víi tèc ®é 150 − 200
tõ/phót, th× trong toµn bé cuéc ®êi, ta chØ ®äc ®ðîc 2 − 3 ngh×n quyÓn s¸ch. Con
sè nµy lµ qu¸ Ýt ®èi víi nh÷ng ngðêi muèn tiÕn kÞp thêi ®¹i. Ngµy nay, mçi nhµ
26
nghiªn cøu cÇn ph¶i ®äc 50 − 100 ngh×n cuèn s¸ch trong c¶ cuéc ®êi. Râ rµng çch
®äc cò kh«ng gi¶i quyÕt ®ðîc vÊn ®Ò.
Cã nhiÒu çch ®äc kh¸c nhau : çch ®äc thµnh tiÕng vµ çch ®äc thÇm. §äc
thµnh tiÕng lµ tõ çc ch÷ ta ®äc thµnh vÇn, nhiÒu vÇn thµnh tõ, nhiÒu tõ thµnh c©u
vµ khi ®äc l¹i ph¶i ph¸t ©m.
Cã hai phð¬ng ph¸p ®äc thÇm quan träng nhÊt, ®ã lµ phð¬ng ph¸p ®äc theo
dßng vµ phð¬ng ph¸p ®äc ý.
Víi phð¬ng ph¸p thø nhÊt, çc tõ ®ðîc tiÕp nhËn nhð mét chuçi liªn tôc çc
dßng. §ã lµ çch ®äc cña nhiÒu ngðêi víi tèc ®é ®¹t tõ 150 − 200 tõ/phót.
Víi çch ®äc thø hai, ngðêi ®äc kh«ng ®äc theo tõng c©u mµ thu nhËn ý. Hä
®äc ý chung chøa trong bµi viÕt qua çc tõ chñ yÕu (tõ chñ ®Ò, tõ ch×a kho¸). §©y
lµ phð¬ng ph¸p tiªn tiÕn nhÊt v× nã cho phÐp ta thu nhËn th«ng tin cÇn thiÕt chøa
trong mét ®o¹n v¨n, mét trang s¸ch, läc bá nh÷ng th«ng tin kh«ng cÇn thiÕt.
Çch ®äc nµy gäi lµ ®äc nhanh, tøc lµ çch ®äc toµn bé khèi tõ, v× ngðêi ®äc
n¾m v÷ng nã, chØ cÇn mét çi nh×n ®· bao trïm lªn 6 − 7 dßng, vµ ®«i khi c¶ trang
vµ nhð thÕ thu nhËn th«ng tin nhiÒu mµ tèn Ýt thêi gian.
Nh÷ng ngðêi n¾m v÷ng çch ®äc nhanh kh«ng ®äc theo ®ðêng ngang mµ
m¾t hä lu«n lu«n chuyÓn ®éng theo ®ðêng däc tõ trªn xuèng dðíi. Víi çch ®äc
nµy, c¬ m¾t Ýt mái. Çch ®äc nhanh nµy kh«ng gièng kiÓu ®äc ®ðêng chÐo gãc
hay kiÓu ®äc çc dßng ®Çu cña mét ®o¹n v¨n. Víi çch ®äc míi, ta nh×n toµn bé
th«ng tin chøa trong trang s¸ch, ®äc toµn bé bµi viÕt vµ tiÕp thu toµn bé néi dung.
Phð¬ng ph¸p nµy ai còng häc ®ðîc nhðng ph¶i tËp trung cao, cã ý chÝ.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, çc phð¬ng ph¸p ®äc nhanh ®· ®ðîc phæ biÕn kh¸
réng nhðng nã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu míi l¹. Trong çc thêi k× kh¸c nhau trðíc ®©y,
çc nhµ chÝnh trÞ, nhµ v¨n lçi l¹c,... ®· ph¸t triÓn nã vµ hoµn toµn n¾m v÷ng nã. VÝ
dô : Na-p«-lª-«ng ®äc tèc ®é 2 000 tõ/phót, Ban-d¾c ®äc tèc ®é 4 000 tõ/phót,
M¸c-xim Go-r¬-ki ®äc mçi trang s¸ch chØ mÊt vµi gi©y. Cßn Lª-nin nhð lðít qua
trang s¸ch nhðng Ngðêi n¾m ch¾c ®ðîc néi dung. NhËn râ tÇm quan träng cña
phð¬ng ph¸p ®äc nhanh, ë Nga, MÜ vµ nhiÒu nðíc tiªn tiÕn kh¸c, çc líp d¹y ®äc
nhanh ®· ®ðîc më ngµy cµng nhiÒu. Sau khi dù çc líp nµy, ngðêi ®äc cã thÓ ®¹t
tèc ®é 1 500 tõ/phót, vµ ®èi víi nh÷ng bµi viÕt nhÑ nhµng, ®¬n gi¶n nhð truyÖn
trinh th¸m, tèc ®é ®äc cã thÓ lªn tíi 12 000 tõ/phót.
(Theo LÞch v¨n ho¸ tæng hîp 1987 − 1990)
27
Bµi 20
• C¶m nhËn ®ðîc niÒm vui cña B¸c Hå trong cuéc sèng çch m¹ng ®Çy
gian khæ ë P¸c Bã ®ðîc diÔn t¶ b»ng nh÷ng vÇn th¬ tø tuyÖt b×nh dÞ.
• Cñng cè vµ n©ng cao kiÕn thøc vÒ c©u cÇu khiÕn ®· häc ë TiÓu häc, n¾m
v÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng cña c©u cÇu khiÕn.
• BiÕt çch quan s¸t, t×m hiÓu, nghiªn cøu vµ viÕt bµi giíi thiÖu mét danh
lam th¾ng c¶nh. HÖ thèng ®ðîc kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh.
v¨n b¶n
Tøc c¶nh P¸c Bã(N)

S¸ng ra bê suèi, tèi vµo hang,
Ch¸o bÑ(1) rau m¨ng vÉn s½n sµng.
Bµn ®¸ ch«ng chªnh dÞch sö §¶ng(2),
Cuéc ®êi çch m¹ng thËt lµ sang.
Th¸ng 2 n¨m 1941
(Th¬ Hå Chñ tÞch, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1967)
Chó thÝch
(N) Th¸ng 2 − 1941, sau ba mð¬i n¨m b«n ba ho¹t ®éng çch m¹ng ë nðíc
ngoµi, B¸c Hå trë vÒ Tæ quèc, trùc tiÕp l·nh ®¹o phong trµo çch m¹ng trong
nðíc. Ngðêi sèng vµ lµm viÖc trong hoµn c¶nh hÕt søc gian khæ : ë trong hang
P¸c Bã, mét hang nói nhá s¸t biªn giíi ViÖt − Trung (thuéc huyÖn Hµ Qu¶ng, tØnh
Cao B»ng) ; thðêng ph¶i ¨n ch¸o ng«, m¨ng rõng thay c¬m ; bµn lµm viÖc lµ mét
phiÕn ®¸ bªn bê suèi c¹nh hang (®ðîc Ngðêi ®Æt tªn lµ suèi Lª-nin).
(1) BÑ : ng«.
(2) Sö §¶ng : ®©y lµ LÞch sö §¶ng Céng s¶n Liªn X«, ®ðîc B¸c dÞch v¾n t¾t ®Ó
lµm tµi liÖu häc tËp cho çn bé çch m¹ng khi ®ã.
28
B¸c Hå lµm viÖc trong hang nói
ë chiÕn khu ViÖt B¾c
1. Bµi th¬ thuéc thÓ th¬ g× ? H·y kÓ tªn mét sè bµi th¬ cïng thÓ th¬ nµy mµ
em ®· häc.
2. NhËn xÐt vÒ giäng ®iÖu chung cña bµi th¬. T©m tr¹ng cña B¸c Hå ë P¸c Bã
®ðîc biÓu hiÖn nhð thÕ nµo qua bµi th¬ ? V× sao B¸c l¹i c¶m thÊy cuéc sèng gian
khæ ®ã "thËt lµ sang" ?
3*. Qua bµi th¬, cã thÓ thÊy râ B¸c Hå c¶m thÊy vui thÝch, tho¶i m¸i khi sèng
gi÷a thiªn nhiªn. NguyÔn Tr·i còng tõng ca ngîi "thó l©m tuyÒn" (niÒm vui thó
®ðîc sèng víi rõng, suèi) trong bµi C«n S¬n ca. H·y cho biÕt "thó l©m tuyÒn" ë
NguyÔn Tr·i vµ ë B¸c Hå cã g× gièng vµ kh¸c nhau.
29
Ghi nhí
Tøc c¶nh P¸c Bã lµ bµi th¬ tø tuyÖt b×nh dÞ pha giäng vui ®ïa, cho thÊy
tinh thÇn l¹c quan, phong th¸i ung dung cña B¸c Hå trong cuéc sèng çch
m¹ng ®Çy gian khæ ë P¸c Bã. Víi Ngðêi, lµm çch m¹ng vµ sèng hoµ hîp
víi thiªn nhiªn lµ mét niÒm vui lín.
C¢U CÇU KHIÕN
I − §ÆC §IÓM h×nh thøc Vµ CHøC N¡NG
1. §äc nh÷ng ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) ¤ng l·o chµo con ç vµ nãi :
− Mô vî t«i l¹i næi c¬n ®iªn råi. Nã kh«ng muèn lµm bµ nhÊt phÈm phu nh©n
n÷a, nã muèn lµm n÷ hoµng.
Con ç tr¶ lêi :
− Th«i ®õng lo l¾ng. Cø vÒ ®i. Trêi phï hé l·o. Mô giµ sÏ lµ n÷ hoµng.
(¤ng l·o ®¸nh ç vµ con ç vµng)
b) T«i khãc nÊc lªn. MÑ t«i tõ ngoµi ®i vµo. MÑ vuèt tãc t«i vµ nhÑ nhµng d¾t
tay em Thuû :
− §i th«i con.
(Theo Kh¸nh Hoµi, Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª )
C©u hái :
− Trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u cÇu khiÕn ? §Æc ®iÓm h×nh thøc
nµo cho biÕt ®ã lµ c©u cÇu khiÕn ?
− C©u cÇu khiÕn trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn dïng ®Ó lµm g× ?
2. §äc to nh÷ng c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
a) − Anh lµm g× ®Êy ?
− Më cöa. H«m nay trêi nãng qu¸.
30
b) §ang ngåi viÕt thð, t«i bçng nghe tiÕng ai ®ã väng vµo :
− Më cöa !
C©u hái :
− Çch ®äc c©u "Më cöa !" trong (b) cã kh¸c víi çch ®äc c©u "Më cöa."
trong (a) kh«ng ?
− C©u "Më cöa !" trong (b) dïng ®Ó lµm g×, kh¸c víi c©u "Më cöa." trong (a)
ë chç nµo ?
Ghi nhí
• C©u cÇu khiÕn lµ c©u cã nh÷ng tõ cÇu khiÕn nhð : h·y, ®õng, chí,... ®i,
th«i, nµo,... hay ng÷ ®iÖu cÇu khiÕn ; dïng ®Ó ra lÖnh, yªu cÇu, ®Ò nghÞ,
khuyªn b¶o,...
• Khi viÕt, c©u cÇu khiÕn thðêng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm than, nhðng khi
ý cÇu khiÕn kh«ng ®ðîc nhÊn m¹nh th× cã thÓ kÕt thóc b»ng dÊu chÊm.
II − LUYÖN TËP
1. XÐt çc c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) H·y lÊy g¹o lµm b¸nh mµ lÔ Tiªn vð¬ng.
(B¸nh chðng, b¸nh giÇy)
b) ¤ng gi¸o hót trðíc ®i.

c) Nay chóng ta ®õng lµm g× n÷a, thö xem l·o MiÖng cã sèng ®ðîc kh«ng.
(Ch©n, Tay, Tai, M¾t, MiÖng)
C©u hái :
− §Æc ®iÓm h×nh thøc nµo cho biÕt nh÷ng c©u trªn lµ c©u cÇu khiÕn ?
− NhËn xÐt vÒ chñ ng÷ trong nh÷ng c©u trªn. Thö thªm, bít hoÆc thay ®æi chñ
ng÷ xem ý nghÜa cña çc c©u trªn thay ®æi nhð thÕ nµo.
31
2. Trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau, c©u nµo lµ c©u cÇu khiÕn ? NhËn xÐt sù kh¸c
nhau vÒ h×nh thøc biÓu hiÖn ý nghÜa cÇu khiÕn gi÷a nh÷ng c©u ®ã.
a) Th«i, im çi ®iÖu h¸t mða dÇm sïi sôt Êy ®i. §µo tæ n«ng th× cho chÕt !
b) ¤ng ®èc tð¬i cðêi nhÉn n¹i chê chóng t«i :

− Çc em ®õng khãc. Trða nay çc em ®ðîc vÒ nhµ c¬ mµ. Vµ ngµy mai l¹i
®ðîc nghØ c¶ ngµy n÷a.
(Thanh TÞnh, T«i ®i häc)
c) Cã anh chµng nä tÝnh t×nh rÊt keo kiÖt. Mét h«m, ®i ®ß qua s«ng, anh chµng
kh¸t nðíc bÌn cói xuèng, lÊy tay vôc nðíc s«ng uèng. Ch¼ng may qu¸ ®µ, anh ta
lén cæ xuèng s«ng. Mét ngðêi ngåi c¹nh thÊy thÕ, véi gi¬ tay ra, hÐt lªn :
− §ða tay cho t«i mau !
Anh chµng s¾p ch×m nghØm nhðng vÉn kh«ng chÞu n¾m tay ngðêi kia. Bçng
mét ngðêi cã vÎ quen biÕt anh chµng ch¹y l¹i, nãi :
− CÇm lÊy tay t«i nµy !
Tøc th×, anh ta cè ngoi lªn, n¾m chÆt lÊy tay ngðêi nä vµ ®ðîc cøu tho¸t [...].
(Theo Ng÷ v¨n 6, tËp mét)
3. So s¸nh h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u sau :

a) H·y cè ngåi dËy hóp Ýt ch¸o cho ®ì xãt ruét !
b) ThÇy em h·y cè ngåi dËy hóp Ýt ch¸o cho ®ì xãt ruét.
4. XÐt ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

DÕ Cho¾t nh×n t«i mµ r»ng :
− Anh ®· nghÜ thð¬ng em nhð thÕ th× hay lµ anh ®µo gióp cho em mét çi
ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo ®Õn b¾t n¹t th× em
ch¹y sang...
DÕ Cho¾t nãi víi DÕ MÌn c©u trªn nh»m môc ®Ých g× ? Cho biÕt v× sao trong
lêi nãi víi DÕ MÌn, DÕ Cho¾t kh«ng dïng nh÷ng c©u nhð :
32
− Anh h·y ®µo gióp em mét çi ng¸ch sang bªn nhµ anh !
− §µo ngay gióp em mét çi ng¸ch !
5. §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
§ªm nay mÑ kh«ng ngñ ®ðîc. Ngµy mai lµ ngµy khai trðêng, con vµo líp
Mét. MÑ sÏ ®ða con ®Õn trðêng, cÇm tay con d¾t qua çnh cæng, råi bu«ng tay mµ
nãi : "§i ®i con ! H·y can ®¶m lªn ! ThÕ giíi nµy lµ cña con. Bðíc qua çnh cæng
trðêng lµ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ më ra.".
(Theo Lý Lan, Cæng trðêng më ra)
C©u "§i ®i con ! " trong ®o¹n trÝch trªn vµ c©u "§i th«i con." trong ®o¹n trÝch
ë môc I.1.b (tr. 30) cã thÓ thay thÕ cho nhau ®ðîc kh«ng ? V× sao ?
thuyÕt minh vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh
I − Giíi thiÖu mét danh lam th¾ng c¶nh
§äc bµi giíi thiÖu sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
Hå Hoµn KiÕm vµ ®Òn Ngäc S¬n
NÕu tÝnh tõ khi hå Hoµn KiÕm cßn lµ mét ®o¹n cña dßng cò s«ng Hång ®Ó l¹i
sau khi s«ng chuyÓn dßng th× tíi nay hå ®· cã ®Õn vµi ngh×n tuæi. Nhðng çi tªn
Hoµn KiÕm th× míi cã tõ n¨m thÕ kØ nay. Trðíc ®ã, hå cã tªn lµ Lôc Thuû v× nðíc
hå bèn mïa xanh ng¾t. Tíi thÕ kØ XV cã tªn Hoµn KiÕm do sù tÝch Lª Lîi tr¶
gð¬m. TruyÖn kÓ r»ng Lª Lîi khi cßn ë Lam S¬n cã b¾t ®ðîc mét thanh gð¬m.
Gð¬m Êy lu«n ë bªn «ng trong suèt mðêi n¨m chinh chiÕn. Khi dÑp xong giÆc
Minh, vua Lª vÒ Th¨ng Long, mét h«m ngù thuyÒn d¹o ch¬i trªn hå Lôc Thuû,
bçng cã con rïa næi lªn, «ng rót gð¬m ra trá th× rïa liÒn ®íp ngay thanh gð¬m
mµ lÆn xuèng. Nhð vËy lµ vua tr¶ gð¬m cho trêi. V× vËy, hå cã tªn lµ Hoµn KiÕm,
gäi n«m na lµ Hå Gð¬m. Sau thuû qu©n dïng hå lµm n¬i luyÖn tËp nªn cã thªm
tªn lµ hå Thuû Qu©n.
Theo truyÒn thuyÕt th× ®êi Lª Th¸nh T«ng (nöa sau thÕ kØ XV) chç nay lµ gß
Th¸p Rïa tõng lµ §iÕu §µi tøc lµ n¬i vua ®Õn ngåi c©u ç. §Õn ®êi VÜnh Hùu,
chóa TrÞnh Giang lËp cung Kh¸nh Thuþ ë ®¶o Ngäc lµm n¬i hãng giã ngµy hÌ.
§Çu thÕ kØ XIX, mét ng«i chïa ®ðîc dùng lªn trªn nÒn cung Kh¸nh Thuþ cò vµ
cã tªn lµ chïa Ngäc S¬n. Ýt l©u sau, n¬i ®©y kh«ng thê PhËt n÷a mµ thê th¸nh
33
V¨n Xð¬ng (chñ vÒ v¨n chð¬ng, khoa cö) vµ §øc th¸nh TrÇn (tøc anh hïng TrÇn
Quèc TuÊn), do vËy ®ðîc ®æi gäi lµ ®Òn Ngäc S¬n. N¨m 1864, NguyÔn V¨n Siªu,
nhµ v¨n ho¸ lín cña Hµ Néi thêi ®ã, ®· ®øng ra söa sang l¹i toµn c¶nh. Trªn gß
Ngäc Béi, «ng x©y mét ngän th¸p h×nh bót l«ng, th©n th¸p cã t¹c ba ch÷ T¶ thanh
thiªn (cã nghÜa lµ viÕt lªn trêi xanh). §ã lµ Th¸p Bót. §i qua Th¸p Bót tíi mét cöa
cuèn gäi lµ §µi Nghiªn v× trªn cã ®Æt mét çi nghiªn mùc b»ng ®¸. Qua §µi
Nghiªn ®Õn cÇu Thª Hóc (cã nghÜa lµ n¬i ¸nh mÆt trêi ®Ëu l¹i). CÇu dÉn ®Õn cæng
®Òn Ngäc S¬n. §Òn cã ba nÕp, nÕp ngoµi lµ b¸i ®ðêng, nÕp gi÷a lµ n¬i thê V¨n
Xð¬ng vµ nÕp sau thê TrÇn Hðng §¹o. Trðíc mÆt b¸i ®ðêng lµ TrÊn Ba §×nh
(®×nh ch¾n sãng). Nh×n th¼ng vÒ hðíng nam lµ Th¸p Rïa. Th¸p chØ míi cã tõ cuèi
thÕ kØ XIX nhðng ®· trë thµnh biÓu tðîng quen thuéc cña Hå Gð¬m Hµ Néi.
Ngµy nay khu vùc quanh hå ®· thµnh tªn lµ Bê Hå, lµ n¬i nh©n d©n thñ ®«
d¹o ch¬i ngµy hÌ, n¬i ®ãn giao thõa, l¹i cßn lµ n¬i tæ chøc héi hoa ®¨ng − ®Ìn hoa,
ph¸o hoa − trong nh÷ng dÞp lÔ tÕt h»ng n¨m.
(Theo LÞch v¨n ho¸ tæng hîp 1987 − 1990)
C©u hái :
1. Bµi giíi thiÖu ®· gióp em hiÓu biÕt nh÷ng g× vÒ hå Hoµn KiÕm vµ ®Òn
Ngäc S¬n ?
2. Muèn viÕt bµi giíi thiÖu mét danh lam th¾ng c¶nh nhð vËy, cÇn cã nh÷ng
kiÕn thøc g× ?
3. Lµm thÕ nµo ®Ó cã kiÕn thøc vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh ?
4. Bµi viÕt ®ðîc s¾p xÕp theo bè côc, tr×nh tù nµo ? Theo em, bµi nµy cã thiÕu
sãt g× vÒ bè côc ?
5. Phð¬ng ph¸p thuyÕt minh ë ®©y lµ g× ?
Ghi nhí
• Muèn viÕt bµi giíi thiÖu vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh th× tèt nhÊt ph¶i
®Õn n¬i th¨m thó, quan s¸t hoÆc tra cøu s¸ch vë, hái han nh÷ng ngðêi
hiÓu biÕt vÒ n¬i Êy.
• Bµi giíi thiÖu nªn cã bè côc ®ñ ba phÇn. Lêi giíi thiÖu Ýt nhiÒu cã kÌm
theo miªu t¶, b×nh luËn th× sÏ hÊp dÉn h¬n ; tuy nhiªn, bµi giíi thiÖu ph¶i
dùa trªn c¬ së kiÕn thøc ®¸ng tin cËy vµ cã phð¬ng ph¸p thÝch hîp.
• Lêi v¨n cÇn chÝnh x¸c vµ biÓu c¶m.
34
II − LuyÖn tËp
1. LËp l¹i bè côc bµi giíi thiÖu Hå Hoµn KiÕm vµ ®Òn Ngäc S¬n mét çch
hîp lÝ.
2. NÕu muèn giíi thiÖu theo tr×nh tù tham quan hå Hoµn KiÕm vµ ®Òn Ngäc
S¬n tõ xa ®Õn gÇn, tõ ngoµi vµo trong th× nªn s¾p xÕp thø tù giíi thiÖu nhð thÕ
nµo ? H·y ghi ra giÊy.
3. NÕu viÕt l¹i bµi nµy theo bè côc ba phÇn, em sÏ chän nh÷ng chi tiÕt tiªu biÓu
nµo ®Ó lµm næi bËt gi¸ trÞ lÞch sö vµ v¨n ho¸ cña di tÝch, th¾ng c¶nh ?
4. Mét nhµ th¬ nðíc ngoµi gäi Hå Gð¬m lµ "chiÕc l½ng hoa xinh ®Ñp gi÷a lßng
Hµ Néi". Em cã thÓ sö dông c©u ®ã vµo phÇn nµo trong bµi viÕt cña m×nh ?
¤n tËp vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh
I − ¤n tËp lÝ thuyÕt
1. V¨n b¶n thuyÕt minh cã vai trß vµ t¸c dông nhð thÕ nµo trong ®êi sèng ?
2. V¨n b¶n thuyÕt minh cã nh÷ng tÝnh chÊt g× kh¸c víi v¨n b¶n tù sù, miªu
t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn ?
3. Muèn lµm tèt bµi v¨n thuyÕt minh, cÇn ph¶i chuÈn bÞ nh÷ng g× ? Bµi v¨n
thuyÕt minh ph¶i lµm næi bËt ®iÒu g× ?
4. Nh÷ng phð¬ng ph¸p thuyÕt minh nµo thðêng ®ðîc chó ý vËn dông ?
II − LuyÖn tËp
1. H·y nªu çch lËp ý vµ lËp dµn bµi ®èi víi çc ®Ò bµi sau :
a) Giíi thiÖu mét ®å dïng trong häc tËp hoÆc trong sinh ho¹t.
b) Giíi thiÖu mét danh lam th¾ng c¶nh ë quª hð¬ng em.
c) ThuyÕt minh vÒ mét v¨n b¶n, mét thÓ lo¹i v¨n häc mµ em ®· häc.
d) Giíi thiÖu çch lµm mét ®å dïng häc tËp (mét thÝ nghiÖm).
35
2. TËp viÕt ®o¹n v¨n theo çc ®Ò bµi sau :
a) Giíi thiÖu mét ®å dïng trong häc tËp hoÆc trong sinh ho¹t.
b) Giíi thiÖu mét danh lam th¾ng c¶nh ë quª hð¬ng em.
c) ThuyÕt minh vÒ mét v¨n b¶n, mét thÓ lo¹i v¨n häc ®¬n gi¶n (nhð v¨n b¶n
®Ò nghÞ, b¸o ço, thÓ th¬ lôc b¸t,...).
d) Giíi thiÖu mét loµi hoa (nhð hoa ®µo, hoa mai,...) hoÆc mét loµi c©y (nhð
c©y chuèi, c©y na,...).
e) ThuyÕt minh vÒ mét gièng vËt nu«i.
g) Giíi thiÖu mét s¶n phÈm, mét trß ch¬i mang b¶n s¾c ViÖt Nam (nhð chiÕc
nãn l¸, chiÕc ¸o dµi, trß ch¬i th¶ diÒu,...).
Bµi 21

• C¶m nhËn ®ðîc t×nh yªu thiªn nhiªn th¾m thiÕt vµ phong th¸i ung
dung trong bÊt k× hoµn c¶nh nµo cña Hå ChÝ Minh thÓ hiÖn qua bµi
Ng¾m tr¨ng. ThÊy ®ðîc ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña bµi th¬.
• C¶m nhËn ®ðîc ý nghÜa tð tðëng s©u s¾c cña bµi §i ®ðêng : tõ viÖc ®i
®ðêng nói mµ gîi ra bµi häc ®ðêng ®êi. HiÓu ®ðîc çch dïng biÓu tðîng
cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt cao cña bµi th¬.
• Cñng cè vµ n©ng cao kiÕn thøc vÒ c©u c¶m th¸n vµ c©u trÇn thuËt ®·
häc ë TiÓu häc, n¾m v÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng cña hai kiÓu
c©u nµy.
• VËn dông kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh ®Ó lµm tèt bµi tËp lµm v¨n
sè 5.
36
v¨n b¶n
Ng¾m tr¨ng
(Väng nguyÖt)
Phiªn ©m
Ngôc trung v« töu diÖc v« hoa,
§èi thö lð¬ng tiªu n¹i nhðîc hµ ?
Nh©n hðíng song tiÒn kh¸n minh nguyÖt,
NguyÖt tßng song khÝch kh¸n thi gia.
DÞch nghÜa
Trong tï kh«ng rðîu còng kh«ng hoa,
Trðíc c¶nh ®Ñp ®ªm nay biÕt lµm thÕ nµo ?
Ngðêi hðíng ra trðíc song ng¾m tr¨ng s¸ng,
Tõ ngoµi khe cöa, tr¨ng ng¾m nhµ th¬.
(Väng : ng¾m, nguyÖt : tr¨ng, ngôc : nhµ tï, trung : trong, v« : kh«ng, töu : rðîu, diÖc : còng,
hoa : hoa, ®èi : ®øng trðíc, ®èi víi, hðíng vÒ, thö : nµy, lð¬ng : tèt lµnh, ë ®©y cã nghÜa lµ ®Ñp,
tiªu : ®ªm, n¹i nhðîc hµ : biÕt lµm thÕ nµo, nh©n : ngðêi, hðíng : hðíng vÒ phÝa, song : cöa sæ, tiÒn :
trðíc, trðíc khi, kh¸n : xem, nh×n, minh : s¸ng, tßng : tõ, theo, khÝch : khe, chç hë, thi gia : nhµ th¬.)
DÞch th¬ (b¶n dÞch cña Nam Tr©n)

Trong tï kh«ng rðîu còng kh«ng hoa,
C¶nh ®Ñp ®ªm nay, khã h÷ng hê ;
Ngðêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ,
Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬.
(Hå ChÝ Minh, NhËt kÝ trong tï (N),
Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 3,
NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000)
Chó thÝch
(N) Th¸ng 8 − 1942, Hå ChÝ Minh tõ P¸c Bã (Cao B»ng) bÝ mËt lªn ®ðêng sang
Trung Quèc ®Ó tranh thñ sù viÖn trî quèc tÕ cho çch m¹ng ViÖt Nam. Khi ®Õn
37
thÞ trÊn Tóc Vinh th× Ngðêi bÞ chÝnh quyÒn ®Þa phð¬ng b¾t gi÷, råi bÞ gi¶i tíi gi¶i
lui gÇn 30 nhµ giam cña 13 huyÖn thuéc tØnh Qu¶ng T©y, bÞ ®µy ®o¹ cùc khæ h¬n
mét n¨m trêi. Trong nh÷ng ngµy ®ã, Ngðêi ®· viÕt NhËt kÝ trong tï b»ng th¬ ch÷
H¸n, gåm 133 bµi, phÇn lín lµ th¬ tø tuyÖt. Ngoµi b×a tËp th¬, Ngðêi viÕt mÊy c©u
®Ò tõ (b¶n dÞch cña Nam Tr©n) :
Th©n thÓ ë trong lao,
Tinh thÇn ë ngoµi lao ;
Muèn nªn sù nghiÖp lín,
Tinh thÇn cµng ph¶i cao.
Tuy B¸c Hå viÕt NhËt kÝ trong tï chØ ®Ó "ng©m ngîi cho khu©y" trong khi ®îi
tù do, tËp th¬ vÉn cho thÊy râ t©m hån cao ®Ñp, ý chÝ çch m¹ng phi thðêng vµ
tµi n¨ng th¬ xuÊt s¾c cña Ngðêi. Cã thÓ nãi NhËt kÝ trong tï lµ mét viªn ngäc quý
trong kho tµng v¨n häc d©n téc.

1. §äc kÜ phÇn phiªn ©m, phÇn dÞch nghÜa vµ phÇn gi¶i nghÜa ch÷ H¸n ®Ó hiÓu
chÝnh x¸c tõng c©u trong bµi th¬. Häc thuéc b¶n dÞch th¬ vµ nhËn xÐt vÒ çc c©u
th¬ dÞch.
2. ë bµi th¬ nµy, B¸c Hå ng¾m tr¨ng trong hoµn c¶nh nhð thÕ nµo ? V× sao B¸c
l¹i nãi ®Õn c¶nh "Trong tï kh«ng rðîu còng kh«ng hoa" ? Qua hai c©u ®Çu, em
thÊy B¸c cã t©m tr¹ng ra sao trðíc c¶nh tr¨ng ®Ñp ngoµi trêi ?
3. Trong hai c©u th¬ cuèi cña bµi th¬ ch÷ H¸n, sù s¾p xÕp vÞ trÝ çc tõ nh©n
(vµ thi gia), song, nguyÖt (vµ minh nguyÖt) cã g× ®¸ng chó ý ? Sù s¾p xÕp nhð vËy
vµ viÖc ®Æt hai c©u dðíi d¹ng ®èi nhau cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nhð thÕ nµo ?
4. Qua bµi th¬, em thÊy h×nh ¶nh B¸c Hå hiÖn ra nhð thÕ nµo ?
5*. Nhµ phª b×nh v¨n häc Hoµi Thanh nhËn xÐt : "Th¬ B¸c ®Çy tr¨ng". H·y
chÐp l¹i nh÷ng bµi th¬ B¸c Hå viÕt vÒ tr¨ng mµ em biÕt (chó ý ghi râ thêi ®iÓm
s¸ng t¸c mçi bµi). Cuéc "ng¾m tr¨ng" trong bµi Väng nguyÖt vµ h×nh ¶nh tr¨ng
®ðîc thÓ hiÖn trong çc bµi th¬ kh¸c cña B¸c cã g× ®¸ng chó ý ?
Ghi nhí
Ng¾m tr¨ng lµ bµi th¬ tø tuyÖt gi¶n dÞ mµ hµm sóc, cho thÊy t×nh yªu
thiªn nhiªn ®Õn say mª vµ phong th¸i ung dung cña B¸c Hå ngay c¶ trong
c¶nh ngôc tï cùc khæ tèi t¨m.
38
V¨n b¶n (Tù häc cã hðíng dÉn)
§i ®ðêng
(TÈu lé)
Phiªn ©m
TÈu lé tµi tri tÈu lé nan,
Trïng san chi ngo¹i hùu trïng san ;
Trïng san ®¨ng ®¸o cao phong hËu,
V¹n lÝ dð ®å cè miÖn gian.
DÞch nghÜa
Cã ®i ®ðêng míi biÕt ®ðêng ®i khã,
HÕt líp nói nµy l¹i tiÕp ®Õn líp nói kh¸c ;
Khi ®· vðît çc líp nói lªn ®Õn ®Ønh cao chãt,
Th× mu«n dÆm nðíc non thu c¶ vµo trong tÇm m¾t.
(TÈu : ®i, ch¹y, lé : ®ðêng, tµi : míi, tri : biÕt, nan : khã, trïng : nhiÒu líp chång lªn nhau, san
(s¬n) : nói, chi : quan hÖ tõ nèi çc phÇn trong mét côm tõ, thðêng chØ sù së h÷u, ngo¹i : ngoµi, hùu :
l¹i, l¹i lÇn n÷a, ®¨ng : lªn, ®¸o : ®Õn, cao : cao, phong : ®Ønh nói, chám nói, hËu : sau, sau khi, v¹n :
v¹n, lÝ : dÆm, dð ®å : b¶n ®Þa ®å, l·nh thæ, cè miÖn gian (cè : quay ®Çu nh×n, miÖn : ®ða m¾t nh×n,
gian : kho¶ng gi÷a, trong kho¶ng) : trong tÇm m¾t, trong tÇm nh×n.)
DÞch th¬ (b¶n dÞch cña Nam Tr©n)

§i ®ðêng míi biÕt gian lao(1),
Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng(2) ;
Nói cao lªn ®Õn tËn cïng,
Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng(3) nðíc non.
(Hå ChÝ Minh, NhËt kÝ trong tï,
Hå ChÝ Minh toµn tËp, S®d)
Chó thÝch
(1) Gian lao : gian khæ, vÊt v¶.

(2) TrËp trïng : cã h×nh thÕ líp líp nèi tiÕp nhau thµnh d·y dµi vµ cao thÊp
kh«ng ®Òu.
(3) Trïng : ë ®©y cã nghÜa lµ tÇng, líp gièng nhau nèi tiÕp nhau.
39
1. §äc kÜ çc phÇn phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬, chó thÝch ®Ó hiÓu râ nghÜa
çc c©u th¬.
2. T×m hiÓu kÕt cÊu bµi th¬. (Gîi ý : dùa vµo m« h×nh kÕt cÊu bµi tø tuyÖt
§ðêng luËt − khai, thõa, chuyÓn, hîp − ®· ®ðîc biÕt ë líp dðíi ; chó ý mèi liªn
hÖ l«-gÝc gi÷a çc c©u th¬ vµ vÞ trÝ cña c©u thø ba.)
3. ViÖc sö dông çc ®iÖp ng÷ trong bµi th¬ (c¶ ë b¶n ch÷ H¸n vµ b¶n dÞch th¬)
cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nhð thÕ nµo ?
4. Ph©n tÝch c©u 2 vµ c©u 4 ®Ó lµm râ nçi gian lao cña ngðêi ®i ®ðêng nói vµ
niÒm vui sðíng cña ngðêi ®øng trªn cao ng¾m c¶nh. Hai c©u th¬ nµy, ngoµi ý
nghÜa miªu t¶, cßn ngô ý g× n÷a kh«ng ?
5. Theo em, ®©y cã ph¶i lµ bµi th¬ t¶ c¶nh, kÓ chuyÖn kh«ng ? V× sao ? H·y
nªu v¾n t¾t néi dung ý nghÜa bµi th¬.
Ghi nhí
§i ®ðêng lµ bµi th¬ tø tuyÖt gi¶n dÞ mµ hµm sóc, mang ý nghÜa tð

tðëng s©u s¾c ; tõ viÖc ®i ®ðêng nói ®· gîi ra ch©n lÝ ®ðêng ®êi : vðît
qua gian lao chång chÊt sÏ tíi th¾ng lîi vÎ vang.
§äc thªm
"NhËt kÝ trong tï" vµ th¬ Hå ChÝ Minh ë P¸c Bã
Ngay tõ sau khi vÒ nðíc (th¸ng 2 − 1941) ®Õn ngµy Tæng khëi nghÜa, sèng rÊt
gian khæ ë trong P¸c Bã (Cao B»ng), vÞ l·nh tô tèi cao cña d©n téc ®· ch¨m chØ
lÆng lÏ lµm rÊt nhiÒu bµi ca kªu gäi çc tÇng líp ®ång bµo tham gia MÆt trËn
ViÖt Minh ®¸nh giÆc cøu nðíc, tuyªn truyÒn cho ®ðêng lèi ®oµn kÕt b»ng nh÷ng
h×nh ¶nh ngô ng«n gi¶n dÞ (Hßn ®¸, Con ço vµ tæ ong, Bµi ca sîi chØ), tuyªn
truyÒn cho chiÕn tranh du kÝch (Bµi ca du kÝch), phæ biÕn "lÞch sö nðíc ta", "®Þa lÝ
nðíc ta"... nhð mét çn bé tuyªn truyÒn v« danh. Nh÷ng s¸ng t¸c ®ã cã khi chØ lµ
40
nh÷ng c©u bÎ vÇn ®Ó dÔ nhí, dÔ truyÒn miÖng nhðng ®· lµm lay ®éng lßng ngðêi
m¹nh mÏ. Dï thÕ nµo, thø v¨n chð¬ng quªn m×nh lµ v¨n chð¬ng, ®ðîc viÕt bëi
mét bËc ®¹i bót nhðng ®· vðît lªn trªn mäi quyÒn lùc cña v¨n chð¬ng ®ã vÉn
lµm ta xóc ®éng vµ mang ®Çy ý nghÜa.
Bªn c¹nh th¬ ca tuyªn truyÒn ®ðîc s¸ng t¸c mét çch bÒn bØ, dåi dµo, thêi k×
nµy, Hå ChÝ Minh cßn cã m¶ng th¬ tr÷ t×nh nghÖ thuËt ®Æc s¾c.
§ã lµ mÊy bµi th¬ tø tuyÖt lµm r¶i r¸c trong nh÷ng ngµy ë rõng P¸c Bã :
P¸c Bã hïng vÜ, Tøc c¶nh P¸c Bã, Suèi Lª-nin, Thðíng s¬n (Lªn nói),... ë chïm
th¬ nµy, g©y Ên tðîng ®Ëm nhÊt lµ h×nh ¶nh vÞ l·nh tô çch m¹ng trong cuéc sèng
bÝ mËt ®Çy gian khæ vµo mét thêi k× b·o t¸p cña lÞch sö, l¹i ®ång thêi, thËt sù lµ
mét "kh¸ch l©m tuyÒn", sèng hoµ hîp nhÞp nhµng víi suèi rõng hang ®éng, mang
d¸ng dÊp ung dung nhð mét Èn sÜ(a), ®¹o sÜ(b) vµ chøa chan t©m hån thi sÜ...
§ã lµ tËp NhËt kÝ trong tï, nhð çch nãi hãm hØnh cña §Æng Thai Mai, mét
thi phÈm cã ®ðîc do sù "lì tay ®¸nh r¬i vµo kho tµng v¨n häc, nhð mét cö chØ
®ïa, mét hµnh ®éng ngÉu nhiªn..."(c) cña Hå ChÝ Minh. Ngðêi chiÕn sÜ vÜ ®¹i mµ
®Êu tranh trë thµnh lÏ sèng, thµnh nhÞp sèng h»ng ngµy Êy ®· khæ t©m v« h¹n v×
cø sèng nhµn, nhµn qu¸ ®çi trong tï, gi÷a lóc Tr¸ng sÜ ®ua nhau ra mÆt trËn −
Hoµn cÇu löa bèc rùc trêi xanh, ®µnh ph¶i ng©m ngîi cho khu©y phÇn nµo nçi sèt
ruét mong sím trë vÒ vÞ trÝ chiÕn ®Êu. Vµ h¬n mét tr¨m bµi th¬ nhËt kÝ ®ðîc viÕt
ra chØ ®Ó cho khu©y Êy l¹i thËt sù lµ mét t¸c phÈm v¨n chð¬ng v« gi¸.
§óng nhð Xu©n DiÖu nhËn xÐt : "Çi hay v« song cña tËp th¬ lµ chÊt ngðêi
céng s¶n Hå ChÝ Minh".
"ChÊt ngðêi céng s¶n Hå ChÝ Minh" − ®ã lµ tÊm lßng nh©n ¸i mªnh m«ng mµ
s©u th¼m, mét t×nh thð¬ng quªn m×nh. Ngðêi hÇu nhð kh«ng bËn t©m tíi nh÷ng
n«ng nçi khæ cùc ghª gím mµ b¶n th©n ®ang ph¶i chÞu ®ùng, nhðng l¹i hÕt søc
nh¹y bÐn ®Ó c¶m th«ng s©u xa víi mäi vui buån sðíng khæ cña nh÷ng ngðêi tï
(a) Èn sÜ : ngðêi ®i ë Èn, l¸nh ®êi.

(b) §¹o sÜ : ngðêi tu tiªn.
(c) §Æng Thai Mai, §äc l¹i tËp th¬ "Ngôc trung nhËt kÝ", trong T¹p chÝ V¨n häc, 5 − 1970. C©u
nµy ý nãi NhËt kÝ trong tï ra ®êi mét çch ngÉu nhiªn, v× trðíc ®ã, Hå ChÝ Minh ®©u cã ý ®Þnh s¸ng
t¸c tËp th¬ !
41
chung quanh, hay cña nh÷ng ngðêi n«ng d©n, ngðêi phu ®ðêng b¾t gÆp trªn
®ðêng chuyÓn lao.
"ChÊt ngðêi" Êy cßn thÓ hiÖn ë tinh thÇn "thÐp" vÜ ®¹i cña ngðêi chiÕn sÜ, mét
mÆt s«i sôc kh¸t khao chiÕn ®Êu, ®ªm ngµy mong mái tù do ®Ó tung bay vµo b·o
t¸p çch m¹ng, mÆt kh¸c, l¹i ung dung b×nh tÜnh, cã phong th¸i mét triÕt nh©n(a),
ch¼ng nh÷ng kh«ng hÒ nao nóng mµ cßn vðît lªn rÊt cao trªn tÊt c¶ mäi thø cïm
xÝch cña nhµ tï ®Þa ngôc trÇn gian. Do ®ã, ta hiÓu v× sao trong chuçi ngµy bÞ tï
®µy, Hå ChÝ Minh võa c¶m thÊy ®au khæ v« h¹n v× mÊt tù do, ®ªm ngµy mong
mái tù do tíi ch¸y ruét, l¹i võa c¶m thÊy m×nh lµ "ngðêi tù do", lµ "kh¸ch tiªn"
trong tï :
Tù do tiªn kh¸ch trªn trêi
BiÕt ch¨ng trong ngôc cã ngðêi kh¸ch tiªn ?
"ChÊt ngðêi" Êy cßn thÓ hiÖn ë tÊm lßng yªu nðíc, thð¬ng nðíc ch¸y báng
cña con ngðêi mang tªn ¸i Quèc. Qua cuèn nhËt kÝ, cã thÓ thÊy hÇu nhð kh«ng
lóc nµo, con ngðêi Êy kh«ng ®au ®¸u nçi niÒm ®Êt nðíc. Khi bÞ nhèt trong ngôc
hay khi bÞ gi¶i ®i trªn ®ðêng, khi nghe tiÕng s¸o hay khi ng¾m "cµnh l¸", "võng
hång", khi khoÎ còng nhð khi "èm nÆng", lóc "kh«ng ngñ ®ðîc" còng nhð khi
"võa chîp m¾t"..., hÇu nhð lóc nµo NguyÔn ¸i Quèc còng day døt nghÜ vÒ "®Êt
ViÖt c¶nh lÇm than". Ngðêi ®· "hoµ lÖ thµnh th¬" ®Ó nãi vÒ nçi niÒm cè quèc tha
hð¬ng(b) xãt xa ®ã.
Vµ trong "chÊt ngðêi céng s¶n" Êy ®ång thêi cßn cã chÊt ngðêi nghÖ sÜ thËt sù.
Hå ChÝ Minh ®· xèn xang bèi rèi trðíc mét ®ªm tr¨ng ®Ñp vµ ®· ®Ó t©m hån vðît
ngôc t×m ®Õn giao hoµ víi vÇng tr¨ng − Lßng theo vêi vîi m¶nh tr¨ng thu −,
®· b©ng khu©ng l¾ng nghe mét tiÕng chu«ng chïa, tiÕng s¸o trÎ ch¨n tr©u, ®· ©u
yÕm dâi theo mét çnh chim bay vÒ rõng, mét chßm m©y l¬ löng lðng trêi lóc
hoµng h«n... trong khi b¶n th©n ®ang bÞ trãi gi¶i trªn ®ðêng.
Tõ chÊt ngðêi tuyÖt vêi ®ã mµ cã chÊt th¬ tuyÖt vêi ®ã. NhËt kÝ trong tï cho
thÊy mét phong çch(c) th¬ võa rÊt ®éc ®¸o võa ®a d¹ng, nhiÒu mµu s¾c thÈm mÜ,
(a) TriÕt nh©n : nhµ triÕt häc, ngðêi nghiªn cøu vÒ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña thÕ giíi,
thðêng dïng chØ ngðêi th«ng th¸i ®ðîc quý träng.
(b) Cè quèc : ®Êt nðíc ®· xa çch ; tha hð¬ng : quª ngðêi.
(c) Phong çch : nh÷ng nÐt riªng ®éc ®¸o trong s¸ng t¸c cña mét nghÖ sÜ.
42
®· kÕt hîp thËt hµi hoµ nh÷ng yÕu tè tðëng nhð m©u thuÉn : gi¶n dÞ v« cïng mµ
còng hµm sóc v« cïng, cæ ®iÓn rÊt mùc vµ hiÖn ®¹i còng rÊt mùc, võa hiÖn thùc
tíi nghiªm ngÆt, trÇn trôi, võa l·ng m¹n bay bæng, rùc rì, võa s¸ng ngêi chÊt thÐp
võa man m¸c chÊt th¬...
(NguyÔn Hoµnh Khung, Mét mïa th¬ ré në,
trong Th¬ ViÖt Nam 1930 − 1945,
NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1994)
C¢U C¶M TH¸N
§äc nh÷ng ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) Hìi ¬i l·o H¹c ! Th× ra ®Õn lóc cïng l·o còng cã thÓ lµm liÒu nhð ai hÕt...
Mét ngðêi nhð thÕ Êy !... Mét ngðêi ®· khãc v× trãt lõa mét con chã !... Mét ngðêi
nhÞn ¨n ®Ó tiÒn l¹i lµm ma, bëi kh«ng muèn liªn luþ ®Õn hµng xãm, l¸ng giÒng...
Con ngðêi ®¸ng kÝnh Êy b©y giê còng theo gãt Binh Tð ®Ó cã ¨n ð ? Cuéc ®êi qu¶
thËt cø mçi ngµy mét thªm ®¸ng buån...
b) Nµo ®©u nh÷ng ®ªm vµng bªn bê suèi

Ta lÆng ng¾m giang s¬n ta ®æi míi ?
− Than «i ! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u ?
C©u hái :
− Trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u c¶m th¸n ?
43
− §Æc ®iÓm h×nh thøc nµo cho biÕt ®ã lµ c©u c¶m th¸n ?
− C©u c¶m th¸n dïng ®Ó lµm g× ? Khi viÕt ®¬n, biªn b¶n, hîp ®ång hay tr×nh
bµy kÕt qu¶ gi¶i mét bµi to¸n,... cã thÓ dïng c©u c¶m th¸n kh«ng ? V× sao ?
Ghi nhí
• C©u c¶m th¸n lµ c©u cã nh÷ng tõ ng÷ c¶m th¸n nhð : «i, than «i, hìi ¬i,
chao ¬i («i), trêi ¬i ; thay, biÕt bao, xiÕt bao, biÕt chõng nµo,... dïng ®Ó
béc lé trùc tiÕp c¶m xóc cña ngðêi nãi (ngðêi viÕt) ; xuÊt hiÖn chñ yÕu
trong ng«n ng÷ nãi h»ng ngµy hay ng«n ng÷ v¨n chð¬ng.
• Khi viÕt, c©u c¶m th¸n thðêng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm than.
II − LUYÖN TËP
1. H·y cho biÕt çc c©u trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau cã ph¶i ®Òu lµ c©u c¶m
th¸n kh«ng. V× sao ?
a) Than «i ! Søc ngðêi khã lßng ®Þch næi víi søc trêi ! ThÕ ®ª kh«ng sao cù l¹i
®ðîc víi thÕ nðíc ! Lo thay ! Nguy thay ! Khóc ®ª nµy háng mÊt.
b) Hìi c¶nh rõng ghª gím cña ta ¬i !
c) Chao «i, cã biÕt ®©u r»ng : hung h¨ng, hèng h¸ch l¸o chØ tæ ®em th©n mµ
tr¶ nî cho nh÷ng cö chØ ngu d¹i cña m×nh th«i. T«i ®· ph¶i tr¶i c¶nh nhð thÕ.
Tho¸t n¹n råi, mµ cßn ©n hËn qu¸, ©n hËn m·i.
2. Ph©n tÝch t×nh c¶m, c¶m xóc ®ðîc thÓ hiÖn trong nh÷ng c©u sau ®©y. Cã thÓ
xÕp nh÷ng c©u nµy vµo kiÓu c©u c¶m th¸n ®ðîc kh«ng ? V× sao ?
a) Ai lµm cho bÓ kia ®Çy
Cho ao kia c¹n cho gÇy cß con ?
(Ca dao)
44
b) Xanh kia th¨m th¼m tõng trªn
V× ai g©y dùng cho nªn nçi nµy ?
(Chinh phô ng©m khóc)
c) T«i cã chê ®©u, cã ®îi ®©u ;

§em chi xu©n l¹i gîi thªm sÇu.
(ChÕ Lan Viªn, Xu©n)
d) Anh mµ chÕt lµ chØ t¹i çi téi ng«ng cuång d¹i dét cña t«i. T«i biÕt lµm thÕ
nµo b©y giê ?
3. §Æt hai c©u c¶m th¸n ®Ó béc lé c¶m xóc :

a) Trðíc t×nh c¶m cña mét ngðêi th©n dµnh cho m×nh.
b) Khi nh×n thÊy mÆt trêi mäc.
4. H·y nh¾c l¹i ®Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng cña c©u nghi vÊn, c©u cÇu
khiÕn vµ c©u c¶m th¸n.
C¢U TRÇN THUËT
§äc çc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) LÞch sö ta ®· cã nhiÒu cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i chøng tá tinh thÇn yªu nðíc
cña d©n ta. Chóng ta cã quyÒn tù hµo v× nh÷ng trang lÞch sö vÎ vang thêi ®¹i
Bµ Trðng, Bµ TriÖu, TrÇn Hðng §¹o, Lª Lîi, Quang Trung,... Chóng ta ph¶i ghi
nhí c«ng lao cña çc vÞ anh hïng d©n téc, v× çc vÞ Êy lµ tiªu biÓu cña mét d©n téc
anh hïng.
(Hå ChÝ Minh, Tinh thÇn yªu nðíc cña nh©n d©n ta)
b) Thèt nhiªn mét ngðêi nhµ quª, m×nh mÈy lÊm l¸p, quÇn ¸o ðít ®Çm, tÊt t¶
ch¹y x«ng vµo, thë kh«ng ra lêi :
− BÈm... quan lín... ®ª vì mÊt råi !
45
c) Cai Tø lµ mét ngðêi ®µn «ng thÊp vµ gÇy, tuæi ®é bèn l¨m, n¨m mð¬i. MÆt
l·o vu«ng nhðng hai m¸ hãp l¹i.
(Lan Khai, LÇm than)
d) ¤i Tµo Khª ! Nðíc Tµo Khª lµm ®¸ mßn ®Êy ! Nhðng dßng nðíc Tµo Khª
kh«ng bao giê c¹n chÝnh lµ lßng chung thuû cña ta !
(Nguyªn Hång, Mét tuæi th¬ v¨n)
C©u hái :
− Nh÷ng c©u nµo trong çc ®o¹n trÝch trªn kh«ng cã ®Æc ®iÓm h×nh thøc cña
c©u nghi vÊn, c©u cÇu khiÕn hoÆc c©u c¶m th¸n ?
− Nh÷ng c©u nµy dïng ®Ó lµm g× ?
− Trong çc kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n vµ trÇn thuËt, kiÓu c©u
nµo ®ðîc dïng nhiÒu nhÊt ? V× sao ?
Ghi nhí
• C©u trÇn thuËt kh«ng cã ®Æc ®iÓm h×nh thøc cña çc kiÓu c©u nghi vÊn,
cÇu khiÕn, c¶m th¸n ; thðêng dïng ®Ó kÓ, th«ng b¸o, nhËn ®Þnh, miªu t¶,...
Ngoµi nh÷ng chøc n¨ng chÝnh trªn ®©y, c©u trÇn thuËt cßn dïng ®Ó
yªu cÇu, ®Ò nghÞ hay béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc,... (vèn lµ chøc n¨ng chÝnh
cña nh÷ng kiÓu c©u kh¸c).
• Khi viÕt, c©u trÇn thuËt thðêng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm, nhðng ®«i khi
nã cã thÓ kÕt thóc b»ng dÊu chÊm than hoÆc dÊu chÊm löng.
• §©y lµ kiÓu c©u c¬ b¶n vµ ®ðîc dïng phæ biÕn nhÊt trong giao tiÕp.
II − LUYÖN TËP
1. H·y x¸c ®Þnh kiÓu c©u vµ chøc n¨ng cña nh÷ng c©u sau ®©y :
a) ThÕ råi DÕ Cho¾t t¾t thë. T«i thð¬ng l¾m. Võa thð¬ng võa ¨n n¨n téi m×nh.
46
b) M· Lð¬ng nh×n c©y bót b»ng vµng s¸ng lÊp l¸nh, em sung sðíng reo lªn :
− C©y bót ®Ñp qu¸ ! Ch¸u c¶m ¬n «ng ! C¶m ¬n «ng !
(C©y bót thÇn)
2. §äc c©u thø hai trong phÇn dÞch nghÜa bµi th¬ Ng¾m tr¨ng cña Hå ChÝ Minh
(Trðíc c¶nh ®Ñp ®ªm nay biÕt lµm thÕ nµo ?) vµ c©u thø hai trong phÇn dÞch th¬
(C¶nh ®Ñp ®ªm nay, khã h÷ng hê). Cho nhËn xÐt vÒ kiÓu c©u vµ ý nghÜa cña hai
c©u ®ã.
3. X¸c ®Þnh ba c©u sau ®©y thuéc kiÓu c©u nµo vµ ®ðîc sö dông ®Ó lµm g×.
H·y nhËn xÐt sù kh¸c biÖt vÒ ý nghÜa cña nh÷ng c©u nµy.
a) Anh t¾t thuèc l¸ ®i !
b) Anh cã thÓ t¾t thuèc l¸ ®ðîc kh«ng ?
c) Xin lçi, ë ®©y kh«ng ®ðîc hót thuèc l¸.
4. Nh÷ng c©u sau ®©y cã ph¶i lµ c©u trÇn thuËt kh«ng ? Nh÷ng c©u nµy dïng
®Ó lµm g× ?
a) §ªm nay, ®Õn phiªn anh canh miÕu thê, ngÆt v× cÊt dë mÎ rðîu, em chÞu
khã thay anh, ®Õn s¸ng th× vÒ.
(Th¹ch Sanh)
b) Tuy thÕ, nã vÉn kÞp th× thÇm vµo tai t«i : "Em muèn c¶ anh cïng ®i
nhËn gi¶i.".
(T¹ Duy Anh, Bøc tranh cña em g¸i t«i)
5. §Æt c©u trÇn thuËt dïng ®Ó høa hÑn, xin lçi, c¶m ¬n, chóc mõng, cam ®oan.
6. ViÕt mét ®o¹n ®èi tho¹i ng¾n cã sö dông c¶ bèn kiÓu c©u ®· häc.
ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 5 −

v¨n thuyÕt minh (lµm t¹i líp)
I − §Ò bµi
Mét trong çc ®Ò bµi ë môc II.2, trang 36 − bµi ¤n tËp vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh.
47
II − Yªu cÇu
Lµm ®óng theo yªu cÇu cña bµi v¨n thuyÕt minh, kh«ng l¹c sang bµi v¨n tù
sù, miªu t¶ hay biÓu c¶m thuÇn tuý. Bµi viÕt kho¶ng 800 ch÷, tr×nh bµy cã bè côc,
thø tù m¹ch l¹c, chuÈn x¸c, dÔ hiÓu.
Bµi 22
• ThÊy ®ðîc ChiÕu dêi ®« ph¶n ¸nh kh¸t väng vÒ mét ®Êt nðíc ®éc lËp,
thèng nhÊt vµ khÝ ph¸ch cña d©n téc §¹i ViÖt ®ang trªn ®µ lín m¹nh.
ThÊy ®ðîc kÕt cÊu chÆt chÏ, çch lËp luËn giµu søc thuyÕt phôc cña t¸c
phÈm. N¾m ®ðîc ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ chøc n¨ng cña thÓ chiÕu.
• N¾m ®ðîc ®Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng cña c©u phñ ®Þnh.
• Bðíc ®Çu biÕt vËn dông kÜ n¨ng lµm v¨n thuyÕt minh ®Ó giíi thiÖu mét
di tÝch hoÆc th¾ng c¶nh cña quª hð¬ng.
V¨n b¶n
ChiÕu dêi ®«
(Thiªn ®« chiÕu)
Xða nhµ Thð¬ng ®Õn vua Bµn Canh(1) n¨m lÇn dêi ®«(2) ; nhµ Chu ®Õn vua
Thµnh Vð¬ng(3) còng ba lÇn dêi ®«(4). Ph¶i ®©u çc vua thêi Tam ®¹i(5) theo ý
riªng m×nh mµ tù tiÖn chuyÓn dêi ? ChØ v× muèn ®ãng ®« ë n¬i trung t©m, mðu
toan nghiÖp lín, tÝnh kÕ mu«n ®êi cho con ch¸u ; trªn v©ng mÖnh trêi, dðíi theo
ý d©n, nÕu thÊy thuËn tiÖn th× thay ®æi. Cho nªn vËn nðíc l©u dµi, phong tôc phån
thÞnh(6). ThÕ mµ hai nhµ §inh, Lª l¹i theo ý riªng m×nh, khinh thðêng mÖnh trêi,
kh«ng noi theo dÊu cò cña Thð¬ng, Chu, cø ®ãng yªn ®« thµnh ë n¬i ®©y(7), khiÕn
48
Chïa Mét Cét − c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng
cña thñ ®« Hµ Néi ®ðîc x©y dùng tõ thêi LÝ
cho triÒu ®¹i kh«ng ®ðîc l©u bÒn, sè vËn ng¾n ngñi, tr¨m hä ph¶i hao tæn, mu«n
vËt kh«ng ®ðîc thÝch nghi. TrÉm rÊt ®au xãt vÒ viÖc ®ã, kh«ng thÓ kh«ng
dêi ®æi(8).
Huèng g× thµnh §¹i La, kinh ®« cò cña Cao Vð¬ng(9) : ë vµo n¬i trung t©m
trêi ®Êt ; ®ðîc çi thÕ rång cuén hæ ngåi(10). §· ®óng ng«i nam b¾c ®«ng t©y ; l¹i
tiÖn hðíng nh×n s«ng dùa nói. §Þa thÕ réng mµ b»ng ; ®Êt ®ai cao mµ tho¸ng. D©n
cð khái chÞu c¶nh khèn khæ ngËp lôt ; mu«n vËt còng rÊt mùc phong phó tèt tð¬i.
Xem kh¾p ®Êt ViÖt ta, chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa(11). ThËt lµ chèn tô héi träng yÕu(12)
cña bèn phð¬ng ®Êt nðíc ; còng lµ n¬i kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ vð¬ng mu«n ®êi.
TrÉm muèn dùa vµo sù thuËn lîi cña ®Êt Êy ®Ó ®Þnh chç ë. Çc khanh nghÜ
thÕ nµo ?
(LÝ C«ng UÈn(N), trong Th¬ v¨n LÝ − TrÇn, tËp I,
NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1977)
49
Chó thÝch
(N) LÝ C«ng UÈn (974 − 1028) tøc LÝ Th¸i Tæ, ngðêi ch©u Cæ Ph¸p, lé B¾c Giang
(nay lµ x· §×nh B¶ng, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh). ¤ng lµ ngðêi th«ng minh,
nh©n ¸i, cã chÝ lín vµ lËp ®ðîc nhiÒu chiÕn c«ng. Dðíi thêi TiÒn Lª, «ng lµm ®Õn
chøc T¶ th©n vÖ §iÖn tiÒn chØ huy sø. Khi Lª Ngo¹ TriÒu mÊt, «ng ®ðîc triÒu thÇn
t«n lªn lµm vua, lÊy niªn hiÖu lµ ThuËn Thiªn.
ChiÕu lµ thÓ v¨n do vua dïng ®Ó ban bè mÖnh lÖnh. ChiÕu cã thÓ viÕt b»ng
v¨n vÇn, v¨n biÒn ngÉu hoÆc v¨n xu«i ; ®ðîc c«ng bè vµ ®ãn nhËn mét çch trang
träng. Mét sè bµi chiÕu thÓ hiÖn tð tðëng chÝnh trÞ lín lao, cã ¶nh hðëng ®Õn vËn
mÖnh cña c¶ triÒu ®¹i, ®Êt nðíc. N¨m Canh TuÊt niªn hiÖu ThuËn Thiªn thø nhÊt
(1010), LÝ C«ng UÈn viÕt bµi chiÕu bµy tá ý ®Þnh dêi ®« tõ Hoa Lð (nay thuéc tØnh
Ninh B×nh) ra thµnh §¹i La (tøc Hµ Néi ngµy nay). V¨n b¶n bµi ChiÕu dêi ®« ë
®©y lµ do NguyÔn §øc V©n dÞch.
(1) Bµn Canh : vua thø mðêi b¶y cña nhµ Thð¬ng, mét triÒu ®¹i rÊt xða trong
lÞch sö Trung Quèc.
(2) N¨m lÇn dêi ®« : nhµ Thð¬ng tõ vua ®Çu tiªn lµ Thµnh Thang ®Õn Bµn
Canh ®· n¨m lÇn dêi ®«.
(3) Thµnh Vð¬ng : vua thø ba nhµ Chu, triÒu ®¹i tiÕp nèi nhµ Thð¬ng.
(4) Ba lÇn dêi ®« : nhµ Chu tõ Chu V¨n Vð¬ng qua Chu Vò Vð¬ng ®Õn Chu
Thµnh Vð¬ng ®· ba lÇn dêi ®«.
(5) Tam ®¹i : tªn chung chØ ba triÒu ®¹i H¹, Thð¬ng, Chu nèi tiÕp nhau trong
lÞch sö cæ ®¹i Trung Quèc.
(6) Phån thÞnh : ë tr¹ng th¸i ph¸t triÓn tèt ®Ñp, dåi dµo, sung tóc.
(7) N¬i ®©y : chØ Hoa Lð, n¬i triÒu ®×nh nhµ LÝ cßn ®ãng ®« khi Êy.
(8) Thùc ra viÖc hai triÒu §inh, Lª vÉn cø ®ãng ®« ë Hoa Lð chøng tá thÕ vµ
lùc chða ®ñ m¹nh, vÉn cßn ph¶i dùa vµo ®Þa thÕ nói rõng hiÓm trë. §Õn thêi LÝ,
víi sù ph¸t triÓn lín m¹nh cña ®Êt nðíc th× viÖc ®ãng ®« ë Hoa Lð lµ kh«ng cßn
phï hîp n÷a.
(9) Cao Vð¬ng : tøc Cao BiÒn, viªn quan nhµ §ðêng, tõng lµm §« hé sø Giao
Ch©u (tøc nðíc ta ngµy xða) tõ n¨m 864 ®Õn n¨m 875.
50
(10) ThÕ rång cuén hæ ngåi : thÕ ®Êt gièng h×nh rång cuén, hæ ngåi, ®ðîc coi
lµ thÕ ®Êt ®Ñp, sÏ ph¸t triÓn thÞnh vðîng.
(11) Th¾ng ®Þa : chç ®Êt cã phong c¶nh vµ ®Þa thÕ ®Ñp.
(12) Träng yÕu : hÕt søc quan träng, cã tÝnh chÊt c¬ b¶n, mÊu chèt.

1. Më ®Çu ChiÕu dêi ®«, LÝ C«ng UÈn viÖn dÉn sö s¸ch Trung Quèc nãi vÒ
viÖc çc vua ®êi xða bªn Trung Quèc còng tõng cã nh÷ng cuéc dêi ®«. Sù viÖn
dÉn ®ã nh»m môc ®Ých g× ?
2. Theo LÝ C«ng UÈn, kinh ®« cò ë vïng nói Hoa Lð (Ninh B×nh) cña hai
triÒu §inh, Lª lµ kh«ng cßn thÝch hîp, v× sao ? (Xem l¹i chó thÝch (8) ë trªn ®Ó
hiÓu lÝ do khiÕn hai triÒu §inh, Lª vÉn ph¶i dùa vµo vïng nói Hoa Lð ®Ó
®ãng ®«.)
3. Theo t¸c gi¶, ®Þa thÕ thµnh §¹i La cã nh÷ng thuËn lîi g× ®Ó cã thÓ chän lµm
n¬i ®ãng ®« ? (Chó ý vÞ trÝ ®Þa lÝ, h×nh thÕ nói s«ng, sù thuËn tiÖn trong giao lðu,
ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt.)
4. Chøng minh ChiÕu dêi ®« cã søc thuyÕt phôc lín bëi cã sù kÕt hîp gi÷a lÝ
vµ t×nh.
(Gîi ý :
− Tr×nh tù lÝ lÏ mµ LÝ C«ng UÈn ®ða ra ®Ó kh¼ng ®Þnh viÖc cÇn thiÕt ph¶i dêi ®«.
− Lêi ban bè mÖnh lÖnh mµ l¹i cã nh÷ng ®o¹n bµy tá nçi lßng, cã nh÷ng lêi
nhð ®èi tho¹i. Ng«n tõ mang tÝnh chÊt ®èi tho¹i, t©m t×nh ë hai c©u cuèi bµi chiÕu
cã t¸c dông nhð thÕ nµo ?)
5*. V× sao nãi viÖc ChiÕu dêi ®« ra ®êi ph¶n ¸nh ý chÝ ®éc lËp, tù cðêng vµ sù
ph¸t triÓn lín m¹nh cña d©n téc §¹i ViÖt ?
Ghi nhí
ChiÕu dêi ®« ph¶n ¸nh kh¸t väng cña nh©n d©n vÒ mét ®Êt nðíc ®éc
lËp, thèng nhÊt, ®ång thêi ph¶n ¸nh ý chÝ tù cðêng cña d©n téc §¹i ViÖt
®ang trªn ®µ lín m¹nh. Bµi chiÕu cã søc thuyÕt phôc m¹nh mÏ v× nãi
®óng ®ðîc ý nguyÖn cña nh©n d©n, cã sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lÝ vµ t×nh.
51
LuyÖn tËp
Chøng minh ChiÕu dêi ®« cã kÕt cÊu chÆt chÏ, lËp luËn giµu søc thuyÕt phôc.
C¢U PHñ §ÞNH
1. XÐt nh÷ng c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) Nam ®i HuÕ.
b) Nam kh«ng ®i HuÕ.
c) Nam chða ®i HuÕ.
d) Nam ch¼ng ®i HuÕ.
C©u hái :
− Çc c©u (b), (c), (d) cã ®Æc ®iÓm h×nh thøc g× kh¸c so víi c©u (a) ?
− Nh÷ng c©u nµy cã g× kh¸c víi c©u (a) vÒ chøc n¨ng ?
ThÇy sê vßi b¶o :
− Tðëng con voi nhð thÕ nµo, ho¸ ra nã sun sun nhð con ®Øa.
ThÇy sê ngµ b¶o :
− Kh«ng ph¶i, nã chÇn chÉn nhð çi ®ßn cµn.
ThÇy sê tai b¶o :
− §©u cã ! Nã bÌ bÌ nhð çi qu¹t thãc.
(ThÇy bãi xem voi)
C©u hái :
− Trong ®o¹n trÝch trªn, nh÷ng c©u nµo cã tõ ng÷ phñ ®Þnh ?
− MÊy «ng thÇy bãi xem voi dïng nh÷ng c©u cã tõ ng÷ phñ ®Þnh ®Ó lµm g× ?
(§Ó ph¶n b¸c mét ý kiÕn, nhËn ®Þnh cña ngðêi ®èi tho¹i hay ®Ó th«ng b¸o, x¸c
nhËn kh«ng cã sù vËt, sù viÖc, tÝnh chÊt, quan hÖ nµo ®ã ?)
52
Ghi nhí
• C©u phñ ®Þnh lµ c©u cã nh÷ng tõ ng÷ phñ ®Þnh nhð : kh«ng, ch¼ng, ch¶,
chða, kh«ng ph¶i (lµ), ch¼ng ph¶i (lµ), ®©u cã ph¶i (lµ), ®©u (cã),...
• C©u phñ ®Þnh dïng ®Ó :
− Th«ng b¸o, x¸c nhËn kh«ng cã sù vËt, sù viÖc, tÝnh chÊt, quan hÖ nµo ®ã
(c©u phñ ®Þnh miªu t¶).
− Ph¶n b¸c mét ý kiÕn, mét nhËn ®Þnh (c©u phñ ®Þnh b¸c bá).
II − LUYÖN TËP
1. Trong çc c©u sau ®©y, c©u nµo lµ c©u phñ ®Þnh b¸c bá ? V× sao ?
a) TÊt c¶ quan chøc nhµ nðíc vµo buæi s¸ng ngµy khai trðêng ®Òu chia nhau
®Õn dù lÔ khai gi¶ng ë kh¾p çc trðêng häc lín nhá. B»ng hµnh ®éng ®ã, hä
muèn cam kÕt r»ng, kh«ng cã ðu tiªn nµo lín h¬n ðu tiªn gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ cho
tð¬ng lai.
(Theo Lý Lan, Cæng trðêng më ra)
b) T«i an ñi l·o :
− Cô cø tðëng thÕ ®Êy chø nã ch¶ hiÓu g× ®©u ! V¶ l¹i ai nu«i chã mµ ch¶ b¸n
hay giÕt thÞt ! Ta giÕt nã chÝnh lµ ho¸ kiÕp cho nã ®Êy, ho¸ kiÕp ®Ó cho nã lµm
kiÕp kh¸c.
c) Kh«ng, chóng con kh«ng ®ãi n÷a ®©u. Hai ®øa ¨n hÕt ngÇn kia cñ khoai th×
no mßng bông ra råi cßn ®ãi g× n÷a.
2. §äc çc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) C©u chuyÖn cã lÏ chØ lµ mét c©u chuyÖn hoang ®ðêng, song kh«ng ph¶i lµ
kh«ng cã ý nghÜa.
(Hoµi Thanh, ý nghÜa v¨n chð¬ng)
53
b) Th¸ng t¸m, hång ngäc ®á, hång h¹c vµng, kh«ng ai kh«ng tõng ¨n trong
TÕt Trung thu, ¨n nã nhð ¨n c¶ mïa thu vµo lßng vµo d¹.
(B¨ng S¬n, Qu¶ th¬m)
c) Tõng qua thêi th¬ Êu ë Hµ Néi, ai ch¼ng cã mét lÇn nghÓn cæ nh×n lªn t¸n
l¸ cao vót mµ ng¾m nghÝa mét çch ðíc ao chïm sÊu non xanh hay thÝch thó chia
nhau nhÊm nh¸p mãn sÊu dÇm b¸n trðíc cæng trðêng.
(T¹ ViÖt Anh, C©y sÊu Hµ Néi)
C©u hái :
− Nh÷ng c©u trªn cã ý nghÜa phñ ®Þnh kh«ng ? V× sao ?
− §Æt nh÷ng c©u kh«ng cã tõ ng÷ phñ ®Þnh mµ cã ý nghÜa tð¬ng ®ð¬ng víi
nh÷ng c©u trªn. So s¸nh nh÷ng c©u míi ®Æt víi nh÷ng c©u trªn ®©y vµ cho biÕt
cã ph¶i ý nghÜa cña chóng hoµn toµn gièng nhau kh«ng.
3. XÐt c©u v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
Cho¾t kh«ng dËy ®ðîc n÷a, n»m thoi thãp.
NÕu T« Hoµi thay tõ phñ ®Þnh kh«ng b»ng chða th× nhµ v¨n ph¶i viÕt l¹i c©u
nµy nhð thÕ nµo ? NghÜa cña c©u cã thay ®æi kh«ng ? C©u nµo phï hîp víi c©u
chuyÖn h¬n, v× sao ?
4. Çc c©u sau ®©y cã ph¶i lµ c©u phñ ®Þnh kh«ng ? Nh÷ng c©u nµy dïng ®Ó
lµm g× ? §Æt nh÷ng c©u cã ý nghÜa tð¬ng ®ð¬ng.
a) §Ñp g× mµ ®Ñp !
b) Lµm g× cã chuyÖn ®ã !
c) Bµi th¬ nµy mµ hay µ ?
d) Cô tðëng t«i sung sðíng h¬n ch¨ng ? (Nam Cao, L·o H¹c)
5. §äc ®o¹n trÝch sau (chó ý çc tõ in ®Ëm) vµ cho biÕt : Cã thÓ thay quªn b»ng
kh«ng, chða b»ng ch¼ng ®ðîc kh«ng ? V× sao ?
Ta thðêng tíi b÷a quªn ¨n, nöa ®ªm vç gèi ; ruét ®au nhð c¾t, nðíc m¾t ®Çm
®×a ; chØ c¨m tøc chða x¶ thÞt lét da, nuèt gan uèng m¸u qu©n thï. DÉu cho tr¨m
th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa, ta còng vui lßng.
(TrÇn Quèc TuÊn, HÞch tðíng sÜ )
6. H·y viÕt mét ®o¹n ®èi tho¹i ng¾n, trong ®ã cã dïng c©u phñ ®Þnh miªu t¶
vµ c©u phñ ®Þnh b¸c bá.
54
Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn TËp lµm v¨n)
Giíi thiÖu di tÝch, th¾ng c¶nh ®Þa phð¬ng. Mçi häc sinh, theo sù ph©n c«ng
cña thÇy, c« gi¸o, chän mét di tÝch, th¾ng c¶nh ë ®Þa phð¬ng m×nh, ®iÒu tra, t×m
hiÓu, nghiªn cøu råi viÕt mét bµi v¨n thuyÕt minh kh«ng qu¸ 1000 ch÷. (Lðu ý :
Cã thÓ tham kh¶o nhðng kh«ng ®ðîc chÐp l¹i bµi ®· cã s½n.)
Bµi 23
• C¶m nhËn ®ðîc tinh thÇn yªu nðíc cña t¸c gi¶ TrÇn Quèc TuÊn thÓ hiÖn
qua lßng c¨m thï giÆc s©u s¾c vµ ý chÝ quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng kÎ thï
x©m lðîc. ThÊy ®ðîc ®Æc s¾c nghÖ thuËt v¨n chÝnh luËn cña bµi HÞch
tðíng sÜ.
• N¾m ®ðîc kh¸i niÖm hµnh ®éng nãi vµ mét sè kiÓu hµnh ®éng nãi
thðêng gÆp.
• Qua giê tr¶ bµi, cñng cè toµn bé kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh.
V¨n b¶n
HÞch tðíng sÜ
Ta thðêng nghe : KØ TÝn(1) ®em m×nh chÕt thay, cøu tho¸t cho Cao §Õ ; Do Vu(2)
ch×a lðng chÞu gi¸o, che chë cho Chiªu Vð¬ng ; Dù Nhðîng(3) nuèt than ®Ó b¸o thï
cho chñ ; Th©n Kho¸i(4) chÆt tay cøu n¹n cho nðíc ; KÝnh §øc(5), mét chµng tuæi trÎ,
th©n phß Th¸i T«ng tho¸t khái vßng v©y ThÕ Sung ; C¶o Khanh(6), mét bÒ t«i xa,
miÖng m¾ng Léc S¬n, kh«ng theo mðu kÕ nghÞch tÆc. Tõ xða çc bËc trung thÇn
nghÜa sÜ bá m×nh v× nðíc, ®êi nµo kh«ng cã ? Gi¶ sö çc bËc ®ã cø khð khð theo
thãi n÷ nhi thðêng t×nh, th× còng chÕt giµ ë xã cöa, sao cã thÓ lðu danh sö s¸ch,
cïng trêi ®Êt mu«n ®êi bÊt hñ ®ðîc !
Çc ngð¬i con nhµ vâ tðíng, kh«ng hiÓu v¨n nghÜa, nghe nh÷ng chuyÖn Êy
nöa tin nöa ngê. Th«i nh÷ng chuyÖn xða, ta kh«ng nãi ®Õn n÷a. Nay ta chØ kÓ
chuyÖn Tèng, Nguyªn míi ®©y.
55
Tðîng Hðng §¹o Vð¬ng TrÇn Quèc TuÊn ë Nam §Þnh
Vð¬ng C«ng Kiªn(7) lµ ngðêi thÕ nµo, t× tðíng cña «ng lµ NguyÔn V¨n LËp l¹i
lµ ngðêi thÕ nµo, mµ gi÷ thµnh §iÕu Ngð(8) nhá nhð çi ®Êu, ®ðêng ®ðêng chèng
víi qu©n M«ng Kha(9) ®«ng ®Õn hµng tr¨m v¹n, khiÕn cho nh©n d©n ®êi Tèng ®Õn
nay cßn ®éi ¬n s©u !
Cèt §·i Ngét Lang(10) lµ ngðêi thÕ nµo, t× tðíng cña «ng lµ XÝch Tu Tð(11) l¹i
lµ ngðêi thÕ nµo, mµ x«ng vµo chç lam chðíng xa x«i ngh×n trïng, ®¸nh b¹i ®ðîc
qu©n Nam ChiÕu(12) trong vµi tuÇn, khiÕn cho qu©n trðëng(13) ®êi Nguyªn ®Õn nay
cßn lðu tiÕng tèt !
56
Huèng chi ta cïng çc ngð¬i sinh ph¶i thêi lo¹n l¹c, lín gÆp buæi gian nan.
Ngã thÊy sø giÆc ®i l¹i nghªnh ngang ngoµi ®ðêng, uèn lðìi có diÒu mµ sØ m¾ng
triÒu ®×nh, ®em th©n dª chã mµ b¾t n¹t tÓ phô(14), th¸c mÖnh Hèt TÊt LiÖt(15) mµ
®ßi ngäc lôa, ®Ó tho¶ lßng tham kh«ng cïng, gi¶ hiÖu V©n Nam Vð¬ng(16) mµ
thu b¹c vµng, ®Ó vÐt cña kho cã h¹n. ThËt kh¸c nµo nhð ®em thÞt mµ nu«i hæ ®ãi,
sao cho khái ®Ó tai v¹ vÒ sau !
Ta thðêng tíi b÷a quªn ¨n, nöa ®ªm vç gèi ; ruét ®au nhð c¾t, nðíc m¾t ®Çm
®×a ; chØ c¨m tøc chða x¶ thÞt lét da, nuèt gan uèng m¸u qu©n thï. DÉu cho tr¨m
th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa(17), ta còng vui lßng.
Çc ngð¬i ë cïng ta coi gi÷ binh quyÒn ®· l©u ngµy, kh«ng cã mÆc th× ta cho
¸o, kh«ng cã ¨n th× ta cho c¬m ; quan nhá th× ta th¨ng chøc, lð¬ng Ýt th× ta cÊp
bæng ; ®i thuû th× ta cho thuyÒn, ®i bé th× ta cho ngùa ; lóc trËn m¹c x«ng pha th×
cïng nhau sèng chÕt, lóc ë nhµ nhµn h¹ th× cïng nhau vui cðêi. Çch ®èi ®·i so
víi Vð¬ng C«ng Kiªn, Cèt §·i Ngét Lang ngµy trðíc còng ch¼ng kÐm g×.
Nay çc ngð¬i nh×n chñ nhôc mµ kh«ng biÕt lo, thÊy nðíc nhôc mµ kh«ng
biÕt thÑn. Lµm tðíng triÒu ®×nh ph¶i hÇu qu©n giÆc mµ kh«ng biÕt tøc ; nghe nh¹c
th¸i thðêng(18) ®Ó ®·i yÕn(19) nguþ sø mµ kh«ng biÕt c¨m. HoÆc lÊy viÖc chäi gµ
lµm vui ®ïa, hoÆc lÊy viÖc ®¸nh b¹c lµm tiªu khiÓn ; hoÆc vui thó vðên ruéng,
hoÆc quyÕn luyÕn vî con ; hoÆc lo lµm giµu mµ quªn viÖc nðíc, hoÆc ham s¨n b¾n
mµ quªn viÖc binh ; hoÆc thÝch rðîu ngon, hoÆc mª tiÕng h¸t. NÕu cã giÆc M«ng
Th¸t trµn sang th× cùa gµ trèng kh«ng thÓ ®©m thñng ¸o gi¸p cña giÆc, mÑo cê b¹c
kh«ng thÓ dïng lµm mðu lðîc nhµ binh ; dÉu r»ng ruéng l¾m vðên nhiÒu, tÊm
th©n quý ngh×n vµng kh«n chuéc, v¶ l¹i vî b×u con dÝu, viÖc qu©n c¬ tr¨m sù Ých
chi ; tiÒn cña tuy nhiÒu kh«n mua ®ðîc ®Çu giÆc, chã s¨n tuy khoÎ kh«n ®uæi
®ðîc qu©n thï ; chÐn rðîu ngon kh«ng thÓ lµm cho giÆc say chÕt, tiÕng h¸t hay
kh«ng thÓ lµm cho giÆc ®iÕc tai. Lóc bÊy giê, ta cïng çc ngð¬i sÏ bÞ b¾t, ®au xãt
biÕt chõng nµo ! Ch¼ng nh÷ng th¸i Êp(20) cña ta kh«ng cßn, mµ bæng léc çc ngð¬i
còng mÊt ; ch¼ng nh÷ng gia quyÕn cña ta bÞ tan, mµ vî con çc ngð¬i còng khèn ;
ch¼ng nh÷ng x· t¾c tæ t«ng ta bÞ giµy xÐo, mµ phÇn mé cha mÑ çc ngð¬i còng bÞ
quËt lªn ; ch¼ng nh÷ng th©n ta kiÕp nµy chÞu nhôc, råi ®Õn tr¨m n¨m sau, tiÕng
d¬ kh«n röa, tªn xÊu cßn lðu, mµ ®Õn gia thanh(21) çc ngð¬i còng kh«ng khái
mang tiÕng lµ tðíng b¹i trËn. Lóc bÊy giê, dÉu çc ngð¬i muèn vui vÎ pháng cã
®ðîc kh«ng ?
Nay ta b¶o thËt çc ngð¬i : nªn nhí c©u "®Æt måi löa vµo dðíi ®èng cñi"(22)
lµ nguy c¬, nªn lÊy ®iÒu "kiÒng canh nãng mµ thæi rau nguéi"(23) lµm r¨n sî. HuÊn
luyÖn qu©n sÜ, tËp dðît cung tªn ; khiÕn cho ngðêi ngðêi giái nhð Bµng M«ng,
57
nhµ nhµ ®Òu lµ HËu NghÖ(24) ; cã thÓ bªu ®ðîc ®Çu Hèt TÊt LiÖt ë cöa khuyÕt(25),
lµm r÷a thÞt V©n Nam Vð¬ng ë C¶o Nhai(26). Nhð vËy, ch¼ng nh÷ng th¸i Êp cña
ta m·i m·i v÷ng bÒn, mµ bæng léc çc ngð¬i còng ®êi ®êi hðëng thô ; ch¼ng
nh÷ng gia quyÕn cña ta ®ðîc ªm Êm gèi ch¨n, mµ vî con çc ngð¬i còng ®ðîc
b¸ch niªn giai l·o ; ch¼ng nh÷ng t«ng miÕu cña ta sÏ ®ðîc mu«n ®êi tÕ lÔ, mµ tæ
t«ng çc ngð¬i còng ®ðîc thê cóng quanh n¨m ; ch¼ng nh÷ng th©n ta kiÕp nµy
®¾c chÝ, mµ ®Õn çc ngð¬i tr¨m n¨m vÒ sau tiÕng vÉn lðu truyÒn ; ch¼ng nh÷ng
danh hiÖu ta kh«ng bÞ mai mét, mµ tªn hä çc ngð¬i còng sö s¸ch lðu th¬m. Lóc
bÊy giê, dÉu çc ngð¬i kh«ng muèn vui vÎ pháng cã ®ðîc kh«ng ?
Nay ta chän binh ph¸p çc nhµ hîp lµm mét quyÓn gäi lµ Binh thð yÕu lðîc.
NÕu çc ngð¬i biÕt chuyªn tËp s¸ch nµy, theo lêi d¹y b¶o cña ta, th× míi ph¶i ®¹o
thÇn chñ(27) ; nhðîc b»ng khinh bá s¸ch nµy, tr¸i lêi d¹y b¶o cña ta, tøc lµ kÎ
nghÞch thï.
V× sao vËy ? GiÆc víi ta lµ kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung, çc ngð¬i cø ®iÒm
nhiªn kh«ng biÕt röa nhôc, kh«ng lo trõ hung, kh«ng d¹y qu©n sÜ ; ch¼ng kh¸c
nµo quay mòi gi¸o mµ chÞu ®Çu hµng, gi¬ tay kh«ng mµ chÞu thua giÆc. NÕu vËy,
råi ®©y sau khi giÆc gi· dÑp yªn, mu«n ®êi ®Ó thÑn, h¸ cßn mÆt mòi nµo ®øng
trong trêi ®Êt n÷a ? Ta viÕt ra bµi hÞch nµy ®Ó çc ngð¬i biÕt bông ta.
(TrÇn Quèc TuÊn(N), theo b¶n dÞch
trong Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam thÕ kØ X − thÕ kØ XVII,
in lÇn thø hai, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1976)
Chó thÝch
(N) TrÇn Quèc TuÊn (1231 ? − 1300), tðíc Hðng §¹o Vð¬ng lµ mét danh
tðíng kiÖt xuÊt cña d©n téc. N¨m 1285 vµ n¨m 1287, qu©n M«ng − Nguyªn x©m
lðîc nðíc ta, lÇn nµo «ng còng ®ðîc TrÇn Nh©n T«ng cö lµm TiÕt chÕ thèng lÜnh
çc ®¹o qu©n, c¶ hai lÇn ®Òu th¾ng lîi vÎ vang. §êi TrÇn Anh T«ng, «ng vÒ trÝ sÜ
ë V¹n KiÕp (nay lµ x· Hðng §¹o, huyÖn ChÝ Linh, tØnh H¶i Dð¬ng) råi mÊt ë ®Êy.
Nh©n d©n t«n thê «ng lµ §øc th¸nh TrÇn vµ lËp ®Òn thê ë nhiÒu n¬i trªn ®Êt nðíc.
HÞch lµ thÓ v¨n nghÞ luËn thêi xða, thðêng ®ðîc vua chóa, tðíng lÜnh hoÆc thñ
lÜnh mét phong trµo dïng ®Ó cæ ®éng, thuyÕt phôc hoÆc kªu gäi ®Êu tranh chèng
thï trong giÆc ngoµi. HÞch cã kÕt cÊu chÆt chÏ, cã lÝ lÏ s¾c bÐn, cã dÉn chøng thuyÕt
phôc. §Æc ®iÓm næi bËt cña hÞch lµ khÝch lÖ t×nh c¶m, tinh thÇn ngðêi nghe. HÞch
thðêng ®ðîc viÕt theo thÓ v¨n biÒn ngÉu (tõng cÆp c©u c©n xøng víi nhau).
KÕt cÊu cña bµi hÞch cã thÓ thay ®æi linh ho¹t tuú theo môc ®Ých vµ nghÖ thuËt lËp
58
luËn cña t¸c gi¶. Tuy nhiªn, nh×n chung bµi hÞch kªu gäi ®¸nh giÆc thðêng gåm çc
phÇn : phÇn më ®Çu cã tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò ; phÇn thø hai nªu truyÒn thèng vÎ
vang trong sö s¸ch ®Ó g©y lßng tin tðëng ; phÇn thø ba nhËn ®Þnh t×nh h×nh, ph©n
tÝch ph¶i tr¸i ®Ó g©y lßng c¨m thï giÆc ; phÇn kÕt thóc nªu chñ trð¬ng cô thÓ vµ
kªu gäi ®Êu tranh. HÞch tðíng sÜ do TrÇn Quèc TuÊn viÕt vµo kho¶ng trðíc cuéc
kh¸ng chiÕn chèng M«ng − Nguyªn lÇn thø hai (1285). ë bµi HÞch tðíng sÜ , t¸c gi¶
kh«ng nªu phÇn ®Æt vÊn ®Ò riªng v× toµn bé bµi hÞch lµ nªu vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò. Bµi hÞch nµy ®ðîc lµm ®Ó khÝch lÖ tðíng sÜ häc tËp cuèn Binh thð yÕu lðîc
(S¸ch tãm t¾t nh÷ng ®iÒu cèt yÕu vÒ binh ph¸p) do chÝnh TrÇn Quèc TuÊn so¹n.
(1) KØ TÝn : tðíng cña H¸n Cao Tæ (Lðu Bang). Khi Lðu Bang bÞ H¹ng Vò v©y
rÊt ngÆt, thÕ khã tho¸t, KØ TÝn gi¶ lµm Lðu Bang ra hµng, bÞ H¹ng Vò giÕt, nhê thÕ
Lðu Bang tho¸t n¹n.
(2) Do Vu : tðíng cña Së Chiªu Vð¬ng (thêi Xu©n Thu). Lóc Chiªu Vð¬ng
l¸nh n¹n, ë trä, bÞ kÎ cðíp ®©m, Do Vu ®· ch×a lðng che chë cho Chiªu Vð¬ng.
(3) Dù Nhðîng : gia thÇn cña TrÝ B¸ (thêi ChiÕn Quèc). TrÝ B¸ bÞ TriÖu Tð¬ng
Tö giÕt chÕt, Dù Nhðîng nuèt than cho kh¸c giäng, gi¶ lµm hµnh khÊt, mðu giÕt
Tð¬ng Tö b¸o thï cho chñ.
(4) Th©n Kho¸i : viªn quan gi÷ ao ç cña TÒ Trang C«ng (thêi Xu©n Thu). Khi
Trang C«ng bÞ Th«i Tr÷ giÕt, Th©n Kho¸i chÆt tay tá lßng trung thµnh råi chÕt theo chñ.
(5) KÝnh §øc : tøc UÊt Tr× Cung thêi §ðêng. Khi §ðêng Th¸i T«ng (lóc bÊy
giê cßn lµ TÇn Vð¬ng) bÞ Vð¬ng ThÕ Sung v©y, KÝnh §øc ®· lÊy th©n m×nh che
chë, hé vÖ cho §ðêng Th¸i T«ng tho¸t n¹n.
(6) C¶o Khanh : tøc Nhan C¶o Khanh. Khi An Léc S¬n khëi lo¹n ®¸nh §ðêng
Minh Hoµng, C¶o Khanh chöi m¾ng An Léc S¬n, bÞ giÆc c¾t lðìi mµ vÉn kh«ng sî.
(7) Vð¬ng C«ng Kiªn : tðíng nhµ Tèng, khi gi÷ Hîp Ch©u ®· huy ®éng qu©n
d©n chiÕn ®Êu ë nói §iÕu Ngð, cÇm cù víi ®¹o qu©n M«ng Cæ suèt bèn th¸ng
trêi, qu©n M«ng Cæ ®µnh ph¶i rót lui.
(8) §iÕu Ngð : mét tr¸i nói rÊt hiÓm trë ë Tø Xuyªn, Trung Quèc. Thêi Tèng,
Dð Giíi cã ®¾p thµnh ë ®ã.
(9) M«ng Kha : anh cña Hèt TÊt LiÖt (vua M«ng Cæ), tõng trùc tiÕp chØ huy
cuéc viÔn chinh sang Trung Quèc vµ çc nðíc ë phÝa ®«ng, bÞ tö trËn ë thµnh
§iÕu Ngð trong cuéc v©y h·m ®éi qu©n nhµ Tèng do Vð¬ng C«ng Kiªn chØ huy.
(10) Cèt §·i Ngét Lang : mét tðíng giái cña M«ng Cæ, tõng ®em qu©n ®i
®¸nh Nam ChiÕu.
59
(11) XÝch Tu Tð : tðíng M«ng Cæ.
(12) Nam ChiÕu : mét nðíc nhá ë vµo kho¶ng gi÷a hai tØnh Tø Xuyªn vµ V©n
Nam, Trung Quèc.
(13) Qu©n trðëng : chøc quan trªn ë trong qu©n ®éi.
(14) TÓ phô : bËc quan ®Çu triÒu, gióp vua trÞ nðíc.
(15) Hèt TÊt LiÖt : tøc vua ThÕ Tæ nhµ Nguyªn.
(16) V©n Nam Vð¬ng : tøc Tho¸t Hoan, con thø chÝn cña Hèt TÊt LiÖt, ®ðîc
phong vð¬ng ë ®Êt V©n Nam, trùc tiÕp cÇm ®Çu qu©n M«ng − Nguyªn x©m lðîc
nðíc ta lÇn thø hai.
(17) Ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa : lÊy tõ c©u cña M· ViÖn ®êi H¸n : BËc
trðîng phu nªn chÕt ë gi÷a chiÕn trðêng, lÊy da ngùa mµ bäc th©y ; ý nãi lµm trai
ph¶i ®¸nh ®«ng dÑp b¾c, x¶ th©n n¬i chiÕn trðêng v× nghÜa lín.
(18) Nh¹c th¸i thðêng : nh¹c cña triÒu ®×nh trong nh÷ng tÕ lÔ quan träng ë
t«ng miÕu. BÊy giê, trong nh÷ng yÕn tiÖc tiÕp sø giÆc, triÒu ®×nh nhµ TrÇn ph¶i
dïng ®Õn nh¹c th¸i thðêng ®Ó gióp vui, TrÇn Quèc TuÊn coi ®ã lµ mét ®iÒu
nhôc nh·.
(19) YÕn : yÕn tiÖc.
(20) Th¸i Êp : phÇn ®Êt vua phong cho quý téc.
(21) Gia thanh : tiÕng t¨m cña «ng cha ®Ó l¹i.
(22) §Æt måi löa vµo dðíi ®èng cñi : lÊy tõ mét c©u v¨n cña H¸n thð : ¤m måi
löa ®Æt dðíi ®èng cñi råi n»m lªn trªn, löa chða kÞp ch¸y vÉn cho lµ yªn ; ý nãi
ph¶i c¶nh gi¸c nhð n»m trªn ®èng cñi mµ cã måi löa ë dðíi.
(23) KiÒng canh nãng mµ thæi rau nguéi : theo mét c©u ë Së tõ, ®¹i ý : Ngðêi
bÞ báng v× canh nãng, trong lßng e sî, dï gÆp rau nguéi ®i n÷a còng lÊy
miÖng thæi.
(24) Bµng M«ng, HËu NghÖ : hai nh©n vËt b¾n cung rÊt giái trong thÇn tho¹i
Trung Quèc.
(25) Cöa khuyÕt : cöa lín ë kinh thµnh.
(26) C¶o Nhai : n¬i tró ngô cña çc vua chð hÇu khi vµo chÇu vua H¸n ë
Trðêng An, Trung Quèc. ë ®©y mðîn ®Ó chØ n¬i tiÕp sø nðíc ngoµi cña ta.
(27) §¹o thÇn chñ : ®¹o gi÷a gia tðíng, gia n« (thÇn) víi l·nh chóa (chñ).
60
1. Bµi hÞch cã thÓ chia lµm mÊy ®o¹n ? Nªu ý chÝnh cña tõng ®o¹n.
2. Sù ngang ngðîc vµ téi ¸c cña giÆc ®ðîc lét t¶ nhð thÕ nµo ? §o¹n v¨n tè
ço téi ¸c giÆc ®· kh¬i gîi ®ðîc ®iÒu g× ë tðíng sÜ ?
3. Ph©n tÝch lßng yªu nðíc, c¨m thï giÆc cña TrÇn Quèc TuÊn qua ®o¹n v¨n
t¸c gi¶ tù nãi lªn nçi lßng m×nh.
4. Sau khi nªu mèi ©n t×nh gi÷a chñ so¸i vµ tðíng sÜ, TrÇn Quèc TuÊn phª
ph¸n nh÷ng hµnh ®éng sai cña tðíng sÜ, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh nh÷ng hµnh ®éng
®óng nªn lµm lµ cã dông ý g× ? Khi phª ph¸n hay kh¼ng ®Þnh, t¸c gi¶ tËp trung
vµo vÊn ®Ò g× ? T¹i sao ph¶i nhð vËy ?
5. Giäng v¨n lµ lêi vÞ chñ so¸i nãi víi tðíng sÜ dðíi quyÒn hay lµ lêi ngðêi
cïng c¶nh ngé ? Lµ lêi khuyªn r¨n bµy tá thiÖt h¬n hay lµ lêi nghiªm kh¾c c¶nh
ço ? Çch viÕt cña t¸c gi¶ cã t¸c ®éng tíi tðíng sÜ nhð thÕ nµo ?
6. H·y nªu mét sè ®Æc s¾c nghÖ thuËt ®· t¹o nªn søc thuyÕt phôc ngðêi ®äc
b»ng c¶ nhËn thøc vµ t×nh c¶m ë bµi HÞch tðíng sÜ.
7*. KhÝch lÖ nhiÒu mÆt ®Ó tËp trung vµo mét hðíng, ®ã lµ çch triÓn khai lËp
luËn cña bµi HÞch tðíng sÜ. H·y lµm s¸ng tá ®iÒu nµy b»ng mét lðîc ®å vÒ kÕt cÊu
cña bµi hÞch.
Ghi nhí
Bµi HÞch tðíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn ph¶n ¸nh tinh thÇn yªu nðíc
nång nµn cña d©n téc ta trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m, thÓ
hiÖn qua lßng c¨m thï giÆc, ý chÝ quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng kÎ thï x©m
lðîc. §©y lµ mét ¸ng v¨n chÝnh luËn xuÊt s¾c, cã sù kÕt hîp gi÷a lËp luËn
chÆt chÏ, s¾c bÐn víi lêi v¨n thèng thiÕt, cã søc l«i cuèn m¹nh mÏ.
LuyÖn tËp
1. Ph¸t biÓu c¶m nhËn vÒ lßng yªu nðíc cña TrÇn Quèc TuÊn ®ðîc thÓ hiÖn
qua bµi hÞch.
2*. Chøng minh bµi HÞch tðíng sÜ võa cã lËp luËn chÆt chÏ, s¾c bÐn võa giµu
h×nh tðîng, c¶m xóc, do ®ã cã søc thuyÕt phôc cao.
61
hµnh ®éng nãi
i − hµnh ®éng nãi lµ g× ?

§äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi çc c©u hái.
MÑ con LÝ Th«ng ®ang ngñ, bçng nghe tiÕng gäi cöa. Ngì lµ hån oan cña
Th¹ch Sanh hiÖn vÒ, mÑ con h¾n ho¶ng sî, van l¹y rèi rÝt. Khi Th¹ch Sanh vµo
nhµ kÓ cho nghe chuyÖn giÕt ch»n tinh, chóng míi hoµn hån. Nhðng LÝ Th«ng
bçng n¶y ra kÕ kh¸c. H¾n nãi :
− Con tr¨n Êy lµ cña vua nu«i ®· l©u. Nay em giÕt nã, tÊt kh«ng khái bÞ téi
chÕt. Th«i, b©y giê nh©n trêi chða s¸ng em h·y trèn ngay ®i. Cã chuyÖn g× ®Ó
anh ë nhµ lo liÖu.
Th¹ch Sanh l¹i thËt thµ tin ngay. Chµng véi v· tõ gi· mÑ con LÝ Th«ng, trë vÒ
tóp lÒu cò dðíi gèc ®a, kiÕm cñi nu«i th©n.
(Th¹ch Sanh)
1. LÝ Th«ng nãi víi Th¹ch Sanh nh»m môc ®Ých chÝnh lµ g× ? C©u nµo thÓ hiÖn
râ nhÊt môc ®Ých Êy ?
2. LÝ Th«ng cã ®¹t ®ðîc môc ®Ých cña m×nh kh«ng ? Chi tiÕt nµo nãi lªn
®iÒu ®ã ?
3. LÝ Th«ng ®· thùc hiÖn môc ®Ých cña m×nh b»ng phð¬ng tiÖn g× ?
4. NÕu hiÓu hµnh ®éng lµ "viÖc lµm cô thÓ cña con ngðêi nh»m mét môc ®Ých
nhÊt ®Þnh"(a) th× viÖc lµm cña LÝ Th«ng cã ph¶i lµ mét hµnh ®éng kh«ng ? V× sao ?
Ghi nhí
Hµnh ®éng nãi lµ hµnh ®éng ®ðîc thùc hiÖn b»ng lêi nãi nh»m môc
®Ých nhÊt ®Þnh.
II − Mét sè kiÓu hµnh ®éng nãi thðêng gÆp
1. Trong ®o¹n trÝch ë môc I, ngoµi c©u ®· ph©n tÝch, mçi c©u cßn l¹i trong lêi
nãi cña LÝ Th«ng ®Òu nh»m mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Nh÷ng môc ®Ých Êy lµ g× ?
(a) ViÖn Ng«n ng÷ häc (Hoµng Phª chñ biªn), Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB §µ N½ng − Trung t©m
Tõ ®iÓn häc, Hµ Néi − §µ N½ng, 2002, tr. 422.
62
2. ChØ ra çc hµnh ®éng nãi trong ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt môc ®Ých cña mçi
hµnh ®éng.
Çi TÝ chða hiÓu hÕt ý c©u nãi cña mÑ, nã x¸m mÆt l¹i vµ hái b»ng giäng
luèng cuèng :
− VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u ?
§iÓm thªm mét "gi©y" nøc në, chÞ DËu ngã con b»ng çch xãt xa :
− Con sÏ ¨n ë nhµ cô NghÞ th«n §oµi.
Çi TÝ nghe nãi gi·y n¶y, gièng nhð sÐt ®¸nh bªn tai, nã liÖng cñ khoai vµo ræ
vµ oµ lªn khãc.
[...] Chõng nhð lóc n·y thÊy b¾t c¶ chã lín, chã con, çi TÝ vÉn tðëng nh÷ng
con vËt Êy sÏ ®i thÕ m¹ng cho m×nh, cho nªn nã ®· v÷ng d¹ ngåi im. B©y giê nghe
mÑ giôc nã ph¶i ®i, nã l¹i nhÕch nh¸c, mÕu khãc :
− U nhÊt ®Þnh b¸n con ®Êy ð ? U kh«ng cho con ë nhµ n÷a ð ? Khèn n¹n th©n
con thÕ nµy ! Trêi ¬i !...
3. LiÖt kª çc kiÓu hµnh ®éng nãi mµ em ®· biÕt qua ph©n tÝch hai ®o¹n trÝch
ë môc I vµ môc II.
Ghi nhí
Ngðêi ta dùa theo môc ®Ých cña hµnh ®éng nãi mµ ®Æt tªn cho nã.
Nh÷ng kiÓu hµnh ®éng nãi thðêng gÆp lµ hái, tr×nh bµy (b¸o tin, kÓ, t¶,
nªu ý kiÕn, dù ®o¸n,...), ®iÒu khiÓn (cÇu khiÕn, ®e do¹, th¸ch thøc,...), høa
hÑn, béc lé c¶m xóc.
iii − luyÖn tËp
1. TrÇn Quèc TuÊn viÕt HÞch tðíng sÜ nh»m môc ®Ých g× ? H·y x¸c ®Þnh môc
®Ých cña hµnh ®éng nãi thÓ hiÖn ë mét c©u trong bµi hÞch vµ vai trß cña c©u Êy
®èi víi viÖc thùc hiÖn môc ®Ých chung.
2. ChØ ra çc hµnh ®éng nãi vµ môc ®Ých cña mçi hµnh ®éng nãi trong nh÷ng
®o¹n trÝch sau :
63
a) TiÕng chã sña vang çc xãm.
Bµ l·o l¸ng giÒng l¹i lËt ®Ët ch¹y sang :
− B¸c trai ®· kh¸ råi chø ?
− C¶m ¬n cô, nhµ ch¸u ®· tØnh t¸o nhð thðêng. Nhðng xem ý h·y cßn lÒ bÒ
lÖt bÖt chõng nhð vÉn mái mÖt l¾m.
− Nµy, b¶o b¸c Êy cã trèn ®i ®©u th× trèn. Chø cø n»m ®Êy, chèc n÷a hä vµo
thóc sðu, kh«ng cã, hä l¹i ®¸nh trãi th× khæ. Ngðêi èm rÒ rÒ nhð thÕ, nÕu l¹i ph¶i
mét trËn ®ßn, nu«i mÊy th¸ng cho hoµn hån.
− V©ng, ch¸u còng ®· nghÜ nhð cô. Nhðng ®Ó ch¸o nguéi, ch¸u cho nhµ ch¸u
¨n lÊy vµi hóp çi ®·. NhÞn su«ng tõ s¸ng h«m qua tíi giê cßn g×.
− ThÕ th× ph¶i giôc anh Êy ¨n mau lªn ®i, kÎo n÷a ngðêi ta s¾p söa kÐo vµo
råi ®Êy !
Råi bµ l·o lËt ®Ët trë vÒ víi vÎ mÆt b¨n kho¨n.
b) Lª ThËn n©ng gð¬m lªn ngang ®Çu nãi víi Lª Lîi :

− §©y lµ Trêi cã ý phã th¸c cho minh c«ng lµm viÖc lín. Chóng t«i nguyÖn
®em xð¬ng thÞt cña m×nh theo minh c«ng, cïng víi thanh gð¬m thÇn nµy ®Ó b¸o
®Òn Tæ quèc !
(Sù tÝch Hå Gð¬m)
c) H«m sau l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¸o ngay :
− CËu Vµng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹ !
− Cô b¸n råi ?
− B¸n råi ! Hä võa b¾t xong. [...]
− ThÕ nã cho b¾t µ ?
MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho nðíc
m¾t ch¶y ra. Çi ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vµ çi miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu
nhð con nÝt. L·o hu hu khãc...
− Khèn n¹n... ¤ng gi¸o ¬i !... Nã cã biÕt g× ®©u ! Nã thÊy t«i gäi th× ch¹y
ngay vÒ, vÉy ®u«i mõng. T«i cho nã ¨n c¬m. Nã ®ang ¨n th× th»ng Môc nÊp trong
nhµ, ngay ®»ng sau nã, tãm lÊy hai c¼ng sau nã dèc ngðîc nã lªn.
(Nam Cao, L·o H¹c )
64
3. §o¹n trÝch dðíi ®©y cã ba c©u chøa tõ høa. H·y x¸c ®Þnh kiÓu hµnh ®éng
nãi ®ðîc thùc hiÖn trong mçi c©u Êy.
Em ®i nhanh vÒ chiÕc giðêng, ®Æt con Em Nhá quµng tay vµo con VÖ SÜ.
− Em ®Ó nã ë l¹i − Giäng em r¸o ho¶nh − Anh ph¶i høa víi em kh«ng bao giê
®Ó chóng ngåi çch xa nhau. Anh nhí chða ? Anh høa ®i.
− Anh xin høa.
T«i mÕu m¸o tr¶ lêi vµ ®øng nhð ch«n ch©n xuèng ®Êt, nh×n theo çi bãng bÐ
nhá liªu xiªu cña em t«i trÌo lªn xe.
(Kh¸nh Hoµi, Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª )
tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 5

Gîi ý ®¸nh gi¸ bµi lµm :
1. Bµi v¨n cã lµm næi bËt ®Æc ®iÓm cña ®èi tðîng thuyÕt minh kh«ng ? Néi
dung bµi viÕt cã tÝnh chÊt kh¸ch quan, ®¸ng tin cËy kh«ng ?
2. §Ó lµm næi bËt ®Æc ®iÓm cña ®èi tðîng, bµi lµm ®· chó ý vËn dông phð¬ng
ph¸p thuyÕt minh nµo ?
3. Bµi lµm cã theo bè côc, thø tù hîp lÝ kh«ng ?
4. Lêi v¨n thuyÕt minh cã chuÈn x¸c, ng¾n gän vµ sinh ®éng kh«ng ?
Bµi 24
• ThÊy ®ðîc ý thøc d©n téc ®· ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao vµ phÇn nµo hiÓu
®ðîc mét vµi nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña ¸ng thiªn cæ hïng v¨n B×nh Ng«
®¹i ço qua ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta.
• N¾m ®ðîc çch dïng çc kiÓu c©u ®Ó thùc hiÖn hµnh ®éng nãi.
• N¾m v÷ng kh¸i niÖm luËn ®iÓm, quan hÖ gi÷a luËn ®iÓm víi vÊn ®Ò cÇn
gi¶i quyÕt vµ quan hÖ gi÷a çc luËn ®iÓm trong mét bµi v¨n nghÞ luËn.
65
V¨n b¶n
Nðíc §¹i ViÖt ta

(TrÝch B×nh Ng« ®¹i ço)
Tõng nghe :
ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n(1),
Qu©n ®iÕu ph¹t(2) trðíc lo trõ b¹o.
Nhð nðíc §¹i ViÖt(3) ta tõ trðíc,
Vèn xðng nÒn v¨n hiÕn(4)®· l©u,
66
Nói s«ng bê câi ®· chia,
Phong tôc B¾c Nam(5) còng kh¸c.
Tõ TriÖu, §inh, LÝ, TrÇn(6) bao ®êi g©y nÒn ®éc lËp,
Cïng H¸n, §ðêng, Tèng, Nguyªn(7), mçi bªn xðng ®Õ mét phð¬ng,
Tuy m¹nh yÕu tõng lóc kh¸c nhau,
Song hµo kiÖt(8) ®êi nµo còng cã.
VËy nªn :
Lðu Cung(9) tham c«ng nªn thÊt b¹i,
TriÖu TiÕt(10) thÝch lín ph¶i tiªu vong,
Cöa Hµm Tö(11) b¾t sèng Toa §«,
S«ng B¹ch §»ng giÕt tð¬i ¤ M·(12).
ViÖc xða xem xÐt
Chøng cí cßn ghi.
(NguyÔn Tr·i(N), B×nh Ng« ®¹i ço,
trong Tæng tËp v¨n häc ViÖt Nam, tËp 4,
NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1995)
Chó thÝch
(N) VÒ t¸c gi¶ NguyÔn Tr·i : xem chó thÝch (N) ë s¸ch Ng÷ v¨n 7, tËp mét,
tr. 79.
Ço lµ thÓ v¨n nghÞ luËn cæ, thðêng ®ðîc vua chóa hoÆc thñ lÜnh dïng ®Ó
tr×nh bµy mét chñ trð¬ng hay c«ng bè kÕt qu¶ mét sù nghiÖp ®Ó mäi ngðêi cïng
biÕt. Ço phÇn nhiÒu ®ðîc viÕt b»ng v¨n biÒn ngÉu (kh«ng cã vÇn hoÆc cã vÇn,
thðêng cã ®èi, c©u dµi ng¾n kh«ng gß bã, mçi cÆp hai vÕ ®èi nhau). Còng nhð
hÞch, ço lµ thÓ v¨n cã tÝnh chÊt hïng biÖn, do ®ã lêi lÏ ph¶i ®anh thÐp, lÝ luËn
ph¶i s¾c bÐn, kÕt cÊu ph¶i chÆt chÏ, m¹ch l¹c.
B×nh Ng« ®¹i ço do NguyÔn Tr·i thõa lÖnh Lª Th¸i Tæ (Lª Lîi) so¹n th¶o lµ
bµi ço cã ý nghÜa träng ®¹i cña mét b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp, ®ðîc c«ng bè ngµy
17 th¸ng ch¹p n¨m §inh Mïi (tøc ®Çu n¨m 1428), sau khi qu©n ta ®¹i th¾ng, diÖt
vµ lµm tan r· 15 v¹n viÖn binh cña qu©n Minh x©m lðîc, buéc Vð¬ng Th«ng ph¶i
gi¶ng hoµ, chÊp nhËn rót qu©n vÒ nðíc. Bµi ®¹i ço nµy ®ðîc viÕt theo lèi v¨n
67
biÒn ngÉu, cã vËn dông thÓ tø lôc (tõng cÆp c©u, mçi c©u mðêi ch÷ ng¾t theo nhÞp
4/6), kÕt cÊu còng gåm bèn phÇn nhð thÓ ço nãi chung. §o¹n trÝch tõ B×nh Ng«
®¹i ço ë ®©y lµ do Bïi V¨n Nguyªn dÞch dùa theo b¶n dÞch cña Bïi KØ. Nhan ®Ò
®o¹n trÝch do ngðêi biªn so¹n SGK ®Æt.
(1) Nh©n nghÜa : vèn lµ kh¸i niÖm ®¹o ®øc cña Nho gi¸o, nãi vÒ ®¹o lÝ, çch
øng xö vµ t×nh thð¬ng gi÷a con ngðêi víi nhau. ë ®©y t¸c gi¶ ®· tiÕp thu tð tðëng
nh©n nghÜa cña Nho gi¸o theo hðíng lÊy lîi Ých cña nh©n d©n, d©n téc lµm gèc.
Yªn d©n : ®em l¹i cuéc sèng yªn æn cho d©n.
(2) §iÕu ph¹t : rót ý tõ c©u "®iÕu d©n ph¹t téi" (thð¬ng d©n, ®¸nh kÎ cã téi)
trong Kinh Thð nãi vÒ viÖc Thang, Vò ®¸nh kÎ cã téi lµ KiÖt, Trô (®iÕu : thð¬ng
xãt ; ph¹t : ®¸nh, dÑp).
(3) §¹i ViÖt : tªn nðíc ta tõ ®êi vua LÝ Th¸nh T«ng.
(4) V¨n hiÕn : truyÒn thèng v¨n ho¸ l©u ®êi vµ tèt ®Ñp (v¨n : v¨n chð¬ng, ch÷
nghÜa, v¨n ho¸ nãi chung ; hiÕn : ngðêi hiÒn tµi).
(5) B¾c Nam : ë ®©y B¾c chØ Trung Quèc, Nam chØ nðíc ta.
(6) §inh, LÝ, TrÇn : nh÷ng triÒu ®¹i x©y dùng nÒn ®éc lËp cña ®Êt nðíc ta.
TriÖu : chØ triÒu ®¹i cña TriÖu §µ, kÎ ®· cðíp nðíc ¢u L¹c, nhðng sö s¸ch trðíc
®©y cã tµi liÖu coi ®ã lµ mét triÒu ®¹i cña nðíc nhµ.
(7) H¸n, §ðêng, Tèng, Nguyªn : çc triÒu ®¹i Trung Quèc.
(8) Hµo kiÖt : ngðêi cã tµi cao, chÝ lín h¬n ngðêi.
(9) Lðu Cung : vua Nam H¸n (nam Trung Quèc) ®· sai con lµ Ho»ng Thao
(cã tµi liÖu ghi lµ Ho»ng Th¸o) ®em qu©n x©m lðîc nðíc ta, bÞ Ng« QuyÒn ®¸nh
b¹i n¨m 938.
(10) TriÖu TiÕt : tðíng nhµ Tèng, ®em qu©n sang ®¸nh nðíc ta thêi LÝ, bÞ
LÝ Thðêng KiÖt ®¸nh ®uæi.
(11) Hµm Tö : bÕn Hµm Tö, mét ®Þa ®iÓm ë t¶ ng¹n s«ng Hång (nay thuéc
huyÖn Kho¸i Ch©u, Hðng Yªn), lµ n¬i TrÇn NhËt DuËt ph¸ qu©n Toa §« trong
cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng − Nguyªn lÇn thø hai.
(12) Toa §«, ¤ M· (tøc ¤ M· Nhi) : hai tðíng nhµ Nguyªn. Theo sö, Toa §«
bÞ giÕt chÕt ë trËn Hµm Tö (kh«ng ph¶i bÞ b¾t sèng).
68
1. §o¹n trÝch lµ phÇn më ®Çu bµi B×nh Ng« ®¹i ço. §o¹n nµy cã ý nghÜa nªu
tiÒn ®Ò cho toµn bµi, tÊt c¶ néi dung ®ðîc ph¸t triÓn vÒ sau ®Òu xoay quanh tiÒn
®Ò ®ã. Theo em, khi nªu tiÒn ®Ò, t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng ch©n lÝ nµo ?
2. Qua hai c©u "ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n − Qu©n ®iÕu ph¹t trðíc lo trõ
b¹o", cã thÓ hiÓu cèt lâi tð tðëng nh©n nghÜa cña NguyÔn Tr·i lµ g× ? Ngðêi d©n
mµ t¸c gi¶ nãi tíi lµ ai ? KÎ b¹o ngðîc mµ t¸c gi¶ nãi tíi lµ kÎ nµo ?
3. §Ó kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn ®éc lËp d©n téc, t¸c gi¶ ®· dùa vµo nh÷ng yÕu
tè nµo ?
NhiÒu ý kiÕn cho r»ng ý thøc d©n téc ë ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta lµ sù tiÕp
nèi vµ ph¸t triÓn ý thøc d©n téc ë bµi th¬ S«ng nói nðíc Nam (®· häc ë líp 7),
v× sao ? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, h·y t×m hiÓu xem nh÷ng yÕu tè nµo ®· ®ðîc nãi
tíi trong S«ng nói nðíc Nam vµ nh÷ng yÕu tè nµo míi ®ðîc bæ sung trong
Nðíc §¹i ViÖt ta.
4. H·y chØ ra nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch vµ ph©n tÝch t¸c
dông cña chóng.
(Gîi ý : çch dïng tõ, çch sö dông c©u v¨n biÒn ngÉu, biÖn ph¸p liÖt kª,
so s¸nh ®èi lËp,... cã hiÖu qu¶.)
5*. Søc thuyÕt phôc cña v¨n chÝnh luËn NguyÔn Tr·i lµ ë chç kÕt hîp gi÷a lÝ lÏ
vµ thùc tiÔn. Qua ®o¹n trÝch trªn, h·y chøng minh.
6*. Thö kh¸i qu¸t tr×nh tù lËp luËn cña ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta b»ng mét
s¬ ®å.
Ghi nhí
Víi çch lËp luËn chÆt chÏ vµ chøng cø hïng hån, ®o¹n trÝch Nðíc §¹i
ViÖt ta cã ý nghÜa nhð b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp : Nðíc ta lµ ®Êt nðíc cã
nÒn v¨n hiÕn l©u ®êi, cã l·nh thæ riªng, phong tôc riªng, cã chñ quyÒn, cã
truyÒn thèng lÞch sö ; kÎ x©m lðîc lµ ph¶n nh©n nghÜa, nhÊt ®Þnh thÊt b¹i.
69
LuyÖn tËp
Trªn c¬ së so s¸nh víi bµi th¬ S«ng nói nðíc Nam, h·y chØ ra sù tiÕp nèi vµ
ph¸t triÓn cña ý thøc d©n téc trong ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta.
hµnh ®éng nãi (tiÕp theo)
i − çch thùc hiÖn hµnh ®éng nãi
1. §¸nh sè thø tù trðíc mçi c©u trÇn thuËt trong ®o¹n trÝch sau ®©y. X¸c
®Þnh môc ®Ých nãi cña nh÷ng c©u Êy b»ng çch ®¸nh dÊu (+) vµo « thÝch hîp vµ
dÊu (−) vµo « kh«ng thÝch hîp theo b¶ng tæng hîp kÕt qu¶ bªn dðíi.
Tinh thÇn yªu nðíc còng nhð çc thø cña quý. Cã khi ®ðîc trðng bµy trong
tñ kÝnh, trong b×nh pha lª, râ rµng dÔ thÊy. Nhðng còng cã khi cÊt giÊu kÝn ®¸o
trong rð¬ng, trong hßm. Bæn phËn cña chóng ta lµ lµm cho nh÷ng cña quý kÝn ®¸o
Êy ®Òu ®ðîc ®ða ra trðng bµy. NghÜa lµ ph¶i ra søc gi¶i thÝch, tuyªn truyÒn, tæ
chøc, l·nh ®¹o, lµm cho tinh thÇn yªu nðíc cña tÊt c¶ mäi ngðêi ®Òu ®ðîc thùc
hµnh vµo c«ng viÖc yªu nðíc, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn.
C©u 1 2 3 4 5
Môc ®Ých
Hái
Tr×nh bµy
§iÒu khiÓn
Høa hÑn
Béc lé c¶m xóc
2. Dùa theo çch tæng hîp kÕt qu¶ ë bµi tËp trªn, h·y lËp b¶ng tr×nh bµy quan
hÖ gi÷a çc kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt víi nh÷ng kiÓu
hµnh ®éng nãi mµ em ®· biÕt. Cho vÝ dô minh ho¹.
70
Ghi nhí
Mçi hµnh ®éng nãi cã thÓ ®ðîc thùc hiÖn b»ng kiÓu c©u cã chøc n¨ng
chÝnh phï hîp víi hµnh ®éng ®ã (çch dïng trùc tiÕp) hoÆc b»ng kiÓu
c©u kh¸c (çch dïng gi¸n tiÕp).
ii − luyÖn tËp
1. T×m çc c©u nghi vÊn trong bµi HÞch tðíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn. Cho biÕt
nh÷ng c©u Êy ®ðîc dïng lµm g×. VÞ trÝ cña mçi c©u nghi vÊn trong tõng ®o¹n v¨n
cã liªn quan nhð thÕ nµo ®Õn môc ®Ých nãi cña nã ?
2. NhiÒu ngðêi cã nhËn xÐt lµ trong çc bµi nãi, bµi viÕt cña m×nh, Chñ tÞch
Hå ChÝ Minh thðêng kªu gäi chiÕn sÜ, ®ång bµo b»ng nh÷ng c©u trÇn thuËt.
H·y t×m nh÷ng c©u trÇn thuËt cã môc ®Ých cÇu khiÕn trong çc ®o¹n trÝch dðíi
®©y cña Ngðêi vµ cho biÕt h×nh thøc diÔn ®¹t Êy cã t¸c dông nhð thÕ nµo trong
viÖc ®éng viªn quÇn chóng.
a) V× vËy, nhiÖm vô thiªng liªng cña toµn d©n ta lóc nµy lµ ph¶i n©ng cao tinh
thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam, b¶o vÖ miÒn B¾c,
tiÕn tíi hoµ b×nh thèng nhÊt Tæ quèc.
HÔ cßn mét tªn x©m lðîc trªn ®Êt nðíc ta, th× ta cßn ph¶i tiÕp tôc chiÕn ®Êu,
quÐt s¹ch nã ®i.
§ång bµo vµ chiÕn sÜ miÒn Nam anh hïng, dðíi ngän cê vÎ vang cña MÆt trËn
D©n téc Gi¶i phãng, liªn tôc tiÕn c«ng, liªn tôc næi dËy, kiªn quyÕt tiÕn lªn, giµnh
lÊy th¾ng lîi hoµn toµn.
Qu©n vµ d©n miÒn B¾c quyÕt ra søc thi ®ua yªu nðíc, x©y dùng chñ nghÜa x·
héi vµ lµm trßn nghÜa vô cña m×nh ®èi víi ®ång bµo miÒn Nam ruét thÞt [...].
(Lêi kªu gäi c¶ nðíc tiÕn lªn ®¸nh th¾ng giÆc MÜ x©m lðîc )
b) Cuèi cïng, t«i ®Ó l¹i mu«n vµn t×nh th©n yªu cho toµn d©n, toµn §¶ng, cho
toµn thÓ bé ®éi, cho çc ch¸u thanh niªn vµ nhi ®ång.
71
[...] §iÒu mong muèn cuèi cïng cña t«i lµ : Toµn §¶ng, toµn d©n ta ®oµn kÕt
phÊn ®Êu, x©y dùng mét nðíc ViÖt Nam hoµ b×nh, thèng nhÊt, ®éc lËp, d©n chñ
vµ giµu m¹nh, vµ gãp phÇn xøng ®¸ng vµo sù nghiÖp çch m¹ng thÕ giíi.
(Di chóc )
3. T×m çc c©u cã môc ®Ých cÇu khiÕn trong ®o¹n trÝch sau. Mçi c©u Êy thÓ
hiÖn quan hÖ gi÷a çc nh©n vËt vµ tÝnh çch nh©n vËt nhð thÕ nµo ?
DÕ Cho¾t tr¶ lêi t«i b»ng mét giäng rÊt buån rÇu :
− Thða anh, em còng muèn kh«n nhðng kh«n kh«ng ®ðîc. §ông ®Õn viÖc lµ
em thë råi, kh«ng cßn h¬i søc ®©u mµ ®µo bíi n÷a [...]. Hay lµ b©y giê em nghÜ
thÕ nµy... Song anh cã cho phÐp em míi d¸m nãi...
Råi DÕ Cho¾t loanh quanh, b¨n kho¨n. T«i ph¶i b¶o :
− §ðîc, chó m×nh cø nãi th¼ng thõng ra nµo.
DÕ Cho¾t nh×n t«i mµ r»ng :
− Anh ®· nghÜ thð¬ng em nhð thÕ th× hay lµ anh ®µo gióp cho em mét çi
ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo ®Õn b¾t n¹t th× em
ch¹y sang...
Chða nghe hÕt c©u, t«i ®· hÕch r¨ng lªn, x× mét h¬i râ dµi. Råi, víi bé ®iÖu
khinh khØnh, t«i m¾ng :
− Høc ! Th«ng ng¸ch sang nhµ ta ? DÔ nghe nhØ ! Chó mµy h«i nhð có mÌo
thÕ nµy, ta nµo chÞu ®ðîc. Th«i, im çi ®iÖu h¸t mða dÇm sïi sôt Êy ®i. §µo tæ
n«ng th× cho chÕt !
T«i vÒ, kh«ng mét chót bËn t©m.
4. Trong çc çch hái ®ðêng dðíi ®©y, em nªn dïng nh÷ng çch nµo ®Ó hái
ngðêi lín ?
a) B¸c cã biÕt bðu ®iÖn ë ®©u kh«ng ¹ ?
b) B¸c lµm ¬n chØ giïm ch¸u bðu ®iÖn ë ®©u ¹.
c) Bðu ®iÖn ë ®©u, h¶ b¸c ?
d) ChØ giïm ch¸u bðu ®iÖn ë ®©u víi !
e) B¸c cã thÓ chØ gióp ch¸u bðu ®iÖn ë ®©u kh«ng ¹ ?
72
5. Trong qu¸n ¨n, mét ngðêi nãi víi ngðêi bªn c¹nh : "Anh cã thÓ chuyÓn
gióp t«i lä gia vÞ kh«ng ¹ ? ". Theo em, trong nh÷ng hµnh ®éng dðíi ®©y, ngðêi
nghe nªn chän hµnh ®éng nµo ?
a) L¼ng lÆng ®ða lä gia vÞ cho ngðêi kia.
b) Tr¶ lêi ngðêi kia : "Cã chø ¹. Çi lä Êy kh«ng nÆng ®©u mµ !".
c) §ða lä gia vÞ cho ngðêi kia vµ nãi : "Mêi anh." (hoÆc "Mêi chÞ.", "Mêi b¸c.",...).
¤n tËp vÒ luËn ®iÓm
I − Kh¸i niÖm luËn ®iÓm
1. Xem l¹i Ng÷ v¨n 7, tËp hai vµ cho biÕt : LuËn ®iÓm lµ g× ? Lùa chän c©u tr¶
lêi ®óng trong çc c©u sau :
a) LuËn ®iÓm lµ vÊn ®Ò ®ðîc ®ða ra gi¶i quyÕt trong bµi v¨n nghÞ luËn.
b) LuËn ®iÓm lµ mét phÇn cña vÊn ®Ò ®ðîc ®ða ra gi¶i quyÕt trong bµi v¨n
nghÞ luËn.
c) LuËn ®iÓm lµ nh÷ng tð tðëng, quan ®iÓm, chñ trð¬ng c¬ b¶n mµ ngðêi viÕt
(nãi) nªu ra trong bµi v¨n nghÞ luËn.
2. a) Bµi Tinh thÇn yªu nðíc cña nh©n d©n ta cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (Ng÷
v¨n 7, tËp hai, tr. 24 − 25) cã nh÷ng luËn ®iÓm nµo ? Chó ý ph©n biÖt luËn ®iÓm
xuÊt ph¸t dïng lµm c¬ së vµ luËn ®iÓm chÝnh dïng lµm kÕt luËn cña bµi.
b) Mét b¹n cho r»ng bµi ChiÕu dêi ®« cña LÝ C«ng UÈn gåm hai luËn ®iÓm :
− LuËn ®iÓm 1 : LÝ do cÇn ph¶i dêi ®«.
− LuËn ®iÓm 2 : LÝ do cã thÓ coi thµnh §¹i La lµ kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ vð¬ng
mu«n ®êi.
X¸c ®Þnh luËn ®iÓm nhð vËy cã ®óng kh«ng ? V× sao ?
II − Mèi quan hÖ gi÷a luËn ®iÓm víi vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt
trong bµi v¨n nghÞ luËn
1. a) VÊn ®Ò ®ðîc ®Æt ra trong bµi Tinh thÇn yªu nðíc cña nh©n d©n ta lµ g× ?
Cã thÓ lµm s¸ng tá vÊn ®Ò ®ã ®ðîc kh«ng, nÕu trong bµi v¨n, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
chØ ®ða ra luËn ®iÓm : "§ång bµo ta ngµy nay cã lßng yªu nðíc nång nµn" ?
73
b) Trong ChiÕu dêi ®«, nÕu LÝ C«ng UÈn chØ ®ða ra luËn ®iÓm : "Çc triÒu ®¹i
trðíc ®©y ®· nhiÒu lÇn thay ®æi kinh ®«" th× môc ®Ých cña nhµ vua khi ban chiÕu
cã thÓ ®¹t ®ðîc kh«ng ? T¹i sao ?
2. Tõ sù t×m hiÓu trªn, em rót ra ®ðîc nh÷ng kÕt luËn g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a
luËn ®iÓm víi vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong bµi v¨n nghÞ luËn ?
III − Mèi quan hÖ gi÷a çc luËn ®iÓm trong bµi v¨n
nghÞ luËn
1. §Ó viÕt bµi tËp lµm v¨n theo ®Ò bµi : "H·y tr×nh bµy râ v× sao chóng ta cÇn
ph¶i ®æi míi phð¬ng ph¸p häc tËp", em sÏ chän hÖ thèng luËn ®iÓm nµo trong hai
hÖ thèng sau :
HÖ thèng (1) HÖ thèng (2)
(a) Phð¬ng ph¸p häc tËp cã ¶nh hðëng (a) ChØ cÇn ®æi míi phð¬ng ph¸p
kh«ng nhá ®Õn chÊt lðîng häc tËp. häc tËp lµ kÕt qu¶ häc tËp sÏ ®ðîc
(b) CÇn thay ®æi phð¬ng ph¸p häc tËp cò n©ng cao nhanh chãng.
(thô ®éng, m¸y mãc, xa thùc tÕ ) v× nã (b) Do ®ã, ngðêi häc sinh cÇn ph¶i
kh«ng phï hîp víi yªu cÇu cña häc tËp, thðêng xuyªn thay ®æi çch häc tËp.
kh«ng ®ða l¹i kÕt qu¶ tèt. (c) Chóng ta cßn chða ch¨m häc,
(c) CÇn theo phð¬ng ph¸p häc tËp míi cßn hay nãi chuyÖn riªng.
(chñ ®éng, s¸ng t¹o, kÕt hîp häc víi (d) NÕu chóng ta häc tËp theo
hµnh) v× nã phï hîp víi yªu cÇu cña häc phð¬ng ph¸p míi th× kÕt qu¶ sÏ tèt
tËp, ®ða l¹i kÕt qu¶ tèt. h¬n.
(Gîi ý : XÐt xem hÖ thèng luËn ®iÓm nµo ®¹t ®ðîc çc yªu cÇu :
− Hoµn toµn chÝnh x¸c.
− ThËt sù liªn kÕt víi nhau.
− Ph©n biÖt rµnh m¹ch çc ý víi nhau, b¶o ®¶m cho chóng kh«ng bÞ trïng lÆp,
chång chÐo.
− §ðîc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lÝ : LuËn ®iÓm trðíc ®Æt c¬ së cho luËn
®iÓm sau, cßn luËn ®iÓm sau ph¸t huy ®ðîc kÕt qu¶ cña luËn ®iÓm trðíc.)
2. Tõ sù t×m hiÓu trªn, em rót ra ®ðîc kÕt luËn g× vÒ luËn ®iÓm vµ mèi quan
hÖ gi÷a çc luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn ?
74
Ghi nhí
• LuËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn lµ nh÷ng tð tðëng, quan ®iÓm, chñ
trð¬ng mµ ngðêi viÕt (nãi) nªu ra ë trong bµi.
• Trong bµi v¨n nghÞ luËn, luËn ®iÓm lµ mét hÖ thèng : cã luËn ®iÓm chÝnh
(dïng lµm kÕt luËn cña bµi, lµ çi ®Ých cña bµi viÕt) vµ luËn ®iÓm phô
(dïng lµm luËn ®iÓm xuÊt ph¸t hay luËn ®iÓm më réng).
• LuËn ®iÓm cÇn ph¶i chÝnh x¸c, râ rµng, phï hîp víi yªu cÇu gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò vµ ®ñ ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò ®ðîc ®Æt ra.
• Çc luËn ®iÓm trong mét bµi v¨n võa cÇn liªn kÕt chÆt chÏ, l¹i võa cÇn
cã sù ph©n biÖt víi nhau. Çc luËn ®iÓm ph¶i ®ðîc s¾p xÕp theo mét tr×nh
tù hîp lÝ : LuËn ®iÓm nªu trðíc chuÈn bÞ c¬ së cho luËn ®iÓm nªu sau, cßn
luËn ®iÓm nªu sau dÉn ®Õn luËn ®iÓm kÕt luËn.
IV − LuyÖn tËp
1. §o¹n v¨n sau ®©y nªu lªn luËn ®iÓm "NguyÔn Tr·i lµ ngðêi anh hïng d©n
téc" hay luËn ®iÓm "NguyÔn Tr·i nhð mét «ng tiªn ë trong toµ ngäc" ? H·y gi¶i
thÝch sù lùa chän cña em.
NguyÔn Méng Tu©n, mét ngðêi b¹n cña NguyÔn Tr·i, ®· ca ngîi
NguyÔn Tr·i nhð sau : "Giã thanh h©y hÈy g¸c vµng, ngðêi nhð mét «ng tiªn ë
trong toµ ngäc, çi tµi lµm hay, lµm ®Ñp cho nðíc, tõ xða chða cã bao giê...".
NguyÔn Tr·i kh«ng ph¶i lµ mét «ng tiªn. NguyÔn Tr·i lµ ngðêi ch©n ®¹p ®Êt ViÖt
Nam, ®Çu ®éi trêi ViÖt Nam, t©m hån léng giã cña thêi ®¹i lóc bÊy giê, th«ng c¶m
s©u xa víi nçi lßng d©n lóc bÊy giê, suèt ®êi tËn tuþ cho mét lÝ tðëng cao quý.
NguyÔn Tr·i lµ khÝ ph¸ch cña d©n téc, lµ tinh hoa cña d©n téc. Sù nghiÖp vµ t¸c
phÈm cña NguyÔn Tr·i lµ mét bµi ca yªu nðíc vµ tù hµo d©n téc. NguyÔn Tr·i rÊt
xøng ®¸ng víi lßng kh©m phôc vµ quý träng cña chóng ta. Ca ngîi ngðêi anh
hïng d©n téc, chóng ta ®· röa mèi "hËn ngh×n n¨m" cña NguyÔn Tr·i !
(Ph¹m V¨n §ång, NguyÔn Tr·i, ngðêi anh hïng cña d©n téc )
2. NÕu ph¶i viÕt mét bµi tËp lµm v¨n ®Ó gi¶i thÝch v× sao cã thÓ nãi r»ng gi¸o
dôc lµ ch×a kho¸ cña tð¬ng lai th× :
75
a) Em sÏ chän nh÷ng luËn ®iÓm nµo trong sè çc luËn ®iÓm dðíi ®©y :
− Gi¸o dôc cã t¸c dông ®iÒu chØnh ®é gia t¨ng d©n sè.
− Gi¸o dôc t¹o c¬ së cho sù t¨ng trðëng kinh tÕ.
− Gi¸o dôc gi¶i phãng con ngðêi, gióp con ngðêi tho¸t khái ¸p bøc vµ sù lÖ
thuéc vµo quyÒn lùc cña ngðêi kh¸c ®Ó ®¹t ®ðîc sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ vµ tiÕn bé
x· héi.
− Gi¸o dôc ®µo t¹o thÕ hÖ ngðêi sÏ x©y dùng x· héi tð¬ng lai.
− Nðíc ta lµ mét nðíc v¨n hiÕn cã truyÒn thèng gi¸o dôc l©u ®êi.
− Gi¸o dôc gãp phÇn b¶o vÖ m«i trðêng sèng.
− TrÎ em h«m nay lµ thÕ giíi ngµy mai.
b) Em sÏ s¾p xÕp çc luËn ®iÓm ®· lùa chän (vµ ®· söa l¹i, nÕu cÇn) theo tr×nh
tù nµo ? V× sao ?
Bµi 25
• ThÊy ®ðîc quan niÖm cña NguyÔn ThiÕp vÒ môc ®Ých vµ t¸c dông cña
viÖc häc. Qua bµi v¨n, häc tËp çch lËp luËn cña t¸c gi¶.
• BiÕt çch tr×nh bµy luËn ®iÓm trong ®o¹n v¨n diÔn dÞch vµ quy n¹p, biÕt
s¾p xÕp vµ cã kÜ n¨ng tr×nh bµy luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn.
V¨n b¶n
Bµn luËn vÒ phÐp häc

(LuËn häc ph¸p)
"Ngäc kh«ng mµi, kh«ng thµnh ®å vËt ; ngðêi kh«ng häc, kh«ng biÕt râ ®¹o".
§¹o lµ lÏ ®èi xö h»ng ngµy gi÷a mäi ngðêi. KÎ ®i häc lµ häc ®iÒu Êy. Nðíc ViÖt
ta, tõ khi lËp quèc ®Õn giê, nÒn chÝnh häc ®· bÞ thÊt truyÒn(1). Ngðêi ta ®ua nhau
76
lèi häc h×nh thøc hßng cÇu danh lîi, kh«ng cßn biÕt ®Õn tam cð¬ng(2), ngò
thðêng(3). Chóa tÇm thðêng, thÇn nÞnh hãt. Nðíc mÊt, nhµ tan ®Òu do nh÷ng
®iÒu tÖ h¹i Êy.
Cói xin tõ nay ban chiÕu thð cho thÇy trß trðêng häc cña phñ, huyÖn, çc
trðêng tð, con ch¸u çc nhµ v¨n vâ, thuéc l¹i ë çc trÊn cùu triÒu(4), ®Òu tuú ®©u
tiÖn ®Êy mµ ®i häc.
PhÐp d¹y, nhÊt ®Þnh theo Chu Tö(5). Lóc ®Çu häc tiÓu häc ®Ó båi lÊy gèc. TuÇn
tù tiÕn lªn häc ®Õn tø thð(6), ngò kinh(7), chð sö(8). Häc réng råi tãm lðîc cho gän,
theo ®iÒu häc mµ lµm. Ho¹ may kÎ nh©n tµi míi lËp ®ðîc c«ng, nhµ nðíc nhê thÕ
mµ v÷ng yªn. §ã míi thùc lµ çi ®¹o ngµy nay cã quan hÖ tíi lßng ngðêi. Xin chí
bá qua.
§¹o häc thµnh th× ngðêi tèt nhiÒu ; ngðêi tèt nhiÒu th× triÒu ®×nh ngay ng¾n
mµ thiªn h¹ thÞnh trÞ.
§ã lµ mÊy ®iÒu, thµnh thËt xin d©ng. Ch¼ng qu¶n lêi nãi vu v¬, cói mong
Hoµng thðîng soi xÐt.
KÎ hÌn thÇn cung kÝnh tÊu tr×nh.
(N)
(La S¬n Phu Tö NguyÔn ThiÕp , theo La S¬n Yªn Hå
Hoµng Xu©n H·n, tËp II, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1998)
Chó thÝch
(N) NguyÔn ThiÕp (1723 − 1804) tù lµ Kh¶i Xuyªn, hiÖu lµ L¹p Phong Cð SÜ,
ngðêi ®ð¬ng thêi kÝnh träng thðêng gäi lµ La S¬n Phu Tö, quª ë lµng MËt Th«n,
x· NguyÖt Ao, huyÖn La S¬n (nay thuéc huyÖn §øc Thä), tØnh Hµ TÜnh. NguyÔn
ThiÕp lµ ngðêi "thiªn tð s¸ng suèt, häc réng hiÓu s©u", tõng ®ç ®¹t, lµm quan dðíi
triÒu Lª nhðng sau ®ã tõ quan vÒ d¹y häc. Quang Trung mÊy lÇn viÕt thð mêi «ng
céng t¸c víi th¸i ®é rÊt ch©n t×nh nªn cuèi cïng NguyÔn ThiÕp ra gióp triÒu T©y
S¬n, gãp phÇn x©y dùng ®Êt nðíc vÒ mÆt chÝnh trÞ. Khi Quang Trung mÊt, «ng l¹i
vÒ ë Èn cho ®Õn cuèi ®êi mµ kh«ng hîp t¸c víi nhµ NguyÔn.
Bµn luËn vÒ phÐp häc lµ phÇn trÝch tõ bµi tÊu cña NguyÔn ThiÕp göi vua
Quang Trung vµo th¸ng 8 − 1791. TÊu lµ mét lo¹i v¨n thð cña bÒ t«i, thÇn d©n göi
lªn vua chóa ®Ó tr×nh bµy sù viÖc, ý kiÕn, ®Ò nghÞ (kh¸c víi tÊu trong nghÖ thuËt
77
hiÖn ®¹i lµ mét lo¹i h×nh kÓ chuyÖn, biÓu diÔn trðíc c«ng chóng, thðêng mang
yÕu tè hµi). TÊu cã thÓ ®ðîc viÕt b»ng v¨n xu«i hay v¨n vÇn, v¨n biÒn ngÉu.
Bµi tÊu cña NguyÔn ThiÕp göi vua Quang Trung bµn vÒ ba ®iÒu mµ theo «ng bËc
®Õ vð¬ng nªn biÕt : qu©n ®øc (®øc cña vua), d©n t©m (lßng d©n), häc ph¸p
(phÐp häc).
(1) ThÊt truyÒn : bÞ mÊt ®i, kh«ng ®ðîc truyÒn l¹i cho ®êi sau.
(2) Tam cð¬ng : ba mèi quan hÖ gèc trong x· héi phong kiÕn lµ qu©n thÇn
(vua t«i), phô tö (cha con), phu phô (chång vî).
(3) Ngò thðêng : n¨m ®øc tÝnh cña con ngðêi lµ nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn.
(4) Cùu triÒu : triÒu vua cò, ë ®©y chØ nhµ Lª.
(5) Chu Tö : Chu Hi (1130 − 1200), nhµ nho næi tiÕng ®ång thêi lµ nhµ triÕt häc,
nhµ gi¸o dôc häc thêi Nam Tèng.
(6) Tø thð : bèn quyÓn s¸ch tiªu biÓu cña Nho gi¸o : LuËn ng÷, M¹nh Tö,
§¹i häc, Trung dung.
(7) Ngò kinh : n¨m bé s¸ch kinh ®iÓn cña Nho gi¸o : Kinh DÞch, Kinh Thð,
Kinh Thi, Kinh LÔ, Kinh Xu©n Thu.
(8) Chð sö : çc cuèn s¸ch sö cã tiÕng ®êi xða (chð : tõ chØ sè nhiÒu nhð trong
chð vÞ, chð kh¸ch,...).
§äc − HiÓu v¨n b¶n

1. PhÇn ®Çu t¸c gi¶ nªu kh¸i qu¸t môc ®Ých ch©n chÝnh cña viÖc häc. Môc ®Ých
®ã lµ g× ?
2. T¸c gi¶ ®· phª ph¸n nh÷ng lèi häc lÖch l¹c, sai tr¸i nµo ? T¸c h¹i cña lèi
häc Êy lµ g× ?
3. §Ó khuyÕn khÝch viÖc häc, NguyÔn ThiÕp khuyªn vua Quang Trung thùc
hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch g× ?
4. Bµi tÊu cã ®o¹n bµn vÒ "phÐp häc", ®ã lµ nh÷ng "phÐp häc" nµo ? T¸c dông
vµ ý nghÜa cña nh÷ng phÐp häc Êy ? Tõ thùc tÕ viÖc häc cña b¶n th©n, em thÊy
phð¬ng ph¸p häc tËp nµo lµ tèt nhÊt ? V× sao ?
5*. X¸c ®Þnh tr×nh tù lËp luËn cña ®o¹n v¨n b»ng mét s¬ ®å.
78
Ghi nhí
Víi çch lËp luËn chÆt chÏ, bµi Bµn luËn vÒ phÐp häc gióp ta hiÓu môc
®Ých cña viÖc häc lµ ®Ó lµm ngðêi cã ®¹o ®øc, cã tri thøc, gãp phÇn lµm
hðng thÞnh ®Êt nðíc, chø kh«ng ph¶i ®Ó cÇu danh lîi. Muèn häc tèt ph¶i
cã phð¬ng ph¸p, häc cho réng nhðng ph¶i n¾m cho gän, ®Æc biÖt, häc
ph¶i ®i ®«i víi hµnh.
LuyÖn tËp
Ph©n tÝch sù cÇn thiÕt vµ t¸c dông cña phð¬ng ph¸p "häc ®i ®«i víi hµnh".
ViÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm
I − Tr×nh bµy luËn ®iÓm thµnh mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn
1. §äc çc ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) Huèng g× thµnh §¹i La, kinh ®« cò cña Cao Vð¬ng : ë vµo n¬i trung t©m
trêi ®Êt ; ®ðîc çi thÕ rång cuén hæ ngåi. §· ®óng ng«i nam b¾c ®«ng t©y ; l¹i tiÖn
hðíng nh×n s«ng dùa nói. §Þa thÕ réng mµ b»ng ; ®Êt ®ai cao mµ tho¸ng. D©n cð
khái chÞu c¶nh khèn khæ ngËp lôt ; mu«n vËt còng rÊt mùc phong phó tèt tð¬i.
Xem kh¾p ®Êt ViÖt ta, chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa. ThËt lµ chèn tô héi träng yÕu cña
bèn phð¬ng ®Êt nðíc ; còng lµ n¬i kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ vð¬ng mu«n ®êi.
(LÝ C«ng UÈn, ChiÕu dêi ®« )
b) §ång bµo ta ngµy nay còng rÊt xøng ®¸ng víi tæ tiªn ta ngµy trðíc. Tõ çc
cô giµ tãc b¹c ®Õn çc ch¸u nhi ®ång trÎ th¬, tõ nh÷ng kiÒu bµo ë nðíc ngoµi ®Õn
nh÷ng ®ång bµo ë vïng t¹m bÞ chiÕm, tõ nh©n d©n miÒn ngðîc ®Õn miÒn xu«i, ai
còng mét lßng nång nµn yªu nðíc, ghÐt giÆc. Tõ nh÷ng chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn
chÞu ®ãi mÊy ngµy ®Ó b¸m s¸t lÊy giÆc ®Æng tiªu diÖt giÆc, ®Õn nh÷ng c«ng chøc
ë hËu phð¬ng nhÞn ¨n ®Ó ñng hé bé ®éi, tõ nh÷ng phô n÷ khuyªn chång con ®i
tßng qu©n mµ m×nh th× xung phong gióp viÖc vËn t¶i, cho ®Õn çc bµ mÑ chiÕn sÜ
79
s¨n sãc yªu thð¬ng bé ®éi nhð con ®Î cña m×nh. Tõ nh÷ng nam n÷ c«ng nh©n vµ
n«ng d©n thi ®ua t¨ng gia s¶n xuÊt, kh«ng qu¶n khã nhäc ®Ó gióp mét phÇn vµo
kh¸ng chiÕn, cho ®Õn nh÷ng ®ång bµo ®iÒn chñ quyªn ®Êt ruéng cho ChÝnh
phñ,... Nh÷ng cö chØ cao quý ®ã, tuy kh¸c nhau n¬i viÖc lµm, nhðng ®Òu gièng
nhau n¬i lßng nång nµn yªu nðíc.
C©u hái :
− X¸c ®Þnh c©u chñ ®Ò (c©u nªu luËn ®iÓm) trong mçi ®o¹n v¨n.
− C©u chñ ®Ò trong tõng ®o¹n ®ðîc ®Æt ë vÞ trÝ nµo (®Çu hay cuèi ®o¹n) ?
− Trong hai ®o¹n v¨n trªn, ®o¹n nµo ®ðîc viÕt theo çch diÔn dÞch vµ ®o¹n
nµo ®ðîc viÕt theo çch quy n¹p ? Ph©n tÝch çch diÔn dÞch vµ quy n¹p trong mçi
®o¹n v¨n.
2. §äc ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái.
ë mµn ®Çu chð¬ng XIII, c¶nh nhµ vî chång ®Þa chñ NghÞ QuÕ, Ng« TÊt Tè
cho bðng vµo ®Êy mét çi ræ nhón nhÝn bèn chã con. [...] Qu¸i thay lµ Ng« TÊt Tè.
Míi xem, ai còng thÊy vî chång ®Þa chñ còng chØ lµ nhð mäi ngðêi kh¸c thÝch
chã, yªu gia sóc, tðëng ngðêi lµnh hoÆc kÎ bÊt lð¬ng còng kh«ng kh¸c nhau g×
l¾m trong viÖc nu«i chã con. Th»ng chång le te cho chã ¨n c¬m, «n tån hái vÒ chã,
råi xem tðíng chã. H¾n sung sðíng. Vî h¾n vµ h¾n bï khó [...] víi nhau trªn c©u
chuyÖn chã con. Êy thÕ råi lµ ®ïng ®ïng gië giäng chã m¸ ngay víi mÑ con chÞ
DËu ®øng ®Êy. §o¹n nµy, kh¸ l¾m, b¸c Tè ¹ ! Cho th»ng nhµ giµu rðíc chã vµo
nhµ, nã míi cµng hiÖn chÊt chã ®Óu cña giai cÊp nã ra.
(NguyÔn Tu©n, TruyÖn "T¾t ®Ìn" cña Ng« TÊt Tè)
C©u hái :
a) H·y xem l¹i Ng÷ v¨n 7, tËp hai vµ cho biÕt : LËp luËn lµ g× ? T×m luËn ®iÓm
vµ çch lËp luËn trong ®o¹n v¨n trªn. (Gîi ý : Cã ph¶i nhµ v¨n dïng phÐp tð¬ng
ph¶n hay kh«ng ?)
b) Çch lËp luËn trong ®o¹n v¨n trªn cã lµm cho luËn ®iÓm trë nªn s¸ng tá,
chÝnh x¸c vµ cã søc thuyÕt phôc m¹nh mÏ kh«ng ?
c) Em cã nhËn xÐt g× vÒ viÖc s¾p xÕp çc ý trong ®o¹n v¨n võa dÉn ? NÕu t¸c
gi¶ xÕp nhËn xÐt NghÞ QuÕ "®ïng ®ïng gië giäng chã m¸ ngay víi mÑ con chÞ
80
DËu" lªn trªn vµ ®ða nhËn xÐt "vî chång ®Þa chñ còng... thÝch chã, yªu gia sóc"
xuèng dðíi th× hiÖu qu¶ lËp luËn cña ®o¹n v¨n sÏ bÞ ¶nh hðëng thÕ nµo ?
d) Trong ®o¹n v¨n, nh÷ng côm tõ chuyÖn chã con, giäng chã m¸, th»ng nhµ
giµu rðíc chã vµo nhµ, chÊt chã ®Óu cña giai cÊp nã ®ðîc xÕp c¹nh nhau. Çch
viÕt Êy cã lµm cho sù tr×nh bµy luËn ®iÓm thªm chÆt chÏ vµ hÊp dÉn kh«ng ?
V× sao ?
Ghi nhí
Khi tr×nh bµy luËn ®iÓm trong ®o¹n v¨n nghÞ luËn, cÇn chó ý :
− ThÓ hiÖn râ rµng, chÝnh x¸c néi dung cña luËn ®iÓm trong c©u chñ ®Ò.
Trong ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm, c©u chñ ®Ò thðêng ®ðîc ®Æt ë vÞ trÝ
®Çu tiªn (®èi víi ®o¹n diÔn dÞch) hoÆc cuèi cïng (®èi víi ®o¹n quy n¹p).
− T×m ®ñ çc luËn cø cÇn thiÕt, tæ chøc lËp luËn theo mét tr×nh tù hîp lÝ
®Ó lµm næi bËt luËn ®iÓm.
− DiÔn ®¹t trong s¸ng, hÊp dÉn ®Ó sù tr×nh bµy luËn ®iÓm cã søc
thuyÕt phôc.
II − LuyÖn tËp
1. §äc hai c©u v¨n sau vµ diÔn ®¹t ý mçi c©u thµnh mét luËn ®iÓm ng¾n
gän, râ.
a) Trðíc hÕt lµ cÇn ph¶i tr¸nh çi lèi viÕt "rau muèng" nghÜa lµ l»ng nh»ng
"trðêng giang ®¹i h¶i" (a), lµm cho ngðêi xem nhð lµ "ch¾t ch¾t vµo rõng xanh".
(Hå ChÝ Minh, Çch viÕt)
b) Ngoµi viÖc ®am mª viÕt, çi thÝch thø hai cña Nguyªn Hång lµ ®ðîc truyÒn
nghÒ cho b¹n trÎ.
(NguyÔn Tu©n)
(a) Trðêng giang ®¹i h¶i : chØ çch nãi (viÕt) qu¸ dµi dßng, lan man (vÝ nhð s«ng dµi biÓn lín)
(trðêng : dµi, giang : s«ng, ®¹i : to, lín, h¶i : biÓn).
81
2. §o¹n v¨n sau ®©y tr×nh bµy luËn ®iÓm g× vµ sö dông çc luËn cø nµo ? H·y
nhËn xÐt vÒ çch s¾p xÕp luËn cø vµ çch diÔn ®¹t cña ®o¹n v¨n.
T«i thÊy TÕ Hanh lµ mét ngðêi tinh l¾m. TÕ Hanh ®· ghi ®ðîc ®«i nÐt rÊt thÇn
t×nh vÒ c¶nh sinh ho¹t chèn quª hð¬ng. Ngðêi nghe thÊy c¶ nh÷ng ®iÒu kh«ng
h×nh s¾c, kh«ng thanh ©m nhð "m¶nh hån lµng" trªn "çnh buåm gið¬ng", nhð
tiÕng h¸t cña hð¬ng ®ång quyÕn rò con ®ðêng quª nho nhá. Th¬ TÕ Hanh ®ða ta
vµo mét thÕ giíi rÊt gÇn gòi thðêng ta chØ thÊy mét çch mê mê, çi thÕ giíi
nh÷ng t×nh c¶m ta ®· ©m thÇm trao cho c¶nh vËt : sù mái mÖt say sða cña con
thuyÒn lóc trë vÒ bÕn, nçi khæ ®au chÊt chøa trªn toa tµu nÆng trÜu, nh÷ng vui
buån sÇu tñi cña mét con ®ðêng.
(Hoµi Thanh, Thi nh©n ViÖt Nam)
3. ViÕt çc ®o¹n v¨n ng¾n triÓn khai ý çc luËn ®iÓm sau :
a) Häc ph¶i kÕt hîp lµm bµi tËp th× míi hiÓu bµi.
b) Häc vÑt kh«ng ph¸t triÓn ®ðîc n¨ng lùc suy nghÜ.
4. §Ó lµm s¸ng tá luËn ®iÓm "V¨n gi¶i thÝch cÇn ph¶i viÕt cho dÔ hiÓu", em sÏ
®ða ra nh÷ng luËn cø nµo ? Nh÷ng luËn cø Êy cÇn ®ðîc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù
nhð thÕ nµo ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ thuyÕt phôc cña ®o¹n v¨n ?
Cã thÓ tham kh¶o tr×nh tù s¾p xÕp luËn cø trong ®o¹n v¨n sau :
M×nh viÕt ra cèt lµ ®Ó gi¸o dôc, cæ ®éng ; nÕu ngðêi xem mµ kh«ng nhí ®ðîc,
kh«ng hiÓu ®ðîc, lµ viÕt kh«ng ®óng, nh»m kh«ng ®óng môc ®Ých. Mµ muèn cho
ngðêi xem hiÓu ®ðîc, nhí ®ðîc, lµm ®ðîc, th× ph¶i viÕt cho ®óng tr×nh ®é cña
ngðêi xem, viÕt râ rµng, gän gµng, chí dïng ch÷ (a) nhiÒu.
(Hå ChÝ Minh, Çch viÕt)
luyÖn tËp x©y dùng

vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm
I − ChuÈn bÞ ë nhµ
Cho ®Ò bµi : "H·y viÕt mét bµi b¸o tðêng ®Ó khuyªn mét sè b¹n trong líp cÇn
ph¶i häc tËp ch¨m chØ h¬n". LËp dµn bµi çc luËn ®iÓm, luËn cø vµ dù kiÕn çch
tr×nh bµy.
(a) Ch÷ : ë ®©y chØ nh÷ng tõ ng÷ H¸n ViÖt khã hiÓu, xa l¹ víi nhiÒu ngðêi.
82
II − LuyÖn tËp trªn líp
1. X©y dùng hÖ thèng luËn ®iÓm
Mét b¹n dù ®Þnh ®ða vµo bµi viÕt cña m×nh nh÷ng luËn ®iÓm dðíi ®©y :
a) Líp ta cã nhiÒu b¹n häc giái, lao ®éng tèt, lµm vui lßng thÇy c«, cha mÑ,
xøng ®¸ng lµ tÊm gð¬ng s¸ng cho mäi ngðêi noi theo.
b) Çc thÇy, c« gi¸o vµ nhiÒu bËc phô huynh cña líp ta ®ang rÊt lo buån.
c) ThÕ mµ mét sè b¹n trong líp cßn tá ra chÓnh m¶ng trong häc tËp.
d) VËy th× ngay tõ lóc nµy, çc b¹n Êy h·y chuyªn cÇn häc tËp h¬n.
e) Çc b¹n Êy chða thÊy r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng chÞu häc
hµnh th× sau nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng.
HÖ thèng luËn ®iÓm nµy cã chç nµo chða chÝnh x¸c ? NÕu cã, th× theo em, b¹n
Êy cÇn ph¶i ®iÒu chØnh, s¾p xÕp l¹i nhð thÕ nµo ?
2. Tr×nh bµy luËn ®iÓm
Em ph¶i gióp b¹n tr×nh bµy luËn ®iÓm (e) thµnh mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn. H·y
cho biÕt :
a) Trong çc c©u sau, cã thÓ dïng nh÷ng c©u nµo ®Ó giíi thiÖu luËn ®iÓm (e) ?
Trong sè ®ã, em thÝch c©u nµo nhÊt ?
(1) Tuy nhiªn, çc b¹n Êy chða thÊy r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng
chÞu häc hµnh th× sau nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng.
(2) Do ®ã, çc b¹n Êy chða thÊy r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng
chÞu häc hµnh th× sau nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng.
(3) Nhðng çc b¹n cã nªn cø chÓnh m¶ng trong häc tËp nhð thÕ hay kh«ng ?
Xin h·y nhí r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng chÞu häc hµnh th× sau
nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng.
H·y nghÜ thªm mét vµi c©u giíi thiÖu luËn ®iÓm kh¸c.
b) Nªn s¾p xÕp nh÷ng luËn cø dðíi ®©y theo tr×nh tù nµo ®Ó sù tr×nh bµy luËn
®iÓm trªn ®ðîc rµnh m¹ch, chÆt chÏ ?
(1) Sau nµy, khi lín lªn, b¹n sÏ sèng trong thêi ®¹i mµ tr×nh ®é khoa häc −
kÜ thuËt vµ v¨n ho¸ − nghÖ thuËt ngµy mét n©ng cao.
(2) Trong x· héi Êy, lµm viÖc g× còng cÇn ph¶i cã tri thøc.
83
(3) Muèn cã tri thøc th× ph¶i ch¨m chØ häc tËp, ngay tõ khi cßn ngåi trªn ghÕ
nhµ trðêng.
(4) Do ®ã, ngðêi häc sinh h«m nay cµng ham ch¬i, kh«ng ch¨m häc th× ngµy
mai cµng khã cã thÓ lµm ®ðîc viÖc g× cã ý nghÜa, vµ do ®ã, cµng khã cã ®ðîc
niÒm vui trong cuéc sèng.
c) B¹n em muèn kÕt thóc ®o¹n v¨n b»ng mét c©u hái gièng c©u kÕt ®o¹n trong
v¨n b¶n HÞch tðíng sÜ : "Lóc bÊy giê, dÉu çc ngð¬i muèn vui vÎ pháng cã ®ðîc
kh«ng ?". Theo em, nªn viÕt c©u kÕt ®o¹n nhð thÕ nµo cho phï hîp víi yªu cÇu
cña b¹n ? Ngoµi çch võa nªu, em cßn cã thÓ kÕt thóc ®o¹n v¨n Êy theo çch nµo
kh¸c n÷a ?
d) §o¹n v¨n viÕt theo çch trªn ®©y lµ ®o¹n v¨n diÔn dÞch hay quy n¹p ?
V× sao ?
Em cã thÓ biÕn ®æi ®o¹n v¨n Êy tõ diÔn dÞch thµnh quy n¹p (hoÆc tõ quy n¹p
thµnh diÔn dÞch) ®ðîc kh«ng ?
3. H·y ph¸t biÓu (®äc) luËn ®iÓm mµ em võa chuÈn bÞ (viÕt) trðíc tæ
(trðíc líp) ; sau ®ã, l¾ng nghe sù gãp ý cña çc b¹n vµ cña thÇy, c« gi¸o ®Ó rót ra
nh÷ng kinh nghiÖm bæ Ých cho b¶n th©n.
4. Theo tr×nh tù luyÖn tËp trªn líp, h·y tËp viÕt ë nhµ mét ®o¹n v¨n ®Ó tr×nh
bµy luËn ®iÓm "§äc s¸ch lµ c«ng viÖc v« cïng bæ Ých, v× nã gióp ta hiÓu biÕt thªm
vÒ ®êi sèng".
§äc thªm
T«i cµng ®äc nhiÒu th× s¸ch cµng lµm cho t«i g¾n bã víi thÕ giíi, cuéc ®êi cµng
trë nªn rùc rì, cã ý nghÜa ®èi víi t«i. T«i thÊy r»ng cã nh÷ng ngðêi sèng khæ cùc
h¬n, khã kh¨n h¬n t«i, ®iÒu ®ã an ñi t«i phÇn nµo [...]. T«i còng thÊy r»ng cã
nh÷ng ngðêi biÕt sèng mét çch vui thó vµ sung sðíng mµ kh«ng mét ngðêi nµo
xung quanh t«i biÕt sèng nhð thÕ. [...] S¸ch lµm cho kh¾p tr¸i ®Êt, kh¾p thÕ giíi
trµn ngËp nçi buån nhí çi tèt ®Ñp h¬n, vµ mçi cuèn s¸ch dðêng nhð ®Òu lµ t©m
hån ®ðîc ghi l¹i trªn giÊy b»ng nh÷ng dÊu hiÖu vµ nh÷ng tõ [...].
NhiÒu lÇn t«i khãc khi ®äc s¸ch : s¸ch kÓ chuyÖn hay biÕt bao vÒ con ngðêi,
hä trë nªn ®¸ng yªu vµ gÇn gôi biÕt bao. [...]
84
Nhð nh÷ng con chim k× diÖu trong truyÖn cæ tÝch, s¸ch ca h¸t vÒ viÖc cuéc
sèng ®a d¹ng vµ phong phó nhð thÕ nµo, con ngðêi t¸o b¹o nhð thÕ nµo trong
kh¸t väng ®¹t tíi çi thiÖn vµ çi ®Ñp. Vµ cµng ®äc, trong lßng t«i cµng trµn ®Çy
tinh thÇn lµnh m¹nh vµ h¨ng h¸i. T«i trë nªn ®iÒm tÜnh h¬n, tin ë m×nh h¬n,
lµm viÖc hîp lÝ h¬n vµ ngµy cµng Ýt ®Ó ý ®Õn v« sè nh÷ng chuyÖn bùc béi trong
cuéc sèng.
Mçi cuèn s¸ch ®Òu lµ mét bËc thang nhá mµ khi bðíc lªn, t«i t¸ch khái con
thó ®Ó lªn tíi gÇn con ngðêi, tíi gÇn quan niÖm vÒ cuéc sèng tèt ®Ñp nhÊt vµ vÒ
sù thÌm kh¸t cuéc sèng Êy.
(M¸c-xim Go-r¬-ki, T«i ®· häc tËp nhð thÕ nµo,
trong TuyÓn tËp truyÖn ng¾n, tËp II,
NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1984)
ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 6 −

V¨n nghÞ luËn (lµm t¹i líp)
I − §Ò bµi tham kh¶o
§Ò 1. Dùa vµo çc v¨n b¶n ChiÕu dêi ®« vµ HÞch tðíng sÜ, h·y nªu suy nghÜ
cña em vÒ vai trß cña nh÷ng ngðêi l·nh ®¹o anh minh nhð LÝ C«ng UÈn vµ
TrÇn Quèc TuÊn ®èi víi vËn mÖnh ®Êt nðíc.
§Ò 2. Tõ bµi Bµn luËn vÒ phÐp häc cña La S¬n Phu Tö NguyÔn ThiÕp, h·y
nªu suy nghÜ vÒ mèi quan hÖ gi÷a "häc" vµ "hµnh".
§Ò 3. C©u nãi cña M. Go-r¬-ki : "H·y yªu s¸ch, nã lµ nguån kiÕn thøc, chØ cã
kiÕn thøc míi lµ con ®ðêng sèng" gîi cho em nh÷ng suy nghÜ g× ?
II − Yªu cÇu
¤n luyÖn kÜ vÒ :
1. Çc phÐp lËp luËn chøng minh vµ gi¶i thÝch ®· häc ë líp 7.
2. LuËn ®iÓm vµ çch tr×nh bµy luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn.
3. Çc kÜ n¨ng dïng tõ, ®Æt c©u, nhÊt lµ kÜ n¨ng sö dông kiÓu c©u phñ ®Þnh.
85
bµi 26

• ThÊy ®ðîc bé mÆt gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, thñ ®o¹n tµn b¹o cña chÝnh quyÒn
thùc d©n Ph¸p trong viÖc sö dông ngðêi d©n thuéc ®Þa lµm bia ®ì ®¹n
trong çc cuéc chiÕn tranh phi nghÜa. C¶m nhËn ®ðîc tÝnh chiÕn ®Êu
m¹nh mÏ cïng nghÖ thuËt trµo phóng s¾c s¶o cña v¨n chÝnh luËn
NguyÔn ¸i Quèc.
• BiÕt ph©n biÖt vai x· héi trong héi tho¹i vµ x¸c ®Þnh th¸i ®é ®óng ®¾n
trong quan hÖ giao tiÕp.
• S¬ bé n¾m ®ðîc vai trß cña yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn vµ çch
®ða çc yÕu tè ®ã vµo trong bµi v¨n nghÞ luËn.
V¨n b¶n
ThuÕ m¸u
(TrÝch B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p)
(1)
I − ChiÕn tranh vµ "ngðêi b¶n xø"
Trðíc n¨m 1914, hä chØ lµ nh÷ng tªn da ®en bÈn thØu, nh÷ng tªn "An-nam-mÝt"(2)
bÈn thØu, giái l¾m th× còng chØ biÕt kÐo xe tay vµ ¨n ®ßn cña çc quan cai trÞ nhµ
ta. Êy thÕ mµ cuéc chiÕn tranh vui tð¬i võa bïng næ, th× lËp tøc hä biÕn thµnh
nh÷ng ®øa "con yªu", nh÷ng ngðêi "b¹n hiÒn" cña çc quan cai trÞ phô mÉu nh©n
hËu, thËm chÝ cña c¶ çc quan toµn quyÒn lín, toµn quyÒn bÐ n÷a. §ïng mét çi,
hä (nh÷ng ngðêi b¶n xø) ®ðîc phong cho çi danh hiÖu tèi cao lµ "chiÕn sÜ b¶o
vÖ c«ng lÝ vµ tù do". Nhðng hä ®· ph¶i tr¶ b»ng mét çi gi¸ kh¸ ®¾t çi vinh dù
®ét ngét Êy, v× ®Ó b¶o vÖ cho çi c«ng lÝ vµ tù do mµ chÝnh hä kh«ng ®ðîc hðëng
mét tÝ nµo, hä ®· ph¶i ®ét ngét xa l×a vî con, rêi bá m¶nh ruéng hoÆc ®µn cõu
cña hä, ®Ó vðît ®¹i dð¬ng, ®i ph¬i th©y trªn çc b·i chiÕn trðêng ch©u ¢u. Trong
lóc vðît biÓn, nhiÒu ngðêi b¶n xø, sau khi ®ðîc mêi chøng kiÕn c¶nh k× diÖu cña
86
trß biÓu diÔn khoa häc vÒ
phãng ngð l«i(3), ®· ®ðîc
xuèng tËn ®¸y biÓn ®Ó b¶o vÖ tæ
quèc cña çc loµi thuû qu¸i.
Mét sè kh¸c ®· bá x¸c t¹i
nh÷ng miÒn hoang vu th¬ méng
vïng Ban-c¨ng(4), lóc chÕt cßn
tù hái ph¶i ch¨ng nðíc mÑ
muèn chiÕm ng«i nguyªn phi
trong cung cÊm vua Thæ, − ch¶
thÕ sao l¹i ®em nðíng hä ë
nh÷ng miÒn xa x«i Êy ? Mét sè
kh¸c n÷a th× anh dòng ®ða
th©n cho ngðêi ta tµn s¸t trªn
bê s«ng M¸c-n¬, hoÆc trong b·i
lÇy miÒn S¨m-pa-nh¬(5), ®Ó lÊy
m¸u m×nh tðíi nh÷ng vßng
nguyÖt quÕ (6) cña çc cÊp chØ
huy vµ lÊy xð¬ng m×nh ch¹m
nªn nh÷ng chiÕc gËy cña çc
ngµi thèng chÕ (7).
Cuèi cïng, ë hËu phð¬ng,
Tranh cña NguyÔn ¸i Quèc
nh÷ng ngðêi lµm kiÖt søc trong
çc xðëng thuèc sóng ghª tëm, tuy kh«ng ph¶i hÝt h¬i ng¹t cña bän "b«-s¬"(8),
nhðng l¹i nhiÔm ph¶i nh÷ng luång khÝ ®éc ®á èi cña ngðêi Ph¸p ; ®»ng nµo còng
thÕ th«i, v× nh÷ng kÎ khèn khæ Êy còng ®· kh¹c ra tõng miÕng phæi, ch¼ng kh¸c
g× hÝt ph¶i h¬i ng¹t vËy.
Tæng céng cã b¶y mð¬i v¹n ngðêi b¶n xø ®· ®Æt ch©n lªn ®Êt Ph¸p ; vµ trong
sè Êy, t¸m v¹n ngðêi kh«ng bao giê cßn tr«ng thÊy mÆt trêi trªn quª hð¬ng ®Êt
nðíc m×nh n÷a.
II − ChÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn
Mét b¹n ®ång nghiÖp nãi víi chóng t«i : D©n lao khæ b¶n xø ë §«ng Dð¬ng
tõ bao ®êi nay bÞ bãp nÆn b»ng ®ñ mäi thø thuÕ kho¸, sðu sai, t¹p dÞch(9), b»ng
87
cðìng bøc ph¶i mua rðîu vµ thuèc phiÖn theo lÖnh quan trªn, tõ 1915 − 1916 tíi
nay, l¹i cßn ph¶i chÞu thªm çi v¹ mé lÝnh n÷a.
Nh÷ng biÕn cè trong mÊy n¨m gÇn ®©y lµ çi cí ®Ó ngðêi ta tiÕn hµnh nh÷ng
cuéc lïng r¸p lín vÒ nh©n lùc trªn toµn câi §«ng Dð¬ng. Nh÷ng ngðêi bÞ b¾t ®Òu
bÞ nhèt vµo tr¹i lÝnh víi ®ñ thø tªn : lÝnh khè ®á(10), lÝnh thî chuyªn nghiÖp, lÝnh
thî kh«ng chuyªn nghiÖp, v.v...
Theo ý kiÕn cña tÊt c¶ çc c¬ quan cã thÈm quyÒn kh«ng thiªn vÞ ®ðîc giao
cho sö dông ë ch©u ¢u "vËt liÖu biÕt nãi" ch©u ¸, th× vËt liÖu nµy ®· kh«ng ®ða
l¹i kÕt qu¶ tð¬ng xøng víi chi phÝ rÊt lín vÒ chuyªn chë vµ b¶o qu¶n.
Sau n÷a, viÖc s¨n b¾t thø "vËt liÖu biÕt nãi" ®ã, mµ lóc bÊy giê ngðêi ta gäi lµ
"chÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn" (danh tõ mØa mai mét çch ghª tëm) ®· g©y ra nh÷ng
vô nhòng l¹m(11) hÕt søc tr¾ng trîn.
§©y ! ChÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn Êy ®ðîc tiÕn hµnh nhð thÕ nµy : VÞ "chóa tØnh" −
mçi viªn c«ng sø(12) ë §«ng Dð¬ng qu¶ lµ mét vÞ "chóa tØnh" − ra lÖnh cho bän
quan l¹i dðíi quyÒn, trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh ph¶i nép cho ®ñ mét sè ngðêi
nhÊt ®Þnh. B»ng çch nµo, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng. Çc quan cø liÖu mµ xoay
xë. Mµ çi ngãn xoay xë kiÓu §(13) th× çc «ng tðíng Êy th¹o hÕt chç nãi, nhÊt lµ
xoay xë lµm tiÒn.
Tho¹t tiªn, chóng tãm nh÷ng ngðêi khoÎ m¹nh, nghÌo khæ, nh÷ng ngðêi nµy
chØ chÞu chÕt th«i kh«ng cßn kªu cøu vµo ®©u ®ðîc. Sau ®ã, chóng míi ®ßi ®Õn
con çi nhµ giµu. Nh÷ng ai cøng cæ th× chóng t×m ngay ra dÞp ®Ó sinh chuyÖn víi
hä hoÆc víi gia ®×nh hä, vµ nÕu cÇn, th× giam cæ hä l¹i cho ®Õn khi hä ph¶i døt
kho¸t chän lÊy mét trong hai con ®ðêng : "®i lÝnh t×nh nguyÖn, hoÆc x× tiÒn ra".
Nh÷ng ngðêi bÞ tãm ®i nhð thÕ cßn hµo høng g× n÷a víi çi nghÒ cét vµo cæ
hä. Cho nªn, bðíc ch©n vµo tr¹i lÝnh lµ hä liÒn t×m mäi c¬ héi ®Ó trèn tho¸t.
Cßn nh÷ng ngðêi nµo thÊy kh«ng thÓ tho¸t khái sè phËn hÈm hiu, th× t×m
çch tù lµm cho m×nh nhiÔm ph¶i nh÷ng bÖnh nÆng nhÊt, mµ th«ng thðêng h¬n
c¶ lµ bÖnh ®au m¾t toÐt ch¶y mñ, g©y ra b»ng çch x¸t vµo m¾t nhiÒu thø chÊt ®éc,
tõ v«i sèng ®Õn mñ bÖnh lËu.
*
* *
Êy thÕ mµ trong mét b¶n bè ço víi nh÷ng ngðêi bÞ b¾t lÝnh, phñ toµn quyÒn
§«ng Dð¬ng, sau khi høa hÑn ban phÈm hµm cho nh÷ng lÝnh sÏ cßn sèng sãt vµ
truy tÆng nh÷ng ngðêi sÏ hi sinh "cho Tæ quèc", ®· trÞnh träng tuyªn bè r»ng :
88
"Çc b¹n ®· tÊp nËp ®Çu qu©n, çc b¹n ®· kh«ng ngÇn ng¹i rêi bá quª hð¬ng
xiÕt bao tr×u mÕn ®Ó ngðêi th× hiÕn xð¬ng m¸u cña m×nh nhð lÝnh khè ®á, kÎ th×
hiÕn d©ng çnh tay lao ®éng cña m×nh nhð lÝnh thî".
NÕu qu¶ thËt ngðêi An Nam phÊn khëi ®i lÝnh ®Õn thÕ, t¹i sao l¹i cã c¶nh, tèp
th× bÞ xÝch tay ®iÖu vÒ tØnh lÞ, tèp th× trðíc khi xuèng tµu, bÞ nhèt trong mét trðêng
trung häc ë Sµi Gßn, cã lÝnh Ph¸p canh g¸c, lðìi lª tuèt trÇn, ®¹n lªn nßng s½n ?
Nh÷ng cuéc biÓu t×nh ®æ m¸u ë Cao Miªn, nh÷ng vô b¹o ®éng ë Sµi Gßn, ë
Biªn Hoµ vµ ë nhiÒu n¬i kh¸c n÷a, ph¶i ch¨ng lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña lßng sèt
s¾ng ®Çu qu©n "tÊp nËp" vµ "kh«ng ngÇn ng¹i" ?
[...]
III − KÕt qu¶ cña sù hi sinh
Khi ®¹i b¸c ®· ngÊy thÞt ®en, thÞt vµng råi, th× nh÷ng lêi tuyªn bè t×nh tø cña çc
ngµi cÇm quyÒn nhµ ta bçng dðng im bÆt nhð cã phÐp l¹, vµ c¶ ngðêi "Nª-g¬-r«"(14)
lÉn ngðêi "An-nam-mÝt" mÆc nhiªn trë l¹i "gièng ngðêi bÈn thØu".
§Ó ghi nhí c«ng lao ngðêi lÝnh An Nam, ch¼ng ph¶i ngðêi ta ®· lét hÕt tÊt c¶
cña c¶i cña hä, tõ chiÕc ®ång hå, bé quÇn ¸o míi toanh mµ hä bá tiÒn tói ra mua,
®Õn çc vËt kØ niÖm ®ñ thø, v.v... trðíc khi ®ða hä ®Õn M¸c-x©y xuèng tµu vÒ nðíc
®ã sao ? Ch¼ng ph¶i ngðêi ta ®· giao hä cho bän sóc sinh kiÓm so¸t vµ ®¸nh ®Ëp
hä v« cí ®ã sao ? Ch¼ng ph¶i ngðêi ta ®· cho hä ¨n nhð cho lîn ¨n vµ xÕp hä nhð
xÕp lîn dðíi hÇm tµu Èm ðít, kh«ng giðêng n»m, kh«ng ¸nh s¸ng, thiÕu kh«ng
khÝ ®ã sao ? VÒ ®Õn xø së, ch¼ng ph¶i hä ®· ®ðîc mét quan cai trÞ biÕt ¬n ®ãn
chµo nång nhiÖt b»ng mét bµi diÔn v¨n yªu nðíc : "Çc anh ®· b¶o vÖ Tæ quèc,
thÕ lµ tèt. B©y giê, chóng t«i kh«ng cÇn ®Õn çc anh n÷a, cót ®i !" ®ã sao ?
ThÕ lµ nh÷ng "cùu binh" − ®óng h¬n lµ çi x¸c cßn l¹i − sau khi ®· dòng c¶m
b¶o vÖ chÝnh nghÜa vµ c«ng lÝ nay tay kh«ng trë vÒ víi chÕ ®é b¶n xø cña hä, mét
chÕ ®é kh«ng biÕt g× ®Õn chÝnh nghÜa vµ c«ng lÝ c¶.
Theo b¸o chÝ §«ng Dð¬ng th× thð¬ng binh ngðêi Ph¸p bÞ mÊt mét phÇn th©n
thÓ vµ vî con cña tö sÜ ngðêi Ph¸p ®Òu ®ðîc cÊp m«n bµi(15) b¸n lÎ thuèc phiÖn.
Nhð thÕ lµ trong mét viÖc mµ chÝnh quyÒn thuéc ®Þa ®· ph¹m tíi hai téi ¸c
®èi víi nh©n lo¹i. Mét mÆt, hä vÉn chða tho¶ khi tù tay lµm çi viÖc bØ æi cña
ngðêi ®Çu ®éc, mµ cßn muèn l«i kÐo vµo ®©y c¶ nh÷ng n¹n nh©n ®¸ng thð¬ng h¹i
cña cuéc huynh ®Ö tð¬ng tµn(16) n÷a. MÆt kh¸c, hä coi rÎ tÝnh m¹ng vµ xð¬ng m¸u
cña nh÷ng kÎ ®· bÞ hä lõa bÞp, ®Õn nçi tðëng r»ng chØ cÇn qu¼ng cho nh÷ng
89
ngðêi nµy khóc xð¬ng thèi Êy lµ ®ñ ®Ó ®Òn bï ®ðîc mét çnh tay bÞ mÊt hoÆc
m¹ng cña mét ngðêi chång.
Chóng t«i ch¾c r»ng thð¬ng binh vµ qu¶ phô chiÕn tranh sÏ ®¸ v¨ng mãn quµ
nh¬ nhíp Êy vµ nhæ vµo mÆt kÎ tÆng quµ. Chóng t«i còng tin ch¾c r»ng thÕ giíi
v¨n minh vµ ngðêi Ph¸p lð¬ng thiÖn sÏ ®øng vÒ phÝa chóng t«i lªn ¸n bän ç mËp
thùc d©n ®ang kh«ng ngÇn ng¹i ®Çu ®éc c¶ mét d©n téc ®Ó v¬ vÐt cho ®Çy tói.
(NguyÔn ¸i Quèc(M), B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p,
trong Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 2,
NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995)
Chó thÝch
(M) NguyÔn ¸i Quèc lµ mét trong nh÷ng tªn gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
trong thêi k× ho¹t ®éng çch m¹ng trðíc n¨m 1945.
B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p cña NguyÔn ¸i Quèc ®ðîc viÕt b»ng tiÕng Ph¸p,
xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn t¹i Pa-ri n¨m 1925, xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam n¨m
1946. T¸c phÈm gåm 12 chð¬ng vµ phÇn phô lôc Göi thanh niªn ViÖt Nam. Víi tð
liÖu phong phó, chÝnh x¸c, víi nghÖ thuËt ch©m biÕm s¾c s¶o, t¸c phÈm ®· tè ço
vµ kÕt ¸n nh÷ng téi ¸c tµy trêi cña chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p trªn mäi lÜnh vùc
chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi,... T¸c phÈm còng nãi lªn t×nh c¶nh khèn cïng,
tñi nhôc cña ngðêi d©n n« lÖ ë çc xø thuéc ®Þa trªn thÕ giíi, tõ ®ã bðíc ®Çu v¹ch
ra ®ðêng lèi ®Êu tranh çch m¹ng ®óng ®¾n ®Ó tù gi¶i phãng, giµnh quyÒn ®éc
lËp. Sù ra ®êi cña B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· gi¸ng mét ®ßn tiÕn c«ng quyÕt
liÖt vµo chñ nghÜa thùc d©n, v¹ch ra con ®ðêng çch m¹ng vµ tð¬ng lai tð¬i s¸ng
cho çc d©n téc bÞ ¸p bøc. §o¹n trÝch trªn ®©y n»m trong chð¬ng 1 (ThuÕ m¸u)
cña B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p.
(1) B¶n xø : b¶n th©n ®Êt nðíc (thuéc ®Þa) ®ðîc nãi ®Õn. Tõ nµy thðêng dïng
sau danh tõ (d©n b¶n xø, ngðêi b¶n xø) víi hµm ý khinh miÖt theo quan ®iÓm cña
chñ nghÜa thùc d©n.
(2) An-nam-mÝt : çch gäi ngðêi ViÖt Nam víi th¸i ®é khinh miÖt cña thùc
d©n Ph¸p. ë ®©y NguyÔn ¸i Quèc dïng trong ngoÆc kÐp víi dông ý nh¹i l¹i çch
gäi Êy.
(3) Ngð l«i : vò khÝ phãng ë dðíi nðíc ®Ó ®¸nh ph¸ tµu, thuyÒn.
(4) Ban-c¨ng : b¸n ®¶o Nam ¢u, thuéc §Þa Trung H¶i. Trong ChiÕn tranh thÕ
giíi thø nhÊt (1914 − 1918), n¬i ®©y ®· cã nh÷ng cuéc giao tranh gi÷a qu©n Ph¸p,
Anh vµ qu©n Thæ, §øc.
90
(5) M¸c-n¬, S¨m-pa-nh¬ : hai chiÕn trðêng ¸c liÖt ë miÒn B¾c nðíc Ph¸p.
(6) Vßng nguyÖt quÕ : theo tôc cæ Hi L¹p, nh÷ng ngðêi chiÕn th¾ng ®ðîc ®éi
mét vßng l¸ nguyÖt quÕ lªn ®Çu. H×nh ¶nh nµy dïng ®Ó chØ danh väng, vinh quang.
(7) ChiÕc gËy cña çc ngµi thèng chÕ : mét phÇn cña trang phôc vµ còng lµ
biÓu tðîng cho quyÒn lùc cña çc vÞ chØ huy cao cÊp trong qu©n ®éi.
(8) B«-s¬ : çch gäi ngðêi §øc − kÎ thï cña Ph¸p trong ChiÕn tranh thÕ giíi
thø nhÊt.
(9) T¹p dÞch : viÖc lao ®éng mµ ngðêi d©n ph¶i lµm kh«ng c«ng dðíi thêi thùc
d©n, phong kiÕn.
(10) LÝnh khè ®á : mét trong çc lo¹i lÝnh ngðêi ViÖt Nam phôc vô trong qu©n
®éi Ph¸p ë thuéc ®Þa, thêi thùc d©n Ph¸p cßn cai trÞ nðíc ta. LÝnh khè ®á quÊn xµ
c¹p (m¶nh v¶i quÊn quanh èng ch©n) mµu ®á, ®Ó ph©n biÖt víi lÝnh khè xanh
(chuyªn canh g¸c ë çc tØnh) quÊn xµ c¹p mµu xanh, hay lÝnh khè vµng (chuyªn
canh g¸c cung ®iÖn nhµ vua) quÊn xµ c¹p mµu vµng.
(11) Nhòng l¹m : l¹m dông quyÒn hµnh, g©y phiÒn hµ vµ lÊy tiÒn cña.
(12) C«ng sø : viªn chøc ngðêi Ph¸p ®øng ®Çu bé m¸y cai trÞ cña thùc d©n ë
mét tØnh thuéc B¾c K× vµ Trung K× thêi thùc d©n Ph¸p cßn cai trÞ nðíc ta.
(13) Xoay xë kiÓu § : D (®ª) lµ ch÷ ®Çu cña tõ dÐbrouillard (®ª-bê-rui-i-la) cã
nghÜa lµ n¨ng ®éng, th¸o v¸t.
(14) Nª-g¬-r« (NÐgro) : chØ ngðêi da ®en.
(15) M«n bµi : giÊy cho phÐp më cöa hµng bu«n b¸n.
(16) Huynh ®Ö tð¬ng tµn : anh em h·m h¹i, chÐm giÕt lÉn nhau (tð¬ng : lÉn
nhau ; tµn : lµm thð¬ng tæn, tæn h¹i).

1. NhËn xÐt vÒ çch ®Æt tªn chð¬ng, tªn çc phÇn trong v¨n b¶n.
2. So s¸nh th¸i ®é cña çc quan cai trÞ thùc d©n ®èi víi ngðêi d©n thuéc ®Þa ë
hai thêi ®iÓm : trðíc khi cã chiÕn tranh vµ khi chiÕn tranh ®· x¶y ra. Sè phËn th¶m
thð¬ng cña ngðêi d©n thuéc ®Þa trong çc cuéc chiÕn tranh phi nghÜa ®ðîc miªu
t¶ nhð thÕ nµo ?
3. Nªu râ çc thñ ®o¹n, m¸nh khoÐ b¾t lÝnh cña bän thùc d©n. Ngðêi d©n
thuéc ®Þa cã thùc "t×nh nguyÖn" hiÕn d©ng xð¬ng m¸u nhð lêi lÏ bÞp bîm cña bän
cÇm quyÒn kh«ng ?
91
4. KÕt qu¶ sù hi sinh cña ngðêi d©n thuéc ®Þa trong çc cuéc chiÕn tranh nhð
thÕ nµo ? NhËn xÐt vÒ çch ®èi xö cña chÝnh quyÒn thùc d©n ®èi víi hä sau khi
®· bãc lét hÕt "thuÕ m¸u" cña hä.
5. NhËn xÐt vÒ tr×nh tù bè côc çc phÇn trong chð¬ng. Ph©n tÝch nghÖ thuËt
ch©m biÕm, ®¶ kÝch s¾c s¶o, tµi t×nh cña t¸c gi¶ thÓ hiÖn qua çch x©y dùng h×nh
¶nh, qua giäng ®iÖu.
6. NhËn xÐt vÒ yÕu tè biÓu c¶m trong ®o¹n trÝch ®ðîc häc.
Ghi nhí
ChÝnh quyÒn thùc d©n ®· biÕn ngðêi d©n nghÌo khæ ë çc xø thuéc ®Þa
thµnh vËt hi sinh ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña m×nh trong çc cuéc chiÕn
tranh tµn khèc. NguyÔn ¸i Quèc ®· v¹ch trÇn sù thùc Êy b»ng nh÷ng tð
liÖu phong phó, x¸c thùc, b»ng ngßi bót trµo phóng s¾c s¶o. §o¹n trÝch
ThuÕ m¸u cã nhiÒu h×nh ¶nh giµu gi¸ trÞ biÓu c¶m, cã giäng ®iÖu võa
®anh thÐp võa mØa mai, chua ch¸t.
LuyÖn tËp
§äc v¨n b¶n chÝnh x¸c, cã s¾c th¸i biÓu c¶m phï hîp víi bót ph¸p trµo
phóng cña t¸c gi¶.
héi tho¹i
i − vai x· héi trong héi tho¹i

Mét h«m, c« t«i gäi t«i ®Õn bªn cðêi hái :
− Hång ! Mµy cã muèn vµo Thanh Ho¸ ch¬i víi mÑ mµy kh«ng ?
[...] NhËn ra nh÷ng ý nghÜa cay ®éc trong giäng nãi vµ trªn nÐt mÆt khi cðêi
rÊt kÞch cña c« t«i kia, t«i cói ®Çu kh«ng ®¸p. V× t«i biÕt râ, nh¾c ®Õn mÑ t«i, c« t«i
chØ cã ý gieo r¾c vµo ®Çu ãc t«i nh÷ng hoµi nghi ®Ó t«i khinh miÖt vµ ruång rÉy
mÑ t«i, mét ngðêi ®µn bµ ®· bÞ çi téi lµ go¸ chång, nî nÇn cïng tóng qu¸, ph¶i
bá con çi ®i tha hð¬ng cÇu thùc. Nhðng ®êi nµo t×nh thð¬ng yªu vµ lßng kÝnh
mÕn mÑ t«i l¹i bÞ nh÷ng r¾p t©m tanh bÈn x©m ph¹m ®Õn. [...]
92
T«i còng cðêi ®¸p l¹i c« t«i :
− Kh«ng ! Ch¸u kh«ng muèn vµo. Cuèi n¨m thÕ nµo mî ch¸u còng vÒ.
C« t«i hái lu«n, giäng vÉn ngät :
− Sao l¹i kh«ng vµo ? Mî mµy ph¸t tµi l¾m, cã nhð d¹o trðíc ®©u !
Råi hai con m¾t long lanh cña c« t«i ch»m chÆp ®ða nh×n t«i. T«i l¹i im lÆng
cói ®Çu xuèng ®Êt : lßng t«i cµng th¾t l¹i, khoÐ m¾t t«i ®· cay cay. C« t«i liÒn vç
vai t«i cðêi mµ nãi r»ng :
− Mµy d¹i qu¸, cø vµo ®i, tao ch¹y cho tiÒn tµu. Vµo mµ b¾t mî mµy may v¸
s¾m söa cho vµ th¨m em bÐ chø.
[...] T«i cðêi dµi trong tiÕng khãc, hái c« t«i :
− Sao c« biÕt mî con cã con ?
C« t«i vÉn cø tð¬i cðêi kÓ çc chuyÖn cho t«i nghe. Cã mét bµ hä néi xa vµo
trong Êy c©n g¹o vÒ b¸n. Bµ ta mét h«m ®i qua chî thÊy mÑ t«i ngåi cho con bó ë
bªn ræ bãng ®Ìn. [...]
C« t«i chða døt c©u, cæ häng t«i ®· nghÑn ø khãc kh«ng ra tiÕng. Gi¸ nh÷ng
cæ tôc ®· ®µy ®o¹ mÑ t«i lµ mét vËt nhð hßn ®¸ hay côc thuû tinh, ®Çu mÈu gç,
t«i quyÕt vå ngay lÊy mµ c¾n, mµ nhai, mµ nghiÕn cho k× n¸t vôn míi th«i.
C« t«i bçng ®æi giäng, l¹i vç vai, nh×n vµo mÆt t«i, nghiªm nghÞ :
− VËy mµy hái c« Th«ng − tªn ngðêi ®µn bµ hä néi xa kia − chç ë cña mî mµy,
råi ®¸nh giÊy cho mî mµy, b¶o dï sao còng ph¶i vÒ. Trðíc sau còng mét lÇn xÊu,
ch¶ nhÏ b¸n xíi m·i ®ðîc sao ?
Tá sù ngËm ngïi thð¬ng xãt thÇy t«i, c« t«i chËp chõng nãi tiÕp :
− MÊy l¹i r»m th¸ng t¸m nµy lµ giç ®Çu cËu mµy, mî mµy vÒ dï sao còng ®ì
tñi cho cËu mµy, vµ mµy còng cßn ph¶i cã hä, cã hµng, ngðêi ta hái ®Õn chø ?
C©u hái :
1. Quan hÖ gi÷a çc nh©n vËt tham gia héi tho¹i trong ®o¹n trÝch trªn lµ quan
hÖ g× ? Ai ë vai trªn, ai lµ vai dðíi ?
2. Çch xö sù cña ngðêi c« cã g× ®¸ng chª tr¸ch ?
3. T×m nh÷ng chi tiÕt cho thÊy nh©n vËt chó bÐ Hång ®· cè g¾ng k×m nÐn sù
bÊt b×nh cña m×nh ®Ó gi÷ ®ðîc th¸i ®é lÔ phÐp. Gi¶i thÝch v× sao Hång ph¶i lµm
nhð vËy.
93
Ghi nhí
• Vai x· héi lµ vÞ trÝ cña ngðêi tham gia héi tho¹i ®èi víi ngðêi kh¸c trong
cuéc tho¹i. Vai x· héi ®ðîc x¸c ®Þnh b»ng çc quan hÖ x· héi :
− Quan hÖ trªn − dðíi hay ngang hµng (theo tuæi t¸c, thø bËc trong gia
®×nh vµ x· héi) ;
− Quan hÖ th©n − s¬ (theo møc ®é quen biÕt, th©n t×nh).
• V× quan hÖ x· héi vèn rÊt ®a d¹ng nªn vai x· héi cña mçi ngðêi còng
®a d¹ng, nhiÒu chiÒu. Khi tham gia héi tho¹i, mçi ngðêi cÇn x¸c ®Þnh
®óng vai cña m×nh ®Ó chän çch nãi cho phï hîp.
II − luyÖn tËp
1. H·y t×m nh÷ng chi tiÕt trong bµi HÞch tðíng sÜ thÓ hiÖn th¸i ®é võa nghiªm
kh¾c võa khoan dung cña TrÇn Quèc TuÊn ®èi víi binh sÜ dðíi quyÒn.
2. §äc ®o¹n trÝch dðíi ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái.
T«i n¾m lÊy çi vai gÇy cña l·o, «n tån b¶o :
− Ch¼ng kiÕp g× sung sðíng thËt, nhðng cã çi nµy lµ sung sðíng : b©y giê cô
ngåi xuèng ph¶n nµy ch¬i, t«i ®i luéc mÊy cñ khoai lang, nÊu mét Êm nðíc chÌ
tð¬i thËt ®Æc ; «ng con m×nh ¨n khoai, uèng nðíc chÌ, råi hót thuèc lµo... ThÕ lµ
sung sðíng.
− V©ng ! ¤ng gi¸o d¹y ph¶i ! §èi víi chóng m×nh th× thÕ lµ sung sðíng.
L·o nãi xong l¹i cðêi ®ða ®µ. TiÕng cðêi gðîng nhðng nghe ®· hiÒn hËu l¹i.
T«i vui vÎ b¶o :
− ThÕ lµ ®ðîc, chø g× ? VËy cô ngåi xuèng ®©y, t«i ®i luéc khoai, nÊu nðíc.
− Nãi ®ïa thÕ, chø «ng gi¸o cho ®Ó khi kh¸c.
(Nam Cao, L·o H¹c )
a) Dùa vµo ®o¹n trÝch vµ nh÷ng ®iÒu em ®· biÕt vÒ truyÖn L·o H¹c, h·y x¸c
®Þnh vai x· héi cña hai nh©n vËt tham gia cuéc tho¹i trªn.
94
b) T×m nh÷ng chi tiÕt trong lêi tho¹i cña nh©n vËt vµ lêi miªu t¶ cña nhµ v¨n
cho thÊy th¸i ®é võa kÝnh träng, võa th©n t×nh cña nh©n vËt «ng gi¸o ®èi víi
l·o H¹c.
c) Nh÷ng chi tiÕt nµo trong lêi tho¹i cña l·o H¹c vµ lêi miªu t¶ cña nhµ v¨n
nãi lªn th¸i ®é võa quý träng võa th©n t×nh cña l·o ®èi víi «ng gi¸o ? Nh÷ng chi
tiÕt nµo thÓ hiÖn t©m tr¹ng kh«ng vui vµ sù gi÷ ý cña l·o H¹c ?
3. H·y thuËt l¹i mét cuéc trß chuyÖn mµ em ®· ®ðîc ®äc, ®· chøng kiÕn hoÆc
tham gia. Ph©n tÝch vai x· héi cña nh÷ng ngðêi tham gia cuéc tho¹i, çch ®èi xö
cña hä víi nhau thÓ hiÖn qua lêi tho¹i vµ qua nh÷ng cö chØ, th¸i ®é kÌm theo lêi.
T×m hiÓu yÕu tè biÓu c¶m

trong v¨n nghÞ luËn
I − YÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn
1. §äc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi çc c©u hái.
Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn
Hìi ®ång bµo toµn quèc !

Chóng ta muèn hoµ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nhðîng. Nhðng chóng ta
cµng nh©n nhðîng, thùc d©n Ph¸p cµng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m cðíp nðíc
ta lÇn n÷a !
Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt nðíc, nhÊt
®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ.
Hìi ®ång bµo !
Chóng ta ph¶i ®øng lªn !
BÊt k× ®µn «ng, ®µn bµ, bÊt k× ngðêi giµ, ngðêi trÎ, kh«ng chia t«n gi¸o, ®¶ng
ph¸i, d©n téc. HÔ lµ ngðêi ViÖt Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu
Tæ quèc. Ai cã sóng dïng sóng. Ai cã gð¬m dïng gð¬m, kh«ng cã gð¬m th× dïng
cuèc, thuæng, gËy géc. Ai còng ph¶i ra søc chèng thùc d©n Ph¸p cøu nðíc.
Hìi anh em binh sÜ, tù vÖ, d©n qu©n !
Giê cøu nðíc ®· ®Õn. Ta ph¶i hi sinh ®Õn giät m¸u cuèi cïng, ®Ó gi÷ g×n
®Êt nðíc.
95
Dï ph¶i gian lao kh¸ng chiÕn, nhðng víi mét lßng kiªn quyÕt hi sinh, th¾ng
lîi nhÊt ®Þnh vÒ d©n téc ta !
ViÖt Nam ®éc lËp vµ thèng nhÊt mu«n n¨m !
Kh¸ng chiÕn th¾ng lîi mu«n n¨m !
Hµ Néi, ngµy 19 th¸ng 12 n¨m 1946
Hå ChÝ Minh
(Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 4, S®d)
C©u hái :
a) H·y t×m nh÷ng tõ ng÷ biÓu lé t×nh c¶m m·nh liÖt cña t¸c gi¶ vµ nh÷ng c©u
c¶m th¸n trong v¨n b¶n trªn. VÒ mÆt sö dông tõ ng÷ vµ ®Æt c©u cã tÝnh chÊt biÓu
c¶m, Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã gièng víi
HÞch tðíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn kh«ng ?
b) Tuy nhiªn, Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn vµ HÞch tðíng sÜ vÉn ®ðîc
coi lµ nh÷ng v¨n b¶n nghÞ luËn chø kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n biÓu c¶m. V× sao ?
c) H·y theo dâi b¶ng ®èi chiÕu dðíi ®©y :
(1) (2)
ThÊy sø giÆc ®i l¹i ngoµi ®ðêng, Ngã thÊy sø giÆc ®i l¹i nghªnh ngang ngoµi
sØ m¾ng triÒu ®×nh, b¾t n¹t ®ðêng, uèn lðìi có diÒu mµ sØ m¾ng triÒu
tÓ phô. ®×nh, ®em th©n dª chã mµ b¾t n¹t tÓ phô.
Lóc bÊy giê ta cïng çc ngð¬i sÏ Lóc bÊy giê, ta cïng çc ngð¬i sÏ bÞ b¾t, ®au
bÞ b¾t. xãt biÕt chõng nµo !
Chóng ta s½n sµng hi sinh tÊt c¶, Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt
chø kh«ng thÓ mÊt nðíc, kh«ng ®Þnh kh«ng chÞu mÊt nðíc, nhÊt ®Þnh kh«ng
thÓ lµm n« lÖ. chÞu lµm n« lÖ.
Chóng ta cÇn ph¶i ®øng lªn. Hìi ®ång bµo !
Chóng ta ph¶i ®øng lªn !
Cã thÓ thÊy nh÷ng c©u ë cét (2) hay h¬n nh÷ng c©u ë cét (1). V× sao nhð thÕ ?
Tõ ®ã, h·y cho biÕt t¸c dông cña yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn.
2. Th«ng qua viÖc t×m hiÓu çc v¨n b¶n nhð HÞch tðíng sÜ vµ Lêi kªu gäi toµn
quèc kh¸ng chiÕn, em h·y cho biÕt : Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy hÕt t¸c dông cña
yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn ?
96
a) Ngðêi lµm v¨n chØ cÇn suy nghÜ vÒ luËn ®iÓm vµ lËp luËn hay cßn ph¶i thËt
sù xóc ®éng trðíc tõng ®iÒu m×nh ®ang nãi tíi ?
b) ChØ cã rung c¶m kh«ng th«i ®· ®ñ chða ? Ph¶i ch¨ng chØ cÇn cã lßng yªu
nðíc vµ c¨m thï giÆc nång ch¸y lµ cã thÓ dÔ dµng t×m ra nh÷ng çch nãi nhð :
"Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶..." hay "uèn lðìi có diÒu..." ? §Ó viÕt ®ðîc
nh÷ng c©u nhð thÕ, ngðêi viÕt cÇn ph¶i cã phÈm chÊt g× kh¸c n÷a ?
c) Cã b¹n cho r»ng : Cµng dïng nhiÒu tõ ng÷ biÓu c¶m, cµng ®Æt nhiÒu c©u
c¶m th¸n th× gi¸ trÞ biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn cµng t¨ng.
ý kiÕn Êy cã ®óng kh«ng ? V× sao ?
Ghi nhí
• V¨n nghÞ luËn rÊt cÇn yÕu tè biÓu c¶m. YÕu tè biÓu c¶m gióp cho v¨n
nghÞ luËn cã hiÖu qu¶ thuyÕt phôc lín h¬n, v× nã t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi
t×nh c¶m cña ngðêi ®äc (ngðêi nghe).
• §Ó bµi v¨n nghÞ luËn cã søc biÓu c¶m cao, ngðêi lµm v¨n ph¶i thËt sù cã
c¶m xóc trðíc nh÷ng ®iÒu m×nh viÕt (nãi) vµ ph¶i biÕt diÔn t¶ c¶m xóc ®ã
b»ng nh÷ng tõ ng÷, nh÷ng c©u v¨n cã søc truyÒn c¶m. Sù diÔn t¶ c¶m xóc
cÇn ph¶i ch©n thùc vµ kh«ng ®ðîc ph¸ vì m¹ch l¹c nghÞ luËn cña bµi v¨n.
II − LuyÖn tËp
1. H·y chØ ra çc yÕu tè biÓu c¶m trong phÇn I − ChiÕn tranh vµ "ngðêi b¶n
xø" (ë v¨n b¶n ThuÕ m¸u) vµ cho biÕt t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng biÖn ph¸p g× ®Ó
biÓu c¶m. T¸c dông biÓu c¶m ®ã lµ g× ?
2. §äc ®o¹n nghÞ luËn sau ®©y vµ cho biÕt : Nh÷ng c¶m xóc g× ®· ®ðîc biÓu
hiÖn qua ®o¹n v¨n ? T¸c gi¶ ®· lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng ®o¹n v¨n ®ã kh«ng chØ cã
søc thuyÕt phôc lÝ trÝ mµ cßn gîi c¶m ?
T«i muèn nãi víi çc b¹n c©u chuyÖn lµm ViÖt luËn(a) vµ häc ViÖt v¨n(b), lu«n
thÓ gi·i bµy hÕt nçi khæ t©m cña ngðêi anh çc b¹n ®· ®eo mét çi "nghiÖp" vµo
ngðêi : "nghiÖp" d¹y tiÕng mÑ ®Î.
(a) Lµm ViÖt luËn : tËp lµm v¨n b»ng tiÕng ViÖt.
(b) Häc ViÖt v¨n : häc v¨n häc ViÖt Nam.
97
Nçi buån thø nhÊt lµ thÊy çc b¹n cã quan niÖm häc "tñ". ¤ng thÇy d¹y giái
®èi víi çc b¹n lµ «ng thÇy gi¶ng vµ so¹n s¸ch ®óng "tñ".
Nãi lµm sao cho çc b¹n hiÓu r»ng trong 7, 8 n¨m trêi, nµo nhËn xÐt, ®äc s¸ch,
xem truyÖn, gi¶ng v¨n..., nµo tËp dïng ch÷, ®Æt c©u, dµn ý, lµm bµi, t«i thiÕt tðëng
mét häc sinh, víi khiÕu th«ng minh, trÝ nhí trung b×nh, kh«ng cã lÝ do g× ph¶i
nhÊm bót trðíc mét ®Ò v¨n trong k× thi viÕt.
Sù häc mµ ®· h¹ xuèng lµ häc "tñ" th× chóng t«i còng kh«ng cßn cÇn lµm viÖc
cïng çc b¹n n÷a. Sao kh«ng cã mét "h·ng" nµo ®ã in ra ®é 500 bµi lµm s½n ®Ó
häc sinh cø viÖc mang vÒ häc thuéc nhð con vÑt, råi ®em nguyªn v¨n chÐp l¹i cho
héi ®ång chÊm thi duyÖt xem chÐp sai hay ®óng, viÖc g× cßn ph¶i l«i th«i bµy ®Æt
ra chð¬ng tr×nh häc tËp ®Ó b¾t trÎ em ngµy ngµy ph¶i ®Õn trðêng ?
(Theo Nghiªm To¶n, LuËn v¨n thÞ ph¹m)
3. ViÕt mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn ®Ó tr×nh bµy luËn ®iÓm "Chóng ta kh«ng nªn häc
vÑt vµ häc tñ " sao cho ®o¹n v¨n Êy võa cã lÝ lÏ chÆt chÏ, l¹i võa cã søc truyÒn c¶m.
bµi 27

• HiÓu râ çch lËp luËn chÆt chÏ, sinh ®éng, mang ®Ëm s¾c th¸i ç nh©n
cña nhµ v¨n Ph¸p Ru-x« trong bµi §i bé ngao du.
• HiÓu biÕt vÒ lðît lêi vµ çch dïng lðît lêi.
• Th«ng qua viÖc luyÖn tËp, n¾m ch¾c h¬n çch ®ða yÕu tè biÓu c¶m vµo
bµi v¨n nghÞ luËn.
V¨n b¶n
§i bé ngao du
(TrÝch £-min hay VÒ gi¸o dôc)
T«i chØ quan niÖm ®ðîc mét çch ®i ngao du(1) thó vÞ h¬n ®i ngùa : ®ã lµ ®i
bé. Ta ða ®i lóc nµo th× ®i, ta thÝch dõng lóc nµo th× dõng, ta muèn ho¹t ®éng
98
nhiÒu Ýt thÕ nµo lµ tuú. Ta quan s¸t kh¾p n¬i ; ta quay sang ph¶i, sang tr¸i ; ta xem
xÐt tÊt c¶ nh÷ng g× thÊy hay hay ; ta dõng l¹i ë tÊt c¶ mäi khÝa c¹nh. T«i nh×n thÊy
mét dßng s«ng ð, t«i ®i men theo s«ng ; mét khu rõng rËm ð, t«i ®i vµo dðíi bãng
c©y ; mét hang ®éng ð, t«i ®Õn tham quan(2) ; mét má ®¸ ð, t«i xem xÐt çc kho¸ng
s¶n(3). BÊt cø ®©u t«i ða thÝch, t«i lðu l¹i ®Êy. HÔ lóc nµo t«i thÊy ch¸n, t«i bá ®i
lu«n. T«i ch¼ng phô thuéc vµo nh÷ng con ngùa hay g· phu tr¹m(4). T«i ch¼ng cÇn
chän nh÷ng lèi ®i cã s½n hay nh÷ng con ®ðêng thuËn tiÖn ; t«i ®i qua bÊt cø n¬i
nµo con ngðêi cã thÓ ®i qua ; t«i xem tÊt c¶ nh÷ng g× mµ con ngðêi cã thÓ xem ;
vµ, chØ phô thuéc vµo b¶n th©n t«i, t«i hðëng thô tÊt c¶ sù tù do mµ con ngðêi cã
thÓ hðëng thô. NÕu do thêi tiÕt xÊu kh«ng ®i bé ®ðîc vµ thÊy ch¸n råi, lóc ®ã t«i
®i ngùa. NÕu t«i mÖt... nhðng £-min cã mÖt g× l¾m ®©u ; em to khoÎ ; vµ sao em
l¹i mÖt ®ðîc c¬ chø, em ch¼ng hÒ véi v·. NÕu em dõng l¹i, lµm sao em cã thÓ ch¸n
®ðîc, ë chèn nµo em còng cã nh÷ng thø ®Ó gi¶i trÝ. Em vµo nhµ mét ngðêi thî,
em lµm viÖc ; em vËn ®éng hai çnh tay ®Ó cho ®«i bµn ch©n nghØ ng¬i.
§i bé ngao du lµ ®i nhð Ta-lÐt, Pla-t«ng vµ Pi-ta-go(5). T«i khã lßng hiÓu næi
mét triÕt gia(6) cã thÓ quyÕt ®Þnh ngao du çch kh¸c mµ kh«ng xem xÐt nh÷ng tµi
nguyªn(7) m×nh giÉm ch©n lªn vµ tr¸i ®Êt ph« bµy phong phó ra trðíc m¾t. Ai lµ
ngðêi yªu mÕn n«ng nghiÖp chót Ýt mµ l¹i kh«ng muèn biÕt çc s¶n vËt(8) ®Æc
trðng(9) cho khÝ hËu nh÷ng n¬i m×nh ®i qua vµ çch thøc trång trät nh÷ng ®Æc
s¶n(10) Êy ? Ai lµ ngðêi cã chót Ýt høng thó víi tù nhiªn häc(11) mµ l¹i cã thÓ quyÕt
®Þnh ®i ngang mét kho¶nh ®Êt mµ kh«ng xem xÐt nã, mét lÌn ®¸(12) mµ kh«ng
99
ghÌ(13) vµi mÈu, nh÷ng qu¶ nói mµ kh«ng sðu tËp hoa l¸, nh÷ng hßn sái mµ
kh«ng t×m çc ho¸ th¹ch(14) ! Nh÷ng triÕt gia phßng kh¸ch(15) cña çc ngµi
nghiªn cøu tù nhiªn häc trong çc phßng sðu tËp ; hä cã çc thø linh tinh(16) ; hä
biÕt gäi tªn nhðng ch¼ng cã mét ý niÖm g× vÒ tù nhiªn c¶. Nhðng phßng sðu tËp
cña £-min th× phong phó h¬n çc phßng sðu tËp cña vua chóa ; phßng sðu tËp
Êy lµ c¶ tr¸i ®Êt. N¬i ®©y, mçi vËt ®Òu ë ®óng chç cña nã ; nhµ tù nhiªn häc lµm
c«ng viÖc ch¨m sãc ®· s¾p xÕp mäi thø ®©u ra ®Êy. §«-b¨ng-t«ng(17) ch¾c còng
kh«ng thÓ lµm tèt h¬n.
BiÕt bao høng thó kh¸c nhau ta tËp hîp ®ðîc nhê çch ngao du thó vÞ Êy,
kh«ng kÓ søc khoÎ ®ðîc t¨ng cðêng, tÝnh khÝ trë nªn vui vÎ. T«i thðêng thÊy
nh÷ng kÎ ngåi trong çc cç xe tèt ch¹y rÊt ªm nhðng m¬ mµng, buån b·, çu kØnh
hoÆc ®au khæ ; cßn nh÷ng ngðêi ®i bé l¹i lu«n lu«n vui vÎ, khoan kho¸i vµ hµi
lßng víi tÊt c¶. Ta h©n hoan biÕt bao khi vÒ gÇn ®Õn nhµ ! Mét b÷a c¬m ®¹m
b¹c(18) mµ sao cã vÎ ngon lµnh thÕ ! Ta thÝch thó biÕt bao khi l¹i ngåi vµo bµn ¨n !
Ta ngñ ngon giÊc biÕt bao trong mét çi giðêng tåi tµn ! Khi ta chØ muèn ®Õn mét
n¬i nµo, ta cã thÓ phãng b»ng xe ngùa tr¹m ; nhðng khi ta muèn ngao du, th× cÇn
ph¶i ®i bé.
(Ru-x«(M), £-min hay VÒ gi¸o dôc, Pa-ri, 1958)
Chó thÝch
(M) Ru-x« (1712 − 1778) lµ nhµ v¨n, nhµ triÕt häc, nhµ ho¹t ®éng x· héi Ph¸p.
¤ng lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng tiÓu thuyÕt næi tiÕng Giuy-li hay Nµng Hª-l«-i-d¬ míi,
£-min hay VÒ gi¸o dôc.
Bµi nµy trÝch trong quyÓn V − quyÓn cuèi cïng cña t¸c phÈm £-min hay
VÒ gi¸o dôc (ra ®êi n¨m 1762). Trong t¸c phÈm, nhµ v¨n bµn vÒ chuyÖn gi¸o dôc
mét em bÐ − «ng ®Æt cho çi tªn lµ £-min − tõ lóc s¬ sinh cho ®Õn tuæi trðëng
thµnh. £-min trong bµi §i bé ngao du ®· lín. V¨n b¶n ë ®©y lµ do ngðêi biªn so¹n
SGK dÞch vµ ®Æt nhan ®Ò.
(1) Ngao du : ®i d¹o ch¬i ®ã ®©y (ngao : rong ch¬i ; du : ®i ch¬i).
(2) Tham quan : ®i ®Õn n¬i nµo ®ã ®Ó xem xÐt, më mang hiÓu biÕt.
(3) Kho¸ng s¶n : s¶n vËt khai th¸c tõ çc má ë dðíi lßng ®Êt.
(4) Phu tr¹m : ë ®©y lµ ngðêi ®iÒu khiÓn xe ngùa ch¹y tõng tr¹m ®ðêng,
phð¬ng tiÖn ®i l¹i phæ biÕn ë Ph¸p nãi riªng vµ ë nhiÒu nðíc ch©u ¢u nãi chung
håi thÕ kØ XVIII.
(5) Pla-t«ng (429 − 347 tr. CN) lµ nhµ triÕt häc Hi L¹p ; Ta-lÐt (640 − 548 tr. CN)
vµ Pi-ta-go (kho¶ng 570 − 496 tr. CN) lµ çc nhµ triÕt häc vµ to¸n häc Hi L¹p.
100
Çc nhµ triÕt häc vµ to¸n häc Hi L¹p Êy lu«n lu«n quan s¸t, nghiÒn ngÉm trong
lóc ®i d¹o ch¬i.
(6) TriÕt gia : nhµ triÕt häc ; ë ®©y ®ång thêi còng lµ nhµ khoa häc.
(7) Tµi nguyªn : nguån cña c¶i trong thiªn nhiªn chða khai th¸c hoÆc ®ang
®ðîc khai th¸c (tµi : cña c¶i, nguyªn : nguån).
(8) S¶n vËt : vËt ®ðîc lµm ra hoÆc lÊy ®ðîc tõ trong thiªn nhiªn.
(9) §Æc trðng : cã tÝnh chÊt riªng vµ tiªu biÓu (®Æc : riªng, kh¸c thðêng ; trðng :
tiªu biÓu).
(10) §Æc s¶n : s¶n vËt quý, riªng cã ë mét ®Þa phð¬ng.
(11) Tù nhiªn häc : khoa häc quan s¸t, nghiªn cøu çc sinh vËt, vËt thÓ trong
tù nhiªn.
(12) LÌn ®¸ : nói ®¸ cã v¸ch cao dùng ®øng.
(13) GhÌ : ®Ëp vµo mÐp hay c¹nh cña vËt r¾n ®Ó lµm vËt ®ã vì hoÆc mÎ dÇn.
(14) Ho¸ th¹ch : di tÝch ho¸ ®¸ cña thùc vËt, ®éng vËt cæ xða cßn lðu l¹i ë çc
tÇng ®Êt ®¸.
(15) TriÕt gia phßng kh¸ch : ý muèn nãi ®Õn çc nhµ triÕt häc, khoa häc hêi
hît thðêng cã mÆt ®Ó trß chuyÖn trong nh÷ng buæi tiÕp kh¸ch cña çc phu nh©n
quý téc ë Ph¸p thÕ kØ XVIII.
(16) Çc thø linh tinh : ý muèn nãi ®Õn çc mÉu vËt nh»m tho¶ m·n tÝnh hiÕu
k× cña mäi ngðêi h¬n lµ cã ý nghÜa khoa häc.
(17) §«-b¨ng-t«ng (1716 − 1800) : nhµ tù nhiªn häc næi tiÕng cña Ph¸p.
(18) §¹m b¹c : (nãi vÒ ¨n uèng) ®¬n s¬, b×nh thðêng, kh«ng cã çc mãn ¨n
ngon, ®¾t tiÒn.

1. Tãm t¾t ng¾n gän ba luËn ®iÓm chÝnh mµ Ru-x« ®· tr×nh bµy thµnh ba ®o¹n
trong v¨n b¶n ®Ó thuyÕt phôc mäi ngðêi nÕu muèn ngao du th× nªn ®i bé.
2. Tr×nh tù s¾p xÕp ba luËn ®iÓm chÝnh cã hîp lÝ kh«ng ? V× sao ?
3. Theo dâi çc ®¹i tõ nh©n xðng khi th× "ta", khi th× "t«i" trong bµi ®Ó chøng
minh r»ng thùc tiÔn cuéc sèng tõng tr¶i cña b¶n th©n Ru-x« lu«n bæ sung sinh
®éng cho çc lÝ lÏ cña «ng khi «ng lËp luËn.
4. Qua bµi nµy, em hiÓu g× vÒ con ngðêi vµ tð tðëng, t×nh c¶m cña Ru-x« ?
101
Ghi nhí
§Ó chøng minh muèn ngao du cÇn ph¶i ®i bé, bµi §i bé ngao du lËp
luËn chÆt chÏ, cã søc thuyÕt phôc, l¹i rÊt sinh ®éng do çc lÝ lÏ vµ thùc
tiÔn cuéc sèng t¸c gi¶ tõng tr¶i qua lu«n bæ sung cho nhau. Bµi nµy cßn
thÓ hiÖn râ Ru-x« lµ mét con ngðêi gi¶n dÞ, quý träng tù do vµ yªu
thiªn nhiªn.
héi tho¹i (tiÕp theo)
i − lðît lêi trong héi tho¹i

§äc l¹i ®o¹n miªu t¶ cuéc trß chuyÖn gi÷a nh©n vËt chó bÐ Hång víi ngðêi
c« (®· dÉn ë tr. 92 − 93 vÒ héi tho¹i). Tr¶ lêi çc c©u hái sau ®©y :
1. Trong cuéc tho¹i ®ã, mçi nh©n vËt nãi bao nhiªu lðît ?
2. Bao nhiªu lÇn lÏ ra Hång ®ðîc nãi nhðng Hång kh«ng nãi ? Sù im lÆng thÓ
hiÖn th¸i ®é cña Hång ®èi víi nh÷ng lêi nãi cña ngðêi c« nhð thÕ nµo ?
3. V× sao Hång kh«ng c¾t lêi ngðêi c« khi bµ nãi nh÷ng ®iÒu Hång kh«ng
muèn nghe ?
Ghi nhí
• Trong héi tho¹i, ai còng ®ðîc nãi. Mçi lÇn cã mét ngðêi tham gia héi
tho¹i nãi ®ðîc gäi lµ mét lðît lêi.
• §Ó gi÷ lÞch sù, cÇn t«n träng lðît lêi cña ngðêi kh¸c, tr¸nh nãi tranh
lðît lêi, c¾t lêi hoÆc chªm vµo lêi ngðêi kh¸c.
• NhiÒu khi, im lÆng khi ®Õn lðît lêi cña m×nh còng lµ mét çch biÓu thÞ
th¸i ®é.
ii − luyÖn tËp
1. Qua çch miªu t¶ cuéc tho¹i gi÷a çc nh©n vËt cai lÖ, ngðêi nhµ lÝ trðëng,
chÞ DËu vµ anh DËu trong ®o¹n trÝch Tøc nðíc vì bê (Ng÷ v¨n 8, tËp mét, tr. 28),
em thÊy tÝnh çch cña mçi nh©n vËt ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ?
102
2. §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái nªu ë dðíi.
Tho¸ng thÊy mÑ vÒ ®Õn cæng, th»ng DÇn mõng nh¶y ch©n s¸o :
− U ®i ®©u tõ lóc non trða ®Õn giê ? Cã mua ®ðîc g¹o hay kh«ng ? Sao u l¹i
vÒ kh«ng thÕ ?
Çi TÝ ë trong bÕp sa s¶ m¾ng ra :
− §· b¶o u kh«ng cã tiÒn, l¹i cø l»ng nh»ng nãi m·i ! Mµy tðëng ngðêi ta d¸m
b¸n chÞu cho nhµ mµy sao ? Th«i ! Khoai chÝn råi ®©y, ®Ó t«i ®æ ra «ng x¬i, «ng
®õng lµm téi u n÷a.
Råi nã tÊt t¶ bång em ch¹y ra trðíc thÒm ®on ®¶ chµo mÑ :
− U ®· vÒ ¹ ! ¤ng lÝ cëi trãi cho thÇy con chða, hö u ? Çi nãn cña u lµm sao
bÞ r¸ch tan thÕ Êy ? Tay u lµm sao l¹i ph¶i buéc giÎ thÕ kia ?
ChÞ DËu kh«ng tr¶ lêi. Th¬ thÈn, chÞ ®ãn lÊy con bÐ vµ ngåi ghÐ vµo bªn
mÐp châng.
Çi TÝ xoa ®Çu çi TØu kÓ lÓ b»ng giäng hó hÝ :
− C« ¶ h«m nay quÊy l¾m u ¹ ! U ®i khái nhµ, c« ta cø ra r¶ khãc kh«ng døt
miÖng. Dç thÕ nµo c« ta còng kh«ng nÝn cho. §Æt ngåi xuèng ph¶n, c« ta l¹i nÝu
lÊy con vµ cè ®øng lªn. Con võa lÏo ®Ïo c¾p c« ta ë sðên, l¹i võa h× hôc röa khoai,
tra nåi, xin löa dãm bÕp. Cñi th× ðít ch¶y ðít ch¶ ; l× lôi m·i vÉn kh«ng ch¸y cho.
ThÕ mµ con còng luéc ®ðîc chÝn nåi khoai råi ®Êy ! U b¶o con cã ngoan kh«ng ?
ChÞ DËu vÉn kh«ng nãi g×.
[...]
C¹nh châng, nghi ngót mét ®¸m khãi bay.
Çi TÝ lÔ mÔ bðng ræ khoai luéc ghÕch vµo ch©n cét, vµ dÆn th»ng DÇn :
− H·y cßn nãng l¾m ®Êy nhÐ ! Em ®õng mã vµo mµ báng th× khèn.
Võa nãi, nã võa tung t¨ng ch¹y ®Õn ræ b¸t, lôc lÊy hai çi to vµ mét ®«i ®òa,
®em l¹i. Bíi tõ tr«n ræ bíi lªn, nã g¾p nh÷ng mÈu khoai to xÕp ®Çy hai b¸t. B»ng
çi d¸ng bé vui vÎ, nhÑ nhµng, nã ®Æt mét b¸t lªn châng :
− Mêi u x¬i khoai ®i ¹ !
Råi nhanh nh¶u, nã bðng mét b¸t, bðíc qua tÊm ph¶n cËp kªnh ngöa cæ ®Ó
lªn bµn thê, vµ quay xuèng, nã b¶o th»ng DÇn :
− B¸t nµy chÞ ®Ó phÇn thÇy ®Êy nhÐ ! Chèc n÷a thÇy vÒ thÇy ¨n. §øa nµo ¨n
"vÌn" cña thÇy th× chÞ kh«ng cho ®i ch¬i víi chÞ.
[...]
103
Nh÷ng sù hiÕu th¶o, ngoan ngo·n cña hai ®øa trÎ ng©y th¬ v« t×nh lé ra tõ
n·y ®Õn giê, h×nh nhð ®Òu lµ nh÷ng lðìi dao g¨m c¾t tõng khóc ruét chÞ DËu.
Cµng nh×n chóng nã, chÞ cµng nðíc m¾t ng¾n dµi.
Ng¹c nhiªn, çi TÝ thá thÎ giôc mÑ :
− U ¨n khoai ®i, ®Ó lÊy s÷a cho em nã bó. Tõ s¸ng ®Õn giê, u chða ¨n g×, ®ãi
qu¸ chÞu lµm sao ®ðîc ?
ChÞ DËu vÉn cø rÇu rÜ nÐt mÆt, nh÷ng giät nðíc m¾t r¬i xuèng cµng mau.
Víi vÎ mÆt b¨n kho¨n, çi TÝ l¹i bðng b¸t khoai ch×a tËn mÆt mÑ :
− Nµy u ¨n ®i ! §Ó m·i ! U cã ¨n th× con míi ¨n. U kh«ng ¨n con còng kh«ng
muèn ¨n n÷a.
NÓ con, chÞ DËu cÇm lÊy mét cñ, råi chÞ l¹i ®Æt xuèng châng.
VÎ nghi ng¹i hiÖn ra s¾c mÆt, con bÐ hãm hØnh hái mÑ mét çch thiÕt tha :
− S¸ng ngµy ngðêi ta ®Êm u cã ®au l¾m kh«ng ?
ChÞ DËu khÏ g¹t nðíc m¾t :
− Kh«ng ®au con ¹ !
− ThÕ lµm sao u cø khãc m·i mµ kh«ng ¨n khoai ? Hay lµ u thð¬ng chóng con
®ãi qu¸ ? Kh«ng, chóng con kh«ng ®ãi n÷a ®©u. Hai ®øa ¨n hÕt ngÇn kia cñ khoai
th× no mßng bông ra råi cßn ®ãi g× n÷a. U cø ¨n ®i, u cø ¨n hÕt b¸t khoai Êy ®i !
NÕu u kh«ng ¨n, lÊy ®©u ra s÷a cho em nã bó ?
ChÞ DËu võa nãi võa mÕu :
− Th«i u kh«ng ¨n, ®Ó phÇn cho con. Con chØ ®ðîc ¨n ë nhµ b÷a nµy n÷a
th«i. U kh«ng muèn ¨n tranh cña con. Con cø ¨n thËt no, kh«ng ph¶i nhðêng
nhÞn cho u.
Çi TÝ chða hiÓu hÕt ý c©u nãi cña mÑ, nã x¸m mÆt l¹i vµ hái b»ng giäng
luèng cuèng :
− VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u ?
§iÓm thªm mét "gi©y" nøc në, chÞ DËu ngã con b»ng çch xãt xa :
− Con sÏ ¨n ë nhµ cô NghÞ th«n §oµi.
Çi TÝ nghe nãi gi·y n¶y, gièng nhð sÐt ®¸nh bªn tai, nã liÖng cñ khoai vµo ræ
vµ oµ lªn khãc :
− U b¸n con thËt ®Êy ð ? Con van u, con l¹y u, con cßn bÐ báng, u ®õng ®em
b¸n con ®i, téi nghiÖp. U ®Ó cho con ë nhµ ch¬i víi em con.
104
Th»ng DÇn còng khãc tru trÐo, bá lu«n ræ khoai ®øng dËy, ngoay ngo¶y l¾c
çi m«ng ®Ýt, nã nh¾c l¹i c©u nãi s¸ng ngµy :
− Em kh«ng ! Nµo ! Em kh«ng cho b¸n chÞ TÝ ! Nµo ! Nµo ! Cã b¸n th× b¸n
çi TØu nµy nµy !
ChÞ DËu chØ thæn thæn, thøc thøc, kh«ng nãi thªm ®ðîc c©u g×. Bé mÆt sÇu
th¶m dÇn ng¶ xuèng, ®èi th¼ng víi mÆt con bÐ ®ang bó.
[...]
ChÞ DËu l¹i cµng rò rðîi. Chèng tay lªn tr¸n, chÞ nhð nghÜ ngîi ph©n v©n. Mét
lóc sau, chÞ ®øng ph¾t dËy víi çi d¸ng ®iÖu qu¶ quyÕt :
− Th«i, ph¶i téi víi trêi, mÑ chÞu ! C¶nh nhµ ®· thÕ, mÑ ®µnh døt t×nh víi con !
Tøc th×, chÞ chïi nðíc m¾t vµ ®i lµm nh÷ng viÖc mµ chÞ cho lµ ®au ®ín.
Çi TØu l¹i bËu bªn sðên çi TÝ.
Con chã çi chói ®Çu vµo sîi xÝch s¾t ®Ó cho bµ chñ buéc vµo cét nhµ.
§µn chã con ph¶i b¾t vµo trong ræ thða, trªn cã çi mÑt ®Ëy vµ cã l¹t ch»ng
ch¾c ch¾n.
Çc viÖc xong hÕt, chÞ l¹i ®ãn lÊy çi TØu, cho nã bó thªm lóc n÷a. Sau khi ®·
kÐo chiÕc chiÕu thñng r¸ch trªn ph¶n tr¶i xuèng gi÷a nhµ, chÞ ®Æt con nhá vµo
chiÕu vµ sai th»ng DÇn ngåi ®ã tr«ng em. ChÞ lôc tÊt c¶ quÇn ¸o çi TÝ vµ gãi
chung lµm mét gãi. Råi, mét tay n©ng ræ chã con lªn ®Çu, mét tay cÇm sîi xÝch
®Þnh d¾t lu«n con chã çi ra cöa, sôt sÞt chÞ b¶o çi TÝ :
− Con h·y ®éi çi mª nãn cho ®ì n¾ng vµ con c¾p lÊy gãi quÇn ¸o råi sang
bªn cô QuÕ víi u.
Chõng nhð lóc n·y thÊy b¾t c¶ chã lín, chã con, çi TÝ vÉn tðëng nh÷ng con
vËt Êy sÏ ®i thÕ m¹ng cho m×nh, cho nªn nã ®· v÷ng d¹ ngåi im. B©y giê nghe mÑ
giôc nã ph¶i ®i, nã l¹i nhÕch nh¸c, mÕu khãc :
− U nhÊt ®Þnh b¸n con ®Êy ð ? U kh«ng cho con ë nhµ n÷a ð ? Khèn n¹n th©n
con thÕ nµy ! Trêi ¬i !... Ngµy mai con ch¬i víi ai ? Con ngñ víi ai ?
ChÞ DËu l· ch· hai hµng nðíc m¾t :
− U van con, u l¹y con, con cã thð¬ng thÇy, thð¬ng u, th× con cø ®i víi u, ®õng
khãc lãc n÷a, ®au ruét u l¾m. C«ng u nu«i con s¸u, b¶y n¨m trêi, tèn kÐm bao
nhiªu tiÒn cña ! B©y giê ph¶i ®em con ®i b¸n, u ®· chÕt tõng khóc ruét råi ®Êy,
con ¹. Nhðng mµ tiÒn sðu kh«ng cã, thÇy con ®au èm lµ thÕ, vÉn bÞ ngðêi ta ®¸nh
trãi, sðng c¶ hai tay lªn kia... NÕu kh«ng b¸n con th× lÊy tiÒn ®©u nép sðu ? §Ó
cho thÇy con khæ së ®Õn nðíc nµo n÷a ? Th«i, u van con, u l¹y con, con cã thð¬ng
thÇy, thð¬ng u th× con cø ®i víi u !
105
Çi TÝ vÉn khãc rðng røc. ChÞ DËu còng võa ®éi ræ chã con võa khãc nøc në,
nhðng vÉn cè kiÕm nh÷ng lêi thÊm thÝa xãt xa ®Ó khuyªn con.
[...]
Th»ng DÇn nÝu lÊy ¸o chÞ vµ khãc rÇm rÜ :
− ChÞ ph¶i ë nhµ víi em ! Em kh«ng cho chÞ sang nhµ cô NghÞ. NÕu chÞ sang
nhµ cô NghÞ råi th× em ch¬i víi ai ?
Çi TÝ khãc hu hu. Nã cø quÊn quýt th»ng DÇn, kh«ng muèn rêi ra. Ngo¶nh
l¹i nh×n chÞ DËu, nã nãi b»ng giäng n¨n nØ :
− Con nhí em qu¸ ! Hay lµ u h·y cho con ë nhµ mét ®ªm nay n÷a, ®Ó con ngñ
thªm víi em, ®Ó con nãi chuyÖn víi em. S¸ng mai con xin ®i sím.
ChÞ DËu cµng tá ra bé ®au ®ín :
− Th«i, u van con, u l¹y con, con cã thð¬ng thÇy, thð¬ng u, th× con ®i ngay
b©y giê cho u. NÕu con chða ®i, cô NghÞ chða giao tiÒn cho, u chða cã tiÒn nép
sðu th× kh«ng khÐo thÇy con sÏ chÕt ë ®×nh, chø kh«ng sèng ®ðîc. Th«i, u van
con, u l¹y con, con cã thð¬ng thÇy, thð¬ng u, th× con ®i ngay b©y giê cho u.
Vµ chÞ cè kiÕm cho ®ðîc çi giäng ngon ngät ®Ó dç th»ng DÇn :
− DÇn bu«ng chÞ ra, ®i con ! DÇn ngoan l¾m nhØ ! U van DÇn, u l¹y DÇn ! DÇn
h·y ®Ó cho chÞ ®i víi u, ®õng gi÷ chÞ n÷a. ChÞ con cã ®i, u míi cã tiÒn nép sðu,
thÇy DÇn míi ®ðîc vÒ víi DÇn chø ! S¸ng ngµy ngðêi ta ®¸nh trãi thÇy DÇn nhð
thÕ, DÇn cã thð¬ng kh«ng. NÕu DÇn kh«ng bu«ng chÞ ra, chèc n÷a «ng lÝ vµo ®©y,
«ng Êy trãi nèt c¶ u, trãi nèt c¶ DÇn n÷a ®Êy.
Th»ng DÇn vÉn sî «ng lÝ, nhð ®øa trÎ kh¸c sî «ng ngo¸o ép, nghe nãi ®Õn tªn
«ng Êy nã ®· mÊt vÝa ®i råi. LËp tøc nã rêi v¹t ¸o çi TÝ vµ án În dÆn mÑ :
− Em chØ cho chÞ TÝ ®i mét lóc th«i. LÊy ®ðîc tiÒn råi, u l¹i ph¶i ®em chÞ Êy
vÒ ®©y víi em.
ChÞ DËu buét miÖng :
− õ...
Råi h×nh nhð cã ý hèi v× m×nh ®· nãi dèi trÎ con, tøc th× chÞ l¹i nãi ch÷a :
− õ, hÔ cô NghÞ b»ng lßng ®Ó cho chÞ con vÒ nhµ vµi h«m, th× u ®em nã vÒ
víi con.
Çi TÝ víi hai hµng nðíc m¾t rßng rßng, h«n hÝt çc em mét lðît n÷a, råi lñi
thñi nã ®éi mª nãn lªn ®Çu vµ c¾p gãi ¸o vµo n¸ch.
106
C©u hái :
a) Sù chñ ®éng tham gia cuéc tho¹i cña chÞ DËu víi çi TÝ ph¸t triÓn ngðîc
chiÒu nhau nhð thÕ nµo ?
b) T¸c gi¶ miªu t¶ diÔn biÕn cuéc tho¹i nhð vËy cã hîp víi t©m lÝ nh©n vËt
kh«ng ? V× sao ?
c) ViÖc t¸c gi¶ t« ®Ëm sù hån nhiªn vµ hiÕu th¶o cña çi TÝ qua phÇn ®Çu cuéc
tho¹i lµm t¨ng kÞch tÝnh cña c©u chuyÖn nhð thÕ nµo ?
3. Dùa vµo nh÷ng ®iÒu ®· biÕt vÒ truyÖn Bøc tranh cña em g¸i t«i (Ng÷ v¨n 6,
tËp hai, tr. 30) vµ vµo ®o¹n trÝch dðíi ®©y, h·y cho biÕt sù im lÆng cña nh©n vËt
"t«i" biÓu thÞ ®iÒu g×.
Trong tranh, mét chó bÐ ®ang ngåi nh×n ra ngoµi cöa sæ, n¬i bÇu trêi trong
xanh. MÆt chó bÐ nhð to¶ ra mét thø ¸nh s¸ng rÊt l¹ [...]. MÑ håi hép th× thÇm vµo
tai t«i :
− Con cã nhËn ra con kh«ng ?
T«i giËt s÷ng ngðêi. Ch¼ng hiÓu sao t«i ph¶i b¸m chÆt lÊy tay mÑ. Tho¹t tiªn
lµ sù ngì ngµng, råi ®Õn h·nh diÖn, sau ®ã lµ xÊu hæ. Dðíi m¾t em t«i, t«i hoµn
h¶o ®Õn thÕ kia ð ? T«i nh×n nhð th«i miªn vµo dßng ch÷ ®Ò trªn bøc tranh : "Anh
trai t«i". VËy mµ dðíi m¾t t«i th×...
− Con ®· nhËn ra con chða ? − MÑ vÉn håi hép.
T«i kh«ng tr¶ lêi mÑ v× t«i muèn khãc qu¸. Bëi v× nÕu nãi ®ðîc víi mÑ, t«i sÏ
nãi r»ng : "Kh«ng ph¶i con ®©u. §Êy lµ t©m hån vµ lßng nh©n hËu cña em con ®Êy.".
(T¹ Duy Anh, Bøc tranh cña em g¸i t«i )
4*. Tôc ng÷ phð¬ng T©y cã c©u : Im lÆng lµ vµng. Nhðng nhµ th¬ Tè H÷u
l¹i viÕt :
Khãc lµ nhôc. Rªn, hÌn. Van, yÕu ®uèi
Vµ d¹i khê lµ nh÷ng lò ngðêi c©m
Trªn ®ðêng ®i nhð nh÷ng bãng ©m thÇm
NhËn ®au khæ mµ gëi vµo im lÆng.
(Liªn hiÖp l¹i )
Theo em, mçi nhËn xÐt trªn ®óng trong nh÷ng trðêng hîp nµo ?
107
luyÖn TËp ®ða yÕu tè biÓu c¶m
vµo bµi v¨n nghÞ luËn
Cho ®Ò bµi : "Sù bæ Ých cña nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch ®èi víi
häc sinh". LËp dµn ý çc luËn ®iÓm vµ luËn cø cÇn thiÕt.
1. §Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò trªn, çch s¾p xÕp çc luËn ®iÓm theo tr×nh tù dðíi
®©y cã hîp lÝ kh«ng ? V× sao ? Nªn söa nhð thÕ nµo ?
a) Nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch gióp ta hiÓu biÕt nhiÒu h¬n vµ yªu mÕn
h¬n vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, cña quª hð¬ng ®Êt nðíc.
b) Nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch mang l¹i cho ta nhiÒu bµi häc cã thÓ
chða cã trong s¸ch vë.
c) Nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch khiÕn ta hiÓu cô thÓ h¬n, s©u h¬n nh÷ng
®iÒu ®ðîc häc trong nhµ trðêng.
d) Nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch ®em ®Õn cho ta thËt nhiÒu niÒm vui.
e) Nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch gióp ta t¨ng cðêng søc khoÎ.
2. H·y tr×nh bµy çc luËn ®iÓm ®ã cho cã søc truyÒn c¶m b»ng viÖc thùc hiÖn
çc bµi tËp sau :
a) Tham kh¶o ®o¹n v¨n sau vµ t×m nh÷ng gîi ý cho em vÒ viÖc ®ða yÕu tè
biÓu c¶m vµo trong bµi v¨n nghÞ luËn.
BiÕt bao høng thó kh¸c nhau ta tËp hîp ®ðîc nhê çch ngao du thó vÞ Êy,
kh«ng kÓ søc khoÎ ®ðîc t¨ng cðêng, tÝnh khÝ trë nªn vui vÎ. T«i thðêng thÊy
nh÷ng kÎ ngåi trong çc cç xe tèt ch¹y rÊt ªm nhðng m¬ mµng, buån b·, çu kØnh
hoÆc ®au khæ ; cßn nh÷ng ngðêi ®i bé l¹i lu«n lu«n vui vÎ, khoan kho¸i vµ hµi
lßng víi tÊt c¶. Ta h©n hoan biÕt bao khi vÒ gÇn ®Õn nhµ ! Mét b÷a c¬m ®¹m b¹c
mµ sao cã vÎ ngon lµnh thÕ ! Ta thÝch thó biÕt bao khi l¹i ngåi vµo bµn ¨n ! Ta ngñ
ngon giÊc biÕt bao trong mét çi giðêng tåi tµn !
(Ru-x«, §i bé ngao du)
108
b) NÕu ph¶i tr×nh bµy luËn ®iÓm "Nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch ®em ®Õn
cho ta thËt nhiÒu niÒm vui", h·y cho biÕt :
− LuËn ®iÓm Êy gîi cho em c¶m xóc g× ?
− Theo em, ®o¹n nghÞ luËn dðíi ®©y ®· thÓ hiÖn ®ðîc hÕt c¶m xóc Êy chða ?
Kh«ng chØ t¨ng cðêng søc m¹nh thÓ chÊt, nh÷ng chuyÕn tham quan, du lÞch
cßn ®em l¹i cho ta rÊt nhiÒu niÒm vui sðíng trong t©m hån. Ch¾c çc b¹n vÉn
chða quªn lÇn c¶ líp ®Õn tham quan vÞnh H¹ Long. H«m Êy kh«ng ai trong chóng
ta k×m næi mét tiÕng reo, khi sau mét chÆng ®ðêng dµi, chît thÊy tr¶i ra trðíc m¾t
c¶ mét c¶nh trêi biÓn, nói non mªnh m«ng, k× thó. T«i nhí h«m trðíc b¹n LÖ
Quyªn cßn ®ang ©u sÇu v× bÞ c« gi¸o phª b×nh. T«i ®Ó ý thÊy LÖ Quyªn lóc ®Çu
vÉn lÆng lÏ, nhðng nÐt mÆt b¹n cø r¹ng rì dÇn lªn trðíc c¶nh nðíc biÕc non xanh.
Nçi buån kia ®· tan ®i h¼n, nhð cã mét phÐp mµu. NiÒm sung sðíng Êy kh«ng
thÓ cã khi chóng ta suèt n¨m chØ quanh quÈn trong c¨n nhµ, n¬i gãc phè hay trªn
con ®ðêng mßn quen thuéc.
− CÇn t¨ng cðêng yÕu tè biÓu c¶m nhð thÕ nµo ®Ó ®o¹n v¨n biÓu hiÖn ®óng
nh÷ng c¶m xóc ch©n thËt cña em ? Cã nªn ®ða vµo ®o¹n v¨n çc tõ ng÷ biÓu c¶m
(vÝ dô : biÕt bao nhiªu, diÖu k× thay, cã ai... l¹i, lµm sao cã ®ðîc,...) kh«ng, vµ nÕu
cã th× ®ða vµo chç nµo trong ®o¹n ? Em cã ®Þnh thay ®æi mét sè c©u v¨n ®Ó ®o¹n
v¨n thªm søc truyÒn c¶m kh«ng ? (VÝ dô : B¹n cã nhí çi lÇn c¶ líp chóng m×nh
cïng ®Õn th¨m vÞnh H¹ Long kh«ng ?)
− H·y viÕt l¹i ®o¹n v¨n trªn råi tr×nh bµy trðíc tæ (trðíc líp). Sau ®ã, cÇn l¾ng
nghe sù gãp ý cña thÇy, c« gi¸o vµ cña çc b¹n ®Ó rót ra nh÷ng kinh nghiÖm thiÕt
thùc vµ bæ Ých cho b¶n th©n.
3. Theo tr×nh tù luyÖn tËp trªn líp, h·y tiÕp tôc tËp ®ða yÕu tè biÓu c¶m vµo
bµi v¨n ®ðîc viÕt theo ®Ò bµi : "Chøng minh r»ng nhiÒu bµi th¬ em ®· häc nhð
C¶nh khuya cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Khi con tu hó cña Tè H÷u, Quª hð¬ng
cña TÕ Hanh,... ®Òu biÓu hiÖn râ t×nh c¶m thiÕt tha cña çc nhµ th¬ ®èi víi thiªn
nhiªn, ®Êt nðíc".
§äc thªm
§Çu mèi cña th¬ cã lÏ ta ®i t×m bªn trong t©m hån con ngðêi ch¨ng ? Ta nãi
trêi xanh h«m nay nªn th¬ nhðng chÝnh ra lµ lßng chóng ta mang mét nçi niÒm
vui buån nµo mµ muèn lµm th¬ hoÆc ®äc th¬ vÒ trêi xanh. Mða phïn buæi chiÒu
109
gîi nh÷ng c©u th¬ nµo nhí nhung, nhðng chÝnh nçi nhí nhung gÆp buæi chiÒu
mða mµ muèn th× thÇm nh÷ng c©u th¬ chða thµnh h×nh râ.
[...] Bµi th¬ lµ nh÷ng c©u, nh÷ng lêi diÔn lªn, lµm sèng ngay lªn mét t×nh
c¶m, mét nçi niÒm trong lßng ngðêi ®äc. Bµi th¬ lµ sîi d©y truyÒn t×nh c¶m cho
ngðêi ®äc.
(NguyÔn §×nh Thi, MÊy ý nghÜ vÒ th¬,
trong NguyÔn §×nh Thi toµn tËp,
tËp III, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1997)
Bµi 28

• N¾m v÷ng néi dung chñ yÕu vµ ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt cña çc v¨n b¶n
®· häc ®Ó lµm tèt bµi kiÓm tra V¨n.
• N¾m ®ðîc t¸c dông cña sù s¾p xÕp trËt tù tõ trong c©u, tõ ®ã cã ý thøc
lùa chän trËt tù tõ thÝch hîp víi yªu cÇu giao tiÕp.
• §¸nh gi¸ ®óng nh÷ng ðu, nhðîc ®iÓm cña bµi tËp lµm v¨n sè 6, söa
ch÷a ®ðîc çc lçi trong bµi lµm theo yªu cÇu cña bµi v¨n nghÞ luËn.
• S¬ bé n¾m ®ðîc vai trß cña çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ trong v¨n nghÞ
luËn vµ çch ®ða çc yÕu tè ®ã vµo bµi v¨n nghÞ luËn.
kiÓm tra v¨n
lùa chän trËt tù tõ trong c©u
i − nhËn xÐt chung

Anh DËu uèn vai ng¸p dµi mét tiÕng. UÓ o¶i, chèng tay xuèng ph¶n, anh võa
rªn võa ngáng ®Çu lªn. Run rÈy cÊt b¸t ch¸o, anh míi kÒ vµo ®Õn miÖng, cai lÖ vµ
110
ngðêi nhµ lÝ trðëng ®· sÇm sËp tiÕn vµo víi nh÷ng roi song, tay thðíc vµ
d©y thõng.
Gâ ®Çu roi xuèng ®Êt, cai lÖ thÐt b»ng giäng khµn khµn cña ngðêi hót nhiÒu
x¸i cò :
− Th»ng kia ! ¤ng tðëng mµy chÕt ®ªm qua, cßn sèng ®Êy µ ? Nép tiÒn
sðu ! Mau !
1. Cã thÓ thay ®æi trËt tù tõ trong c©u in ®Ëm theo nh÷ng çch nµo mµ kh«ng
lµm thay ®æi nghÜa c¬ b¶n cña c©u ?
2. V× sao t¸c gi¶ chän trËt tù tõ nhð trong ®o¹n trÝch ?
3. H·y thö chän mét trËt tù tõ kh¸c vµ nhËn xÐt vÒ t¸c dông cña sù thay ®æi Êy.
Ghi nhí
Trong mét c©u cã thÓ cã nhiÒu çch s¾p xÕp trËt tù tõ, mçi çch ®em
l¹i hiÖu qu¶ diÔn ®¹t riªng. Ngðêi nãi (ngðêi viÕt) cÇn biÕt lùa chän trËt
tù tõ thÝch hîp víi yªu cÇu giao tiÕp.
ii − mét sè t¸c dông cña sù s¾p xÕp trËt tù tõ
1. TrËt tù tõ trong nh÷ng bé phËn c©u in ®Ëm dðíi ®©y thÓ hiÖn ®iÒu g× ?
a) Ngðêi nhµ lÝ trðëng h×nh nhð kh«ng d¸m hµnh h¹ mét ngðêi èm nÆng, sî
hoÆc x¶y ra sù g×, h¾n cø lãng ngãng ng¬ ng¸c, muèn nãi mµ kh«ng d¸m nãi.
§ïng ®ïng, cai lÖ giËt ph¾t çi thõng trong tay anh nµy vµ ch¹y sÇm sËp ®Õn chç
anh DËu.
ChÞ DËu x¸m mÆt, véi vµng ®Æt con xuèng ®Êt, ch¹y ®Õn ®ì lÊy tay h¾n.
b) Anh DËu uèn vai ng¸p dµi mét tiÕng. UÓ o¶i, chèng tay xuèng ph¶n, anh
võa rªn võa ngáng ®Çu lªn. Run rÈy cÊt b¸t ch¸o, anh míi kÒ vµo ®Õn miÖng, cai
lÖ vµ ngðêi nhµ lÝ trðëng ®· sÇm sËp tiÕn vµo víi nh÷ng roi song, tay thðíc vµ
d©y thõng.
111
2. So s¸nh t¸c dông cña nh÷ng çch s¾p xÕp trËt tù tõ trong çc bé phËn c©u
in ®Ëm dðíi ®©y :
a) GËy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong vµo xe
t¨ng, ®¹i b¸c. Tre gi÷ lµng, gi÷ nðíc, gi÷ m¸i nhµ tranh, gi÷ ®ång lóa chÝn. Tre
hi sinh ®Ó b¶o vÖ con ngðêi.
(ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam)
b) GËy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong vµo xe
t¨ng, ®¹i b¸c. Tre gi÷ m¸i nhµ tranh, gi÷ ®ång lóa chÝn, gi÷ lµng, gi÷ nðíc. Tre
c) GËy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong vµo xe
t¨ng, ®¹i b¸c. Tre gi÷ lµng, gi÷ m¸i nhµ tranh, gi÷ ®ång lóa chÝn, gi÷ nðíc. Tre
3. Tõ nh÷ng ®iÒu ®· ph©n tÝch ë çc môc I vµ II, h·y rót ra nhËn xÐt vÒ t¸c
dông cña viÖc s¾p xÕp trËt tù tõ trong c©u.
Ghi nhí
TrËt tù tõ trong c©u cã thÓ :
− ThÓ hiÖn thø tù nhÊt ®Þnh cña sù vËt, hiÖn tðîng, ho¹t ®éng, ®Æc ®iÓm
(nhð thø bËc quan träng cña sù vËt, thø tù trðíc sau cña ho¹t ®éng, tr×nh
tù quan s¸t cña ngðêi nãi,...).
− NhÊn m¹nh h×nh ¶nh, ®Æc ®iÓm cña sù vËt, hiÖn tðîng.
− Liªn kÕt c©u víi nh÷ng c©u kh¸c trong v¨n b¶n.
− §¶m b¶o sù hµi hoµ vÒ ng÷ ©m cña lêi nãi.
iii − luyÖn tËp

Gi¶i thÝch lÝ do s¾p xÕp trËt tù tõ trong nh÷ng bé phËn c©u vµ c©u in ®Ëm
dðíi ®©y :
a) LÞch sö ta ®· cã nhiÒu cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i chøng tá tinh thÇn yªu nðíc
cña d©n ta. Chóng ta cã quyÒn tù hµo v× nh÷ng trang lÞch sö vÎ vang thêi ®¹i Bµ
Trðng, Bµ TriÖu, TrÇn Hðng §¹o, Lª Lîi, Quang Trung,... Chóng ta ph¶i ghi
nhí c«ng lao cña çc vÞ anh hïng d©n téc, v× çc vÞ Êy lµ tiªu biÓu cña mét d©n
téc anh hïng.
112
b) §Ñp v« cïng, Tæ quèc ta ¬i !
Rõng cä ®åi chÌ, ®ång xanh ngµo ng¹t
N¾ng chãi s«ng L«, hß « tiÕng h¸t
ChuyÕn phµ dµo d¹t bÕn nðíc B×nh Ca...
(Tè H÷u, Ta ®i tíi)
c) − Êy còng may cho c«, v¬ vÈn m·i ë ngoµi phè thÕ nµy mµ gÆp mËt th¸m
hay ®éi con g¸i th× khèn.
− MËt th¸m t«i còng ch¶ sî, ®éi con g¸i t«i còng ch¶ cÇn.
(NguyÔn C«ng Hoan, Ngùa ngðêi, ngðêi ngùa)
Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 6

1. Bµi lµm cÇn ph¶i ®¹t nh÷ng yªu cÇu g× vÒ néi dung kiÕn thøc, vÒ h×nh thøc
diÔn ®¹t vµ nhÊt lµ vÒ çch tæ chøc hÖ thèng luËn ®iÓm vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm ?
2. So víi nh÷ng yªu cÇu Êy cña ®Ò bµi, bµi lµm cña em cã nh÷ng ðu, nhðîc
®iÓm g× ?
3. Söa çc lçi diÔn ®¹t vµ chÝnh t¶ trong bµi lµm (nÕu cã).
T×m hiÓu çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶

trong v¨n nghÞ luËn
I − YÕu tè tù sù vµ miªu t¶ trong v¨n nghÞ luËn
1. §äc çc ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) Sau n÷a, viÖc s¨n b¾t thø "vËt liÖu biÕt nãi" ®ã, mµ lóc bÊy giê ngðêi ta
gäi lµ "chÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn" (danh tõ mØa mai mét çch ghª tëm) ®· g©y ra
nh÷ng vô nhòng l¹m hÕt søc tr¾ng trîn.
§©y ! ChÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn Êy ®ðîc tiÕn hµnh nhð thÕ nµy : VÞ "chóa tØnh" −
mçi viªn c«ng sø ë §«ng Dð¬ng qu¶ lµ mét vÞ "chóa tØnh" − ra lÖnh cho bän quan
l¹i dðíi quyÒn, trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh ph¶i nép cho ®ñ mét sè ngðêi nhÊt
®Þnh. B»ng çch nµo, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng. Çc quan cø liÖu mµ xoay xë.
113
Mµ çi ngãn xoay xë [...] th× çc «ng tðíng Êy th¹o hÕt chç nãi, nhÊt lµ xoay xë
lµm tiÒn.
Tho¹t tiªn, chóng tãm nh÷ng ngðêi khoÎ m¹nh, nghÌo khæ, nh÷ng ngðêi nµy
chØ chÞu chÕt th«i kh«ng cßn kªu cøu vµo ®©u ®ðîc. Sau ®ã, chóng míi ®ßi ®Õn
con çi nhµ giµu. Nh÷ng ai cøng cæ th× chóng t×m ngay ra dÞp ®Ó sinh chuyÖn víi
hä hoÆc víi gia ®×nh hä, vµ nÕu cÇn, th× giam cæ hä l¹i cho ®Õn khi hä ph¶i døt
kho¸t chän lÊy mét trong hai con ®ðêng : "®i lÝnh t×nh nguyÖn, hoÆc x× tiÒn ra".
(NguyÔn ¸i Quèc, ThuÕ m¸u)
b) Êy thÕ mµ trong mét b¶n bè ço víi nh÷ng ngðêi bÞ b¾t lÝnh, phñ toµn
quyÒn §«ng Dð¬ng, sau khi høa hÑn ban phÈm hµm cho nh÷ng lÝnh sÏ cßn sèng
sãt vµ truy tÆng nh÷ng ngðêi sÏ hi sinh "cho Tæ quèc", ®· trÞnh träng tuyªn
bè r»ng :
"Çc b¹n ®· tÊp nËp ®Çu qu©n, çc b¹n ®· kh«ng ngÇn ng¹i rêi bá quª hð¬ng
xiÕt bao tr×u mÕn ®Ó ngðêi th× hiÕn xð¬ng m¸u cña m×nh nhð lÝnh khè ®á, kÎ th×
hiÕn d©ng çnh tay lao ®éng cña m×nh nhð lÝnh thî".
NÕu qu¶ thËt ngðêi An Nam phÊn khëi ®i lÝnh ®Õn thÕ, t¹i sao l¹i cã c¶nh, tèp
th× bÞ xÝch tay ®iÖu vÒ tØnh lÞ, tèp th× trðíc khi xuèng tµu, bÞ nhèt trong mét trðêng
trung häc ë Sµi Gßn, cã lÝnh Ph¸p canh g¸c, lðìi lª tuèt trÇn, ®¹n lªn nßng s½n ?
Nh÷ng cuéc biÓu t×nh ®æ m¸u ë Cao Miªn, nh÷ng vô b¹o ®éng ë Sµi Gßn, ë Biªn
Hoµ vµ ë nhiÒu n¬i kh¸c n÷a, ph¶i ch¨ng lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña lßng sèt s¾ng
®Çu qu©n "tÊp nËp" vµ "kh«ng ngÇn ng¹i" ?
(NguyÔn ¸i Quèc, ThuÕ m¸u)
C©u hái :
− V× sao ®o¹n trÝch (a) cã yÕu tè tù sù nhðng kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n tù sù, cßn
®o¹n trÝch (b) cã yÕu tè miªu t¶ nhðng kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n miªu t¶ ?
− Gi¶ sö ®o¹n trÝch (a) kh«ng cã nh÷ng chi tiÕt cô thÓ kÓ l¹i mét kiÓu b¾t lÝnh
k× quÆc vµ tµn ¸c, liÖu ta cã thÓ lðêng hÕt ®ðîc viÖc mé lÝnh "t×nh nguyÖn" ®· g©y
ra sù nhòng l¹m tr¾ng trîn ®Õn møc nµo kh«ng ? Cßn ë ®o¹n trÝch (b) nÕu thiÕu
nh÷ng dßng miªu t¶ sinh ®éng vÒ nh÷ng ngðêi lÝnh ViÖt Nam bÞ xÝch tay, hay bÞ
nhèt trong trðêng häc, "cã lÝnh Ph¸p canh g¸c, lðìi lª tuèt trÇn, ®¹n lªn nßng s½n"
th× ta cã h×nh dung râ sù gi¶ dèi, lõa g¹t trong lêi rªu rao vÒ "lßng sèt s¾ng ®Çu
qu©n tÊp nËp vµ kh«ng ngÇn ng¹i" ®ðîc kh«ng ?
− Tõ viÖc t×m hiÓu trªn, em cã nhËn xÐt g× vÒ vai trß cña çc yÕu tè tù sù vµ
miªu t¶ trong v¨n nghÞ luËn ?
114
2. §äc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi çc c©u hái.
Çc d©n téc anh em trªn ®Êt nðíc chóng ta ®· s¸ng t¹o ra mu«n vµn truyÖn anh
hïng ®Ñp. Cã truyÖn ®· trë thµnh trðêng ca lín, nhð §am S¨n, Xinh Nh· v.v...
Riªng Chµng Tr¨ng cña d©n téc M¬-n«ng vµ Nµng Han cña d©n téc Th¸i lµ hai
truyÖn cã nhiÒu nÐt rÊt gièng víi truyÖn Th¸nh Giãng ë miÒn xu«i.
MÑ chµng Tr¨ng ®· n»m m¬ thÊy mét con thá tr¾ng nh¶y qua ngùc mµ thô
thai vµ ®Î ra chµng. Sî tï trðëng ph¹t v¹, mÑ chµng bá chµng trªn rõng, phã mÆc
cho trêi ®Êt. Suèt ngµy chµng kh«ng nãi, kh«ng cðêi, chØ thÝch ch¬i khiªn(a) ®ao.
Sau ®ã, chµng cðìi ngùa ®¸ khæng lå do trêi ®Êt cho, ®i giÕt mét tªn b¹o chóa ®Õn
chiÕm ®Êt råi cuèi cïng biÕn vµo mÆt tr¨ng ®Ó ®ªm ®ªm soi xuèng dßng th¸c
P«ng-g¬-nhi nh÷ng vÇng s¸ng b¹c.
Cßn nµng Han lµ mét c« g¸i th«ng minh dòng c¶m, lín lªn ®i ®¸nh giÆc ngo¹i
x©m. Qu©n nµng liªn kÕt víi ngðêi Kinh, theo cê lÖnh b»ng ch¨n dÖt chØ ngò s¾c(b)
cña nµng mµ ®¸nh tan ®ðîc giÆc. Mðêng b¶n ®ang vui th¾ng trËn th× nµng ho¸
thµnh tiªn lªn trêi, sau khi t¾m ë s«ng NËm Bê, ®Ó l¹i trªn bê thanh gð¬m nµng
®· dïng diÖt giÆc. Tõ ®Êy, h»ng n¨m ®Õn ngµy nµng lªn trêi, d©n b¶n mðêng l¹i
më héi rðíc cê nµng Han, vui ch¬i råi kÐo ra s«ng NËm Bê t¾m. Vµ trªn d·y nói
Pu-keo vÉn cßn ®Òn thê nµng Han ë ch©n rõng, gÇn ®Êy cã nh÷ng vòng, nh÷ng
ao chi chÝt nèi tiÕp nhau lµ vÕt ch©n voi ngùa cña qu©n nµng Han vµ qu©n ®éi cña
ngðêi Kinh.
So s¸nh víi nh÷ng truyÖn nãi trªn, chóng ta thÊy truyÖn Th¸nh Giãng thùc
sù lµ mét b¶n anh hïng ca vµ lµ anh hïng ca cña ngðêi ViÖt cæ.
(Theo Cao Huy §Ønh, Ngðêi anh hïng lµng Giãng)
C©u hái :
a) T×m nh÷ng yÕu tè tù sù, miªu t¶ trong v¨n b¶n trªn vµ cho biÕt t¸c dông
cña chóng.
b) V× sao t¸c gi¶ v¨n b¶n trªn ®· kh«ng kÓ l¹i ®Çy ®ñ vµ cÆn kÏ toµn bé hai
truyÖn Chµng Tr¨ng vµ Nµng Han, mµ chØ t¶ cô thÓ mét sè h×nh ¶nh vµ kÓ kÜ mét
sè chi tiÕt trong nh÷ng c©u chuyÖn Êy ?
3. Tõ viÖc t×m hiÓu trªn, h·y cho biÕt : Khi ®ða çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ vµo
bµi v¨n nghÞ luËn, cÇn chó ý nh÷ng g× ?
(a) Khiªn : vËt dïng ®Ó che, ®ì cho tªn, gð¬m, gi¸o khái tróng ngðêi trong chiÕn trËn thêi xða.
(b) ChØ ngò s¾c : chØ n¨m mµu (ngò : n¨m ; s¾c : mµu).
115
Ghi nhí
• Bµi v¨n nghÞ luËn thðêng vÉn cÇn ph¶i cã çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶.
Hai yÕu tè nµy gióp cho viÖc tr×nh bµy luËn cø trong bµi v¨n ®ðîc râ rµng,
cô thÓ, sinh ®éng h¬n, vµ do ®ã, cã søc thuyÕt phôc m¹nh mÏ h¬n.
• Çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ ®ðîc dïng lµm luËn cø ph¶i phôc vô cho
viÖc lµm râ luËn ®iÓm vµ kh«ng ph¸ vì m¹ch l¹c nghÞ luËn cña bµi v¨n.
II − LuyÖn tËp
1. ChØ ra çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ trong ®o¹n v¨n nghÞ luËn dðíi ®©y vµ
cho biÕt t¸c dông cña chóng.
S¾p Trung thu. Trêi xø B¾c h¼n trong, tr¨ng h¼n trßn vµ s¸ng. §ªm trðíc r»m
®Çu tiªn tõ ngµy bÞ giam gi÷. Mðêi mÊy ngµy qua, trõ çi bùc m×nh ban ®Çu khi
bÞ b¾t gi÷ v« cí, çi kh¼ng ®Þnh m×nh vÉn lµ kh¸ch tù do, chØ lµ mét x©u nh÷ng sù
vËt lØnh kØnh, lÝch kÝch ®¸ng l¹, ®¸ng cðêi, ®¸ng ghÐt cña bé mÆt nhµ giam. Bçng
®ªm nay tr¨ng s¸ng qu¸ chõng. Trong suèt, bao la, huyÒn ¶o, vç vÒ. Ngay bªn cöa
sæ, lång trong bãng c©y. §ªm nay rÊt ®Ñp. Trong lßng r¹o rùc bao nçi niÒm. CÇm
lßng kh«ng ®Ëu, ngðêi tï ph¶i thèt lªn :
"§èi thö lð¬ng tiªu n¹i nhðîc hµ"
(C¶nh ®Ñp ®ªm nay, khã h÷ng hê)
[...] VËy trðíc c¶nh ®Ñp ®ªm nay, trðíc çi ®Ñp ®ªm lµnh nµy (®èi thö lð¬ng
tiªu), biÕt lµm sao b©y giê (n¹i nhðîc hµ) ? Mét c©u hái hay mét c©u than ®Òu cã
nghÜa. Nã lµ dÊu hiÖu cña mét t©m tr¹ng d¹t dµo nªn sinh b¨n kho¨n. H¬n n÷a,
bèi rèi, xao xuyÕn. Nã ¨m ¾p t×nh tø, nã r¹o rùc, nã muèn yªu, muèn thðëng thøc,
muèn chan hoµ, muèn gi·i bµy, béc lé. Ph¶i ®i ra víi ®ªm, ph¶i t¾m m×nh trong
nguyÖt, ph¶i vui, ph¶i lµm th¬. T©m tr¹ng ngðêi tï nhð vËy nhðng ngðêi tï ®µnh
nhð ph¶i lµm l¬. Nhð ®µnh ®Ó mÆc cho ®ªm ®Ñp ®ªm lµnh, cho tr¨ng mêi tr¨ng
giôc. NghÜa lµ bao nhiªu d¹t dµo trðíc tr¨ng trðíc ®ªm, trðíc çi ®Ñp çi lµnh,
ph¶i Èn vµo bªn trong, vïi vµo im lÆng.
(Lª TrÝ ViÔn, Mét sè bµi gi¶ng th¬ v¨n Chñ tÞch Hå ChÝ Minh)
2. NÕu viÕt bµi tËp lµm v¨n theo ®Ò bµi "Nªu ý kiÕn cña em vÒ vÎ ®Ñp cña bµi
ca dao Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen" th× em cã cÇn vËn dông çc yÕu tè tù sù vµ
miªu t¶ vµo bµi lµm kh«ng ? V× sao ?
116
§äc thªm
NhÞ vµng, b«ng tr¾ng, l¸ xanh
GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn
HÇu nhð b¹n vµ t«i kh«ng bao giê ®Ó ý r»ng bµi ca dao ®· ®æi vÇn mét çch
®ét ngét... §æi vÇn cã kh¸c nµo nhð dßng nðíc ®ang ch¶y xu«i, ta dùng lªn mét
çi ®Ëp, hoÆc buéc dßng nðíc ®æi chiÒu ; ®æi vÇn ®Ó b¾t ta ph¶i chó ý chç dßng
th¬ cuén lªn, buéc ta ph¶i chøng kiÕn, ph¶i quan s¸t mét sù kiÖn g× ®©y... NhÞp
th¬ dån dËp, khÈn trð¬ng :
NhÞ vµng, b«ng tr¾ng, l¸ xanh
Tðëng cã g× míi ! TÐ ra t¸c gi¶ l¹i nh¾c l¹i c©u thø hai trong bµi ca dao Êy : L¸
xanh, b«ng tr¾ng, l¹i chen nhÞ vµng, chØ cã ®iÒu lµ ®· lËt ngðîc l¹i thø tù çc h×nh
¶nh : nhÞ vµng ë cuèi c©u trðíc th× nay l¹i ®Ó lªn ®Çu c©u sau v.v...
Nhðng chÝnh çi míi l¹i n»m trong chi tiÕt Êy : NhÞ vµng, b«ng tr¾ng, l¸
xanh... ChÝnh nhê sù ®¶o ngðîc h×nh ¶nh Êy mµ chóng ta nhð thÊy hiÖn lªn bµn
tay cña ai ®ã ®ang lËt tõng l¸ sen xanh, chØ tõng b«ng sen tr¾ng, ®Õm tõng nhÞ sen
vµng nhð ®Ó ph©n vua cïng chóng ta : "§Êy, b¹n thÊy râ ®Êy nhÐ... nµo nhÞ vµng,
nµo b«ng tr¾ng, nµo l¸ xanh (t«i ®· lËt ®i lËt l¹i tõng çi mét cho b¹n xem kÜ) ; vµ :
GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn.
B©y giê th× b¹n ®· ®ðîc thuyÕt phôc hoµn toµn ; çi ch©n lÝ "hoa sen trong s¹ch
gi÷a bïn nh¬" (c¶ nghÜa ®en lÉn nghÜa bãng) ®· nhËp t©m b¹n, kh«ng cðìng ®ðîc.
(Theo Huy CËn, b¸o V¨n nghÖ, sè 327, 1970)
bµi 29

• HiÓu râ tµi n¨ng cña M«-li-e trong viÖc x©y dùng mét líp kÞch sinh ®éng
vµ kh¾c ho¹ mét tÝnh çch nùc cðêi.
• Ph©n tÝch ®ðîc t¸c dông cña mét sè çch s¾p xÕp trËt tù tõ ; viÕt ®ðîc
mét ®o¹n v¨n víi trËt tù tõ hîp lÝ.
• Th«ng qua viÖc luyÖn tËp, n¾m ch¾c h¬n çch ®ða çc yÕu tè tù sù vµ
miªu t¶ vµo bµi v¨n nghÞ luËn.
117
V¨n b¶n
¤ng Giuèc-®anh mÆc lÔ phôc

(TrÝch Trðëng gi¶ häc lµm sang)
Phã may(1), Thî phô mang bé lÔ phôc(2)cña «ng Giuèc-®anh.
¤ng Giuèc-®anh, Gia nh©n(3)
¤ng Giuèc-®anh − A ! B¸c ®· tíi ®Êy µ ? T«i s¾p ph¸t khïng lªn v×
b¸c ®©y.
Phã may − T«i kh«ng lµm sao ®Õn sím h¬n ®ðîc, Êy lµ t«i ®· cho hai chôc
chó thî phô xóm l¹i bé lÔ phôc cña ngµi ®Êy.
¤ng Giuèc-®anh − §«i bÝt tÊt lôa b¸c göi ®Õn cho t«i chËt qu¸, t«i khæ së
v« cïng míi xá ch©n vµo ®ðîc vµ ®· ®øt mÊt hai m¾t råi.
Phã may − Råi nã d·n ra th× l¹i réng qu¸ Êy chø.
¤ng Giuèc-®anh − Ph¶i, nÕu t«i cø lµm ®øt m·i çc m¾t th× sÏ réng thËt.
L¹i ®«i giµy b¸c b¶o ®ãng cho t«i lµm t«i ®au ch©n ghª gím.
Phã may − Thða ngµi, ®©u cã.
¤ng Giuèc-®anh − §©u cã lµ thÕ nµo !
Phã may − Kh«ng, ®«i giµy kh«ng lµm ngµi ®au ®©u mµ.
¤ng Giuèc-®anh − T«i, t«i b¶o lµ nã lµm t«i ®au.
Phã may − Ngµi cø tðëng tðîng ra thÕ.
¤ng Giuèc-®anh − T«i tðëng tðîng ra thÕ v× t«i thÊy thÕ. B¸c nµy lÝ luËn
hay nhØ !
Phã may − Thða, ®©y lµ bé lÔ phôc ®Ñp nhÊt triÒu ®×nh vµ may võa m¾t
nhÊt. S¸ng chÕ ra ®ðîc mét bé lÔ phôc trang nghiªm mµ kh«ng ph¶i mµu ®en(4)
thËt lµ tuyÖt t¸c. T«i th¸ch çc thî giái nhÊt mµ lµm næi ®Êy.
¤ng Giuèc-®anh − ThÕ nµy lµ thÕ nµo ? B¸c may hoa ngðîc mÊt råi !(5)
Phã may − Nµo ngµi cã b¶o lµ ngµi muèn may xu«i hoa ®©u !
¤ng Giuèc-®anh − L¹i cÇn ph¶i b¶o may hoa xu«i ð ?
Phã may − V©ng, ph¶i b¶o chø. V× nh÷ng ngðêi quý ph¸i(6) ®Òu mÆc nhð
thÕ nµy c¶.
118
¤ng Giuèc-®anh − Nh÷ng ngðêi quý ph¸i mÆc ¸o ngðîc hoa ð ?
Phã may − Thða ngµi, v©ng.
¤ng Giuèc-®anh − å ! ThÕ th× bé ¸o nµy may ®ðîc ®Êy.
Phã may − NÕu ngµi muèn th× t«i sÏ xin may hoa xu«i l¹i th«i mµ.
¤ng Giuèc-®anh − Kh«ng, kh«ng.
Phã may − Xin ngµi cø viÖc b¶o.
¤ng Giuèc-®anh − T«i ®· b¶o kh«ng mµ. B¸c may thÕ nµy ®ðîc råi. B¸c
cho r»ng t«i mÆc ¸o nµy cã võa vÆn kh«ng ?
Phã may − Cßn ph¶i nãi ! T«i ®è ho¹ sÜ nµo lÊy bót mµ vÏ hÇu ngµi bé ¸o
võa khÝt h¬n ®ðîc. ë nhµ t«i cã mét chó thî phô may quÇn céc(7) th× tµi nhÊt thiªn
h¹ ; vµ mét chó kh¸c lµ anh hïng cña thêi ®¹i vÒ may ¸o chÏn(8) ®Êy.
¤ng Giuèc-®anh − Bé tãc gi¶ vµ l«ng ®Ýnh mò(9) cã ®ðîc ch÷ng ch¹c kh«ng ?
Phã may − Ch÷ng ch¹c tuèt !
¤ng Giuèc-®anh − nh×n ¸o cña b¸c phã may − ¤ k×a, b¸c phã ! V¶i nµy lµ
thø hµng t«i ®ða b¸c may bé lÔ phôc trðíc cña t«i ®©y mµ. T«i nhËn ra ®óng nã råi.
Phã may − Ch¼ng lµ thø hµng ®Ñp qu¸ nªn t«i ®· g¹n l¹i mét ¸o ®Ó mÆc.
¤ng Giuèc-®anh − §µnh lµ ®Ñp, nhðng ®¸ng lÏ ®õng g¹n vµo ¸o cña t«i
míi ph¶i.
Phã may − Mêi ngµi mÆc thö bé lÔ phôc chø ¹ ?
¤ng Giuèc-®anh − õ, ®ða ®©y t«i.
Phã may − Khoan ®·, kh«ng thÓ mÆc nhð thÕ ®ðîc. Thø ¸o nµy ph¶i mÆc
®óng thÓ thøc(10), t«i cã ®em ngðêi ®Õn ®Ó mÆc hÇu ngµi theo nhÞp ®iÖu. í nµy !
Vµo ®©y, çc chó. Çc chó h·y mÆc bé lÔ phôc nµy hÇu ngµi theo çch thøc mÆc
cho çc nhµ quý ph¸i.
Bèn chó thî phô ra, hai chó cëi tuét quÇn céc cña «ng Giuèc-®anh
mÆc lóc tËp kiÕm võa råi, hai chó th× lét ¸o ng¾n råi hä mÆc bé lÔ phôc
míi vµo cho «ng. ¤ng Giuèc-®anh mÆc lÔ phôc xong, ®i ®i l¹i l¹i gi÷a
®¸m thî, ph« ¸o míi cho hä xem cã ®ðîc kh«ng. Cëi ¸o, mÆc ¸o, ch©n
bðíc, miÖng nãi, tÊt c¶ ®Òu theo nhÞp cña dµn nh¹c.
Thî phô − BÈm «ng lín, xin «ng lín ban cho anh em Ýt tiÒn uèng rðîu.
¤ng Giuèc-®anh − Anh gäi ta lµ g× ?
119
Thî phô − BÈm, «ng lín ¹.
¤ng Giuèc-®anh − ¤ng lín ð ? Êy ®Êy, ¨n mÆc theo lèi quý ph¸i th× thÕ
®Êy ! Cßn cø bo bo gi÷ kiÓu ¸o quÇn trðëng gi¶(11) th× ®êi nµo ®ðîc gäi lµ "«ng
lín". §©y, ta thðëng vÒ tiÕng "«ng lín" ®©y nµy !
Thî phô − BÈm cô lín, anh em chóng t«i ®éi ¬n cô lín l¾m l¾m.
¤ng Giuèc-®anh − "Cô lín", å, å, cô lín ! Chó mµy thong th¶ tÝ ®·. Çi
tiÕng "cô lín" ®¸ng thðëng l¾m. "Cô lín" kh«ng ph¶i lµ mét tiÕng tÇm thðêng ®©u
nhÐ. Nµy, cô lín thðëng cho çc chó ®©y.
Thî phô − D¸m bÈm ®øc «ng, anh em chóng t«i sÏ ®i uèng rðîu chóc søc
khoÎ ®øc «ng.
¤ng Giuèc-®anh − L¹i "®øc «ng" n÷a ! Hµ hµ ! Hµ hµ ! Çc chó h·y ®îi
tÝ, ®õng ®i véi. Ta lµ ®øc «ng kia mµ ! (nãi riªng) Cña ®¸ng téi, nÕu nã t«n ta lªn
bËc tðíng c«ng, th× nã sÏ ®ðîc c¶ tói tiÒn mÊt. §©y n÷a nµy, thðëng cho chó vÒ
tiÕng "®øc «ng" ®Êy nhÐ.
Thî phô − D¹, bÈm ®øc «ng, anh em chóng t«i xin b¸i t¹ ¬n ngðêi.
¤ng Giuèc-®anh − nãi riªng − Nã nhð thÕ lµ ph¶i ch¨ng, nÕu kh«ng ta
®Õn mÊt tong c¶ tiÒn cho nã th«i.
Bèn ngðêi thî phô vui mõng nh¶y móa.
(M«-li-e(M), Trðëng gi¶ häc lµm sang,
trong TuyÓn tËp kÞch M«-li-e, NXB S©n khÊu, Hµ Néi, 1994)
Chó thÝch
(M) M«-li-e (1622 − 1673) lµ nhµ so¹n kÞch næi tiÕng cña Ph¸p, t¸c gi¶ cña
nh÷ng vë hµi kÞch L·o hµ tiÖn, Trðëng gi¶ häc lµm sang, Ngðêi bÖnh tðëng,...
¤ng ®ång thêi còng lµ mét diÔn viªn vµ thðêng ®ãng çc vai chÝnh trong mét sè
vë kÞch cña chÝnh m×nh.
¤ng Giuèc-®anh mÆc lÔ phôc trÝch trong vë kÞch 5 håi Trðëng gi¶ häc lµm
sang (1670) vµ lµ líp kÞch kÕt thóc håi II. V¨n b¶n nµy dùa theo b¶n dÞch cña
TuÊn §« ; nhan ®Ò v¨n b¶n lµ do ngðêi biªn so¹n SGK ®Æt. Nh©n vËt trung t©m
cña vë kÞch lµ «ng Giuèc-®anh, tuæi ngoµi bèn mð¬i, con mét nhµ bu«n giµu cã.
Tuy dèt n¸t, quª kÖch, nhðng «ng muèn häc ®ßi lµm sang. NhiÒu kÎ lîi dông tÝnh
çch ®ã, s¨n ®ãn, nÞnh hãt «ng ®Ó moi tiÒn. ¤ng kh«ng t¸n thµnh t×nh yªu cña con
120
g¸i lµ Luy-xin víi chµng Clª-«ng chØ v× chµng ch¼ng ph¶i lµ quý téc. Cuèi cïng,
nhê mðu mÑo cña C«-vi-en lµ ®Çy tí cña m×nh, Clª-«ng c¶i trang lµm hoµng tö
Thæ NhÜ K× ®Õn hái Luy-xin lµm vî vµ ®ðîc «ng Giuèc-®anh ðng thuËn.
(1) Phã may : thî may.
(2) LÔ phôc : bé quÇn ¸o may theo kiÓu quy ®Þnh ®Ó mÆc trong çc dÞp ®Æc
biÖt (lÔ : nghi thøc cö hµnh ®Ó biÓu thÞ lßng t«n kÝnh hoÆc sù trang träng ; phôc :
quÇn ¸o).
(3) Gia nh©n : ngðêi gióp viÖc trong nhµ.
(4) Thêi bÊy giê ë Ph¸p, bé lÔ phôc trang träng ph¶i may b»ng hµng mµu ®en.
(5) Khi may ¸o, hoa ph¶i hðíng lªn trªn.
(6) Quý ph¸i : thuéc dßng dâi cao sang trong x· héi cò.
(7) QuÇn céc : trang phôc cña tÇng líp quý téc ë Ph¸p thÕ kØ XVII, tuy gäi lµ
“quÇn céc” nhðng cã hai lo¹i : dµi ®Õn ®Çu gèi vµ dµi ®Õn m¾t ç ch©n.
(8) ¸o chÏn : trang phôc cña tÇng líp quý téc ë Ph¸p thêi ®ã, may s¸t ngðêi,
che kÝn tõ cæ ®Õn th¾t lðng.
(9) Bé tãc gi¶ vµ l«ng ®Ýnh mò : çc thø g¾n víi trang phôc cña tÇng líp quý
téc Ph¸p thÕ kØ XVII. B¸c phã may ®ðîc «ng Giuèc-®anh tÝn nhiÖm giao cho viÖc
cung cÊp c¶ çc bé phËn trang phôc ®Æt lµm ë n¬i kh¸c nhð bÝt tÊt, tãc gi¶, l«ng
®Ýnh mò,...
(10) ThÓ thøc : thÓ lÖ vµ çch thøc tiÕn hµnh.
(11) Trðëng gi¶ : ngðêi xuÊt th©n b×nh d©n, nhê lµm ¨n bu«n b¸n mµ giµu cã.
§äc − HiÓu v¨n b¶n

1. C¨n cø vµo çc chØ dÉn (nh÷ng ch÷ ®ðîc in nghiªng trong v¨n b¶n), cho
biÕt líp kÞch gåm mÊy c¶nh. Xem xÐt sè lðîng nh©n vËt tham gia ë mçi c¶nh vµ
çc lo¹i ®éng t¸c, ©m thanh trªn s©n khÊu ®Ó chøng minh r»ng cµng vÒ sau kÞch
cµng s«i ®éng.
2. ë c¶nh ®Çu, tÝnh çch häc ®ßi lµm sang cña «ng Giuèc-®anh thÓ hiÖn nhð
thÕ nµo vµ bÞ lîi dông ra sao ?
3. TÝnh çch ®ã cña «ng thÓ hiÖn nhð thÕ nµo vµ bÞ lîi dông ra sao ë c¶nh sau ?
4. Líp kÞch nµy g©y cðêi cho kh¸n gi¶ ë nh÷ng khÝa c¹nh nµo ?
121
Ghi nhí
¤ng Giuèc-®anh mÆc lÔ phôc, mét líp kÞch trong vë Trðëng gi¶ häc
lµm sang cña M«-li-e, ®ðîc x©y dùng hÕt søc sinh ®éng, kh¾c ho¹ tµi t×nh
tÝnh çch lè l¨ng cña mét tay trðëng gi¶ muèn häc ®ßi lµm sang, g©y nªn
tiÕng cðêi s¶ng kho¸i cho kh¸n gi¶.
lùa chän trËt tù tõ trong c©u

(LuyÖn tËp)
1. TrËt tù çc tõ vµ côm tõ in ®Ëm dðíi ®©y thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng
ho¹t ®éng vµ tr¹ng th¸i mµ chóng biÓu thÞ nhð thÕ nµo ?
a) Tinh thÇn yªu nðíc còng nhð çc thø cña quý. Cã khi ®ðîc trðng bµy trong
tñ kÝnh, trong b×nh pha lª, râ rµng dÔ thÊy. Nhðng còng cã khi cÊt giÊu kÝn ®¸o
trong rð¬ng, trong hßm. Bæn phËn cña chóng ta lµ lµm cho nh÷ng cña quý kÝn ®¸o
Êy ®Òu ®ðîc ®ða ra trðng bµy. NghÜa lµ ph¶i ra søc gi¶i thÝch, tuyªn truyÒn, tæ
chøc, l·nh ®¹o, lµm cho tinh thÇn yªu nðíc cña tÊt c¶ mäi ngðêi ®Òu ®ðîc thùc
hµnh vµo c«ng viÖc yªu nðíc, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn.
b) GÇn ®Õn ngµy giç ®Çu thÇy t«i, mÑ t«i ë Thanh Ho¸ vÉn chða vÒ. Trong ®ã
nghe ®©u mÑ t«i ®i b¸n bãng ®Ìn vµ nh÷ng phiªn chî chÝnh cßn b¸n c¶ vµng
hð¬ng n÷a.
2. V× sao çc côm tõ in ®Ëm dðíi ®©y ®ðîc ®Æt ë ®Çu c©u ?
a) Cïng l¾m, nã cã gië quÎ, h¾n còng chØ ®Õn ®i ë tï. ë tï th× h¾n coi
lµ thðêng.
(Nam Cao, ChÝ PhÌo)
b) NguyÔn Tu©n cã mét kho tõ vùng hÕt søc phong phó mµ «ng ®· cÇn cï tÝch
luü. Vèn tõ vùng Êy, trðíc Çch m¹ng th¸ng T¸m, «ng thðêng dïng ®Ó ch¬i
ng«ng víi ®êi.
(Theo NguyÔn §¨ng M¹nh,
Nhµ v¨n ViÖt Nam hiÖn ®¹i − Ch©n dung vµ phong çch)
122
c) ViÖc ®Õn tai em bÐ con nhµ thî cµy, em liÒn b¶o cha :
− Ch¶ mÊy khi ®ðîc léc vua ban, cha cø thða víi lµng giÕt thÞt hai con tr©u vµ
®å hai thóng g¹o nÕp ®Ó mäi ngðêi ¨n mét b÷a cho sðíng miÖng. Cßn mét tr©u vµ
mét thóng g¹o, ta sÏ xin lµng lµm phÝ tæn cho cha con ta trÈy kinh lo liÖu viÖc ®ã.
(Em bÐ th«ng minh)
d) Mét thêi ®¹i võa ch½n mðêi n¨m.

Trong mðêi n¨m Êy, th¬ míi ®· tranh ®Êu g¾t gao víi th¬ cò, mét bªn giµnh
quyÒn sèng, mét bªn gi÷ quyÒn sèng. Cuéc tranh ®Êu kÐo dµi cho ®Õn ngµy th¬
míi toµn th¾ng. Trong sù th¾ng lîi Êy, còng cã c«ng nh÷ng ngðêi t¶ xung h÷u
®ét n¬i chiÕn trðêng, nhðng trðíc hÕt lµ c«ng nh÷ng nhµ th¬ míi.
(Hoµi Thanh − Hoµi Ch©n, Mét thêi ®¹i trong thi ca)
3. Ph©n tÝch hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña trËt tù tõ trong nh÷ng c©u in ®Ëm dðíi ®©y :
a) Bðíc tíi §Ìo Ngang, bãng xÕ tµ,
Cá c©y chen ®¸, l¸ chen hoa.
Lom khom dðíi nói, tiÒu vµi chó,
L¸c ®¸c bªn s«ng, chî mÊy nhµ.
Nhí nðíc ®au lßng, con quèc quèc,
Thð¬ng nhµ mái miÖng, çi gia gia.
Dõng ch©n ®øng l¹i, trêi, non, nðíc,
Mét m¶nh t×nh riªng, ta víi ta.
(Bµ HuyÖn Thanh Quan, Qua §Ìo Ngang)
b) RÊt ®Ñp h×nh anh lóc n¾ng chiÒu

Bãng dµi lªn ®Ønh dèc cheo leo
Nói kh«ng ®Ì næi vai vð¬n tíi
L¸ nguþ trang reo víi giã ®Ìo...
(Tè H÷u, Lªn T©y B¾c)
4. Çc c©u (a) vµ (b) sau ®©y cã g× kh¸c nhau ? Chän c©u thÝch hîp ®iÒn vµo
chç trèng trong ®o¹n v¨n bªn dðíi.
a) T«i thÊy mét anh Bä Ngùa trÞnh träng tiÕn vµo.
b) T«i thÊy trÞnh träng tiÕn vµo mét anh Bä Ngùa.
123
Bçng mÊy chó Ch©u ChÊu Ma ®ang nh¶y nhãt khoe tµi quanh çc nµng Cµo
Cµo, véi nÐ gi¹t vÒ mét bªn. Råi trong cöa hµng chît im tiÕng ån µo. /.../ Ngðêi
ngîm anh Bä Ngùa nµy còng b×nh thðêng th«i, nhðng chða hiÓu sao anh lµm ra
lèi quan d¹ng ®Õn thÕ, anh ®i cø ch©n nhÊc tõng bðíc cao ngang ®Çu gèi kiÓu
bðíc ch©n ngçng, çch thøc rÊt ta ®©y kÎ giê vµ h¸ch dÞch.
5. Dðíi ®©y lµ ®o¹n kÕt bµi C©y tre ViÖt Nam cña ThÐp Míi (Ng÷ v¨n 6,
tËp hai, tr. 95). H·y liÖt kª çc kh¶ n¨ng s¾p xÕp trËt tù tõ trong bé phËn c©u in
®Ëm. §èi chiÕu ®o¹n kÕt víi dµn ý cña bµi v¨n vµ cho biÕt v× sao t¸c gi¶ lùa chän
trËt tù tõ nhð ë ®©y.
C©y tre ViÖt Nam ! C©y tre xanh, nhòn nhÆn, ngay th¼ng, thuû chung, can
®¶m. C©y tre mang nh÷ng ®øc tÝnh cña ngðêi hiÒn lµ tðîng trðng cao quý cña
d©n téc ViÖt Nam.
6. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n vÒ mét trong çc ®Ò tµi sau ®©y :
a) Lîi Ých cña ®i bé ®èi víi søc khoÎ.
b) Lîi Ých cña ®i bé ®èi víi viÖc më réng hiÓu biÕt thùc tÕ.
Gi¶i thÝch çch s¾p xÕp trËt tù tõ ë mét c©u trong ®o¹n v¨n ®· viÕt.
luyÖn tËp ®ða çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶

vµo bµi v¨n nghÞ luËn
Cho ®Ò bµi : "Trang phôc vµ v¨n ho¸". H·y lËp dµn bµi chi tiÕt. TËp hîp nh÷ng
suy nghÜ, nh÷ng h×nh ¶nh vµ nh÷ng c©u chuyÖn mµ em ®· tÝch luü ®ðîc xung
quanh vÊn ®Ò trang phôc trong thùc tÕ ®êi sèng ë nhµ trðêng vµ ngoµi x· héi.
1. §Þnh hðíng lµm bµi
Cã thÓ cô thÓ ho¸ ®Ò bµi trªn thµnh t×nh huèng cô thÓ sau :
124
Mét sè b¹n ®ang ®ua ®ßi theo nh÷ng lèi ¨n mÆc kh«ng lµnh m¹nh, kh«ng phï
hîp víi løa tuæi häc sinh, truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc vµ hoµn c¶nh cña gia
®×nh. Em viÕt mét bµi nghÞ luËn ®Ó thuyÕt phôc çc b¹n ®ã thay ®æi çch ¨n mÆc
cho ®óng ®¾n h¬n.
2. X¸c lËp luËn ®iÓm
Nªn ®ða vµo bµi viÕt nh÷ng luËn ®iÓm nµo trong sè çc luËn ®iÓm sau :
a) GÇn ®©y, çch ¨n mÆc cña mét sè b¹n cã nhiÒu thay ®æi, kh«ng cßn gi¶n dÞ,
lµnh m¹nh nhð trðíc n÷a.
b) ViÖc ch¹y theo çc "mèt" ¨n mÆc Êy cã nhiÒu t¸c h¹i (lµm mÊt thêi gian cña
çc b¹n, ¶nh hðëng xÊu ®Õn kÕt qu¶ häc tËp, g©y tèn kÐm cho cha mÑ).
c) Çc b¹n lÇm tðëng r»ng ¨n mÆc nhð vËy sÏ lµm cho m×nh trë thµnh ngðêi
"v¨n minh", "sµnh ®iÖu".
d) Nhµ trðêng ®ang ph¸t ®éng phong trµo chèng sö dông ma tuý vµ ñng hé
®ång bµo vïng bÞ thiªn tai.
e) ViÖc ¨n mÆc ph¶i phï hîp víi thêi ®¹i nhðng còng ph¶i lµnh m¹nh, phï
hîp víi truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc, víi løa tuæi vµ hoµn c¶nh sèng.
3. S¾p xÕp luËn ®iÓm
CÇn s¾p xÕp çc luËn ®iÓm ®· chän lùa (cã thÓ bæ sung, nÕu cÇn) theo mét hÖ
thèng nhð thÕ nµo ®Ó bµi viÕt cã bè côc rµnh m¹ch, hîp lÝ, chÆt chÏ, thuyÕt phôc
®ðîc ngðêi ®äc (ngðêi nghe) ?
4. VËn dông yÕu tè tù sù vµ miªu t¶
Em thÊy cã nªn ®ða çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ vµo trong qu¸ tr×nh lËp luËn
cña m×nh kh«ng ? V× sao ? NhËn xÐt vÒ viÖc ®ða yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ vµo trong
hai ®o¹n v¨n nghÞ luËn dðíi ®©y :
a) Cã b¹n trót bá chiÕc ¸o s¬ mi tr¾ng ®Ó mÆc vµo mét chiÕc ¸o ph«ng loÌ loÑt,
trðíc ngùc lo»ng ngo»ng hµng d·y ch÷ nðíc ngoµi vµ sau lðng lµ h×nh ¶nh cña
mét bé phim ®ang "¨n kh¸ch", mét h×nh ¶nh võa thiÕu ®øng ®¾n l¹i võa hoµn
toµn kh«ng phï hîp víi løa tuæi thiÕu niªn. Cã b¹n ®ßi mua b»ng ®ðîc chiÕc
quÇn bß ®¾t tiÒn ®Ó diÖn ®Õn trðêng, nhðng ®ã l¹i lµ chiÕc quÇn xÐ gÊu vµ thñng
gèi. L¹i cã b¹n quªn c¶ viÖc häc tËp, suèt ngµy d¸n m¾t vµo mµn h×nh m¸y vi tÝnh
®Ó ®¾m ®uèi víi çc trß ch¬i ®iÖn tö. H«m qua, ë cæng trðêng, chót n÷a lµ t«i
125
kh«ng nhËn ra mét b¹n cña líp m×nh. Bªn dðíi m¸i tãc nhuém mét ®ðêng ®á
hoe, vµ bªn trªn ®«i giµy to cao qu¸ khæ lµ chiÕc ¸o ®en ng¾n ngñn bã chÆt lÊy
th©n m×nh (mÆc dï b¹n vèn lµ ngðêi gÇy nhá) vµ chiÕc quÇn tr¾ng èng réng lïng
thïng. Sù ¨n mÆc cña çc b¹n sao l¹i thay ®æi nhiÒu ®Õn thÕ !
b) H×nh nhð çc b¹n vÉn cho r»ng ¨n mÆc nhð thÕ míi tá ra lµ ngðêi "v¨n
minh", "sµnh ®iÖu". Vµ cã lÏ çc b¹n vÉn tðëng r»ng sù "sµnh ®iÖu", "v¨n minh"
Êy sÏ lµm cho m×nh trë thµnh con ngðêi "thøc thêi" h¬n, "hiÖn ®¹i" h¬n. Nh÷ng
bé quÇn ¸o Êy sÏ lµm cho çc b¹n cã thÓ h·nh diÖn ngÈng cao ®Çu trðíc mäi
ngðêi. Nhðng çc b¹n cã nhí líp kÞch ¤ng Giuèc-®anh mÆc lÔ phôc mµ chóng
ta míi häc kh«ng ? Çi «ng trðëng gi¶ Giuèc-®anh kia h¨m hë ®Æt may lÔ phôc,
v× «ng ta tðëng r»ng hÔ mÆc ®ðîc mét bé lÔ phôc quý téc lµ m×nh sÏ cã ngay çi
sang cña nhµ quý téc, cßn "cø bo bo gi÷ kiÓu ¸o quÇn trðëng gi¶ th× ®êi nµo
®ðîc gäi lµ «ng lín". Nhðng do kh«ng biÕt thÕ nµo míi ®óng lµ sang träng, «ng
Giuèc-®anh ®· biÕn m×nh thµnh trß cðêi víi bé quÇn ¸o may hoa lén ngðîc vµ ng¾n
còn cìn (v× bÞ ¨n bít v¶i). ¤ng ta cßn bÞ ®¸m thî phô lét c¶ çi ¸o ng¾n lÉn chiÕc
quÇn céc mÆc khi tËp kiÕm. VËy th× sù sang träng, c¶ sù "sµnh ®iÖu", "v¨n minh"
n÷a, cã ph¶i lµ ®ðîc lµm nªn nhê vµo viÖc ®ua theo "mèt" nµy "mèt" nä ®©u !
5. ViÕt ®o¹n v¨n nghÞ luËn cã yÕu tè tù sù vµ miªu t¶, sau ®ã tr×nh bµy trðíc
tæ (trðíc líp). CÇn l¾ng nghe sù gãp ý cña thÇy, c« gi¸o vµ cña çc b¹n ®Ó söa
ch÷a ®o¹n v¨n cho hay h¬n.
bµi 30

• BiÕt vËn dông kiÕn thøc vÒ çc chñ ®Ò v¨n b¶n nhËt dông ë líp 8 ®Ó
kh¶o s¸t, ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò tð¬ng øng ë ®Þa phð¬ng, tõ ®ã biÕt bµy
tá th¸i ®é, c¶m nghÜ cña m×nh trðíc mét sè vÊn ®Ò cña cuéc sèng.
• BiÕt nhËn diÖn vµ söa ch÷a mét sè lo¹i lçi diÔn ®¹t liªn quan ®Õn l«-gÝc.
• VËn dông tð¬ng ®èi thµnh th¹o kÜ n¨ng ®ða çc yÕu tè biÓu c¶m, tù sù
vµ miªu t¶ vµo bµi v¨n nghÞ luËn.
126
chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn V¨n)
I − chuÈn bÞ ë nhµ
1. V¨n b¶n nhËt dông ë líp 8 ®Ò cËp nh÷ng vÊn ®Ò g× ?

2. H·y t×m hiÓu vµi khÝa c¹nh cña mét trong nh÷ng vÊn ®Ò trªn ë quª hð¬ng
em hoÆc n¬i em ®ang sinh sèng (th«n, x·, huyÖn, tØnh, phðêng, quËn, thÞ x·,
thµnh phè,...).
3. Tr×nh bµy nh÷ng ®iÒu ®· t×m hiÓu ®ðîc b»ng mét v¨n b¶n dµi kh«ng qu¸
mét trang. Cã thÓ dïng bÊt cø kiÓu v¨n b¶n nµo vµ bÊt cø phð¬ng thøc biÓu
®¹t nµo.
4. Ç nh©n chän ®Ò tµi ®Ó viÕt, song nªn kÕt hîp víi sù ph©n c«ng cña tæ ®Ó
çc chñ ®Ò ®Òu ®ðîc ®Ò cËp vµ cã ®ðîc çc v¨n b¶n phong phó, ®a d¹ng.
II − Ho¹t ®éng trªn líp
1. Tæ trðëng (hoÆc ®¹i diÖn tæ) tr×nh bµy vÒ t×nh h×nh çc bµi viÕt cña tæ m×nh
vµ giíi thiÖu nh÷ng bµi ®ðîc tæ nhÊt trÝ ®¸nh gi¸ cao.
2. ThÇy, c« gi¸o chØ ®Þnh ®äc trðíc líp kho¶ng 3 ®Õn 5 bµi tiªu biÓu.
3. ThÇy, c« gi¸o tæng kÕt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ chung vµ ®Ò xuÊt hðíng ph¸t huy
kÕt qu¶ cña bµi häc.
4. Dðíi sù chØ ®¹o cña thÇy, c« gi¸o, líp tËp hîp çc bµi viÕt tèt ®Ó ra mét tËp
néi san hoÆc mét tê b¸o tðêng cña líp.
ch÷a Lçi diÔn ®¹t (lçi l«-gÝc)

1. Nh÷ng c©u dðíi ®©y m¾c mét sè lçi diÔn ®¹t liªn quan ®Õn l«-gÝc. H·y ph¸t
hiÖn vµ ch÷a nh÷ng lçi ®ã.
a) Chóng em ®· gióp çc b¹n häc sinh nh÷ng vïng bÞ b·o lôt quÇn ¸o, giµy
dÐp vµ nhiÒu ®å dïng häc tËp kh¸c.
b) Trong thanh niªn nãi chung vµ trong bãng ®¸ nãi riªng, niÒm say mª lµ
nh©n tè quan träng dÉn ®Õn thµnh c«ng.
c) "L·o H¹c", "Bðíc ®ðêng cïng" vµ Ng« TÊt Tè ®· gióp chóng ta hiÓu s©u s¾c
th©n phËn cña ngðêi n«ng d©n ViÖt Nam trðíc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945.
127
d) Em muèn trë thµnh mét ngðêi trÝ thøc hay mét b¸c sÜ ?
e) Bµi th¬ kh«ng chØ hay vÒ nghÖ thuËt mµ cßn s¾c s¶o vÒ ng«n tõ.
g) Trªn s©n ga chØ cßn l¹i hai ngðêi. Mét ngðêi th× cao gÇy, cßn mét ngðêi th×
mÆc ¸o ca r«.
h) ChÞ DËu rÊt cÇn cï, chÞu khã nªn chÞ rÊt mùc yªu thð¬ng chång con.
i) NÕu kh«ng ph¸t huy nh÷ng ®øc tÝnh tèt ®Ñp cña ngðêi xða th× ngðêi phô
n÷ ViÖt Nam ngµy nay kh«ng thÓ cã ®ðîc nh÷ng nhiÖm vô vinh quang vµ nÆng
nÒ ®ã.
k) Hót thuèc l¸ võa cã h¹i cho søc khoÎ, võa lµm gi¶m tuæi thä cña con ngðêi.
2. H·y t×m nh÷ng lçi diÔn ®¹t tð¬ng tù (lçi l«-gÝc) trong bµi tËp lµm v¨n cña
m×nh hoÆc cña çc b¹n cïng líp, trong lêi nãi h»ng ngµy hoÆc trªn çc phð¬ng
tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng.
viÕt Bµi tËp lµm v¨n sè 7 −

v¨n nghÞ luËn (lµm t¹i líp)
I − §Ò bµi tham kh¶o
§Ò 1. Tuæi trÎ vµ tð¬ng lai ®Êt nðíc. (Gîi ý : Trong thð göi häc sinh nh©n
ngµy khai trðêng ®Çu tiªn cña nðíc ViÖt Nam ®éc lËp, B¸c Hå thiÕt tha c¨n dÆn :
"Non s«ng ViÖt Nam cã trë nªn tð¬i ®Ñp hay kh«ng, d©n téc ViÖt Nam cã bðíc
tíi ®µi vinh quang ®Ó s¸nh vai víi çc cðêng quèc n¨m ch©u ®ðîc hay kh«ng,
chÝnh lµ nhê mét phÇn lín ë c«ng häc tËp cña çc em". Lêi d¹y cña B¸c gióp em
hiÓu ®Ò bµi trªn nhð thÕ nµo ?)
§Ò 2. V¨n häc vµ t×nh thð¬ng. (Gîi ý : Chøng minh r»ng v¨n häc cña d©n téc
ta lu«n ca ngîi nh÷ng ai biÕt "thð¬ng ngðêi nhð thÓ thð¬ng th©n" vµ nghiªm kh¾c
phª ph¸n nh÷ng kÎ thê ¬, döng dðng trðíc ngðêi gÆp ho¹n n¹n.)
§Ò 3. H·y nãi "kh«ng" víi çc tÖ n¹n. (Gîi ý : H·y viÕt mét bµi nghÞ luËn ®Ó
nªu râ t¸c h¹i cña mét trong çc tÖ n¹n x· héi mµ chóng ta cÇn ph¶i kiªn quyÕt vµ
nhanh chãng bµi trõ nhð cê b¹c, tiªm chÝch ma tuý, hoÆc tiÕp xóc víi v¨n ho¸
phÈm kh«ng lµnh m¹nh,...)
128
II − Yªu cÇu
¤n luyÖn kÜ vÒ :
1. Çc phÐp lËp luËn chøng minh vµ gi¶i thÝch.
2. Çc kÜ n¨ng dïng tõ, ®Æt c©u, dùng ®o¹n, viÕt bµi mµ em ®· häc, ®Æc biÖt
lµ kÜ n¨ng ®ða çc yÕu tè biÓu c¶m, tù sù vµ miªu t¶ vµo bµi v¨n nghÞ luËn.
§äc thªm
ë triÒu ®×nh, giµnh nhau vÒ danh ; ë chç phè, giµnh nhau vÒ lîi. Sang th× khoe
cã lÇu mïa ®«ng, cã lÇu mïa h¹ ; giµu th× khoe cã nhµ ®Ó móa, cã nhµ ®Ó h¸t. Êy
thÕ, trªn ®ðêng thÊy ngðêi chÕt ®ãi kh«ng chÞu thÝ mét ®ång tiÒn cøu gióp, ngoµi
®ång thÊy ngðêi n»m gi÷a mð¬ng kh«ng chÞu thÝ mét n¾m r¹ che ®¾p. Lßng thiÖn
®· t¾t lÞm trong nh÷ng kÎ ®ã vËy.
(NguyÔn BØnh Khiªm, V¨n bia qu¸n Trung T©n)
bµi 31
• N¾m ®ðîc hÖ thèng v¨n b¶n ®· häc trong chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8
víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n vµ ®Æc trðng thÓ lo¹i cña tõng v¨n b¶n. HiÓu
râ gi¸ trÞ tð tðëng vµ nghÖ thuËt cña mét sè v¨n b¶n tiªu biÓu.
• Cñng cè nh÷ng kiÕn thøc TiÕng ViÖt ®· häc trong häc k× II : çc kiÓu c©u
nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt, phñ ®Þnh ; hµnh ®éng nãi ; lùa
chän trËt tù tõ trong c©u.
• N¾m ®ðîc ®Æc ®iÓm cña v¨n b¶n tðêng tr×nh : môc ®Ých, yªu cÇu, néi
dung vµ çch lµm lo¹i v¨n b¶n nµy. Th«ng qua luyÖn tËp, biÕt øng dông
çch lµm v¨n b¶n tðêng tr×nh vµo çc t×nh huèng cô thÓ.
129
tæng kÕt phÇn v¨n
1. LËp b¶ng thèng kª çc v¨n b¶n v¨n häc ViÖt Nam ®· häc tõ bµi 15 theo
mÉu sau :
V¨n b¶n T¸c gi¶ ThÓ lo¹i Gi¸ trÞ néi dung chñ yÕu
(Gîi ý :
a) Cét ThÓ lo¹i ghi mét trong çc thÓ (thÓ lo¹i) sau :
− Th¬ b¸t có §ðêng luËt, th¬ tuyÖt có §ðêng luËt, th¬ thÊt ng«n, th¬ t¸m ch÷,
th¬ lôc b¸t, th¬ n¨m ch÷, th¬ tù do,...
− NghÞ luËn, nghÞ luËn trung ®¹i (chiÕu, hÞch, ço,...)
− KÞch
b) Cét Gi¸ trÞ néi dung chñ yÕu chØ dµnh ghi ®èi víi çc v¨n b¶n trong çc bµi
15, 18, 20, 24, 26, 27. (Cã thÓ dùa vµo phÇn KÕt qu¶ cÇn ®¹t vµ Ghi nhí trong çc
bµi trªn ®Ó ghi.)
2*. Nªu lªn sù kh¸c biÖt næi bËt vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt gi÷a çc v¨n b¶n th¬
trong çc bµi 15, 16 vµ trong çc bµi 18, 19. V× sao th¬ trong çc bµi 18, 19 ®ðîc gäi
lµ "th¬ míi" ? Chóng "míi" ë chç nµo ?
H·y chÐp l¹i nh÷ng c©u th¬ em thÝch nhÊt, cho lµ hay nhÊt trong 4 bµi th¬ kÓ
trªn, chän mçi bµi tõ 2 ®Õn 4 c©u.
«n tËp vµ kiÓm tra phÇn tiÕng viÖt
I − kiÓu c©u : nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt,
phñ ®Þnh
1. §äc nh÷ng c©u sau vµ cho biÕt mçi c©u thuéc kiÓu c©u nµo trong sè çc kiÓu
c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt, phñ ®Þnh. (Çc c©u ®ðîc ®¸nh sè
®Ó tiÖn theo dâi.)
130
Vî t«i kh«ng ¸c, nhðng thÞ khæ qu¸ råi (1). [...]. Çi b¶n tÝnh tèt cña ngðêi ta
bÞ nh÷ng nçi lo l¾ng, buån ®au, Ých kØ che lÊp mÊt (2). T«i biÕt vËy, nªn t«i
chØ buån chø kh«ng nì giËn (3).
2. Dùa theo néi dung cña c©u (2) trong bµi tËp 1, h·y ®Æt mét c©u nghi vÊn.
3. H·y ®Æt c©u c¶m th¸n chøa mét trong nh÷ng tõ nhð vui, buån, hay, ®Ñp,...
T«i bËt cðêi b¶o l·o (1) :
− Sao cô lo xa qu¸ thÕ (2) ? Cô cßn khoÎ l¾m, chða chÕt ®©u mµ sî (3) ! Cô cø
®Ó tiÒn Êy mµ ¨n, lóc chÕt h·y hay (4) ! Téi g× b©y giê nhÞn ®ãi mµ tiÒn ®Ó l¹i (5) ?
− Kh«ng, «ng gi¸o ¹ (6) ! ¡n m·i hÕt ®i th× ®Õn lóc chÕt lÊy g× mµ lo liÖu (7) ?
a) Trong nh÷ng c©u trªn, c©u nµo lµ c©u trÇn thuËt, c©u nµo lµ c©u cÇu khiÕn,
c©u nµo lµ c©u nghi vÊn ?
b) C©u nµo trong sè nh÷ng c©u nghi vÊn trªn ®ðîc dïng ®Ó hái (®iÒu b¨n
kho¨n cÇn ®ðîc gi¶i ®¸p) ?
c) C©u nµo trong sè nh÷ng c©u nghi vÊn trªn kh«ng ®ðîc dïng ®Ó hái ?
Nã ®ðîc dïng lµm g× ?
II − Hµnh ®éng nãi
1. H·y x¸c ®Þnh hµnh ®éng nãi cña çc c©u ®· cho theo b¶ng sau ®©y :
STT C©u ®· cho Hµnh ®éng nãi

(1) T«i bËt cðêi b¶o l·o :
(2) − Sao cô lo xa qu¸ thÕ ?
(3) Cô cßn khoÎ l¾m, chða chÕt ®©u mµ sî !
(4) Cô cø ®Ó tiÒn Êy mµ ¨n, lóc chÕt h·y hay !
(5) Téi g× b©y giê nhÞn ®ãi mµ tiÒn ®Ó l¹i ?
(6) − Kh«ng, «ng gi¸o ¹ !
(7) ¡n m·i hÕt ®i th× ®Õn lóc chÕt lÊy g× mµ lo liÖu ?
131
2. H·y xÕp çc c©u nªu ë bµi tËp 1 vµo b¶ng tæng kÕt theo mÉu sau :
Hµnh ®éng nãi

STT KiÓu c©u Çch dïng
®ðîc thùc hiÖn
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
3. H·y viÕt mét hoÆc vµi ba c©u theo mét trong nh÷ng yªu cÇu nªu dðíi ®©y.
X¸c ®Þnh môc ®Ých cña hµnh ®éng nãi.
a) Cam kÕt kh«ng tham gia çc ho¹t ®éng tiªu cùc nhð ®ua xe tr¸i phÐp,
cê b¹c, nghiÖn hót,...
b) Høa tÝch cùc häc tËp, rÌn luyÖn vµ ®¹t kÕt qu¶ tèt trong n¨m häc tíi.
III − lùa Chän trËt tù tõ trong c©u
1. Gi¶i thÝch lÝ do s¾p xÕp trËt tù cña çc bé phËn c©u in ®Ëm nèi tiÕp nhau
trong ®o¹n v¨n sau :
Sø gi¶ vµo, ®øa bÐ b¶o : "¤ng vÒ t©u víi vua s¾m cho ta mét con ngùa s¾t, mét
çi roi s¾t vµ mét tÊm ¸o gi¸p s¾t, ta sÏ ph¸ tan lò giÆc nµy". Sø gi¶ võa kinh ng¹c,
võa mõng rì, véi vµng vÒ t©u vua.
(Th¸nh Giãng)
2. Trong nh÷ng c©u sau, viÖc s¾p xÕp çc tõ ng÷ in ®Ëm ë ®Çu c©u cã t¸c
dông g× ?
132
a) Çc lang ai còng muèn ng«i b¸u vÒ m×nh, nªn cè lµm võa ý vua cha. Nhðng
ý vua cha nhð thÕ nµo, kh«ng ai ®o¸n ®ðîc.
(B¸nh chðng, b¸nh giÇy)
b) Con ngðêi cña B¸c, ®êi sèng cña B¸c gi¶n dÞ nhð thÕ nµo, mäi ngðêi
chóng ta ®Òu biÕt : b÷a c¬m, ®å dïng, çi nhµ, lèi sèng.
(Ph¹m V¨n §ång, §øc tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c Hå )
3. §äc, ®èi chiÕu hai c©u sau (chó ý çc côm tõ in ®Ëm) vµ cho biÕt c©u nµo
mang tÝnh nh¹c râ rµng h¬n.
a) Nhí mét buæi trða nµo, nåm nam c¬n giã thæi, khãm tre lµng rung lªn
man m¸c khóc nh¹c ®ång quª.
b) Nhí mét buæi trða nµo, nåm nam c¬n giã thæi, khãm tre lµng rung lªn
khóc nh¹c ®ång quª man m¸c.
v¨n b¶n tðêng tr×nh
I − §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n tðêng tr×nh

V¨n b¶n 1
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
§éc lËp − Tù do − H¹nh phóc
Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ngµy 12 th¸ng 1 n¨m 2004
B¶n tðêng tr×nh

VÒ viÖc nép bµi chËm
KÝnh göi : C« NguyÔn ThÞ Hð¬ng, gi¸o viªn Ng÷ v¨n líp 8A
Em lµ Ph¹m ViÖt Dòng, häc sinh líp 8A Trðêng THCS B×nh Minh, xin phÐp
®ðîc tðêng tr×nh víi c« mét viÖc nhð sau :
133
Võa qua, c« dÆn chóng em viÕt bµi tËp lµm v¨n ë nhµ vµ nép bµi cho c« vµo
ngµy 10 th¸ng 1 n¨m 2004. Kh«ng may, bè em bÞ èm ph¶i n»m viÖn. Em ph¶i gióp
mÑ em ch¨m sãc bè nªn kh«ng viÕt kÞp bµi v¨n theo ®óng yªu cÇu cña c«.
Em xin cam ®oan sù viÖc trªn lµ cã thùc vµ xin c« cho phÐp em nép bµi vµo
ngµy 15 th¸ng 1 n¨m 2004.
Ngðêi lµm tðêng tr×nh
Ph¹m ViÖt Dòng

V¨n b¶n 2
Céng hoµ X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
Thanh Ho¸, ngµy 10 th¸ng 3 n¨m 2004
b¶n tðêng tr×nh

VÒ viÖc nhÇm lÉn xe ®¹p
KÝnh göi : ThÇy HiÖu trðëng Trðêng THCS Hoµ B×nh

Em lµ Vò Ngäc KÝ, häc sinh líp 8B Trðêng THCS Hoµ B×nh, xin phÐp ®ðîc
tðêng tr×nh víi Nhµ trðêng mét viÖc nhð sau :
S¸ng thø tð ngµy 10 th¸ng 3 n¨m 2004, em cã göi mét chiÕc xe ®¹p mi-ni NhËt
mµu xanh cÈm th¹ch t¹i nhµ tr«ng gi÷ xe cña trðêng. Sau giê häc, v× ph¶i ë l¹i
häp çc ®éi trðëng Sao ®á nªn em vÒ muén. Tan häp, em ®Õn lÊy xe th× xe cña em
kh«ng cßn mµ chØ cã mét chiÕc xe mi-ni Trung Quèc còng mµu xanh cÈm th¹ch.
Em tin lµ b¹n nµo ®ã ®· v« ý lÊy nhÇm xe. VËy em lµm b¶n tðêng tr×nh nµy b¸o
ço ®Ó Nhµ trðêng biÕt vµ gióp em t×m l¹i chiÕc xe cña m×nh.
Ngðêi lµm tðêng tr×nh
Vò Ngäc KÝ
134
C©u hái :
1. Trong çc v¨n b¶n trªn, ai lµ ngðêi ph¶i viÕt tðêng tr×nh vµ viÕt cho ai ? LÝ
do vµ môc ®Ých cÇn viÕt v¨n b¶n tðêng tr×nh ?
2. Néi dung vµ thÓ thøc b¶n tðêng tr×nh cã g× ®¸ng chó ý ?
3. Ngðêi viÕt b¶n tðêng tr×nh cÇn ph¶i cã th¸i ®é nhð thÕ nµo ®èi víi sù viÖc
tðêng tr×nh ?
4. H·y nªu mét sè trðêng hîp cÇn viÕt b¶n tðêng tr×nh trong häc tËp vµ sinh
ho¹t ë trðêng.
II − Çch lµm v¨n b¶n tðêng tr×nh

1. T×nh huèng cÇn ph¶i viÕt b¶n tðêng tr×nh
Trong çc t×nh huèng sau, t×nh huèng nµo cã thÓ vµ cÇn ph¶i viÕt b¶n tðêng
tr×nh ? V× sao ? Ai ph¶i viÕt ? ViÕt cho ai ?
a) Líp em tù ý tæ chøc ®i tham quan mµ kh«ng xin phÐp thÇy, c« gi¸o
chñ nhiÖm.
b) Em lµm háng dông cô thÝ nghiÖm trong giê thùc hµnh.
c) Mét sè häc sinh nãi chuyÖn riªng lµm mÊt trËt tù trong giê häc.
d) Gia ®×nh em bÞ kÎ gian ®ét nhËp lÊy trém tµi s¶n.
2. Çch lµm v¨n b¶n tðêng tr×nh
Mét v¨n b¶n tðêng tr×nh cÇn cã çc môc sau ®©y :
a) ThÓ thøc më ®Çu v¨n b¶n tðêng tr×nh :
− Quèc hiÖu, tiªu ng÷ (ghi chÝnh gi÷a) :
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
− §Þa ®iÓm vµ thêi gian lµm tðêng tr×nh (ghi vµo gãc bªn ph¶i).
− Tªn v¨n b¶n (ghi chÝnh gi÷a) :
B¶n tðêng tr×nh

VÒ ........
− Ngðêi (c¬ quan) nhËn b¶n tðêng tr×nh : KÝnh göi : ...
135
b) Néi dung tðêng tr×nh : Ngðêi viÕt tr×nh bµy thêi gian, ®Þa ®iÓm, diÔn biÕn
sù viÖc, nguyªn nh©n v× ®©u, hËu qu¶ thÕ nµo, ai chÞu tr¸ch nhiÖm. Th¸i ®é tðêng
tr×nh nªn kh¸ch quan, trung thùc.
c) ThÓ thøc kÕt thóc v¨n b¶n tðêng tr×nh : lêi ®Ò nghÞ hoÆc cam ®oan, ch÷ kÝ
vµ hä tªn ngðêi tðêng tr×nh.
Ghi nhí
• Tðêng tr×nh lµ lo¹i v¨n b¶n tr×nh bµy thiÖt h¹i hay møc ®é tr¸ch nhiÖm
cña ngðêi tðêng tr×nh trong çc sù viÖc x¶y ra g©y hËu qu¶ cÇn ph¶i
xem xÐt.
• Ngðêi viÕt tðêng tr×nh lµ ngðêi cã liªn quan ®Õn sù viÖc, ngðêi nhËn
tðêng tr×nh lµ ç nh©n hoÆc c¬ quan cã thÈm quyÒn xem xÐt vµ gi¶i quyÕt.
• V¨n b¶n tðêng tr×nh ph¶i tu©n thñ thÓ thøc vµ ph¶i tr×nh bµy ®Çy ®ñ,
chÝnh x¸c thêi gian, ®Þa ®iÓm, sù viÖc, hä tªn nh÷ng ngðêi liªn quan cïng
®Ò nghÞ cña ngðêi viÕt ; cã ®Çy ®ñ ngðêi göi, ngðêi nhËn, ngµy th¸ng, ®Þa
®iÓm th× míi cã gi¸ trÞ.
3. Lðu ý
a) Tªn v¨n b¶n nªn dïng ch÷ in hoa cho næi bËt.
b) Chó ý chõa kho¶ng çch h¬n mét dßng gi÷a çc phÇn quèc hiÖu vµ tiªu
ng÷, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian lµm tðêng tr×nh, tªn v¨n b¶n vµ néi dung tðêng tr×nh
®Ó dÔ ph©n biÖt.
c) Kh«ng viÕt s¸t lÒ giÊy bªn tr¸i, kh«ng ®Ó phÇn trªn trang giÊy cã kho¶ng
trèng qu¸ lín.
luyÖn tËp lµm v¨n b¶n tðêng tr×nh
I − ¤n tËp lÝ thuyÕt
1. Môc ®Ých viÕt tðêng tr×nh lµ g× ?

2. V¨n b¶n tðêng tr×nh vµ v¨n b¶n b¸o ço cã g× gièng nhau vµ cã g×
kh¸c nhau ?
136
3. Nªu bè côc phæ biÕn cña v¨n b¶n tðêng tr×nh. Nh÷ng môc nµo kh«ng thÓ
thiÕu trong kiÓu v¨n b¶n nµy ? PhÇn néi dung tðêng tr×nh cÇn nhð thÕ nµo ?
II − LuyÖn tËp
1. ChØ ra nh÷ng chç sai trong viÖc sö dông v¨n b¶n ë çc t×nh huèng sau :
a) Mét häc sinh thðêng ®i häc muén. C« gi¸o chñ nhiÖm muèn b¹n Êy nhËn
râ khuyÕt ®iÓm vµ thµnh khÈn söa ch÷a. B¹n Êy ®· lµm b¶n tðêng tr×nh nép cho
c« gi¸o.
b) §Ó chuÈn bÞ §¹i héi chi ®éi TNTP Hå ChÝ Minh, chi ®éi trðëng ®· viÕt b¶n
tðêng tr×nh.
c) C« Tæng phô tr¸ch §éi cÇn biÕt nh÷ng c«ng viÖc tËp thÓ chi ®éi ®· thùc
hiÖn vµ nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®ðîc trong ®ît thi ®ua võa qua, b¹n Hoa thay mÆt
Ban chØ huy chi ®éi viÕt b¶n tðêng tr×nh nép cho c« Tæng phô tr¸ch.
2. H·y nªu hai t×nh huèng thðêng gÆp trong cuéc sèng mµ em cho lµ ph¶i lµm
v¨n b¶n tðêng tr×nh (kh«ng lÆp l¹i t×nh huèng ®· cã trong s¸ch gi¸o khoa).
3. Tõ mét t×nh huèng cô thÓ, h·y viÕt mét v¨n b¶n tðêng tr×nh.
bµi 32

• Qua giê tr¶ bµi kiÓm tra V¨n, cñng cè l¹i kiÕn thøc vÒ çc v¨n b¶n
v¨n häc.
• TiÕp tôc cñng cè kiÕn thøc vÒ çc kiÓu c©u, çc kiÓu hµnh ®éng nãi vµ
lùa chän trËt tù tõ trong c©u.
• §¸nh gi¸ ®óng nh÷ng ðu, nhðîc ®iÓm cña bµi tËp lµm v¨n sè 7 vµ söa
ch÷a ®ðîc çc lçi trong bµi lµm.
• N¾m ®ðîc ®Æc ®iÓm cña v¨n b¶n th«ng b¸o : môc ®Ých, yªu cÇu, néi
dung vµ çch lµm lo¹i v¨n b¶n nµy.
137
tr¶ bµi kiÓm tra v¨n
«n tËp vµ kiÓm tra phÇn tiÕng viÖt (tiÕp theo)
I − kiÓu c©u : nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt,
phñ ®Þnh
H·y x¸c ®Þnh kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt trong sè çc
c©u sau (kh«ng xÐt c©u ®Æt trong ngoÆc vu«ng) :
a) − U nã kh«ng ®ðîc thÕ ! (Ng« TÊt Tè)
b) Ngðêi ta ®¸nh m×nh kh«ng sao, m×nh ®¸nh ngðêi ta th× m×nh ph¶i tï, ph¶i
téi. (Ng« TÊt Tè)
c) − ChÞ Cèc bÐo xï ®øng trðíc cöa nhµ ta Êy h¶ ? (T« Hoµi)
d) − Nµy, em kh«ng ®Ó chóng nã yªn ®ðîc µ ? (T¹ Duy Anh)
e) − Çc em ®õng khãc. (Thanh TÞnh)
g) − Ha ha ! [Mét lðìi gð¬m ! ] (Sù tÝch Hå Gð¬m)
h) Lµng t«i ë vèn lµm nghÒ chµi lðíi,
Nðíc bao v©y, çch biÓn nöa ngµy s«ng. (TÕ Hanh)
II − Hµnh ®éng nãi
1. N¨m c©u cho sau ®©y thÓ hiÖn çc hµnh ®éng nãi : phñ ®Þnh, kh¼ng ®Þnh,
khuyªn, ®e do¹, béc lé c¶m xóc. H·y x¸c ®Þnh kiÓu hµnh ®éng nãi thÓ hiÖn ë
tõng c©u (kh«ng xÐt c©u ®Æt trong ngoÆc vu«ng).
a) §Ñp v« cïng, Tæ quèc ta ¬i !
(Tè H÷u)
b) − [Nhµ ch¸u ®· tóng l¹i ph¶i ®ãng c¶ suÊt sðu cña chó nã n÷a, nªn míi l«i
th«i nhð thÕ.] Chø ch¸u cã d¸m bá bÔ tiÒn sðu cña nhµ nðíc ®©u ?
(Ng« TÊt Tè)
c) Çc em ph¶i g¾ng häc ®Ó thÇy mÑ ®ðîc vui lßng vµ ®Ó thÇy d¹y çc em
®ðîc sung sðíng.
(Thanh TÞnh)
138
d) − NÕu kh«ng cã tiÒn nép sðu cho «ng b©y giê, th× «ng sÏ dì c¶ nhµ mµy ®i,
chöi m¾ng th«i µ !
(Ng« TÊt Tè)
e) Xem kh¾p ®Êt ViÖt ta, chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa.
(LÝ C«ng UÈn)
2. Dùa vµo hµnh ®éng nãi ®· ®ðîc x¸c ®Þnh ë bµi tËp 1, viÕt l¹i çc c©u (b), (d)
dðíi mét h×nh thøc kh¸c.
III − Lùa chän trËt tù tõ trong c©u
1. H·y viÕt l¹i c©u sau ®©y b»ng çch chuyÓn tõ in ®Ëm vµo nh÷ng vÞ trÝ cã
thÓ ®ðîc (cã thÓ thªm tõ mét çch vµo chç thËt cÇn thiÕt).
ChÞ DËu rãn rÐn bðng mét b¸t [ch¸o] lín ®Õn chç chång n»m.
(Ng« TÊt Tè)
2. H·y viÕt l¹i c©u sau ®©y b»ng çch ®Æt côm tõ in ®Ëm vµo vÞ trÝ kh¸c trong
c©u nµy.
Ho¶ng qu¸, anh DËu véi ®Ó b¸t ch¸o xuèng ph¶n vµ l¨n ®ïng ra ®ã, kh«ng
nãi ®ðîc c©u g×.
(Ng« TÊt Tè)
3. H·y ph©n tÝch chç kh¸c nhau trong çch diÔn ®¹t ë c©u ®· cho víi c©u viÕt
l¹i ë bµi tËp 2 trªn ®©y.
Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 7

1. Bµi lµm ®· nªu ®ðîc çc luËn ®iÓm ®óng vµ vËn dông ®ðîc çc phÐp lËp
luËn chða ?
2. Çc yÕu tè biÓu c¶m, tù sù vµ miªu t¶ ®ðîc sö dông nhð thÕ nµo vµ hiÖu
qu¶ ra sao ?
3. So víi nh÷ng yªu cÇu cña ®Ò bµi, bµi lµm cña em cã nh÷ng ðu, nhðîc
®iÓm g× ?
4. Söa çc lçi diÔn ®¹t vµ chÝnh t¶ trong bµi lµm (nÕu cã).
139
V¨n b¶n th«ng b¸o
I − §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n th«ng b¸o
V¨n b¶n 1
Phßng GD vµ §T huyÖn H¶i hËu Céng hoµ X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
Trðêng THCS H¶i Nam §éc lËp − Tù do − H¹nh phóc
Sè : 25/TB H¶i HËu, ngµy 3 th¸ng 11 n¨m 2004
Th«ng b¸o
VÒ kÕ ho¹ch duyÖt çc tiÕt môc v¨n nghÖ
KÝnh göi : Çc gi¸o viªn chñ nhiÖm vµ líp trðëng çc líp trong toµn trðêng
§Ó tiÕn tíi Héi diÔn v¨n nghÖ toµn trðêng vµo Ngµy Nhµ gi¸o ViÖt Nam
20 − 11, Nhµ trðêng tæ chøc duyÖt çc tiÕt môc v¨n nghÖ cña çc khèi líp t¹i
héi trðêng theo lÞch sau :
− Khèi 6, 7 : duyÖt vµo tiÕt 4, 5 ngµy 15 − 11.
− Khèi 8 : duyÖt vµo tiÕt 4, 5 ngµy 16 − 11.
− Khèi 9 : duyÖt vµo tiÕt 4, 5 ngµy 17 − 11.
VËy th«ng b¸o ®Ó çc gi¸o viªn chñ nhiÖm vµ çc líp trðëng chuÈn bÞ vµ thùc
hiÖn ®óng theo lÞch cña Nhµ trðêng.
N¬i nhËn : KT. HiÖu trðëng
− Nhð trªn ;
Phã HiÖu trðëng
− Lðu V¨n phßng.
NguyÔn V¨n B»ng
140
V¨n b¶n 2
§oµn TNCS Hå ChÝ Minh trðêng THCS KÕt §oµn ®éi tntp hå chÝ minh
Liªn ®éi TNTP Hå ChÝ Minh
Sè : 12/TB Hµ Néi, ngµy 1 th¸ng 10 n¨m 2004
Th«ng b¸o
VÒ kÕ ho¹ch §¹i héi ®¹i biÓu liªn ®éi TNTP Hå ChÝ Minh
KÝnh göi : Çc chi ®éi TNTP Hå ChÝ Minh trong toµn trðêng
§ðîc sù ®ång ý cña HiÖu trðëng, Ban chÊp hµnh §oµn TNCS Hå ChÝ Minh
Trðêng THCS KÕt §oµn, Ban chØ huy liªn ®éi TNTP Hå ChÝ Minh Nhµ trðêng
quyÕt ®Þnh triÖu tËp §¹i héi ®¹i biÓu liªn ®éi n¨m häc 2004 − 2005. §Ó ®¹i héi ®¹t
kÕt qu¶ tèt, Ban chØ huy liªn ®éi th«ng b¸o ®Ó çc chi ®éi ®ðîc biÕt vµ thùc hiÖn
tèt nh÷ng néi dung sau :
(1) Çc chi ®éi tiÕn hµnh ®¹i héi vµ cö 05 ®¹i biÓu thay mÆt cho chi ®éi m×nh
tham gia ®¹i héi. Çc ®oµn ®¹i biÓu ®¨ng kÝ tham luËn vµ chuÈn bÞ çc tiÕt môc
v¨n nghÖ. Danh s¸ch ®¹i biÓu, tiÕt môc v¨n nghÖ, ngðêi tham luËn vµ néi dung
tham luËn cÇn göi tíi Ban chØ huy liªn ®éi trðíc ngµy 5 th¸ng 10 n¨m 2004.
(2) Çc chi ®éi ph¸t ®éng phong trµo thi ®ua phÊn ®Êu tèt, häc tËp tèt, lÊy
thµnh tÝch chµo mõng §¹i héi ®¹i biÓu liªn ®éi.
(3) §óng 8 giê thø b¶y ngµy 9 th¸ng 10 n¨m 2004, tÊt c¶ çc ®¹i biÓu ¨n mÆc
®Ñp, ®óng nghi thøc cã mÆt t¹i héi trðêng.
§¹i héi ®¹i biÓu liªn ®éi lµ sù kiÖn quan träng trong toµn trðêng, Ban chØ huy
liªn ®éi ®Ò nghÞ çc chi ®éi thùc hiÖn nghiªm tóc th«ng b¸o nµy.
Liªn ®éi trðëng

N¬i nhËn :
− Nhð trªn ;
− HiÖu trðëng (®Ó b¸o ço) ;
− BCH §oµn trðêng (®Ó b¸o ço) ; TrÇn Mai Hoa
− Lðu.
141
C©u hái :
1. Trong çc v¨n b¶n trªn, ai lµ ngðêi th«ng b¸o, ai lµ ngðêi nhËn th«ng b¸o ?
Môc ®Ých th«ng b¸o lµ g× ?
2. Néi dung th«ng b¸o thðêng lµ g× ? NhËn xÐt vÒ thÓ thøc cña v¨n b¶n
th«ng b¸o.
3. H·y dÉn ra mét sè trðêng hîp cÇn viÕt th«ng b¸o trong häc tËp vµ sinh ho¹t
ë trðêng.
II − Çch lµm v¨n b¶n th«ng b¸o
1. T×nh huèng cÇn lµm v¨n b¶n th«ng b¸o
Trong çc t×nh huèng sau ®©y, t×nh huèng nµo ph¶i viÕt th«ng b¸o, ai th«ng
b¸o vµ th«ng b¸o cho ai ?
a) Mét häc sinh bÞ mÊt chiÕc xe ®¹p, muèn b¸o ço víi c«ng an.
b) S¾p tíi, nhµ trðêng sÏ tæ chøc ®ît tæng vÖ sinh trong toµn trðêng ®Ó gãp
phÇn x©y dùng m«i trðêng xanh, s¹ch, ®Ñp.
c) GÇn cuèi n¨m häc, Ban chØ huy liªn ®éi TNTP Hå ChÝ Minh muèn triÖu tËp
çc Ban chØ huy chi ®éi ®Ó bµn vÒ viÖc tæng kÕt ho¹t ®éng cña liªn ®éi trong n¨m
häc nµy.
2. Çch lµm v¨n b¶n th«ng b¸o
Mét v¨n b¶n th«ng b¸o cÇn cã çc môc sau ®©y :
a) ThÓ thøc më ®Çu v¨n b¶n th«ng b¸o :
− Tªn c¬ quan chñ qu¶n vµ ®¬n vÞ trùc thuéc (ghi vµo gãc trªn bªn tr¸i).
− Quèc hiÖu, tiªu ng÷ hoÆc tªn cña ®oµn thÓ (ghi ë phÝa trªn chÝnh gi÷a
trang giÊy).
− §Þa ®iÓm vµ thêi gian lµm th«ng b¸o (ghi vµo gãc bªn ph¶i).
− Tªn v¨n b¶n (ghi chÝnh gi÷a) :
142
Th«ng b¸o
VÒ......
b) Néi dung th«ng b¸o.
c) ThÓ thøc kÕt thóc v¨n b¶n th«ng b¸o :
− N¬i nhËn (ghi phÝa dðíi bªn tr¸i).
− KÝ tªn vµ ghi ®ñ hä tªn, chøc vô cña ngðêi cã tr¸ch nhiÖm th«ng b¸o (ghi
phÝa dðíi bªn ph¶i).
Ghi nhí
• Th«ng b¸o lµ lo¹i v¨n b¶n truyÒn ®¹t nh÷ng th«ng tin cô thÓ tõ phÝa c¬
quan, ®oµn thÓ, ngðêi tæ chøc cho nh÷ng ngðêi dðíi quyÒn, thµnh viªn
®oµn thÓ hoÆc nh÷ng ai quan t©m néi dung th«ng b¸o ®ðîc biÕt ®Ó thùc
hiÖn hay tham gia.
• V¨n b¶n th«ng b¸o ph¶i cho biÕt râ ai th«ng b¸o, th«ng b¸o cho ai, néi
dung c«ng viÖc, quy ®Þnh, thêi gian, ®Þa ®iÓm,... cô thÓ, chÝnh x¸c.
• V¨n b¶n th«ng b¸o ph¶i tu©n thñ thÓ thøc hµnh chÝnh, cã ghi tªn c¬
quan, sè c«ng v¨n, quèc hiÖu vµ tiªu ng÷, tªn v¨n b¶n, ngµy th¸ng, ngðêi
nhËn, ngðêi th«ng b¸o, chøc vô ngðêi th«ng b¸o th× míi cã hiÖu lùc.
3. Lðu ý
a) Tªn v¨n b¶n cÇn viÕt ch÷ in hoa cho næi bËt.
b) Gi÷a çc phÇn quèc hiÖu vµ tiªu ng÷, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian lµm th«ng b¸o,
tªn v¨n b¶n vµ néi dung th«ng b¸o cÇn chõa kho¶ng çch h¬n mét dßng ®Ó dÔ
ph©n biÖt.
c) Kh«ng viÕt s¸t lÒ giÊy bªn tr¸i, kh«ng ®Ó phÇn trªn trang giÊy cã kho¶ng
trèng qu¸ lín.
143
Bµi 33
• N¾m ®ðîc hÖ thèng çc v¨n b¶n nghÞ luËn ®· häc trong chð¬ng tr×nh
Ng÷ v¨n líp 8 häc k× II víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n vµ ®Æc trðng thÓ lo¹i
cña v¨n b¶n.
• N¾m ®ðîc mét sè çch xðng h« phæ biÕn ë ®Þa phð¬ng m×nh vµ çc
çch xðng h« ®éc ®¸o ë nh÷ng ®Þa phð¬ng kh¸c.
• N¾m ®ðîc nh÷ng néi dung chÝnh ®· häc trong chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n
líp 8, ®Æc biÖt lµ häc k× II ; n¾m v÷ng çch «n tËp vµ h×nh thøc cña bµi
kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m.
tæng kÕt phÇn v¨n (tiÕp theo)

3*. Qua çc v¨n b¶n trong bµi 22, 23, 24, 25 vµ 26, h·y cho biÕt thÕ nµo lµ v¨n
nghÞ luËn. Em thÊy v¨n nghÞ luËn trung ®¹i (çc v¨n b¶n trong bµi 22, 23, 24, 25)
cã nÐt g× kh¸c biÖt næi bËt so víi v¨n nghÞ luËn hiÖn ®¹i (v¨n b¶n trong bµi 26 vµ
çc v¨n b¶n nghÞ luËn ®· häc ë líp 7) ?
4. H·y chøng minh çc v¨n b¶n nghÞ luËn (trong bµi 22, 23, 24, 25 vµ 26) kÓ
trªn ®Òu ®ðîc viÕt cã lÝ, cã t×nh, cã chøng cø, nªn ®Òu cã søc thuyÕt phôc cao.
5. Nªu nh÷ng nÐt gièng nhau vµ kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ néi dung tð tðëng vµ
h×nh thøc thÓ lo¹i cña çc v¨n b¶n trong bµi 22, 23 vµ 24.
6. Qua v¨n b¶n Nðíc §¹i ViÖt ta (bµi 24), h·y cho biÕt v× sao t¸c phÈm
B×nh Ng« ®¹i ço ®ðîc coi lµ b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp cña d©n téc ViÖt Nam khi
®ã. So víi bµi S«ng nói nðíc Nam (häc ë líp 7) còng ®ðîc coi lµ mét tuyªn ng«n
®éc lËp, em thÊy ý thøc vÒ nÒn ®éc lËp d©n téc thÓ hiÖn trong v¨n b¶n Nðíc
§¹i ViÖt ta cã ®iÓm g× míi ?
144
chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn TiÕng ViÖt)
1. §äc çc ®o¹n trÝch sau :
a) Tho¸ng thÊy mÑ vÒ ®Õn cæng, th»ng DÇn mõng nh¶y ch©n s¸o :
− U ®i ®©u tõ lóc non trða ®Õn giê ? Cã mua ®ðîc g¹o hay kh«ng ? Sao u l¹i
vÒ kh«ng thÕ ?
b) MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oµ lªn khãc råi cø thÕ nøc në.
MÑ t«i còng sôt sïi theo :
− Con nÝn ®i ! Mî ®· vÒ víi çc con råi mµ.
X¸c ®Þnh tõ xðng h« ®Þa phð¬ng trong çc ®o¹n trÝch trªn. Trong çc ®o¹n
trÝch trªn, nh÷ng tõ xðng h« nµo lµ tõ toµn d©n, nh÷ng tõ xðng h« nµo kh«ng ph¶i
tõ toµn d©n nhðng còng kh«ng thuéc líp tõ ®Þa phð¬ng ?
2. T×m nh÷ng tõ xðng h« vµ çch xðng h« ë ®Þa phð¬ng em vµ ë nh÷ng ®Þa

phð¬ng kh¸c mµ em biÕt.
3. Tõ xðng h« cña ®Þa phð¬ng cã thÓ ®ðîc dïng trong hoµn c¶nh giao tiÕp
nµo ?
4. §èi chiÕu nh÷ng phð¬ng tiÖn xðng h« ®ðîc x¸c ®Þnh ë bµi tËp 2 vµ nh÷ng
phð¬ng tiÖn chØ quan hÖ th©n thuéc trong bµi Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn
TiÕng ViÖt ) ë häc k× I vµ cho nhËn xÐt.
kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m
I − Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cÇn chó ý
1. VÒ phÇn §äc − hiÓu v¨n b¶n (phÇn V¨n)
Träng t©m chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8, häc k× II lµ ®äc − hiÓu t¸c phÈm tr÷
t×nh, v¨n b¶n nghÞ luËn. Khi «n tËp, häc sinh cÇn chó ý mét sè néi dung c¬ b¶n
sau ®©y :
145
a) N¾m ®ðîc néi dung cô thÓ vµ vÎ ®Ñp cña çc t¸c phÈm tr÷ t×nh ®· häc
trong chð¬ng tr×nh : néi dung tr÷ t×nh (vÎ ®Ñp t©m hån cña nh÷ng nhµ th¬ céng
s¶n nhð Hå ChÝ Minh, Tè H÷u... ; t©m tð t×nh c¶m cña mét sè nhµ th¬ míi l·ng
m¹n...), çch thøc tr÷ t×nh (çi t«i tr÷ t×nh) ; vÎ ®Ñp cña ng«n ng÷ th¬ ca, vai trß
vµ t¸c dông cña çc biÖn ph¸p tu tõ trong çc t¸c phÈm tr÷ t×nh. Qua nh÷ng bµi
th¬ nµy, liªn hÖ vµ so s¸nh víi nh÷ng bµi th¬ truyÒn thèng (th¬ §ðêng luËt) ®Ó
bðíc ®Çu n¾m ®ðîc mét sè ®Æc ®iÓm cña th¬ míi, tõ ®ã biÕt çch ph©n tÝch vµ
c¶m thô th¬ míi.
b) N¾m ®ðîc néi dung vµ ®Æc ®iÓm cña mét sè v¨n b¶n nghÞ luËn. VÒ néi
dung : thÊy ®ðîc tð tðëng yªu nðíc, tinh thÇn chèng x©m l¨ng vµ lßng tù hµo d©n
téc cña cha «ng ta qua nh÷ng ¸ng v¨n chÝnh luËn næi tiÕng, tõ nh÷ng v¨n b¶n thêi
trung ®¹i nhð ChiÕu dêi ®« cña LÝ C«ng UÈn, HÞch tðíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn,
Nðíc §¹i ViÖt ta cña NguyÔn Tr·i,... ®Õn v¨n b¶n thêi hiÖn ®¹i nhð ThuÕ m¸u cña
NguyÔn ¸i Quèc. Nh÷ng néi dung Êy l¹i ®ðîc thÓ hiÖn b»ng h×nh thøc lËp luËn
rÊt chÆt chÏ, s¾c s¶o víi giäng v¨n ®anh thÐp, hïng hån. Víi çc thÓ v¨n cæ nhð
hÞch, ço, chiÕu..., cÇn n¾m ®ðîc ®Æc ®iÓm vÒ h×nh thøc nhð bè côc, c©u v¨n biÒn
ngÉu,... ®· gióp cho viÖc lËp luËn chÆt chÏ vµ s¸ng tá nhð thÕ nµo.
2. VÒ phÇn TiÕng ViÖt
a) LÝ thuyÕt :
− Çc kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt, phñ ®Þnh ;
− Çc hµnh ®éng hái, tr×nh bµy, ®iÒu khiÓn, høa hÑn, béc lé c¶m xóc vµ çch
thÓ hiÖn chóng b»ng çc kiÓu c©u ;
− Vai x· héi vµ lðît lêi trong héi tho¹i ; ý nghÜa cña viÖc øng xö ®óng vai,
®iÒu chØnh th¸i ®é trong giao tiÕp ;
− Môc ®Ých cña viÖc lùa chän trËt tù tõ trong c©u.
b) Thùc hµnh :
BiÕt vËn dông çc kiÕn thøc ®· häc khi viÕt bµi tËp lµm v¨n vµ khi ®äc − hiÓu
çc v¨n b¶n chung häc ë phÇn V¨n còng nhð trong giao tiÕp h»ng ngµy.
146
3. VÒ phÇn TËp lµm v¨n
VÒ phÇn TËp lµm v¨n ë chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8, häc k× II, cÇn chó ý çc
néi dung sau :
a) N¾m ®ðîc çch lµm bµi v¨n thuyÕt minh mét phð¬ng ph¸p (çch lµm), mét
danh lam th¾ng c¶nh (di tÝch lÞch sö).
b) NhËn diÖn ®ðîc çc yÕu tè tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m vµ t¸c dông cña chóng
trong v¨n b¶n nghÞ luËn. BiÕt çch lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn kÕt hîp çc yÕu tè
tù sù, miªu t¶ vµ biÓu c¶m.
c) BiÕt çch lµm v¨n b¶n tðêng tr×nh vµ th«ng b¸o, nhËn ra çc lçi vµ biÕt çch
söa lçi thðêng gÆp ë lo¹i v¨n b¶n nµy.
II − Hðíng kiÓm tra, ®¸nh gi¸
Chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8 ®ðîc x©y dùng theo tinh thÇn tÝch hîp, v× thÕ
khi «n tËp chuÈn bÞ cho bµi kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m, cÇn chó ý :
1. Çc kiÕn thøc vÒ V¨n, TiÕng ViÖt, TËp lµm v¨n thðêng dùa vµo cïng mét
v¨n b¶n chung ®· häc ®Ó khai th¸c vµ h×nh thµnh. Khi häc «n, cÇn liªn hÖ vµ g¾n
çc kiÕn thøc cña mçi phÇn víi çc v¨n b¶n chung cã trong s¸ch gi¸o khoa.
2. Do yªu cÇu ®æi míi ®¸nh gi¸, bµi kiÓm tra ¸p dông mét phÇn h×nh thøc thi
tr¾c nghiÖm kÕt hîp víi tù luËn. PhÇn tr¾c nghiÖm sÏ kiÓm tra mét çch tæng hîp
trªn mét diÖn kh¸ réng çc kiÕn thøc ®· häc. V¨n b¶n dïng ®Ó kiÓm tra tr¾c
nghiÖm cã thÓ lµ v¨n b¶n ®· häc, còng cã thÓ lµ v¨n b¶n chða ®ðîc häc nhðng
cïng tÝnh chÊt vµ thÓ lo¹i víi çc v¨n b¶n ®· häc. V× thÕ kh«ng nªn häc tñ, häc
lÖch mµ ph¶i häc «n toµn diÖn, ®Çy ®ñ.
3. CÊu tróc mét bµi kiÓm tra thðêng gåm hai phÇn : phÇn tr¾c nghiÖm (tõ 12 −
16 c©u) chiÕm tõ 30% ®Õn 40% sè ®iÓm, nh»m kiÓm tra çc kiÕn thøc vÒ ®äc − hiÓu
v¨n b¶n, vÒ tiÕng ViÖt ; phÇn tù luËn chiÕm tõ 60% ®Õn 70% sè ®iÓm, nh»m kiÓm
tra kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng tËp lµm v¨n qua mét bµi v¨n ng¾n.
4. Cã thÓ tham kh¶o çc ®Ò kiÓm tra cuèi häc k× I vµ häc k× II ®· nªu trong
Ng÷ v¨n 6, Ng÷ v¨n 7 vµ Ng÷ v¨n 8, tËp mét ®Ó chuÈn bÞ cho bµi kiÓm tra tæng
hîp cuèi n¨m.
147
Bµi 34
• N¾m ®ðîc hÖ thèng çc v¨n b¶n v¨n häc nðíc ngoµi vµ v¨n b¶n nhËt
dông ®· häc trong chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8 víi nh÷ng néi dung c¬
b¶n vµ ®Æc trðng thÓ lo¹i cña tõng v¨n b¶n.
• Th«ng qua luyÖn tËp, biÕt øng dông çch lµm v¨n b¶n th«ng b¸o vµo
çc t×nh huèng cô thÓ.
• HÖ thèng ®ðîc toµn bé kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng phÇn TËp lµm v¨n trong
chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8.
tæng kÕt phÇn v¨n (tiÕp theo)

7. LËp b¶ng thèng kª çc v¨n b¶n v¨n häc nðíc ngoµi ®· häc ë líp 8 theo çc
cét : tªn v¨n b¶n, tªn t¸c gi¶, tªn nðíc, thÕ kØ, thÓ lo¹i, néi dung chñ yÕu, nÐt ®Æc
s¾c nghÖ thuËt næi bËt.
Chän häc thuéc lßng hai ®o¹n ë hai v¨n b¶n kh¸c nhau, mçi ®o¹n kho¶ng
10 dßng.
8. Nh¾c l¹i chñ ®Ò cña ba v¨n b¶n nhËt dông ®· häc ë líp 8. ChØ ra phð¬ng
thøc biÓu ®¹t chñ yÕu mµ mçi v¨n b¶n sö dông.
LuyÖn tËp lµm v¨n b¶n th«ng b¸o
I − «n tËp lÝ thuyÕt
1. H·y cho biÕt t×nh huèng nµo cÇn lµm v¨n b¶n th«ng b¸o, ai th«ng b¸o vµ
th«ng b¸o cho ai.
2. Néi dung vµ thÓ thøc cña mét v¨n b¶n th«ng b¸o :
148
a) Néi dung th«ng b¸o thðêng lµ g× ?
b) V¨n b¶n th«ng b¸o cã nh÷ng môc g× ?
3. V¨n b¶n th«ng b¸o vµ v¨n b¶n tðêng tr×nh cã nh÷ng ®iÓm nµo gièng nhau,
nh÷ng ®iÓm nµo kh¸c nhau ?
II − LuyÖn tËp
1. Lùa chän lo¹i v¨n b¶n thÝch hîp trong çc trðêng hîp sau :
a) §Ó çn bé, gi¸o viªn vµ häc sinh toµn trðêng n¾m ®ðîc kÕ ho¹ch tæ chøc
LÔ kØ niÖm ngµy sinh nhËt B¸c 19 − 5, HiÖu trðëng cÇn viÕt vµ chuyÓn ®Õn toµn
trðêng b¶n :
− Tðêng tr×nh
− Th«ng b¸o
− §Ò nghÞ
− B¸o ço
b) H»ng th¸ng, Ban chØ huy liªn ®éi TNTP Hå ChÝ Minh Nhµ trðêng cÇn biÕt
t×nh h×nh ho¹t ®éng cña çc chi ®éi.
Çc chi ®éi cÇn viÕt vµ göi lªn Ban chØ huy liªn ®éi v¨n b¶n :
− §Ò nghÞ
− Th«ng b¸o
− Tðêng tr×nh
− B¸o ço
c) Trðíc khi tiÕn hµnh gi¶i phãng mÆt b»ng, më réng tuyÕn ®ðêng giao
th«ng, ®Ó bµ con n«ng d©n cã ®Êt ®ai, hoa mµu trªn diÖn tÝch ®ã biÕt ®ðîc chñ
trð¬ng trªn, Ban qu¶n lÝ dù ¸n c«ng tr×nh cÇn viÕt :
− §Ò nghÞ
− Th«ng b¸o
− Tðêng tr×nh
− B¸o ço
149
2. ChØ ra nh÷ng chç sai trong v¨n b¶n th«ng b¸o sau ®©y vµ ch÷a l¹i cho ®óng.
Phßng GD vµ §T quËn phó nhuËn Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
Trðêng THCS phó phong §éc lËp − Tù do − H¹nh phóc
Th«ng b¸o kÕ ho¹ch kiÓm tra

c«ng t¸c vÖ sinh häc ®ðêng
Ngµy 15 th¸ng 11 n¨m 2004
KÝnh göi çc ®ång chÝ çn bé vµ häc sinh toµn trðêng
§Ó gãp phÇn gi÷ g×n m«i trðêng xanh, s¹ch, ®Ñp, thiÕt thùc chµo mõng Ngµy
Nhµ gi¸o ViÖt Nam 20 − 11, Nhµ trðêng hðíng dÉn môc ®Ých, yªu cÇu vµ néi
dung kiÓm tra c«ng t¸c vÖ sinh häc ®ðêng nhð sau :
(1) Môc ®Ých vµ yªu cÇu : KiÓm tra vÖ sinh ë tÊt c¶ çc khu vùc líp häc, phßng
thÝ nghiÖm, thð viÖn, s©n thÓ thao, nhµ vÖ sinh ; trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt çc biÖn
ph¸p thùc hiÖn cã kÕt qu¶ kÕ ho¹ch vÖ sinh häc ®ðêng trong toµn trðêng.
(2) Thµnh phÇn tham gia Ban kiÓm tra cña trðêng :
− C« Lª ThÞ Xoan, Phã HiÖu trðëng : Trðëng ban.
− ThÇy Ph¹m Xu©n Thµnh, BÝ thð §oµn TNCS Hå ChÝ Minh : Phã ban.
− Çc thÇy c« chñ nhiÖm, líp trðëng vµ chi ®éi trðëng çc líp : Uû viªn.
§Ò nghÞ Ban kiÓm tra cña trðêng s¾p xÕp kÕ ho¹ch vµ tiÕn hµnh c«ng viÖc ®¹t
hiÖu qu¶.
HiÖu trðëng
Lª Xu©n Vinh
3. H·y nªu mét sè t×nh huèng thðêng gÆp trong nhµ trðêng hoÆc ngoµi x· héi
mµ em cho lµ cÇn viÕt v¨n b¶n th«ng b¸o (kh«ng lÆp l¹i t×nh huèng ®· häc trong
s¸ch gi¸o khoa).
4. H·y chän mét trong çc t×nh huèng cô thÓ võa nªu vµ viÕt v¨n b¶n
th«ng b¸o.
150
«n tËp phÇn tËp lµm v¨n
1. V× sao mét v¨n b¶n cÇn cã tÝnh thèng nhÊt ? TÝnh thèng nhÊt cña v¨n b¶n
thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt nµo ?
2. ViÕt thµnh ®o¹n v¨n tõ mçi c©u chñ ®Ò sau :
− Em rÊt thÝch ®äc s¸ch ...
− ... Mïa hÌ thËt hÊp dÉn.
3. V× sao cÇn ph¶i tãm t¾t v¨n b¶n tù sù ? Muèn tãm t¾t mét v¨n b¶n tù sù th×
ph¶i lµm nhð thÕ nµo, dùa vµo nh÷ng yªu cÇu nµo ?
4. Tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m cã t¸c dông nhð thÕ nµo ?
5. ViÕt (nãi) ®o¹n v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶, biÓu c¶m cÇn chó ý nh÷ng g× ?
6. V¨n b¶n thuyÕt minh cã nh÷ng tÝnh chÊt nhð thÕ nµo vµ cã nh÷ng lîi Ých
g× ? H·y nªu çc v¨n b¶n thuyÕt minh thðêng gÆp trong ®êi sèng h»ng ngµy.
7. Muèn lµm v¨n b¶n thuyÕt minh, trðíc tiªn cÇn ph¶i lµm g× ? V× sao ph¶i
lµm nhð vËy ? H·y cho biÕt nh÷ng phð¬ng ph¸p cÇn dïng ®Ó thuyÕt minh sù vËt.
Nªu vÝ dô vÒ çc phð¬ng ph¸p Êy.
8. H·y cho biÕt bè côc thðêng gÆp khi lµm bµi thuyÕt minh vÒ :
− Mét ®å dïng.
− Çch lµm mét s¶n phÈm nµo ®ã.
− Mét di tÝch, danh lam th¾ng c¶nh.
− Mét loµi ®éng vËt, thùc vËt.
− Mét hiÖn tðîng tù nhiªn,...
9. ThÕ nµo lµ luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn ? H·y nªu vÝ dô vÒ mét luËn
®iÓm vµ nãi çc tÝnh chÊt cña nã.
10. V¨n b¶n nghÞ luËn cã thÓ vËn dông kÕt hîp çc yÕu tè miªu t¶, tù sù, biÓu
c¶m nhð thÕ nµo ? H·y nªu mét vÝ dô vÒ sù kÕt hîp ®ã.
11. ThÕ nµo lµ v¨n b¶n tðêng tr×nh, v¨n b¶n th«ng b¸o ? H·y ph©n biÖt môc
®Ých vµ çch viÕt hai lo¹i v¨n b¶n ®ã.
151
Phô lôc
B¶ng tra yÕu tè h¸n viÖt
YÕu tè
STT Bµi NghÜa Tõ ng÷ chøa yÕu tè H¸n ViÖt
H¸n ViÖt
(1) (2) (3) (4) (5)
1 ¸i 4, 21 yªu ¸i h÷u, ¸i quèc, nh©n ¸i (B.21, §T),

§T th©n ¸i, tù ¸i (B.4), tð¬ng th©n tð¬ng
¸i,...
2 b¸ch 18 tr¨m ; b¸ch chiÕn b¸ch th¾ng, b¸ch ho¸,

sè lðîng b¸ch khoa, b¸ch th¶o, b¸ch thó
nhiÒu, kh«ng (B.18),...
x¸c ®Þnh
3 bÇn 4 nghÌo bÇn cïng, bÇn hµn, bÇn khæ, bÇn n«ng,
bÇn tiÖn (B.4),...
4 bÊt 17 kh«ng bÊt b×nh (B.17), bÊt c«ng, bÊt ®ång,

bÊt khuÊt, bÊt ngê, bÊt thðêng,...
5 can 2 gan can ®¶m, can trðêng, t©m can (B.2),...
6 cËn 3, 12 gÇn cËn ®¹i, cËn thÞ, hÇu cËn (B.3), thiÓn
cËn, tiÕp cËn (B.12),...
7 chung 11 cuèi, chung kÕt, chung kh¶o, chung thuû,

TLV cuèi cïng thuû chung (B.11, TLV), thuû chung
nhð nhÊt (trðíc sau nhð mét, kh«ng
bao giê thay lßng ®æi d¹),...
8 cùu 25 cò cùu thÇn, cùu triÒu (B.25), cè cùu,

thñ cùu, tèng cùu nghªnh t©n (tiÔn çi
cò ®i, ®ãn rðíc çi míi ®Õn − thðêng
nãi trong dÞp n¨m míi), y cùu,...
152
(1) (2) (3) (4) (5)
9 danh 9, 26 tªn ; danh ca, danh hiÖu (B.26), danh
cã tiÕng t¨m nh©n, danh s¸ch, bÝ danh, ®Þa
danh, v« danh (B.9),...
10 diÖn 13 mÆt ; bÒ mÆt diÖn m¹o, diÖn tÝch (B.13), ®a diÖn,
®¹i diÖn, phð¬ng diÖn,...
11 diÖp 11 l¸ diÖp lôc (B.11, TLV), diÖp th¹ch,
TLV b¸ch diÖp, ®¬n tö diÖp, kim chi
ngäc diÖp (cµnh vµng l¸ ngäc : con
ch¸u thuéc dßng dâi quý téc),...
12 dông 8, 10 dïng dông cô, dông ý, ¸p dông, c«ng
dông, sö dông (B.10), v« dông
(B.8),...
13 ®¨ng 9 ®Ìn ¶o ®¨ng, h¶i ®¨ng (B.9), hoa ®¨ng,

to¹ ®¨ng,...
14 ®Ö 26 em trai ; ngðêi ®Ö tö, ®å ®Ö, huynh ®Ö (B.26), m«n
®µn «ng Ýt tuæi ®Ö, sð ®Ö,...
h¬n, häc trß
15 ®ðêng 20 nhµ b¸i ®ðêng (B.20, TLV), gi¸o ®ðêng,

TLV häc ®ðêng, lÔ ®ðêng, th¸nh
®ðêng,...
16 hµnh 12 ®i hµnh kh¸ch, hµnh lang (B.12), hµnh
lÝ, hµnh qu©n, khëi hµnh,...
17 h¾c 12 ®en ; rñi ro h¾c ¸m, h¾c Ýn (B.12), h¾c n«, h¾c
vËn,...
18 hoan 27 mõng, vui hoan hØ, hoan h«, hoan nghªnh,
h©n hoan (B.27), liªn hoan,...
19 hoµng 8 vµng hoµng cóc, hoµng h«n (B.8),
hoµng oanh, hoµng yÕn,...
20 huynh 26 anh ; huynh ®Ö (B.26), ®¹i huynh, phô
bËc ®µn anh huynh, sð huynh, t«n huynh,...
153
(1) (2) (3) (4) (5)
21 hð¬ng 2 lµng ; quª hð¬ng sð, hð¬ng ðíc, cè hð¬ng,
®ång hð¬ng, håi hð¬ng, tha hð¬ng
cÇu thùc (B.2),...
22 khÈu 12 miÖng khÈu hiÖu (B.12), khÈu lÖnh, khÈu
trang, khÈu vÞ, truyÒn khÈu,...
23 kiÕn 2, 26 thÊy ; hiÓu ; gÆp kiÕn gi¶i, kiÕn hiÖu, kiÕn thøc,
chøng kiÕn (B.26), héi kiÕn, thµnh
kiÕn (B.2), yÕt kiÕn,...
24 l©m 18 rõng l©m nghiÖp, l©m s¶n, kiÓm l©m, s¬n

l©m (B.18), tiÕu l©m,...
25 m· 7 ngùa m· lùc, chiÕn m·, ®¬n thð¬ng ®éc
m· (®¬n ®éc lÎ loi trðíc mét viÖc
nÆng nÒ, khã kh¨n, kh«ng cã sù hç
trî cña ngðêi kh¸c), gi¸m m· (B.7),
hµ m·,...
26 ngò 25 n¨m ngò kinh (B.25), ngò liªn, ngò

ng«n, ngò qu¶, ngò quan,...
27 nhÊt 6 mét nhÊt t©m, nhÊt thêi, ®éc nhÊt (B.6),
®ång nhÊt, hîp nhÊt , thèng nhÊt,...
28 niªn 12, 22 n¨m ; tuæi niªn ®¹i, niªn hiÖu (B.22), niªn
kho¸, niªn thiÕu, thanh niªn (B.12),
thiªn niªn kØ,...
29 ph¸p 13 çch thøc biÖn ph¸p, ®Êu ph¸p, gi¶i ph¸p,
§T liÖu ph¸p, phð¬ng ph¸p (B.13,
§T),...
30 phÈm 7 ®å, vËt Ên phÈm, bðu phÈm, chiÕn lîi
phÈm (B.7), tÆng phÈm, thùc
phÈm,...
31 phÕ 12 phæi phÕ nang, phÕ qu¶n (B.12), phÕ
viªm, bæ phÕ,...
154
(1) (2) (3) (4) (5)
32 quan 27 xem, nh×n quan ®iÓm, quan s¸t, quan tr¾c,
bµng quan, tham quan (B.27),...
33 qu¶ng 12 réng, réng r·i, qu¶ng canh, qu¶ng ço (B.12),
réng lín qu¶ng ®¹i, qu¶ng giao, qu¶ng
trðêng,...
34 s¸t 26 giÕt s¸t h¹i, s¸t nh©n, s¸t trïng, ¸m
s¸t, tµn s¸t (B.26),...
35 sinh 4, 10 sèng ; ®Î sinh ®éng, sinh h¹, sinh ho¹t, sinh
lùc, sinh nhai (B.4), sinh nhËt,
sinh s¶n, sinh thêi, sinh vËt (B.10),
håi sinh, song sinh,...
36 th¹ch 27 ®¸ th¹ch nhò, ho¸ th¹ch (B.27), ngäc
th¹ch, nham th¹ch, phón th¹ch,...
37 thÞ 10 chî ; thµnh phè ; thÞ trðêng, thÞ x·, ®« thÞ (B.10),
n¬i tËp trung siªu thÞ, thµnh thÞ,...
®«ng ngðêi ;
trung t©m chÝnh
trÞ, v¨n ho¸, kinh
tÕ,...
38 thiÓu 10 Ýt thiÓu lùc, thiÓu n¨ng, thiÓu sè,

gi¶m thiÓu (B.10), tèi thiÓu,...
39 thuû 11 ®Çu, khëi ®Çu thuû chung (B.11, TLV), thuû tæ,
TLV khëi thuû, nguyªn thuû, s¬
thuû,...
40 thùc 2, 10 ¨n thùc phÈm (B.10), thùc qu¶n, Èm
thùc, tha hð¬ng cÇu thùc (B.2),
tuyÖt thùc,...
41 tèc 19 nhanh tèc ®é (B.19, TLV), tèc hµnh, cÊp
TLV tèc, ho¶ tèc, thÇn tèc,...
42 tèi 26 nhÊt tèi cao (B.26), tèi ®a, tèi hËu thð,
tèi t©n, tèi thiÓu,...
155
(1) (2) (3) (4) (5)
43 träng 2 nÆng, nÆng nÒ träng lðîng, träng ph¸o, träng
TLV t¶i, träng tr¸ch (B.2, TLV), thÓ
träng,...
44 tõ 1 tèt bông, thð¬ng tõ bi, tõ mÉu, tõ t©m, tõ thiÖn,
ngðêi, hiÒn hiÒn tõ (B.1),...
45 tö 13, 26 chÕt tö h×nh, tö n¹n, tö sÜ (B.26),
tö vong (B.13), bÊt tö,...
46 tù 4 ch÷ tù d¹ng, chuyÓn tù, ®¹i tù, kim
tù th¸p, v¨n tù (B.4),...
47 vÖ 10 gi÷, gi÷ g×n vÖ quèc, vÖ sÜ, vÖ sinh, b¶o vÖ
(B.10), hËu vÖ,...
48 vi 12 rÊt nhá vi khuÈn (B.12), vi m«, vi sinh
vËt, vi trïng, (kÝnh) hiÓn vi,...
49 vÜ 18 rÊt to, rÊt lín vÜ ®¹i, vÜ m«, vÜ nh©n, hïng vÜ
(B.18), k× vÜ,...
50 vong 13 chÕt vong hån, vong linh, vong nh©n,
trËn vong, tö vong (B.13),...
156
môc lôc
Bµi Néi dung Trang
• Nhí rõng 3
• ¤ng ®å 8
18
• C©u nghi vÊn 11
• ViÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh 13
• Quª hð¬ng 16
• Khi con tu hó 19
19
• C©u nghi vÊn (tiÕp theo) 20
• ThuyÕt minh vÒ mét phð¬ng ph¸p (çch lµm) 24
• Tøc c¶nh P¸c Bã 28

• C©u cÇu khiÕn 30
20
• ThuyÕt minh vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh 33
• ¤n tËp vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh 35
• Ng¾m tr¨ng (Väng nguyÖt) 37

• §i ®ðêng (TÈu lé) 39
• C©u c¶m th¸n 43
21
• C©u trÇn thuËt 45
• ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 5 − V¨n thuyÕt minh
(lµm t¹i líp) 47
• ChiÕu dêi ®« (Thiªn ®« chiÕu) 48

22 • C©u phñ ®Þnh 52
• Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn TËp lµm v¨n) 55
157
• HÞch tðíng sÜ 55
23 • Hµnh ®éng nãi 62
• Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 5 65
• Nðíc §¹i ViÖt ta (trÝch B×nh Ng« ®¹i ço) 66

24 • Hµnh ®éng nãi (tiÕp theo) 70
• ¤n tËp vÒ luËn ®iÓm 73
• Bµn luËn vÒ phÐp häc (LuËn häc ph¸p) 76

• ViÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm 79
25 • LuyÖn tËp x©y dùng vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm 82
• ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 6 − V¨n nghÞ luËn
(lµm t¹i líp) 85
• ThuÕ m¸u (trÝch B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p) 86

26 • Héi tho¹i 92
• T×m hiÓu yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn 95
• §i bé ngao du (trÝch £-min hay VÒ gi¸o dôc) 98

• Héi tho¹i (tiÕp theo) 102
27
• LuyÖn tËp ®ða yÕu tè biÓu c¶m vµo bµi v¨n
nghÞ luËn 108
• KiÓm tra V¨n 110

• Lùa chän trËt tù tõ trong c©u 110
28 • Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 6 113
• T×m hiÓu çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ trong v¨n
nghÞ luËn 113
• ¤ng Giuèc-®anh mÆc lÔ phôc (trÝch Trðëng gi¶ häc

lµm sang) 118
29 • Lùa chän trËt tù tõ trong c©u (luyÖn tËp) 122
• LuyÖn tËp ®ða çc yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ vµo bµi
v¨n nghÞ luËn 124
158
• Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn V¨n) 127
• Ch÷a lçi diÔn ®¹t (lçi l«-gÝc) 127
30
• ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 7 − V¨n nghÞ luËn
(lµm t¹i líp) 128
• Tæng kÕt phÇn V¨n 130

• ¤n tËp vµ kiÓm tra phÇn TiÕng ViÖt 130
31
• V¨n b¶n tðêng tr×nh 133
• LuyÖn tËp lµm v¨n b¶n tðêng tr×nh 136
• Tr¶ bµi kiÓm tra V¨n 138

• ¤n tËp vµ kiÓm tra phÇn TiÕng ViÖt (tiÕp theo) 138
32
• Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 7 139
• V¨n b¶n th«ng b¸o 140
• Tæng kÕt phÇn V¨n (tiÕp theo) 144

33 • Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn TiÕng ViÖt) 145
• KiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m 145
• Tæng kÕt phÇn V¨n (tiÕp theo) 148

34 • LuyÖn tËp lµm v¨n b¶n th«ng b¸o 148
• ¤n tËp phÇn TËp lµm v¨n 151
Phô lôc : B¶ng tra yÕu tè H¸n ViÖt 152
159
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc Ng« TrÇn ¸i
Tæng biªn tËp kiªm Phã Tæng Gi¸m ®èc nguyÔn quý thao
Biªn tËp lÇn ®Çu : KIM CHUNG − NgäC KHANH − HIÒN TRANG
Biªn tËp t¸i b¶n : t¹ thÞ hðêng _ bïi thÞ xu©n hð¬ng
Biªn tËp kÜ thuËt : kiÒu nguyÖt viªn _ trÇn thanh h»ng
Tr×nh bµy b×a vµ minh ho¹ : TRÇN TIÓU L¢M
Söa b¶n in : NGUYÔN THÞ hoa dung
ChÕ b¶n : c«ng ty cP dÞch vô xuÊt b¶n gi¸o dôc hµ néi
NG÷ V¡N 8 − TËP hai

M· sè : 2H812T3
Sè ®¨ng kÝ KHXB : 01-2013/CXB/217-1135/GD
In .............. cuèn (Q§ in sè : ...), khæ 17 × 24 cm.

In t¹i ......................................
In xong vµ nép lðu chiÓu th¸ng ..... n¨m 2013.

Têåp Hai: NH Xuêt B N Gi O Dôc Viöt Nam

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Têåp Hai: NH Xuêt B N Gi O Dôc Viöt Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÊÅP HAI

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

01 - 2013/CXB/217 - 1135/GD M· sè : 2H812T3

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

Lêi con hæ ë vðên b¸ch thó (1)

Ta sèng m·i trong t×nh thð¬ng nçi nhí

Nµo ®©u nh÷ng ®ªm vµng bªn bê suèi

Hìi oai linh, c¶nh nðíc non hïng vÜ(15) !

(ThÕ L÷(N), trong Thi nh©n ViÖt Nam,

Häc thuéc vµ tËp ®äc diÔn c¶m bµi th¬.

Mçi n¨m hoa ®µo në

Tranh "¤ng ®å" cña Bïi Xu©n Ph¸i

Nhðng mçi n¨m mçi v¾ng

¤ng ®å vÉn ngåi ®Êy,

N¨m nay ®µo l¹i në,

§äc − hiÓu v¨n b¶n

− L¸ vµng r¬i trªn giÊy ;

I − §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng chÝnh

§äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

c) V¨n lµ g× ? V¨n lµ vÎ ®Ñp. Chð¬ng lµ g× ? Chð¬ng lµ vÎ s¸ng. Nhêi (lêi) cña

2. XÐt c¸c c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

b) Em ®ðîc th× cho anh xin

d) BiÓn nhiÒu khi rÊt ®Ñp, ai còng thÊy nhð thÕ.

4. Ph©n biÖt h×nh thøc vµ ý nghÜa cña hai c©u sau :

ViÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh

I − §o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh

(Theo Hoa häc trß)

(Ng÷ v¨n 7, tËp hai)

2. Söa l¹i c¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh chða chuÈn

(Bµi lµm cña häc sinh)

(Bµi lµm cña häc sinh)

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

Lµng t«i ë vèn lµm nghÒ chµi lðíi :

Khi trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång

Nay xa c¸ch lßng t«i lu«n tðëng nhí

2. Ph©n tÝch c¸c c©u th¬ sau :

1. Häc thuéc vµ tËp ®äc diÔn c¶m bµi th¬.

Ta nghe hÌ dËy bªn lßng

®äc − hiÓu v¨n b¶n

C¢U NGHI VÊN (tiÕp theo)

III − NH÷NG CHøC N¡NG KH¸C

XÐt nh÷ng ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

(Vò §×nh Liªn, ¤ng ®å )

(Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn)

(Ph¹m Duy Tèn, Sèng chÕt mÆc bay)

(Hoµi Thanh, ý nghÜa v¨n chð¬ng)

(T¹ Duy Anh, Bøc tranh cña em g¸i t«i)

1. §äc nh÷ng ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

b) Nµo ®©u nh÷ng ®ªm vµng bªn bê suèi

d) Vua sai lÝnh ®iÖu em bÐ vµo, ph¸n hái :

thuyÕt minh vÒ mét phð¬ng ph¸p (C¸ch lµm)

I − Giíi thiÖu mét phð¬ng ph¸p (c¸ch lµm)

§äc c¸c v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c©u hái.

a) c¸ch lµm ®å ch¬i "Em bÐ ®¸ bãng" b»ng qu¶ kh«

(1) Nguyªn vËt liÖu :

(Theo Hðíng dÉn lµm ®å ch¬i cho trÎ)

b) c¸ch nÊu canh rau ngãt víi thÞt lîn n¹c

(1) Nguyªn liÖu ®ñ cho 2 b¸t :

(Theo Hai tr¨m mãn ¨n d©n téc)

Phð¬ng ph¸p ®äc nhanh

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

Tøc c¶nh P¸c Bã(N)