03.02.

2022
ҰЛЫ ОЙШЫЛ АБАЙ ҚҰНАНБАЕВ "ӘДЕПТІЛІК ПЕН
АДАМГЕРШІЛІК" ЖӨНІНДЕ

ОРЫНДАҒАН: А.Д.РОМАНОВ АТЫНДАҒЫ № 53 ОРТА

МЕКТЕБІНІҢ ТӘРБИЕ ІСІ ЖӨНІНДЕГІ ОРЫНБАСАРЫ

ҚҰДАСОВ.А
 Әрбір адамдар өздерінің рухани және адамгершілік

құндылықтарына сүйенеді. Қазақтарда ұлы ақынның

шығармашылық мұрасы, философ - гуманист,

композитор, көркем сөздің зергерлік бұйымдары Абай

Құнанбаева ерекше орын алады.

Ұлы ойшылықтың моральдың маңыздылығы туралы

көзқарастары ескірмейді. «Адам бол! - адал бол! » - Оның

этикалық формуласы. Онда ол адамды жақсы көруге,

жақсылық жасауға, жақсылық жасауға, білім алуға

ұмтылу, ғылымға ұмтылу, бәрінде байқайды.

Абайдың ойларына сәйкес, адам өзінің барлық өмірін

жақсартуға, ізгілерді дамытуға мүмкіндік беруі керек.

Ол адамдардың жамандықтарын тағдыр, тау

жыныстары тағайындағандарына қарсы шыққандарға

қарсы шықты. Оның көзқарастарына сәйкес, ер адам

таңдауға ерікті - жақсылық немесе жамандық жасау.

А.ҚҰАНБАЕВ ҰСЫНҒАН "АДАМ БОЛ!" 10 ЕРЕЖЕСІ

1. Адамды сүй, оның досы бол, әділ бол. «Адамның мәні - сүйіспеншілік,

әділеттілік және жандылық. Адамдар бұл бастамай жасай алмайды. Өмірде

олар қатысқан кезде, олар қатысқан және осы немесе басқа тағдырды алдын

ала айтқан жоқ». «Адам адам - ​дос».

2. Жақсылық жасаңыз. «Жақсы жасаңыз - әр адамның қарызы».
«Жақсы адам - ​бұл адамдарға пайда көретін адам».
3. Еңбекқор болыңыз. «Аспаннан жақсы күтпеңіз, еңбекке жақсы келіңіз».
4. Барлық жүректі тексеріңіз. Ми қателесіп, ымыраға келуі мүмкін, және

ешқашан жүрек емес. «Қалайсың, сен мықтысың, бірақ жүректі басқара

аласың».
5. Білімге ұмтылу, ғылымға ұмтылу. «Ғылыма ананың туған ұлын

сүйетінін жақсы көруі керек. Содан кейін ғылым сізге өзара жауап береді».

 6. Өзіңізді біліңіз. «Адам - ​бүкіл әлем, егер сіз ғаламды түсінгіңіз келсе, сіз өзім білесіз».
7. Барлық өлшемді біліңіз. «Барлық шаралар, - зұлымдық, азық-түлік пен сусындар, күлкі

мен көңілді, құшақтап, сүйіктісінде, байлықтар мен поцелусте, киім-кешек, ептілік пен

амалдар, киім-кешек, бәрі бірдей болуы керек».

8. Рухтың еркі мен қаттылығын арттыру. «Шаманы көтеру - бұл бронь, ақыл-ойды сақтай

отырып». . Рухтың қаттылығы және ерік-жігер - қазіргі табиғат негізі. Олар ақыл-ой мен

адам құрметіне қызмет етсін ».

9. Өзіңізді басқарыңыз. «Ақылға қонымды адам күніне бір рет немесе аптасына бір рет

білгісі келетін адам немесе айына бір рет білетін немесе кем дегенде бір рет: ол осы күндері

қалай өмір сүрді, бұл оны адамдар үшін пайдалы етіп жасады ма? Болашақта оған

өкінгенімді күтіңіз
10. Жақсы, дана кеңестерді есте сақтаңыз және оларды қадағалаңыз. «Кеңестерді есте

сақтау үшін. Алдымен төрт шартты ұстану керек. Біріншіден, кеңес берген кезде өзіңізге

берік болу керек. Екінші: Екіншіден, сіз өзіңіздің жүрегіңізбен ақылды сөздерді

қабылдауыңыз керек , өйткені бәрі олармен шөлді қоштасады. Үшіншіден: Сіз оны жадта

бір-бірімен естігеніңіз туралы бірнеше рет қайталауыңыз керек Білім.

 ӘДЕПТІЛІКТІҢ БАСТАУЫ - ҒЫЛЫМ

Ғылым таппай мақтанба,
Орын таппай баптанба,
Құмарланып шаттанба,
Ойнап босқа күлуге,
Бес нәрседен қашық бол,
Бес нәрсеге асық бол,
Адам болам десеңіз-
деп өсйет айтады. Саналы азамат болып, саналы өмір сүру үшін,

ғылымды үйреніп, тәлімге тәнті болу керек дейді ғұлама. «Оқу инемен

құдық қазғандай» дейді халық. Данышпан ақын ғылымды үйреніп,

білімді болу үшін жалықпай, ерінбей еңбек ету қажеттігін айтады.

Сізге ғылым кім берер,
Жанбай жатып сөнсеңіз?
Дүмше де өзі, молда да өзі
Ғылымға көңіл бөлсеңіз – деп ғылым үйренудің қиындығы мен бағыт-

бағдарын шебер түсіндіреді. АБАЙ

 5 "АСЫЛ ІС" «Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым ойлап қой-
Талап. Абай 44-сөзін «Адам баласының ең жаманы – талапсыз»-деп

бастайды да, талаптың түрлері көп болатынын баяндайды. Абайдың

Бес асыл іс, көнсеңіз…»
түсінуінше талапсыздық түрлері – ынтасыздық. Ықылассыздық,

жігерсіздік.

Еңбек – бұл дүниедегі құдіретті күш, діни ұғымда құдай болса,

ғылыми ұғымдағы бірден-бір жасампаз ұлы күш – еңбек.

Терең ой – адамды адам еткен еңбек болса, сол еңбек дағдысы

барысында қалыптасқан адамды барлық жан-жануардан ерекше

айырып тұрған екі қасиетті Абай жоғары бағалады. Оның біріншісі –

ақыл-ой, екіншісі – сөз.

Қанағат. Абай адамгершілік, иман туралы толғаныстарында «Қанағат

ұғымына ерекше мән береді. Ақынның түсінуінше қанағат – барға

риза болу, місе тұту, нысаптан шықпау, нәпсіге ермеу.

Рақым. Рақым дегеніміз ұғымдық философиялық тұрғыдан алғанда

адамның өзге кісілерге жасайтын жақсылығы, мейірім-шапағаты мен

көмегі.
 БЕС ДҰШПАН
Өсек. Абай заманында ел арасына көп тараған, адамгершілікке жат, жаман қылықтардың

бірі – өсек айту, өсекшілдік. Өсектің қазақ ортасына кең тараған бір түрі – жалақорлық,

арызқойлық, өсек, өтірік, домалақ арыздар Абайдың өз атына да талай жауған болатын.
Өтірік. Ақын өсекшілдікті опасыздықтың, арамзалықтың, екіжүзділіктің ең жексұрын

көрінісі ретінде айыптайды, өсек-аяңға үйір, желбуаз жандарды өлтіре сынап, адамдар

бойындағы өтірік айту секілді кеселдерді уытты тілмен әшкерелейді.

Мақтаншақ. Абай өмір сүрген заманда ел адамдарының, әсіресе үстем тап өкілдерінің

бойында жиі кездесетін жаман қылықтардың бірі – мақтаншақтық, даңғойлық.

Еріншектік – адамдардың бойына біткен жаман қылықтардың ішінде ең жағымсызы.

Абайдың түсіндіруінше: – еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны.

Бекер мал шашу. Абай шығармаларында қолда бар қаржы мен мал-мүлкін дұрыс

пайдалана алмайтын, өз пайдасын білмейтін, сырт көзге жомарт болып көрінуге

тырысатын мақтаншақ адамдарды өлтіре сынға алған.

" ҮШ-АҚ НӘРСЕ АДАМНЫҢ ҚАСИЕТІ:

ЫСТЫҚ ҚАЙРАТ, НҰРЛЫ АҚЫЛ, ЖЫЛЫ

ЖҮРЕК"

Абай Құнанбаев.
 ҚОРЫТЫНДЫ
Балаларды тәрбиелеуде жастар, идеологиялық мұра Абая да даналық, педагогика

қазынасы болып табылады. Ол өзекті емес, материалдық байлыққа ғибадат етпейтін:

«Байытпау немесе игеру үшін емес, басқалар үшін емес, басқа нәрселерге емес,

сіздерге немесе қоғамдағы жағдайға ұмтылып, ғылымға ұмтыламыз. Егер сіз оған

құмарлықты құмарлығыңыз болса, онда кез-келген жаңалықтар сіз үшін байлық,

сіздің біліміңіздегі ең маңызды алшақтықтың ұмтылысы болады. Мұндай сатып алу

үшін неғұрлым құнды болуы мүмкін? ».

Он бірінші сөзде көрсетілген ойлар бізді жұмыстың ерекше тәсілімен

шабыттандырады: «Сақтандырылу үшін жеткілікті, өйткені үйде өркендеу үшін

жалқаулықсыз жұмыс істей білу және жұмыс істеу жеткілікті».

Қазіргі өмірге арналған көптеген сұрақтарды Ұлы Абай шығармаларында жауап

табуға болады. Бірақ әлеуметтік-саяси өмір құбылыстарының оң нәтижелеріне қол

жеткізу үшін, оның идеяларын отбасыларда, балабақшаларда, барлық деңгейдегі

оқу орындарында кеңінен тарату қажет.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ