‫حرکت‬

‫مکانیک تک ذره‪:‬‬
‫سینماتیک چیست ‪ :‬علمی از فیزیک مکانیک میباشد که به بررسی چگونگی حرکت ذره می پردازد ‪ .‬ما‬
‫در این قسمت به بررسی حرکت انتقالی اجسام می پردازیم‪ . /‬در حرکت انتقالی تمام نقاط جسم در یک‬
‫زمان مشخص به مقدار فاصله یکسانی‪ /‬جا به جا می شوند ‪.‬‬

‫حرکت در یک بعد‪:‬‬
‫حرکت در امتداد یک خط راست می باشد ‪.‬‬
‫الف ‪ :‬حرکت مستقیم الخط یکنواخت ‪ :‬چون در این نوع حرکت سرعت ثابت است ‪ .‬بنابر این شتاب صفر‬
‫می شود ‪.‬‬
‫‪x=vt+ x 0‬‬
‫ب ‪ :‬حرکت شتاب دار با شتاب ثابت ‪ :‬در این نوع حرکت شتاب لحظه ای و شتاب متوسط با هم برابر می‬
‫باشند ‪ .‬که شامل فرمول‪ /‬های زیر می شوند ‪:‬‬
‫‪v ( t )=at +v 0‬‬

‫‪1‬‬
‫‪x= a t 2+ v 0 t+ x 0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪v −v 0 =2 ax‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪v+ v 0‬‬

‫=‪⃗v = at+ v 0‬‬ ‫سرعت متوسط‪ /‬در حرکت با شتاب ثابت‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫نکته ‪ :‬سرعت متوسط ذره در حرکت مستقیم الخط یکنواخت برابر با سرعت اولیه ذره یعنی ‪ v 0‬است ‪.‬‬

‫نکته‪ :‬در حرکت شتابدار با شتاب ثابت مقدار جابه جایی جسم در ثانیه های متوالی تشکیل یک تصاعد‬
‫حسابی با قدر نسبت ‪ a‬می دهد ‪ .‬میزان جابه جایی در ثانیه ‪ n‬ام ‪:‬‬

‫‪( 12 )+ v‬‬
‫‪a n−‬‬ ‫‪0‬‬

‫ج ‪ :‬حرکت شتابدار با شتاب متغیر ‪:‬‬

‫‪t‬‬
‫‪v ( t )=∫ a ( t 0 ) d t 0 + v 0‬‬
‫‪0‬‬

‫چند نکته در بررسی نمودار های حرکت ‪:‬‬

‫الف ‪ :‬شیب خط مماس در شکل ‪ x−t‬سرعت لحظه ای را نشان می دهد ‪ .‬و شیب خط مماس در شکل ‪v−t‬‬
‫شتاب لحظه ای جسم را بیان می کند ‪.‬‬
 ‫ب ‪ :‬نقاط ماکزیمم‪ /‬و مینیمم‪ /‬در نمودار‪ x−t /‬سرعت ذره صفر و نقاط ماکزیمم‪ /‬ومینیمم‪ /‬در نمودار‪v−t /‬‬
‫شتاب ذره صفر می شود ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬سطح زیر نمودار‪ v−t /‬میزان تغییرات جابه جایی و سطح زیر نمودار‪ a−t /‬میزان تغییرات سرعت‬
‫را نشان می دهد ‪.‬‬

‫د ‪ :‬ناحیه هایی که حاصلضرب ‪ av‬مثبت باشد‪ ،‬حرکت آن تند شونده و اگر حاصلضرب ‪ av‬منفی باشد‬
‫حرکت ذره کند شونده می باشد ‪.‬‬

‫تذکر ‪ :‬مسافتی‪ /‬که یک ذره در یک بازه زمانی مشخص طی می کند همواره مثبت است و فاقد‪ /‬بعد می‬
‫باشد‪ .‬در حالی که جابه جایی یک ذره می تواند مثبت و یا منفی باشد ‪.‬‬

‫د ‪ :‬حرکت سقوط آزاد ‪:‬‬

‫دراین نوع حرکت شتاب ذره ثابت می باشد ‪ .‬و از مقاومت هوا صرفنظر می شود ‪ .‬که می توان با اعمال‬
‫سرعت اولیه مشخص جسم را به سمت باال یا پایین پرتاب نمود‪ .‬که شامل فرمول های زیر می باشد ‪:‬‬
‫‪a=−g‬‬ ‫در حرکت به سمت پایین ‪:‬‬
‫‪−1 2‬‬
‫=‪y‬‬ ‫‪g t + v 0 t+ y 0‬‬
‫‪2‬‬

‫‪v ( t )=−¿+ v 0‬‬

‫‪v 2−v 20 =−2 gx‬‬

‫‪2‬‬
‫‪v‬‬
‫نکته ‪ :‬ارتفاع اوج ذره با سرعت اولیه‪ v 0‬برابر است با ‪H= 0 :‬‬
‫‪2g‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر ذره ای از ارتفاع ‪ h‬از سطح زمین رها شود که در حال سکون بوده است ‪ .‬انگاه سرعت ذره‬
‫قبل از برخورد‪ /‬با زمین برابر‪ /‬است با ‪√ 2 gh:‬‬
‫نکته ‪ :‬اگر توپی را به طور عمودی به سمت باال پرتاب کنیم ‪.‬و توپ در زمان های ‪ t 1‬و ‪ t 2‬از ارتفاع ‪h‬‬
‫عبور کند‪ .‬انگاه سرعت اولیه توپ و ارتفاع ‪ h‬برابر است با ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫)‪h= g (t 1 t 2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫) ‪v 0= g (t 1+t 2‬‬
‫‪2‬‬

‫بررسی حرکت دو بعدی ‪:‬‬

 ‫حرکت پرتابه دارای دو نوع حرکت می باشد ‪.‬‬

‫الف ‪ :‬حرکت یکنواخت در امتداد افقی ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬حرکت شتابدار‪ /‬با شتاب ثابت ‪ – g‬در راستای عمودی ‪.‬‬

‫که این دو نوع حرکت شامل فرمول های زیر می باشند‪: /‬‬
‫⃗‬ ‫^‬
‫‪v 0=v 0 cos θ i+v‬‬ ‫^‬
‫‪0 sin θ j‬‬

‫‪a⃗ =−g ^j‬‬

‫‪v x =v 0 cos θ‬‬

‫‪v y =v 0 sin θ – at‬‬

‫‪x=v 0 cos θt + x 0‬‬

‫‪−1 2‬‬
‫=‪y‬‬ ‫‪g t + v 0 sin θ t+ y 0‬‬
‫‪2‬‬

‫بنابراین از مجموع فرمول‪ /‬های باال میتوان معادله مسیر ذره را به صور ت زیر نوشت ‪ .‬که به شکل یک‬
‫سهمی با تقعر منفی است ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪−1 g x‬‬
‫‪y= 2 2 + x tan θ‬‬
‫‪2 v 0 cos θ‬‬

‫برد پرتابه ‪:‬‬

‫ماکزیمم فاصله جسم از نقطه پرتاب را برد پرتابه گویند ‪ .‬نکته ای که باید به ان توجه کرد این است که ذره‬
‫در طی صعود‪ /‬ونزول باید در به یک سطح همتراز برگردد ‪ .‬در غیر این صورت نمیتوان از فرمول‪/‬‬
‫‪2‬‬
‫∝ ‪v sin 2‬‬
‫=‪R‬‬ ‫پرتابه زیر استفاده نمود ‪.‬‬
‫‪g‬‬
‫‪2‬‬
‫‪v0‬‬ ‫‪π‬‬
‫نکته ‪ :‬برد پرتابه تحت زاویه =∝ به بیشترین مقدار خود می رسد ‪Rmax = .‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪π‬‬
‫=‪∝1+ ∝2‬‬ ‫نکته ‪ :‬برد پرتابه تحت زوایای متمم با هم برابر است ‪:‬‬
‫‪2‬‬

‫ارتفاع اوج ‪:‬‬

 ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫∝ ‪v 0 sin‬‬
‫=‪H‬‬ ‫باالترین ارتفاعی که پرتابه به ان می رسد ‪.‬‬
‫‪2g‬‬

‫نکته ‪ :‬میتوان از طریق‪ /‬رابطه زیر برد پرتابه و ارتفاع اوج را به یکدیگر مرتبط‪ /‬کرد ‪ .‬که در ان ∝‬
‫‪4H‬‬
‫=∝‪tan‬‬ ‫زاویه پرتاب می باشد ‪.‬‬
‫‪R‬‬

‫نکته ‪ :‬در نقطه اوج مولفه عمودی سرعت صفر است ‪ .‬بنابراین سرعت ذره در نقطه اوج برابر است با ‪:‬‬
‫‪v=v x =v 0 cos θ‬‬

‫نکته ‪ :‬مدت زمانی که یک جسم از نقطه اولیه پرتاب شده وبه نقطه اولیه بر میگردد ‪ ،‬دو برابر صعود و‬
‫‪2 v 0 sin θ‬‬
‫=‪T‬‬ ‫یا نزول میباشد ‪.‬‬
‫‪g‬‬

‫حال قبل از آنکه ما به ادامه بررسی حرکت سینماتیک بپردازیم ‪ .‬چند مثال را به عنوان نمونه از‬
‫مطالب باال اشاره می کنیم ‪:‬‬

‫مثال اول ‪ :‬انرژی‪ /‬جنبشی پرتابه در نقطه اوجش یک چهارم‪ /‬انرژی جنبشی آن در نقطه پرتاب است ‪ .‬با‬
‫فرض ناچیز‪ /‬بودن مقاومت هوا ‪ ،‬زاویه اولیه پرتاب کدام است ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪K= mv x = m v 0 cos θ‬‬ ‫همان طور که قبال اشاره کردیم در نقطه اوج مولفه قائم سرعت صفر است ‪.‬بنابراین ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫انرژی جنبشی در نقطه پرتاب برابر است با ‪K 0 = mv 0‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪m v 0 cos θ‬‬
‫‪1 1‬‬
‫‪4 2‬‬ ‫(‬ ‫‪2‬‬
‫)‬
‫بنابراین داریم ‪m v 0 :‬‬

‫‪1‬‬
‫=‪cos θ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪θ=600‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬راننده ترنی که با سرعت ‪ v1‬حرکت میکرد ‪ ،‬لحظه ای در مقابل خود ‪ ،‬ترنی باری را دید که با‬
‫سرعت ‪ v 2‬در فاصله ‪d‬از ترن حرکت می کند ‪ ،‬که سرعت ‪ v 2< v 1‬است ‪ .‬راننده تصمیم گرفت که با شتاب‬
‫ثابت ‪ a‬ترمز نماید ‪ .‬تا با ترن برخورد‪ /‬نکند ‪ .‬معهذا ‪ ،‬متاسفانه متوجه شد که در هر صورت با ترن باری‬
‫تصادف خواهد کرد ‪ .‬زمان الزم برای برخورد دو ترن کدام است ‪:‬‬
‫مبدا را در محل ترن دوم می گیریم ‪ .‬وقتی دو ترن برخورد می کنند ‪.‬یعنی ‪x 1=x 2‬‬

‫‪−1 2‬‬
‫بنابراین داریم ‪a t + v 1 t−d=v 2 t :‬‬
‫‪2‬‬
 ‫‪2‬‬ ‫‪(v 1−v 2) 2d‬‬
‫‪t −2‬‬ ‫‪t + =0‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬

‫این یک معادله درجه دو برحسب ‪ t‬است ‪ .‬شرط برقراری جواب ‪ ،‬برای این معادله این است که ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(v 1−v 2 ) −2 ad ≥ 0‬‬

‫به عبارت دیگر‬

‫‪(v −v )2 2 d‬‬
‫‪∆= 1 2 2 −‬‬ ‫‪≥0‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬

‫چون دو ترن با هم برخورد میکنند ‪ .‬بنابراین ‪∆ ≥ 0‬‬

‫‪( v 1−v 2 ) ± √(v 1−v 2) −2 ad‬‬

‫‪2‬‬

‫=‪t‬‬
‫‪a‬‬

‫دو جواب برای ‪ t‬داریم ‪.‬که در رابطه باال مشخص است ‪.‬یکی با عالمت مثبت ودیگری منفی ‪.‬‬

‫با رسم شکل و بررسی سرعت های اولیه این دو ترن ‪ v 2< v 1‬وچون ‪ a‬به اندازه کافی بزرگ نیست ‪.‬بنابر این ترن یک به‬
‫ترن دو می رسد ‪ .‬و به ان بر خورد می کند ‪.‬ولی ترن ها فاقد نقاط هندسی هستند ‪.‬بنا براین فقط جواب مثبت قابل قبول می‬
‫باشد‪.‬‬

‫مثال سوم ‪ :‬برد پرتابه دوبرابر‪ /‬ارتفاع اوج است ‪.‬تانژانت زاویه پرتاب ان کدام است ‪.‬‬

‫‪R=2 H‬‬

‫‪v 20 sin 2θ‬‬ ‫‪v 2 sin 2 θ‬‬

‫‪=2 0‬‬ ‫‪=2 sinθ 0 cos θ0=sin 2 θ 0‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪2g‬‬

‫‪2 cos θ0 =sin θ0‬‬

‫‪tan θ 0=2‬‬
 ‫این مطالب باال گوشه ای از فصل حرکت وسینماتیک و است که می تواند مورد استفاده دانش آموزان‬
‫قوی پیش دانشگاهی برای کنکور و دانشجویان کارشناسی فیزیک برای قبولی در کارشناسی ارشد باشد ‪.‬‬

‫موفق باشید ‪.‬‬