PTP Rokovi Sa Odgovorima

TEHNOLOŠKI POSTUPCI
2018 - PITANJA I ODGOVORI
HARIS SMAJLOVIĆ V1
TEHNOLOŠKI POSTUPCI - V1
Spisak pitanja prva parcijala:
*12. 04. 2018. prva parcijala
1. Na šta se odnosi stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog procesa? 0.5b
2. Koji utjecajni faktori na strukturu tehnološkog procesa?
3. Izvršiti podjelu tehnoloških baza?
4. Šta je optimalni pripremak sa aspekta projektovanja tehnološkog procesa?
5. Sistem analize proizvoda - uopšteno?
6. Izbor tehnoloških baza?
7. Postupak izbora početnog materijala?
8. Metode rješavanja mjernih nizova?
9. Dodatci za obradu?
*14.06.2018 junski rok
1. Koja je svrha definisanja dodataka za obradu? 0.5 b
2. Izvršiti podjelu baza prema funkciji?
3. Šta podrazumijeva provođenje ekonomske analize pri izboru polaznog oblika materijala?
4. Stepen iskorištenja materijala kod površinskih pripremaka?
5. Podjela proizvodnih tehnologija prema DIN 8580 ? 1b
6. Stepen detaljnosti projektovanja TP?
7. Određivanje dodataka za obradu?
8. Metode rješavanja mjernih nizova ? *
9. Tehnološke baze?
* 05.07.2018 julski rok
1. Definirati pojam tehnološkog sistema?
2. Koja je svrha/namjena sistema analize proizvoda?
3. Šta predstavlja stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog postupka?
4. Koje uslove treba da zadovolje tehnološke baze?
5. Konstruktivna analiza?
6. Sistemi projektovanja tehnoloških postupaka?
7. Segmenti tehnoloških procesa?
2
8. Podloge za projektovanje tehnoloških postupaka?
9. Mjerni nizovi?
TEST 1 12.04.2016
1. Koje zadatke obuhvata realizacija aktivnosti u pripremi proizvodnje?
2. Definirati pojam projektovanja tehnološkog procesa?
3. Nabrojati osnovne segmente tehnološkog procesa?
4. Šta je potrebno uraditi da bi izradak bio totalno baziran?
5. Konstruktivna analiza crteža?
7. Struktura tehnološkog postupka i uticajni faktori?
8. Podloge za projektovanje tehnoloških postupaka?*
9. Izbor polaznog oblika materijala?
TEST 1 ZAVRŠNI 18.06.2015
2. Koje su osnovne vrste podloga za projektovanje tehnoloških procesa?
3. Definirati operaciju kao osnovni dio tehnološkog postupka?
4. Navesti metode rješavanja mjernih nizova?
5. Ciljevi projektovanja tehnološkog sistema?
6. Stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog postupka?
8. Klasifikacija tehnoloških postupaka?
9. Tehnološka analiza crteža?
TEST 1 15.04.2015
2. Izvršiti podjelu proizvodnih tehnnologija prema DIN 8580?
3. Šta podrazumijeva izvođenje tehnološke analize crteža?
4. Čime su određene tehnološke podloge pri projektovanju tehnoloških postupaka?
5. Priprema proizvodnje?
6. Klasifikacija tehnoloških procesa prema dinamici kretanja materijala?
3
7. Iskustveno-statistička metoda određivanja dodataka za obradu?
8. Ciljevi projektovanja tehnoloških postupaka?
9. Metode rješavanja tehnoloških mjernih nizova?*
TEST 1 **
1. Definirati pojam procesa proizvodnje?
2. Šta su tehnološke baze?
3. Definisati ekonomsku tačnost obrade određene metode obrade?
4. Navesti osnovne metode koje nam omogućavaju postizanje adekvatnu tačnost (kontrolu)?
5. Ciljevi projektovanja tehnološkog sistema? - odgovoreno
6. Struktura tehnološkog procesa i uticajni faktori? - odgovoreno
7. Određivanje dodataka za obradu? - odgovoreno
8. Tehnološka analiza crteža? - odgovoreno
9. Greške obrade? - u drugoj parcijali 2018
TEST 1. 15.06.2017.
1. Definisati pojam slobodne mjere i načina određivanja njene tolerancije?
2. Izvršiti podjelu mjernih nizova?
3. Od čega zavisi veličina dodataka za obradu?
4. Definisati pojam baze i izvršiti njihovu podjelu prema funkciji i značaju za proizvodnju?
6. Ciljevi projektovanja TP?
7. Struktura tehnološškog procesa i uticajni faktori?
*12. 04. 2018. prva parcijala
1. Na šta se odnosi stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog procesa? 0.5b

Predstavlja broj informacija i njihove definisanosti u projektu i zavisi od:
 vrste projekta tehnološkog procesa, odnosno, namjene projekta – stepen detaljnosti raste
što je projekt bliže realizaciji – od idejnog do glavnog projekta
 tipa proizvodnje – detaljnost i preciznost raste sa tipom proizvodnje
4
 stalnost proizvodnje – detaljnost raste što je stalnost proizvodnog programa veća

 nivoa stručnosti izvršilaca – stepen detaljnosti opada što je stručnost viša.
2. Koji utjecajni faktori na strukturu tehnološkog procesa?
Pred tehnološki proces se postavljaju tri vrste zahtijeva koje treba zadovoljiti. Tehnički zahtjevi,
kao polazna tačka, proizilaze iz konstrukcione dokumentacije odnosno funkcije pojedinih dijelova.
To su prije svega oblik, dimenzije – tolerancije, kvalitet obrađene površine, sastav itd. Druga vrsta
zahtijeva su ekonomski zahtjevi. Potrebno je da se tehnički zahtjevi postignu i ostvare sa
najmanjim troškovima. Za projektovanje optimalnog tehnološkog procesa odnosno optimalne
varijante, često je potrebno uporediti više ekonomskih varijanti, jer je uopšteno moguće proizvesti
neki proizvod u više alternativa. Ovakav način posmatranja tehnološkog procesa čini ga i
varijantnim. Ograničenja koja nose mašine, alati, pomoćni pribori, materijal alata i dijela, metode
obrade su tehnološki zahtjevi i predstavljaju treću vrstu zahtjeva koje tehnološki proces treba da
zadovolji.
3. Izvršiti podjelu tehnoloških baza?
Prema karakteristikama primjene u obradi, baze mogu biti:
 Kontaktna, odnosno, baza za oslanjanje – preko nje se ostvaruje kontakt obratka i pribora
odnosno mašine
 Pomoćna, odnosno, podešavajuća – površina proizvoda u odnosu na koju se određuju
mjere površina koje se obrađuju u jednom stezanju
 Kontrolna – baza proizvoda u odnosu na koju se provjerava položaj proizvoda, u odnosu
na mašinu ili položaj reznog alata pri obradi
4. Šta je optimalni pripremak sa aspekta projektovanja tehnološkog procesa?
Optimalni pripremak zadovoljava tehničko – tehnološke kriterije izratka i ima minimalne ukupne
troškove (troškove pripremka i obrade). Ukupni troškovi su zbir varijabilnih i fiksnih troškova.
5. Sistem analize proizvoda - uopšteno?
Početni korak razrade tehnološkog procesa. Utvrđuje se tehničko – konstruktivna tačnost crteža i
tehnološka ispravnost crteža proizvoda.
 Kod konvencionalnih tehnoloških procesa obrade iz crteža proizvoda se dobivaju prve
važne informacije o geometriji, dimenzijama, vrsti materijala, propisanoj tačnosti i funkciji
proizvoda
 Kod nekonvencionalnih tehnoloških procesa obrade crtež proizvoda je izlaz iz CAD sistema
i ako se radi o integriranom CAD/CAM sistemu to su istovremeno ulazni podaci za
programiranje CAM sistema upravljanja radom obradnog sistema.
Utvrđuje se tehničko – konstruktivna tačnost i tehnološka ispravnost crteža proizvoda. Rezultat –
moguće izmjene i dopune:
 Funkcionalne izmjene
 Izmjene vezane za sastavljanje
5
 Izmjene dijelova ili grupa dijelova

 Izmjene tehnologije
 Izmjene dimenzija i opisa
 Izmjene radi poboljšanja uslovljene radnim iskustvom
 Izmjene dokumentacije
Načinjene izmjene treba podvrći kontroli – treba ispitati:
 Stvarne potrebe za izmjenama
 Kako će se izmjene na crtežu jednog dijela odraziti na izmjene na crtežima drugih dijelova
 Kako će izmjene uticati na funkciju proizvoda, te montažu sastavnih dijelova
 Da li će izmjene umanjiti projektovane funkcije proizvoda
 Kako će se izmjene odraziti na tehnologiju obrade, alate, uređaje i proizvodna sredstva
 Da li će izmjene uticati na izmjene materijala, stanja zaliha i slično
 Kakav će biti uticaj izmjena na troškove obrade i cijenu proizvoda
 Uticaj izmjena na vremenske normative, posebno na rok isporuke proizvoda
Konstruktivna analiza crteža
 Prava i polazna osnova za projektovanje tehnološkog procesa
 Tehnolog mora poznavati funkciju i namjenu proizvoda i imati stalnu saradnju sa
konstruktorom
 Cilj konstruktora i tehnologa je dobijanje proizvoda koji je tehnički ispravan i funkcionalan,
te jeftin i konkurentan na tržištu sličnih proizvoda
Obuhvata sljedeće:
 Provjeriti da li je crtež tako jasan da se može čitati bez zastoja kako u procesu proizvodnje
ne bi došlo do zastoja zbog traženja dopunskih obavještenja
 Analizirati da li se svi potrebni elementi vide na crtežu, da li je dovoljan broj presjeka, da li
su date sve kote za izradu, da li je crtež ispravno kotiran, da li su date tolerancije, da li su
znakovi za kvalitet obrade jasni i dovoljni
 Da li su data dozvoljena odstupanja od pravilnog geometrijskog oblika i dozvoljena
odstupanja međusobnih odnosa površina
 Da li će konstruktivne baze moći poslužiti i kao tehnološke kako bi greška obrade bila
manja
 Da li dati konstruktivni mjerni nizovi odgovaraju zahtjevanom stepenu tačnosti
 Da li postoji mogućnost da se neke površine ne obrađuju ili obrađuju uz pojednostavljenje
oblika, a da zadovolje propisanu namjenu
 Da li je upotrijebljeni materijal propisno označen i da li odgovara
 Da li je predviđena termička obrada, površinska zaštita i ako jeste da li odgovara
Obavlja se sljedećim redom:
 Opšti pregled crteža
 Pregled propisanog materijala
6
 Pregled kota
 Pregled dozvoljenih odstupanja i znakova obrade i
 Pregled s obzirom na mogućnost ugradnje
Tehnološka analiza crteža podrazumijeva analizu:
 Upotrebnih osobina proizvoda
 Mogućnost izrade i
 Mogućnost montaže
Tehnologična konstrukcija zahtjeva kraće vrijeme izrade, jeftiniju opremu i materijal, manju
količinu opreme i materijala, jednostavnije operacije, kraće vrijeme pripreme proizvodnje, itd. Da
bi se mogla izvesti potrebno je kontrolisati:
 Crteže dijelova u pogledu tehničko – konstruktivne ispravnosti
 Konfiguraciju dijela u pogledu mogućnosti izrade
 Propisan materijal u pogledu: kvaliteta materijala, uticaj materijala na cijenu izrade,
stanja materijala (žaren, normaliziran, kaljen, ...) i oblika materijala (vučen, valjan,
otkovak, ...)
 Nominalne dimenzije, tolerancije i znakove obrade po pitanju: ispravnost i
sveobuhvatnost datih kota, vrijednost tolerancija i njihove nužnosti s obzirom na funkciju
datog dijela, znakova obrade i usklađenosti sa datim tolerancijama, kontrole mjernih
nizova (nominalne mjere i tolerantna polja).
Realizira se kroz analizu pokazatelja tehnologičnosti: (pokazatelj ponavljanja, standardizacije,
unifikacije, normalizacije, usvojenosti). Pogodnost proizvodnje kod automatske proizvodnje –
voditi računa o:
 Stepenu složenosti obratka
 Mogućnosti pojednostavljenja oblika – tehnologična konstrukcija
 Mogućnost unifikacije novog proizvoda sa proizvodima koji se nalaze ili su se ranije nalazili
u proizvodnom programu
 Mogućnost unifikacije pojedinih površina obrade na novom proizvodu i mogućnos
usaglašavanja sa prethodno proizvedenim proizvodima
 Mogućnost postizanja zahtijevanog stepena tačnosti obrade u uslovima visoke
automatizacije
 Potrebni dodaci za obradu
 Mogućnost primjene optimalnog oblika pripremka
 Mogućnost brzog stezanja, moguće pojave grešaka u obradnom procesu
 Mogućnost koncentracije operacija i zahvata + sinhronizacija vremena rada
 Mogućnost primjene optimalnih režima obrade
 Mogućnost postavljanja složenih operacija na početak obradnog procesa
Složene konstrukcije – analiza pojedinačnih dijelova – konstrukcija se raščlanjuju na sastavne
dijelove i svrstavaju se u grupe prema sljedećim kriterijima:
7
 Grupe dijelova prema osvojenosti

 Grupe dijelova prema propisanim materijalima
 Grupe dijelova prema složenosti za izradu
 Grupe dijelova prema zahtijevanom kvalitetu i
 Grupe dijelova prema mogućnosti ugradnje
Analiza konstrukcije prema složenosti dijelova za izradu:
 Prva klasa: jednostavni dijelovi koj se izrađuju jednostavnim i jeftinim postupcima izrade
kao što su dijelovi koji se dobivaju savijanjem, isjecanjem, dubokim izvlačenjem, itd
 Druga klasa: dijelovi rotacionog oblika koji se mogu izrađivati visokoproduktivnom
metodom obrade koa što su osovinice, osovine, čahure, stepenaste osovine, itd
 Treća klasa: dijelovi pljosnatog oblika koji se ne mogu izrađivati visokoproduktivnim
metodama kao što su klizači, ploče, klinovi, i dr.
 Čevrta klasa: dijelovi specijalnog oblika za koje je neophodno imati i specijalnu tehnološku
opremu kao što su sve vrste zupčanika, lančanici, koljenasta vratila, bregasto vratilo, itd.
 Peta klasa: dijelovi složenog oblika na kojima se treba izvesti veliki broj raznovrsnih
operacija kao što su razne vrste kućišta.
Analiza konstrukcije prema zahtijevanom kvalitetu izrade izvodi se na taj način da se svi dijelovi
svrstaju u grupe sa istim dozvoljenim odstupanjima dimenzija. Analiza konstrukcije prema
mogućnosti ugradnje – da li je konstrukcija ispravno riješena sa gledišta montaže, tj. da li je
montaža jednostavna, ručna ili mašinska, da li će bit potrebnih dotjerivanja i dorađivanja
pojedinih dijelova pri montaži.
6. Izbor tehnoloških baza?
Opšta pravila:
 Onemogućiti lako postavljanje i centriranje radnog predmeta kao i skidanje po završetku
obrade
 Imati dovoljnu dužinu da bi se obezbijedilo ispravno stezanje radnog predmeta
 Osigurati što manje deformacije radnog predmeta zbog djelovanja sila rezanja i sopstvene
mase
 Neobrađene baze treba koristiti samo kod prve operacije dok se ne dobiju obrađene
površine koje mogu poslužiti kao baze
 Vrijeme postavljanja, centriranja i stezanja mora biti što je moguće kraće
 Držati se principa da se iste baze koriste kod različitih operacija ako je moguće izvesti
obradu
Izbor tehnoloških baza vezan je za prvu operaciju iz koje proizilaze ostale operacije (preduslov za
izradu projekta tehnološkoh procesa, mora se definisati prije prve operacije obrade). Funkcija je
dijela u sklopu i zahtjevane tačnosti. Najtačnija obrada se postiže kada je moguće cijeli tehnološki
proces obrade izvesti pomoću samo jedne bazne površine. Pri određivanju tehnoloških baza
poštuju se 4 osnovna principa: nepromjenjivost, podudarnost, uzastopnost tehnoloških baza,
8
pravilo 6 tačaka. Izboru tehnoloških baza prethodi postavljanju prve operacije obrade. Prva
operacija – obrada najveće količine materijala – iznimno bitno je kvalitetno baziranje. Moraju se
zadovoljiti dva zahtjeva naspram baziranja:
 Ispravno postaviti površine koje će se obrađivati u odnosu na one koje se neće obrađivati
 Ispravno raspodijeliti dodatke za obradu na površine koje se u daljem toku procesa
obrađuju
7. Postupak izbora početnog materijala?
 Prikupljanje informacija o količini proizvodnje, količinama nabave, raspoloživim
materijalima na tržištu, tolerancijama, standardima, itd
 Odabiranje različitih mogućnosti za uspoređivanje
 Izračunavanje potrebnih količina materijala
 Procjenjivanje relativnih troškova
 Procjenjivanje relativnih investicija
 Procjenjivanje relativnih dobitaka
 Donošenje odluke o izboru
Na izbor vrste i oblika pripremka utiče:
 Geometrijski oblik i tehnološka složenost izratka
 Količina proizvodnje
 Vrsta osnovnog materijala
 Zahtjevan kvalitet i funkcija izratka u eksploataciji
 Eksploatacijski, tehnološki i ekonomski uslovi
Izbor dimenzija materijala - biraju se vodeći računa o:
 Dimenzijama izratka
 Zahtjevima kvaliteta obrade, posebno kvaliteta obrađene površine i tačnosti oblika
 Troškovima obrade
 Dimenzijama materijala koj se mogu naći na tržištu
 Unifikaciji dimenzija zbog uslova transporta, skladištenja i nabave
Izbor optimalne varijante pripremka
8. Metode rješavanja mjernih nizova?
Metode rješavanja tehnoloških mjernih nizova su:
 Metoda apsolutne zamjenjivosti
 Metoda nepotpune zamjenjivosti
 Metoda grupne zamjenjivosti
 Metoda podešavanja
9
 Metoda regulisanja
Metoda apsolutne zamjenjivosti
 Apsolutna zamjenjivost – propisana tačnost završnog člana postiže se bez prethodnog
podešavanja, izbora, promjene vrijednosti jednog ili više sastavnih članova u mjernom nizu
 Primjenom ove metode postiže se apsolutna zamjenjivost dijelova i sklopova
 Primjenjuje se kod: određivanja dimenzija obratka po operacijama, izračunavanja
parcijalne i ukupne greške obrade, regulisanja obradnog sistema, proračuna dodataka za
obradu određivanje tehnoloških mjera kada se tehnološke i konstruktivne baze ne
poklapaju, itd.
 Kod rješavanja tehnoloških mjernih nizova potrebno je voditi računa o izboru završnog
člana, koji zavisi i o redu izvođenja tehnologije obrade
 Prednosti: na vrlo jednostavan način moguće je odrediti tačnost sastavnih članova u
odnosu na završni član, postiže se visok stepen saradnje između kooperanata ili pogona
različitih proizvodnih programa, pojednostavljen je postupak postavljanja i regulisanja
elemenata obradnog sistema
 Nedostaci: vrijednosti graničnih odstupanja sastavnih članaova mjernog niza manje su u
odnosu na druge primijenjene metode, što je razlog neekonomičnosti tehnološkog procesa
u odnostu na druge metode, koristi se samo tamo gdje se traži visok stepen tačnosti i gdje
je mjerni niz sa malo članova, primjenjuje se i kod velikih serija, koriste se tačnija sredstva
rada što omogućuje postizanje veće produktivnosti i tačnosti
Metoda nepotpune zamjenjivosti
 Kod većeg broja članova u nizu – problemi sa dozvoljenim odstupanjem pojedinih članova
kod apsolutne zamjenjivosti – nastojati da broj članova ne bude veliki
 Alternativa je razložiti niz na dva ili više manjih paralelno povezanih nizova
 Kada nema posebnih uticaja – učestalost dimenzija i dozvoljena odstupanja se povlađuju
statisičkoj normalnoj raspodjeli (Gaussova kriva)
Metoda grupne zamjenjivosti
 Primjena u serijskoj proizvodnji kada se zbog funkcija zahtjevaju veoma mala odstupanja
koja je teško postići u okvirima racionalne ekonomične proizvodnje
 Koriste se matematičko – statističke zakonitosti (povlađuju se zakonu normalne
raspodjele)
 Metoda se primjenjuje kada imamo mala odstupanja, dva sastavna člana i jedan završni,
te velike količine
 Sortiranjem se proizvodi grupiraju u podgrupe u okviru zadanih dozvoljenih tolerancija što
omogućava sparivanje i ostvarivanje sklopa
Metoda podešavanja
 Primjena u maloserijskoj proizvodnji
10
 Sortiranje se ne primjenjuje zbog malih količina proizvoda pa se dimenzije ne povlađuju

normalnoj raspodjeli
 Ukoliko su potrebna mala odstupanja neizvediva racionalnom ekonomičnom
proizvodnjom, te nema mogućnosti potpune zamjenjivosti – proizvode se dijelovi sa
povećanim odstupanjima- osigurana potpuna zamjenjivost za sve članove niza osim
komenzacijskog člana
 Karakteristike: svi elementi se proizvode uz povećana odstupanja po principu potpune
zamjenjivosti, osim jednog člana koji služi kao kompenzator, ugradnjom kompenzatora
korigiraju se odstupanja ostalih članova u nizu.
Metoda regulisanja
 Pogodno oblikovanje elemenata vrši se osiguranjem propisanih odnosa u nizu – dimenzije
i odstupanja završnog člana na način da se dijelovi proizvode metodom potpune
zamjenjivosti uz veće odstupanje, a obično 2 dijela omogućavaju regulaciju jednog člana
niza
 Postoji mogućnost narušavanja odnosa u nizu tokom eksploatacije, ali i ponovnog
dotjerivanja
 Primjenjuje se kod svih tipova proizvodnje
Određivanje nepoznatih članova sastavnih elemenata vrši se pomoću:
 Metode jednakog uticaja (jednak uticaj svih sastavnih članova MN na toleranciju ili grešku
završnog člana)
 Metode jednake tačnosti (jednaka tačnost svih sastavnih članova MN – kod TP sa istom ili
približno istom tačnosti obrade)
 Metode prethodnog izbora tolerancija (izračunava se tolerancija k-tog završnog člana)
9. Dodatci za obradu?
Poluproizvod, zavisno od metode njegovog dobivanja ima veća ili manja odstupanja dimenzija i
geometrijskog oblika koja se nazivaju proizvodnim odstupanjima. Da bi se postiglo ekonomično
skidanje viška materijala, ostvarila određena tačnost dimenzija geometrijskog oblika i kvaliteta
obrađene površine obrada se može podijeliti u tri dijela: gruba, čista i fina obrada. Sloj materijala
koji treba odstraniti obradom da bi se ostvario proizvod određenih dimenzija, oblika i kvaliteta
obrađene površine. U količinskom smislu je razlika masa između pripremka i izratka. Sadrži u sebi
sve nepravilnosti i greške koje nastaju u periodu dobivanja poluproizvoda i same obrade.
Povećava gubitak materijala, vrijeme obrade i cijenu izrade. Zavisi od vrste materijala izratka,
tehnologije dobivanja pripremka (odljevak, otpresak..), veličine i oblika izratka, režimima obrade,
načinu stezanja i baziranja obratka, zahtjevanog stepena tačnosti, kvaliteta obrađene površine.
Može biti simetričan, asimetričan, jednostruk. Određivanje dodataka za obradu vrši se na dva
načina: iskustveno – statističkom metodom i računarsko – analitičkom metodom.
Iskustveno – statistička metoda
11
Koristi se za pojedinačnu i maloserijsku proizvodnju dijelova malih dimenzija (masa) i relativno

male vrijednosti. Jednostavna je, koriste se tabele i normativi. Ubrzava proces određivanja
dodataka za obradu. Dodaci za obradu su u mnogim slučajevima povećani. Nedostatak ne vodi
se puno računa o konkretnim proizvodnim uslovima. Pri izboru treba voditi računa o: dodatak
treba da bude što manji, dodatak mora da bude dovoljan, voditi računa o mogućim
deformacijama nastalim u procesu termičke obrade, treba poštovati uslove predviđene
planiranom metodom obrade, dodaci zavise od veličine dijela (veći dio veći dodatak).
Računarsko – analitička metoda
Zasnovana na konkretnim uslovima implementacije tehnološkog procesa, određuje se po
tehnološkim fazama, odnosno, operacijama. Primjenjuje se u projektovanju tehnoloških procesa
za srednjeserijsku , velikoserijsku i masovnu proizvodnju, te u maloserijskoj proizvodnji kod
krupnih i odgovornih dijelova. Metoda omogućava: smanjenje otpada materijala, smanjenje
vremena i troškova obrade, objedinjuje određivanje dodataka za obradu i dimenzija obratka u
svim fazama obrade. Ukupni dodatak za obradu kod višeslojnog materijala predstavlja zbir
proizvoda broja prolaza i dodataka za pojedine obrade.
*14.06.2018 junski rok
1. Koja je svrha definisanja dodataka za obradu? 0.5 b
Dodatak za obradu u količinskom smislu je razlika mase pripremka i gotovog dijela. Dodatak za
obradu je neophodan iako predstavlja gubitak materijala i ima tehno - ekonomski značaj.
2. Izvršiti podjelu baza prema funkciji?
Prema funkciji i značaju za proizvodnju baze se mogu podijeliti na:
 Konstrukcione
 Mjerne (kontrolne)
 Montažne i
 Tehnološke
3. Šta podrazumijeva provođenje ekonomske analize pri izboru polaznog oblika materijala?
Ekonomski konstruktivni oblik osigurava mogućnost primjene najracionalnijih metoda obrade sa
visokom produktivnošću i najmanjim gubitkom materijala. Treba da zadovolje određene
mehaničke osobine i dobru obradljivost
4. Stepen iskorištenja materijala kod površinskih pripremaka?
Stepen iskorištenja materijala predstavlja odnos između konstrukcione i kalkulativne mase. On
pokazuje iskorištenje materijala u proizvodnom procesu, a naročito je značajan pri korištenju
skupih materijala i materijala koji se teško obrađuju. Također, značajan je i odnos između
konstruktivne i sirove mase materijala. Ovaj odnos pokazuje količinu materijala koju je potrebno
odstraniti u obliku strugotine za vrijeme trajanja proizvodnog procesa. Jasno je da je bolji izbor
12
polaznog sirovog materijala ostvaren ako su vrijednosti stepena iskorištenja materijala što bliže
broju jedan (100 % iskorištenje polaznog sirovog materijala). Stepen iskorištenja materijala se
može predstaviti još kao pojam kojim se opisuje razlika između težine sirovog komada koji se
koristi u proizvodnom procesu i težine gotovog komada. Razlika između toga je neiskorišteni
materijal. Veći stepen iskorištenja materijala znači bolji i ekonomičniji proizvodni proces, te veće
uštede u sirovom materijalu i troškovima. Površinski pripremci mogu biti namotaji trake izrađene
od aluminiuma, ili čelika, kao i table od čelika i aluminiuma, iz kojih se izrađuju različiti gotovi
komadi primjenom operacija obrade probijanjem, prosijecanjem, savijanjem, dubokim
izvlačenjem i finim razdvajanjem presovanjem. Cilj je da stepen iskorištenja materijala bude što
veći iz razloga kako bi se početni materijal (pripremak) maksimalno iskoristio, što je posebno
značajno kod materijala čija je cijena dosta visoka. Stepen iskorištenja materijala zavisi od vrste
pripremka, ali isto tako i od vrste postupka obrade, debljine materijala, širine ruba i mosta,
usvojenog rasporeda predmeta na traci, iskorištenja otpada za proizvodnju predmeta manjih
dimenzija. Geometrijski oblik, masa i vrsta pripremka utiče na tok procesa obrade, vrijeme
obrade, iskorištenje materijala i troškove obrade. Prema tome pravilan izbor pripremka presudno
utiče na tehnološki proces i troškove proizvodnje.
5. Podjela proizvodnih tehnologija prema DIN 8580 ? 1b
Glavna grupa 1 – primarno oblikovanje (iz tečnog, plastičnog, kašastog, zrnastog ili praškastog,
treskastog ili faznog, gasnog ili tečnog i jonizacijskog stanja)
Glavna grupa 2 – deformisanje (pritiskom, valjanjem, vučenjem, kovanjem, tiskanjem,
istiskivanjem, izvlačenjem, dubokim izvlačenjem, rotacionim tiskanjem istezanjem i
razvlačenjem, savijanjem, tangencijalnim deformisanjem)
Glavna grupa 3 – razdvajanje (odsjecanje, prosjecanje, probijanje, fino zarzvrtanje, obrada
rezanjem sa definisanom geometrijom alata, obrada rezanjem sa nedefinisanom geometrijom
alata, obrada odnošenjem erodiranjem, rastavljanje, demontiranje, rasklapanje, razlaganje,
čišćenje, pročišćavanje, razdvajanje)
Glavna grupa 4 – sastavljanje (spajanje, slaganje, montiranje, punjenje, popunjavanje,
utiskivanje, pritiskivanje, spajanje kroz preoblikovanje, spajanje deformisanjem, spajanje
zavarivanjem, spajanje lijepljenjem,
Glavna grupa 5 – nanošenje zaštitnih prevlaka (iz jonizirajućeg, plastičnog, kašastog, zrnastog
ili praškastog stanja, pomoću zavarivanja)
Glavna grupa 6 – izmjena svojstava materije (ojačavanje pomoću deformisanja, toplotni,
termo – mehanički postupci, sinterovanje, žarenje, magnetizovanje).
6. Stepen detaljnosti projektovanja TP?
 Vrste projekta tehnološkog procesa, odnosno, namjene projekta – stepen detaljnosti raste
 Tipa proizvodnje – detaljnost i preciznost raste sa tipom proizvodnje
13
 Stalnost proizvodnje – detaljnost raste što je stalnost proizvodnog programa veća

 Nivoa stručnosti izvršilaca – stepen detaljnosti opada što je stručnost viša.
Određivanje dodataka za obradu vrši se na dva načina: iskustveno – statističkom metodom i
računarsko – analitičkom metodom.
Iskustveno – statistička metoda koristi se za pojedinačnu i maloserijsku proizvodnju dijelova
malih dimenzija (masa) i relativno male vrijednosti. Jednostavna je, koriste se tabele i normativi.
Ubrzava proces određivanja dodataka za obradu. Dodaci za obradu su u mnogim slučajevima
povećani. Nedostatak ne vodi se puno računa o konkretnim proizvodnim uslovima. Pri izboru
treba voditi računa o: dodatak treba da bude što manji, dodatak mora da bude dovoljan, voditi
računa o mogućim deformacijama nastalim u procesu termičke obrade, treba poštovati uslove
predviđene planiranom metodom obrade, dodaci zavise od veličine dijela (veći dio veći dodatak)
Računarsko – analitička metoda
Zasnovana na konkretnim uslovima implementacije tehnološkog procesa, određuje se po
tehnološkim fazama, odnosno, operacijama. Primjenjuje se u projektovanju tehnoloških procesa
za srednjeserijsku , velikoserijsku i masovnu proizvodnju, te u maloserijskoj proizvodnji kod
krupnih i odgovornih dijelova. Metoda omogućava: smanjenje otpada materijala, smanjenje
vremena i troškova obrade, objedinjuje određivanje dodataka za obradu i dimenzija obratka u
svim fazama obrade. Ukupni dodatak za obradu kod višeslojnog materijala predstavlja zbir
proizvoda broja prolaza i dodataka za pojedine obrade.
8. Metode rješavanja mjernih nizova ? 2b
poklapaju, itd.
14
raspodjele)
te velike količine
Metoda podešavanja
Metoda regulisanja
15

niza
dotjerivanja
završnog člana)
9. Tehnološke baze?
Uslovi koje treba da zadovolje tehnološke baze:
 Dimenzije trebaju da budu takve da omoguće pouzdana oslanjanja i čvrsto stezanje
pripremka – obratka (onemoguće promjenu položaja) – stabilnost
 Poželjno da nemjau površinskih nedostataka (ravne, tačnog obilka i položaja)
 Da se ne deformišu pod dejstvom sila stezanja i rezanja
 Neposredno primaju sile stezanja i rezanja
 Mogućnosti obrade većeg broja površina obratka sa jednim baziranjem odnosno
stezanjem – ponovljivost
Izbor tehnoloških baza - Opšta pravila:
 Onemogućiti lako postavljanje i centriranje radnog predmeta kao i skidanje po završetku
obrade
 Imati dovoljnu dužinu da bi se obezbijedilo ispravno stezanje radnog predmeta
 Osigurati što manje deformacije radnog predmeta zbog djelovanja sila rezanja i sopstvene
mase
 Neobrađene baze treba koristiti samo kod prve operacije dok se ne dobiju obrađene
površine koje mogu poslužiti kao baze
 Vrijeme postavljanja, centriranja i stezanja mora biti što je moguće kraće
 Držati se principa da se iste baze koriste kod različitih operacija ako je moguće izvesti
obradu
Izbor tehnoloških baza vezan je za prvu operaciju iz koje proizilaze ostale operacije (preduslov za
izradu projekta tehnološkoh procesa, mora se definisati prije prve operacije obrade). Funkcija je
dijela u sklopu i zahtjevane tačnosti. Najtačnija obrada se postiže kada je moguće cijeli tehnološki
proces obrade izvesti pomoću samo jedne bazne površine. Pri određivanju tehnoloških baza
poštuju se 4 osnovna principa: nepromjenjivost, podudarnost, uzastopnost tehnoloških baza,
16
pravilo 6 tačaka. Izboru tehnoloških baza prethodi postavljanju prve operacije obrade. Prva
operacija – obrada najveće količine materijala – iznimno bitno je kvalitetno baziranje. Moraju se
zadovoljiti dva zahtjeva naspram baziranja:
 Ispravno postaviti površine koje će se obrađivati u odnosu na one koje se neće obrađivati
 Ispravno raspodijeliti dodatke za obradu na površine koje se u daljem toku procesa
obrađuju
* 05.07.2018 julski rok
Tehnološki sistem predstavlja osnovni dio proizvodnog sistema, pri čemu obuhvata jedinicu rada
(u zavisnosti od aspekta posmatranja jedno radno mjesto, skup radnih mjesta ili proizvodnu liniju)
na kojima se sirovine, poluproizvodi ili proizvodi transformiraju u željene oblike i stanja,
manipuliraju u željene pozicije i analiziraju u cilju kontrole kvaliteta i evolucije samog procesa.
2. Koja je svrha/namjena sistema analize proizvoda?
Početni korak razrade tehnološkog procesa. Utvrđuje se tehničko – konstruktivna tačnost crteža i
tehnološka ispravnost crteža proizvoda.
 Kod konvencionalnih tehnoloških procesa obrade iz crteža proizvoda se dobivaju prve
važne informacije o geometriji, dimenzijama, vrsti materijala, propisanoj tačnosti i funkciji
proizvoda
 Kod nekonvencionalnih tehnoloških procesa obrade crtež proizvoda je izlaz iz CAD sistema
i ako se radi o integriranom CAD/CAM sistemu to su istovremeno ulazni podaci za
programiranje CAM sistema upravljanja radom obradnog sistema.
Utvrđuje se tehničko – konstruktivna tačnost i tehnološka ispravnost crteža proizvoda
3. Šta predstavlja stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog postupka?
4. Koje uslove treba da zadovolje tehnološke baze?
Uslovi koje treba da zadovolje tehnološke baze:
 Dimenzije trebaju da budu takve da omoguće pouzdana oslanjanja i čvrsto stezanje
pripremka – obratka (onemoguće promjenu položaja) – stabilnost
 Poželjno da nemjau površinskih nedostataka (ravne, tačnog obilka i položaja)
 Da se ne deformišu pod dejstvom sila stezanja i rezanja
17
 Neposredno primaju sile stezanja i rezanja

 Mogućnosti obrade većeg broja površina obratka sa jednim baziranjem odnosno
stezanjem – ponovljivost
5. Konstruktivna analiza?
konstruktorom
Obuhvata sljedeće:
manja
Obavlja se sljedećim redom:
 Opšti pregled crteža
 Pregled propisanog materijala
 Pregled kota
 Pregled dozvoljenih odstupanja i znakova obrade i
 Pregled s obzirom na mogućnost ugradnje
Individualni tehnološki proces (ITP) – projektuje se i primjenjuje samo za izradu jednog
određenog proizvoda (dijela) prema njegovom crtežu, obimu proizvodnje, veličini serije i
proizvodnim uslovima koji su na raspolaganju tehnologu.
Grupni tehnološki procesi (GTP) – projektuju se i realizuju u proizvodnji za formiranu tehnološku
grupu sličnih dijelova.
18
Tipski tehnološki procesi (TTP) – omogućavaju slične efekte i ciljeve kao i grupni tehnološki
procesi, s time da se projektuju za tipove dijelova sa međusobno većim sličnostima jedinstvenih
konstrukcionih i tehnoloških karakteristika. Prema tehnološkom nivou – konvencionalni i
nekonvencionalni
7. Segmenti tehnoloških procesa?
Proces obrade – transformacija materijala pripremka, energije i informacija u gotov proizvod:
operacija, postavljanje, centriranje i stezanje; zahvat, prolaz, položaj.
Operacija je osnovna jedinica tehnološkog postupka obrade. To je jedini događaj tehnološkog i
proizvodnog procesa u kojem se zaista stvara nova vrijednost. Dio je proizvodnog procesa na
jednom radnom mjestu. Izvodi se na obratku (promjena geometrijskih, fizikalnih, hemijskih i
strukturalnih karakteristika). Traje neprekidno na jednom ili više predmeta rada, a može je
obavljati jedan ili grupa radnika. Dio tehnološkog postupka izrade koji se izvodi na jednom
obradnom ili tehnološkom sistemu, sa jednom njegovom pripremom. Operacija izrade može se
shvatiti kao obrada između dva stezanja, iako može biti i sa više stezanja obratka, tada se obrada
između dva stezanja označava kao faza obrade. Operacija montaže. Podoperacija je dio operacije
koja se izvodi u jednom stezanju.
Zahvat je dio operacije koji se odnosi na obradu jedne površine sa jednim alatom ili grupe površina
sa grupom alata koji su istovremeno u zahvatu i s određenim režimom obrade. Dio operacije koji
se izvodi jednim alatom u jednom ili više prolaza. Složeni zahvat se realizira u procesu obrade sa
više alata istovremeno. Pomoćni zahvati su radnje koje nisu direktno vezane za direktan proces
obrade (postavljanje i skidanje obratka, stezanje, otpuštanje, čišćenje, centriranje..) pokreti su
dijelovi elemenata pomoćnih zahvata (otvaranje hvataljke manipulatora, otvaranje steznih
čeljusti, promjena borja obrtaja, ...)
Prolaz je dio operacije ili zahvata koji se odnosi na jedno pomjeranje alata duž obrađivane
površine sa nepromijenjenim režimima obrade. Mogu biti radni i neradni. Definisani osnovni
elementi tehnološkog procesa izrade za izabrani pripremak se definišu kao uređeni skup
operacija: TP = {O1, O2, O3, ..., Om} Struktura operacije se prestavlja kao uređeni tehnološki skup
zahvata: O1 = {Z1, Z2, Z3, ..., Zi, ..., Zm}
Podloge su osnovni nositelji informacija iz kojih se preuzimaju podaci neophodni za realizaciju
postavljenih zadataka projektovanja. Zavise od obima, funkcija i cilja projektovanja. Od tačnosti
i pravilne upotrebe podataka koji se preuzimaju iz dostupnih podloga zavisi kvaliteta,
funkcionalnost, ekonomičnost rezultata projektovanja. Razlikuju se geometrijske i tehnološke
podloge. Geometrijske podloge sadrže geometrijske informacije iz konstrukcionih crteža i CAD
datoteka. Tehnološke podloge određene su tehnološkim parametrima koji definiraju proces
transformacije pripremka u proizvod. Tehnološki parametri su funkcija:
 Vrste procesa obrade ( struganje, plastična obrada, termička obrada, itd)
19
 Vrste obradnog sistema (konvencionalni ili nekonvencionalni, manulani, mehanizirani

automatizirani, CNC ili automat)
 Materijala obratka (čelik, Alu legure, bakar, itd)
Funkcija cilja projektovanja TP
 Projektovanje novog proizvodnog sistema
-proizvodni program
- obim proizvodnje
- dokumentacija proizvoda (sklopni i radionički crtež sadrži projekcije i presjeke koji daju
jasnu sliku o obliku obratka, potrebne mjere i tolerancije, oznake kvaliteta površinske
obrade, podatke o predviđenoj vrsti materijala, mehaničke karakteristike nakon izvršene
termičke obrade, funkcija dijela ili proizvoda, tehničke uslove za ispitivanje proizvoda)
- rezultati analize proizvoda sa stanovišta stepena obuhvatnosti izrade
- dokumentaciju (datoteke, prospekte) za izbor alata
- dokumentaciju (datoteke, standarde) za izbor polaznog komada
 Rekonstrukciji i modernizaciji proizvodnog sistema

-pregled mašina i postrojenja postojećih sa karakteristikama (vrsta i tip opreme sa
tehničko –tehnološkim karakteristikama, specifikacija i stepen tačnosti raspoloživog
pribora koji postoji uz mašinu, upustvo za rad na mašini, podatke o stepenu tačnosti i
krutosti mašine, raspored obradnih sistema u pogonu)
- pregled postojećih alata, pribora, pristroja i pomagala (stezni, rezni i mjerni alat)
 Uvođenje novog proizvoda u program postojećeg proizvodnog sistema

 Usavršavanje postojećih već usvojenih proizvoda
-katalozi materijala koji se mogu nabaviti na tržištu
- katalozi standardnih i tipskih alata, pribora, pristroja i pomagala koji se mogu nabaviti
na tržištu
- normativi vremena, materijala, energije i drugih resursa
- različiti priručnici o režimima rada, uslovima i propisima
- sistematizirani pregledi realizovanih istih ili sličnih tehnoloških procesa sa upisanim
uočenim nedostacima
- ranija slična rješenja
- tehnološku organizaciju proizvodnje
- raspoložive ljudske kapacitete po broju, strukturi i stepenu stručnosti
- obrasce, ispise i nosioce informacija
Potrebno je obezbijediti :
-ranija slična rješenja – dokumentaciju ostalih proizvoda iz proizvodnog programa kako bi
se mogla primjeniti unifikacija, standardizacija ili normalizacija proizvoda i postupaka
obrade
20
9. Mjerni nizovi?
Pri projektovanju tehnoloških procesa neophodno je analizirati crtež izratka po pitanju ispravnosti
datih mjera s obzirom da su članovi mjernog niza uobičajeno zavisni. Mjerni nizovi mogu biti
linijski, ravanski i prostorni. Mogu biti paralelno vezani, redno vezani i kombinovano vezani.
Mjerni nizovi mogu biti konstukcijski, tehnološki, montažni i kontrolni. Da bi se mogli riješiti
moraju biti zatvoreni u okviru jedne konture.
Tehnološki mjerni nizovi
Tehnološki mjerni nizovi se koriste u cilju postizanja odgovarajuće tačnosti i oblika izratka.
poklapaju, itd.
21

raspodjele)
te velike količine
Metoda podešavanja
Metoda regulisanja
niza
dotjerivanja
završnog člana)
TEST 1 12.04.2016
1. Koje zadatke obuhvata realizacija aktivnosti u pripremi proizvodnje?
22
Pripremu proizvodnje moguće je podijeliti na: tehničku pripremu i operativnu pripremu.

Obavljanje aktivnosti koje su neophodne za izvršenje, redoslijed, vremena izrade proizvoda u
tehnološkim postupcima. Operativna priprema su resursi, troškovi.
2. Definirati pojam projektovanja tehnološkog procesa?
Projektiranje tehnoloških procesa obuhvaća definiranje procesa pretvorbe polaznog materijala
ili pripremka u gotov dio, uz potrebnu promjenu njegovog oblika, dimenzija, estetskog izgleda,
unutrašnjih svojstava materijala obratka i kontrolu obrade. Projektiranje tehnoloških procesa
predstavlja sistemsko definiranje metoda pomoću kojih se proizvodi izrađuju ekonomično i
produktivno.
3. Nabrojati osnovne segmente tehnološkog procesa?
 operacija
 postavljanje, centriranje i stezanje
 zahvat
 prolaz
 položaj
4. Šta je potrebno uraditi da bi izradak bio totalno baziran?
Totalno baziranje - koliko stepeni slobode kretanja, primjer totalnog baziranja je operacija
glodanja gdje nemamo ni jedan stepen slobode kretanja, obradak je jednoznačno određen u
odnosu na koordinatni sistem mašine.
5. Konstruktivna analiza crteža?
konstruktorom
Obuhvata sljedeće:
manja
23

Obavlja se sljedećim redom: Opšti pregled crteža, Pregled propisanog materijala, Pregled
kota, Pregled dozvoljenih odstupanja i znakova obrade i Pregled s obzirom na mogućnost
ugradnje.
Individualni tehnološki proces (ITP) – projektuje se i primjenjuje samo za izradu jednog
određenog proizvoda (dijela) prema njegovom crtežu, obimu proizvodnje, veličini serije i
proizvodnim uslovima koji su na raspolaganju tehnologu
Grupni tehnološki procesi (GTP) – projektuju se i realizuju u proizvodnji za formiranu tehnološku
grupu sličnih dijelova.
Tipski tehnološki procesi (TTP) – omogućavaju slične efekte i ciljeve kao i grupni tehnološki
procesi, s time da se projektuju za tipove dijelova sa međusobno većim sličnostima jedinstvenih
konstrukcionih i tehnoloških karakteristika. Prema tehnološkom nivou – konvencionalni i
nekonvencionalni
7. Struktura tehnološkog postupka i uticajni faktori?
Struktura:
 u skraćenom obliku
 Detaljno određena do najmanjih zahvata – mikrozahvata
Širina razrade tehnološkog procesa:
 Individualne, tipske ili grupne tehnološke procese
 Konvencionalne ili nekonvencionalne obradne sisteme
 Nivo automatizacije
 Količina proizvoda
Uticajni faktori:
 Vrsta i tip obrade – tip obrade (struganje, glodanje, bušenje, brušenje, izvlačenje,
istiskivanje i dr.), vrsta obrade ( gruba, završna – fina)
 Obradna mašina – vrsta mašine (univerzalna, automat: jednovreteni, viševreteni; obradni
centar), vrsta automatizacije (automatska, poluautomatska, fleksibilna), vrsta upravljanja
(klasična, CNC, ACC, itd), kinematske osobine (brzina obrtanja, posmak, snaga, tačnost i
preciznost obrade, veličina i krutost), vrijeme pripreme mašine, vrijednost norma sata
 Alat – vrista i geometrijski oblik alata, vrsta materijala, hemijski sastav i struktura
materijala alata, fizikalne osobine alata (tvrdoća, postojanost, itd), tip alata (jedna
oštrica, više oštrica), izmjena i podešavanje alata, cijena alata
24
 Izradak i pripremak – vrsta materijala izratka, složenost izratka (geometrijski oblik,

dimenzije, površine obrade, tačnost obrade), tolerancije oblika i položaja, površinska
hrapavost, stanje pripremka (oblik, dimenzije, vrsta, težina), fizikalno – hemijske osobine
materijala, stanje materijala i površinske kore pripremka
 Uslovi obrade – parametri režima obrade, vrsta sredstva za podmazivanje i hlađenje,
stabilnost i krutost obratka, način stezanja obratka
 Vrsta proizvodnje i složenosti obrade – tip proizvodnje (pojedinačna, serijska i masovna),
količina proizvoda (10, 50, 1000, ...), složenost obrade (jednokomponentne i
višekomponentne obrade)
datoteka. Tehnološke podloge određene su tehnološkim parametrima koji definiraju proces
transformacije pripremka u proizvod. Tehnološki parametri su funkcija
Funkcija cilja projektovanja TP
 Projektovanje novog proizvodnog sistema
-proizvodni program
- obim proizvodnje
- dokumentacija proizvoda (sklopni i radionički crtež sadrži projekcije i presjeke koji daju
jasnu sliku o obliku obratka, potrebne mjere i tolerancije, oznake kvaliteta površinske
obrade, podatke o predviđenoj vrsti materijala, mehaničke karakteristike nakon izvršene
termičke obrade, funkcija dijela ili proizvoda, tehničke uslove za ispitivanje proizvoda)
- rezultati analize proizvoda sa stanovišta stepena obuhvatnosti izrade
- dokumentaciju (datoteke, prospekte) za izbor alata
- dokumentaciju (datoteke, standarde) za izbor polaznog komada
 Rekonstrukciji i modernizaciji proizvodnog sistema

-pregled mašina i postrojenja postojećih sa karakteristikama (vrsta i tip opreme sa
tehničko –tehnološkim karakteristikama, specifikacija i stepen tačnosti raspoloživog
pribora koji postoji uz mašinu, upustvo za rad na mašini, podatke o stepenu tačnosti i
krutosti mašine, raspored obradnih sistema u pogonu)
25
- pregled postojećih alata, pribora, pristroja i pomagala (stezni, rezni i mjerni alat)
 Uvođenje novog proizvoda u program postojećeg proizvodnog sistema

 Usavršavanje postojećih već usvojenih proizvoda
-katalozi materijala koji se mogu nabaviti na tržištu
- katalozi standardnih i tipskih alata, pribora, pristroja i pomagala koji se mogu nabaviti
na tržištu
- normativi vremena, materijala, energije i drugih resursa
- različiti priručnici o režimima rada, uslovima i propisima
- sistematizirani pregledi realizovanih istih ili sličnih tehnoloških procesa sa upisanim
uočenim nedostacima
- ranija slična rješenja
- tehnološku organizaciju proizvodnje
- raspoložive ljudske kapacitete po broju, strukturi i stepenu stručnosti
- obrasce, ispise i nosioce informacija
Potrebno je obezbijediti :
-ranija slična rješenja – dokumentaciju ostalih proizvoda iz proizvodnog programa kako bi
se mogla primjeniti unifikacija, standardizacija ili normalizacija proizvoda i postupaka
obrade
Izabrati polazni materijal znači utvrditi način njegovog dobivanja, utvrditi njegove dimenzije
dodavanjem odgovarajućih dodataka kako bi se obradom na mašinama alatkama dobio proizvod
određenog oblika, dimenzija i kvaliteta. Funkcija je kvaliteta materijala, oblika materijala i
dimenzija materijala.
Poluproizvodi: konstruktor kreira radionički crtež (podaci o vrsti materijala i geometrijski oblik),
tehnolog zavisno od vrste materijala i broja komada koji će se izrađivati bira polazni poluproizvod
za obradu. Ekonomski konstruktivni oblik osigurava mogućnost primjene najracionalnijih metoda
obrade sa visokom produktivnošću i najmanjim gubitkom materijala. Treba da zadovolje
određene mehaničke osobine i dobru obradljivost. Vrste poluproizvoda su: odlivci od crnih i
obojenih metala, otkivci, valjani poluproizvodi i poluproizvodi od metala.
Postupak izbora početnog materijala
26

Izbor dimenzija materijala - Biraju se vodeći računa o:
TEST 1 ZAVRŠNI 18.06.2015
2. Koje su osnovne vrste podloga za projektovanje tehnoloških procesa?
datoteka Tehnološke podloge određene su tehnološkim parametrima koji definiraju proces
transformacije pripremka u proizvod.
3. Definirati operaciju kao osnovni dio tehnološkog postupka?
Operacija je osnovna jedinica tehnološkog postupka obrade jednog ili više obradaka, koja se
izvodi na jednom radnom mjestu
4. Navesti metode rješavanja mjernih nizova?
27

5. Ciljevi projektovanja tehnološkog sistema?
Ciljevi projektovanja tehnološkog procesa su:
 Projektovanje u cilju izgradnje novih proizvodnih sistema
 Projektovanje za postojeće proizvodne sisteme:
-za potrebe rekonstrukcije proizvodnog sistema – projektovanje u cilju racionalizacije
postojeće proizvodnje – razvojni cilj proizvodnih sistema sa višim tipovima proizvodnje i u
domeni je najčešće organizacijskih jedinica razvoja.
- uvođenje novog proizvoda u program postojećeg proizvodnog sistema – stalan cilj kod
pojedinačne i maloserijske proizvodnje
- korekcija postojećeg TP za već usvojene proizvode (usavršavanje) – zbog: nove
tehnologije, nove proizvodne opreme, nove organizacije, ...
U realizaciji ovih ciljeva postoje razlike u:
 Ograničenjima koja postoje u projektovanju koja rastu prema gornjoj hijerarhiji
 Frekvenciji realizacije koja raste prema gornjem rasporedu
 Broju i detaljnosti raspoloživih informacija koje opadaju prema gornjem redoslijedu
6. Stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog postupka?
Stepen detaljnosti projektovanja TP
Određivanje dodataka za obradu vrši se na dva načina: iskustveno – statističkom metodom i
računarsko – analitičkom metodom.
Iskustveno – statistička metoda - Koristi se za pojedinačnu i maloserijsku proizvodnju dijelova
malih dimenzija (masa) i relativno male vrijednosti. Jednostavna je, koriste se tabele i normativi.
28
Ubrzava proces određivanja dodataka za obradu. Dodaci za obradu su u mnogim slučajevima

povećani. Nedostatak ne vodi se puno računa o konkretnim proizvodnim uslovima. Pri izboru
treba voditi računa o: dodatak treba da bude što manji, dodatak mora da bude dovoljan, voditi
računa o mogućim deformacijama nastalim u procesu termičke obrade, treba poštovati uslove
predviđene planiranom metodom obrade, dodaci zavise od veličine dijela (veći dio veći dodatak)
Računarsko – analitička metoda - Zasnovana na konkretnim uslovima implementacije
tehnološkog procesa, određuje se po tehnološkim fazama, odnosno, operacijama. Primjenjuje se
u projektovanju tehnoloških procesa za srednjeserijsku , velikoserijsku i masovnu proizvodnju, te
u maloserijskoj proizvodnji kod krupnih i odgovornih dijelova. Metoda omogućava: smanjenje
otpada materijala, smanjenje vremena i troškova obrade, objedinjuje određivanje dodataka za
obradu i dimenzija obratka u svim fazama obrade
Ukupni dodatak za obradu kod višeslojnog materijala predstavlja zbir proizvoda broja prolaza i
dodataka za pojedine obrade.
8. Klasifikacija tehnoloških postupaka?
Prema obimu proizvodnje
Obim proizvodnje definiše broj proizvoda i način proizvodnje. Dijeli se na pojedinačnu, serijsku i
masovnu.
Koristi se srednji stepen specijaliziranosti: = ,
Gdje su:
- n – broj operacija koje se izvode u okviru određene proizvodne cjeline tokom određenog
vremena (npr. 1 godina)
- m – broj radnih mjesta proizvodne cjeline (cijela proizvodnja, pogon, grupa mašina)
Okvirno:
 Pojedinačna proizvodnja s>200,
 Maloserijska proizvodnja 100 < s < 200,
 Srednjeserijska 10 < s < 100
 Visoko serijska 3 < s < 10
 Masovna proizvodnja 1 < s < 3
Prema dinamici kretanja materijala
 Periodični, prekidni ili diskontinuirani tehnološki procesi:
Određena količina proizvoda /dijelova proizvoda čini jednu cjelinu koja prolazi kroz proces
pd RM do RM. Važi pravilo da ova cjelina ide na sljedeće RM (sljedeću operaciju) tek nakon
što je i na posljednjem proizvodu /dijelu proizvoda izvedena prethodna operacija. Koristi
29
se kod proizvodnje manjih količina proizvoda i češćeg mijenjanja proizvodnog programa.

Nedostatak je relativno sporo kretanje proizvoda kroz proces što rezultira da je ciklus
proizvodnje dug.
 Neprekidni ili kontinuirani tehnološki proces
Predstavlja operacijski oblik gdje svaki proizvod /dio proizvoda neposredno nakon
obavljanja operacije na jednom RM transportuje na sljedeće RM, gdje se odmah nastavlja
sa izvršenjem sljedeće operacije. Ova vrsta tehnoloških procesa je moguća uz korištenje
tehnološke opreme relativno visokog tehnološkog nivoa.
Prema načinu i mjestu proizvodnje
 Lančani način proizvodnje kojeg karakterišu visoka tehnička opremljenost i visoka podjela
rada, radnik obavlja vrlo usko određenu operaciju. Rezultat su visok stepen pouzdanosti
rada i ekonomičnosti. Zastupljen kod velikoserijske i masovne proizvodnje
 Grupna izrada koja predstavlja obradu dijelova čija je obrada ograničena jednim obradnim
procesom (obrada na jednom obradnom sistemu) ili kada je moguće grupirati slične
dijelove. Obrada se izvodi primjenom sličnih obradnih procesa, tzv. grupni tehnološki
proces. Predstavlja iznalaženje zajedničkih rješenja kod tehnoloških problema koji sadrže
određene sličnosti.
 Fabrički način proizvodnje ili radionička izrada kod koje je zastupljen viši stepen tehničke
opremljenosti, razvijenija podjela rada i specijalizacija, znatno viši stupanj proizvodnosti
rada i veća ekonomičnost poslovanja.
 Zanatska izrada je izrada kod koje je zastupljen nizak stepen tehničke opremljenosti rada,
proizvodnosti i iskorištenja predmeta rada i sredstava rada, nerazvijena podjela rada te
niža razina ekonomičnosti.
Prema oblicima veza u proizvodnji
 Linijske – linearne
Predmet obrade mijenja svoj oblik (ili druge osobine) od ulazne sirovine (jedne ili malog
broja), transformiše se u neki od materijala poluproizvoda sve do gotovog proizvoda.
Aktivnosti se realizuju u sukcesivnim fazama. Jedan je od najjednostavnijih vidova
tehnološkog procesa
 Analitičko – divergentni
Polazi se od raščlanjivanja polazne sirovine na razne materijale, koji se kroz više
tehnoloških koraka granaju i transformišu u poluproizvode i tako do gotovih proizvoda.
 Sintetičko – divergentni
Suprotan analitičko – divergentnom procesu. Finalni proizvod je rezultat spajanja
podsklopova i sklopova koji su sastavljeni od više dijelova.
 Mješovite
Analitičko – sintetički i sintetičko – analitički
30
Prema karakteru izlaza tehnološkog procesa:

Dobivanje nekih početnih materijala (npr. liveno gvožđa, čelika, drvenih oblica, nafte itd)
- sirovine
- poluproizvodi
Preoblikovanje početnih materijala u neke gotove proizvode
Prema karakteru predmeta obrade
 Preradu materije
 Proizvodnju energije
 Obradu informacija
Primjenjena vrsta energije i karakteristike procesa
 Mehanička (obrada skidanjem strugotine, kovanje, valjanje, mljevenje, drobljenje,
prosijavanje)
 Toplotne kod kojih se vrše promjene djelovanjem toplote (topljenje, kondenzovanje,
sušenje, ekstrakcija, itd)
 Toplotno – mehanički tehnološki procesi dovode do oblikovanja istovremenim
djelovanjem mehaničkog i toplotnog dejstva (livenje pod pritiskom, kovanje, valjanje, itd)
 Hemojski, biološki, fizičko – hemijski i fizičko – hemijsko – biološki
Prema stepenu mehanizacije i automatizacije upotrebljenih sredstava za rad
 Ručne
 Mehanizovane
 Automatizovane i
 Razne kombinacije prethodno navedenih
Podrazumijeva analizu:
količinu opreme i materijala, jednostavnije operacije, kraće vrijeme pripreme proizvodnje, itd. Da
bi se mogla izvesti potrebno je kontrolisati:
 Propisan materijal u pogledu:
-kvaliteta materijala
31
- uticaj materijala na cijenu izrade

- stanja materijala (žaren, normaliziran, kaljen, ...) i
- oblika materijala (vučen, valjan, otkovak, ...)
 Nominalne dimenzije, tolerancije i znakove obrade po pitanju:
-ispravnost i sveobuhvatnost datih kota
- vrijednost tolerancija i njihove nužnosti s obzirom na funkciju datog dijela
- znakova obrade i usklađenosti sa datim tolerancijama
- kontrole mjernih nizova (nominalne mjere i tolerantna polja)
unifikacije, normalizacije, usvojenosti)
Pogodnost proizvodnje kod automatske proizvodnje – voditi računa o:
automatizacije
32

svrstaju u grupe sa istim dozvoljenim odstupanjima dimenzija.
Analiza konstrukcije prema mogućnosti ugradnje – da li je konstrukcija ispravno riješena sa
gledišta montaže, tj. da li je montaža jednostavna, ručna ili mašinska, da li će bit potrebnih
dotjerivanja i dorađivanja pojedinih dijelova pri montaži.
TEST 1 15.04.2015
2. Izvršiti podjelu proizvodnih tehnnologija prema DIN 8580?
Glavna grupa 1 – primarno oblikovanje (iz tečnog, plastičnog, kašastog, zrnastog ili praškastog,
treskastog ili faznog, gasnog ili tečnog i jonizacijskog stanja)
Glavna grupa 2 – deformisanje (pritiskom, valjanjem, vučenjem, kovanjem, tiskanjem,
istiskivanjem, izvlačenjem, dubokim izvlačenjem, rotacionim tiskanjem istezanjem i
razvlačenjem, savijanjem, tangencijalnim deformisanjem)
Glavna grupa 3 – razdvajanje (odsjecanje, prosjecanje, probijanje, fino zarzvrtanje, obrada
rezanjem sa definisanom geometrijom alata, obrada rezanjem sa nedefinisanom geometrijom
alata, obrada odnošenjem erodiranjem, rastavljanje, demontiranje, rasklapanje, razlaganje,
čišćenje, pročišćavanje, razdvajanje)
Glavna grupa 4 – sastavljanje (spajanje, slaganje, montiranje, punjenje, popunjavanje,
utiskivanje, pritiskivanje, spajanje kroz preoblikovanje, spajanje deformisanjem, spajanje
zavarivanjem, spajanje lijepljenjem,
Glavna grupa 5 – nanošenje zaštitnih prevlaka (iz jonizirajućeg, plastičnog, kašastog, zrnastog ili
praškastog stanja, pomoću zavarivanja)
Glavna grupa 6 – izmjena svojstava materije (ojačavanje pomoću deformisanja, toplotni, termo
– mehanički postupci, sinterovanje, žarenje, magnetizovanje).
Podjela tehnologije obrade sa aspekta upravljanja na procese sa manuelnim upravljanjem,
mehanizirani procesi i automatizirani procesi. Podjela tehnologije obrade prema geometriji alata
33
na tehnologije obrade sa definisanom geometrijom rezne oštrice alata i bez definisane geometrije
rezne oštrice alata.
3. Šta podrazumijeva izvođenje tehnološke analize crteža?
Podrazumijeva analizu: Upotrebnih osobina proizvoda, Mogućnost izrade i Mogućnost montaže.
4. Čime su određene tehnološke podloge pri projektovanju tehnoloških postupaka?
Tehnološke podloge određene su tehnološkim parametrima koji definiraju proces transformacije
pripremka u proizvod. Tehnološki parametri su funkcija
5. Priprema proizvodnje? *
dimenzija materijala. Poluproizvodi: konstruktor kreira radionički crtež (podaci o vrsti materijala
i geometrijski oblik), tehnolog zavisno od vrste materijala i broja komada koji će se izrađivati bira
polazni poluproizvod za obradu. Ekonomski konstruktivni oblik osigurava mogućnost primjene
najracionalnijih metoda obrade sa visokom produktivnošću i najmanjim gubitkom materijala.
Treba da zadovolje određene mehaničke osobine i dobru obradljivost. Vrste poluproizvoda su:
odlivci od crnih i obojenih metala, otkivci, valjani poluproizvodi i poluproizvodi od metala.
-Prikupljanje informacija o količini proizvodnje, količinama nabave, raspoloživim materijalima na
tržištu, tolerancijama, standardima, itd
- Odabiranje različitih mogućnosti za uspoređivanje
- Izračunavanje potrebnih količina materijala
- Procjenjivanje relativnih troškova
- Procjenjivanje relativnih investicija
- Procjenjivanje relativnih dobitaka
- Donošenje odluke o izboru
- Geometrijski oblik i tehnološka složenost izratka
34
- Količina proizvodnje
- Vrsta osnovnog materijala
- Zahtjevan kvalitet i funkcija izratka u eksploataciji
- Eksploatacijski, tehnološki i ekonomski uslovi
Izbor dimenzija materijala
Biraju se vodeći računa o:
- Dimenzijama izratka
- Zahtjevima kvaliteta obrade, posebno kvaliteta obrađene površine i tačnosti oblika
- Troškovima obrade
- Dimenzijama materijala koj se mogu naći na tržištu
- Unifikaciji dimenzija zbog uslova transporta, skladištenja i nabave
6. Klasifikacija tehnoloških procesa prema dinamici kretanja materijala?
 Periodični, prekidni ili diskontinuirani tehnološki procesi:
Određena količina proizvoda /dijelova proizvoda čini jednu cjelinu koja prolazi kroz proces
pd RM do RM. Važi pravilo da ova cjelina ide na sljedeće RM (sljedeću operaciju) tek nakon
što je i na posljednjem proizvodu /dijelu proizvoda izvedena prethodna operacija. Koristi
se kod proizvodnje manjih količina proizvoda i češćeg mijenjanja proizvodnog programa.
Nedostatak je relativno sporo kretanje proizvoda kroz proces što rezultira da je ciklus
proizvodnje dug.
 Neprekidni ili kontinuirani tehnološki proces
Predstavlja operacijski oblik gdje svaki proizvod /dio proizvoda neposredno nakon obavljanja
operacije na jednom RM transportuje na sljedeće RM, gdje se odmah nastavlja sa izvršenjem
sljedeće operacije. Ova vrsta tehnoloških procesa je moguća uz korištenje tehnološke opreme
relativno visokog tehnološkog nivoa
7. Iskustveno-statistička metoda određivanja dodataka za obradu?
Iskustveno – statistička metoda
35
Koristi se za pojedinačnu i maloserijsku proizvodnju dijelova malih dimenzija (masa) i relativno

male vrijednosti. Jednostavna je, koriste se tabele i normativi. Ubrzava proces određivanja
dodataka za obradu. Dodaci za obradu su u mnogim slučajevima povećani. Nedostatak ne vodi
se puno računa o konkretnim proizvodnim uslovima. Pri izboru treba voditi računa o: dodatak
treba da bude što manji, dodatak mora da bude dovoljan, voditi računa o mogućim
deformacijama nastalim u procesu termičke obrade, treba poštovati uslove predviđene
planiranom metodom obrade, dodaci zavise od veličine dijela (veći dio veći dodatak)
8. Ciljevi projektovanja tehnoloških postupaka?
Projektovanje tehnološkog procesa čini široki skup raznovrsnih aktivnosti koje se po metodama
izvršenja i redoslijedu mogu grupisati u sljedeće podskupove – faze:
 Analiza proizvoda
 Izbor početnog oblika – pripremka
 Izbor tehnoloških baza (za mehaničke i toplotno – mehaničke procese)
 Utvrđivanje tipa proizvodnje
 Definisanje vrste i redoslijeda operacija
 Definisanje vrste i redoslijeda kontrole
 Izbor mašina i postrojenja za izvršavanje operacija i kontrola
 Izbor alata, pribora, pristroja i pomagala
 Određivanje vremena potrebnog za izvršavanje operacija i kontrole
 Određivanje potrebnog profila izvršilaca i
 Formiranje tehnološke dokumentacije
9. Metode rješavanja tehnoloških mjernih nizova?
36
Tehnološki mjerni nizovi se koriste u cilju postizanja odgovarajuće tačnosti i oblika izratka
poklapaju, itd.
37

raspodjele)
te velike količine
Metoda podešavanja
Metoda regulisanja
niza
dotjerivanja
završnog člana)
TEST 1 ***
1. Definirati pojam procesa proizvodnje?
Pojam procesa proizvodnje podrazumijeva se cjelokupna aktivnost ljudi i mašina na preradi i
obradi sirovina i poluproizvoda u gotov proizvod.
38
2. Šta su tehnološke baze?

Predstavljaju skup površina, linija i tačaka u odnosu na koje se predmet orjentiše u toku obrade.
Osiguravaju tačan položaj radnog predmeta u odnosu na mašinu i alat.
3. Definisati ekonomsku tačnost obrade određene metode obrade?
Ekonomska tačnost obrade proizvoda podrazumijeva proizvodnju proizvoda što jednostavnijeg
oblika Iisa sto slabijim kvalitetom obrađene površine, a da pri tome zadovoljimo zahtjeve kupaca.
Ekonomska tačnost proizvoda znači da prilikom povećanja kvaliteta obrađene površine proizvoda
ne dolazi do naglog povećanje cijene samog proizvoda, već da je povećanje cijene u skladu sa
povećanjem kvaliteta obrađene površine.
4. Navesti osnovne metode koje nam omogućavaju postizanje adekvatnu tačnost (kontrolu)?
Metode za postizanje tačnosti:
Alatne mašine – da bi greška bila manja, da bi se postigla veća tačnost:
 Metodom probnih prolaza,
 Primjenom mjernih alata i prethodnim podešavanjem mašine
 Upotrebom mjernog sistema za automatsku kontrolu, podešavanje mašine i alata
5. Ciljevi projektovanja tehnološkog sistema? - odgovoreno
6. Struktura tehnološkog procesa i uticajni faktori? - odgovoreno
7. Određivanje dodataka za obradu? - odgovoreno
8. Tehnološka analiza crteža? - odgovoreno
9. Greške obrade? - u drugoj parcijali 2018
TEST 1. 15.06.2017.
1. Definisati pojam slobodne mjere i načina određivanja njene tolerancije??

Tolerancije su propisana i dozvoljena odstupanja mašinskih elemenata od apsolutne tačnosti.
Slobodne mjere i propisane tolerancije. Razlikuju se sljedeće tolerancije:
 Tolerancije dužinskih mjera mašinskih dijelova
 Tolerancije oblika i položaja pojedinih površina mašinskih dijelova
 Tolerancije kvaliteta i hrapavosti površina mašinskih dijelova
2. Izvršiti podjelu mjernih nizova?
39

3. Od čega zavisi veličina dodataka za obradu?
Dodatak za obradu zavisi od veličine dijela za obradu, veći dio - veći dodatak za obradu i obrnuto.
4. Definisati pojam baze i izvršiti njihovu podjelu prema funkciji i značaju za proizvodnju?
Sve površine, linije i tačke, koje su bitne za funkciju dijela ili tehnologiju izrade, nazivaju se
zajedničkim imenom – baze. Prema funkciji i značaju za proizvodnju baze se mogu podijeliti na:
 Konstrukcione
 Mjerne (kontrolne)
 Montažne i
 Tehnološke
Osnovni zadatak programiranja proizvodnje i poslovanja je da se odredi vrsta i količina proizvoda
koja će se proizvoditi za jednu ili više godina i koji se mogu uspješno plasirati na tržištu. Za
uspješan plasman proizvoda na tržištu, potrebno je izdržavati međusobnu konkurenciju
proizvođača. Tržište je mehanizam privrednog razvoja društva, gdje se proizvođači međusobno
bore za potrošača da mu ponude robu dobrog kvaliteta i niske cijene. Jedan od važnijih faktora,
koji ima utjecaj na uspješnost poslovanja, je priprema proizvodnje koja rješava probleme svakog
radnog mjesta. Pripremu proizvodnje moguće je podijeliti na:
- tehničku pripremu i
- operativnu pripremu.
U okviru tehničke pripreme nalazi se kotistrukciona i tehnološka priprema procesa proizvodnje.
Konstrukciona priprema bavi se oblikovanjem proizvoda. Da bi se došlo do novog proizvoda,
potrebno je definisati prijedlog projektnog zadatka na osnovu koga se vrši projektovanje i
konstruiranje. U okviru konstrukcione pripreme vrši se standardizacija i tipizacija proizvoda kao
cjeline ili standardizacija pojedinih njegovih elemenata. Na osnovu razrađene konstrukcione
dokumentacije izrađuje se prototip koji služi za ispitivanje. Cilj ovih ispitivanja je da se utvrdi
tehnička ispravnost i funkcionalnost proizvoda i da se potvrde rezultati ostvareni projektiranjem i
konstruisanjem. Na osnovu ispitivanja prototipa, organi tehničke kontrole izdaju atest o tehničkoj
i funkcionalnoj podobnosti i ispravnosti proizvoda. Razrađena konstrukciona dokumentacija služi
tehnološkoj pripremi za razradu tehnološkog procesa. Tehnološki proces se razrađuje za izradu
prototipa. Izradom prototipa, prema razrađenom tehnološkom procesu, uočavaju se greške koje
treba ispraviti. Analizom tehnološkog procesa izrade prototipa, tehnička priprema izdaje atest o
tehnološkoj izvodljivosti proizvoda. Ova dva atesta potvrđuju prihvatanje prototipa, tj. da je
40
funkcionalno i tehnički ispravan, prikladan za proizvodnju i da će njegova proizvodnja biti

rentabilna. Osim projektovanja tehnoloških procesa, tehnološka priprema projektuje i potrebne
alate, naprave i mjerila za određeni proizvodni proces. U okviru tehnološke pripreme važno mjesto
zauzima studij rada koji pomaže pri rješavanju problema u preduzećima na unapređivanju
proizvodnje. Studija rada proučava i analizira svaki rad i odvijanje cijelog proizvodnog procesa i
na osnovu tog proučavanja i analize predlaže mjere za poboljšanje postojećeg načina rada i
određivanje ispravnog vremena izrade. Operativna priprema procesa proizvodnje bavi se
planiranjem aktivnosti u pripremi i proizvodnji da bi se izvršio predviđeni plan proizvodnje. Ona
planira i lansira pripremu i nabavku sirovina materijala i alata za određeni plan proizvodnje. Pored
toga, priprema potrebnu radnu dokumentaciju, otklanja zastoje i čekanja u proizvodnji, prati i
evidentira izvršenje operativnih planova proizvodnje.
6. Ciljevi projektovanja TP?
7. Struktura tehnološškog procesa i uticajni faktori?
Struktura:
 u skraćenom obliku
 Detaljno određena do najmanjih zahvata – mikrozahvata
Širina razrade tehnološkog procesa:
 Individualne, tipske ili grupne tehnološke procese
 Konvencionalne ili nekonvencionalne obradne sisteme
 Nivo automatizacije
 Količina proizvoda
41
Uticajni faktori:
 Vrsta i tip obrade – tip obrade (struganje, glodanje, bušenje, brušenje, izvlačenje,
istiskivanje i dr.), vrsta obrade ( gruba, završna – fina)
 Obradna mašina – vrsta mašine (univerzalna, automat: jednovreteni, viševreteni; obradni
centar), vrsta automatizacije (automatska, poluautomatska, fleksibilna), vrsta upravljanja
(klasična, CNC, ACC, itd), kinematske osobine (brzina obrtanja, posmak, snaga, tačnost i
preciznost obrade, veličina i krutost), vrijeme pripreme mašine, vrijednost norma sata
 Alat – vrista i geometrijski oblik alata, vrsta materijala, hemijski sastav i struktura
materijala alata, fizikalne osobine alata (tvrdoća, postojanost, itd), tip alata (jedna
oštrica, više oštrica), izmjena i podešavanje alata, cijena alata
 Izradak i pripremak – vrsta materijala izratka, složenost izratka (geometrijski oblik,
dimenzije, površine obrade, tačnost obrade), tolerancije oblika i položaja, površinska
hrapavost, stanje pripremka (oblik, dimenzije, vrsta, težina), fizikalno – hemijske osobine
materijala, stanje materijala i površinske kore pripremka
 Uslovi obrade – parametri režima obrade, vrsta sredstva za podmazivanje i hlađenje,
stabilnost i krutost obratka, način stezanja obratka
 Vrsta proizvodnje i složenosti obrade – tip proizvodnje (pojedinačna, serijska i masovna),
količina proizvoda (10, 50, 1000, ...), složenost obrade (jednokomponentne i
višekomponentne obrade)
Tehnološka analiza crteža
Podrazumijeva analizu:
količinu opreme i materijala, jednostavnije operacije, kraće vrijeme pripreme proizvodnje, itd.
Da bi se mogla izvesti potrebno je kontrolisati:
 Propisan materijal u pogledu:
-kvaliteta materijala
- uticaj materijala na cijenu izrade
- stanja materijala (žaren, normaliziran, kaljen, ...) i
- oblika materijala (vučen, valjan, otkovak, ...)
 Nominalne dimenzije, tolerancije i znakove obrade po pitanju:
42
-ispravnost i sveobuhvatnost datih kota

- vrijednost tolerancija i njihove nužnosti s obzirom na funkciju datog dijela
- znakova obrade i usklađenosti sa datim tolerancijama
- kontrole mjernih nizova (nominalne mjere i tolerantna polja)
unifikacije, normalizacije, usvojenosti). Pogodnost proizvodnje kod automatske proizvodnje –
voditi računa o:
automatizacije
43
svrstaju u grupe sa istim dozvoljenim odstupanjima dimenzija. Analiza konstrukcije prema
mogućnosti ugradnje – da li je konstrukcija ispravno riješena sa gledišta montaže, tj. da li je
montaža jednostavna, ručna ili mašinska, da li će bit potrebnih dotjerivanja i dorađivanja
pojedinih dijelova pri montaži.
dimenzija materijala.
Poluproizvodi: konstruktor kreira radionički crtež (podaci o vrsti materijala i geometrijski oblik),
tehnolog zavisno od vrste materijala i broja komada koji će se izrađivati bira polazni poluproizvod
za obradu. Ekonomski konstruktivni oblik osigurava mogućnost primjene najracionalnijih metoda
obrade sa visokom produktivnošću i najmanjim gubitkom materijala. Treba da zadovolje
određene mehaničke osobine i dobru obradljivost. Vrste poluproizvoda su: odlivci od crnih i
obojenih metala, otkivci, valjani poluproizvodi i poluproizvodi od metala.
Izbor dimenzija materijala - Biraju se vodeći računa o:
44
H.S. Spisak pitanja druga parcijala:
* 31.05.2018 - druga parcijala
1. Navesti koji faktori utiču na tačnost izratka?
2. Koji su osnovni kriteriji za izbor obradne mašine?
3. Na koji način je moguće predstaviti podatke (rezultate i faktore) pri modeliranju tehnoloških postupaka?
4. Šta je cilj primjene koncentracije zahvata? 0.5 b
5. Izbor varijante tehnološkog postupka?
6. Navesti koje informacije je potrebno obezbijediti pri projektovanju klasičnih tehnoloških postupaka
obrade?
7. Faze primjene varijantnog CAPP sistema? 1b
8. Vrijeme obrade?
9. Klasifikacija izradaka i klasifikatori kod grupnih tehnologija?____________________________
* 14. 06. 18 - junski rok
1. Greška unutrašnjih naprezanja ? 0,5b
2. Funkcija kojih parametara i po kojem kriteriju se vrši izbor varijante TP? 0,5b
3. Šta je višepoziciona karta tehnološkog procesa? 0,5b
4. Područja primjene pojedinih CAPP pristupa? 0,5b ??
5. Utjecajni faktori na tačnost obrade? 1b
6. Šta je sve potrebno obezbjediti za projektovanje klasičnog TP? 1b
7. Redoslijed operacija, zahvat i prolaza ? 2b
8. Varijantni pristup projektovanju CAPP ? 2b__________________________________________
* 05. 07.2018 - julski rok
1. U funkciji kojih pokazatelja i na bazi kojeg osnovnog kriterija se vrsši izbor varijante TP ? 0,5b
2. Definisati pojam klasičnog tehnološkog postupka?
45
3. Šta predstavlja osnovu pristupa zasnovanog na automatiziranom projktovanju TP pomoću računara?
4. Definisati pojam makro i mikro postupaka pri modeliranju TP?
5. Ciljevi grupne tehnologije? 1b
6. Metode grupisanja izradaka?
7. Definisanje matematskog modela za analizu TP?
8. Vrijeme obrade?
9. Vrste CAPP sistema prema metodologiji projektovanja?________________________________
* 31. 08.2017 god
1. U funkciji kojih parametara ovisi izbor varijante tehnološkog procesa?
2. Na koje načine je moguće odrediti režime obrade?
3. Definisati klasični tehnološki postupak?
4. Na koji način se ulazni podaci mogu predstaviti CAPP sistemu?
5. Redoslijed operacija, zahvata i prolaza?
6. Izbor alata?
7. Osnovni ciljevi grupne tehnologije?
8. Klasifikacija izradaka i kalsifikatori kod grupnih tehnologija?
9. Vrste modeliranja tehnoloških postupaka?
* ROK 2017 7 MJESEC
1. Na kojim karakteristikama je utemeljena većina klasifikatora u grupnim TP?
2. Šta je standardni plan obrade u varijantama CAPP sistemu?
3. Šta je višepoziciona karta tehnološkog procresa?
4. Definisati makro i mikro postupaka modeliranja TP?
5. Metodologija grupisanja u funkciji nivoa grupisanja i stepena unifikacije?
6. Ulazni format CAPP sistema?
8. Greške obrade?
9. Vrijeme obrade?______________________________________________________________
* 23.06.2016
1. Od čega zavisi izbor metoda obrade kod TP?
46
2. Kojim zahtejvima i mogućnostima je uslovljen izbor alata?
3. Zašto se pristupa koncentraciji zahvata pri projetovanju TP?
4. Šta su osnovne pretpostavke primjene grupnih tehnoloških postupaka?
5. Režimi obrade?
6.Izbor mašine?
7. Skup izlaznih informacija pri projektovanju klasičnih TP?
8. Redoslijed operacija zahvata i prolaza?
9. Modeliranje tehnoloških procesa?_________________________________________________
* 15.07.2015
1. Šta predstavlja skup izlaznih informacija kod projektovanja klasičnih TP?
2. Navesti osnovne prednosti primjene klasifikatora kod grupnih TP?
3. Definisati pojam grupne obrade?
4. Šta predstavlja osnovu primjene pristupa projektovanja TP pomoću računara - automatiziranog

projektovanja TP?
5. Izbor obradne mašine?
7. Generativni CAPP?
8. Vrsta i redoslijed operacija, zahvata i prolaza?
9. Koncentracija zahvata?_________________________________________________________
* 10.06.2015.
1. Od kojih pokazatelja zavisi izbor metoda obrade?
2. Definisati pojam režima obrade?
3. Navesti osnovne kriterije za izbor obradne mašine?
4. Koje su osnovne pretpostavke za realizaciju grupnih TP?
5. Izbor varijanti TP?
6. Varijantni CAPP sistem projektovanja TP?
7. Osnovni koraci neophodni za definisanje matematskog modela TP?
8. Vrijeme obrade?
9. Projektovanje klasičnih TP?______________________________________________________
47
* 31.05.2018 - druga parcijala
1. Navesti koji faktori utiču na tačnost izratka?

Osnovni utjecajni faktori tačnosti obrade su: faktori zavisni od kvaliteta i tačnosti mašine, faktori
zavisni od kvaliteta lokacije mašine, faktori zavisni od pripremka i steznog pribora, odnosno od
njihove veze koja se ostvaruje baziranjem i faktori zavisni od obradnog alata i kvaliteta uređaja
za stezanje, odnosno lokacije alata. Pored niza navedenih utjecajnih faktora koji utiču na dobiveni
kvalitet obrađene površine, najuticajniji faktor je svakako vrsta obrade.
2. Koji su osnovni kriteriji za izbor obradne mašine?
Kriteriji pri izboru obradne mašine su sljedeći: tehničko – tehnološki kriterij, kriterij nivoa
automatizacije, kriterij minimalnih troškova, kriterij maksimalne proizvodnosti.
3. Na koji način je moguće predstaviti podatke (rezultate i faktore) pri modeliranju tehnoloških
postupaka?
Dobiveni rezultati i faktori se mogu prezentirati na tri načina:
- nominalne ili nazivne veličine – ne mogu se mjeriti niti rangirati već se samo iskazuju svojim
imenom (npr. nominiranje proizvođača materijala faktorima A, B i C)
- atributivne ili opisne veličine – rangiraju se na određeni način (npr. stanje površine P1, P2, P3,
P4, P5 – gruba, srednja, fina, superfiniš, itd.)
- numeričke ili mjerljive veličine – su najznačajnije i izražavaju se numeričkom vrijednošću i
jedinicom mjere – pri mjerenju uvijek postoji greška.
4. Šta je cilj primjene koncentracije zahvata? 0.5 b
Koncentracija operacija predstavlja dvije ili više operacija koje se obavljaju na istim ili sličnim
mašinama, spojene u jednu operaciju koja se obavlja na jednoj mašini. Na taj način se smanjuje
ciklus proizvodnje dok se suština tehnološkog procesa ne mijenja. To znači da se obavlja više
zahvata čime se ciklus proizvodnje skraćuje, kao i pomoćno vrijeme, a postiže se bolji kvalitet
proizvoda.
5. Izbor varijante tehnološkog postupka?
Izbor varijante tehnološkog procesa, kao i tehnološkog postupka u okviru određenog tehnološkog
procesa je kompleksan i odgovoran zadatak tehnologa. Ovisno o vrsti proizvoda, njegove funkcije,
geometrijskog oblika, zahtijevane tačnosti tehnološki proces obrade se može sastojati iz operacija
različitih vrsta obrade, npr. obrade struganjem (tokarenje, bušenje, glodanje, rezanje navoja itd.),
obrade deformiranjem (izvlačenje, istiskivanje, probijanje itd.), termičke obrade (žarenje,
napuštanje, kaljenje itd.), obrade zavarivanjem (plinsko, elektrootporno, TIG, MIG, itd.),
površinske obrade, itd. Ovo pokazuje da postoji veliki broj mogućih kombinacija varijanti procesa
obrade i redoslijeda operacija . Dakle, u principu broj mogućih tehnoloških procesa je vrlo velik.
48
Međutim, iz mogućeg skupa tehnoloških varijanti, na temelju karakteristika izratka, može se vrlo
brzo definirati određeni broj varijanti koje imaju realnu podlogu za izbor najpovoljnijeg procesa
ili postupka obrade. Pri izboru varijante tehnološkog procesa ili postupka obrade osnovni kriterij
su minimalni troškovi. Da bi se odredili troškovi treba postaviti odgovarajuće matematičke
modele. To znači da se u okviru pojedinih procesa za svaku operaciju i zahvat moraju definirati
troškovi, čiji zbir daje ukupne troškove. Dakle, iz skupa analiziranih procesa ili postupka usvaja se
onaj koji daje najmanje troškove obrade uz uslov da zadovoljava utvrđene tehničko-tehnološke
kriterije izratka.
6. Navesti koje informacije je potrebno obezbijediti pri projektovanju klasičnih tehnoloških
postupaka obrade?
Za projektovanje klasičnog tehnološkog procesa obrade, potrebno je obezbijediti:
 konstruktivnu dokumentaciju proizvoda (crteže dijelova i sklopova),
 ukupnu planiranu količinu proizvoda koja može biti iskazana mjesečno i godišnje,
 datoteku mašina koja treba da sadrži: dokumentaciju (datoteke i prospekte) za izbor alata,
dokumentaciju (datoteke, standarde) za izbor polaznog oblika materijala (odlivak,
otkivak, otpresak i slično), upustvo za programiranje procesa obrade sa datotekom
podataka obradnog sistema;
 ranija slična rješenja, posebno fokumentaciju ostalih prizvoda iz proizvodnog programa,
kako bi se mogla primjeniti unifikacija, standardizacija ili normalizacija proizvoda i
postupaka obrade,
 tehnološku organizaciju proizvodnje,
 raspoložive ljudske kapacitete po broju, strukturi i stepenu stručnosti,
 obrasce, ispise i nosioce informacija.
Konstruktivna dokumentacija priizvoda (crteži dijelova i sklopova) sadrže:
- projekcije i presjeke koji daju jasnu sliku o obliku obratka,
- potrebne mjere i tolerancije,
- oznake kvaliteta površinske obrade,
- podatke o predviđenoj vrsti materijala,
- mehaničke karakteristike (tvrdoća, čvrstoća) nakon izvršene termičke obrade,
- funkcija dijela ili proizvoda,
- tehničke uslove za ispitivanje i prijem proizvoda.
Datoteka mašina sadrži:
- vrstu i tip opreme sa tehničko – tehnološkim karakteristikama,
-specifikaciju i stepen tačnosti raspoloživog pribora koji postoji uz mašinu,
- upustvo za rad na mašini, posebno po pitanju sigurnosti i zaštite,
- stezni, rezni i mjerni alat
- podatke o stepenu tačnosti i krutosti mašine,
- raspored obradnih sistema u pogonu.
49
7. Faze primjene varijantnog CAPP sistema? 1b

Faze primjene obuhvataju: PRIPREMA:
1. analiza postojećeg procesa – analiza podataka o geometrijskim i tehnološkim karakteristikama
dijelova i koji od ovih podataka treba da se unesu u klasifikator dijelova;
2. definisanje sistema klasifikacije i klasifikatora – povezani sa geometrijskim i tehnološkim
karakteristikama dijelova i treba da se obuhvati što je moguće veći broj obilježja dijelova;
3. formiranje grupe sličnih dijelova – nakon definisanja ili izbora sistema za klasifikaciju dijelova;
4. izrada TP obrade za svaku grupu sličnih dijelova razrađuje se do nivoa operacija i zahvata (tzv.
standardni planovi obrade dijelova), unose se: podaci o alatima, mašinama, mjernim uređajima,
putanji alata, režimu rezanja i sl, što se zatim unosi u računar pod klasifikacionim brojem grupe;
5. formirane baze podataka standardnih planova obrade unesene u računar sada su već spremne
za konkretnu primjenu.
NEPOSREDNA REALIZACIJA:
1. klasifikacija i kodiranje konkretnog dijela;
2. pretraživanje familija dijelova;
3. pozivanje standardnog plana obrade;
4. editiranje i eventualna modifikacija standardnog plana obrade;
5. ispunjavanje potrebne tehnološke dokumentacije.
8. Vrijeme obrade?
Vrijeme obrade je temelj racionalnog planiranja proizvodnje, efektivnosti rada, troškova
proizvodnje i proizvoda, te vrednovanja rezultata rada. Radna norma predstavlja veličinu
pruženog rada u definisanom vremenu. Norma je vrijeme potrebno određeno obučenom čovjeku,
da po određenom postupku i redoslijedu operacija, određenom vrstom materijala, određenim
alatima i mašinama, u normalnim uslovima okruženja, uz normalno zalaganje i zamor – izvrši
tačno određeni posao. Radna norma - ustanovljeno je da su problemi sa normama uzrokovani
od: 63% radnika koji ne poštuju režime rada, 31% učesinka koji ne evidentiraju radno vrijeme za
tekući dan, već naknadno, poslije nekoliko dana, 17% poslovođa prijavljuje da je radnik na
čekanju, a on radi, u 42% slučajeva velikog izvršenja normi, radnu listu je dalo drugo odjeljenje
koje nema standarde za normiranje ni stručnjaka normirca-analitičara. Na bazi norme se
određuju i planiraju kapaciteti radnih mjesta, odjeljenja, terminiranje proizvodnje te formiranje
cijene proizvoda. Kod realne norme dozvoljeno odstupanje je od 95% do 115% propisane norme.
Načini određivanja vremena obrada su metoda snimanja vremena postupka obrade, statističko –
tablična metoda izbora vremena na temelju sličnih postupaka obrade, grafička i analitička
50
metoda izračunavanja vremena obrade na temelju izabranih parametara režima obrade.

Sastavni elementi norme su: tpz – pripremno – završno vrijeme, tt – tehnološko vrijeme, tp –
pomoćno vrijeme, td – dodatno vrijeme.
Pripremno-završno vrijeme tpz je vrijeme određeno za pripremu i izvršavanje određenih radnji
nužnih da se cijelo radno mjesto, tj. mašina, uređaj, alat i radnik pripremi za izvršenje zadataka
po radnom nalogu. Zavisi od vrste organizacije proizvodnje proizvodnog sistema, proizvodnog
procesa, serije, proizvodne opreme, itd.
Pripremno vrijeme obuhvata preuzimanje i proučavanje radne i tehnološke dokumentacije,
preuzimanje materijala za obradu, preuzimanje steznog, reznog i mjernog alata iz skladišta,
postavljanje steznog, reznog i mjernog alata na mašinu, pripremanje radnog mjesta za rad,
obrada prvog komada i kontrola kota, dotjerivanje mašine nakon obrade prvog komada.
Završno vrijeme obuhvata predaju dijelova i dokumentacije nakon završetka serije, skidanje
steznog, reznog i mjernog alata sa mašine, predaja alata u skladište, pospremanje radnog mjesta
nakon završetka serije.
Glavno, tehnološko ili mašinsko vrijeme – tt je dio vremena potreban da se obavi određen rad
povezan direktno sa promjenom oblika, položaja, izgleda ili svojstava materijala ili predmeta
obrade, bez obzira obavlja li se rad ručno ili mašinom. Može biti vrijeme rada automatske mašine,
mašinsko – ručno vrijeme i ručno vrijeme. Tehnološko vrijeme se odnosi na promjenu oblika i
dimenzija, strukture, hemijskog sastava, drugih svojstava i položaja u odnosu na druge predmete
rada (npr. montaža). Primjer izračunavanja mašinskog vremena za uzdužno struganje:
tt = (L+U)/(n*s) * i, gdje je,
L – dužina radnog komada (mm)
U – dodatak za ulaz i izlaz reznog alata
n – broj obrtaja radnog vremtena (min-1)
s – posmak( brzina kretanja reznog alata) (mm)
i – broj prolaza reznog alata
Pomoćno vrijeme – tp je vrijeme potrebno za obavljanje pomoćnih poslova, a omogućuju
izvođenje tehnološkog vremena, nastoji se svesti na minimum (ne utječe direktno na promjenu
izratka tokom rada), može se ponavljati pri izradi svakog komada ili pri izradi određene količine
unutar jedne operacije. Može biti posve automatsko, mašinsko – ručno i ručno, a obuhvata
uzimanje, stezanje, otpuštanje i otpremanje izratka, uključivanje i isključivanje mašine (posmak,
...), najmještanje mašine na propisani režim rada, promjenu alata, mjerenje i provjeru kvaliteta
izratka, čišćenje mašine, alata. Dodatno vrijeme td služi za kompenzaciju opravdanih gubitaka u
radu koji se moraju priznati u normi. Izražava se pomoću tri koeficijenta dodatnog vremena:
koeficijent naprezanja ili zamora Kn, koeficijent djelovanja okoline – Ka, dopunski koeficijent – Kd.
51
Jedinično vrijeme t1 predstavlja normu za jednu operaciju po jedinici proizvoda (kom, m2, m3,
kg, l) najčešće u tehnološkim postupcima definisano za jedan komad t1 = tt + tp + td. Ukupno
vrijeme je vrijeme trajanje rada na seriji/ radnom nalogu tu = tpz + n x t1
9. Klasifikacija izradaka i klasifikatori kod grupnih tehnologija?
Klasifikacija se vrši na osnovu propisanih tehničkih pravila ili standarda koji se u tehnološkoj praksi
nazivaju klasifikatori dijelova. Najveći broj klasifikatora se temelji na opštem geometrijskom
obliku izratka, intervalu glavnih dimenzija izratka, karakteristike glavnih površina za obradu, vrste
i oblika materijala pripremka. Prednosti primjene klasifikatora su: brzo formiranje grupe izradaka,
olakašano povezivanje crteža, vrste materijala i oblika pripremka, bolje iskorištenje proizvodne
opreme, olakšano planiranje i terminiranje proizvodnje i NC programiranje, prednost povezivanja
i primjene CAD/CAM sistema. Rezultat klasifikacije je kod. Klasifikator instituta za alatne mašine
Aachen (OPITZ sistem). Klasifikacioni sistem OPITZ spada u red klasifikatora sa umjerenim brojem
pokazatelja, sistem pogodan za obradu na računaru, primjenjuje se za CAPP sisteme.
Klasifikator NIITMAŠ – Lenjingrad - detaljno razrađeni klasifikator koji sadrži konstrukcione i
tehnološke karakteristike dijelova, oznake 7, 8 i 9 su konstrukcione karakteristike, dok su ostalih
12 oznaka tehnološke karakteristike, razvrstava asortiman mašinskih dijelova na 1000 klasa, dok
se svaka klasa može teoretski podijeliti na 10 000 podklasa.
Klasifikator IAMA - služi klasifikaciju dijelova mašinskih konstrukcija za tehnološke analize i za
formiranje tehnoloških i operacijskih grupa u cilju projektovanja grupnih tehnoloških procesa.
* 14. 06. 18 - junski rok
1. Greška unutrašnjih naprezanja ? 0,5b

Greške unutrašnjih naprezanja su rezultat procesa obrade. Zaostala naprezanja pored utjecaja na
dimenzije i geometriju obratka utiču i na pojavu mikro pukotina i postojanost obratka. Utjecaj
unutrašnjih naprezanja na tačnost obrade se smanjuje primjenom odgovarajućih postupaka
termičke obrade ili drugih postupaka, što ovisi o karakteristikama obratka.
2. Funkcija kojih parametara i po kojem kriteriju se vrši izbor varijante TP? 0,5b
Izbor varijante tehnološkog postupka je funkcija: postupka obrade, vrste pripremka, redoslijeda
operacija obrade, strukture operacija. Osnovni kriterij za izbor varijante tenološkog postupka su
minimalni troškovi.
3. Šta je višepoziciona karta tehnološkog procesa? 0,5b
Daje se opis obrada prema crtežu gotovog dijela, redoslijed operacija, za svaku operaciju se
daje redoslijed zahvata sa naznakom mjere koju treba postići, kao i vrstom obrade (gruba,
završna).
4. Područja primjene pojedinih CAPP pristupa? 0,5b ??
52
 analiza postojećeg procesa

 definisanje sistema klasifikacije i klasifikatora
 formiranje grupe sličnih
 izrada TP obrade za svaku grupu sličnih dijelova razrađuje se do nivoa operacija i zahvata
 formirane baze podataka standardnih planova obrade
5. Utjecajni faktori na tačnost obrade? 1b
Jedan od osnovnih pokazatelja proizvodnje je produktivnost i kvaliteta proizvoda. Pod tehničkim
kvalitetom proizvoda u užem smislu smatra se tačnost dimenzija i kvalitet obrađene površine.
Faktori koji utiču na tačnost izratka su mnogobrojni, a neki od njih su i međuzavisni. Osnovni
utjecajni faktori tačnosti obrade su: faktori zavisni od kvaliteta i tačnosti mašine, faktori zavisni
od kvaliteta lokacije mašine, faktori zavisni od pripremka i steznog pribora, odnosno od njihove
veze koja se ostvaruje baziranjem i faktori zavisni od obradnog alata i kvaliteta uređaja za
stezanje, odnosno lokacije alata. Pored niza navedenih utjecajnih faktora koji utiču na dobiveni
kvalitet obrađene površine, najuticajniji faktor je svakako vrsta obrade. Tako se superfinišom
može postići tačnost klase 2, dok drugim postupcima obrade to nije moguće osvariti, odnosno
finim struganjem se može postići tačnosti klase 6, ili kovanjem u kalupu tek se može postići tačnost
klase 9. Prema tome, određivanjem vrste i načina obrade u postupku razrade tehnološkog procesa
određen je i interval klasa tačnosti koje je moguće postići, odnosno limitiran je mogući najveći
stepen tačnosti (za struganje klasa 6, rendisanje klasa 9 itd.). Između tolerancije dužinskih mjera
i stepena površinske tačnosti postoji korelacija koja osigurava da se i najveća hrapavost površine
nađe u okviru propisanog tolerancijskog polja. To znači da veličina neravnine mora biti manja od
datog polja tolerancije. Iz ovog slijedi da je moguće obraditi površinu male hrapavosti (superfiniš)
i uz malu tačnost dimenzija (grube tolerancije), dok visoku tačnost dimenzija (fine tolerancije) nije
moguće nikada ostvariti uz visoku hrapavost površine.
6. Šta je sve potrebno obezbjediti za projektovanje klasičnog TP? 1b
Za projektovanje klasičnog tehnološkog procesa obrade, potrebno je obezbijediti:
 konstruktivnu dokumentaciju proizvoda (crteže dijelova i sklopova),
 ukupnu planiranu količinu proizvoda koja može biti iskazana mjesečno i godišnje,
 datoteku mašina koja treba da sadrži: dokumentaciju (datoteke i prospekte) za izbor alata,
dokumentaciju (datoteke, standarde) za izbor polaznog oblika materijala (odlivak,
otkivak, otpresak i slično), upustvo za programiranje procesa obrade sa datotekom
podataka obradnog sistema;
 ranija slična rješenja, posebno fokumentaciju ostalih prizvoda iz proizvodnog programa,
kako bi se mogla primjeniti unifikacija, standardizacija ili normalizacija proizvoda i
postupaka obrade,
 tehnološku organizaciju proizvodnje,
 raspoložive ljudske kapacitete po broju, strukturi i stepenu stručnosti,
 obrasce, ispise i nosioce informacija.
53

- raspored obradnih sistema u pogonu
7. Redoslijed operacija, zahvat i prolaza ? 2b
Redoslijed operacija, zahvata i prolaza treba da: predstavlja prirodan i nužan tok transformacije
pripremka u gotov izradak, rezultat prethodne operacije predstavlja osnovu i podršku narednoj
operaciji, se u naredoj operaciji koristi i sačuva kvaliteta postignuta u prethodnoj operaciji.
Redoslijed operacija, zahvata i prolaza ovisi od: veličine serije, raspoloživih obradnih sistema,
vrste i oblika pripremka, obradnog postupka (struganje, lijevanje, ...), baziranja i stezanja obratka
(odljevak , otkovak, ...), koncentracije operacija i zahvata, mogućnosti otkrivanja greške u
materijalu ili intenziteta pojave greške u procesu obrade, vrste primjenjenog alata. Prvu operaciju
karakteriše: najviše skidanja materijala kako bi se u nastavku tehnološkog procesa
transportovale što manje mase materijala, otkrivanje što više mogućih grešaka u počentom
materijalu kako bi se uložilo što manje rada u eventualno loše pripremke, tehnološke, odnosno,
bazne površine za stezanje i pravilan položaj obratka u narednim operacijama – ponekad prva
operacija i služi samo za ovu svrhu (slučaj korištenja odlivaka i otkivaka kao pripremka za
agregatne mašine i transfer linije). Karakteristike zadnje operacije su: smanjena mogućnost
oštećivanja u daljem toku proizvodnog procesa, olakšana završna kontrola, označavanje kako bi
se spriječilo zagubljivanje izratka olakšana predaja skladištu ili kupcu. Operacija kontrole: sigurno
utvrđivanje karakteristika pripremka, obratka i izratka u obrađenim momentima tehnološkog
procesa, pravovremeno otkrivanje mogućih grešaka kako bi se spriječilo stvaranje lošeg
proizvoda, smanjenje štete zbog grešaka i omogućio eventualni popravak uočene greške, metode
i postupak kontrole treba da obezbijede najmanje troškove kontrole, odgovarajući obim kontrole
koji treba da odgovara karakteristikama proizvoda, karakteristikama operacija, obimu
proizvodnje i tipu proizvodnje, postupke kontrole birati tako da što manje zahtijevaju posebno
mjesto kontrole.
8. Varijantni pristup projektovanju CAPP ? 2b
54
VARIJANTNI
- zasnovan na primjeni grupne/tipske tehnologije,
- potrebna je bogata informaciona baza sa varijantnim rješenjima (ograničavajući faktor),
- klasifikatori (skup cifara, slova ili kombinacijom slova i cifara): opšta geometrijska forma
dijelova; intervali osnovnih dimenzija; karakteristike glavnih površina za obradu; vrsta, oblik i
stanje polaznog materijala (pripremka); kvalitet, tačnost izrade; vrsta termičke obrade i
površinske zaštite; vrsta tehnološkog kretanja i dr. Faze primjene obuhvataju:
PRIPREMA:
5. ispunjavanje potrebne tehnološke dokumentacije
Prednosti varijantnog CAPP sistema su: pogodni su za procese sa stabilnim proizvodnim
programima (daju velike efekte u primjeni) i ne dozvoljavaju raznolikost TP od pogona do pogona.
Nedostaci varijantnog CAPP sistema su: ograničena fleksibilnost u primjeni (primjena u pogonima
gdje je izvršena klasifikacija – vezani su za klasifikator i bez njega ne mogu da se koriste) i inertni
su kod promjene proizvodnog plana, asortimana proizvoda, kao i na primjenu novih tehnologija i
materijala.
* 05. 07.2018 - julski rok
55
1. U funkciji kojih pokazatelja i na bazi kojeg osnovnog kriterija se vrsši izbor varijante TP ? 0,5b
2. Definisati pojam klasičnog tehnološkog postupka?
Tehnološki proces obrade obuhvata transformaciju polaznog materijala, odnosno pripremka u
finalni proizvod tj. izradak. Transformacija se izvodi koračnom metodom postepene promjene
geometrijskog oblika, dimenzija, unutrašnjih svojstava materijala i vanjskih svojstava kvaliteta
obrađenih površina. Klasični tehnološki procesi obrade se izvode na klasičnim obradnim
sistemima i realizuju se klasičnim postupcima obrade. Klasični obradni sistemi imaju ručno
upravljanje, gdje je još uvijek znatan uticaj operatora koji upravlja obradnom jedinicom.
3. Šta predstavlja osnovu pristupa zasnovanog na automatiziranom projktovanju TP pomoću
računara?
Osnova navedenog pristupa – automatiziranog projektovanja TP
(Geometrijsko modeliranje proizvoda – konstruisanje na CAD sistemima, crteži dijelova i baze
podataka o geometrijskim veličinama i oblicima – osnova za automatizirano projektiranje TP +
baze podataka o postupcima obrade, karakteristikama mašina, tehnolog – programer definira
logiku tehnoloških operacija i zahvata, vrši izbor alata i mašina, određuje paramtere režima
izrade, vrijeme izrade i priprema radnu dokumentaciju)
4. Definisati pojam makro i mikro postupaka pri modeliranju TP?
Makro postupci – tehno-ekonomsko moderniziranje procesa izrade sa osnovnim ciljem da se
proizvodi kvalitetnije i sa manjim troškovima. Mikropostupci – odnose se na obradne procese i
njihove operacije, elemente režima obrade, vrijeme obrade, itd.
5. Ciljevi grupne tehnologije? 1b
Osnovni ciljevi grupne tehnologije su smanjenje troškova tehnološke pripreme, te da se nisko
serijska proizvodnja podigne na nivo srednje serijske ili visoko serijeske proizvodnje. Ostali ciljevi
primjene grupne tehnologije su:
 odbaciti neopravdanu raznovrsnost postojećih tehnoloških procesa primjenom unifikacije
i grupisanja izradaka,
 povećati efikasnost procesa obrade kroz primjenu obradnih sistema veće proizvodnosti,
smanjenja pripremno – završnih i pomoćnih vremena, te planiranja procesa grupne
obrade,
 smanjiti vremena tehnološke pripreme za svaki pojedinačni izradak na pripremu grupe
izradaka,
 postići poboljšanje konstrukcije još u fazi pripreme kroz prihvatanje preporuka koje nudi
tehnološki klasifikator za postojeće grupne procese,
56
 primjenom GT i baze podataka ostvariti povezivanje CAD/CAPP/CAM sistema potrebnih

za uspješnu eksploataciju fleksibilnih tehnoloških sistema.
Metode grupisanja izradaka su:
 metoda klasifikacije i kodiranja
 empirijska metoda – proizvodni program se diferencira na nekoliko grupa tako da se
obrada izradaka svake grupe može izvesti na zajedničkom obradnom sistemu. Svaka
grupa dobivena u prvom koraku se dalje diferencira na manje grupe sa većim stepenom
tehnološke složenosti obrade.
 metoda proizvodnog toka – izdvaja se ona vrsta opreme gdje je najmanji broj izradaka i
svi izratci koji zahtjevaju tu opremu formiraju grupu izradaka. Ispituje se mogućnost
spajanja podgrupa u grupe određene veličine, pri čemu se daje prednost podgrupama sa
najvećim brojem zajedničke istovrsne opreme.
 proizvodna metoda – grupisanje na osnovu tehnoloških, proizvodnih, organizacijskih i
ekonomskih faktora
 cluster analiza – postupak opisa skupa objekata vrijednostima određenog broja obilježja
nakon čega se odabranim algoritmom izvodi dijeljenje u veći ili manji broj skupina i to
tako da se unutar svake skupine postigne homogenost u odnosu na jedno ili više
vrijednosti obilježja.
Metodologija grupisanja izradaka i predstavnika grupe
Postupci grupisanja mogu biti izvedeni po principu:
- redoslijeda operacija (tipska metodologija)
- vrste obrade (grupna tehnologija)
- kombinovanje vrste obrade i redoslijeda operacija
Matematski model predviđa način utjicaja ulaznih promjenjivih na izlazne promjenjive (odziv).
Rezultat je izvođenja planirane sekvence većeg broja opita koji se još nazivaju i dizajn
eksperimenti. Pokazuje na koji način su ulazi i odzivi povezani Yj = f (Xj). Omogućava istraživačima
da predvide kako se odzivi mijenjaju i u kakvoj su interakciji sa ostalim uticajnim faktorima. Mjeri
i kontroliše grešku eksperimenta. Rezultat: uvećava tačnost informacija koje istraživač dobija iz
zadatog seta izvedenih eksperimenata te daje uvid u uzajamno dejstvo varijabli i odziva. Iskustvo
istraživača koji su se bavili problematikom modeliranja dovelo je do nekih opštih preporuka:
 granica sistema sa okolinom mora biti odabrana tako da sistem, odnosno njegov model
obuhvata samo fenomene od interesa. Okolina sistema modelira se tako da se ne opisuju
57
detalji fenomena i uzročna veza između njih, već se daje samo njihov sažeti prikaz (npr.
slučajna raspodjela dolaska elementa u sistem),
 modeli ne smiju biti suviše složeni i detaljni, već samo trebaju sadržavati relevantne
elemente sistema- suviše složene i detaljne modele gotovo nije moguće vrednovati i
razumjeti, što znači da su njihov razvoj i korištenje teški i neizvjesnog su kvaliteta,
 model ne smije biti ni suviše pojednostavljen problem, npr. izbacivanjem suviše važnih
varijabli potrebnih za adekvatan opis sistema ili suviše velikim stepenom agregiranja
kompoenenti sistema,
 model je razumno rastaviti na više dobro definisanih i jednostavnih modula sa tačno
određenom funkcijom koju je lakše izgraditi i provjeriti,
 pri razvoju modela preporučuje se korištenje neke od provjerenih metoda za razvoj
algoritma i programa, kako bi bilo moguće razumjeti model i njegove module u svim
fazama razvoja modela,
 potrebna je provjera logičke i kvalitativne ispravnosti modela kako pojedinačnih modula
modela tako i cjelokupnog modela.
8. Vrijeme obrade?
tačno određeni posao. Radna norma Ustanovljeno je da su problemi sa normama uzrokovani
odrešuju i planiraju kapaciteti radnih mjesa, odjeljenja, terminiranje proizvodnje te formiranje
po radnom nalogu. Zavisi od vrste organizacije proizvodnje proizvodnog sistema, proizvodong
58

izratka, čišćenje mašine, alata.
Dodatno vrijeme td služi za kompenzaciju opravdanih gubitaka u radu koji se moraju priznati u
normi. Izražava se pomoću tri koeficijenta dodatnog vremena: koeficijent naprezanja ili zamora
Kn, koeficijent djelovanja okoline – Ka, dopunski koeficijent – Kd.
kg, l) najčešće u tehnološkim postupcima definisano za jedan komad t1 = tt + tp + td
Ukupno vrijeme je vrijeme trajanje rada na seriji/ radnom nalogu tu = tpz + n x t1
9. Vrste CAPP sistema prema metodologiji projektovanja?
59
VARIJANTNI
- zasnovan na primjeni grupne/tipske tehnologije,
- potrebna je bogata informaciona baza sa varijantnim rješenjima (ograničavajući faktor),
- klasifikatori (skup cifara, slova ili kombinacijom slova i cifara): opšta geometrijska forma
dijelova; intervali osnovnih dimenzija; karakteristike glavnih površina za obradu; vrsta, oblik i
stanje polaznog materijala (pripremka); kvalitet, tačnost izrade; vrsta termičke obrade i
površinske zaštite; vrsta tehnološkog kretanja i dr. Faze primjene obuhvataju:
PRIPREMA:
Nedostaci varijantnog CAPP sistema su: ograničena fleksibilnost u primjeni (primjena u
pogonima gdje je izvršena klasifikacija – vezani su za klasifikator i bez njega ne mogu da se
koriste) i inertni su kod promjene proizvodnog plana, asortimana proizvoda, kao i na primjenu
novih tehnologija i materijala.
GENERATIVNI
60
- tehnološki postupak se kreira nezavisno i individualno za svaki radni komad bez razvrstavanja u
grupe ili modifikacije standardnih planova obrade;
- sistem automatizirano generiše TP prema ugrađenom algoritmu i logici odlučivanja (tabele i
ekspertni sistemi) – nema uticaja tehnologa;
- izbor mašine, alata, optimiranje postupaka obrade izvodi se automatski;
- plan TP generiše se automatski iz inženjerske specifikacije završnog dijela;
- definira se početno i konačno stanje materijala (pripremak i izradak) i to: 1. na osnovu ugrađene
logike definišu se sekvence skidanja primitiva; 2. sekvence obrade;
- koraci implementacije:
1. unos inženjerskih specifikacija (iz CAD baze podataka + ručni unos);
2. transformacija kodiranih podataka i dodatnih tekstualnih informacija u detaljan plan
procesa – velika baza podataka;
- koriste veliki broj specijalno razvijenih jezika za opisivanje izratka sa zadatkom da izvrše
transformaciju originalnog zapisa (crteži, CAD model) u pogodan ulazni format koji je
prepoznatljiv za CAPP sistem;
- kvalitetno definisanje TP obrade – ulazni format sadrži geometrijske i tehnološke informacije o
izratku treba da:
- bude lako razumljiv i za onoga ko ne zna programiranje;
- transformacija pripremka u izradak slijedi matematičku logiku;
- se automatizirano i lako mogu mijenjati karakteristike obratka;
- prima informacije o pojedinim sklopovima zbog automatizacije procesa montaže;
- svaka elemntarna transformacija početnog u konačno stanje ili skinuti sloj materijala predstavlja
tehnološku operaciju ili zahvat;
- logika generativnih CAPP sistema može biti: projektovanje TP skidanjem slojeva materijala ili
dodavanjem slojeva materijala.
Prednosti primjene generativne vrste CAPP sistema su: brzo generiranje TP, nezavisno tretiranje
svakog dijela, lako prilagođavanje promjeni asortimana programa proizvodnje, relativno laka
integracija u CIM koncept, moguća akvizicija znanja o projektovanju procesa.
* 31. 08.2017 god
1. U funkciji kojih parametara ovisi izbor varijante tehnološkog procesa?
61
2. Na koje načine je moguće odrediti režime obrade?
Mogu se odrediti: statistički – na osnovu iskustvenih (tabličnih) podataka, izvedenih sličnih
procesa obrade i analitički – izračunavanjem parametara režima obrade.
3. Definisati klasični tehnološki postupak?
Tehnološki proces obrade obuhvata transformaciju polaznog materijala, odnosno pripremka u

finalni proizvod tj. izradak. Transformacija se izvodi koračnom metodom postepene promjene
geometrijskog oblika, dimenzija, unutrašnjih svojstava materijala i vanjskih svojstava kvaliteta
obrađenih površina. Klasični tehnološki procesi obrade se izvode na klasičnim obradnim
sistemima i realizuju se klasičnim postupcima obrade. Klasični obradni sistemi imaju ručno
upravljanje, gdje je još uvijek znatan uticaj operatora koji upravlja obradnom jedinicom.
4. Na koji način se ulazni podaci mogu predstaviti CAPP sistemu?

Ulazni format CAPP sistema može biti:
 klasifikacioni broj – kombinacija slova i brojeva, sadrži geometrijske i tehnološke
informacije o izratku,
 simbolički jezik – opisivanje geometrijskih i tehnoloških informacija koncipiran po
određenim pravilima
 CAD model – za prikazane oblike ulaznih formata potreban je radionički crtež izratka CAD
sistem – geometrijske i tehnološke informacije dijela – direktan prenos podataka iz CAD i
CAPP.
5. Redoslijed operacija, zahvata i prolaza?
Vrsta operacija se bira tako da se obezbijedi: obrada sa što manje operacija, što veća
jednostavnost operacija, što veći obim obrade na jednom radnom mjestu, što manji broj
mijenjanja položaja obratka (stezanja) zbog mogućnosti unošenja greške, što kraće vrijeme
obrade, minimalni troškovi obrade i određeni uslovi rada.
materijalu ili intenziteta pojave greške u procesu obrade, vrste primjenjenog alata.
62
Prvu operaciju karakteriše:

-najviše skidanja materijala kako bi se u nastavku tehnološkog procesa transportovale što manje
mase materijala,
- otkrivanje što više mogućih grešaka u počentom materijalu kako bi se uložilo što manje rada u
eventualno loše pripremke,
- tehnološke, odnosno, bazne površine za stezanje i pravilan položaj obratka u narednim
operacijama – ponekad prva operacija i služi samo za ovu svrhu (slučaj korištenja odlivaka i
otkivaka kao pripremka za agregatne mašine i transfer linije).
Karakteristike zadnje operacije su: smanjena mogućnost oštećivanja u daljem toku proizvodnog
procesa, olakšana završna kontrola, označavanje kako bi se spriječilo zagubljivanje izratka
olakšana predaja skladištu ili kupcu
Operacija kontrole: sigurno utvrđivanje karakteristika pripremka, obratka i izratka u obrađenim
momentima tehnološkog procesa, pravovremeno otkrivanje mogućih grešaka kako bi se spriječilo
stvaranje lošeg proizvoda, smanjenje štete zbog grešaka i omogućio eventualni popravak uočene
greške, metode i postupak kontrole treba da obezbijede najmanje troškove kontrole,
odgovarajući obim kontrole koji treba da odgovara karakteristikama proizvoda, karakteristikama
operacija, obimu proizvodnje i tipu proizvodnje, postupke kontrole birati tako da što manje
zahtijevaju posebno mjesto kontrole.
6. Izbor alata?
Alati, pribori, pristroji i pomagala su sastavni dio obradnih sistema odnosno radnih mjesta kojima
se izvodi neposredna transformacija pripremka u izradak ili koji olakšavaju tu transformaciju.
Izbor alata je uslovljen: zahtjevima operacije, mogućnostima mašine, mogućnostima nabave,
stepenom korištenja (naročito za pribore i pristroje), unifikacijom, cijenom, nabavnom i
zahtjevima i troškovima održavanja. Proces izrade dijelova na mašinama alatkama se ostvaruje
primjenom različitih alata i naprava. Od pravilnog izbora alata i naprava zavisi ekonomičnost i
kvalitet proizvoda. Sa stanovišta funkcije alati se uobičajeno klasifikuju na: stezne alate, rezne
alate i mjerne alate. Sa stanovišta određenosti i širine karakteristika alati se klasifikuju na:
standardne, tipske ispecijalne. Pri izboru potrebnih alata treba nastojati da budu standardni jer
su oni jeftiniji i lakše se mogu nabaviti, dok specijalne treba što više tipizirati. Izborom standardnih
alata, otpada briga o projektovanju i izradi alata. Pored standardnih alata često se koriste
nestandardni, tj. specijalni alati. Koriste se samo u onim slučajevima kada za to ima opravdanja,
tj. kada se primjenom takvih alata osigurava bolji kvalitet proizvoda, skraćuje vrijeme izrade,
olakšava rad radnika, povećava sigurnost pri radu itd. Nestandardni alati, ako osiguravaju
skraćenje vremena izrade i olakšavaju rad radnika, moraju se provjeriti i sa ekonomskog
stanovništva. Ako su troškovi izrade takvih alata veći od ekonomskog efekta, tada primjena takvih
alata nije opravdana. Stezni alati - osiguravaju pravilan položaj radnog predmeta u odnosu na
mašinu i alat. Izbor steznih alata se izvodi na osnovu već određenih baznih površina, projektirane
63
vrste obrade i izabrane obradne mašine. Stezni alati, odnosno pomoćni uređaji za stezanje i
vođenje obratka obuhvataju elemente: baziranje obratka (šiljci i linete, stezna glava na strugu),
stezanje obratka (vijci s T glavom i stezna naprava na glodalici ili bušilici), baziranje alata (Morse
čahure, matice za stezanje glodala, njihajuća stezna glava za navojne alate, itd.). Od kvaliteta
steznih alata zavise odstupanja geometrijskog oblika i kvalitet proizvoda. Izbor steznog alata
zavisi od geometrijskog oblika radnog predmeta, vrste mašine alatke i tipa proizvodnje. Za
pojedinačnu i maloserijsku proizvodnju koriste se standardni alati, dok za masovnu i velikoserijsku
proizvodnju najčešće koriste specijalni stezni alati. Svaki stezni alat mora da osigura: lako
postavljanje i stezanje radnog predmeta, pravilan položaj predmeta u odnosu na mašinu i alat,
skraćenje vremena postavljanja, centriranja i stezanja radnog predmeta kao i lako skidanje po
završetku obrade, bolji kvalitet proizvoda i smanjenje troškova proizvodnje. Rezni alati -
omogućavaju obradu materijala skidanjem strugotine. Izbor reznih alata vrši se prema vrsti
obrade (gruba, čista, fina i specijalna), geometrijskom obliku površine, zahtjevanom kvalitetu
obrađene površine, vrsti materijala obratka, tehnološkom nivou mašine, dodatku za obradu i
tehnološkom sistemu: mašina - obradak - alat - pribor. Alati mogu biti standardni i specijalni. Pri
projektiranju tehnološkog procesa tehnolog nastoji izabrati standardne alate za koje navodi broj
standarda, dok za nestandardne - specijalne alate prikazuje crtežom oblik alata i opisno postavlja
zadatak za konstrukciju i izradu alata. Kod izbora reznih alata, treba nastojati da se povećava
brzina rezanja čime se postiže bolji kvalitet obrade i skraćuje vrijeme izrade. Izbor reznih alata
zavisi od vrste obrade (gruba i završna) kao i od načina rada. Za obradu na strugu koristimo
strugarske noževe, obradu glodanjem, razne vrste glodala itd. Za svaki zahvat u tehnološkom
procesu mora se odrediti odgovarajući rezni alat. Mjerni alati - su veoma značajni u proizvodnom
procesu i moraju biti dovoljno precizni. Oni moraju da imaju veću tačnost i do deset puta u
odnosu na mjeru koju utvrđujemo mjernim alatom. Razradom tehnološkog postupka, tehnolog
za svaki zahvat određuje koju vrstu mjernog alata treba upotrijebiti i koja je njegova tačnost.
Treba nastojati da se koriste univerzalna mjerila za pojedinačnu i maloserijsku proizvodnju dok za
velikoserijsku i masovnu proizvodnju trebaju koristiti specijalna mjerila. Pribori, pristroji i
pomagala se mogu klasifikovati sa stanovišta veze sa mašinom na kojoj se koriste i momentom i
uslovima nabave na: redovan pribor, pristroje i pomagala koji idu kao sastavni dijelovi kod
nabave, kao dodatni pribor, pristroji i pomagala koji se nabavljaju posebno bilo odmah uz mašinu
(što je obično jeftinije) ili poslije. Kod izbora pribora, pristroja i pomagala treba težiti da se mogu
koristiti na više mašina.
7. Osnovni ciljevi grupne tehnologije?
Osnovni ciljevi grupne tehnologije su smanjenje troškova tehnološke pripreme, te da se nisko
serijska proizvodnja podigne na nivo srednje serijske ili visoko serijeske proizvodnje. Ostali ciljevi
primjene grupne tehnologije su:
 odbaciti neopravdanu raznovrsnost postojećih tehnoloških procesa primjenom unifikacije
i grupisanja izradaka,
64
 povećati efikasnost procesa obrade kroz primjenu obradnih sistema veće proizvodnosti,
smanjenja pripremno – završnih i pomoćnih vremena, te planiranja procesa grupne
obrade,
 smanjiti vremena tehnološke pripreme za svaki pojedinačni izradak na pripremu grupe
izradaka,
 postići poboljšanje konstrukcije još u fazi pripreme kroz prihvatanje preporuka koje nudi
tehnološki klasifikator za postojeće grupne procese,
 primjenom GT i baze podataka ostvariti povezivanje CAD/CAPP/CAM sistema potrebnih
za uspješnu eksploataciju fleksibilnih tehnoloških sistema.
8. Klasifikacija izradaka i kalsifikatori kod grupnih tehnologija?
i primjene CAD/CAM sistema. Rezultat klasifikacije je kod. Klasifikator instituta za alatne mašine
Aachen (OPITZ sistem).
- klasifikacioni sistem OPITZ spada u red klasifikatora sa umjerenim brojem pokazatelja
- sistem pogodan za obradu na računaru, primjenjuje se za CAPP sisteme.
Klasifikator NIITMAŠ – Lenjingrad
- detaljno razrađeni klasifikator koji sadrži konstrukcione i tehnološke karakteristike dijelova
- oznake 7, 8 i 9 su konstrukcione karakteristike, dok su ostalih 12 oznaka tehnološke
karakteristike
- razvrstava asortiman mašinskih dijelova na 1000 klasa, dok se svaka klasa može teoretski
podijeliti na 10 000 podklasa.
Klasifikator IAMA
-služi klasifikaciju dijelova mašinskih konstrukcija za tehnološke analize i za formiranje
tehnoloških i operacijskih grupa u cilju projektovanja grupnih tehnoloških procesa.
9. Vrste modeliranja tehnoloških postupaka?
- makro postupci – tehno-ekonomsko moderniziranje procesa izrade sa osnovnim ciljem da se
proizvodi kvalitetnije i sa manjim troškovima
- mikropostupci – odnose se na obradne procese i njihove operacije, elemente režima obrade,
vrijeme obrade, itd.
65
Modeliranje omogućuje da se realni objekt zamjeni sa matematičkim, fizikalnim, računarskim ili

drugim modelom kako bi postupak analize i ispitivanja bio brži i jeftiniji nego na realnom objektu.
Osnovna svrha modeliranja procesa je izgradnja matematičkih modela koji će u odgovarajućem
stepenu tačnosti adekvatno opisati proces u cilju: simulacije varijantnih rješenja, analize i
prognoziranja stanja procesa još u fazi projetkiranja, definisanja matematičkih modela koji su
potrebni za optimiranje procesa i iznalaženje optimalnih rješenja, izgradnje modela upravljanja
za obradni sistem, odnosno objekt optimiranja, naučnih istraživanja i/ili praktične primjene u
realnim procesima
Metode modeliranje procesa - modeliranje procesa može biti: stohastičko, analitičko, grafičko,
algoritamsko, nealgoritamsko i simulacijsko. Model procesa sadrži opis tehnologije i tehnološkog
postupka s ciljem davanja potrebnih informacija za planiranje procesa obrade . U pogledu izbora
faktora mogu se razmatrati dva granična slučaja modeliranja
1. determinističke pojave
- za posmatranu pojavu poznat matemamtički zakon (teorijski ili empirijski izveden), koji već sam
po sebi fiksira glavne faktore; mogu biti izostavljeni neki manje važni faktori, pogodnim
formulisanjem polaznih pretpostavki i uprošćavanjem; matematički zakon pokazuje odnos
rezultata i glavnih faktora
2. stohastičke (randomizirane) pojave
- postoji dejstvo spoljnih faktora koji se ne kontrolišu; potrebno uzeti sve faktore koji dolaze u
obzir bez straha od velikog broja faktora; uticaj spoljnih faktora je takav da izaziva rasipanje
rezultata – povećava grešku u eksperimentu, za svaki faktor sa spiska treba definisati način
mjerenja i predložiti interval variranja; potrebno je pristupiti proceduri sa rangiranjem radi
eliminisanja faktora slabog dejstva
Analitičko modeliranje modela stanja procesa u obliku matematičkih funkcija; izvodi se na
osnovu detaljnih teorijskih znanja uz korištenje određenih zakonitosti procesa kao i procedure
definisanja matematičkih modela; analitički model (aproksimacije i pojednostavljenja, tačnost
analitičkog modela – provjeren eksperimentalnim putem)
Grafičko modeliranje mnogo je šireg značenja od samog grafičkog prikaza, „pamćenje oblika“ –
omogućuje razradu procesa promjene oblika pripremka u izradak; metode konačnih elemenata
(MKE)
Algoritamske metode
- izbor varijante procesa obrade, izbor mašine,itd. se realizira korištenjem određenog algoritma
koji potrebne podatke koristi iz baze podataka, logičke operacije – logičke programske instrukcije,
stablo odlučivanja i tabela odlučivanja , stablo odlučivanja – grafički prikaz svih prelaznih stanja
između početka i kraja i moguće aktivnosti u zavisnosti od početnih uslova (čovorovi stabla:
aktivnosti koje treba poduzeti; grane stabla: prikazuju uslove), tabele odlučivanja – za
66
prikazivanje inženjerskog znanja i baza podataka, struktura tabele (uslovi pri kojima se mora
realizovati odgovarajući proces izrade; aktivnosti).
Nealgoritamske metode
- logika procesa se ne ugrađuje u program nego u bazu znanja u obliku semantičkih izraza ili
frame-ova
- jezike vještačke inteligencije – fleksibilnost i prilagodljivost programskog sistema realnim
uslovima primjene
Simulacijsko modeliranje
- izvodi se na osnovu određenih pretpostavki od kojih su neke: broj alata u zahvatu i sistem izmjene
alata; način izmjene obradaka; način stezanja obradaka; vrijeme obrade; broj alata za pojedine
vrste obrade (struganje, glodanje, bušenje i sl.); obrada na jednoj ili više mašina, itd.
- korištenje simulacijskih jezika
- simulacijsko modeliranje traži detaljno poznavanje procesa ili sistema
* ROK 2017 7 MJESEC
1. Na kojim karakteristikama je utemeljena većina klasifikatora u grupnim TP?

Klasifikacija se vrši na osnovu propisanih tehničkih pravila ili standarda koji se u tehnološkoj
praksi nazivaju klasifikatori dijelova. Najveći broj klasifikatora se temelji na opštem
geometrijskom obliku izratka, intervalu glavnih dimenzija izratka, karakteristike glavnih površina
za obradu, vrste i oblika materijala pripremka.
2. Šta je standardni plan obrade u varijantama CAPP sistemu?
Izrada TP obrade za svaku grupu sličnih dijelova razrađuje se do nivoa operacija i zahvata (tzv.
putanji alata, režimu rezanja i sl, što se zatim unosi u računar pod klasifikacionim brojem grupe.
3. Šta je višepoziciona karta tehnološkog procresa?

Tehnološke karte su izlazni dokumenti formirani na osnovu podataka iz tehnoloških baza koji
sadrži sve potrebne podatke za izvođenje svake pojedinačne operacije iz tehnološkog postupka(
parametre režima rada, popis operacija, sadržaj tehnološkog procesa, plan obrade).
4. Definisati makro i mikro postupaka modeliranja TP?
Makro postupci – tehno-ekonomsko moderniziranje procesa izrade sa osnovnim ciljem da se
proizvodi kvalitetnije i sa manjim troškovima. Mikropostupci – odnose se na obradne procese i
njihove operacije, elemente režima obrade, vrijeme obrade, itd.
67
5. Metodologija grupisanja u funkciji nivoa grupisanja i stepena unifikacije?

Metodologije grupisanja u funkciji nivoa grupisanja i stepena unifikacije:
1. grupisanje sličnih izradaka koji će se izrađivati na jednom tipu mašina
2. grupisanje u grupe gdje svi obradci određene grupe prolaze kroz sve grupne operacije
planiranog grupnog tehnološkog procesa ili kroz samo određene grupe pojedinačne operacije
3. objedinjavanje izradaka iz nekoliko grupa koji u sebi imaju zajednički tehnološki tok što
omogućuje obradu na grupnim višepredmetnim linijama.
Osnova grupnih tehnoloških postupaka je klasifikacija izratka prema konstruktivnim
karakteristikama i tehnologiji obrade. Za svaku formiranu grupu potrebno je odrediti reprezenta
– kompleksni dio. To je karakteristični predstavnik grupe koji sadrži sve elemente površina svih
dijelova date grupe. Kompleksni dio može biti fiktivni (imaginarni) koji je sastavljen na osnovu svih
izradaka iz određene grupe i stvarni, koji je jedan izradak iz grupe. Stvarni kompleksni dio je
najsloženiji dio iz grupe. U grupnoj tehnologiji se pod klasifikacijom podrazumijeva postupni niz
radnji zasnovanih na klasificiranju postojećeg asortimana dijelova na:
- klase – sadrže dijelove međusobno slične po opštem geometrijskom obliku,
- podklase – sačinjavaju dijelovi izrađeni u određenom intervalu,
- familije – predstavljaju dijelovi koji sadrže slične glavne povšine za obradu,
- grupe – polazni dijelovi čiji je polazni dio istog oblika (valjani profil, odkivak, odljevak)
i primjene CAD/CAM sistema. Rezultat klasifikacije je kod.
6. Ulazni format CAPP sistema?
Ulazne informacije dobijaju se iz CAD sistema (direktno) ili odgovarajućeg interfejsa (indirektno).
Ulazni format CAPP sistema može biti:
 klasifikacioni broj – kombinacija slova i brojeva, sadrži geometrijske i tehnološke
informacije o izratku (kvalitet, tolerancije, oblik površine, dimenzije, i dr.)
 simbolički jezik – opisivanje geometrijskih i tehnoloških informacija koncipiran po
određenim pravilima-formalizmima počiva na opisu pomoću matematičkog modeliranja (
analitička geometrija, teorija grafova i dr), simbola gdje se geometrijske informacije o
68
izratku prikazuju osnovnim geometrijskim (tačka, krug, prava), ravanskim, prostornim i

kompleksnim oblicima i tabličnog kodiranja,
 CAD model – za prikazane oblike ulaznih formata potreban je radionički crtež izratka –
CAD sistem – geometrijske i tehnološke informacije dijela – direktan prenos podataka iz
CAD i CAPP.
Razlikuju se izrada tehnološkog procesa za konvencionalne procese i izrada tehnološkog procesa
za NC mašine i sisteme.
Matematski model predviđa način utjicaja ulaznih promjenjivih na izlazne promjenjive (odziv).
Rezultat je izvođenja planirane sekvence većeg broja opita koji se još nazivaju i dizajn
eksperimenti. Pokazuje na koji način su ulazi i odzivi povezani Yj = f (Xj). Omogućava istraživačima
da predvide kako se odzivi mijenjaju i u kakvoj su interakciji sa ostalim uticajnim faktorima. Mjeri
i kontroliše grešku eksperimenta. Rezultat: uvećava tačnost informacija koje istraživač dobija iz
zadatog seta izvedenih eksperimenata te daje uvid u uzajamno dejstvo varijabli i odziva. Iskustvo
istraživača koji su se bavili problematikom modeliranja dovelo je do nekih opštih preporuka:
 granica sistema sa okolinom mora biti odabrana tako da sistem, odnosno njegov model
obuhvata samo fenomene od interesa. Okolina sistema modelira se tako da se ne opisuju
detalji fenomena i uzročna veza između njih, već se daje samo njihov sažeti prikaz (npr.
slučajna raspodjela dolaska elementa u sistem),
 modeli ne smiju biti suviše složeni i detaljni, već samo trebaju sadržavati relevantne
elemente sistema- suviše složene i detaljne modele gotovo nije moguće vrednovati i
razumjeti, što znači da su njihov razvoj i korištenje teški i neizvjesnog su kvaliteta,
 model ne smije biti ni suviše pojednostavljen problem, npr. izbacivanjem suviše važnih
varijabli potrebnih za adekvatan opis sistema ili suviše velikim stepenom agregiranja
kompoenenti sistema,
 model je razumno rastaviti na više dobro definisanih i jednostavnih modula sa tačno
određenom funkcijom koju je lakše izgraditi i provjeriti,
 pri razvoju modela preporučuje se korištenje neke od provjerenih metoda za razvoj
algoritma i programa, kako bi bilo moguće razumjeti model i njegove module u svim
fazama razvoja modela,
 potrebna je provjera logičke i kvalitativne ispravnosti modela kako pojedinačnih modula
modela tako i cjelokupnog modela.
8. Greške obrade?
Greške obrade su stalna pojava u svakom procesu obrade gdje se mijenja geometrijski oblik,
dimenzije ili struktura materijala. Osnovni kriterij tačnosti izrade je da nastala greška obrade
mora biti manja od dozvoljene tolerancije tj., < T. Ukoliko proizvedeni izradak ima grešku <<T,
on tehnološki i tehnički zadovoljava dok bi, ekonomski trebao imati veće troškove izrade, te ne bi
69
mogao ispuniti tržišne kriterije. Za izradak čija je greška obrade >T ne ispunjava ni tehnološke
niti ekonomske kriterije. Postoje dvije osnovne grupe grešaka, i to:
- greške prije obrade i
- greške u toku procesa obrade.
Geometrijska greška obrade i-1 nastaje uslijed neostvarenih geometrijskih veličina npr. neosnost
obrađenih površina prethodnog i tekućeg zahvata.
Metodska greška postaje kada se primjenjuje približna metoda obrade umjesto stvarne metode.
Približna rješenja se mogu primijeniti kada je veličina metodske greške manja od dozvoljenog
odstupanja, tj. kada je ukupna greška obrade manja od propisane tolerancije.
Greška baziranja nastaje pri postavljanju obratka u steznu napravu. Baziranje obratka znači
jednoznačno određivanje položaja obratka u odnosu na rezni alat. Bazne površine mogu biti:
površine, linije ili skup tačaka pomoću kojih se obradak orijentira u odnosu na alat. Određivanjem
bazne površine obratka postiže se unifikacija steznih mjesta svih obradaka date serije. Obradak
može biti postavljen u steznu napravu tako daje polubaziran, baziran i totalno baziran. Greška
stezanja javlja se uslijed elastičnih deformacija obratka, reznog i steznog alata. Ukoliko se proces
obrade izvodi sa alatima veće krutosti, greška stezanja će biti manja pa se može zanemariti. Ipak,
i tada je dobro usporediti grešku sa dozvoljenim odstupanjem na crtežu izratka.
Greške elastičnih deformacija
Tehnološki sistem: mašina - rezni alat - stezni alat - obradak nije idealno krut, već ima određenu
elastičnost koja omogućuje pomake površina obratka pri prelasku iz statičkog u dinamičko stanje
procesa obrade. Pri uzdužnom struganju veličina elastične deformacije ovisi o intezitetu
komponenti sile rezanja (F1, F2, F3) i karakteristika materijala, odnosno geometriji i dimenzijama
obratk). Veličina sile ovisi o režimu obrade i vrste materijala obratka.
Greške toplinskih deformacija
Toplinske deformacije utječu na pojavu greške obrade. Pri zagrijavanju dolazi do
promjene dimenzija alata, obratka, te nekih elemenata mašine.
Greške dodatka za obradu
Greške dodatka za obradu su rezultat nejednakih dodataka za obradu, a nastaju kao posljedica
netačnosti već izvedenih zahvata i operacija procesa obrade.
Greške istrošenosti su posljedica trošenja alata i drugih elemenata tehnološkog sistema. Kolika
će biti istrošenost zavisi o: vrsti materijala koji se obrađuje, vrsti materijala alata, konstrukciji i
geometrijskom obliku alata, metodi obrade, brzini rezanja, posmaku, dubini rezanja, sredstvu za
hlađenje, vremenu neprekidnog rada i slično. Podešavanje alata utječe na ostvarenu grešku u
toku obrade. Kolika će biti greška obrade kao posljedica podešenosti alata zavisi u koji je položaj
postavljen alat. Osnovno pravilo je da alat treba biti tako postavljen da se u tok obrade postignu
mjere u okviru zadanih tolerancija.
Greške unutrašnjih naprezanja su rezultat procesa obrade. Zaostala naprezanja pored utjecaja
na dimenzije i geometriju obratka utiču i na pojavu mikro pukotina i postojanost obratka. Utjecaj
unutrašnjih naprezanja na tačnost obrade se smanjuje primjenom odgovarajućih postupaka
termičke obrade ili drugih postupaka, što ovisi o karakteristikama obratka.
70
Greške dinamike obradnog sistema nastaju uslijed razlike položaja obratka u odnosu na alat u
statičkom i dinamičkom stanju (vibracije, centrifugalne sile, zazori).
9. Vrijeme obrade?
71

* 23.06.2016
1. Od čega zavisi izbor metoda obrade kod TP?

Izbor metode obrade kod TP zavisi od vrste proizvoda, njegove funkcije, geometrijskog oblika,
zahtijevane tačnosti, tehnološki proces obrade se može sastojati iz operacija različitih vrsta
obrade. Pri izboru varijante tehnološkog procesa ili postupka obrade osnovni kriterij su minimalni
troškovi.
2. Kojim zahtejvima i mogućnostima je uslovljen izbor alata?
Izbor alata je uslovljen zahtjevima operacije, mogućnostima mašine, mogućnsostima nabave,
stepenom korištenja (naročito za pribore i pristroje), unifikacijom, cijenom, nabavom, zahtjevima
i troškovima održavanja.
3. Zašto se pristupa koncentraciji zahvata pri projetovanju TP?
Koncentracija operacija predstavlja dvije ili više operacija koje se obavljaju na istim ili sličnim
mašinama, spojene u jednu operaciju koja se obavlja na jednoj mašini. Na taj način se smanjuje
72
ciklus proizvodnje dok se suština tehnološkog procesa ne mijenja. To znači da se obavlja više
zahvata čime se ciklus proizvodnje skraćuje, kao i pomoćno vrijeme, a postiže se bolji kvalitet
proizvoda.
4. Šta su osnovne pretpostavke primjene grupnih tehnoloških postupaka?
Osnovne pretpostavke: tehnološki problemi određene sličnosti, grupisanjem sličnih problema –
iznalaženje zajedničkog rješenja. Jednoj tehnološkoj grupi pripadaju svi dijelovi koji se mogu
obraditi na jednoj alatnoj mašini pomoću jednog istog tehnološkog podešavanja mašine, uz
upotrebu alata i pribora. Pri projektovanju tehnoloških procesa veliki dio obradaka su slični po
materijalu, geometriji i dimenzijama ili namjeni i procesu izrade. Slični izradci se trebaju izrađivati
sličnim postupcima obrade, odnosno, na istoj proizvodnoj opremi.
5. Režimi obrade?
Parametri režima obrade ovise o vrsti procesa, odnosno, postupka obrade, npr: obrada skidanjem
strugotine, parametri su: brzina rezanja v (m/min), dubina rezanja a (mm), posmakom rezanja s
(mm/o), brzinom obrtanja n (min'), brojem prolaza i, postojanosti alata r (min), termička obrada,
osnovni parametri su: temperatura zagrijavanja (t°C), brzina zagrijavanja (t°C /min), brzina
hlađenja (t°C/min), vrijeme zadržavanja (min ili h), vrsta sredstva za hlađenje.
Parametri koji opisuju način realizacije tehnološkog procesa zavise od:
- karakteristika izratka (kvaliteta, dimenzija, oblik)
- karakteristika materijala obratka ( mehaničke i toplotne karakteristike),
- karakteristika odabrane mašine (nivoi i rasponi tehnoloških mogućnosti),
- karakteristika odabranih alata i
- troškova obrade.
Mogu se odrediti: statistički – na osnovu iskustvenih (tabličnih) podataka izvedenih sličnih procesa
obrade i analitički – izračunavanjem parametara režima obrade.
Neka zapažanja:
- Dubina rezanja je funkcija geometrijskog oblika i dimenzija pripremka. Kod pripremaka sa
velikim odnosom (L/D) dubina rezanja je ograničena zbog vibracija i elastičnih deformacija što
utiče na tačnost i pojavu greške obrade. Zatim je funkcija krutosti obratka i debljine stjenke koja
se obrađuje, gdje se dubina rezanja određuje na osnovu krutosti obratka. Funkcija je i konstrukcije
i geometriskog oblika alata što određuje maksimalnu dubinu rezanja (npr. tvrdi metal a= 0,75h,
gdje je h visina rezne pločice).
73
- Brzina rezanja utiče na produktivnost procesa, vrijeme obrade i postojanost alata. Na intenzitet
brzine rezanja utiču materijal pripremka i alata, geometrija reznog alata, dubina rezanja, posmak,
postojanost alata, intenzitet hlađenja i podmazivanja, obradni sistem.
- Posmak. Radi povećanja produktivnosti, odnosno, smanjenja vremena obrade (tg = L/ns) cilj je
da vrijednost ns bude maksimalna, tj. ns→nsmax. Kod zahvata završne obrade zbog kvaliteta
obrađivanje površine portrebno je minimiziraZ posmak s→smin. Maksimalni i minimalni posmak
je definiran za svaku obradnu mašinu, osisno od njene snage i konstrukcije. Konstrukcija,
geometrija i čvrstoća alata ograničavaju maksimalni posmak. Stabilnost obradnog sistema
(mašina – alat – obradak – stezni uređaj) utiče na izbor veličine posmaka
6.Izbor mašine?
Prema stepenu automatizacije, proizvodna oprema se dijeli na:
 univerzalne alatne mašine, gdje se pomjeranje reznog alata ostvaruje preko prenosnika ili
pomjeranjem ručice za manipulaciju kretanja alata od strane radnika.
 automat – upravljanje pomjeranja reznog alata ostvaruje se npr. diskovima kompleksnog
izlgeda.
 CNC alatna mašina izvršava jedan automatski radni ciklus na jednom manuelno
stegnutom obratku pri čemu je zamjena alata najčešće automatska.
 obradni centar – integriše CNC alatnu mašinu sa automatskom izmjenom obratka i
sistemom za kontrolu alata
 fleksibilna obradna ćelija – objedinjuje nekolicinu mašina sa njihovim magacinima alata,
velikim skladištem obradaka i integrisanom jedinicom za mjerenje.
 fleksibilni obradni sistem – posjeduje automatski tok obratka na nekolicinu mašina pri
čemu je povezan sa upravljačkim sistemom za proizvodnju, odnosno, sistemom za
planiranje proizvodnje.
 fiksna transferna linija – posjeduje nizak stepen fleksibilnosti, kroz vremenski iscrpljujuće
modifikovanje mašine moguća je mala promjena palete proizvoda. Fiknsa transfer linija
prati princip linearnosti i u principu ne dozvoljava primjenu petlji ili račvanja.
Tip mašine alatke
Obradom se postiže dogovarajuća tačnost dimenzija, geometrijskog oblika, položaja površina i
zahtjevani kvalitet obrađene površine. Karakteristike mašina koje se analiziraju su:
- energetske (instalirana snaga),
- tehnološki prostor obrade (površina radnog stola, prečnici obrade, prostor procesa obrade –
alati i obradak),
- kinematske osobine (broj obrtaja, stepenovanje obrtaja – brzina, raspodjela od nmin do nmax i
dubina skidanja materijala amax), hodovi alata ili obratka (uzdužni, poprečni, vertikalni),
74
- tehnološke osobine (vrste postupaka obrade i izbor režima obrade, parametri procesa obrade,
pozicioniranje obratka, mogućnost koncentracije operacija i zahvata),
- informacijske osobine (upravljačka jedinica – upravljački računar, način programiranja rada i
upravljanja, nositelj informacija),
- stezna mjesta za alate i naprave, način stezanja, broj alata i broj steznih mjesta obratka i alata,
- tačnost mašine (radna – tehnološka tačnost),
- stepen automatizacije (klasična, automatska, CNC, fleksibilna),
- masa mašine,
- gabaritne dimezije i radni prostor,
- cijena mašine i troškovi obrade [KM/h].
7. Skup izlaznih informacija pri projektovanju klasičnih TP?
Skup izlaznih informacija je skup informacija koje određuju faze i događaje transformacije
odabranog početnog materijala u izradak, sredstvima sa kojima se to izvodi, te parametre režima
rada uobličenih u listu tehnološkog i obradnog procesa, popis operacija, sadržaj tehnološkog
procesa, plan obrade, kartu tehnološkog procesa jednopozicionog tipa, karta tehnološkog
procesa višepozicionog tipa, operacioni list, karta toka procesa, popis, plan i karta alata,
radionički crtež, instrukcijski list, itd.
8. Redoslijed operacija zahvata i prolaza?
75
mase materijala,
9. Modeliranje tehnoloških procesa?
Modeliranje služi kao osnova za postavljanje i dokazivanje hipoteza. Model je približan prikaz
sistema ili procesa koji služi za razumijevanje istog, te njegovo mijenjanje ili upravljanje njime.
Model je odabrani ili kreirani sistem koji kao reprezentant sa kompleksnim originalom posjeduje
niz zajedničkih karakteristika, a koji će uz relevantna svojstva za određene zadatke biti korišten
od trećeg sistema, kako bi se u konačnici omogućilo ili olakšalo razumijevanje i vladanje
originalom ili ga čak u potpunosti zamjenilo. Zašto ne bismo eksperimentisali „in vivo“ umjesto
da se mučimo sa razvojem modela? Ima svoju cijenu, obično traži dosta vremena, ponavljanje
eksperimenata je skupo, može biti opasno, itd. Modeli omogućavaju: opis kompleksnih fenomena,
njihovo bolje razumijevanje, komunikaciju onih koji rješavaju probelm, rješavanje problema i sl.
Modeli u istraživanju prirode služe: razumijevanju strukture i fukncioniranja prirode, kao oruđe za
postavljanje i dokazivanje hipoteze, formuliranje ideja. Modeli u tehnici služe za: oblikovanje
novih rješenja, ispitivanje svojstava rješenja i izbor najpovoljnijeg rješenja. Matemtaski model
predviđa način utjicaja ulaznih promjenjivih na izlazne promjenjive (odziv). Rezultat je izvođenja
planirane sekvence većeg broja opita koji se još nazivaju i dizajn eksperimenti. Pokazuje na koji
način su ulazi i odzivi povezani Yj = f (Xj). Omogućava istraživačima da predvide kako se odzivi
mijenjaju i u kakvoj su interakciji sa ostalim uticajnim faktorima. Mjeri i kontroliše grešku
eksperimenta. Rezultat: uvećava tačnost informacija koje istraživač dobija iz zadatog seta
izvedenih eksperimenata te daje uvid u uzajamno dejstvo varijabli i odziva. Iskustvo istraživača
koji su se bavili problematikom modeliranja dovelo je do nekih opštih preporuka:
76
- granica sistema sa okolinom mora biti odabrana tako da sistem, odnosno njegov model
obuhvata samo fenomene od interesa. Okolina sistema modelira se tako da se ne opisuju detalji
fenomena i uzročna veza između njih, već se daje samo njihov sažeti prikaz (npr. slučajna
raspodjela dolaska elementa u sistem),
- modeli ne smiju biti suviše složeni i detaljni, već samo trebaju sadržavati relevantne elemente
sistema- suviše složene i detaljne modele gotovo nije moguće vrednovati i razumjeti, što znači da
su njihov razvoj i korištenje teški i neizvjesnog su kvaliteta,
- model ne smije biti ni suviše pojednostavljen problem, npr. izbacivanjem suviše važnih varijabli
potrebnih za adekvatan opis sistema ili suviše velikim stepenom agregiranja kompoenenti
sistema,
- model je razumno rastaviti na više dobro definisanih i jednostavnih modula sa tačno određenom
funkcijom koju je lakše izgraditi i provjeriti,
- pri razvoju modela preporučuje se korištenje neke od provjerenih metoda za razvoj algoritma i
programa, kako bi bilo moguće razumjeti model i njegove module u svim fazama razvoja modela,
- potrebna je provjera logičke i kvalitativne ispravnosti modela kako pojedinačnih modula modela
tako i cjelokupnog modela.
* 15.07.2015
1. Šta predstavlja skup izlaznih informacija kod projektovanja klasičnih TP?

2. Navesti osnovne prednosti primjene klasifikatora kod grupnih TP?
Prema ostvarenim rezultatima u realnim uslovima prakse i literaturnim podacima primjenom
grupne tehnologije mogu se postići uštede u smanjenju:
 vremena razvoja proizvoda preko 50%,
 vremena inženjerskih poslova preko 60%,
 zaliha materijala oko 40 – 65%
 pripremno – završnog vremena 50-80 %
 vremena trajanja ciklusa proizvodnje oko 40 – 80%
3. Definisati pojam grupne obrade?
77
Grupna obrada je obrada grupe izradaka kod kojih se primjenjuje ista priprema obradnog sistema
i ista obrada površina.
4. Šta predstavlja osnovu primjene pristupa projektovanja TP pomoću računara -
automatiziranog projektovanja TP?
Osnova navedenog pristupa – automatiziranog projektovanja TP
(Geometrijsko modeliranje proizvoda – konstruisanje na CAD sistemima, crteži dijelova i baze
podataka o geometrijskim veličinama i oblicima – osnova za automatizirano projektiranje TP +
baze podataka o postupcima obrade, karakteristikama mašina, tehnolog – programer definira
logiku tehnoloških operacija i zahvata, vrši izbor alata i mašina, određuje paramtere režima
izrade, vrijeme izrade i priprema radnu dokumentaciju)
5. Izbor obradne mašine?
Prema stepenu automatizacije, proizvodna oprema se dijeli na:
 univerzalne alatne mašine, gdje se pomjeranje reznog alata ostvaruje preko prenosnika ili
pomjeranjem ručice za manipulaciju kretanja alata od strane radnika.
 automat – upravljanje pomjeranja reznog alata ostvaruje se npr. diskovima kompleksnog
izlgeda.
 CNC alatna mašina izvršava jedan automatski radni ciklus na jednom manuelno
stegnutom obratku pri čemu je zamjena alata najčešće automatska.
 obradni centar – integriše CNC alatnu mašinu sa automatskom izmjenom obratka i
sistemom za kontrolu alata
 fleksibilna obradna ćelija – objedinjuje nekolicinu mašina sa njihovim magacinima alata,
velikim skladištem obradaka i integrisanom jedinicom za mjerenje.
 fleksibilni obradni sistem – posjeduje automatski tok obratka na nekolicinu mašina pri
čemu je povezan sa upravljačkim sistemom za proizvodnju, odnosno, sistemom za
planiranje proizvodnje.
 fiksna transferna linija – posjeduje nizak stepen fleksibilnosti, kroz vremenski iscrpljujuće
modifikovanje mašine moguća je mala promjena palete proizvoda. Fiknsa transfer linija
prati princip linearnosti i u principu ne dozvoljava primjenu petlji ili račvanja.
Tip mašine alatke
Obradom se postiže dogovarajuća tačnost dimenzija, geometrijskog oblika, položaja površina i
zahtjevani kvalitet obrađene površine. Karakteristike mašina koje se analiziraju su:
- energetske (instalirana snaga),
- tehnološki prostor obrade (površina radnog stola, prečnici obrade, prostor procesa obrade –
alati i obradak),
78
- kinematske osobine (broj obrtaja, stepenovanje obrtaja – brzina, raspodjela od nmin do nmax i
dubina skidanja materijala amax), hodovi alata ili obratka (uzdužni, poprečni, vertikalni),
- tehnološke osobine (vrste postupaka obrade i izbor režima obrade, parametri procesa obrade,
pozicioniranje obratka, mogućnost koncentracije operacija i zahvata),
- informacijske osobine (upravljačka jedinica – upravljački računar, način programiranja rada i
upravljanja, nositelj informacija),
- stezna mjesta za alate i naprave, način stezanja, broj alata i broj steznih mjesta obratka i alata,
- tačnost mašine (radna – tehnološka tačnost),
- stepen automatizacije (klasična, automatska, CNC, fleksibilna),
- masa mašine,
- gabaritne dimezije i radni prostor,
- cijena mašine i troškovi obrade [KM/h].
automatizacije, kriterij minimalnih troškova, kriterij maksimalne proizvodnosti
Metode grupisanja izradaka su:
 metoda klasifikacije i kodiranja
 empirijska metoda – proizvodni program se diferencira na nekoliko grupa tako da se
obrada izradaka svake grupe može izvesti na zajedničkom obradnom sistemu. Svaka
grupa dobivena u prvom koraku se dalje diferencira na manje grupe sa većim stepenom
tehnološke složenosti obrade.
 metoda proizvodnog toka – izdvaja se ona vrsta opreme gdje je najmanji broj izradaka i
svi izratci koji zahtjevaju tu opremu formiraju grupu izradaka. Ispituje se mogućnost
spajanja podgrupa u grupe određene veličine, pri čemu se daje prednost podgrupama sa
najvećim brojem zajedničke istovrsne opreme.
 proizvodna metoda – grupisanje na osnovu tehnoloških, proizvodnih, organizacijskih i
ekonomskih faktora
 cluster analiza – postupak opisa skupa objekata vrijednostima određenog broja obilježja
nakon čega se odabranim algoritmom izvodi dijeljenje u veći ili manji broj skupina i to
tako da se unutar svake skupine postigne homogenost u odnosu na jedno ili više
vrijednosti obilježja.
Metodologija grupisanja izradaka i predstavnika grupe
Postupci grupisanja mogu biti izvedeni po principu:
79
- redoslijeda operacija (tipska metodologija)

- vrste obrade (grupna tehnologija)
- kombinovanje vrste obrade i redoslijeda operacija
7. Generativni CAPP?
GENERATIVNI
-tehnološki postupak se kreira nezavisno i individualno za svaki radni komad bez razvrstavanja u
grupe ili modifikacije standardnih planova obrade;
- sistem automatizirano generiše TP prema ugrađenom algoritmu i logici odlučivanja (tabele i
ekspertni sistemi) – nema uticaja tehnologa;
- izbor mašine, alata, optimiranje postupaka obrade izvodi se automatski;
- plan TP generiše se automatski iz inženjerske specifikacije završnog dijela;
- definira se početno i konačno stanje materijala (pripremak i izradak) i to: 1. na osnovu ugrađene
logike definišu se sekvence skidanja primitiva; 2. sekvence obrade;
- koraci implementacije:
1. unos inženjerskih specifikacija (iz CAD baze podataka + ručni unos);
2. transformacija kodiranih podataka i dodatnih tekstualnih informacija u detaljan plan
procesa – velika baza podataka;
- koriste veliki broj specijalno razvijenih jezika za opisivanje izratka sa zadatkom da izvrše
transformaciju originalnog zapisa (crteži, CAD model) u pogodan ulazni format koji je
prepoznatljiv za CAPP sistem;
- kvalitetno definisanje TP obrade – ulazni format sadrži geometrijske i tehnološke informacije o
izratku treba da:
- bude lako razumljiv i za onoga ko ne zna programiranje;
- transformacija pripremka u izradak slijedi matematičku logiku;
- se automatizirano i lako mogu mijenjati karakteristike obratka;
- prima informacije o pojedinim sklopovima zbog automatizacije procesa montaže;
- svaka elemntarna transformacija početnog u konačno stanje ili skinuti sloj materijala predstavlja
tehnološku operaciju ili zahvat;
- logika generativnih CAPP sistema može biti: projektovanje TP skidanjem slojeva materijala ili
dodavanjem slojeva materijala.
80
Prednosti primjene generativne vrste CAPP sistema su: brzo generiranje TP, nezavisno tretiranje
svakog dijela, lako prilagođavanje promjeni asortimana programa proizvodnje, relativno laka
integracija u CIM koncept, moguća akvizicija znanja o projektovanju procesa.
8. Vrsta i redoslijed operacija, zahvata i prolaza?
mase materijala,
9. Koncentracija zahvata?
81
Najjednostavniji način koncentracije operacija je kada dvije ili više operacija, koje se obavljaju na
istim ili sličnim mašinama, spoje u jednu operaciju koju se obavlja na jednoj mašini. Na ovaj način
smanjuje se ciklus proizvodnje dok se suština tehnološkog procesa ne mijenja. Koncentraciju
operacija se susreće kod obrade na revolver strugovima. Alati su smješteni u revolverskoj glavi
prema redoslijedu zahvata. Za jedno baziranje može se obaviti više zahvata čime se ciklus
proizvodnje skraćuje, skraćuju se pomoćna vremena i postiže se bolji kvalitet proizvoda. Najbolja
koncentracija operacija postiže se kada se više zahvata kombinuje u jedan. To se postiže
primjenom višesječnih strugova, poluautomata i automata. Na ovaj način skraćuje se vrijeme
izrade, a povećava proizvodnost. Za ovakav način obrade potrebna je specijalna oprema;
pripremu mašine i podešavanje za određeni režim rada obavlja specijalizirani radnik, a samu
obradu izvodi radna snaga niže kvalifikacije. Koliko će zahvata biti koncentrirano u jednoj operaciji
zavisi od geometrijske složenosti izratka, nivoa razrade tehnološkog procesa, raspoloživih
obradnih sistema i vrste pripremka. Koncentracija operacija i zahvata je istovremena obrada s
više alata na većem broju površina i na jednom obradnom sistemu. Vrijeme obrade na takvim
obradnim sistemima se značajno skraćuje, što je i glavni cilj koncentracije. Veći su učinci
koncentracije kod dijelova složenog oblika koji imaju veliki broj površina za obradu. Koncentracija
operacija može biti: koncentracija nultoga reda (diferencijacija operacija), koncentracija prvoga
reda (više zahvata istovremeno, složeni alati),, koncentracija drugoga reda(obrada više pozicija
istovremeno na jednoj obradnoj mašini),, koncentracija trećega reda (totalna koncentracija).
* 10.06.2015.
1. Od kojih pokazatelja zavisi izbor metoda obrade?

Zavisi od: tačnosti i čistoće obrađene površine koju je odredio konstruktor, ekonomske
opravdanosti izabranog metoda za date uslove (određenost programa, posjedovanje
odgovarajuće tehnološke opreme, materijal predmeta, itd.) i zahtjeva u pogledu kvaliteta
površinskog sloja.
2. Definisati pojam režima obrade?
Režim rada iskazuje se parametrima koji određuju stanja i dinamiku promjene stanja obradnog
sistema i obradnog procesa u kojem se vrši transformacija pripremka (ulaza) u izradak (izlaz -
proizvod). Parametri koji opisuju način realizacije tehnoloških procesa.
3. Navesti osnovne kriterije za izbor obradne mašine?
4. Koje su osnovne pretpostavke za realizaciju grupnih TP?
 Tehnološki problemi određene sličnosti
 Grupisanjem sličnih problema – iznalaženje zajedničkog rješenja
82
5. Izbor varijanti TP?

Izbor varijante tehnološkog procesa, kao i tehnološkog postupka u okviru određenog tehnološkog
procesa je kompleksan i odgovoran zadatak tehnologa. Ovisno o vrsti proizvoda, njegove funkcije,
geometrijskog oblika, zahtijevane tačnosti tehnološki proces obrade se može sastojati iz operacija
različitih vrsta obrade, npr. obrade struganjem (tokarenje, bušenje, glodanje, rezanje navoja itd.),
obrade deformiranjem (izvlačenje, istiskivanje, probijanje itd.), termičke obrade (žarenje,
napuštanje, kaljenje itd.), obrade zavarivanjem (plinsko, elektrootporno, TIG, MIG, itd.),
površinske obrade, itd. Ovo pokazuje da postoji veliki broj mogućih kombinacija varijanti procesa
obrade i redoslijeda operacija (slika 3.42). Dakle, u principu broj mogućih tehnoloških procesa je
vrlo velik. Međutim, iz mogućeg skupa tehnoloških varijanti, na temelju karakteristika izratka,
može se vrlo brzo definirati određeni broj varijanti koje imaju realnu podlogu za izbor
najpovoljnijeg procesa ili postupka obrade. Pri izboru varijante tehnološkog procesa ili postupka
obrade osnovni kriterij su minimalni troškovi. Da bi se odredili troškovi treba postaviti
odgovarajuće matematičke modele. To znači da se u okviru pojedinih procesa za svaku operaciju
i zahvat moraju definirati troškovi, čiji zbir daje ukupne troškove. Dakle, iz skupa analiziranih
procesa ili postupka usvaja se onaj koji daje najmanje troškove obrade uz uslov da zadovoljava
utvrđene tehničko-tehnološke kriterije izratka.
6. Varijantni CAPP sistem projektovanja TP?
 zasnovan na primjeni grupne/tipske tehnologije,
 potrebna je bogata informaciona baza sa varijantnim rješenjima (ograničavajući faktor),
 klasifikatori (skup cifara, slova ili kombinacijom slova i cifara): opšta geometrijska forma
dijelova; intervali osnovnih dimenzija; karakteristike glavnih površina za obradu; vrsta,
oblik i stanje polaznog materijala (pripremka); kvalitet, tačnost izrade; vrsta termičke
obrade i površinske zaštite; vrsta tehnološkog kretanja i dr.
Faze primjene obuhvataju:
PRIPREMA:
83
Nedostaci varijantnog CAPP sistema su: ograničena fleksibilnost u primjeni (primjena u
pogonima gdje je izvršena klasifikacija – vezani su za klasifikator i bez njega ne mogu da se
koriste) i inertni su kod promjene proizvodnog plana, asortimana proizvoda, kao i na primjenu
novih tehnologija i materijala.
7. Osnovni koraci neophodni za definisanje matematskog modela TP?
Neophodni koraci: a) formalizirano opisivanje procesa – nekoliko koraka:
- identifikacija elementarnih procesa obrade i parametara procesa u obradnom procesu;
- dekompozicija (rastavljanje) elementarnih procesa obrade i parametara procesa u obradnom
procesu;
- analiza ulaza i izlaza elementarnih procesa i definisanje skupova ulazno – izlaznih veličina ;
- analiza granica nivoa uticajnih faktora
b) matematičko opisivanje realnog procesa – podrazumijeva:
- matematičko opisivanje svih elementarnih procesa prikazanih u obliku funkcija i jednadžbi,
- sintezu matematičkih modela pojedinih elementarnih procesa u jedinstveni matematički model;
- njihovo povezivanje definisanjem dodatnih analiza adekvatnosti matematičkog modela
faktor vremena: matematički modeli procesa obrade mogu biti nestacionarni i stacionarni
matematičkim modeliranjem ne može se idealno, tačno i potpuno adekvatno opisati određeni
proces ili sistem pa se zbog toga uvodi kriterij pouzdanosti matematičkog modela u odnosu na
realni proces.
c) definisanje algoritma na temelju matematičkog modela procesa podrazumijeva:
84
- ispitivanje toka funkcije i

- rješavnje sistema jednadžbi
8. Vrijeme obrade?
85

9. Projektovanje klasičnih TP?
Tehnološki proces obrade – transformacija polaznog materijala, odnosno pripremka u finalni
proizvod, tj. izradak. Transformacija se vrši koračnom (step by step) metodom postepene
promjene geometrijskog oblika, dimenzija, unutrašnjih svojstava materijala i vanjskih svojstava
kvaliteta obrađenih površina. Projektovanje TP predstavlja najznačajniju problematiku
savremene proizvodnje koja pretpostavlja dovođenje svih faktora koji imaju uticaja na
proizvodnju u međusobnu zavisnost. Tehnološki proces predstavlja osnovu za organizaciju svakog
radnog procesa. Klasični tehnološki postupak se izvodi na klasičnim obradnim sistemima i
realizuje sa klasičnim postupcima obrade. Imaju ručno upravljanje, tj. operater utiče na tačnost
obrade, produktivnost i stepen iskorištenja te jednim dijelom i na tehnološki tok. Za projektovanje
klasičnog tehnološkog procesa obrade, potrebno je obezbijediti:
- konstruktivnu dokumentaciju proizvoda (crteže dijelova i sklopova),
- ukupnu planiranu količinu proizvoda koja može biti iskazana mjesečno i godišnje,
- datoteku mašina koja treba da sadrži:
86
- dokumentaciju (datoteke i prospekte) za izbor alata,

- dokumentaciju (datoteke, standarde) za izbor polaznog oblika materijala (odlivak, otkivak,
otpresak i slično),
- upustvo za programiranje procesa obrade sa datotekom podataka obradnog sistema;
Ranija slična rješenja, posebno fokumentaciju ostalih prizvoda iz proizvodnog programa, kako bi
se mogla primjeniti unifikacija, standardizacija ili normalizacija proizvoda i postupaka obrade,
- tehnološku organizaciju proizvodnje,
- raspoložive ljudske kapacitete po broju, strukturi i stepenu stručnosti,
- obrasce, ispise i nosioce informacija.
- raspored obradnih sistema u pogonu.
87
88

PTP Rokovi Sa Odgovorima

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PTP Rokovi Sa Odgovorima

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEHNOLOŠKI POSTUPCI

2018 - PITANJA I ODGOVORI

Spisak pitanja prva parcijala:

*12. 04. 2018. prva parcijala

1. Na šta se odnosi stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog procesa? 0.5b

2. Koji utjecajni faktori na strukturu tehnološkog procesa?

3. Izvršiti podjelu tehnoloških baza?

4. Šta je optimalni pripremak sa aspekta projektovanja tehnološkog procesa?

5. Sistem analize proizvoda - uopšteno?

6. Izbor tehnoloških baza?

7. Postupak izbora početnog materijala?

8. Metode rješavanja mjernih nizova?

*14.06.2018 junski rok

1. Koja je svrha definisanja dodataka za obradu? 0.5 b

2. Izvršiti podjelu baza prema funkciji?

4. Stepen iskorištenja materijala kod površinskih pripremaka?

5. Podjela proizvodnih tehnologija prema DIN 8580 ? 1b

6. Stepen detaljnosti projektovanja TP?

7. Određivanje dodataka za obradu?

8. Metode rješavanja mjernih nizova ? *

* 05.07.2018 julski rok

1. Definirati pojam tehnološkog sistema?

2. Koja je svrha/namjena sistema analize proizvoda?

3. Šta predstavlja stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog postupka?

4. Koje uslove treba da zadovolje tehnološke baze?

6. Sistemi projektovanja tehnoloških postupaka?

7. Segmenti tehnoloških procesa?

8. Podloge za projektovanje tehnoloških postupaka?

1. Koje zadatke obuhvata realizacija aktivnosti u pripremi proizvodnje?

2. Definirati pojam projektovanja tehnološkog procesa?

3. Nabrojati osnovne segmente tehnološkog procesa?

4. Šta je potrebno uraditi da bi izradak bio totalno baziran?

5. Konstruktivna analiza crteža?

6. Sistemi projektovanja tehnoloških postupaka?

7. Struktura tehnološkog postupka i uticajni faktori?

8. Podloge za projektovanje tehnoloških postupaka?*

9. Izbor polaznog oblika materijala?

TEST 1 ZAVRŠNI 18.06.2015

1. Definirati pojam tehnološkog sistema?

2. Koje su osnovne vrste podloga za projektovanje tehnoloških procesa?

3. Definirati operaciju kao osnovni dio tehnološkog postupka?

4. Navesti metode rješavanja mjernih nizova?

5. Ciljevi projektovanja tehnološkog sistema?

6. Stepen detaljnosti projektovanja tehnološkog postupka?

7. Određivanje dodataka za obradu?

8. Klasifikacija tehnoloških postupaka?

9. Tehnološka analiza crteža?

1. Definirati pojam tehnološkog sistema?

2. Izvršiti podjelu proizvodnih tehnnologija prema DIN 8580?

3. Šta podrazumijeva izvođenje tehnološke analize crteža?

4. Čime su određene tehnološke podloge pri projektovanju tehnoloških postupaka?

6. Klasifikacija tehnoloških procesa prema dinamici kretanja materijala?

7. Iskustveno-statistička metoda određivanja dodataka za obradu?

8. Ciljevi projektovanja tehnoloških postupaka?

9. Metode rješavanja tehnoloških mjernih nizova?*

1. Definirati pojam procesa proizvodnje?

2. Šta su tehnološke baze?

3. Definisati ekonomsku tačnost obrade određene metode obrade?

5. Ciljevi projektovanja tehnološkog sistema? - odgovoreno

6. Struktura tehnološkog procesa i uticajni faktori? - odgovoreno

7. Određivanje dodataka za obradu? - odgovoreno

8. Tehnološka analiza crteža? - odgovoreno

9. Greške obrade? - u drugoj parcijali 2018

1. Definisati pojam slobodne mjere i načina određivanja njene tolerancije?