‫به نام خدايي كه در اين نزديكي ست ‪...

‬‬

‫الگو و دنباله‪ :‬مفهوم دنباله ‪ /‬دنباله حسابي‪ /‬دنباله هندسي‬

‫مفهومقاره ها‬
‫فرض كنيم قاره ها درهر سال حدود ‪cm2‬حركت مي كنند‪.‬مي خواهيم حركت‬ ‫‪:‬‬
‫را از سال ‪1388‬بررسي كنيم ‪.‬جدول زير حركت قاره ها را در هفت سال اينده نشان مي دهد‪:‬‬

‫عدد سال‬ ‫ششم پنجم چهارم سوم دوم اول‬

‫ميزان حركت قاره ها‬

‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫حاال ما مي خواهيم بدانيم بعد از ‪ 40‬سال حركت قاره ها چند سانتي متر است؟‬

‫‪n=1 a1=2 ×1=2‬‬

‫‪n=2 a2=2 ×2=4‬‬
‫‪n=3 a3=2×3=6‬‬

‫‪n=n an =2 n‬‬

‫نتيجه ‪:‬اگر عدد هر سال را با نماد ‪n‬و ميزان حركت قاره ها را با‪ a n‬نمايش دهيم ‪.‬ميزان حركت قاره‬
‫ها پس از ‪ n‬سال ‪ 2n‬سانتي متر مي باشد‪.‬‬
‫در اينجا اولين عدد در اين دنباله ‪ 2‬است وآن را جمله ي اول اين دنباله مي نامند ‪ .‬جمالت بعدي اين‬
‫دنباله ‪468‬و‪...‬هستند‪n .‬امين جمله ي اين دنباله عدد ‪2n‬است‪.‬‬

‫تعريف دنباله‪ :‬هر تعدادي از اعداد كه آنها را پشت سر هم نوشته باشيم يك دنباله از اعداد مي نامند ‪.‬‬
‫به هر عدد كه در دنباله قرار گرفته است يك جمله ي آن دنباله گفته مي شود‪.‬‬
‫جمله ي عمومي‪ :‬جمله ي ‪ n‬ام دنباله را كه ‪ n‬يك عد طبيعي دلخواه است جمله ي عمومي دنباله مي‬
‫نامند‪.‬‬
‫دنباله حسابي‪:‬‬
‫مفهوم دنباله حسابي‪ :‬رضا در هنگام بازي صدمه مي بيند و مجبور مي شود زانوي پاي خود را‬
‫عمل كند‪ .‬بعد از عمل پزشك به او پيشنهاد مي كند در هفته اولروزي ‪ 12‬دقيقه بدود و درهرهفته به‬
‫زمان دويدن ‪ 3‬دقيقه اضافه كند ‪ .‬حال ما مي خواهيم بدانيم بعذ از چند هفته به ‪ 138‬دقيقه در روز‬
‫ميرسد؟(چرا كه بعد از رسيدن به ‪ 138‬دقيقه دويدن در روزمي تواند در تيم بازي كند‪).‬‬

‫‪n=1 a1=12‬‬
‫‪n=2 a2=12+3‬‬
 ‫‪n=3 a3=12+3+ 3‬‬

‫‪n=n an =12+ ( n−1 ) 3‬‬

‫تعريف دنباله حسابي‪:‬دنباله هايي كه هر جمله ي آن (غير از جمله ي اول) از افزودن يك مقدار ثابت‬
‫به جمله ي قبلي به دست مي ايد دنباله ي حسابي مي ناميم‪.‬‬
‫قدر نسبت‪:‬به اين مقدار ثابت كه به جمله ي دنباله افزوده مي شود تا جمله ي بعدي شكل يابد قدر نسبت‬
‫مي گوييم و ان را با ‪ d‬نشان مي دهيم ‪.‬‬

‫اگر جمله ي اول يك دنباله ي حسابي را عدد ‪ a 1‬و قدر نسبت ‪ d‬باشد جمالت اين دنباله به شكل زير‬
‫خواهد بود‪:‬‬
‫‪a , a+ d , a+ 2 d , a+3 d , … , a+ ( n−1 ) d‬‬

‫‪a n=a1 + ( n−1 ) d‬‬

‫جمله ي عمومي دنباله حسابي‬

‫مثال‪ :1‬اگر جمله ي پنجم يك دنباله حسابي‪17‬وجمله ي دوازدهم آن ‪ 52‬باشد جمله ي عمومي اين‬
‫دنباله را به دست اوريد‪.‬‬
‫‪a 17=17 , a1 + ( 5−1 ) d=1 7‬‬
‫‪-‬‬
‫‪a 12=52 , a1 + ( 12−1 ) d=52‬‬

‫‪a 1=−3‬‬ ‫→‬

‫‪7d=35→d=5‬‬

‫‪a n=−3+ ( n−1 ) 5‬‬

‫نكته‪ :1‬در دنباله ي حسابي اگر قدر نسبت مثبت باشد جمله هاي دنباله به اندازه ي ثابتي افزايش مي‬
‫يابد و اگر قدر نسبت منفي باشد جمله هاي دنباله به اندازه ي ثابتي كاهش مي يابد‪.‬‬

‫مثال‪:2‬‬
‫… ‪ :2 ,5 ,8 , 11 ,14 ,‬دنباله اعداد‬
‫‪a 1=2 d=3‬‬
‫جمالت اين دنباله در حال افزايش است و جمله ي ‪ n‬ام دنباله برابر است با‪:‬‬

‫)‪a n=2+3(n−1‬‬
‫مثال‪:3‬‬
‫دنباله اعداد‬ ‫‪:,.… 1 , 12 , 0 ,− 12 ,−1 ,− 32 ,‬‬
‫‪−1‬‬
‫=‪a 1=1 d‬‬
‫‪2‬‬
‫جمالت اين دنباله در حال كاهش هستندو جمله ي ‪ n‬ام اين دنباله برابر است با‪:‬‬
‫‪−1‬‬
‫(‪a n=1+‬‬ ‫) ‪) ( n−1‬‬
‫‪2‬‬
 ‫‪a n−1 -a n‬‬ ‫‪=d‬‬ ‫نكته‪:2‬در دنباله حسابي‬

‫مثال‪ :4‬اگر ‪a+14 , 21 , a‬سه جمله ي متوالي يك دنباله ي حسابي با جمله ي اول ‪ a‬باشد‪,‬جمله ي‬
‫چهارم آن چند است؟‬
‫‪d=21−a‬‬
‫‪d=a+14−21=a−7‬‬

‫‪2 d=14 → d=7 , a=14‬‬

‫‪a n=a1 + ( n−1 ) d → a 4=14+ 3× 7=35‬‬

‫نكته‪:3‬در دنباله حسابي هر جمله واسطه حسابي است بين دو جمله اي كه به يك فاصله از طرفين‬
‫قرار دارد‪.‬‬
‫‪a n+ p+ ¿a‬‬ ‫‪P‬جمله ي بعد‬ ‫‪P‬جمله ي قبل‬
‫=‪a n− p ← an → an+ p → an‬‬ ‫‪n−p‬‬
‫¿‬
‫‪2‬‬

‫مثال‪:5‬اگر در دنباله حسابي جمله ي‪ a 11= 27‬وجمله ي‪ a 19=57‬باشد‪ ,‬آنگاه جمله ي ‪ a 15‬چند است؟‬
‫‪a19 +a 11 57+27‬‬
‫=‪a 11 , a15 , a19 → a15‬‬ ‫=‬ ‫‪=4 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫نكته ‪:4‬اكر دو جمله از يك دنباله موجود باشد آنگاه قدر نسبت از رابطه ي زير بدست مي آيد‪:‬‬

‫‪a m−¿a‬‬
‫=‪d‬‬ ‫‪n‬‬
‫¿‬ ‫قدر نسبت‬
‫‪m−n‬‬

‫مثال ‪:6‬در يك دنباله حسابي‪ , a 7-a 11 =12‬آنگاه قدر نسبت چند است؟‬

‫‪a7−¿ a‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪a m−¿a‬‬

‫‪11‬‬
‫=‬ ‫‪=−3 ¿ =d‬‬ ‫=‪→d‬‬ ‫‪n‬‬
‫¿‬
‫‪7−11‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪m−n‬‬

‫دنباله هندسي‪:‬‬

‫مفهوم دنباله هندسي‪ :‬توپي در اختيار داريم كه هرگاه ان ره از ارتفاعي به زمين رها كنيم در‬
‫برخورد با زمين مقداري از انر‍ژي خود را از دست مي دهد و در هر برگشت به باال به ‪%60‬‬
‫ارتفاع قبلي خود بر مي گردد‪.‬‬
 ‫‪ )1‬اين توپ را از ارتفاع ‪ 25‬متري رها مي كنيم ميزان ارتفاعي كه توپ پس از اولين و دومين و‬
‫سومين برخورد به زمين به باال مي ايد را بنويسيد‪.‬‬

‫‪ )2‬هر جمله ي اين دنباله با جمله ي قبلي چه رابطه اي دارد؟هر جمله از حاصل ضرب جمله ي قبلي‬
‫‪60‬‬
‫در ‪ 100‬بدست مي آيد‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫× ‪a 1=25‬‬ ‫‪=15‬‬
‫‪100‬‬
‫‪60‬‬
‫× ‪a 2=15‬‬ ‫‪=9‬‬
‫‪100‬‬
‫‪60‬‬
‫× ‪a 3=9‬‬ ‫‪=5.4‬‬
‫‪100‬‬

‫‪ )3‬پس از ‪ n‬بار برخورد با زمين توپ تا چه ارتفاعي باال مي ايد؟‬

‫‪)n-1(a =25 ×( 60‬‬ ‫)‬

‫‪n‬‬
‫‪100‬‬

‫تعريف دنباله هندسي ‪ :‬دنباله هايي كه هر جمله ي ان (غير از جمله ي اول) با ضرب يك عدد ثابت‬
‫در جمله ي قبلي به دست مي ايد دنباله هندسي مي نامند ‪.‬‬

‫قدر نسبت دنباله هندسي ‪ :‬به مقدار ثابتي كه در جمالت دنباله ضرب ميشود و جمله ي بعدي را شكل‬
‫مي دهد قدرنسبت نامند و آن را با ‪ q‬نشان مي دهند‪.‬‬

‫جمله عمومي دنباله هندسي‪ :‬اگر جمله ي اول را با‪a‬و قدرنسبت را با ‪q‬و جمله ي عمومي دنباله را‬
‫‪ q n‬نشان دهيم خواهيم داشت‪:‬‬

‫‪n−1‬‬
‫‪q n=a 1 × q‬‬ ‫جمله عمومي دنباله هندسي‬

‫‪2‬‬
‫جمله ي چهارم جند برابر جمله ي ششم است؟‬ ‫‪3n‬‬
‫مثال‪:7‬در يك دنباله هندسي با جمله ي عمومي‬

‫‪n−1‬‬
‫‪q n=a 1 × q‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪34 36‬‬
‫‪q n= n → q 4= 4 q6 = 6 → 4 = = 4 =3 2=9‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪q6 2 3‬‬
‫‪36‬‬

‫‪qn‬‬
‫=‪q‬‬
‫‪qn −1‬‬ ‫نكته‪:5‬در يك دنباله هندسي قدر نسبت برابر است با‪:‬‬
 ‫جمله ي پنجم جند است؟‬ ‫‪p2,‬‬ ‫مثال‪:8‬در دنباله ي‪p …,8 ,‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪qn‬‬ ‫‪p‬‬

‫‪2‬‬
‫‪8‬‬
‫‪2‬‬ ‫=‬‫‪q=p‬‬ ‫=‪q‬‬
‫‪q‬‬
‫→‬ ‫=‪q‬‬
‫‪p‬‬
‫→ ‪= p , q= 2‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪n −1‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪3‬‬
‫‪p =8→ p=2 , q=2‬‬
‫‪5−1‬‬ ‫‪4‬‬
‫→ ‪q 5=a 1 × q → q 5= p× q‬‬
‫‪q 5=2 ×24 =25=3 2‬‬

‫‪b‬‬
‫‪2‬‬
‫‪= ac‬‬ ‫نكته‪:6‬اگر سه عدد ‪ a,b,c‬سه جمله ي متوالي يك دنباله باشد آنگاه‪:‬‬

‫سه جمله ي متوالي يك دنباله ي هندسي باشند‪.‬‬ ‫‪4 x+ y‬‬ ‫مثال‪:9‬در صورتي كه ‪, 23 x− y , 8 x−2 y ,‬‬
‫رابطه ا ي بين ‪x‬و ‪y‬چيست؟‬
‫‪2‬‬
‫‪b =ac‬‬
‫¿‬
‫‪11‬‬
‫‪4 x+ 4 y=6 x−7 y → 2 x =11 y → x= y‬‬
‫‪2‬‬

‫نكته‪: 7‬در يك دنباله هندسي هر جمله واسطه هندسي است بين دو جمله اي كه از طرفين به يك فاصله‬
‫است‪:‬‬
‫‪K‬جمله ي بعد‬ ‫‪K‬جمله ي قبل‬
‫‪a n−k ← an → an+ k → a2n=an−k ×a n+k‬‬

‫نكته‪q=1: 8‬‬
‫دنباله ي ثابت دنباله اي هندسي با قدر نسبت ‪ 1‬است‪.‬‬