CHƯƠNG III

C2

, Ph.D
 C2

Heä loûng baäc hai

Hai caáu töû ñeàu naèm ôû traïng thaùi loûng ôû
caùc nhieät ñoä thoâng thöôøng. Heä loûng baäc
hai thöôøng laø caùc heä chaát höõu cô. Hai
chaát loûng coù theå hoaø tan vaøo nhau theo
baát kyø tyû leä naøo hoaëc chæ hoaø tan vaøo
nhau moät phaàn.
Caùc phöông phaùp chính nghieân cöùu loaïi
heä naøy laø khaûo saùt caùc tính chaát: tính tan
töông hoã, aùp suaát hôi, ñoä nhôùt, chieát suaát,
söùc caêng beà maët, ñoä daãn ñieän.
Heä raén – hôi baäc hai
Heä coù moät caáu töû ôû traïng thaùi raén vaø moät caáu töû
ôû traïng thaùi khí ôû caùc nhieät ñoä thoâng thöôøng.
Kieåu töông taùc trong heä naøy laø söï haáp phuï hoaëc
söï haáp thuï chaát khí leân treân beà maët chaát loûng.
Phöông phaùp chuû yeáu nghieân cöùu loaïi heä naøy laø
ño aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa chaát raén.
Heä ngöng keát baäc hai.
Heä naøy chæ goàm chaát raén vaø chaát loûng. Trong
vieäc khaûo saùt heä naøy ngöôøi ta khoâng chuù yù ñeán
aûnh höôûng cuûa pha hôi. Ngay trong tröôøng hôïp
khaûo saùt quaù trình keát tinh muoái baèng phöông
phaùp bay hôi ñaúng nhieät dung dòch muoái thì khi
aùp duïng quy taéc pha cuõng khoâng caàn löu yù ñeán
pha hôi.
 - C
Cách xây dựng giản đồ độ tan của hệ
Khái niệm: Dung dịch một muối trong nước gồm có
2 cấu tử gọi là hệ bậc 2.
c pha Gibbs
Số bậc tự do : F = C-P + 2
Xem áp suất là không đổi,người ta xây dựng các giản
đồ độ tan của hệ bậc hai trong hệ tọa độ vuông góc.
Người ta khảo sát hàng loạt dung dịch bão hòa ở các
nhiệt độ khác nhau, tính thành phần và từ đó ta dựng
được giản đồ độ tan.
Giản đồ và các khu vực trên giản đồ

i ng)
F đặt trưng cho 100% hàm lượng nước
H đặt trưng cho 100% hàm lượng muối khan
Đường BK những điểm biểu diễn dung dịch bão hòa muối B ở
những nhiệt độ khác nhau
i những điều kiện tách nước trong hệ
O nước tại nhiệt độ đóng rắn.
B: muối tinh khiết ở nhiệt độ nóng chảy
K : điểm Cryohydrat hay điểm Eutecti ở đây gồm có 2 pha rắn:
muối, nước đá và pha thứ 3 là dung dịch
Phần cao hơn BK là phần dung dịch chưa bão hòa
Khu vực BKEB ứng với dung dịch bão hòa và trường kết tinh
muối.
ODK :trường kết tinh nước đá.
DEHF: chỉ có pha rắn = tinh thể muối và nước đá
Với dung dịch chưa bão hòa F = 2 + 2 – 2 = 2 => cân
bằng 2 biến vì vậy ta có thể biến đổi 2 thông số t và C
tùy ý trong giới hạn nhất định (dung dịch 2 pha là hơi
H và dung dịch D)

Ở khu vực BKEF: F = 2 + 2 – 3 = 1 =>(3 pha là hơi,

dung dịch, muối) hoặc khu ODK là nước đá chúng có
cân bằng 1 biến.

Ở khu vực DEHF (hơi, muối, nước đá) là cân bằng 1

biến phụ thuộc t
Tại điểm Eutecti K và trên DE có 4 pha là hơi,
dung dịch, nước đá, muối.
F = 2 + 2 – 4 = 0 thay đổi bất cứ thông số nào cũng
làm thay đổi số pha
Điểm Cryohydrat cấu tạo từ hỗn hợp nước đá,
các muối và các dung dịch có nhiệt độ đóng
rắn thấp, sử dụng nhiều trong kĩ thuật và sản
xuất.
VD : Dd 23% NaCl  tđr = -21oC
Dd 23 % CaCl2  tđr = -53oC
 t: Quá trình
ngược lại với quá trình này là quá trình pha
loãng dung dịch ở t =const.
nh MNP

t tinh: Quá trình ngược

với quá trình này gọi là quá trình đun nóng
(hòa tan) dung dịch.
nh MM3 hay M’M’2
GIẢN ĐỒ ĐỘ TAN CÁC HYDRAT TINH THỂ (Về sau
chỉ gọi là Hydrat)

Khi có sự xuất hiện của các hydrat, đường cong độ

tan xuất hiện nhiều chỗ gãy tùy thuộc số lượng loại
hydrat tạo thành.
Giản đồ của hệ trong trường hợp này chia làm 2 phần
: Phần thứ nhất có các trục tung là H2O và hydrat,
phần thứ 2 là hydrat và muối khan.
Hydrat chỉ bền đến 1 nhiệt độ nhất định, nhiệt độ này
gọi là điểm chuyển.
Vd : Điểm chuyển của Na2SO4.10H2O là 32,4oC.
Na2SO4.10H2O <==> Na2SO4 + 10H2O
F, A, D : nhiệt độ nóng chảy của muối khan, nước đá và
hydrat M
AK : cân bằng dung dịch - nước đá
EF : biểu diễn thành phần của dung dịch bão hòa muối khan
KD, DE : khi hạ nhiệt độ hơn thì hydrat M tách ra
K, E : điểm Eutecti, ở đó dung dịch cân bằng với các pha
rắn
Ở E kết tinh đồng thời hydrat và muối, ở K kết tinh đồng
thời hydrat và nước đá
Khu vực ABK và EFG là khu vực dư pha rắn tương ứng.
Khu vực KDH và DIE là trường kết tinh của hydrat M
Đoạn BH, IG tương ứng với những hệ có 4 pha : hơi,
dung dịch thành phần (dung dịch hydat và muối
khan) và hệ pha rắn tương ứng.
Hệ 3 pha: hơi và 2 pha rắn trong khu vực BKLO,
KHML, IEMP, EGNP.
D là cực đại rõ, tại đó xác định thành phần hydrat.
Dáng nhọn của cực đại ứng với hydrat bền. Nếu
hydrat bị phân hủy một phần thì cực đại là đường
cong, độ cong càng nhỏ thì hydrat càng kém bền.
Quá trình làm lạnh các hệ cũng giống như trên. Ở đây
ta chỉ khảo sát quá trình với những điểm 2 bên điểm
thành phần hydrat.
D là điểm Ditecti
Làm lạnh dung dịch có thành phần biểu diễn ở M0 (giữa L và
M), dung dịch lạnh dần đến M1 thì bão hòa, tiếp tục làm lạnh
thì hydrat M tách ra, điểm dung dịch chuyển trên DK đến K,
điểm hệ chuyển trên M1M3. Điểm rắn dịch chuyển trên DM.
Tiếp tục làm lạnh, nước đá kết tinh→hệ rắn hoàn toàn, có 3
pha H, nước đá, hydrat.
Làm lạnh dung dịch có thành phần m0 giữa M, P. Hệ chuyển
đến m1, tại đây, nếu làm lạnh tiếp thì hydrat tách khỏi dung
dịch, điểm hệ tiếp tục dịch chuyển trên đường m0m2. Điểm
dung dịch chuyển dần đến E (eutecti). Ta thấy nồng độ hệ tăng
lên, là vì giảm muối, nhưng lượng nước kết tinh vào muối lại
nhiều hơn. Đến E thì muối khan bắt đầu tách ra. Điểm biểu
diễn thành phần ổn định đóng rắn hoàn toàn.

Ghi chú: Trong khu vực IGNM thì toàn bộ lượng nước kết
tinh vào hydrat
N
Nguyên tắc giản đồ H1 cũng như trên.
H1 trình bày giản đồ độ tan của hydrat có cực đại cong tròn.
Điều này cho thấy hydrat không bền bị phân hủy một phần,
làm giảm nhiệt độ tách pha rắn, vì vậy điểm cực đại D dời
xuống phía dưới và xuất hiện đoạn cong.

H2 trình bày đường cong độ tan có chỗ gãy tại điểm chuyển D,
nó đặc trưng cho sự biến đổi đa hình (Vd: sự chuyển hydrat
thành muối khan và ngược lại).
KD: cân bằng dung dịch – hydrat
DF: cân bằng dung dịch – muối khan
D: điểm chuyển, không bền, tức trong cân bằng có 4 pha là
hơi, dung dịch D, hydrat và muối khan.

D: điểm Peritecti (cực đại ẩn).

Chỉ hydrat CaCl2.6H2O là cực đại rõ trên đường cong độ tan, còn lại là cực đại ẩn.
CaCl2.6H2O bền ở t< 30,1oC. ở 30,1oC CaCl2 bị chảy lỏng trong nước kết tinh.
Trong hệ NaBr – H2O có thể tồn tại 6 pha: NaBr,
NaBr.2H2O, NaBr.5H2O, H (hơi), D (dung dịch), N
(nước đá).
Theo quy tắc pha:
F=2+2–P do đó số pha lớn nhất
tồn tại có thể là 4 vì P = 4 → F = 0.

Có thể có 6 trạng thái không biến bền và không bền

được đặc trưng bởi các tổ hợp:
H, D, N, NaBr
H, D, N, NaBr.2H2O
H, D, N, NaBr.5H2O
H, D, NaBr, NaBr.5H2O
H, D, NaBr, NaBr.2H2O
H, D, NaBr.2H2O, NaBr.5H2O
Trạng thái hệ không có độ tự do nào (không biến) được biểu
diễn bởi 1 điểm trên giản đồ, theo quy tắc pha, trên giản đồ cùa
ta có thể có 6 điểm như vậy ( trên giản đồ có 3 điểm B, E, D)
_ Số trạng thái 1 biến của hệ được xác định bởi sự tồn tại của 3
pha ( P=3 ->F=1). Có thể có:
1. H,D,N 2. H, D, NaBr
3. H, D, N, NaBr.2H2O 4. H, D, N, NaBr.5H2O
Tương ứng các đường ( hay các nhánh riêng biệt của đường
cong độ tan) -> Ta có 4 nhánh riêng biệt. các nhánh giao nhau
tạo thành các điểm không biến -> có thể có 6 điểm, nhưng bị
gián cách nên trên giản đồ chỉ có 3 điệm.
n sẽ đi từ dạng hydrat này -> hydrat khác -
> giảng vể quá trính biến đổi đẳng nhiệt, đa nhiệt.
 –

Quy tắc đường thẳng liên hợp: điểm biểu diễn hệ

và các điểm biểu diễn hai hợp phần tạo nên hệ (L và
R) cùng nằm trên đường thẳng.

Quy tắc đòn bẩy: (còn gọi là quy tắc về đoạn cắt
hoặc quy tắc trọng tâm).Lượng của hai hợp phần tạo
nên tỉ lệ nghịch với độ dài các đoạn cắt nằm giữa
những điểm biểu diễn các hợp phần ấy và điểm biểu
diễn hệ.
 y.
y

M K N
x

Ta có : x/y = KN/KM
Hay ta quen viết theo x.KM = y.KN
u chương, ta có:
x= (N2M2/N2P2).100% là lượng pha rắn.
Lượng pha lỏng y = (M2P2/N2P2).100%
=100% - x
Trong trường hợp cho dd bốc hơi đẳng nhiệt (giản đồ
sau) ta vẫn sử dụng quy tắc đòn bẩy để tính như sau:

Xét dd M bốc hơi đẳng nhiệt đến M2 ng bão

hòa M1và rắn P . Ta có:
u)= (MM2/NM2)
i)= (MM2/MN)
ng)= (M1M2/M2P)
 y
VD 1: Cho 5,2 tấn dd KCl 12% ở 20oC. Xác định lượng nước đá
tách ra khi làm lạnh dd N đến nhiệt độ cyohydrat.

i K:
18.5% KCl
81.5% H2O
Khi làm lạnh N đến
T(K) thì điểm hệ về
N1. Pha rắn ở B còn
pha lỏng ở K.
Theo qui tắc đòn bẩy:
ng)= (KN1/N1B)
= (18.5-2)/12

Gọi lượng pha rắn tách ra là x => lượng dung

dịch còn lại là 5,2 – x
=>x/(5.2-x)=6.5/12 => x = 1.826 tấn nước đá
cho các bài khác )
Tính theo phương pháp giải tích (Van’t Hoff)

Theo phương pháp này thường người ta sử dụng nồng

độ dung dịch theo mol muối đối với 1000 ml dung
môi (ME).
VD : 1ME dd X chứa A mol KCl và B mol KNO3 (trong
1000 ml H2O) = A KCl + B KNO3 + 1000 H2O
Nội dung phương pháp :
Lập diễn tiến quá trình trên giản đồ => trạng thái từng cấu
tử .
Thiết lập một loạt phương trình (thành phần pha rắn, dd
ban đầu, dd trung gian và dd cuối xác định theo giản đồ và
bảng độ tan đã biết)
Giải hệ phương trình .
VD : Cho dd thành phần K2 ( 35%NaBr và 65%H2
NaBr – H2O). Phải làm bốc hơi đẳng nhiệt

bao nhiêu H2O (60oC) để dd đạt đến bão hòa ?

Giải :
Bốc hơi đẳng nhiệt K2 → K1 (bão hòa NaBr)
K2 : 35%NaBr ; 65%H2O
K1 : 53%NaBr ; 47%H2O
Biễu diễn thành phần pha theo ME :
K2 : 94 NaBr + 1000 H2O
K1 : 196 NaBr + 1000 H2O
Với điều kiện lấy 1 ME ban đầu :
1 ME dd K2 = xH2O +yME dd K1
(chưa bão hòa) (bão hòa)
Trong phương trình :
x : số mol nước đã bốc hơi
y : số ME dd cuối K1
Thay vào :
94 NaBr + 1000 H2O = x H2O + y(196 NaBr + 1000 H2O)
Giải bằng cách đồng nhất thức :
94 NaBr + 1000 H2O = y196 NaBr + (1000y+x) H2O
Suy ra : 196y = 94 x = 520
1000y +x = 1000 y = 0,48

Tức là khi bốc hơi 520 ml H2O khỏi 1 ME dd K2 ta thu được

0,48 ME dd K1 bão hòa.
Hay tách 33,8 kg H2O khỏi 100 kg K2 → 66,2 kg K1 .
 Phương pháp tính theo cấu tử
có lượng không đổi
Tính toán dựa theo tỉ lệ thức xuất phát từ tỉ số giữa
lượng cấu tử không biến đổi và lượng cấu tử bị kết
tủa của dd.
Hàng trên ta ghi nồng độ của cấu tử không đổi và
nồng độ của cấu tử mà lượng của nó bị biến đổi trong
dd, xác định theo thành phần cuối của pha lỏng.
ng dưới ghi lượng cấu tử không đổi trong dd đầu
và lượng x chưa biết của cấu tử bị biến đổi còn lại
trong dd cuối →x từ đó lấy m – x = cấu tử tách ra .
 mdd
-
(1-m)A.
- mdd
- (1-
n)(A-x).
- – - - ng:

x  (1  m / n ) m dd đâ  u
VD : (sử dụng giản đồ NaBr) Có 1 tấn dd chứa 56% NaBr
ở 100oC. Dd được làm lạnh xuống 550C. Xác định lượng
và thành phần muối bị kết tủa?
Giải :
Trên giản đồ, khi t = 550C thì NaBr tách ra .
Thành phần dd đầu N: 560 kg NaBr, 440 kg H2O.
Chỉ có NaBr tách ra, H2O không đổi.
Theo giản đồ, dd cuối N1: 52%NaBr ; 48%H2O
Ta lập tỉ lệ : 52NaBr 48H2O
x 440
 i trong
dd N1.
ch ra = 560 – 476.7 = 83.3 kg.
c:

x  (1  m / n ) m dd đâ  u

 x = (1-44/48)*1000 = 83.3 kg NaBr

 A QUÁ TRÌNH

u biến đổi thì phương pháp thiết lập tỉ lệ

thức trên không áp dụng được.
Tổng quát ta thiết lập phương trình cân bằng vật liệu của quá
trình.
Vế trái phương trình ghi khối lượng các cấu tử trong hệ ban
đầu. Vế phải là khối lượng các cấu tử trong hệ cuối.
Nhân nồng độ (vế phải ) của mỗi thành phần với các hệ số
tương ứng x,y,z ứng với khối lượng các cấu tử đã chuyển vào
pha rắn, đã bốc hơi hoặc còn trong dunh dịch cuối. Từ đó ta
giải quyết được các ẩn z,y,z.
Chú ý: Nếu có mặt hidrat, lập thêm 1 phương trình phụ khi
dùng hệ thức giữa mối khan và nước.
VD: ng giản đồ độ tan NaBr) Làm lạnh 1000kg
dd N từ 870 ng 00C . Xác định những muối nào
và lượng bao nhiêu đã tách ra khỏi dung dịch. N:
56% NaBr, 44% H2O.
Giải:
Lý luận: Khi làm lạnh, hệ sẽ tách trước hết là NaBr
(trong khoảng ND), nhưng sau đó, tiếp tục làm lạnh
thì NaBr chuyển thành NaBr.2H2O và sẽ kết tinh ra.
 Ở 00C dạng muối cuối cùng tách ra là NaBr.2H2O
(cho đến khoảng DF).
(Đối với sinh viên thì làm thêm cách tính làm 2 đoạn, từ
870 n 50.60 50.60 n 00)
đây ta chỉ tính cân bằng cho điễm đầu và điểm
cuối.
Tính toán quá trình kết tinh khi làm lạnh

Thực hiện trên 100 phần khối lượng dd ban đầu

A.
x: phần khối lượng pha rắn tách ra.
100-x: phần dung dịch nước ót.
a,b,c hàm lượng (%) của hợp chất phải tìm trong dd
đầu, dd nước ót và pha rắn.
Ta có phương trình cân bằng sau:
T. phần dd đầu = T. phần hh pha rắn+ lỏng cuối.
VD: Cho 5,5 tấn dd 30% KCl (sử dụng đồ thị KCl), được làm
lạnh từ 1000 ng 00C. Xác định lượng KCl đã kết tinh.
Theo giản đồ, ở :
Tính trên 100kg hh đầu:
x: lượng KCl đã tách ra.
Gọi a: nồng độ ban đầu, a=30%
b: nồng độ dd nước ót, b=21%
c: nồng độ pha rắn (KCl khan), c= 100%.
100 ( a  b ) 100 ( 30  21 )
 x    11 , 38 kgKCl
(c  b ) 100  21

Tổng lượng KCl đã kết tinh

3
11 , 38 . 5 , 2 . 10
m KCl
  593 kg
100
- C
Ví duï 1: Veõ giaûn ñoà ñoä tan cuûa
Mangan(II) sulfat theo phöông
phaùp bieåu dieãn % khoái löôïng
 I:

tan):
Veõ caùc ñöôøng cong baõo hoøa caùc muoái:

Ñöa caùc ñieåm treân baûng 1 leân giaûn ñoà.

Noái caùc ñieåm A, B vôùi nhau vì caùc dung
dòch öùng vôùi hai ñieåm naøy ñeàu baõo hoøa
MnSO4.7H2O. Ñoaïn AB baõo hoøa muoái
mangan(II) sulfat hepta hydrat
Noái caùc ñieåm B, C vaø D vôùi nhau
vì caùc dung dòch öùng vôùi ba ñieåm
naøy ñeàu baõo hoøa MnSO4.5H2O.
Ñoaïn BCD baõo hoøa muoái mangan(II)
sulfat penta hydrat.
Töông töï nhö vaäy, ñoaïn DEGH öùng
vôùi dung dòch baõo hoøa muoái
mangan(II) sulfat mono hydrat.
+ Ñöa caùc ñieåm M, N, Q trong
baûng 3 leân giaûn ñoà.
+ AÙp duïng quy taéc pha ñeå noái caùc
ñöôøng coøn laïi (xem hình 3.34)
Ví duï 2: Cho 5,2 taán dung dòch 12%
KCl ôû 20oC (dung dòch N). Xaùc ñònh
khoái löôïng nöôùc ñaù taùch ra töø 5,2
taán dung dòch KCl 12%( kl) khi
laøm laïnh noù töø 200C ñeán nhieät ñoä
eutecti.
Dung dòch coù toïa ñoä ñieåm N treân hình
3.44.
Theo giaûn ñoà thaønh phaàn heä taïi ñieåm
eutecti laø: 18,5% KCl vaø 81,5% H2O.
Khi laøm laïnh dung dòch ñeán nhieät ñoä
eutecti thì chæ coù nöôùc ñaù taùch ra, vì
ñöôøng thaúng ñöùng NN1 chæ caét ñöôøng
loûng baõo hoøa nöôùc (ñieåm h). Khi heä vöøa
chuyeån dòch ñeán vò trí N1 pha raén (nöôùc
ñaù) ñeán ñieåm G, coøn pha loûng ñeán ñieåm
E.
 Ruùt ra y = 1,8

Ñaùp soá:
Löôïng nöôùc keát tinh laø 1,8 taán.
Ví duï 3:
Xaùc ñònh löôïng nöôùc caàn boác
hôi töø 2,5 taán dung dòch KCl
30%(kl) ôû 1000C ñeå ñöôïc dung
dòch baõo hoøa.
Dung dòch ban ñaàu coù ñieåm
bieåu dieãn a treân hình 3.44.
Dung dòch baõo hoøa ôû 1000C coù
ñieåm bieåu dieãn k. Xaùc ñònh treân
giaûn ñoà ñieåm k coù toïa ñoä 37%
KCl vaø 63% H2O. Nöôùc ôû 100 C 0

coù ñieåm bieåu dieãn g.

Ruùt ra y = 0,76

Ñaùp soá: Löôïng nöôùc ñaõ boác hôi

laø: 0,76 taán
Ví duï 4:
Cho heä goàm 550g dung dòch baõo
hoøa CaCl2 ôû 28oC (45% CaCl2)
vaø 50g CaCl2.6H2O raén. Phaûi
theâm bao nhieâu nöôùc vaøo heä ñeå
coù dung dòch 25% CaCl2 ôû nhieät
ñoä aáy?
Khoái löôïng toång coäng cuûa heä laø
600g goàm:
CaCl2: 247,5 + 25,3 = 272,8g
(45,5%)
H2O: 600 – 272,8 = 327,2g (54,5%)
Ñöa caùc ñieåm O (ñieåm dung dòch
phaûi ñieàu cheá), ñieåm K (ñieåm heä ban
ñaàu) vaø ñieåm M (ñieåm cuûa nöôùc ôû
28oC) leân giaûn ñoà ñoä tan hình 3.45
 Ruùt ra y = 492.

Ñaùp soá:
Caàn theâm vaøo 492 gram nöôùc.
Ví duï 5: (
i)
Coù 1 taán dung dòch 56%(kl)
NaBr ôû 100oC. Dung dòch ñöôïc
laøm laïnh töø 100oC xuoáng 55oC.
Xaùc ñònh khoái löôïng vaø thaønh
phaàn cuûa muoái bò keát tuûa.
 i:
Ñieåm N bieåu dieãn heä 56% kl NaBr ôû
100oC (hình 3.46). Theo giaûn ñoà
3.46 thì khi haï nhieät ñoä heä N töø
100oC xuoáng 55oC, dung dòch cuoái
coù ñieåm bieåu dieãn N1 vôùi thaønh
phaàn 52% NaBr vaø 48% H2O.
Muoái taùch ra laø NaBr khan. Vaäy
H2O laø caáu töû khoâng bieán ñoåi.
 Giaûi ra x = 476,7
+ Khoái löôïng NaBr ôû dung dòch
N1 baèng 476,7 kg
+Vaäy khoái löôïng NaBr ñaõ keát
tinh laø:
y = 560 – 476,7 = 83,3 kg
 - C
Bài 3.1: Dựa trên các giản đồ Hệ bậc 2 Muối – nước (đơn giản
và có hydrat), SV tự cho các hệ, xét các quá trình kết tinh đẳng
nhiệt, làm nguôi kết tinh. Tính thành phần hệ,lượng nước bốc
hơi,lượng muối kết tủa trong quá trình.
Bài 3.2: Dựa trên giản đồ tính lượng nước cần thêm vào để
hòa tan x g muối đến bão hòa cho 1 hệ bất kỳ.
Bài 3.3: Dựa trên giản đồ xét và tính toán quá trình hòa tan hệ
từ nồng độ a đến nồng độ b.
Bài 3.4: SV tìm số liệu cân bằng của các hệ Muối – Nước, xây
dựng giản đồ, tính toán các bước như trên.
Bài 3.5: Trên hình 3.6, Cho 1500 kg dd N (40%, 40oC), mô tả
quá trình hạ nhiệt độ xuống âm 200C, xác định lượng muối
tách ra và là muối gì ? Xét quá trình kết tinh đẳng nhiệt và tính
toán cho hệ này.
Bài 3.6: Lập lại bài 3.5 cho hệ trên hình 3.7.
Bài 3.7: Xây dựng đồ thị KCl-H2O.Cho 3 tấn dd bão hòa ở
500C,làm cách nào để tách ½ lượng muối trên ra khỏi dd ?
T
 1/ GDP cuûa heä hai caáu töû hoøa tan töông hoã khoâng haïn cheá
trong traïng thaùi loûng vaø khoâng taïo thaønh hôïp chaát hoùa hoïc
hay caùc dung dòch raén (Giaûn ñoà ôtecti ñôn giaûn)
a) Tröôøng hôïp caùc caáu töû cuûa heä ôû traïng thaùi raén
khoâng coù bieán ñoåi thuø hình

Heä P F Daïng hình hoïc Daïng hình hoïc

TB
cuûa pha cuûa heä
I
TA
L 1 2 Vuøng I Vuøng I
III L  RA 2 1 L –TAE ; RA – Vuøng II
II TAG

L RB 2 1 L – TBE ; RB – Vuøng III

G F
E TBF

RA  2 1 RA – GA ; RB – Vuøng IV
IV
RB FB

LE  RA 3 0 LE – E ; RA – G Ñoaïn thaúng
A B
+ RB ; RB – F GEF
 XEÙT QUAÙ TRÌNH KEÁT TINH ÑA NHIEÄT
Ñieàu kieän tieán haønh keát tinh ña nhieät: Laøm laïnh heä chaäm
sao cho khoâng phaù vôõ traïng thaùi caân baèng baèng vaø vôùi
toác ñoä giaûm nhieät löôïng khoâng ñoåi (dq/dt = const)

a T
b
TB
M M
TA M’ M’
M1
M1

E M2
G F
E M2

time,t
A B
M1 ’
M3
M1’ M3
 Xet chi tiet qua trình nguoi lanh cua hệ M:
a) Giai đoan nguoi lanh cua pha long (F = 2)
n từ M M1(từ t  t1 ng M1
nh (hình b) ứng với đoan MM1.
b) Giai đoan ket tinh cau tử B (F = 1)
Tiep tuc lam lanh he thì pha ran B tach ra. He luc nay co 2 pha cân
bang: L RB. Qua trình cân bang nhat bien nay diễn ra cho đen khi
nhiet đo cua he giam đen nhiet đo ơtecti (tE dịch chuyen từ M1 đen
M2, pha ran B dịch chuyen đen F va pha long dịch chuyen đen E. Qua
i đoan thang M1M2. Toc đo
giam nhiet đo cua giai đoan nay cham hơn giai đoan nguoi lanh cua
pha long vì B ket tinh toa nhiet.
c) Giai đoan ket tinh đong thơi hai cau tử A va B (F = 0)
Tiep tuc lam lanh thì RA va RB đong thơi tach ra dươi dang hỗn hơp
ơtecti (LE  RA + RB). Nhiet đo tE đươc giư nguyên trong suot qua
trình tao hỗn hơp ơtecti vì he co so bac tự do F = 0.Trên đương nguoi
lanh qua trình vô bien ơtecti đươc the hien dươi dang mot đoan thang
vuông goc vơi truc nhiet đo.
Qua trình ket tinh ket thuc tai nhiet đo ơtecti.
Heä M’
Nhaän xeùt chung: Heä M’ ôû nhieät ñoä t’ coù thaønh phaàn öùng
vôùi thaønh phaàn cuûa hoãn hôïp ôtecti.
Giai ñoaïn nguoäi laïnh cuûa pha loûng chöa baõo hoøa (F = 2)
Heä di chuyeån töø M’ ñeán E. Khi heä ñeán E thì pha loûng ñoàng thôøi
baõo hoøa caû hai caáu töø A vaø B. Treân giaûn ñoà T – t (b), giai ñoaïn
naøy ñöôïc bieåu dieãn baèng ñoaïn M’E.

Giai ñoaïn keát tinh ôtecti (giai ñoaïn cuøng tinh)(F = 0)

Tieáp tuïc laøm nguoäi, töø loûng E taùch ra hoãn hôïp ôtecti: LE  RA +
R B.
Trong suoát giai ñoaïn naøy nhieät ñoä cuûa heä khoâng ñoåi. Giai ñoaïn
naøy keát thuùc khi pha loûng heát. Treân giaûn ñoà nguoäi laïnh (giaûn ñoà
T – t), giai ñoaïn naøy ñöôïc bieåu dieãn baèng ñoaïn thaúng E vuoâng
goùc vôùi truïc nhieät ñoä.
Ñöôøng dòch Söï caân baèng trong P F Ñöôøng dòch Ñöôøng dòch
chuyeån caùc heä chuyeån chuyeån cuûa
ñieåm bieåu cuûa pha pha raén
dieãn heä loûng
Heä M
M  M1 Söï nguoäi laïnh cuûa pha 1 2 M  M1 -
loûng
M1  M2 L  RB 2 1 M1  E t1  F
M2 L  RB + RA 3 0 E RB : F ; RA : G
M2  M3 Söï nguoäi laïnh cuûa RA & 2 1 - RB : F  B
RB RA : G  A
Heä M’
M’  E Söï nguoäi laïnh cuûa pha 1 2 M’  E -
loûng
E L  B + A 3 0 E RB : F ; RA : G
E  M’1 Söï nguoäi laïnh cuûa RA & 2 1 - RB : F  B
RB RA : G  A
 : Hoãn hôïp ôtecti laø moät hoãn hôïp
goàm caùc tinh theå A vaø B phaân taùn vaøo nhau
vôùi kích thöôùc raát nhoû do ñoù noù coù moät soá
tính chaát khaùc moät hoãn hôïp cô hoïc thoâng
thöôøng nhö noù coù moät nhieät ñoä noùng chaûy
xaùc ñònh vaø thaáp nhaát (nhieät ñoä ôtecti) ôû moät
giaù trò aùp suaát xaùc ñònh vaø caùc tính chaát cô,
lyù coù caùc giaù trò trung gian giöõa tính chaát cô,
lyù cuûa A vaø B. Ñieàu khaùc bieät naøy do giöõa
caùc tinh theå A vaø B coù theâm caùc töông taùc
ñieän maø khoâng coù ñöôïc trong caùc hoãn hôïp
cô hoïc thoâng thöôøng.Tuy nhieân hoãn hôïp
ôtecti khoâng phaûi laø moät hôïp chaát hoùa hoïc.
b) Tröôøng hôïp caáu töû A coù bieán ñoåi thuø hình töông
hoã trong traïng thaùi raén
Tröôøng hôïp nhieät ñoä bieán ñoåi thuø hình ( tcp ) cao
hôn nhieät ñoä ôtecti (tE)
TB
TA
V P
TCP I

II

G E F

A B
 c ôû caùc yeáu toá hình
hoïc lieân quan ñoaïn thaúng tCPP, caùc yeáu toá hình hoïc
coøn laïi gioáng nhau.
Heä lieân quan ñoaïn thaúng tCPP coù ba pha RA , RA
vaø Lp naèm caân baèng vôùi nhau. Soá baäc töï do cuûa heä
naøy baèng 0 do ñoù trong suoát quaù trình chuyeån pha
RARA , nhieät ñoä tCP cuûa hoãn hôïp khoâng thay ñoåi
vaø ñoaïn tCPP laø moät ñoaïn thaúng naèm ngang vuoâng
goùc vôùi truïc tung.
Vuøng V giôùi haïn bôûi caùc ñöôøng TAP, TAtCP vaø tCPP laø
vuøng öùng vôùi caùc heä coù hai pha L vaø RA caân baèng
vôùi nhau (L  RA). Daïng hình hoïc cuûa L laø ñöôøng
cong TAP vaø daïng hình hoïc cuûa RA laø ñoaïn thaúng
TAtCP.
Vuøng IV öùng vôùi caùc heä coù hai pha loûng baõo hoøa A
vaø RA (L RA). Daïng hình hoïc cuûa L laø ñöôøng
cong PE vaø daïng hình hoïc cuûa RA laø ñoaïn thaúng
tCPG.
 Xeùt quaù trình keát tinh ña nhieät
a to b

M M
TB
M1 M1
TA
P M2
TCP M
2

M3 M3
G F
E

M4 M4
A B
t’

Bieán ñoåi thuø hình töông hoã giöõa hai thuø hình laø thuaät ngöõ cho bieát raèng caû
hai thuø hình naøy ñeàu beàn ôû caùc khoaûng nhieät ñoä nhaàt ñònh. Trong tröôøng
hôïp ñang xeùt A beàn ôû vuøng nhieät ñoä thaáp hôn nhieät ñoä chuyeån pha tCP vaø
A beàn ôû vuøng nhieät ñoä trong khoaûng tCP vaø TA .
 Caùc giai ñoaïn keát tinh cuûa heä M

Heä P F Pha loûng Pha raén

n
M  M1 Söï nguoäi laïnh cuûa pha loûng 1 2 M  M1 -

M1  M2 L  RA 2 1 M1  P t1  tcp

M2 L+ RA  RA (*) 3 0 P RA & RA : tcp

M2  M3 L  RA 2 1 P  E tcp  G

M3 L  RA + RB 3 0 E RA : G ; RB : F

M3  M4 Söï nguoäi laïnh cuûa RA & RB 2 1 - RA : G  A

RB : F  B

Trong tröôøng hôïp caân baèng giöõa ba pha RA , RA vaø L , söï caân
baèng chaát chæ coù giöõa RA vaø RA coøn caân baèng nhieät coù giöõa
RA , RA vaø L.
Tröôøng hôïp nhieät ñoä bieán ñoåi thuø hình ( tCP) thaáp hôn
nhieät ñoä ôtecti (tE)

TB

I
TA

III
II

G F
E
IV

TCP Q

V
A B
 Caáu taïo cuûa GDP heä baäc hai A-B , A taïo thuø hình
töông hoã vaø tCP < tE

Heä P F Daïng hình hoïc cuûa pha Daïng hình hoïc cuûa heä

L 1 2 Vuøng I Vuøng I

L  RA 2 1 L : TAE ; RA : TAG Vuøng II

L  RB 2 1 L : T B E ; R B : TB F Vuøng III

L  RA + RB 3 0 L : E ; RB : F ; RA : G Ñöôøng GF

RA  RB 2 1 RB : FQ ; RA : Gtcp Vuøng IV

RA  RA + RB (*) 3 0 RA & RA : tcp ; RB : Q Ñöôøng tcpQ

RA  RB 2 1 RA : tcpA ; RB : QB Vuøng V

 Xeùt quaù trình keát tinh ña nhieät
a
M to M b

TB

M1 t1 M1
TA

M2 M2
G E F
M3 M3
TCP Q
M4 M4
A B
t’
Caùc giai ñoaïn keát tinh ña nhieät cuûa heä M coù
70% (kl) B vaø t0 = 10000C
Đieåm bieåu Heä P F pha loûng pha raén
dieãn heä
Söï haï nhieät ñoä cuûa pha 1 2 M  M1 -
M  M1 loûng
M1  M2 L  RB 2 1 M1  E t1  F

M2 L  RB + RA 3 0 E RB : F ; RA : G

M2  M3 Söï nguoäi laïnh cuûa hoãn 2 1 - RB : F  Q

hôïp hai pha RB & RA : G  tcp
RA
M3 RA  RA vôùi söï coù 3 0 - RB : Q
maët RB RA & RA : tcp
M3  M4 Söï nguoäi laïnh cuûa hoãn 2 1 - RA : tcp  A
hôïp hai pha RA & RB : Q  B
RB
 2/ GDP cuûa heä hoøa tan khoâng haïn cheá vaøo
nhau ôû traïng thaùi loûng vaø ôû traïng thaùi raén (heä
taïo dung dòch raén lieân tuïc)
a)Tröôøng hôïp khoâng coù ñieåm cöïc trò treân caùc ñöôøng cong nhaát bieán

a
to b
M M

TA
l
r
M1 M1
t1

M2 t2 M2

TB

M3 M3
A B
t’
Vuøng I: Heä chæ coù 1 pha laø pha loûng chöa baõo hoøa.
Heä coù F = 2 neân daïng hình hoïc cuûa pha loûng cuõng laø
vuøng I.

Vuøng II: Heä coù pha loûng baõo hoøa vaø pha dung dòch
raén (Rdd) naèm caân baèng vôùi nhau L  Rdd. Heä coù F
= 1 neân daïng hình hoïc cuûa caùc pha laø caùc ñöôøng
cong: L – TAlTB; Rdd – TArTB . Ñöôøng TAlTB ñöôïc goïi
laø ñöôøng keát tinh hay laø ñöôøng loûng vì noù öùng vôùi
dung dòch baõo hoøa vaø baét ñaàu coù söï keát tinh dung
dòch raén khi pha loûng naèm treân ñöôøng naøy. Ñöôøng
TArTB ñöôïc goïi laø ñöôøng noùng chaûy hay ñöôøng raén vì
pha raén ñaït ñeán nhieät ñoä öùng vôùi ñöôøng naøy baét ñaàu
noùng chaûy.

Vuøng III: Heä chæ coù 1 pha laø dung dòch raén lieân tuïc
giöõa A vaø B
 Xeùt quaù trình keát tinh ña nhieät

Söï caân baèng P F Pha loûng Pha raén

trong caùc heä

M  M1 Söï haï nhieät ñoä cuûa 1 2 M  M1 -

pha loûng

M1  M2 L  Rdd 2 1 M1  t2 t1  M2

M2  M3 Söï haï nhieät ñoä cuûa 1 2 - M2  M3

pha Rdd
b) Tröôøng hôïp coù ñieåm cöïc trò treân caùc
ñöôøng cong nhaát bieán
a b
TB
m

TA

TA
TB
m

A B A B

Tröôøng hôïp naøy coù hai daïng GDP: GDP coù ñieåm cöïc
ñaïi (a) vaø GDP coù ñieåm cöïc tieåu (b)
Hai daïng giaûn ñoà pha naøy coù ba vuøng I, II vaø
III coù caáu taïo nhö GDP treân. Ngoaøi ra chuùng
coù daïng hình hoïc khaùc vôùi daïng GDP treân ôû
choã coù theâm ñieåm cöïc trò m. Ñieåm naøy öùng
vôùi toå hôïp coù hai pha coù thaønh phaàn gioáng
nhau naèm caân baèng L  Rdd. Theo quy
taéc pha heä naøy ñöôïc coi laø heä 1 caáu töû ñoäc
laäp, neân coù F = 0, do ñoù ñöôøng nguoäi laïnh
öùng vôùi giai ñoaïn keát tinh naøy laø moät ñoaïn
naèm ngang vuoâng goùc vôùi truïc nhieät ñoä.
Xeùt quaù trình keát tinh cuûa heä loûng coù thaønh
phaàn öùng vôùi ñieåm m
a to b

M M
m m

TA

TB
M1 M1
A B
t’
c) Tröôøng hôïp caáu töû A coù bieán ñoåi thuø hình
töông hoã RA  RA
a b
TA I
TA I
III
II III
P II
G
P
β G
IV F β
TCP V
V TCP
VI IV
α α TB
TB
A B A B

Caùc daïng GDP heä baäc hai taïo dung dòch raén lieân tuïc
vaø caáu töû A coù bieán ñoåi thuø hình töông hoã RA  RA
a) Hai dung dòch raén α vaø β luùc caân baèng coù thaønh phaàn khaùc nhau
b) Hai dung dòch raén α vaø β luùc caân baèng coù thaønh phaàn gioáng nhau
GDP coù caùc vuøng I, III vaø VI bieåu dieãn caùc heä 1 pha:

Vuøng I: pha loûng; vuøng III: pha dung dòch raén haïn cheá treân cô sôû
maïng tinh theå cuûa A ( kyù hieäu R)(A laø dung moâi, B laø chaát tan);
vuøng VI: pha dung dòch raén lieân tuïc giöõa A vaø B ( kyù hieäu R).
Caùc vuøng II, IV vaø V bieåu dieãn caùc heä coù hai pha naèm caân baèng vôùi
nhau :
Vuøng II : L  R ; vuøng V : L  R ; vuøng IV : R  R.

Caùc toå hôïp naøy coù T = 1 neân daïng hình hoïc cuûa caùc pha laø caùc
ñöôøng cong. Chaúng haïn vuøng II coù pha loûng – ñöôøng cong TAP ; pha
raén  - ñöôøng cong TAG . Sinh vieân töï tìm caùc ñöôøng cuûa caùc pha
trong caùc vuøng IV & V.

Ñoaïn thaúng GF bieåu dieãn heä ba pha caân baèng cuûa quaù trình
piritecti :
L P + R  R 
Heä naøy coù F = 0 neân daïng hình hoïc cuûa caùc pha laø ñieåm. L – ñieåm
P, R - ñieåm G vaø R - ñieåm F. Ñieåm P ñöôïc goïi laø ñieåm piritecti vì
quaù trình voâ bieán coù söï tham gia cuûa pha loûng P coù söï hoøa tan pha
raén ñể keát tinh ra pha raén môùi.
3/ GDP cuûa caùc heä hoaø tan töông hoã khoâng haïn
cheá trong traïng thaùi loûng vaø hoøa tan töông hoã
haïn cheá trong traïng thaùi raén (heä taïo dung dòch
raén haïn cheá)

I
TA
TB a) Tröôøng
hôïp heä taïo
II
III dung dòch
raén haïn cheá
G F
IV
E kieåu ôtecti
VI
V
β
α

A B
K H
Caáu taïo GDP cuûa heä baäc hai taïo dung dòch raén haïn
cheá kieåu ôtecti

Toå hôïp pha P F Daïng hình hoïc cuûa pha Daïng hình hoïc cuûa
heä
L 1 2 Vuøng I Vuøng I

R 1 2 Vuøng IV Vuøng IV

R 1 2 Vuøng VI Vuøng VI

L  R 2 1 L –TAE ; R - TAG Vuøng II

L  R 2 1 L – TBE ; R - TBF Vuøng III

R  R  2 1 R - GK ; R - FH Vuøng V

L  R  + R 3 0 L – E ; R - G ; R  - F Ñöôøng GF
 Phaân tích quaù trình keát tinh ña nhieät

a b
M to M

M1 TB M1
t1
TA

t2 M2 M2

G F
E
t3 M3
M3

A B
K M4 H M4 t’
 Caùc giai ñoaïn keát tinh cuûa heä M

Ñöôøng Söï caân baèng P F Pha loûng Pha raén

bieåu trong caùc heä
dieãn heä
M  M1 Söï nguoäi laïnh cuûa 1 2 M  M1 -
pha loûng

M1  M2 L  R 2 1 M1  t2 t1  M2

M2  M3 Söï nguoäi laïnh cuûa 1 2 - M2  M3

pha R
M3  M4 R  R 2 1 - R - M3  H
R - t3  K
b) Tröôøng hôïp heä taïo dung dòch raén haïn cheá kieåu
piritecti

TA

F P
G

β TB

A B
K H
 n a). Rieâng ñoaïn thaúng GFP töông öùng vôùi heä ba
pha caân baèng kieåu piritecti:
LP + R  R
Khi chuùng ta laáy nhieät khoûi heä naèm ôû caân baèng piritecti thì
coù söï hoaø tan pha raén cuõ đồng thời với việc taùch ra pha raén
môùi töø dung dòch.
Ñieåm bieåu dieãn caùc pha trong heä naøy laø: L – ñieåm P; R -
ñieåm G; R - ñieåm F. Khi laáy nhieät khoûi heä, khaùc vôùi caân
baèng ôtecti, coù ba tröôøng hôïp coù theå xaûy ra ñoái vôùi caân
baèng piritecti :
Caû hai pha L vaø R heát cuøng moät luùc. Tröôøng hôïp naøy xaûy ra
khi ñieåm bieåu dieãn heä laø ñieåm F.
Pha L heát tröôùc. Tröôøng hôïp naøy xaûy ra khi ñieåm bieåu dieãn
heä naèm trong ñoaïn thaúng GF.
Pha raén R heát tröôùc. Tröôøng hôïp naøy xaûy ra khi ñieåm bieåu
dieãn heä naèm trong ñoaïn thaúng FP.
Döïa vaøo quy taéc ñoøn baåy chuùng ta coù theå deã daøng chöùng
minh ñöôïc vaán ñeà treân.
Phaân tích quùa trình keát tinh ña nhieät
 Caùc giai ñoaïn keát tinh ña nhieät cuûa heä M vaø
M’
Ñöôøng Söï caân baèng P F Pha loûng Pha raén
bieåu trong caùc heä
dieãn heä
Heä M

M  M1 Söï nguoäi laïnh cuûa pha 1 2 M  M1 -

loûng
M1  M2 L  R 2 1 M1  P t1  G
M2 L + R   R 3 0 P R : G ; R : F
M2  M3 R  R 2 1 - R : G  K
R : F  H
 Heä M’

M’  Söï nguoäi laïnh cuûa 1 2 M’  -

M’1 pha loûng M’1

M’1  L  R 2 1 M’1  P t2  R
M’2

M’2 L + R   R 3 0 P R : G ; R :F

M’2  L  R 2 1 P  t3 F  M’3
M’3

M’3 M’4 Söï nguoäi laïnh cuûa 1 2 - M’3 M’4

pha R
M’4 M’5 R  R 2 1 - R  : t4  K
R : M’4  H
c) Moät soá daïng GDP khi caáu töû taïo caùc thuø hình töông ho.
ch
 4/ GDP cuûa heä baäc hai coù caùc caáu töû hoaø tan töông
hoã khoâng haïn cheá trong traïng thaùi loûng vaø taïo hôïp
chaát hoùa hoïc trong traïng thaùi raén
a)
- c) hôïp thöùc

t. Chuùng ta deã
daøng hieåu ñöôïc caáu taïo cuûa caùc GDP naøy vì
chuùng khoâng coù nhöõng yeáu toá hình hoïc môùi. Caàn
löu yù raèng ñoái vôùi tröôøng hôïp heä taïo dung dòch
raén coøn coù nhieàu daïng GDP pha khaùc. Khi soá hôïp
chaát hoùa hoïc noùng chaûy hôïp thöùc taêng leân, soá
GDP baäc hai thaønh phaàn cuõng taêng leân.
GDP heä coù moät hôïp chaát noùng chaûy (hoøa tan) hôïp thöùc
GDP heä coù taïo moät hôïp chaát noùng chaûy (hoøa tan) hôïp thöùc vaø caùc
caáu töû coù taïo vôùi nhau dung dòch raén lieân tuïc khoâng coù cöïc trò
GDP heä coù taïo moät hôïp chaát noùng chaûy (hoøa tan) hôïp
thöùc vaø caùc caáu töû coù taïo vôùi nhau dung dòch raén haïn
cheá kieåu ôteùcti
b) Tröôøng hôïp heä coù moät hôïp chaát noùng chaûy (hoøa
tan) khoâng hôïp thöùc
Tröôøng hôïp caùc caáu töû khoâng taïo dung dòch raén

GDP heä baäc hai coù

moät hôïp chaát noùng
chaûy (hoøa tan)
khoâng hôïp thöùc vaø
caùc caáu töû khoâng
taïo dung dòch raén
vôùi nhau
 Heä P F Daïng hình hoïc cuûa pha Daïng hình
hoïc cuûa heä
L 1 2 Vuøng I Vuøng I
L  RA 2 1 L : TaP ; RA : TAQ Vuøng II
L  RS 2 1 L : PE ; RS : SG Vuøng III
L  RB 2 1 L : TBE ; RB : TBF Vuøng IV
RA  R B 2 1 RA : QA ; RS : SAmBn Vuøng V
RB  R S 2 1 RB : FB ; RS : GAmBn Vuøng VI
L + RA  RS 3 0 L : P ; RA : Q ; Rs : S Ñöôøng QSP
L  RS + RB 3 0 L : E ; RS : G ; R B : F Ñöôøng GEF
S laø kí hieäu vieát taét cuûa hôïp chaát AmBn
Ñoaïn thaúng QSP bieåu dieãn caùc heä coù ba pha caân baèng kieåu piritecti vaø ñoaïn
thaúng GEF bieåu dieãn caùc heä coù ba pha caân baèng kieåu ôtecti.
 m M: Heä M chæ coù moät pha
loûng chöa baõo hoøa. Ñöôøng nguoäi laïnh cuûa heä M laø MM4. ÔÛ nhieät
ñoä öùng vôùi caùc ñieåm M1, M2 vaø M3 baét ñaàu coù söï chuyeån pha môùi.
Ñöôøng bieåu Söï caân baèng trong P F Pha Pha raén
dieãn heä caùc heä loûng
M  M1 Söï nguoäi laïnh cuûa pha 1 2 MM -
loûng

M1  M2 L  RA 2 1 M1  P t1  Q

M2 L + R A  RS 3 0 P RA : Q ; Rs : S

M2  M3 L  RS 2 1 PE SG

M3 L  R S + RB 3 0 E Rs : G ; RB : F

M3  M4 RB  RS 2 1 - RS:GAmBn
RB:FB
Tröôøng hôïp caùc caáu töû taïo dung dòch raén haïn cheá

GDP heä baäc hai

coù moät hôïp chaát
noùng chaûy (hoøa
tan) khoâng hôïp
thöùc vaø caùc caáu
töû taïo vôùi nhau
dung dòch raén
haïn cheá
 Heä P F Daïng hình hoïc cuûa Daïng hình hoïc
pha cuûa heä
L 1 2 Vuøng I Vuøng I
L  R 2 1 L : TAP ; R : TAQ Vuøng II
R 1 2 Vuøng III Vuøng III
R  R 2 1 R : QH ; R : SK Vuøng IV
R 1 2 Vuøng V Vuøng V
L  R 2 1 L : PE ; R : SG Vuøng VI
L  R 2 1 L : TBE ; R : TBF Vuøng VII
R  R 2 1 R : GR ; R : FN Vuøng VIII
R 1 2 Vuøng IX Vuøng IX
L + R  R 3 0 L : P ; R : Q ; R  : S Ñöôøng QSP
L  R  + R 3 0 L : E ; R  : G ; R : F Ñöôøng GEF

Caùc ñoaïn thaúng QSP vaø GEF bieåu dieãn caùc heä coù ba pha:
Ñoaïn thaúng QSP bieåu dieãn caân baèng voâ bieán piritecti: L + R  R.
Ñoaïn thaúng GEF bieåu dieãn caân baèng voâ bieán ôtecti: L  R + R.
GDP heä baäc hai coù moät hôïp chaát AmBn phaân huûy trong traïng thaùi raén

GDP heä baäc hai

coù moät hôïp chaát
AmBn phaân huûy
hoaøn toaøn trong
traïng thaùi raén vaø
caùc caáu töû khoâng
taïo dung dòch raén
vôùi nhau.
 Heä P F Daïng hình hoïc cuûa Daïng hình hoïc
pha cuûa heä
L 1 2 Vuøng I Vuøng I
L  RA 2 1 L :TAE ; RA : TAG Vuøng II
L  RB 2 1 L : TBE ; RB: TBF Vuøng III
L  RA + RB 3 0 L : E ; RA : G ; R B Ñöôøng GEF
:F
RB  RA 2 1 RA : GQ ; RB : FR Vuøng IV
RA + RB  RS 3 0 RA : Q ; RB : R ; Ñöôøng QSR
RS : S
RA  RS 2 1 RA : QA ; RB : Vuøng V
SAmBn
RB  RS 2 1 RB : RB ; RS : Vuøng VI
SAmBn
a AmBn
GDP heä baäc hai
coù moät hôïp chaát
AmBn phaân huûy
hoaøn toaøn trong
traïng thaùi raén vaø
caùc caáu töû taïo
dung dòch raén
haïn cheá vôùi nhau
 Heä P F Daïng hình hoïc cuûa Daïng hình hoïc
pha cuûa heä
L 1 2 Vuøng I Vuøng I
R 1 2 Vuøng IV Vuøng IV
R 1 2 Vuøng VIII Vuøng VIII
R 1 2 Vuøng VI Vuøng VI
L  R 2 1 L : TaE ; R : TaG Vuøng II
L  R 2 1 L : TbE ; R : TbF Vuøng III
R  R 2 1 R : GK ; R : FH Vuøng V
R  R 2 1 R : KM ; R : SN Vuøng VII
R  R 2 1 R : SO ; R : HQ Vuøng IX
L R + R 3 0 L : E ; R : G ; R :F Ñöôøng GEF
R + R RS 3 0 R : K ; R : H ; RS : S Ñöôøng KSH
DUNG DÒCH RAÉN BERTHOLID

Dung dòch raén ñöôïc hình thaønh treân cô sôû

maïng tinh theå cuûa moät trong caùc chaát taïo
thaønh dung dòch (dung moâi). Caùc chaát coøn laïi
laø chaát tan.
Neáu hai chaát hoaø tan vaøo nhau theo baát kì tæ leä

m laø dung moâi, chaát

coù löôïng nhoû hôn ñoùng vai troø chaát tan.
 Dung dòch raén thay thế
Ñònh nghóa: Dung dòch raén thay theá laøø loaïi dung
dòch maø caùc tieåu phaàn (nguyeân töû, ion) cuûa chaát
tan thay theá caùc tieåu phaàn (nguyeân töû, ion) cuûa
dung moâi ôû nuùt maïng löôùi tinh theå cuûa dung moâi

a. Dung dòch raén giöõa A vaø B , trong ñoù A laø dung moâi, B laø chaát tan.
b. Dung dòch raén giöõa A vaø AB trong ñoù AB laø dung moâi, A laø chaát tan.
c. Dung dòch raén giöõa AB vaø AC, trong ñoù AC laø dung moâi, AB laø chaát tan.
 Dung dòch raén xaâm nhaäp
 Dung dòch raén xaâm nhaäp laø loaïi dung dòch raén coù caùc
tieåu phaân chaát tan xaâm nhaäp vaøo khoaûng khoâng gian
giöõa caùc nuùt maïng löôùi dung moâi.
 Dung dòch raén xaâm nhaät thöôøng ñöôïc hình thaønh khi caùc
phi kim loaïi kích thöôùc nhoû (H, N, C, B…) xaâm nhaäp vaøo
khoaûng khoâng gian cuûa kim loaïi chuyeån tieáp.
 Dung dòch raén khuyeát maïng
 Loaïi dung dòch raén naøy chæ hình thaønh treân cô sôû hôïp
chaát. Ví duï: FeO taïo dung dòch raén Fe1-xO, ôû moät soá
vò trí cuûa Fe bò boû troáng (hình vẽ). Trong caùc maïng
löôùi tinh theå TiC, NbC, ZrC, VC thì loã troáng thuoäc veà
Carbon. Trong tröôøng hôïp TiN, loã troáng thuoäc veà
Titan. Coù nhöõng hôïp chaát loã troáng thuoäc veà caû hai
loaïi nguyeân töû, ví duï: TiO.
 Dung dòch raén Bertholid
vaø hôïp chaát Bertholid
 Dung dòch raén ñöôïc taïo thaønh treân cô sôû maïng tinh
theå cuûa chaát (ñôn chaát hay hôïp chaát) ñoùng vai troø
dung moâi.
 Theo nguyeân lí lieân tuïc, baèng thöïc nghieäm, coù theå tìm
ra chaát ñoùng vai troø dung moâi baèng caùch xaây döïng caùc
ñöôøng cong thể hiện moái quan heä giöõa tính chaát (nhieät
ñoä noùng chaûy, ñoä daãn ñieän, ñoä cöùng, ñieän trôû rieâng…)
vaø thaønh phaàn.
 Khi thaønh phaàn cuûa dung dòch raén truøng vôùi thaønh
phaàn chaát ñoùng vai troø dung moâi thì coù söï maát lieân tuïc
tuïc (xuất hiện điểm gấp chứ không co nghĩa mất liên tục
toán học) cuûa ñöôøng cong tính chaát – thaønh phaàn vì
trong heä xuaát hieän pha môùi laø chaát ñoùng vai troø dung
moâi.
 VD: Heä Mg – Ag (hình sau) coù dung dòch raén
 taïo thaønh treân cô sôû maïng tinh theå cuûa hôïp
chaát MgAg. Daáu hieäu laø ñieåm cöïc ñaïi m treân
ñöôøng cong noùng chaûy coù thaønh phaàn truøng
vôùi coâng thöùc MgAg.
 Caùc ñöôøng cong tính chaát – thaønh phaàn cuûa
ñoä daãn ñieän ñaúng nhieät (), cuûa heä soá nhieät
trôû () vaø cuûa ñoä cöùng (H) ñeàu bò maát lieân tuïc
taïi thaønh phaàn öùng vôùi coâng thöùc MgAg.
 Töông töï thaáy trong heä coøn coù hôïp chaát
Mg3Ag noùng chaûy khoâng hôïp thöùc laø dung
moâi cuûa dung dòch raén .
Heä baäc hai Mg – Ag
: Ñoä daãn ñieän ñaúng
nhieät
: Heä soá nhieät trôû
H: Ñoä cöùng
 Trong moät soá tröôøng hôïp ngöôøi ta khoâng tìm
thaáy hôïp chaát laøm dung moâi cho dung dòch
raén haïn cheá. Caùc ñöôøng cong tính chaát –
thaønh phaàn khoâng bò giaùn ñoaïn hoaëc coù bò
giaùn ñoaïn nhöng ôû nhöõng thaønh phaàn khoâng
öùng vôùi coâng thöùc tuaân theo ñònh luaät tæ leä boäi
cuûa Dalton.
 Ví duï :Treân caùc ñöôøng cong thaønh phaàn –
tính chaát öùng vôùi thaønh phaàn cuûa hai dung
dòch raén  vaø  cuûa heä Bi – Tl khoâng coù caùc
ñieåm giaùn ñoaïn (hình sau), caùc ñieåm cöïc ñaïi
treân caùc ñöôøng loûng vaø ñöôøng raén cuûa hai
dung dòch raén  vaø  khoâng öùng vôùi coâng thöùc
coù tæ löôïng ñôn giaûn.
Heä baäc hai Bi – Tl
I: Ñöôøng noùng chaûy
II: Aùp suaát chaûy
III: Heä soá nhieät trôû
IV: Ñieän trôû rieâng ôû
25oC
 Nhö vaäy, khoâng thaáy coù dung moâi cuûa hai
dung dòch naøy trong khoaûng thaønh phaàn cuûa
caùc dung dòch raén  vaø .
 Ngöôøi ta goïi loaïi dung dòch raén naøy laø dung
dòch raén Bertholid. Theo Anoxov, caùc chaát
ñoùng vai troø dung moâi cuûa loaïi dung dòch raén
naøy coù theå laø ñoàng hình (thuø hình) khoâng beàn
cuûa caáu töû taïo neân heä (hình a), hôïp chaát
khoâng beàn (hình b & c) hoaëc hôïp chaát khoâng
beàn phaân li moät phaàn ôû traïng thaùi raén.
 Caùc chaát (giaû ñònh) ñoùng vai troø dung moâi cho
dung dòch raén Bertholid ñöôïc Anoxov goïi laø
hôïp chaát Bertholid.
 Söï taïo thaønh dung dòch raén Bertholid
• a. Hôïp chaát Bertholid laø thuø hình khoâng beàn (giaû
ñònh) cuûa caáu töû A
• b. Hôïp chaát Bertholid laø moät hôïp chaát (giaû ñònh) coù
ñieåm cöïc ñaïi M’ treân caùc ñöôøng loûng vaø raén.
• c. Hôïp chaát Bertholid laø hai hôïp chaát (giaû ñònh)
AmBn vaø AqBp. Hai hôïp chaát naøy taïo dung dòch raén
lieân tuïc vôùi nhau.
GDP CUÛA HEÄ COÙ SÖÏ CHUYEÅN THUØ HÌNH TÖÔNG
HOÃ TRONG DUNG DÒCH RAÉN
1/ Tröôøng hôïp hai ña hình dung dòch raén coù thaønh phaàn
khaùc nhau:  : R  R
 Heä P F Daïng hình hoïc cuûa pha Daïng hình hoïc cuûa
heä

R’ 1 2 Vuøng I Vuøng I

R 1 2 Vuøng III Vuøng III

R’  R 2 1 R’ : EH ; R : FK Vuøng II

R  R’ 2 1 R : CG ; R’ : DE Vuøng IV

R  R 2 1 R : GO ; R : FP Vuøng V

R’  R 2 1 R’ : MH ; R : NL Vuøng VI

R  R 2 1 R : KQ ; R : LR Vuøng VII

(R) R’  R (R) 3 0 R’ : E ; R : F ; R : Ñöôøng GEF

G
(R) R’  R (R) 3 0 R : L ; R’ : H ; R : K Ñöôøng HKL
2/ Tröôøng hôïp hai thuø hình dung dòch raén coù thaønh
phaàn gioáng nhau
 Do thaønh phaàn hai pha raén  vaø ’ truøng nhau, ñoaïn thaúng HO
laø daïng hình hoïc cuûa heä nhaát bieán R’  R.
 Heä P F Daïng hình hoïc cuûa pha Daïng hình hoïc cuûa
heä

R’ 1 2 Vuøng II Vuøng II

R 1 2 Vuøng V Vuøng V

R  R’ 2 1 R : CG ; R’ : DH Vuøng I

R  R 2 1 R : GK ; R : HL Vuøng IV

R  R’ 2 1 R : NP; R’ : MO Vuøng III

R  R 2 1 R : PR ; R : OQ Vuøng VI

R’  R 2 1 R’ &R : HO (*) Ñöôøng HO

(R) R’  R (R) 3 0 R’ & R : H ; R : G Ñöôøng GG

(R ) R’  R(R ) 3 0 R : P ; R’ & R : O Ñöôøng OP

(*) HO: Maëc duø soá baäc töï do cuûa heä baèng 1, daïng hình hoïc cuûa heä laø
moät ñöôøng vì hai pha raén  vaø ’ coù thaønh phaàn gioáng nhau.
 GDP CUÛA HEÄ BAÄC HAI COÙ SÖÏ HOØA TAN HAÏN
CHEÁ TRONG TRAÏNG THAÙI LOÛNG
1/ GDP cuûa heä loûng baäc hai.
 GDP coù moät ñöôøng cong phaân chia vuøng moät pha vaø
vuøng hai pha, ñöôïc goïi laø ñöôøng cong löôõng phaân.
 ÑCLP toaøn phaàn laø moät ñöôøng kheùp kín. Beân trong laø
heä hai pha loûng, beân ngoaøi laø vuøng hai chaát loûng hoøa
tan hoaøn toaøn vaøo nhau.
 Coù hai ñieåm cöïc trò: ñieåm cöïc ñaïi, öùng vôùi giaù trò
nhieät ñoä cao nhaát coøn coù söï hoøa tan haïn cheá, ñöôïc
goïi laø ñieåm tôùi haïn treân (ñieåm O). Đieåm cöïc tieåu,
öùng vôùi giaù trò nhieät ñoä thaáp nhaát coøn coù söï hoøa
tan haïn cheá, ñöôïc goïi laø ñieåm tôùi haïn döôùi (ñieåm
m).
Caùc daïng GDP heä loûng baäc hai
a) Heä loûng baäc hai coù ñöôøng cong löôõng phaân toaøn phaàn.
b) Heä loûng baäc hai coù ñöôøng cong löôõng phaân thieáu ñieåm tôùi haïn treân.
c) Heä loûng baäc hai coù ñöôøng cong löôõng phaân thieáu ñieåm tôùi haïn döôùi.
d) Heä loûng baäc hai coù ñöôøng cong löôõng phaân khoâng coù ñieåm tôùi haïn.
2/ GDP heä baäc hai coù ñieåm monotecti (Tröôøng hôïp
ñöôøng cong löôõng phaân ñeø leân ñöôøng loûng cuûa heä ngöng
keát)

 Ñònh nghóa: Quaù trình voâ bieán monotecti laø quaù

trình ñoàng thôøi taùch ra pha raén vaø pha loûng khi
laøm laïnh pha loûng ban ñaàu.
L  L2 + R
 Ñieåm bieåu dieãn thaønh phaàn pha loûng ñaàu (L1)
ñöôïc goïi laø ñieåm monotecti.
 Heä P F Daïng hình hoïc cuûa pha Daïng hình hoïc cuûa heä

L  RB(*) 2 1 L : TBM ; R B : TBK Vuøng III’

L : PE ; RB : KF Vuøng III

L1  L2 2 1 L1 : Otm ; L2 : Opm Vuøng V

L2  L1 + R B 3 0 L2 : M ; L 1 : P ; R B : K Ñöôøng PMK

(*) Veà maët hình thöùc caáu taïo cuûa GDP naøy döôøng nhö coù söï vi phaïm nguyeân lí
lieân tuïc vì ñöôøng TBE öùng cho söï baõo hoùa cuûa B maát lieân tuïc taïi P vaø M. Kurnacov
ñaõ chöùng minh ñöôïc laø ñöôøng T BE khoâng maát lieân tuïc taïi P vaø M maø noù vaãn lieân
tuïc nhôø taïo ñöôøng hình sin (ñöôøng chaám).
Xeùt quaù trình keát tinh ña nhieät cuûa moät soá hệ
 3/ GDP heä baäc hai coù ñieåm xintecti
(Tröôøng hôïp ñöôøng cong löôõng phaân ñeø leân ñieåm cöïc ñaïi treân
ñöôøng loûng)

 Quaù trình voâ bieán xintecti laø quaù trình taùch ra

pha raén töø caùc pha loûng khi laøm laïnh heä.
L1 + L2  R
 Ñieåm bieåu dieãn caùc pha L1 & L2 ñöôïc goïi laø
caùc ñieåm xintecti.
 Hai chaát A vaø B treân GDP naøy taïo vôùi nhau moät hôïp
chaát noùng chaûy hôïp thöùc (AmBn) vaø caùc chaát khoâng
hoøa tan vaøo nhau trong traïng thaùi raén.

 A vaø B hoøa tan haïn cheá vaøo nhau trong traïng thaùi loûng
vaø ñöôøng cong löôõng phaân ñeø leân ñieåm cöïc ñaïi treân
ñöôøng loûng (ñöôøng keát tinh) cuûa hôïp chaát AmBn.

 GDP naøy coù theâm vuøng VII töông öùng vôùi caùc heä coù
hai pha loûng. Ngoaøi ra, coù theâm ñoaïn thaúng X1MX2 töông
öùng vôùi caùc heä coù ba pha caân baèng kieåu xintecti:
L1 + L2  RS
( S – laø hôïp chaát AmBn).
Một dạng khác
 Ñaây laø GDP cuûa heä baäc hai A – B coù caùc
caáu töû hoaø tan khoâng haïn cheá vaøo nhau trong
traïng thaùi raén coù ñieåm cöïc ñaïi M nhöng caùc
caáu töû hoaø tan haïn cheá vaøo nhau trong traïng
thaùi loûng vaø ñöôøng cong löôõng phaân ñeø leân
ñieåm cöïc ñaïi M.
 Do vậy, GDP coù theâm vuøng IV öùng vôùi heä coù
hai pha loûng vaø ñoaïn thaúng X1MX2 töông öùng vôùi
heä voâ bieán kieåu xintecti :
L1 + L 2  R