II Predavanje

PUTEVI I ŽELJEZNIČKE PRUGE

Eksploatacioni pokazatelji

Mr Katarina Mirković
1
Eksploatacioni pokazatelji
 Izbor i dimenzionisanje konstruktivnih elemenata puta
je u direktnoj vezi sa eksploatacionim pokazateljima.

 Eksploatacioni pokazatelji se sagledavaju kroz:

saobraćajno opterećenje Q (Qmjerodavno)
propusna moć N
nivo usluge (A,B,C,D, i F)
mjerodavne brzine
mjerodavno vozilo

2
Saobraćajno opterećenje Q [voz/dan]
Predstavlja broj vozila koji u određenom vremenskom intervalu
prolazi (postojeće stanje) ili se očekuje da će proći (planirano
stanje) kroz određeni putni presjek.

postojeće stanje: regulisanje saobraćaja, održavanje i razvoj

planirano stanje: planiranje i projektovanje da bi se obezbjedila
protočnost

 Saobraćajno opterećenje oscilacije tokom godine, sedmice ili

dana:
minimalna opterećenja XII, I i II mjesec,
maksimalna opterećenja VII, VIII i IX mjesec,
nedelja i noć,radni dani, početak kraj radnog vremena
 Zbog priličnog oscilovanja saob. opter. u toku dana, mjeseca i
godine, uvode se pojmovi PGDS i PDS.
3
 prosječan godišnji dnevni saobraćaj PGDS- prosjek dnevnog
saobraćajnog opterećenja na godišnjem nivou.

 prosječan dnevni saobraćaj PDS– prosjek dnevnog

saobraćajnog opterećenja na nivou jedne sedmice
prosječnog mjeseca(april,maj, oktobar).

Ako ne postoji kontinuirano brojanje (sistemsko brojanje sa

posebnom opremom) , PGDS se može dobiti primjenom
ekspanzionih faktora na podatke o PDS-u. 4
godišnja promjena saobraćajnog opterećenja
5
tipične slike promjene saobraćajnog opterećenja u toku nedjelje za
mjesece: avgust i januar; Q-saobraćanjo opterećenje

6
 A-gradska saobraćajnica
B-prigradska saobraćajnica
C-vangradski putevi
D-sezonski pravci

opšti tok promjene saobraćajnog opterećenja u zavisnosti od funskije puta

u mreži PGDS-prosječni godišnji dnevni saobraćaj

7
 tipična slika promjene saobraćajnog opterećenja u toku dana

vršni sat, najčešće između 10:30 i 12:30h-maksimalno časovno opterećenje -maxČO

velika razlika između vršnog sata i opterećenja u toku noći - brojanje tokom 16 sati

8
 tipična slika promjene saobraćajnog opterećenja u toku vršnog časa

- razlike u okviru 60min (na mjestima naplate putarine, površinske raskrsnice i sl.)
- traži se kritičan 5-minutni interval, izbjegavanje posledica trenutnog zagušenja
- faktor neravnomjernosti u toku vršnog časa = faktor vršnog časa

proračun propusne moći

FVČ=0.8-0.85 kod vangradskih puteva
ČOmax- maksimalno časovno opterećenje
PMO-petominutno opterećenje 9
Mjerodavno saobraćajno opterećenje Qmjer
- projektovanje prve etape

- dimenzionisanje putnog profila i utvrđivanje širine

putnog pojasa

- polazna osnova za dimenzionisanje

 FNČ- faktor n-tog časa

 ČO-časovno opterećenje n-tog časa
 PGDS – zbirna veličina koja se brojčano razlaže na vrste vozila:PA-
pitnički automobil, LTV-lako teretno vozilo, TTV-teško teretno
vozilo, AV-auzovoz, BUS-autobus

10
Propusna moć N [voz/h]
predstavlja najveći broj vozila koji može da prođe kroz određeni
putni presjek u jedinici vremena.
 Poznavanje propusne moći je polazni uslov za studijske i
inženjerske zaključke:
-nedostaci postojeće mreže se uviđaju kroz upoređenje
saobraćajnog opterećenja i propusne moći putnih
pravaca
-kod intervencija na putnom potezu: proširenje kolovoza,
regulisanje raskrsnica
-poređenje i izbor varijanti
-određivanje geometrijskih elemenata za nove puteve,
poređenje prognoziranih saobraćajnih potreba i
propusne moći

11
 Propusnu moć N možemo izjednačiti sa maksimalnim
protokom Qmax.
N = Qmax
 Osnovna zakonitost saobraćajnog toka je definisana:
Q = G ·V [voz/h]
 gdje su:
G – gustina saobraćajnog toka [voz/km]
V – brzina saobraćajnog toka [km/h]
Q - protok [voz/h]
Pitanja za projektante:
 Koji su to uslovi saobraćajnog komfora kojima trebe težiti pri
zadatom mjerodavnom opterećenju Qmjer?
 Za koje uslove saobraćajnog toka treba obezbijediti odgovarajuće
karakteristike puta, , odnosno naći optimalni odnos Qmjer/N.
12
13
Nivo usluge
daje uvid u stepen iskorišćenosti propusne moći i srednje brzine
saobraćajnog toka.

A – uslovi slobodnog toka sa velikim brzinama i punom

slobodom manevrisanja, male gustine saobraćaja
B – slobodan tok sa brzinama djelimično ograničenim gustinom
saobraćaja
C – stabilni tok sa ograničenim brzinama i malim mogućnostima
manevrisanja
D – približava se nestabilnom toku velikih gustina sa bitno
ograničenim brzinama i malim mogućnostima manevrisanja
E – uslovi nestabilnog toka sa vožnjom u koloni, mogući trenutni
zastoji
F – usiljen tok sa brzinama ispod kritične

14
Uobičajeno: B-magistralni putevi, C-regionalni putevi, D-lokalni putevi 15
Primjena u projektovanju puteva: ovakav koncept nivoa
usluge predstavlja težnju da se istovremeno uključe oba
faktora saobraćajnog toka: brzina (V) i protok(Q) i to u dva
osnovna vida:
- kao programski element u projektovanju puteva ,
kada se na osnovu mjerodavnog saobraćajnog opterećenja i
definisanog mjerodavnog nivoa usluge, usvajaju elementi
poprečnog profila za dionice puteva između raskrsnica,
dionice preplitanje, zone uliva-izliva...
- u analitičkoj razradi projekata, na osnovu poznatih
elemenata u planu i profilu provjerava nivo usluge, odnosno
srednja brzina saobraćajnog toka, vrši se poređenje varijanti i
donose odluke o intervencijama na planu i profilu u cilju
postizanja boljih eksploatacionih efekata (traka za spora
vozila, denivelisane raskrsnice...)
16
 Mjerodavne brzine
 Brzina vožnje je osnovni pokazatelj koji se primjenjuje
u svim fazama projektnih istraživanja i od nje zavise
svi elementi puta.
 Ona predstavlja indikator nivoa usluge pri datom
saobraćajnom opterećenju i glavni programski
pokazatelj u trasiranju, dimenzionisanju i vrednovanju
projektnih ostvarenja.
 Zbog ovakve kompleksnosti definisano je više pojmova
brzine na kojima se temelje određeni kriterijumi i
zaključci.
 Određeni putni pravac moguće je trasirati i oblikovati
primjenom različite projektne geometrije koja je u
ditektnoj vezi sa brzinom saobraćajnog toka (od
slobodne vožnje do vožnje u koloni).
17
U procesu projektovanja razlikujemo:
 osnovnu brzinu i
 mjerodavne brzine: računska i projektna

Vosnovna

Vračunska
V mjerodavna
Vprojektna

18
 Osnovna brzina Vosn
 Osnovna brzina vožnje Vosn predstavlja indikator
nivoa usluge putnog pravca na kome vlada
mjerodavno saobraćajno opterećenje Qmjer.
 Ona se određuje na osnovu saobraćajnog značaja
putnog pravca, makro pokazatelja prostornog
ograničenja i društvenog opredjeljenja o prihvatljivim
uslovima saobraćaja pri Qmjer .
 Vosn se koristi za dimenzionisanje elemenata
poprečnog profila u funkciji dozvoljenog
saobraćajnog opterećenja Qd.

19
20
 Računska brzina Vr
 Računska brzina je brzina na osnovu koje se izračunavaju
granični geometrijski parametri u trasiranju puta (donja
granica).
 zavisi od uslova terena i od V0 (garancija da geometrijski
elementi puta neće biti prepreka za ostvarenje planiranog
nivoa usluge => Vr > V0)
 Računska brzina predstavlja najveću bezbjednu brzinu
usamljenog vozila u najoštrijim uslovima puta oba uslova
ispunjena ako je: Vr=V0+20 (km/h)

21
Računska brzina Vr , samo na kritičnim dionicama, gdje bi
komforniji elementi izazvali neprihvatljive investicione
troškove. Na ostalim dionicama primjenjuju se povoljniji
elementi, ali oni koji odgovaraju gornjoj granici Vr:

 Računska brzina ima značenje najveće bezbjedne

brzine vožnje u najoštrijum uslovima puta.

22
 Projektna brzina Vp
 Prema Zakonu o projektovanju puteva, projektna
brzina je najveća brzina kretanja vozila koja se
može očekivati pri uslovima sigurne i udobne
vožnje u slobodnom saobraćajnom toku.
 Vri ≤ Vp ≤ maxVr
 U zavisnosti od projektne brzine određuje se
poluprečnik horizontalne krivine i vizura
zaustavne i preticajne preglednosti.

23
 Mjerodavno vozilo
 Mjerodavno vozilo posjeduje gabaritne i dinamičke
parametre na osnovu kojih treba dimenzionisati i
oblikovati saobraćajni prostor i putne elemente trase
puta

 mjerodavno vozilo različito za puteve različite namjene

 statičko dimenzionisanje: vozila maksimalnih dimenzija

 dinamičko dimenzionisanje: najzastupljenija vozila

određenih kategorija

24
Primjeri skraćenica koje se koriste u projektovanju:
PA - putničko vozilo
TV - turističko vozilo
STV (LTV) - srednje (lako) teretno vozilo
KAM - kamion
TTV3 (TTV2) - teško teretno vozilo
BUS - autobus
TTV+PPR - teško teretno vozilo sa poluprikolicom
TTV+PR - teško teretno vozilo sa prikolicom
DV – dostavno vozilo
KV – komunalno vozilo

25
 a. Mjerodavno putničko vozilo
 realno vozilo koje svojim pogonskim osobinama
predstavlja 85% sastava nacionalnog voznog parka
 koristi se za dimenzionisanje pratećih objekata i detalja
namjenjenih isključivo putničkom saobraćaju

karakteristične geometrijske mjere mjerodavnog putničkog vozila

26
b. Mjerodavno teretno vozilo

 osnovni tipovi: teretna vozila-kamioni KAM, autobusi

BUS, tegljači sa poluprikolicom T+PP, kamioni sa
prikolicom K+P
 gabaritne mjere najvećeg teretnog vozila, nacionalni
standardi (H, ŠV, D, maksimalna težina i osovinski
pritisci) usaglašeni sa Ekonomskim komitetom OUN

27