PIELEGNIARSTWO WE WSPOLCZESNYM POLOZNICTWIE ! GINEKOLOGI! pod redakcja: dr n. przyr. Celiny Lepeckiej-KlusekRecenzenei: dr hab, n, med. Anna Ksykiewie:-Doruta prof. dr hab, n, hum, ena Wroviska anic redakeyjne: Milena Mizura Anna Milewska, Milena Mizura Redakeja tech Sklad i lamanie: Marek Skerski Projekt okladki: Pawel Kanitk ISBN: 88-89309-01-7 Wyant | Lublin 2003 (e 240 Wydawnictwo CZELE] Sp. 2 0.0. 20-807 Lublin, ul. Czeremehowa 21 tel. (0.81) 743.77 66, fax (0 81) 534 77 88 e-mail: wydawnictwomencle),com.pl ej.com.pl AUTORZY: aw, dr hab, n, med. [Michal Bok aklad Pielggniaestwa nckologicenego, Katedry Macierzyristwa i Prokreacii, Wydziali twa i Nauk o Zdrowiu AM w Lublinie ale — Zaklad Pielggniarstwa Polozniczo-Ginekolo- twa i Prokreacji, Wydzialu Vielggnianstwea i Nauk, inge piel. Marzena Buel icone, Katedry Maci 09 Zalrowin AM w Lublinie ide n, med. Wa Kobiecyel, Wydz Jemar Dobraysiski ~ Katedra } Klinika Polozniewa i Chorsl 1 Lekarskiego AM w Rydgoszezy prof. dr hab, 0. med, Grzegorz Jakiel -Kinika Roztudezosei i Antrologii, Ka tedry Macierzyfistwa i Prokreacji, Wyzialu Pielggniarstwa i Nauk o Zadrowit AM w Lublinie ing piel, Katarzyna Kanadys ~ Zaklad Pielexniarstwa Poloznicza-Ginckolo- gicenego, Katedry Macierzysistwa i Prokereacji, Wydzialu Pielggniarsewa i Nauk 10 Zalrowin AM w Lublinie den, biol, Jolanta Konieczna ~ Katedra i Klinika Zdrowin Matki i Daiecka, \Wwyeialy Nauk o Zdrowiw AM w Poznaniu de Celina Lepecka-Klusek — Zaklad Pielggniarstwa Polosniczo-Ginekalo: iezneno, Katedry Macieraylistwa i fo Zadvowius AM w Lublinic rokereacji, Wydsial Pielggiarstwa 1 Nauk, prof. ew. de hab, 1. med., de hue. Longin Marianowski 1 Kacedta 1 Klinik Poloznictwa i Ginckologii, Wyazialu Lekarskiego AM w Warszawie Tek, med, Piotr Marianowski ~ I Katedra i Klinika Poloznictwa i Ginekologti, Wydlzialu Lekarskiego AM w Warszawie aw. dr hab, a. med, fan Oleszezuke — Katedra i Klinik Perinatolog, Wydlzialu Lekarskiego AM w Lublinie mgr piel Anna Pilewska — Zaklad Pielggniarstwa Polognicza-Ginckolo- iconcgo, Katedry Macierzyiisuwa | Prokreaeji, Wyuzialu Pielggniarstwa i Nauk -Zalrowiw AM w Lublinie mge piel. Barbara Prazmowska ~ Zaklad Pielggniarstwa Kliniesner, Wydzialu Ochinny Zelrowia Collegivnr Medieu w Krakowviemgr piel, Elzbiets Redéko — Samndzielny Publiczny Sspital Kliniczny AM w Bialymstoku den, med, Henryka Sawulicka-Oleszezuk — Ouidzial Neonatologii, Katedry | Kliniki Polognictwa i Patologt Ciay, Wydzialn Lekarskiegn AM w Lublinie prof. zw. dr hab. n, med., de h.c, mult. [Radzisaw Sikorski) Klinik Gi logit, Wyalzialu Lekarskieyo AM w Lublinie ike den, med, Stanistaw Skublicki ~ Katedra i Klinik Poloznietwa i Chowoh Ko- biecych, Wydzinlu Lekarskiego AM w Bydgoszcz Jki ~ Katedra i Klinika Poloznictwa i Chorsb Kobie- IM w Bydgosaczy ‘ki ~ Katedra i Klinika Poloznicewa den, med. Mi weyeh, Wye prof. de ha i Chord Kobieeych, Wye PRZEDMOWA eiecia lat ad ostathicgo wydanin podrgeznika przeznaczonego aig polskich piclggniarek 2 zaktesu pielggniarstwa w poloznictwie i ginckoloxt Rozwéj nauk medyeznych, pil w ¢ym czasie, sprawil, Ze nicktGre jogo resel zdezaktualizowaly sig, Na naszym rynku pojawilo sig worawdaie killa prackladéw 2 litcratuny obec}, jednakge ksigki te, oprticz duzych waloréw pozna- rezych i prakiycanye, majq te pewne mankamenty. Praeznaczone sa bowie Ua nicen innegn adbiorey, tan. 2yiacego | pracujqcego w innym system spolecs- nym, kulcurowym f organizaeyjnym. {ania pieleyniarki-w polognictwic i ginckologii sleupiaja sig glownie wok profilaktyki, chociaz nie mona porijaé znaczenia jej udztalu w diaghostyee, le Coenit i tehabilitagji, Dlatego, aby miogla ona sprawowac tego rodzaju opieke, po- \winna posiadaé dostatecenie duzy zashh wiedzy 2 zakresu zayadnien Klinicznyeh 7 spocyficanego pastepawania piclggniarskiego w te} dziedzinie. Zackania pieley- piarki uzaleznione sq nie tylko od daialajqcych w spoleczenstwie sil biologi spolecznych, a tez kolei maja diizy wplyw na zcrowie kobiety, ny oraz ma jake ich Zyein, Dlatego w sprawowaniu profesional tne} opicki potrzebna jest je) anajomosé pewnych uwarunkowart psychologic nyeh i socjologicznyeh, ‘Cheqe zhlizye polski system ksztaleenia pielegniarek do standardéw eurone)- c1 dwuletnic magisterskic, jako do: Minglo dv skich, powolano trzyletnie studlia icencjack tcelovn farm ksztalcenia tej grupy zawodlowe). Nintejszy poxlrgcznik adresowany jest praede wszystkim do stuudentéw studiow licencjackich, Jego uklad i tresei starano sig dostosowaé do programa nauczania, epracowanego zgodnie 2 mit malnymi wy mowymi, zatwicrdzonymi przez Rad Glivwna Sckalnictwa Wyzszexo, Byé moe olkade sig on taka praydatny innym osobom, wetym studentom studiGyy magisterskich, praktyleyjacym pielggniarkom, polo: hyn | nauczyciclom piclgeniarstwa polozniczo-ginckologicznezo. Podrgeznik sklada sig z siedmiu sozalzialéw, z keorych kaady popraedzony jest opesacyjnymi velami ksztalcenia, a koriczy sig éwiczeniami (zadaniami) spraw- ‘leajqeymi. Wydaje sig, iz zamieszezenie éwiezen sprawdanjqeych ulatwi studen tom pce a ruczyciclom tex pezedmiat kontrol; realizac} welGw aperacyinyeh. W pierwszym rozelziale amowiont polnych okresach je 2ycia, zdarzajace sig w tym e foraz sposoby ich przeawycigzania. W dalszych rozdzialach proedstawiono fizjo- logiceny pracbieg cigzy, porodw 1 pologn orxz fiziopatologig noworodka doj- salego i urodennego prsedweaeinic, wra 2 pielggnowaniem. Nastgpnic Op waksztaleenia, igadnienie plodnngei kobiety w poszeze- ic tniinose | niedogod nos vilnajcoxieie zalareajgce sig powikdania eigey oraz specialistyczna opicke pielys hiaesey w tych stanach, stata rozdzial poswigeono chorobor + operacion rinekologiceiy'm, w tym tale profesjonalng opiece pickzniarsiej Pousti we wspezesnym poze inka et diclem kilighhast Autorow, glownie nauczycieli akademickich, Waayatkim ‘Autorom slam serdeczne podzgkowania 29 podigci sig te} pracy 1 wklad telocony Ww powstanie ksigaki,Fednoczesnie mam naaiejg, 2e 1 opracoweanie be tlie preylatne w preygotowywaniu nowyeh kad pielggniarskicl do dala opie- Aauiczych w tym zalresic, a tale przyezyni sig do poszukiwanin nowyeh soz winzan w apiece nad edrowiem kobiety, je} patomrstwa i rodziny Klusek vlina bepects vill Spis tresci 1 Zdrowie i plodnos Rozzi kobiewy Cele pperacyine voz 1, Okresy #ycia kobiety Li. Okeres dojraewania, polowitania 1.2. Okeres dojrealosei pleiowe) 1.8, Okres p ». Opicka nad kobieta w viznych 2.1, Okeres pokowitania 2. Ores dajezatos 2.3, Okeres przckwits 8, Plano BAL. Zasaly 0 3.2, Metody naturalne 3.3, Antykoncepeia 3.4, Trudnosei 2 razrodem njoj ayeia pleiowe} reyine rmedziatu, clay 1. Pizjloy Lat Weep 1.2, Zimiany hormonsilne w czasie cig2y 1.3, Poxlzial dycia wewngtrzmaciesneso na okresy 1.4, Rozpoznanie eiay 1.5. Czas trwania clay 1.6, Monitorowanie stan 2. Opieka przedporadowa so 49 49 50 58 63 60 7a 75 76 76 892.1, Opicka preedkoncepeyina 2.2. Trdjpoziomaws organizacja npiek perinatalne} 1.8. Opicka profilaktyezna nad kobieta eigen, 2ul, Styl 2ycia kobiety w okeresie cigey’ 2.5. Najezgstsze dolegliwnsci w ezasie ciy2y f sposoby rade sobie 2 nimi 2.6, Praygotnwanie do rodzicielstwa + porodut 3. Cwiezenia sprawdzajace Rozdzial IL Porid Cele operaeyine rox 1. Pordd fizjologiczny LA. Wprowadzenie 1.2. Definicia porodu fizjolog 1.3. Caynniki bioree udzial w wyzwolenite ezynnosei skurezowe) mnigSiiia maciey 13.1, Termin poroda 1.3.2, Neurohormonalne uwarunkowania poczatku porods i 1, Charakterystyka ezynnosei skurezowe} ma 1... Coynnoseciowy podzial migénia maciey Lah, Skureze cigzowe La.8. Pe 1.5. Mechanizm porodu prawidlowege 1.5.1, Budowa kanalu rodnegp. 1.5.2. Plaid 1.5.3. Stan ogdlny rodeqee} 1.5.4, Mechanizm porndowy plodu 1.5.5. Mechanizm porodowy poplodu. 1.6. Okeresy porodu 2, Opicka nad kobieta podezas pared fizjolog 2.1, Rozpoznanie poezaeku poroda i udanie sig do sepitala 1 fali skureznwe} w might n nego. 2.2, Przyigcie kobiety rodaqee) do szpitala 2.3, hadanie poloanieze ~ jego podstawewe clementy 2.4, Prowadzenie porod, 2.5, Zywienie i nawadnianie w czasie produ 2.6, Pozyeje eiala w ezasie poradt 2.7, Nawigzanie wspalpracy rodzca { osoba tow. 2.8, Udlogorlnienia dla roxzqeyeh 2.9, Walla z bolem w ezasie porodu 2.10. Monitornwanie czyrinosei serca plod 2.11. Postep porodu 2.13, Obserwacja stan ogSlnego i poloeni okresie porodu, 2.13, Pielggnowsnie kobiety w IV okeesie pores 3, Pordd precidwe szewo w Urzecim 3.1, Definic 3.2. Bpidemiologia 3.3. Etiologia i czynniki ryzyka porodlu preedwezesnezo 3.4. Praedwezesne peknigeie pycherza plodowego a pordd pracdwezesny 3.5. Zasaly postepowania w preypadku preedwezesne blon plodowyeh, 0 peknigeia 3.6. Niewytlalnosé cieéniowo-szyjkowa 3.7. Praewidywanie i profilaktyka poroxhu przedwezesnego 8.8, Postepowanie w potodzie przedwezesnym, 8,9, Prenatalna terapin kortykoidam 3.10. Prowatlzenie: porodu pracdwezesnegn 4. Poréal operacyiny ILL, Cigeie eesarskie 1.1.1, Wskazania do cigeia eesarskiego 1.1.2. Technik eigeia ees rskieyo 4.1.8. Znieczulenie do cigeia cesarskiege in po cigeiu cesarskin 4.2. Zabieg Kleszcznwy 2.1. Buulowa kleszzy palozniczyeh. 2.2. Warunki de n 4.2.8, Wekazania do lnzenia klesecoy’ leszczowex 4.2.4, Technika wykonania zabiegu klesezowegn 41.2.5, Powiklania zabiegow klessezowych, 1.3, Trakeia prigniowa 4.3.1, Instrumentativn 4.3.2. Wekazainia do zalozenia préznioeiagn polozniczege 4.3, Preeprowadzenie 2a 1.2.4, Zalety i wady Klinicsnege sastosowania prognioeiag Lia 152 155 156 17 159 159 160 160 162 162 163 163 loa 166 167 Lop 169 170 173 176 7 178 179. 180 IST St 184 isa Is5 186 1s? es xt5, Cwiczenin sprawdzajace 11 1.4. Resuseylacis nowarelkov vn, 2.5, Noworelki za male ja dr 2.6. Noworodki urea 2-7. Saezepienia w oksesie naworudkowynt 8, Pick 4.1. Pastypowanie z noworodkier w sali porodowe} 2 do wiekw plalowexo Rozdzial IV Palog P z ve po termine Cele operaeyjne rozlzial 1. Prachies polos 2, Laktaeja i karmienic pi nowanie noworodka donoszoneyo 2.1, Figjologia laktacji 2.2. Sklad mlcka kobiecego i jego anaezenie dl 2.8. Ziniennosé mleka kobieceR0 rowin deieckss 3.2. Prayievie noworodka na oddzial polezniezo-noworodkowy 4.3. Pielggnowanie i obserwacia dziecka w ciqgu pierwszyeh 12. godain 2yeia. 283 ul, KorzySci wynikajiec = karmicnia pieesia 5, Prawidlowa technika karmienia piersia 2.6, Czynnilé warunkujqce prawillowg laktacig é bamajace ja 3.4. Pielggnowanie i obserwacia dziveka w ekagu kolejayeh dni pobyeu w sapitaley and 2.7. Promocja karmienia piersiq 2.8, Grupy wsparcia 2.9. ‘Prudnoseé w karmieniu pietsia 4, Obserwacja i pielggnowanie kobiety w pologu fizjologieznym 4. Opie 5, Zakazenia pologowe 3.5. Pielegnowanie w stanach pr ejseiowyeh okeresu noworodkaweRo 286 3.6. Wypis noworodka ze sepitala ~ zalevenia illa matki/rodzicow orlnosnie pielegnowania dziecka w dom as? 4, Noworodck niedojrzaly ~ wezesniake 280) nad Kolbietq w pologu po cigcin eesarskin 4.1. Trudnose’ adaptacyine do zyeia pozamacicznego 80 5.1, Zalkaenia miejscowe i opélne. 4.2, Zywienie noworodka urodzonego preedwezesnic v4 15.2. Pologowe zapalenie gruczolu piersiowexo 4.3, Retinopatia weaesniakow. 206 6, Pielggnowanie w zakadeniach palogowyel 4.4, Ssezepienia ochronne i testy praesiewowe 296 6.1, Zasady ogilne 4.5. Opicka medyezna nal wezesniakicn po wypisaniu ze szpitala 297 6.2, Pielggnowanie w zakazeniu ran kroeza i pochwy one JkaZeniu blony éluzowe) jamy maciey. # pielggnowanic noworudka niedojrzalego. 40) 6.2. Pielggnowanie w GA, Piclgenowanie w posucanicy pologowel anie w polagowymn zapaenit piers 5.1. Postenowanie z noworodkiem niedojrzalyin w sali porodowe) 101 5.2, Obserwacja i pielggnowanic w kolejnych dniach po arodzinach 02 53,U 1p pologowyel, leial matkifeadzicow w apiece nad noworodkient ce niedojralym 106 SA. Wypie esta aygutowanie matkiicow do opickl WV Noworodek nad ieee w don : 07 i 6. Goieenia speawazaince 100 ic operacyjne rozdzialu 258 1. Klasyfikacja noworodkow 259 1 Klayiacnoworo 7 Hoadeal VI Wybrane zagadnienia s pata cy “many preytoneaweae Uo ela pune anes 26 —— 7 2.2, Opicka lekarska nad nownrodkiem, 269 1. Knwawienia podezas ciazy 318 2.8. Ocena stanu og6lnege noworodka a70 1.1. Poronienia B13 XIxiv 11-1. Podzial Kdiniezny poronicn. La. Lox 1.2.1. Postepowanie-w lozyska preodujacym 13.ci 1.3.1, Objawy kliniee 1.3.2, Diagnostyka. 1.3.8, Lecaenie 14. Ciada szyikowa », Dickgnowanie cigétene) 2 poranicniem zaqrazajaey™. ddd ko pranduiace. 2.1, Prayigeie do szpit nie w Week Obserwaeja i veena Odlzywiante, “Zaypobieganie zaparcion a, 4 Zapewnienie spokojn ¥ odpoczynk Higiena 8, Coriczenia gimnastycane ralecenia do dome 2,91. Wypis 2e szpitals {3. Postgpowanie piclgggtiarkd w przypadku micpomystneso zakoniczenia cay 331 4.1. Przyyotowanie «lo zabicuu lyzeezkowantia jamy maciey: 331 43.2, Opicka pielegniarska porlezas i po zabiexn 332, 5.3. Wypis ze szpitala i zalecenia do dont 34 4. Nadeisnienie w eiay 4.1. Nadeisnienie przejseinwe 4.2, Stan praedreneawkowy (preeklampsial {i Respoznane stam prodrcawkowes 388 12.0, Klsytkaca tame paedeancawkower 339 12.3, Leia 39 12.4, Utricasne iy 340 4.3 Ravens ao ‘ea. Postgpowaniew renee a jt Zoupl HELLD “a Pe 343 5.1. Pickggnowanie w postaci Ingodme} £.2, Pielyynowanie w postact cigakic} stanu proedrancawkowegn 34 6 Opieka nad kobieta, 4 kubre] wystapil atak raareawht 351 eRh A585 7.1, Istota i nichezpieczcristwa konllikeu serologiczin 77.2, Prenatalna diagnostyka choroby hemolityczne} 7.8. Leezenie choroby hemolityezne} plod. 7.4, Ukoviczenie eiq2y powiklane] konfliktem serologicznyin 7.5. Profilaktyka konlliktu serologiceneyo 8, Konflikt sernlogiceny w uklad grupowym ABO diagnostyczne stosowane w poloznietwie ‘9.1, Kardiotokogralia 9.2, Blekerokardiogratia plodowa 9.3, Pulsokssymetria plodowa 9.4, Pobieranie probki kiwi plodu 9.5, Testy dojrzalosci plue plod 9.6, Okereslanie paziont alfa-fetoproteiny (APP) 9.7. Amnioskopia 9.8, Amniopuneia | 9.9, Badanie kosmowki 9.10. Kordlocente: 9.11, Ovens komérek plodowyeh w krxzeniu matki 9.12. Badania ultrasonograficane 9.13. Profil biofizyczny 9.14, Hhadanie pr2eplywu Krwi metod Dapplera 10, Cwsiezenia sprawdenin pniiocenteza) ~ hadanic krwi plodowe} Rozdzial VIT Wybrane zazadnicnia z ginckolosi Cele operaeyjne 1, Zakadenia i stany zapalne w ginekologi Lal, Zapalenie some» vurlvitis LLL, Zapatenie gruc 1.1.2. Klykeiny koitez Zapal olu preedsionkowego wigkszey stv (condylomata acuminata) pochwy = vaginitis, kolpitis 1. Zapalenie ragsistkowe pochwy 1, ie 1.2.2. Dodd: 12. 1 3. Zapalenie bakteryjne pochwy 2.8, Atrolivane zapal 1.3. Zapatenie szyjki m ie pochwy joy ~ e@rvicitis 1a Zapalenie maciey — andometvitis 355 357 359 36 362 363 365 365 367 367 367 368 368 368 369 369 369 370 aro a7 S71 a73 376 ArT a78 380 382 382. 384 a4 385. 85 386 386 xvXVI 1.4.1. Zapatenie blany slicowe] anacicy fustee i praevlekte) 1.4.2, Starcze sapalenie blony Shizowe 1.4.3. Zapalenie preymaciez ~ paranetvtis, 1.5. Zap kein’ ~ adueitiy 2, Zakadenie ldzkim wirusem upostedzeni 3. Ute ‘oxlpornosel 1 AIDS. al pielegniarki/patozne} w profilaktyee, wapoznawanin i lecze ow zapaluych i zakazen narzadu wxdnego kobicty. 4. Badania dingnostycene w ginekalogii 4.1. Definicja 4.2, Planowanie badat diagnostycanyelt 4.3. Ocona wartosci metod diagnostyeznyeh, 4.4. Pkonomizacja badavi diagnostyeznych 4.5, Mecody uniwersalne 4.8.1. Wywiad 4.5.2. Klasyezne badanie 4.6, Metody diagnostyczin 4.6.1. Diagnostyka obrazowa, 1.6.3. Badania ezynnusciowe 4.7, Badania stosowane w celu d w ginckol 4.7.1. Badania eytologiczne 4.7.2. Badlanie kolposkopowe 4.7.3, Batanie histopatologiezne 4.7.4. Badania bakteriolog 4.8, Baclania wykonywane w diagnostyce nieplodnosei malienskie) 4.8.1. Badania datyezace kobiety 1.8.9. Balania dotyezqve mesezyzny: 4.8.3. Badania dowyczace obojgs partnerow. 4.9, Badania stosowane w pezypadku nietezymar 4.10. Badania inwazyine 4.10.1, Bezpastednia ot yekologiczne nostyki szezegGlowe) miedniey maieis2e 5, Operacie ginekologicane 5.1. Westen, 5.2. Klasyezna metoda operacii ginekologicznyeh 5.8, Operacie ginekologicane endoskopowe, Sa. Metaxly znieezulenia stosowanego w operaejach vinekologicznych, 387 388 80 390 393 aor 0a 403 403 05 405 406 406 08 0 410 io Als ALS aa na As 415 M6 M7 AUT als Ais 420 42a 23 125 116 Anz 5.5, Proeglad poulstawowyeh i najczyseie) wykonywanych czabiegiw operacyinych w ginekologit 6, Prayuotowanie kobiety do operacjiginekalogsicanei 6.1 Pen 6.2. Praygotow: 7. Pielegnowanie kubiety po operaeit yinckoten 7.1. Wezesny okres pooperacyiny. 2. Dalsze doby pooperneyine 8, Coviezenia sprawdzajace 428 ist Ast 13a AT 437 440, 3 15 XVIRozdzial ! ZDROWIE | PLODNOSC KOBIETYCelina bepocks-Klusek (CELE OPERACYJNE ROZDZIALU jolt hig role spoleczne spra cc troska 0 je) zdkowie i slolnosé dbo rozrodu zajmuja seceeyslne utiejsee Woniece medyczne}. Cykdicznosé wystgpowania okreslonyelt zmian biole hel, a cakze ich zaburzenia i pojawiajgce sig trudnosei (np. 5 zajéciem w eiqzx, planowainiem sodziny ezy zwiqzane z okresem przekovitantia wplywaj na je 8 mopocaucie, zachowanie i samooceng, a przez to na uklad stosunkow makiet ukieli, wxlzinnych i spaleczayeh, Nie pozostajs te bez wplywu na zUrowie fizyee he, Diatego w roanych okresach Zycia knbieta potrzebuje od lekarzy, pielggniarck i polosnych nie tylko specialistyeznc} pomocy, ale takée informac)i, erozunie- hi, 2yealiwose: i wsparci. ‘Bo zapaznanin sig 2 trescig tego sozeziat i wykon sakoiezeniu éwiczet spravidza)eych student powinien wmiee 1 scharakteryeowrae okresy Zycia kobiety oraz wymieniei opisa€ najwaznici sce problemy zalrowotne w nich wystgpujqce; +» okreslié zadania pickggniarki/polozae| w apiece nad kobieta w oksesie do} raewania, dojezalosel pleiowe} i pezekwitania, # omawié technikg samobadania piersi, podac jeyo cel iznaezenie prakty. icone funkeje ustroju kobiety i pelnione pra iu propanowanyeh w jexo © wyiasnié zasadnose planowania oxziny; © wymienié i oméwie wspdlezesne sposoby regulacii pocaes w roxlzinie; + okreslié zadania pielggniarki/polo:zne) w odniesienin do malznnksw}yart nevi majgeych srudnosei z uzyskaniem wlasnego potomstwa1 OKRESY ZYCIA KOBIETY 1.1, Okres dojrzewania, pokwitania woswigeony jest glownie sprawom dojrewania i pokwitania Acicwezat, chucia nie sposdh w nim pomingé podstawowyeh wiadomose’ do: tyeentych chlopedw, Oba te akreslenia oznaczajq etap Zyvia cxlowieka od de Cinstwa do dorosiasei, W wyniks pobauizenia | podjgcia ezynnosel gonad {jajni how udziewezat i jader u chlopedw) wyksztaleaja sig drugo- i trzeciorzgdowe ev akterystyezne dla kobiet | mezcayen, a taki osobnik:uzyskuje dolnose do rozmnaxania sig, Pojgeia te sq na ogo] stosowane zamicnnie, choe hiektGrzy proce pokwitanic rozumie)a szerex proceséw hiologicenych, zt- thozqeych w dhugsayn okresie rozwoju, 2 mianem dojrzewania oktestaja 07: ‘Woj procesdw psychologicanyeh, edohnosei poznawezyeh, wrazz razwojem skoj:- re prayczynowo-skutkowyeh, co prowatlzi do osiggnigcia dhjrzale} osobownsci W okresie pokwitania znstaja ustabilizowane mechanizmy homeostazy, Jyoe gwarancia poprawnego 1 pelnego Tunkejonowania ustroju, co zastaje igte gliwnie dzigli wyks2talcenins, dojrzewanin i ustaleniu prawidlowyeh, stasunkow osi podwegirze-przysadka-gonady Dojezewajacy bivlogicanic czlowiek nie staje siy automatycznie dojrzaly spolecznie. Zdlarza sig eo prawda, Ze nicdojrzaly biologi ihywa do pelnienia obowigzkow doroslego, ale nie daje to najlepszych rezultatovr Roawdj i wystgpowanie etapéw dojezewania, aczkolwiek sekwencyjne, nie prec: bicga harmonijnie; dachodzi wielokrotnie do zachwiania czy tei zaburzenia tych procestiw Preyimuje sig, 2° poceatek, jak rowniek praebiey pokwitania zaleza nie tylko ‘od czynnikiw genetyeznyeh, cndogennych uwarunkowa neurohormonalnych, ale takie od ezyninik6w egzogennych. Czynniki zewngrane, wynileajace 2 wick Stronnego tozwoju eywilizacyinego -wywieraja wieloraki wplyw w roanyeh aspe- Ikuach, lec nie zawsize iel skutki sa Korzystne. Wpplyw ten jest cyan wigleszy, im onginizm jest mlodszy. Obserwuje sig jednak znacane ich osobnicze 2x6znicowa- hie, praewaanie ogexlne z genotypem. Zardwno pokwitanie [proces zmvian binlo- sivznych}, jalei dajraewanie [proces zmian psyehicznych 1 spolecznych) jest ok. sem przejéciowym od mlodosei do dajrzalej doroslosci, ale co proces wysoee 2x0 hicowany, dynatiiceny, pardwnywalny jedynie zokresem niemowlgctwa, Proces: ton trwa kilka hag, pravcigtnie 8-7. LI daiewezgt nmspoczyna sit wiekt 6-7 lat ii tewa cho 20. roku Zyeia, u chlopedw zis od 9, do 24. roku Sycia, Kontrola yeh: prneesti, adaptacja do sroowiska, sachowywanie honweustazy ustroju odbywa Sig pod kontiolg kory mézzowe), centralneg systemu nerwowego i pray udziale innyeh jeszcze osrodkow, jader migdzy- i sxidmézeowia Za poczatck dojrzewanialpokwitania prayimuje sig prayspieszone nasilenie wytlzielania hormonsw yonuidotropowyeh, Proces (en rozpocayna sig w roznynt ‘wick, co zaledy od wield ezynnikiw egzo- i endogennych, a cake uwarunkovvah enetyezntyeh czy te? wodzinnych. - Proces dojraewania dotyezy wseystkich struktut, narjdiw i tkanek ealege ustioju, chociaé prayiclo sig uwaéat, 2e jest to kavestia dojrzewania pleioweRo, pontiewar jego ubjawy sq lomsinujgce, Nie wszystkie jednak uktady i narzady 107 wwijaja sig i lojraewaja harmonijns ice w stopnin wydolne: Sei wielu narzaid6w staja sig dla sulodega czlowicka prublemem nie tylko w sensie Tizyeznym, ale bywaiq takée czesto pawodem rsénych Klopotsw psychicanyeh ispolecenych, Nieadekwatnose w precbiegu tyeh praceséw moze wynikix ‘© miedojrzalosei pewnyeh nat ich wydolnosci i spraw: © hiezrcumienia, 2¢ szybkic tempo praemian biologicanyeh nic znajdije potwierdzenia w dojraalasei zachowar spolecznych | kulturowych, a to jeilne} strony moée rautowae na niewlaseiwose oven preez osoby do- rosle, a 2 drugie] ~ powoclowaé reakeje ze strony unlodziezy jakbby ,1na wy” Preebieg i nasilenie takich stanéw rozchwiania wynika nie tyle = silneko wplywu czynnikew cywilizacyjnyeh i kulturowych, ile 2 niekorzystnego adbior lub brakat zrozumienia ze strony doroslego spoleczetistwa. W hiteraturze przed: niotu, zaileinie od przyetyeh kryteridw, mons spotkaé sig 2 duzy rozbieanosei, foceny tyeh proces6w, jak te2 2 bardzo zrOznicowang, terminologia. Wynika 10 mmigdzy innynti 2 faktu dude} zmiennosed objawéw dojrzewania i nicpolkrywa sig ich % preyimowanyrni kryte W przebiegu proces dojracwanin biologowie, Jekarze pediatrzy i antropoli- clay wyvozniaiy nastepujgee etapy: © pokwitanie ~ czas od moments zwigkszania sig stezenia steroidow w st Towicy krwi 10. rok 2ycia) do wystapicnia pierwszego krwawienia mic~ siquzkawexo, menarche ~ pojawienie (19-15, rok zycia), 2 dorustanie - czas do zakoriezeni ic pierwszego Krwawienia mensteuaeyinege cerastania i zamknigcia sig tarez wa stowyeh, Seksuolodzy ujmuija te procesy jako etap dojeewania dla spelnienia napigeia sekstainego, osiggnigeia oxgazme i ndolnosei prokeacji. Endokrynoledzy kon. entra sig na dokanujacych sig zinianach w obrghie gruczolow wydzickania we srs, Cincosydeietey wyroznial naomi a peat poke ozawa kowa unk wy peat pesoych (iO. roc dr ofaronta sg skye oe ig Kozuh)» Zl ee oi plod “0 ww somatyeznych, takich jak owlosienie lonowe czy ksctaltowanie sly pacaka” plessiowey # laze polawitaniow ~ czas ad pojawienta sig nnigcia dajrzalosel, charakteryzujaqce’ sig eyllicenyrni krwawieniami nian somatyeznych de © faa dorastania —okres zam Za prulstawe petiodyzacii wawojw milodegy czlowielar wiclu psyclolo ole, uzasadniajae to org syanien pleiowynn i prey’ igeia sig zakontczenia proces werastanta i pedayouow prayimuje wymagaaia stavviane pr hnogeiy en2woju psychicznego, uwarunkowa spieszonym cempem w2rastan) Konicczne wydaje sig jania faz rozwojowyeh, nie najtratfnie) informe u przebiegu tych procesdw oj naczeni, Ze wick kalendarzowy, jako podstawa wy’ LUwzlydninjae ich seckweneje ~102W6j piersi u dziewezat, pojawienie sig i rozw6) owlosienia lonowego oraz rozwé) narzadéw pleiowyeh u chlopcow ~ “Tanner Dopracowal system eceny przebiceu tych inian (rye. 1 1 2). System ten okavzal sig najbordzic} preydatny w praktyce lekarskiej i jest powszechnie stosowany. Wigee) wskazniki [cech) inlormujacych o precigtnym preebiegn okrestt dojraewania/polewitania ;lielnieniem ich wieka, podaje Konno roweka (tye. ‘Wielostronne baslania dotyezace polewitaria/dojrzewantia nie wyiasnily wick 2 on Klasyfikacia oraz systenny o¢en praebiegt tych prcesow wakiczuja na zlozonasé problemu, Poczqwszy od amian ukrytych, papraez pre miany w nareglach i tkankach, powstanie nowych relacji migdzy nimi, pro: wavlzace do osiqgnigeia pelne| dojrzaloset pleiowe) i uzyskania zlolnosei rozrod, At kotiezqe na zatreymaniy procest ozrastt: Kosei dlugieh, istnieje wile nie vwyiasninnych spraw, W zapuezatkowaniu procesdw pokwitania wyrtania si kilka mechanizmav kantiolowanyeh pracz odrgbne systemy. Za pierwss jnuja pojawienie sig podwegorzoweno {yo «lo niocnegs uwalniania 2 preysadki hormonu luteinizaypgcege {LI ifolitropiny (PSH, do pobudzenia gonad ~ jajntleow 1 jader ~ oraz do produc estiogendw i testosteronn, Wyrazent tego pobuddzenia jest menarche daiewezit, 4 u chlopedw sciefezenie skOry moszny 1 pojawienie sig polucit pusceza sie, 2e w poceatkeowych fazach tego procest. uezestnicy adreno: kortykotropina [ACTH) | hormen werostu (GH), Narastajqce stgdenie estroge now, wynikajjee 2 aromatyzacii epiandeusteron (DHE), moze townie? miee tudeial w ¢yin provesie 1 wyzwalajaqeym te procesy made te? hyé odpowiednio wysoki po suliny, poniewa tkanka mézgowa reaguje bezposredain na nig ‘objaw pokwitania fizjolo nna uvvalnisjgcege, pt ‘Czynnikie iom stezenia Prowaudzi to do dotlze mode doch enbw. W precbiegu pokwitania borg zatemt dial rave ostodke anigdzy 1 srddmos wis, jak np. nigi hipokesnapa, jadro migdalowate, wyninslosé posrednia | inne wigkszenia masy ciala, w tym ilasei tkanki luszezowec, ina 6) i¢ do weniceenia czynnose) jajnikow uraz pruxlukej estieSigg | 4a] | ox =F) =ePilgrim we wegen puluscovie gine — | sms | x20 ye. 3. Prccgy provbiegokeespokwitnin iowergt vy Komorewski nj. Niewyjasniona jest jeszeze rola seyszynki, Wiadomo tylko, 2¢ melatonina ilowny hormon szyszynki- wplywa na dojezewanie pleiowe. Szyszynka reguluje reakeje orggaiizmu na Swiatlo, pray czynt jastuse zmnicjsza, a clemnose awiy fesua stgaenhos melatonin. Wplywa to na regulacje 1 utrayrnywanie rytmu dobo- wweyo. Jedijakze malatonina hamuje w2w6) gonad. 1m elementem dojreewanin pleiowego jest powstanic ukladw wapékzalenosei i wspdldzialan podlwagGrzem, przysadka i gonadarni, Cyl ukulem spragzenia zivrotieyo. Jeyo mechanizm polega na tym, 2e dostate canie wysokic stezenia harmonow we kiwi, praukowanyeh przez gruczaly pod poreadlkowane (ira, jajniki), wpywaa ha achowanie sig podweg6 ran i praysadki, Zlbyt niskie natomiast s jem de ich aktywnose, nt Siena sig dziatalnose’ gonad a tym samym do prudukeji estosteronn czy estro sendw. 28 oles Zar jp > kona wiézgowa ict rt avon + = wrmiostase [wou amor, ( vonwastnze | | {gonadoiboy)_ . Ercan _fg] = i gh oe + ACTH * kom ienistoitekalne (pee | "|= TTL + honk’ Sertolego * kownink’ Loydiga (testo chery Graafa ~estrageny) = exon, ibn, bina [citko z6lte ~ progesteron) ‘cmaavornore0r ‘wigs tostostson) ul etek: kom jjowa SH kt plemnik a proktyna (LTH) — guczol piersiony Aye, 4 Unt spgioh evo W ddeialaniu tego mechanizmw wystepuia spragenia zivrotne dodatnie i wie nine, ich wplyw mode zachodzie na drodze petli dugie} (pod wegorae-gonacy] Tub pot othe} (poudwexirze-przysadka). Objawia sie to wytworzeniem pul sueyjnego charakteru wyxlziclania gonadotropin, w niiejsce wydziclania ton nego, jakie me migjsee preed pokwitaniem, Integrujacy roly w tym procesie Spelnia kora mozgowa. Ksztaltowanie sig ubladu spragen awrotnych schematy ‘cate preedstawiono na ryeinie 4 ‘Zeocumienic, jakie elementy skladaja sig na strukturg te) asi i jake ksztaltja sig ich funkeje, wyrdaje sig niechgdne dla rozumienia tych procesdvw. Podweginze to obsear tkanki mézgowej, ti za skrzyowaniem ner ws Kowyeh. feyo komérki [yez sig pracz swoje wypustki’ 2 innymt osrodkami Ww mdexu i preysadkea mezgowa, le2aca w zaglebienin kostnym podstawy ezas7kt, 2wanyin sioultem tureckim. Powstajace w podwegira hormany nazywane #4 ezynnikami_uwalniajqeymi, hormonami awalniaigeymi lub liberynany, tel Azialanie polega na uwolnicniu komaérek trapowych w przysadee, eo pozwala na wyilziclanie 2 je preednicgo plata hormondw pobudzajeyeh dziakanie gruczolive poiporzadkowanych, takich jak tarezyea, naduereza, jaimiki ezy jana, Gruezoty te, stynmlowane przez przysadke, peodukuja wlasne hormony, keGe daialaya na inne naradly i tank docelowe 29at Inna grupahormondvr pez saatkowyeh dai zasadeie hamujqeeyo prayrsadkg czy tw inne erueznly. Takte harmony nazywane sq inhib vwplywt Hontiony powstale w podweydrau dostaja sig do gruczolowe| ezysci preysadki sh kewionosnych, stanowiacyeh uklad wrotny podwzkor Odmiennosé sposobow wydzielania yeh hormonsi kobiet (eykliezny] iu am ‘yen [toniezny) jest elektem maskulinizacii podwzx6rza pracz plodowe andro: yeny nadnereza i jader we wezesnych okresach cigéy, Brak eakiego dzialania ww praypadku plodéw Zeviskich umozliwia zachowanie wraaliwose! na dzialanic Dh prachieg dojrzewania istotne s4 uwalniajgee hormony gonadotropowe preysadki, pobudzajace jadra i jajniki do produkeji wlasnyeh hormondw ~ testo steronty, estrogendy i progesteronu., Prolaktyna, kre) uwalnianie odbywa sig na nine} drodze nz pozostalyeh divich hormondw gonadotropowych, dziala pobu: Llzajaco glownie na gruczol piersiowy, Cykliczny sposob wydzielania gonadotre- pin lest 2goxlny 2 pracnmianamn w pycherzyka jajnikowym., Hormony uwalniajace podw2xérea pozwalajg na uwolnienie saereg uopowych hormondw praysadki \Watdd nich wymienié moana tyreoliberyng ~ stymnluje ona yruezal tarczawy do produke tyroniny, kortykoliberyng {CRE} ~ uwalniajea hormon adrenokorty- kotrupowy, pobudzajacy korg nadnescey du produkeji kortyzolu, 1 wicke innych, Praysadka méagowa jest centralnym gruczolem wydziclania wewnyte=nego, keiny steruje wydzielaniem gruczolow podporzadkowanych. Je] tylny plat nie e beeposeatniegi tuizialu w prachiegu dojezewania, Natomiast przedni plat nwiern komérki gruczolowe, kidte sq w stanic produknwaé hormeny, a 2e sdu na charakter ich dzialania nazywane sq hormonanti wupowynti, Boba leaiq.one bowie szereg gruczolow obwadowyeh (podporzqdkowanych), kisre welekcie produkaja wlasne hormony, ate kolet dzialajq na narzydy docelovwe, Do hormonéw topowyeh preysadkd le? m.in, tyrouopina (CTH), kor tykotropina [ACTH), hormon wzrostu ~ somacotropina (GE), a take gonadotro- piny, ¢, folitropina [ESE], lutropina LI} oraz laktotropina, inacze) zwana pro ketyng [LTH]. Ta ostataia dziala gliwenie na graczol sutkowy, en zaznacza sig ef tom mammotrepowym (pobuta rozw5) piers, lakeagennym (pobudza produ cjg i wydalanie mileksl} oraz galaktopoetyeznym colakeyna wywiera rowniez szereg innych wplywéw, guys teceptory tego bor int znajduja sig w wielu aarzadach, m.in, w watrobie i tkance limlacyezne}, okt teyo hormonu ni jest jeszeze w pelni wyiasniona. Zarowno nadmiar, jak i niedobor prolaktyny zaburza szcreg pracmian w ustroju oraz odbija sig nicko- reystnie na dojezewaniw i prechiegw eyklw miesigezkowego, Deialanie foliteopiny (FSH) skicrowane jest glwnie na pobudzenie jajnikea do produkejé estrogendw i zabezpieczenie warastania i dojrzewania komnditkt jajo- we). U mezczyan pobuulza ona komarki nablonka plemaikotworczego do pre amian i rozwoju plemnikew. Dvialanie lutrnpiny (LF) = harmon bn daeniedo peknigeia dojrzalego pecherzyks jeuriacegn — wplywa na. doprowa: i ekespulsji komork’ jajowe), co 30 wynda sig. gwaltmenym werostem styzenia tego hormony we krwi, oraz eywolania luteinizacjiw pglenigtym pecherzyku i rozwoju cialka 2éltepo, produ favinecesr piogesteron, U mezezyzn lutsopina |LII) pobudza komorld sréd: migeszowe Leydiga do prodluke}i testosteronu, vo zapewnia rozw4) i dojezewanie amorek s2eregn plemnikotworezego_ (spermatogonie-spermatocyty-sperma- ‘aly-plemnik. (Watto wspomnieg, 2e eykl rozwoju plemnika ~ od konnirki pier jwotne) ~spermatogonii do plemnila - eewa 70 dai 4). Ponaulto wywiera wplyw hha wiele proceséw i zachowai zartiwno mexayen, jak i kobiet, fest podstawa po- twstawania taw. meskiexo behawioru, Wzrastaace stgzenia hormondw produko- tmrmyeh prez gonady |eestosteronu 1 ehlopcow, estroendw i progesterornt Ui daivwezat} determinuija uzyskanie odpowiednich ila plei ecch somatycznych, jak rownici ksetaltowanie sig psyehicanyeh i spolecenych eachowa, charaktery: sycenye dla mezczyen i kobiet ‘Menarche, a kc dojrzewanic u chlopebw zalez ud wielu wznorakich ezyn- nikow ~ rodzinnych, genetycznych, srodowiskowych, odzywiania i Klimatu Wenacznyms odsetkat dojr: myn czasic, co «ich matek, Istotng informacja adnusnie ezasu wystapier uuin jest wick matki dla urnxlzenia edki. Daieweagta wrodzo: ne 2 lat injec’ w wicku 20-35 lat, przy wizniey wicku to died co najninie| 3 lata (starsey ojeiee) dojreewaia wezesnic), wykazuja b Alzic} harmonijny przchieg (exo procest, s3 wyzsze i maja wigkse mase Najpéanie} dojrzewajq deiewczeta urodzone 2 matck ponie) 20, roku 2ycia. Panto prachieg tex0 okrest jest u nich bardzie} rozclwiany. WsHdd polski dsieweeat naenorche praypada sreinio i 1 ok aye, 20 chyleniem dwoe eenych od mivjsea za Imiesckania. (wie rake 2ycia, srodowiska # odzywiania. Wplyw coynnilsinw genceyt wisele zasadniczy, jednak elementy paragenc ew eytoplazmie komorki jajowe), may niewalpliwy wplyw na ramient, upodobania, nawyki, zdolnoset itp. _ w tym samym stopni eo od2ywiente i tryb lowieka. Wysoka teniperati wwajqeyeh dziewezqt menarelie pojawia sig w tym s- sea, rete na gospodta obniga zapotreebova- 1/3 tego, caego potrze~ buja w temperaturze 18°C. Wahania temperatury zivigkszajq wytzielanie kor ykoerpiny (ACTH), €0 pobudza korg nadnerezy do produkeji kortyzolu, a to opbznia dojreewanie, chocia powoduje pracrost jainikow, Dynamiczny r02w6) w okresie dejracwania prachicga na ogsl w warunkach zine) chwieinose rownowagi energetycenei, iginlogiczne) i psychologiczne| Towarzyszy tern labilnnsé nastroju, haw mnie na szerey chordb, w tym skomych, alergicanyeh, zapalenie pluc i abnizenie ogGlne| adporose organiz- Objawy zwiqzane z zachodz preykre. Thliwosé, obrzn :ymi praemianami nierzadko exlezuwane sa si, prevdluzajqee sig krwawie 31sinelokgs erste rl cen, viezyrabnoseig tuchow, zamkuami rys6w tare Proctost ambieji, a rwnaczesinie niemoznose ich spelnienia staja sig powodem iia prohlemy natury wychowaweze}. Pojawia)a sig nowe huadce, wamozona weadliwose lub nasilenie wraaliwosei niektérych osrodk6w wochomézgowia, Pexhiyzszony poziom androgendw, W2r0st sa pigé, awlaszeza na pol seksualnym, i dazenic do ich zaspokojenia, prey towa ayszqeym poczucin pewne} niezaleznnsel, jest c2estymn powoddem niezadowole hin inwstraji, Zmicnosel stgeeh hormpnow towarzyszy Wwerost wineliwosel ra substaneje wabne ~ feromony. Sq to niezwykle substanje, O ile hormony sterat lowe prawie wsaystkich gattnkéw sq podobne i dzialnja wewnatrz straju aso pnika, « tyle feromony dziaaig poza ustrojem i specyliczne dla kaclego osob- nia w nosei do 10 ries sprawnosel frustracj, a takze sta mdizyowin, postgpem dojrzewania ezlowieka pojawia sig i dojrzewain jego zdol- modu. Picrwsze eykle migsiqezkowe deiewezat 2 rexully bywaje hieplodne, ho sa jednolazowe, Cigde zaarzaja sig sporadyeznic. U chlopedw pro- dukeja plemnikiw rospoezyna sit: we wozesne) f jawieniem sig owlosienia lonowego. Zatem eblopiet realusé biologicens, moze zostaé ojeem, Niekt6 to waiptiwose, bawiern abecnosé plemnikow w ejakulacie nie dawo ‘alolnose! do zaplextnienia, se pokwitanis, c=esto prac! po 1 oj ¥y androlodey poddaia to h Uwzuledniajge sekwencje pojawiania sig cech dojrzewania pleiowegn, wy nia sig hapecarzwaju pietsi telache), faze rozwoju ewlasienia lonowego (pubar Che) okeginasilenia aktywnosei hormondw kory nadnercza, charakeeryaujaey sig nasileniem epiandrostendion i jego siarczanu DEAS (laze ade arche}, Zalarzenia ce popracdzaja wystapicnic ubjawow dul fay yomadarche, Sekwencje tyeh zinian i objawy nic sawsce sy harmonijne, 1 w swoim przctiegu micwaja sane musilenic W okresie gonadache najwytazniejsze zmiany zachodza w obrebie narzade ruxhneyo, choeine dotyeza calegn usteaju, Sacaeyolng zmiennose objawéw obser wuje sig w pracbieg cyklu miesiqezkowego. Po wystapienin pierwsze) miesigecki uklad rozrodeey dziewezyny dojrzcwa iw dalvavm ciaguy, 4 ezgstosé cykli owulaeyjnyeh wrasta do okolo 90%, Zwiqzane to jest 2e stopniowo zwigkszajqeyin sig stgzeniem FSH we warostowe) fzie cyl mivsiaczkowexo oF ron w fazie luteal) (Opisane w tyr rozaziale procesy datycza dojrzewania i pokwitanin w normal: nych warunkach, Spotykamy sig jednak z przedwezesnym i opsznionyen dojrze- iwaniem pleiowym. Za preedwezesne uwaea sig pojawienie si ie dyeia u dziewezynek i 10. a chlopeow. Nalezy jed entow w ego prechiegn, bowviem ad Kat abserwuje sig tendeneie do stopniowege bnizania sig wieku wystapienia picrwsze) uniesigezki, Treeba tei: wiedzieé, 2 Imademy micé do czymienia 2 preypadiden rackomego preedweaesnego pokwits hia, Réeniea polega na tym, 2e pracdwezesne ezekome pokwitanic wywolwe prayspieszenie pojawianta sy drugorzgunych cech plciowyeh, lecz nie powoduje wania gonad, e2ytl bjaw6w pokwitania praed 8. ro ‘uwaaednie-wiele ele 32, powigkszenia gonad, nie docho rem pezysadkargorandy. Najezestsza prayezyn jest patologia nadnerezy, harmo amie eaynne euzy ater Tub jajnikiw. Praedwezesny razw0} ,paczka” piersiowe ‘eagsto pojawia sig po powodzie, w wynik dzialania hormondw maki. fezel reecpurje samoistnie, a uttzymufe sig prac kilka lat, nal Towa jogo dalszy pezebieg ‘Opéénione pokwitanie trudno zileliniowac, 2 wag na ena a wikt, w kidnym pawinno normalnie sig rozpoczyé. Prayjela sig unvazaé,2e jeacl ae rokw 2yeia brak jest objawéw pokwitania, to nalezy przeprowadzié yrunto. cone barkania t szukae przyceyny, eho treeba pamigtae, 2e caste ma to warn awania todzinne lub moze byé zwvigzane = zaburzeniani sn Zacowno opéignione, jak i przedwezesne dojrzewanie moze mieé pewne kon- sekweneje natuty osobiste| i spaleczne). Pojawiajee sie problemy stanowig bo- vie ezesto odbicie uznawanych norm oraz oczekiwai spolecznych, a nie wiznic 1.2. Okres dojrzalogci pleiowe} Okxes lojrzaloseipleiowel w kobiety charaleryze si wystepowaniem cyt conyeh krwavie mitsigcckowyeh, Dlugost figjologicanega eyklu wala sig od 26 {io 6 day Stednio 28-30 cu, w prechieys kiGrego (okolo polowy) dachealsi do ola ‘W zaleznosei onl stgienia we krwi hormanéw wupowyeh preysadki mszgowe) (PSH, LH), stgdenia hormondyy stewidowych jajnika festrogendyy, progesters nul, weeliwose narzqdéw i ckanek docelowych, obserwuje sig rézne objawy. Sacsegilnie 59 one zaznaczone w obrgbie pochwy, kanali szyjki macicy, shuziw Fei maciey i jajnika, Zmsiany te dotyeeq riwnies proceséw metabolicanych i ener sgetycanych, co wyraéa sig werostem podstawowe) cieploty ciala, Ktory uwarun owany jest reakeja podwzgrenweyo asrodka termoregulacyi, w odpawieds na xlwy2szony poziom pingesteronu w surowiey kewl “Zanicnne stezenia hormondw w surowiey krwi se wykarzysty ane jako mar kery diagnostyeene w szeregu 2aburzen hormonalnych, a takée w leczenie nieplednosei W pratbiegn normalne o> cyl miesi Keith ta Picrwsza z nieh jest faza warastowa, w keGre) rozwijaja sig, eozrastaja 1 dojese jw jajniku pecherzyki zawierajqee picrwotna, komorke jajow (ovcyt), ote ‘czong kilkoma warstwami komérek ziacnistyeh, komdrkaint oslanki pecherayka ‘Roinirkam wngki pycherzyka, PSH (lalitropina) pobuddza komérki ziarnisce do produc} estrogendw i aromatazy, i. enzymnu, ktory wykurzystuje jajnikowe ary Lrogeny « komwertije je do estrogendw, a Laleée uveriwia kamérki kane jai a a dzialanie hormonu luteinizujqeees (LEI. Werastajqey pociom este Ww jainileu prowad2i ~ na drodze spragienia zwiotnege — do obny cowego wyrenia § a3nero ciniznqeego. Dose inupiny, co prayexynia sig do wanste staenia horinonn | ryhki w2rost LH ve surowiey krwi jest sygaalem dojraewania komorki jajowe), 1 ie] wyrzut [Lzw. pik LI) 0 edna dobg popreedza proves jajecckowania. Syners iiyeane wspdldzialanie PSH i LH doprowadza do szybkieyo wzrostu pecherzyka Graal i prostaglandyn, eo powoduie jego pgknigeie i ekspulsig kemorls jj0we) jajeczkowania, Korndrka jajowa 2ostaje prechwycona, wraz ze wzx6rkiom ja yin, nracejajowod, galzie mere dojée ln jl spotkania x plemnilcienn i zaploxt Raza przede i 0 asainiowym czasic jego uwania, W te) fazic dochod Ww skeladzie j wlaseiwostciach shrew sayikowegu ~ staje sig on preepuszeealny dla plemnikow. Niektore kobiety odezewaja w tym dni krétkotrwaly bol w pod: hraiszu, wskaznjacy na wystapienie owulagj, W jajniku, w miejseu peknigtego pocherzyka, ruzwila sig cialke délte miesiqczkowe, Ktare zicayna produkowae werastajqee ilose’ progesteromn, gdyz ma on zabezpieczyé i umoaliwié nidacky aaplodnione) komorks jajowe). Rozpoczyna sig fa a eyklu, z hide} 618-24. dziei} nazwano wezesna faza lutcaln sauje si ona wy hiem prngesterornt, rozieaniong migSnidwk + zmniejscona Weel 114. diem eyklu, pray ja obejmuje czas mvigday 11 do istotnyeh znian salon ste oj @ uz szvaKowy Ciggtiwose Syston ue . J aS Ho she Kastan Pie panrock cyTOHORMON HE om EE rooms aoe Gh 6 Ngee DDN CYKLU MESIACZKOWEGO tty. 5. Cystine, bilogicane nasty eldriaya poiwagirzove-grysadkow anikonye st swosela macicy wijajacel Sig iv cykl mniesiczkawego rozpoczyna sig pana fazaTlutealna, Jest nie dosalo do zaplodnienia, zaczynaja sic procesy wste pene. Zanikais naceynka krwionesne w shizdwee maciey, komdrki shyzowki ma Gey ulegiia martwiey, obniga sig poziom progesteroma we kiwi. W miejscu Gialka Zoltego powstaje cialko bialawe ~blizna po praebytym jajeczkowanitt, Na stepnie rozpo Komérki shizowki maciey, a zanstaig w wyniku skureziw wydalone sj na zewngtrz Jest to krwawienie micsiqezkowe, zwane inacze} miesiqezka, pray caym pierwszy tego krwawienia jest pienwszyn dniem nastgpmexo eyklu, Obserwowane snviany w prachiegw eyklu miesiqezkowege obracuje ble ryek Okres przekwitania ° miesigcenepo, wyninsi przynajmnie} 6 miesigey. Oznacza ona x0 kewawienia reestanie miesiqezkowania maze nasty ie mowimy, jeacl czas, jaki uplynal od ost nego krwawiers pi w wyatk ‘# uperacié narzjuis rodnego i pozbawienia knbiety jainikiw © samoistnego Zaprzestania miesiqezkowania w wyniku sta ‘nizmu i stopniowegn w) ks hie rozwojn pecherzykow jajnikowyeh (pgcherayleiwe Craafa) wyraza sky zmniejszaniem, a nastgpnie ealkowitym brakiem hormondw jajnikawych progesteronu j estrogendw; © nieprawidlowose! funkejonowania osi podwendrze-praysadka, jai Jhlona sluzowa maciey, ma to mie)sce w taw. zespole torbielowatych ja nik; «© intensywnego odchuxlzania sig dojrzewajacyeh dziewezat; dochodei wow. ‘cans do indlowstacur psychiceneyo, co réwniee manifestuje sig ustaniem imiesiqezkowania, © pracdwezesnego wygaszania czynnosei jajuikéw; brak segulamych tub \Wwogéle brak krwawies miesigeznych od pokwitania, a w kobiet praed 40, rokiem Zycia, mode mie inne wspailistniejqee przyczyny, © dzialania sacregu Tekiw — lekdw powodujacyeh zwigkszenie wydzielani brolaktyny, lekéw preceiwpsychotyeznych (talkie jak pochodne fenotitzy ny, haloperidela, udjeyklicane leki praceiwiepresyjne), lekOw obni Zajaeyeh cisnienic krwi (rezerpina, metylodepa), przeciwigkowych oraz innych (lakich jak metyloklopramid, opiaty, barbiturany, estngeny); cingy. iesigezkowego. Zapeielgguinsty we wpe cosy polocnitovie tol Pozamenopaucalne preyezyny dluscego niz 6 micsigcy braku krwawien mic kowych dotyezy okolo 21% kobiet, Dlatego pielggniarka/petogna powinna wiedieg, uric kierowaé pacjentki, ktire zglaszaja taki probe ‘Wystapienie menopauzy przypada na okres migizy 45. a 55. rokiem Zycia ke biety. Jednakse czasansi, na kilka hac przed menopauza, pojawiaja sie pewne dale liwosei zwigzane ze stopniowo narastajgeym niedoborem Zeriskieh hormondw jajnikowych, elownie progesteronu, Okees ten, przed i po menupauizie, nazywa: hy jest klimakterium = w jgeyku geeckin klimakterium oznacea soczcble drabi: ny, a jego polskim odpowiednikiem jest ,preekwitanie™ Weym e; pocayina sig proces starzenia, kuory jesli nie jest leczony, postepaje banlzo sic obnia sig hormonalna i zaniks rozrodeza furnkeja jajnika, Roz ko. Pracz kdagsakterium rozumiemy wie rcciagnigty w ceasie proces stopniowe go zanikarby caynnosei jajuikow. Jesaeze vit poceqtlur XX wieku praccigtny kresie 45°50 lat, Pad kaniee tego wiekw wylluzyl sig prawie do 80 lat Jesli p ponad 30 It ‘czasu moze bye 1s 2yeia kobiee zamykal sig w ea micmy, Ze menopauza w Polsce wystepufe w wicku 5-55 Int, to vein Kobiet przypada po menopauzie. Praynajmanie| polowa texo keywnym olresem ich Zyeia, bowiem jest to czas, w ktorym ko- biety dysponug znacznymi zasobay {i wolneyo east stajacy niedobor hormnondw jajnikawych prowadzi do pojawienia sig secre leglinosei, powodujqeyeh znaczny dyskomfort. W awalezanit tyel dolegliwosei potrechna jest pomoe, bowvien sama natura nie jest w stanic ich wyrdwnaé. Na podstawvie doswiadezenia i obscrwacji duze) ilosei kobiet, klére preebyly meno- pau, mana praewidywae kierunek i nasilenie sig pewaych objawow ‘wystapienie niektoryeh chorsb, Niektdre kobiety oktes ten preechodzs bez specjaluych dutegliwose, inne na tomiast peezywaja go bardze burzliwie, Nasilenie objawow i rod2aj schorzert wynika 2 konstytueji asobnicae), przestanek rodzinnych, pre giceno-polodnicze, jak rowniez ogolnyel warunkow 2yeia, Kobiety z wyraznynti oznakami hirsutyznnn, otyloset, pray male} osei ginekolo- ilivosci, bolesnoseia i obremicnient piersi, caeseie) zapadaiq_ na eukrayeg 1 choroby metaboliczne. Ziniany nowatsworowe sluziwki macicy ezgseie} spotyka sig uw ko bit z praedludajqeym sig oraz nieregularnie wystepujqcymt plamieniamt i kr W preypadkach, w ktorych stwicrdza sig suzowatosei w piersincl, wy teieling o mleczne-bialej lub kewiste; barwie i podwy::scony poziom prolaklyny we kewi, naledy dokonae slerupulite) diagnostyle w kierunkur raka piersi ~ wy- konaé mammografig, sonogralig sutks, badanie mikruskapowe material biop- lycantego. Zmnaiany mastopatyezne nie sq stanem precdrakowym, jednakce wokolo 10% maskuia amiany nowoeworowe piers Domimujqeym estrogenem «1 mlodych kobiet jest estradiol, as w wielew pomenopauzalaym dominuje estron, kidry odgeywa nieco ini role niz estradiol Zrownowazone wydiclanic hormondw jajaikowych ywarantuje korzystny wplyw sia psychike, lad keagenis, scree, shovg, hosei i metabolize koundrkeo 36 sls plodiog Roity wy. Zachowinnie tc} wwenowagi hormonalne} wystepuie w okresic okolomeno. pauzalnysn, co powoduje wystapienie saeregu dole 1 choroh, iwase’ i sprzyia rozwojowi za u kobiet seczuplych, dachoddei np. clo zanikowego zapalenia pochwy i pgcheres moczowego. W wyniku niedoboru estrogendw, Kilka ae po vausie skGra i blona sluzowa pochwy staja sig ciehsze, malo elastyczne, iniejza sig takze ilosé Sluzu szyikowego, w pochwie wystgpuje uezucie suche: ful, skdonnose do otaré, a przez to do bolesnych odezue podezas stostun kaw pleiv: wwyeh. Jelnyny 2 najwesesnigjszych objawéw menopauzaliyel sy ta, wary, caylt uecueie yortea, pojawiaigee sig w wyniku rozszerzenia sig naczyh kewionosnych yi, Karka, piersi, Powoduje to naming patliwnse skéry, Klopoty ze sn Dublae zmgezenie, zle samopnezucie | obnizenie aktywnaser (Objawy zanikowe w obrebie cewki moczowe) i pgcherza prayezyniaja sig do 2 veiw kontrolowaniy addawania moczu, czgstych zapalen pecherza. ‘Trudi: Uutraymaniem moczu krepuia kobiety, byway przyezyna unikania kona: bu tow, nawet rodzinnych, Objawy wypadowe pokawiaia 00% kobiet w tym wieku, a 30% zen ocenia je jako cigkie, Zaburzenia w iloseiowe) i jakoseiowe} yospodarce hhormmonalne) prowadza do usekodzenia komirek nerwowyeh, eo awigksza 1yzy- ko wystapienia choraby Alzheimera, Innym powiklanient w tym okreste sq zabw nia gospodarki wapniowo-fosforowe), Prawidlowy poziom estradiolu sprevia nienit kosei i koseintworcenint, Przy niedoborze estragen6w nasila sig akty wnoé osteoklastow i ,gubienie” wapnia, eo sprayja powslawaniut osteoporacy’ kolo 80% kobiet ze “lamaniami kxggostupa i zwyrodnieniami stawow bivaro- ‘wyeh wymaya zabiegiw operacyinyel | wieloletnie| rehabilitaeji. Najpawaéaier wokalo 8: S2yin zagraceniem 2ycia kobiet sq schorzenia miazHyeuwe naezyih krwinnos. rych, Lectenic, majace na celts kagodzenie Iub calkowite zniesienie doleylivosei okresn klimakterium, poleg mu stosowanin hormonalue) terapit zasteneze) (HITZ). Wykorzystuje sig w mien * estroxeny naturalne; + estrogeny skoniugowane ~ mies srebnych klaczy, » fitnestrogeny ~ wyciaet pochexlzenia roslinnexo od Preparaty HITZ, zawierajq komponent gestae ning estragendy zwierzgeyeh 2 moezu ialaniv estrogennyn, ny pochexlne progesteront alho norepiandrosteronu, Wystgpowanie objawow niepozadanych dotyczy okole 10% kobiet stosui yeh FITZ, Wigkszosé kobiet skarzy sig na wealgeia braucha, i powiekeszenie piersi, zvigkszenie apetye, Objawy te poja Wwisig sig preewaenie tylko na poceytl terapii, po czyin zanikaja samuistnic Raadko zachoulzi potrzeba stosowania dodatkawyel lekGw w eels ich likwidas Pojawiaiqee sig w poceatkowymn alkresie planienia i krwawienia but swig ej niepokoju, guy kobiety awykle Iez9 jez roswojem taka. Wyma to przepre ‘nin trnskliveyeh haan diagenastyczayeh, 2 pobraniem materialy biopsyinekept ee pein pi jn wlycanie, Bolesnose, ubranienie } ebecnas weskazywae na zagrocenic rakiem, ale townie wymagt skrupnlatnyeh ada nammografi Hultasonogga fi piers i bacan mikrosknpowyeh materialy biopty concgo). Wyniki badaii naukowyeh doryezace tego zayadnieniat jednozn: ‘wskazula, 2c tyoyko ruzwaju rake piersi wstéd kobiet stosujgeych HITZ jes s2e, niz 0 kobiet nie stosijqeyeh te) texapii Najwigksce zagrazenia zarowia i 2yeia kobiet wigee sig churubami serea i na. coy Rrwionosuyeh, Schorzenia ce sq prayezyna Zzondw 45% kobiet w Om ake: Zyvia, posiezas ely rake piersi tylko M%, Niedostrzegany i nienaglasniany, iv] wystepuacy u kobiet w wieku pomenonanzalnyen, fest tak je Tica grubego — w awiqzkste = brakiens ochronnega dzialania estradiol na to elit. Datyehezasowe wyniki wskazuja, See ponad 50% spada c2gstose wystgpowania tej choroby wardd kobict stoswigeyeh HZ, a panadto je} pracbieg jest znacenic lagoulnierszy. ‘sq dhva spusoby stosowania lekGw HITZ. Kobietom miesiqezkuiacym zakeea ‘yimowanie preparatiw eyklicenie, zachowniae kilkudniowa preeray mig tizy ich preyimowaniem, Taki sposoh jest korzystnicjszy dla kobiet w akcresie raed menopasiza, Wiele kobiet uwarza bowiem, 2e wystepowanie krwawien mie- jeckowyeh jest wyrazem ich mlodoéei. Kobiewam niemiesiqezkujqeynn zale sig preparaty terapii eiggle, nie wywolujace krwawien Wybvirdrogi stosowania preparats HTZ powinien nie pacjentki 1 fei stan zitowotny, Leki te moga bye © dostnie ~ w postaci tabletck; © praceskornie ~ w postaci plastriw, 2 2 ddomiesniowo —w formic zastrzykow; cawsze uweuledning 2yc2e- ‘© poudskomiv jako implanty, ezyli lke wszywane pod! shone, 2» dopochwowa —w pasiaci globulek, kremow. W upravowaniu sa jeszeze preparaty, kldre moana bedzie stosowaé np. dros, wesiewng lub donosowo. W preypadiar odezuwania suchosei w pochwie albo 1w stanach tzw. suchego zapalenia pochwy podawane sa hormony dzialajace lo kalnie i zawietajace tylko estradiol ‘Wprowaclzenie do tetapii klimakterium lekow hormanalne) terapii zastgpe2e) poawolilo kobiciom na banzie} satysfakcjunujaee Zycie w tym okresie oraz na imnikenigcie wicks niesecayse | chordb, Warto (ez wiedzieg, ae HTZ mona rozpo- hac i stasowae w kaziym momencie klimakterinm, Nadchodzyee lata niost howe pmpozycje racjonalne i pragmatyczne, uwzgledniajgce werastajaea liczhe potengjalnyeh pacjentek, nakazujqce lekarzom, pielysniarkon i poloznym likw: lacie wszelkich fobii 2 tym zwiqzanyeh i podmintowe trakiowanie kabiet Prockwitanie nie dotyezy wylqcenie kobiet. U mgzczyzn nosi ono n: leopautzy, ktdra definiuje sig jako oles 2yela mezceyzny po pojawienitt sig poste puijeych wea: 2 wiekiom niedobordw hormondw anudrogennyeh, yj. testosterone Fdihydrorestosterann, hormonw werost, a take melatoniny. Needobor tyeh hormondw pawadaje szerey zaburzeni metabolicznych, usposabiajqeyeh do 12 38 Adal 1 + Zane nds ey woju wielt chorih, m.in, miacakiyey naczy krwionosinyeh, cukrzyey tinnych sa ured gospodtarki weslowodanowe} \Wraz 2 wiekiem wa rose yruczol krokowe asta zachorowalnose na raka stercza ilu lagodny prze >. Nastepnie 1020) asteoporozy ~ zaburzen gospodatkt uspenlarki piw, oy vetust rf ehlesterole ‘wystgpuje nadeisniente tet twapniowe-fostorewe; o niskig} xgstosei, C Wiclu mezczyzn obsesyinie wrece preedywa abnigenie sig libido i spadek akty- jynosel seksnalne), gy rakcuja to jako wyra kryzysu osabowosei. Zatem 5 tek hormiondvr androgennych, eh ica 2 zabunzen w jadrach, co ,rewolt Gu” adbywajqca sig na poziomie eentealnego ukladu nerwowexo | szairyeh kon ek jder porazzdraa. Narastajgea Swiadomose nieuchronnego uplywu ezastt slatzuje, 2e mochwosei spelnienia sig sa corse: paniejsze, a nfespelnivne vezcki- Mania wyzwalaja 2achowrania kompensacyine. Pojawiai sig te2 nieprawidlowe Teakeje sytuacyine, co manifestuje sig rozdeaznicniem, dysfunkejanvi trawienny ini, krgzeniowo-sereowymi, ezuciem gorjea, obnizeniem zalolnose! adaptacy)- nyeh do spolecznosei, prackonaniem o swe} niemocy fizyezne}, a psznic| i psy. Chiczne}. Spadek androgendw jadrowyelt 1 nadnerezowych to jedna z istounich yeh praye eg stan | procesu slarser Warost indeksw masy cials, w wyniky otylosei trzewae), prevezedzenie olosienia, spadek sily miginiowe), coraz: readsze wawedy poranne wywoltia Wiviela mezezyanach fristracig i potrzebe sprawdzenia sig z modszymi parte ami. audno jednak dopatracé sic parslelnych praestanek, kidre odpowiadalyhy aeiiskie) menopauizie, Plodnose w mgzezyzn obniza sig tylko nieenacznie, a ko hot konezy sig definitywnie, Korekeja tyeh zaburzet przez substytueje androgendw daje okresowe pewna poprais, ale nie ustiwa calkowicke dolegliwosei, Jednalze terapia u starzejqcych neaeeyen wymaga skrupulatne} i okresowe) kontrol Praed zastosowaniem terapii substytucyine] konieczne jest praeprowadzenie testow obejmujaeych profil lipidéw, slukozy, cisnienia krwi, oanaczeriie pozin~ mit hormondw, a cal ne} zy pomoca wltrasonogralii prazzrektal mniclwo 1 reson 1, Watkin: Seat ince dna, ebannicnn Pingo, 199% Eo 2 Cava Hat allen Gok tne, i 1 nce A, ysl: Doyen pa 3 aio, Wat Sol 4. Shall stadt a, PEW, Wasco 1989 5. Sah A. Ck ye PZ, Warzawe 1985 6. Tamer Mt: Cie at Adee we 2, che 3 Pa Le 1 39Celina Lepecksr-Klsek, 2. OPIEKA NAD KOBIETA, W ROZNYCH FAZACH JEJ ZYCIA 241, Okres pokwitania Okres pokwitania w dziewezat co czas wielu przemian uwarunkowanyeh hor monalnie, kidre moga mie€ dosé gwaltowny eharakter. Nie pozostaje to be ‘wplywt ita ich zachayrania i pojawianie sig réénych problemdw natury osobiste) i spolecene}. Jest to czas ksztaltowania sie osobowosei, zdabywania samevtziel hose, podcimowania wowyeh cadar i rl spolecznyeh oraz saezegilnego intere sowwania sig wlasng asobj, rozwojem samooceny, «akg eainteresowania slerq seksualn clowieka. To czas poszukiwania i wyborw wlasne} drogi 2yciowe konstruowania plandw na prysclosé, kwestionowanis wartose! wenawanych pruce osoby dorosle oraz osiqgniccia niczaleznoset emovjonalne} 0M rexlzivow gta w tym wieku wy: Okres ten exysto okrestany jest jako crudny i dhitego dziewe in wiele wsparei Praygotowanie dziewezynki, jes w ey dostar bow pokonywania pojawiajacych sig trudnosei, nalezy przede wszystkim do mat ki, Pewng role preypisuje sig takze najblidsze) todzinie (up, starsze} sivstrae, uuczycielum i personclowi medycznemu {np. pielggniarce sekolne} exy srodowi skowej). Mlode dziewczyta potrzebujy wyjasnienia wseystkiegn, co je drgczy J niepakoi, a pomoey w te} kwestit oezelenje od asuby, keane) mine lad 4 powie praed menarche, do okresw polswitania, jezenie je) wiedzy na temat fizjologii eyllu miesigezleomegn i spose: 216 tak osobiste problemy, W przygotowaniu mlodych lui de dososlosci sexzegalnie wana jest rodzi 1 zaufania | respektowanie praw dorastajqceco dziveka. W takie} e Uziecko latwiej uczy sig wspoldzialania 2 otwezeniem, samedzielne Sci, niezaleénosei, dzialania z wlasne| inicjacywy i odpawiedlzialnose 2a wlasne ray. W praceiwnym wypadkr popada w konflikty 2 sujbliasaymi, buntaje si i seuka wsparcia w innych os6b, najezeseie} w grupie rOwiesnieze). ‘Fa z koled nie :awsce jest akceptowane przez rdlziedw, rodzi awe konllikty i geoei innynai je scat niebezpiecznymi konsekwencjami (np. sigganiem po papierosy, alkohol, arkotyki, opuszezaniem zajgé lekeyinyeh i Opieke adrowotng nad dorastajqeym deieweagtari sprawuia preede wszyst kim lekarze rudzinné i pielggniarki rodzinne. Wizyta ui ginekologa w tym wicks spowodowana jest najegécie| hantoa kankretnym daleghiwoscianni, ter sr cielska postcx plone {gina wis, 2e towarzysey io} wiele obaw i niepokajiaw. Kunieczie jest wige dobre przyso- rowwatie spokojenie nieletnie), adzielenie je) e2eezow vw tym czasie, Pray tym Asie), Praygotaw tne} praciigee} w gabinecie ginekologicznym, Obs lelgarskiego nie jest potracbia, chyba 2 n bachinia oF pozadanego spe ‘wane jest euchowanie ogromme wstyihr kobieeego, ktory w tym aksesie yea mjaw do zardwno di niatki, jak i do piekggniarkispotoz ‘nose math poxiczas. badanian -wczyina wyraditie sobie teyo 2yezy. Ji niezbednyeh infor abu zachowania sig eat i pos ia sig najbar- Sewarza (o lepsze warunki do rezmowy 0 problemach natury zurowotne} i osobi Tadanie ginckologie wwywiad, bad ra dlotychezas prebyte choroby, milexlociane} sklada sig, podobie jak dorostej kobiety, lei sig i operaciey pracdmiotawe hala axtatkoneych, Opies yeah dor ye dew, shar sy proler,2aki rka do Tek ds } Ch do leer, wie wick menarche, charakterystyke eykhn niiesiqezkowego oraz rvcwo) dr goragdawych eech pleiowyeh; re mowanie lekow, w tym takée srodkéw antykoneepeyinyel ‘miane masy ciala i stosowanie diet edchuukzajacyeh; choroby dziedzic silne przedycia emocjonalne j sixes psychologiezn Dla latwiejszego rozpo: bye potrzehny wywiad = cz Baclanie precdiintowe jest dla kaZalej kebiety, a saczexolnie dl ‘ezyny, najtrudniejszym elementem badania ‘21g. o sprawach intymny aly nawet cowarzys2y temu pewne dozn anie Ib bs reed, i, Jeez oglada i ppamiar w2rastu i masy cial ogg pometrycznych, eena ro2woju drugor owlosienia lonowe, vogladanie ts focena sta nny stant wewngt 2 way a w nim acena budowy cial nie palpacyjne brawehay cewngtrenyeh | wewngtrznych narzydw plefowyeh, nye ny m waiernika pochwowey widaniem palpaeyinynt przez odbytnieg i po hadaniu to: 1h w nicksdrych pr atk, odnognie jej stam zirowwia, a alge praeszlosei nckologiczne), ickologiezneno, Lekar: ali ploiowych lekarz dokonuje popree wlkach mee ted smilode} datew. by ddotyka jejclala, a niekie nia blowe, Slelada sig na nie edowych cech pleinwych, Gj, rzwoRn piers, », badaniem dwurgeznym zestawionym Zadania_pielygniaeki/polozne} polecenie mlodaciane) addania macaw i (jest sa do tego warunki) podsny- cia sig, wokazanie migjsea, w kidrym mae sig rozebrats prygetowanie lotta ginekologicznes infekeyjnych, 1 1 narzed ‘opaernnkow rekawiezek, stodkiw aca! 1 = Zdnvie i plana kobe «6 pomae dziowezynie w polnenin sig na fotelu ginckotogi 2 weykonanie jaloweyo zmywania krocza 2 pnmac lekarzowi podezas badania; ‘emocjonalne wsparcie badane tupewnienic sig, ezy wszystko, co mdwil lel dlohrze zeamiane or wyjasnienie ewentualnic Rodan (aw. badan dodatkowych zalezy od preyezyny zgloszenia sig mlodlocia- hej da ginekolous. Moga to by€ badania laboratoryine (eytologiczne, mikrobinlo- , parazytologicene}, ultasonograliczne, psychologicene ostale prez mlodociana istnialych watpliwuse, sicene, bakteriologics F seksuologicsne, Kaela wizyta nastolatki w gabinecie ginckologieznym jest doskonaly akazia aia Tekaraa 1 pielggniarkipolozne) da pos: zy o figjologicanyna fmuchiegt eyklu niiesiqezkowegn, znaczeni prowadzenia samoobserwac)i tree traci hia} eachodqeyeh w nim zmian ore @ 2yciu scksualaym i'w miarg potrzeby (jezeli podjgls jue. wspél2ycie pleiowe, wkrotte zamierza to ié hub jest (ym zainteresowana) a sposobach zapobiegadlin ekjéy. Dubrae jest, jesli ma co charake ie} | 2yezliwe} namowy, undaslwrinjace} dziew nie pytan, a odpowiedzi na nic sq sruzuniale, wyeaerpuqee i {elne, Komentuiae je) wypowiet: unikaé ocen. ‘Takie postnowa: nie personel medycznego ma korzystny wplyw na dalsza zglaszalnogé mlodo: cine} do ginekologs Na zakoniezeniv informacyjna lub in aexlej wizyty dobree jest wngcayt mlodej pacjentee broszanrg 1e materialy dotyezqce interesujaeyeh ja 2a 2.2. Okres dojrzalosci plciowe} Opickg nad zdrawiens kobiety w wiekw dojrzalym sprawuie © Iekarz poluznikeginekuloy © pielegniarka/polozna peacujaca w porachni K lub w kavadym innym gabine cic ginckologicenym; © ppiclegnintka i polodna srodowiskowa Do ich zudar nalezy prowadzenie deialatt promocyinych, profilakeyeznych, le- ‘ceniceyel i tehabilitaeyinye, przy caym najwigkszy nacisk powintien by¢ polazo- fy na pierwsze te da elementy.Jest to zgndne ze wspolezesnymi trendami wmeiycynie swiatowg} i zaleceniami Swiatowe} Onanizacji Zalrowia [WHO} o zapobieganie roznynt chorobos navade rudnego, np. nowotworon, stanom zapalnys, zaburzeniom statyki tz burzeiniom eykit miesiaczkoweRo; npréi tego ~ nieplodinase’ malzenskic} im pomyshicmu zakoniczeniu cigzy. Jeclnak aby pezynosila pozadany skutek, kon jest aktywaa postiwa samych kobiet. Dlatego zadaniem pielggniarek. i poloznych jest mohilizowanie i zachgeanie ieh do rexularnego kontrolowania stan swojego narzidu rodeo uw ginekalogg. Drofilakeyka w poloznictwie i ginekoloy 43lees se wspeecenuyin colonic gin Kazda kobicta w wieku dajraatym powinna zayené sig na wicyty profilaktyes ne di ginekaloga przynajmnie) raz w roku, zawsze bezpostednio po zakosiezeni krwawienia miesigesnego. Haitwiejsze jest wowezas badani lekarskic, a kobieta odlezuwa mnicjszy dyskomtort, Wizyty profilaktyczne to takie, ktorych powe: tiem jest wyleznie chye sprawdzenia stanu dloboru stalks antykoncepeyjueye, rozpoznan’ wewigeku 2 praedludaniem sig krwayien miesia ae daja dl xo wykye W prafilaktyee, w tym aki girelulogiczne, wyrdania sig rzy fx zich to tew. prafilaktyka picrwotna, do ktore} nalezy: ‘© potggowanie zdrowia kobiet i mezezyzn poprzez dzialalnwsé personel medyeznego [ylownie piclegniarek i poloznych) w zakresie oswiaty adr Wwotnei, wychowania seksttalnego, poradnictwa praedmalieiiskiego i bar ait okresowyeh; © specyliczns ochrona vojego natzaxlu vodnege, a tie np. aay czy zasiggmiecia porady owyeh, $9 one 0 ¢yle wine, 1e mobliyosei wezesik ia i podigeia leezeni rowia, wyrtéaiqea sig. stosowaniem szezepiet ochronnych ora: popularyzacjg zasad higieny usobistej, otoczenia, pracy i urzqdzen sanitarnyeh, a caleze zwalezanie niesprayiajaeyeh zlrowiu p wyezajen i nalogiy, 12 wezesne wykrywanie i leezenie clurd, wykonywanie baat di nych oraz proceiwdzialanie rozpowszechnianin sig chard zk: Profilaktyka drugie) facy, inaezei znpobieganie we6rne, to leezenie cheryeh we wezesnyn oktesie zachorowania, kudregu celem jest przcciwdzialanie rozwojowi choruby, przez te zapobieganie uiesprawnose), niezdolnasel j praedwezesic) Smierci, Preyklacen takich deialait w ginekologgi jest leezeniie stand zap rch areal vodnego kobiety Treecia za profilaktyki dotye awansowanym stadium choroby, uu ktdrych doszlo do ograniezenia bad2 utraty niektorych funkeji organizmu, Vo- 1 je) sku ‘wizyty « ginekologs kobieta powinna sniee wykonane klinivene bad hie piersi, przy czynt mode to zrubié leks: lub specjalnie praygotowana do tego pielegniarka/polozna, Oprées tego, zadhaniem piclgxniarek i polozuyeh jest infor innawanie pacjentek o celu, zasadach i technice wykonywania samobaclania piersi ‘ona praktyezne jej nauczanie Samobadanie piers, inacze) samokontrole, powinsia wykanywat kala kobie ta powyie) 20, roku Zycia, regularnic co miesiye, bezpusrednio po zakoriczenitt nwawientia miesigeznego. Pietsi w tym czasie sa w okresie ,spokoju" hormonale o, a tytn samynt nie s4 obrantiale i wrasliwe na dotyk. Kobiety po menopauzie ist powinny wybraé jeden dzien w miesiqeu i proeprowadeaé to badanie ZAWSZE LENO SAN ‘echnika samobadania piersi sklada six = dwoch ease, © ogladania, ktGre ma na eelu poszukiwanie emian skérnych; zanvian w piersiaels Badanie to wykonuje sig w pozye}i stojsee) i lezqee}. Stojae preed lustrem, ko- bicca olga swoje pietsi, trzytinaiae gee Jega ona na dageniu do zmniejszes Ma adel | + Zum ye. 6 alti ies w ny poxyeach © wadlu tala f# tunasate je w Bou {= miocno wspierajqe na biodtach (rye. 6] W to cegéed badania Kobicta aiwraca wiwagy ua ziuiang ksztaltu i potozenia picts, stan brodawki suckowe) (zmarscczenia, weiggnigea, zabarwienie skory] Pewentualna wyzieling 2 piersi (surowiex lub krwawa). W dalszc} kolejnosei nasi [ewe ramig ku gérze | za pamoca opuszek paledw prawe] dloni kontrolujc Tews piers, uciskajae male, pokrywajqce sig ezgéciowo obszary (wielkose! male) monet}, dzielge je na Kola, linie i Kliny [rye. 7), Prey tym: fe kala ~ 2aczyna badkaé od 2ewngtranego bracut piersi, preesuwajae palve nny, aataczajqe cotae ta mniejsze ake zblizajqe sig ‘Jo brodawki piersiowe) fo finie — rozpaczynajge od badania dolu pachoweso, pracsuwaiae palee powoli w spasob or ilymi uchami do obszaru ponize} picrsi, a nastepnie w ten sam spust eu gorze i pontawnie, a obe)mie eala piers, ‘ye 7. Voc tin payne vite