Óíèâåðñèòåò çà Íàöèîíàëíî è Ñâåòîâíî ñòîïàíñòâî

Ôàêóëòåò Ìåæäóíàðîäíà Èêîíîмèêà è Ïîëèòèêà

Êóðñîâà Ðàáîòà

íà òåìà

Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ. Âúïðîñúò çà âòîðèÿò ôðîíò и

ðúêîâîäèòåëèòå íà ÑÀÙ, Âåëèêîáðèòàíèÿ è ÑÑÑÐ.
(28 Нîåìâðè 1943ã ¦ 1 Дåêåìâðè 1943ã.)

Èçãîòâèë: Митко Николов Николов

ñïåöèàëíîñò ÌÎ, III êóðñ, ô.í. 986111
Êóðñîâ ðúêîâîäèòåë: ãë.àñ. Äèíêî Äèíêîâ
 2

Ñúäúðæàíèå

1. Óâîä: Âúçíèêâàíåòî íà èäåÿòà çà îòêðèâàíå íà âòîðè ôðîíò â Çàïàäíà Åâðîïà. Ïîçèöèèòå íà Âåëèêîáðèòàíèÿ, ÑÑÑÐ
è ÑÀÙ
À) Âúïðîñúò çà âòîðèÿ ôðîíò ïðåäè 6 äåêåìâðè 1941ã.
Á) Âúïðîñúò çà âòîðèÿ ôðîíò ñëåä íàìåñàòà íà ÑÀÙ âúâ âîéíàòà
2. Ïðîìÿíà âúâ âîåííîòî ðàâíîâåñèå â êðàÿ íà 1942ã. è íà÷àëîòî íà 1943ã. Ïîðàæåíèå íà ãåðìàíñêèòå âîéñêè íà Èçòî÷íèÿ
ôðîíò ïðè Ñòàëèíãðàä è Êóðñê; àíãëîàìåðèêàíñêèòå óñïåõè â Ñðåäèçåìíî ìîðå è Òèõèÿ îêåàí. Îòðàæåíèå âúðõó
äèïëîìàòè÷åñêèòå ïðåãîâîðè ìåæäó ðúêîâîäñòâàòà íà ÑÀÙ, Âåëèêîáðèòàíèÿ è ÑÑÑÐ ïî âúïðîñà çà âòîðèÿ ôðîíò.
3. Òåõåðàíñêà êîíôåðåíöèÿ (28 íîåìâðè - 1 äåêåìâðè 1943ã.). Ïðåäõîæäàùè êîíôåðåíöèè â Ìîñêâà, Êâåáåê è Êàéðî.
Ðàçèñêâàíèÿ íà êîíôåðåíöèÿòà è ïîçèöèèòå íà òðèòå ñòðàíè â íåÿ. Îòõâúðëÿíå íà áðèòàíñêèòå ïðåäëîæåíèÿ è
ïðèåìàíå íà ñúâåòñêî-àìåðèêàíñêàòà ñòðàòåãèÿ çà âîäåíå íà âîéíà.
4. Çàêëþ÷åíèå: Ðåçóëòàòúò îò ðåøåíèÿòà íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ ïî îòíîøåíèå íà âòîðèÿ ôðîíò. Âëèÿíèåòî èì
âúðõó ãëîáàëíîòî ðàçâèòèå íà âîéíàòà.
 3

Âúïðîñúò çà îòêðèâàíå íà âòîðè ôðîíò ïî âðåìå íà Âòîðàòà Ñâåòîâíà Âîéíà ñå ïîÿâÿâà îùå ñëåä ãåðìàíñêîòî íàïàäåíèå
ñðåùó Ñúâåòñêèÿ Ñúþç íà 22 Þíè 1941ã. Ïî òîâà âðåìå íåïðåñòàííî íàðàñòâàùàòà ãåðìàíñêà âîåííà ìîù è íåïðåêúñíàòèòå
é ïîáåäè ïðàâÿò ïðàêòè÷åñêè íåâúçìîæíî îòêðèâàíåòî íà òàêúâ ôðîíò â Çàïàäíà Åâðîïà. Ðåàëíî, ñèëèòå íà Âåëèêîáðèòàíèÿ
è äîìèíèîíèòå é íå ñà äîñòàòú÷íè äà ñå ìèñëè çà óñïåøåí äåñàíò â Åâðîïà, äîðè è ïðè ïîëîæåíèå, ÷å îñíîâíèòå ãåðìàíñêè
ñèëè ñà çàåòè íà Èçòîê. Âêëþ÷âàíåòî íà ÑÀÙ âúâ âîéíàòà ñëåä ÿïîíñêîòî íàïàäåíèå íà Ïúðë Õàðáúð íà 6 Äåêåìâðè
1941ã., îáà÷å èçìåíÿ ñúùåñòâåíî ñòðàòåãè÷åñêîòî ðàâíîâåñèå â äúëãîñðî÷åí ïëàí. Âúïðåêè, ÷å â íà÷àëîòî íà âîéíàòà
àðìèÿòà íà Ùàòèòå å ñúñ ñìåøíè çà îíîâà âðåìå ðàçìåðè (ïî ìàëêà îò àðìèèòå íà Ðóìúíèÿ èëè ×åõîñëîâàêèÿ íàïðèìåð)
îãðîìíèÿò èêîíîìè÷åñêè ïîòåíöèàë è íàñåëåíèå àâòîìàòè÷íî ÿ ïðåâðúùàò âúâ åäèí îò îñíîâíèòå ïðîòèâíèöè íà ñòðàíèòå îò
Òðèñòðàííèÿ ïàêò. Îòêðèâàíåòî íà âòîðè ôðîíò â Çàïàäíà Åâðîïà âå÷å ñòàâà ïðàêòè÷åñêè îñúùåñòâèìî. Ïðå÷êèòå ïðåä
ðåàëèçàöèÿòà ìó îáà÷å, èäâàò îò ôàêòà, ÷å çàïàäíèòå ñúþçíèöè (àêî èçîáùî óñïåÿò äà îñúùåñòâÿò äåñàíòà) áèõà äàëè
îãðîìåí áðîé æåðòâè ïðè àòàêà íà Çàïàäíà Åâðîïà â çåíèòà íà ãåðìàíñêàòà âîåííà ìîù ïðåç 1942ã., äîðè áåç äà ñå âçåìàò
âïðåäâèä è ÿïîíñêèòå çàâîåâàíèÿ â Òèõèÿ Îêåàí è Þãîèçòî÷íà Àçèÿ. Îò âúòðåøíîïîëèòè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà çà
ðúêîâîäèòåëèòå íà ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ ãîëÿì áðîé æåðòâè è åâåíòóàëåí íåóñïåõ íà îïåðàöèÿòà áè áèë ðàâíîñèëåí íà
ïîëèòè÷åñêî ñàìîóáèéñòâî ¦ íåùî, êîåòî íèòî Ôðàíêëèí Ä. Ðóçâåëò, íèòî Óèíñòúí ×úð÷èë ñà ãîòîâè äà ïðèåìàò. Âúïðîñúò
çà îòêðèâàíå íà âòîðè ôðîíò íå å åäíîçíà÷åí çà çàïàäíèòå äåìîêðàöèè è ïîðàäè æåëàíèåòî íà íÿêîè ïîëèòè÷åñêè ôàêòîðè â
òÿõ äà îìàëîìîùÿò è Ãåðìàíèÿ, è ÑÑÑÐ. Íåñëó÷àéíî, ïðåäè ãåðìàíñêàòà àãðåñèÿ ñðåùó Ïîëøà íàäåæäèòå îñîáåíî âúâ
Âåëèêîáðèòàíèÿ ñà, ÷å Õèòëåð ùå ñå íàñî÷è êúì "äðóãèÿ ãîëÿì âðàã íà äåìîêðàöèÿòà" ¦ áîëøåâèêèòå ¦ è äâåòå îïàñíîñòè
ùå ñå íåóòðàëèçèðàò âçàèìíî. Ñëåä ïðîâàëà íà òåçè ïëàíîâå èäâà è ñáëèæåíèåòî íà Âåëèêîáðèòàíèÿ ñúñ Ñúâåòñêèÿ
Ñúþç, ìåæäó êîèòî íà 12 Þëè 1941ã. ñå ïîäïèñâà ñïîðàçóìåíèå çà ñúâìåñòíè äåéñòâèÿ, ñìÿòàíî çà íà÷àëî íà
àíòèõèòëåðèñòêàòà êîàëèöèÿ.
Îùå îò íà÷àëîòî ïðîëè÷àâà íóæäàòà îò ëè÷íà ñðåùà ìåæäó ðúêîâîäèòåëèòå íà ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ îò åäíà
ñòðàíà è íà ÑÑÑÐ îò äðóãà, ñ îãëåä îïðåäåëÿíå íà ãëîáàëíàòà ñòðàòåãèÿ è âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó ñúþçíèöèòå.
Êîîðäèíàöèÿòà ìåæäó òðèòå îñíîâíè ñèëè äî åñåíòà íà 1943ã. ñå ïîñòèãà îñíîâíî ÷ðåç ñðåùè íà âúíøíèòå ìèíèñòðè êàòî
ïîñåùåíèÿòà íà Â.Ì.Ìîëîòîâ âúâ Âàøèíãòîí è Ëîíäîí ïðåç 1941ã. è ñúîòâåòíèòå ñðåùè íà çàïàäíè ïðàòåíèöè ñúñ Ñòàëèí. Íà
òåçè ñðåùè çàïàäíèòå ñúþçíèöè ïðèçíàâàò íóæäàòà îò îòêðèâàíå íà âòîðè ôðîíò â Ñåâåðîèçòî÷íà Ôðàíöèÿ. Âúïðåêè
äîãîâîðêèòå îáà÷å, ðúêîâîäèòåëèòå íà ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ íå ñìÿòàò äà ïðèñòúïâàò êúì ïðàêòè÷åñêîòî ìó èçïúëíåíèå
äî èçÿñíÿâàíå íà ïîëîæåíèåòî íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò. Àêî Ñúâåòñêèÿ Ñúþç ðóõíå áúðçî (êàêòî â íà÷àëîòî ìèñëÿò íà Çàïàä) òî
áúðçîòî îòêðèâàíå íà âòîðè ôðîíò ùå ñå ïðåâúðíå â êàòàñòðîôà. Òîâà å ïðè÷èíàòà òàêúâ äà íå å îòêðèò íèòî ïðåç 1941ã.,
íèòî ïðåç 1942ã., íèòî ïðåç 1943ã.  ñðåäàòà íà àâãóñò 1942ã. ëè÷íî Óèíñòúí ×úð÷èë îòèâà â Ìîñêâà çà äà îáÿñíè íà
Ñòàëèí, ÷å âòîðè ôðîíò çàñåãà íÿìà äà áúäå îòêðèò. Çà ìÿñòî íà íàõëóâàíåòî â Åâðîïà Ïúðâàòà Âàøèíãòîíñêà
êîíôåðåíöèÿ (Äåêåìâðè 1941ã.-ßíóàðè 1942ã.) ìåæäó ×úð÷èë è Ðóçâåëò ïîñî÷âà Ñðåäèçåìíîìîðèåòî, Áàëêàíèòå è
Çàïàäíà Åâðîïà.
Ñëåä Ñòàëèíãðàäñêàòà áèòêà â êðàÿ íà 1942ã. ñúîòíîøåíèåòî íà ñèëèòå íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò çàïî÷âà äà ñå
ïðîìåíÿ. Òîâà íàëàãà è àêòèâèçèðàíåòî íà ñúþçíè÷åñêàòà äèïëîìàöèÿ ñ îãëåä íà êîîðäèíèðàíå íà áúäåùèòå äåéñòâèÿ. Â
òàçè íàñîêà, êàòî ïðåëþäèÿ êúì Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ ñå ñúñòîè Ìîñêîâñêàòà êîíôåðåíöèÿ íà ìèíèñòðèòå íà âúíøíèòå
ðàáîòè ïðåç Îêòîìâðè 1943ã. íà êîÿòî ïî ñúâåòñêà èíèöèàòèâà ñå ðàçãëåæäàò "ìåðîïðèÿòèÿòà çà ñúêðàùàâàíå íà
 4

ñðîêîâåòå íà âîéíàòà". Ïðåäè ñðåùàòà â Ìîñêâà ñå å ñúñòîÿëà àíãëî-àìåðèêàíñêà ñðåùà â Êâåáåê, íà êîÿòî å âçåòî
ðåøåíèå ïëàíúò çà íàõëóâàíå â Ñåâåðíà Ôðàíöèÿ äà ñå îñúùåñòâè ïðåç 1944ã., áåç äà ñå îïðåäåëÿ òî÷íà äàòà.
Ìåæäóâðåìåííî ñå ïîÿâÿâàò ñïîðîâå çà ñòðàòåãèÿòà ìåæäó ñàìèòå çàïàäíè ñúþçíèöè. Ïðåç 1943ã., îñíîâíî ïî
íàñòîÿâàíå íà Âåëèêîáðèòàíèÿ å çàïî÷íàòî ìàùàáíî íàñòúïëåíèå íà àíãëî-àìåðèêàíñêè âîéñêè â Ñåâåðíà Àôðèêà. Òî å
ïðåëþäèÿ êúì îñúùåñòâÿâàíå íà óäàð âúðõó åäèí îò îñíîâíèòå ãåðìàíñêè ñúþçíèöè ¦ Èòàëèÿ ¦ ñ äåñàíòà â Ñèöèëèÿ è
Þæíà Èòàëèÿ íà 10 Þëè 1943ã. Îïåðàöèèòå â Ñðåäèçåìíî ìîðå ñà ïðÿêî ñëåäñòâèå îò ïðåâåñà, êîéòî èìà àíãëèéñêàòà
ñòðàíà â ñèñòåìàòà íà àíãëî-àìåðèêàíñêîòî âîåííî ïëàíèðàíå. Âúïðåêè, ÷å âúâ Îáåäèíåíèÿ êîìèòåò íà íà÷àëíèê-ùàáîâåòå
äîìèíèðàò àìåðèêàíñêèòå ñòðàòåãè÷åñêè ãëåäèùà, ïðåç 1942ã. ×úð÷èë (ñëåäâàéêè ñòðàòåãè÷åñêèòå èíòåðåñè íà
Âåëèêîáðèòàíèÿ) óáåæäàâà Ðóçâåëò, ÷å âìåñòî îòêðèâàíå íà âòîðè ôðîíò â Åâðîïà å öåëåñúîáðàçíî äà ñå ïðîâåäå
îïåðàöèÿ ïî äåáàðêèðàíå íà ñúþçíè÷åñêèòå âîéñêè â Ñåâåðíà Àôðèêà. Ñëåä àíãàæèðàíåòî íà ãîëåìè àíãëî-àìåðèêàíñêè
ñèëè â ðåãèîíà, çà ×úð÷èë å ìíîãî ïî-ëåñíî äà íàñòîÿâà çà ïðåâðúùàíåòî íà Ñðåäèçåìíîìîðèåòî â îñíîâíî ïîëå íà âîåííèòå
äåéñòâèÿ è çàãúðáâàíåòî íà Ñåâåðîçàïàäíà Ôðàíöèÿ. Îò ÷èñòî âîåííî-ñòðàòåãè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà ïîäîáíà çàìÿíà å
ãðåøêà, êîåòî å èçòúêâàíî íååäíîêðàòíî îò àìåðèêàíñêè âîåííè åêñïåðòè, êîèòî íàïúëíî ïðàâèëíî ñìÿòàò, ÷å èìåííî äåñàíòà â
Ñåâåðíà Ôðàíöèÿ áè áèë ðåøèòåëåí çà èçõîäà íà âîéíàòà. Âúïðåêè òîâà ïîä áðèòàíñêî äàâëåíèå íà àíãëî-àìåðèêàíñêèòå
êîíôåðåíöèè â Êàçàáëàíêà (ßíóàðè 1943ã.) è Âàøèíãòîí (Ìàé 1943ã.) ïëàíúò çà àôðèêàíñêî-ñðåäèçåìíîìîðñêè îïåðàöèè,
óòâúðäåí ïðåç ëÿòîòî íà 1942ã. å ïîòâúðäåí è êîðèãèðàí (ðàçøèðåí) ñúñ ðåøåíèåòî çà äåáàðêèðàíå íà ñúþçíè÷åñêèòå
âîéñêè â Ñèöèëèÿ. Íà íååäíîêðàòíèòå ñúâåòñêè çàïèòâàíèÿ ×úð÷èë îòãîâàðÿ, ÷å âòîðèÿò ôðîíò ùå áúäå îòêðèò ïðåç
Àâãóñò 1943ã. (íåðåàëèñòè÷íî îáåùàíèå, êîåòî å ðàçáèðàíî è îò ×úð÷èë). Áðèòàíñêàòà ñðåäèçåìíîìîðñêà ñòðàòåãèÿ å â
ïúëåí õîä, áëèçêî äî äîñòèãàíåòî íà ïîëèòè÷åñêèòå öåëè çàðàäè êîèòî å ïëàíèðàíà (îñèãóðÿâàíå íà áðèòàíñêèòå âëàäåíèÿ â
Åãèïåò è Áëèçêèÿ Èçòîê, çàïàçâàíå íà Ãúðöèÿ â áðèòàíñêàòà ñôåðà íà âëèÿíèå ñëåä êðàÿ íà âîéíàòà è ò.í.).
Äúëãèòå äåáàòè ìåæäó àìåðèêàíñêèòå è áðèòàíñêèòå ëèäåðè çà ñòðàòåãèÿòà íà âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà
äîñòèãàò âðúõíà òî÷êà è îáðàò íà êîíôåðåíöèèòå ïðîâåäåíè â Êàéðî è Òåõåðàí ïðåç 1943ã. Ñëåä ðåøåíèåòî äà ñå íàïàäíå
â Cåâåðíà Àôðèêà, âçåòî ïðåç 1942ã. cïîðîâåòå ñå êîíêðåòèçèðàò âúðõó âîäåíåòî íà âîéíàòà â Cðåäèçåìíîìîðèåòî.
Áðèòàíñêèòå ðúêîâîäèòåëè ñà çà ïî-äðúçêà è èçïîëçâàùà áëàãîïðèÿòíèòå ñòå÷åíèÿ íà îáñòîÿòåëñòâàòà ïîëèòèêà, äîêàòî
àìåðèêàíöèòå ñà çà ñëåäâàíå íà ïðåäïàçëèâ êóðñ. Íà ïîâúðõíîñòòà ðàçëè÷èÿòà èçãëåæäà ÷å ñà ïî-ñêîðî â äåòàéëèòå
îòêîëêîòî â îñíîâíèòå öåëè íà ñòðàòåãèÿòà çà âîéíàòà. Çà ïðèìåð ìîæå äà ñå ïîñî÷è ôàêòà, ÷å ñàìî îòäåëíè åäèíèöè îò
àìåðèêàíñêèòå ïîëèòè÷åñêè è âîåííè êðúãîâå ñå îáÿâÿâàò çà ïúëíî ïðåêðàòÿâàíå íà íàñòúïàòåëíèòå îïåðàöèè â ðàéîíà íà
Ñðåäèçåìíî ìîðå, êàêòî è ôàêòà, ÷å àìåðèêàíöèòå íå ñå çàáàâÿò äà èçïîëçâàò âúçìîæíîñòèòå, îòêðèòè îò ðàçïàäàíåòî íà
ñúïðîòèâàòà íà èòàëèàíöèòå ñëåä äåñàíòà â Ñèöèëèÿ â ðàííîòî ëÿòî íà 1943ã. Îñíîâíèòå ðàçíîãëàñèÿ ïî òîâà âðåìå ñà çà
èçáîðà íà áúäåùè öåëè îñíîâíî â èçòî÷íàòà ÷àñò íà Ñðåäèçåìíî ìîðå. Äîêàòî áðèòàíöèòå èñêàò äà ñå èçïîëçâàò íàëè÷íèòå
ñúþçíè÷åñêè ñèëè â ðàéîíà çà çàïî÷âàíåòî íà åäíà èëè ïîâå÷å îïåðàöèè, àìåðèêàíöèòå íàñòîÿâàò äà ñå ïàçÿò ñèëèòå çà äà
å âúçìîæíî îòêðèâàíåòî íà âòîðè ôðîíò (îïåðàöèÿòà "Îâåðëîðä") â Ñåâåðîèçòî÷íà Ôðàíöèÿ. Òîâà íå çíà÷è, ÷å
áðèòàíñêèòå ðúêîâîäèòåëè ïîñòàâÿò îòêðèòî ïîä âúïðîñ ôàêòà, ÷å ãëàâíàòà àòàêà íà çàïàäíèòå ñúþçíèöè ñðåùó
Ãåðìàíèÿ (è ðåøàâàùàòà òàêàâà) òðÿáâà äà áúäå èçâúðøåíà îò Ñåâåðîçàïàä, à íå îò Þã. Ìåæäóâðåìåííî îáà÷å, ñïîðåä
áðèòàíöèòå, íàñòúïàòåëíèòå îïåðàöèè â Ñðåäèçåìíî ìîðå ñà íå ñàìî ïîëåçíè, íî äîðè êðèòè÷íè çà ðàçïèëÿâàíåòî è
èçòîùàâàíåòî íà âðàæåñêèòå ñèëè, ñïîìàãàéêè ïî òîçè íà÷èí çà îòñëàáâàíåòî íà äðóãèòå ôðîíòîâå (íàé-âå÷å â Ðóñèÿ) è çà
ïðåäîòâðàòÿâàíåòî íà îïàñíà êîíöåíòðàöèÿ íà íåìñêè ñèëè âúâ Ôðàíöèÿ. Äîâîäèòå íà àíãëèéñêèòå ðúêîâîäèòåëè ñà
 5

ïîñðåùíàòè ñ èçâåñòíî ïîäîçðåíèå îò àìåðèêàíöèòå, êîèòî ïîäîçèðàò ×úð÷èë â îïèò äà îìàëîâàæè, îòñëàáè è äîðè áåçêðàéíî
äà îòëàãà äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ, çàìåíÿéêè ãî ñ ïåðèôåðíè è íåðåøèòåëíè çà êðàéíèÿ èçõîä íà âîéíàòà îïåðàöèè â
Ñðåäèçåìíîìîðèåòî, êîèòî áèõà ñëóæèëè åäèíñòâåíî íà íåãîâèòå (íà ×úð÷èë, ðåñïåêòèâíî íà Âåëèêîáðèòàíèÿ) äúëãîñðî÷íè
ïîëèòè÷åñêè ïëàíîâå. Êàòî öÿëî âúïðîñúò äàëè áðèòàíñêèòå ðúêîâîäèòåëè íàèñòèíà ñà ïðàâèëè ïëàíîâå çà çàìÿíàòà íà
äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ ñ îïåðàöèè â Ñðåäèçåìíî ìîðå òàêà è íå ñå èçÿñíÿâà, íî çà àìåðèêàíñêèòå ðúêîâîäèòåëè ïî âðåìå íà
êîíôåðåíöèèòå â Êàéðî è Òåõåðàí, òîé å îò ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå. Ïîðàäè òîâà, êàêòî îòáåëÿçâàò íÿêîè çàïàäíè ó÷åíè, íà
òåçè êîíôåðåíöèè àìåðèêàíñêèòå ðúêîâîäèòåëè ñå âîäÿò îò ÷óâñòâîòî, ÷å åâåíòóàëíî ïðèåìàíå íà àíãëèéñêèòå
ïðåäëîæåíèÿ ùå å ïðåäâåñòíèê íà êðàÿ íà "Îâåðëîðä". Åäèí îò ðåçóëòàòèòå îò òîâà å è ïîääðúæêàòà, êîÿòî Ðóçâåëò
îêàçâà íà Ñòàëèí ïî âðåìå íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ. Îò àìåðèêàíñêà ãëåäíà òî÷êà ãîëÿìîòî ïîñòèæåíèå íà òåçè
êîíôåðåíöèè è îñîáåíî íà òàçè â Òåõåðàí å íå ñïîðàçóìåíèåòî ìåæäó ñúþçíèöèòå çà "Îâåðëîðä" (îòëàãàíå íà äåñàíòà ñ
íÿêîëêî ñåäìèöè, äåñàíò â Þæíà Ôðàíöèÿ è ò.í.), íî ñàìîòî ïðèåìàíå íà îïåðàöèÿòà îò ñòðàíà íà ãîëåìèòå òðè ¦ Ðóçâåëò,
×úð÷èë è Ñòàëèí ¦ çà îñíîâíàòà öåë íà çàïàäíèòå ñúþçíèöè çà 1944ã. Ñëåä Òåõåðàí è Âòîðàòà êîíôåðåíöèÿ â Êàéðî,
"Ñðåäèçåìíîìîðñêàòà" ñòðàòåãèÿ ïðîäúëæàâà äà áúäå èçòî÷íèê íà òúðêàíèÿ, íî îò òîãàâà àìåðèêàíñêèòå ëèäåðè çàïî÷âàò
äà ñ÷èòàò äåñàíòà ïðåç Ëàìàíøà çà ñèãóðåí, à âúïðîñà çà åâåíòóàëíîòî çàìåíÿíå íà "Îâåðëîðä" ñ åäíà èëè ïîâå÷å îïåðàöèè
â Ñðåäèçåìíî ìîðå ¦ çà ïðèêëþ÷åí.
Çà äà ñå ðàçáåðàò ðåøåíèÿòà, âçåòè íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ, îò êëþ÷îâî çíà÷åíèå å äà ñå èìà ïîãëåä
âúðõó öÿëàòà êàðòèíà íà äåéñòâèÿ ïðåç íîåìâðè 1943ã. Òîçè ïåðèîä ñå îòëè÷àâà ñ óñïåøíè âîåííè äåéñòâèÿ íà
ñúþçíèöèòå ñðåùó Ãåðìàíèÿ â Åâðîïà è ßïîíèÿ â Òèõèÿ îêåàí è Êèòàé. Íà Èçòî÷íèÿò ôðîíò ñúâåòñêèòå àðìèè òîêó-ùî ñà
ðàçãðîìèëè ãåðìàíñêàòà ëÿòíà îôàíçèâà ïðè Êóðñê (îïåðàöèÿ Öèòàäåëà) è ñà çàïî÷íàëè ñåðèÿ îò êîíòðààòàêè ïî÷òè ïî
öåëèÿ ôðîíò â ðåçóëòàò íà êîåòî ãåðìàíñêèòå àðìèè ñà îòõâúðëåíè îòâúä ðåêà Äíåïúð, èçîëèðàíè ñà íà ïîëóîñòðîâ Êðèì, à
íà ñåâåð ñà îòáëúñíàòè ïî÷òè äî ïîëñêàòà ãðàíèöà. Áðèòàíñêèòå è àìåðèêàíñêèòå ñèëè â Ñðåäèçåìíîìîðèåòî ñà ïðåâçåëè
Ñèöèëèÿ ïðåç Þëè è Àâãóñò, ïðèíóäèëè ñà Èòàëèÿ äà êàïèòóëèðà, íàïðàâèëè ñà äåñàíò íà ñàìèÿ Àïåíèíñêè ïîëóîñòðîâ
ïðåç Ñåïòåìâðè, êàòî áèâàò ñïðåíè íàé-íàêðàÿ îò ãåðìàíñêè äèâèçèè þæíî îò Ðèì. Ñòðàòåãè÷åñêîòî áîìáàðäèðàíå íà
ãåðìàíñêèòå ãðàäîâå ïðîäúëæàâà ñ íàðàñòâàùà èíòåíçèâíîñò, âúïðåêè òåæêèòå çàãóáè. Ïàê ïðåç ëÿòîòî íà 1943ã.
àìåðèêàíñêèòå ñèëè íà Áðèòàíñêèòå îñòðîâè äîñòèãàò ñîëèäíî ÷èñëî, ïîçâîëÿâàéêè ïî òîçè íà÷èí äà ñå ïðàâÿò ðåàëíè
ïëàíîâå çà îòêðèâàíåòî íà âòîðè ôðîíò â íåïîñðåäñòâåíî áúäåùå. Âúâ âîéíàòà ñ ßïîíèÿ â Òèõèÿ îêåàí, ñúþçíè÷åñêèòå ñèëè
ñà çàïî÷íàëè íÿêîëêî íàñòúïàòåëíè îïåðàöèè: íàñòúïëåíèåòî êúì Íîâà Ãâèíåÿ, êîåòî å ñòèãíàëî äî ïîëóîñòðîâ Õóîí ñúñ
çàâçåìàíåòî íà âàæíàòà ÿïîíñêà áàçà âúâ Ôèíøõàôåí; îôàíçèâàòà â Þæíèÿ Ïàñèôèê ñòèãíàëà äî Áóãåíâèë â ñåâåðíèòå
Ñîëîìîíîâè îñòðîâè; íàòèñêúò ïðåç öåíòðàëíàòà ÷àñò íà Òèõèÿ îêåàí, çàïî÷íàë ñ îæåñòî÷åíè ñáëúñúöè ïðè äåñàíòèòå íà
îñòðîâ Òàðàâà è îñòðîâ Ìàêêèí â Ãèëáåðòîâèòå îñòðîâè.  Àòëàíòè÷åñêèÿ îêåàí ñúþçíèöèòå óñïåøíî ñà ëèêâèäèðàëè
îïàñíîñòòà îò ãåðìàíñêèòå ïîäâîäíèöè, íàìàëÿâàéêè çàãóáèòå íà òúðãîâñêè ñúäîâå äî ïðåíåáðåæèìî ìàëêè ñòîéíîñòè. Êàòî
öÿëî â êðàÿ íà ëÿòîòî è íà÷àëîòî íà åñåíòà íà 1943ã. ñúþçíèöèòå ñà ïðåìèíàëè â íàñòúïëåíèå ïî âñè÷êè ôðîíòîâå, ñ
èçêëþ÷åíèå íà Èòàëèÿ è Áèðìà. Âúâ âîåííèòå ùàáîâå íà çàïàäíèòå ñúþçíèöè ñå íîñè óâåðåíîñò ÷å îêîí÷àòåëíèÿò ðàçãðîì
íà Ãåðìàíèÿ ùå íàñòúïè îêîëî Îêòîìâðè 1944ã, à íà àìåðèêàíñêèòå êîìèòåòè çà ïëàíèðàíå íà âîéíàòà ñ ßïîíèÿ å íàðåäåíî äà
èçãîòâÿò ïëàí çà äîâúðøâàíå íà âîéíàòà ñ ßïîíèÿ äî åäíà ãîäèíà ñëåä êàïèòóëàöèÿòà íà Ãåðìàíèÿ.
Ñúùåñòâåíèÿò îáðàò âúâ âîéíàòà ïðåç 1943ã. èçèñêâà îò ðúêîâîäèòåëèòå íà òðèòå îñíîâíè äúðæàâè â
êîàëèöèÿòà äà ñå ñðåùíàò ëè÷íî. Çà öåëòà ìåæäó òÿõ ñå ðàçâèâà óñèëåíà êîðåñïîíäåíöèÿ îòíàñÿùà ñå äî ìÿñòîòî íà
 6

áúäåùàòà ñðåùà. Ïðåäëàãàíè ñà Êèïúð, Õàðòóì, Àñìàðà, Áàãäàä, Áàñðà, Àíêàðà, Êàéðî è äîðè Õàòáàíèÿ â ïóñòèíÿòà.
Íàé-íàêðàÿ ïî íàñòîÿâàíå íà Ñòàëèí çà ìÿñòî íà ñðåùàòà å îïðåäåëåí Òåõåðàí. Îôèöèàëíîòî ñúâåòñêî ñòàíîâèùå çà òîâà
íàñòîÿâàíå å, ÷å òî å ïðîäèêòóâàíî îò íóæäàòà Ñòàëèí êàòî ãëàâíîêîìàíäâàù íåïðåêúñíàòî äà å â ïðÿêà âðúçêà ñ
Ãåíåðàëíèÿ ùàá â Ìîñêâà. Íåîôèöèàëíî çàä òîâà íàñòîÿâàíå ñå êðèÿò äâà ôàêòà: ïúðâî Ñòàëèí ìðàçè äà ëåòè ñúñ ñàìîëåò;
è âòîðî, Ñòàëèí èçáÿãâà äà íàïóñêà ñòðàíàòà ñè çà äà ñå ïðåäîòâðàòè âñÿêà âúçìîæíîñò çà åâåíòóàëíà óçóðïàöèÿ íà
âëàñòòà ìó îò âúòðåøíîïàðòèéíà îïîçèöèÿ. Âúâ âðúçêà ñ âòîðàòà ïðè÷èíà òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðåç 1943ã. íà
ïðàêòèêà öåëèÿò ñåâåðåí Èðàí ñå êîíòðîëèðà îò ñúâåòñêàòà àðìèÿ.
Ñðåùàòà â Òåõåðàí íåïîñðåäñòâåíî ñå ïðåäõîæäà îò ñðåùà ìåæäó áðèòàíñêèòå è àìåðèêàíñêèòå ðúêîâîäèòåëè
â Êàéðî. Íà òàçè ñðåùà ñà ïîñòàâåíè íàêðàòêî ïîçèöèèòå, êîèòî äâåòå ñòðàíè ùå çàùèòàâàò ïî-êúñíî íà ñàìàòà
Òåõåðàíñêà êîíôåðåíöèÿ. Áðèòàíöèòå èçêàçâàò ìíåíèå, ÷å íà íàñòîÿùèÿò åòàï íàé-äîáðèÿò êóðñ íà äåéñòâèå ñå êðèå â
ïðîäúëæàâàíå îùå ïî-àêòèâíî íà ñúþçíè÷åñêèÿò íàòèñê â Ñðåäèçåìíî ìîðå.  òàçè íàñîêà ×úð÷èë è áðèòàíñêèÿò
ãåíåðàëåí ùàá îïðåäåëÿò íÿêîëêî îïåðàöèè çà âúçìîæíè. Íà ïúðâî ìÿñòî å çàâçåìàíåòî íà Ðèì è äîñòèãàíåòî îò àíãëî-
àìåðèêàíñêèòå âîéñêè íà ëèíèÿòà Ïèçà-Ðèìèíè ïðåäè äà ñå ñëîæè êðàé íà íàñòúïëåíèåòî â Èòàëèÿ. Íà âòîðî ìÿñòî â
àíãëèéñêèòå ïðèîðèòåòè å âúâëè÷àíåòî íà Òóðöèÿ âúâ âîéíàòà ñðåùó Ãåðìàíèÿ è îòâàðÿíåòî íà Ïðîëèâèòå êàòî íàé-ïðÿê
ìîðñêè ïúò äî ÑÑÑÐ. Çà äà áúäå ïîñòèãíàòà òàçè öåë íà ñðåùàòà â Êàéðî ×úð÷èë ïðåäëàãà äà ñå èçâúðøè äåñàíò íà
îñòðîâ Ðîäîñ â Åãåéñêî ìîðå. Íåîáõîäèìèòå äåñàíòíè ñúäîâå (îò êîèòî ïî òîâà âðåìå ñúþçíèöèòå çàïî÷âàò äà ÷óâñòâàò
ñèëíà íóæäà ïî öåëèÿ ñâÿò) å ïðåäëîæåíî äà áúäàò äîêàðàíè îò Þãîèçòî÷íà Àçèÿ.
Àìåðèêàíöèòå îò ñâîÿ ñòðàíà, âå÷å âñå ïî-ñèëíî íàñòîÿâàò çà ñâîåâðåìåííî îòêðèâàíå íà âòîðè ôðîíò âúâ
Ôðàíöèÿ, ïîðàäè êîåòî ïðèåìàò ñ ðåçåðâè èäåèòå çà ðàçøèðÿâàíå íà îïåðàöèèòå â Èçòî÷íîòî Ñðåäèçåìíîìîðèå è
åâåíòóàëíîòî îòëàãàíå íà îïåðàöèÿ Îâåðëîðä (äåñàíò â Íîðìàíäèÿ). Àêî áðèòàíñêèòå ïðåäëîæåíèÿ áúäàò ïðèåòè ùå ñå
íàëîæè äà ñå íàìåðÿò äåñàíòíè ñúäîâå îò êîèòî, êàêòî âå÷å êàçàõìå, ïî òîâà âðåìå ñúùåñòâóâà îñòúð íåäîñòèã. Çà öåëòà
òàêèâà ìîãàò äà áúäàò íàáàâåíè ïî äâà íà÷èíà. Ïúðâèÿò å äà ñå âçåìàò îò áðîéêàòà îòäåëåíà çà ó÷àñòèå â äåñàíòà â
Íîðìàíäèÿ ¦ òîâà ñà îêîëî 68 äåñàíòíè êîðàáà, ïîíàñòîÿùåì íàìèðàùè ñå â Ñðåäèçåìíî ìîðå. Âòîðèÿò íà÷èí å òå äà áúäàò
ïðåäèñëîöèðàíè îò Þãîèçòî÷íà Àçèÿ, êúäåòî å çàïëàíèðàíà øèðîêîìàùàáíà îïåðàöèÿ â Áèðìà (íàðå÷åíà "Áóêàíèúð").
Àìåðèêàíñêèòå âîåííè ðúêîâîäèòåëè ñå ïðîòèâîïîñòàâÿò è íà äâåòå âúçìîæíè ðåøåíèÿ, çàùîòî òÿõíîòî èçïúëíåíèå áè äîâåëî
äî îòëàãàíå è äîðè îòêàç îò "îùåòåíàòà" îïåðàöèÿ ¦ "Îâåðëîðä" èëè "Áóêàíèúð". Âúïðåêè òîâà, àìåðèêàíöèòå ïðèåìàò
áðèòàíñêèòå ïðåäëîæåíèÿ êàòî áàçà çà äèñêóñèèòå â Òåõåðàí, êúäåòî íà 28 íîåìâðè ñå ñúáèðàò òðèòå äåëåãàöèè ¦ íà
ÑÀÙ, Âåëèêîáðèòàíèÿ è ÑÑÑÐ.
Ïðè îòêðèâàíå íà îáùàòà ñðåùà â Òåõåðàí íà 28 íîåìâðè, òðèìàòà ëèäåðè, ïî íàñòîÿâàíå íà Ñòàëèí íåçàáàâíî
ïðèñòúïâàò êúì äåëîâàòà ÷àñò. Ðóçâåëò ïîäõâúðëÿ â ïúðâèòå ñè ðåïëèêè, ÷å å âúçìîæíî åâåíòóàëíî "Îâåðëîðä" äà ñå
îòëîæè "çà ìåñåö èëè äâà èëè òðè" è ãîâîðè çà ðàçëè÷íèòå îïåðàöèè â Ñðåäèçåìíîìîðèåòî êîèòî áèõà öåëåëè îòñëàáâàíå
íà ãåðìàíñêèòå ñèëè íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò. Êàòî òàêèâà àìåðèêàíñêèÿò ïðåçèäåíò ïîñî÷âà îïåðàöèè â Åãåéñêî ìîðå
(çàâëàäÿâàíå íà îñòðîâ Ðîäîñ ïðè åâåíòóàëíî âêëþ÷âàíå íà Òóðöèÿ âúâ âîéíàòà ñðåùó Îñòà), â ñåâåðíàòà ÷àñò íà
Àäðèàòèêà (çà ïîäêðåïà íà Òèòîâèòå ïàðòèçàíè â Þãîñëàâèÿ è çàñèëâàíå íà íàñòúïëåíèåòî â Èòàëèÿ. Ðóçâåëò îòáåëÿçâà
îáà÷å, ÷å äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ áè ïðèâëÿêúë ìíîãî ïîâå÷å ãåðìàíñêè ñèëè îò âñÿêà åäíà îò òåçè âòîðîñòåïåííè îïåðàöèè è
íàñòîÿâà ïî âúçìîæíîñò "Îâåðëîðä" äà íå ñå îòëàãà "îòâúä Ìàé èëè Þíè". ×úð÷èë îò ñâîÿ ñòðàíà ïðåäñòàâÿ áðèòàíñêàòà
ãëåäíà òî÷êà êàòî íàáëÿãà ïðåäè âñè÷êî íà ïðåêðàñíèòå âúçìîæíîñòè îòêðèâàùè ñå â èçòî÷íàòà ÷àñò íà Ñðåäèçåìíî ìîðå,
 7

êàòî ñïîðåä íåãî òå íå áèõà áèëè â óùúðá íèòî íà äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ, íèòî íà çàïî÷íàëàòà âå÷å îïåðàöèÿ â Èòàëèÿ. Äî
òîçè ìîìåíò àòìîñôåðàòà íà ñðåùàòà å â äóõ íà ñúòðóäíè÷åñòâî. Ñòàëèí ïî÷òè íåçàáàâíî å îáåùàë âêëþ÷âàíåòî íà
Ñúâåòñêèÿ Ñúþç âúâ âîéíàòà ñðåùó ßïîíèÿ âåäíàãà ñëåä ðàçãðîìà íà Ãåðìàíèÿ, çà ïðèÿòíà èçíåíàäà íà çàïàäíèòå ëèäåðè
è îñîáåíî Ðóçâåëò. Òàêà ñúâåòñêèÿò ëèäåð äàâà òâúðäè ãàðàíöèè çà ó÷àñòèåòî íà ñòðàíàòà ñè ñðåùó ßïîíèÿ ¦ íåùî çà
êîåòî äîñåãà òîé ñàìî å íàìåêâàë. Íî ñëåäâàùèòå ìó äóìè ïðîçâó÷àâàò äîñòà ðÿçêî íà ôîíà íà äðóæåñêàòà àòìîñôåðà. Òîé
çàÿâÿâà íàïðàâî, ÷å ñïîðåä íåãî öÿëàòà ïðîãðàìà çà Ñðåäèçåìíîìîðèåòî èçãëåæäà êàòî ïðåêàëåíî ðàçõèùåíèå íà ñèëèòå.
Ñòàëèí èçèñêâà "Îâåðëîðä" äà áúäå íàïðàâåíà îñíîâíàòà îïåðàöèÿ íà 1944ã, à âñè÷êè îñòàíàëè íåçàâèñèìî îò
ïðèâëåêàòåëíîñòòà ñè äà áúäàò ðàçãëåæäàíè åäèíñòâåíî êàòî äèâåðñèè. Òîé âèæäà åäíà-åäèíñòâåíà ïîëåçíà âúçìîæíîñò â
Ñðåäèçåìíîìîðèåòî. Òîâà å äåñàíò â Þæíà Ôðàíöèÿ (êîéòî å ïðåäëîæåí îò ×úð÷èë ïðè îòêðèâàíåòî íà ñðåùàòà) ïîñëåäâàí
îò íàòèñê íà Ñåâåð ñ öåë åâåíòóàëíîòî ñúåäèíÿâàíå ñ îñíîâíèòå ñèëè îò îïåðàöèÿ "Îâåðëîðä" ¦ êëàñè÷åñêà ôîðìóëà íà
íàñòúïàòåëíà îïåðàöèÿ, èçïîëçâàíà íååäíîêðàòíî îò ñàìèòå ðóñíàöè íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò. Ñòàëèí ïðåäëàãà íà çàïàäíèòå
ëèäåðè íåçàáàâíî äà îòëîæàò èëè ïðåêðàòÿò èòàëèàíñêàòà êàìïàíèÿ çà äà îñâîáîäÿò ñèëè çà äåñàíòà â þæíà Ôðàíöèÿ,
êîéòî äà áúäå ïîñëåäâàí ñëåä 2-3 ìåñåöà è îò äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ. Äóìèòå íà Ñòàëèí íàé-ìàëêîòî ó÷óäâàò ïðèñúñòâàùèòå
çàïàäíè ïîëèòè÷åñêè è âîåííè ðúêîâîäèòåëè. Äî ìîìåíòà òå ñà áèëè ñ âïå÷àòëåíèåòî, ÷å ñúâåòñêèÿ ðúêîâîäèòåë ïðîÿâÿâà
èíòåðåñ êúì îïåðàöèèòå â Ñðåäèçåìíî ìîðå è ãè ïîäêðåïÿ. Ïðåäè ñðåùàòà â Òåõåðàí òå äîðè ñà ìèñëåëè, ÷å òîé ùå
íàñòîÿâà çà ïî-àêòèâíè äåéñòâèÿ â òîçè ðåãèîí. Ïðè÷èíèòå çà òîâà âðúùàíå êúì ñòàðîòî íàñòîÿâàíå íà Ñòàëèí çà âòîðèÿ
ôðîíò òðÿáâà äà ñå òúðñÿò â ñêîðîøíèòå óñïåõè íà ×åðâåíàòà àðìèÿ íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò ¦ ñåãà ïðè ïîñòîÿííî íàðàñòâàùàòà
íàñòúïàòåëíà ñèëà íà ñúâåòñêèòå âîéñêè, íàïðåäâàùè â Óêðàéíà, åäíà øèðîêîìàùàáíà îïåðàöèÿ â Èçòî÷íà Åâðîïà íå áè
áèëà ðåøèòåëíà çà èçõîäà íà âîéíàòà. Ïðåäëîæåíèÿòà íà Ñòàëèí âíàñÿò ñìóùåíèå â çàïàäíèòå ðúêîâîäèòåëè è ïîðàäè
ôàêòà, ÷å òå íà ïðàêòèêà âå÷å ñà çàïî÷íàëè îïåðàöèè â Ñðåäèçåìíî ìîðå (îñòðîâ Ñèöèëèÿ è êîíòèíåíòàëíà Èòàëèÿ) êàòî
ñà ñúñðåäîòî÷èëè â ðàéîíà ãîëåìè âîåííè ñúåäèíåíèÿ. Åâåíòóàëíî ñïèðàíå íà íàñòúïëåíèåòî â Èòàëèÿ íà ñåãàøíèòå áîéíè
ëèíèè (â êðàÿ íà íîåìâðè 1943ã.) å íåïðèåìëèâî îò âîåííà è ïîëèòè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà, êàêòî çà àìåðèêàíöèòå, òàêà è çà
áðèòàíöèòå. ×úð÷èë äèðåêòíî çàÿâÿâà íà Ñòàëèí, ÷å îò áðèòàíñêà ãëåäíà òî÷êà çàâëàäÿâàíåòî íà Ðèì å íàëîæèòåëíî.
Ìíåíèåòî íà ×úð÷èë ïî âúïðîñà å ðàçáèðàåìî ñ îãëåä íà òîâà, ÷å ñåâåðíî îò Ðèì ñúþçíè÷åñêèòå âîéñêè áèõà ìîãëè äà
èçãðàäÿò åâåíòóàëíà îòáðàíèòåëíà ëèíèÿ ìíîãî ïî-óñïåøíî îòêîëêîòî íà ñåãàøíèòå ñè ïîçèöèè â Èòàëèÿ. Çàâëàäÿâàíåòî íà
åäíà îò ñòîëèöèòå íà ñòðàíà îò Òðèñòðàííèÿ ïàêò àâòîìàòè÷íî áè äàëî è ãîëÿìî ìîðàëíî ïðåäèìñòâî ïðåä âðàãà è åâåíòóàëíî
áè äîâåëî äî îêîí÷àòåëíà êàïèòóëàöèÿ íà Èòàëèÿ (íåùî, êîåòî íàèñòèíà ñòàâà).  ïëàíîâåòå íà Ñòàëèí ïî îòíîøåíèå íà
Ñðåäèçåìíîìîðèåòî è äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ î÷åâèäíî íå å âçåò âïðåäâèä ïðîáëåìà ñ îãðàíè÷åíàòà áðîéêà íà äåñàíòíèòå
ñúäîâå, êîèòî çàïàäíèòå ñèëè èìàò íà ðàçïîëîæåíèå â òàçè ÷àñò íà ñâåòà, êàêòî è ïðîèçëèçàùàòà îò òîâà íóæäà çà
ïîñëåäîâàòåëíîñò íà ïðîâåæäàíå íà îïåðàöèèòå (ñúþçíèöèòå ïðîñòî íÿìàò ïî òîâà âðåìå äîñòàòú÷íî äåñàíòíè ñúäîâå çà
ïîâå÷å îò åäíà øèðîêîìàùàáíà îïåðàöèÿ â Åâðîïà). Ïîðàäè òîâà íà Ñòàëèí ìó å ïðèïîìíåíî, ÷å ñ èçêëþ÷åíèå íà ñåäåì äèâèçèè
ïðåõâúðëÿíè â ìîìåíòà êúì Áðèòàíñêèòå îñòðîâè, ñúþçíè÷åñêèòå ÷àñòè â Ñðåäèçåìíîìîðèåòî ñà "ïðèâúðçàíè" òàì ïîðàäè
ëèïñà íà òðàíñïîðòíè ñðåäñòâà äà ãè ïðåõâúðëÿò äðóãàäå. Ñòàëèí ñúùî òàêà ïðîïóñêà è ôàêòà, ÷å îïåðàöèÿòà â Þæíà
Ôðàíöèÿ è òàçè â Ñåâåðíèÿ Àäðèàòèê ñà ïðåäëîæåíè êàòî âçàèìíî èçêëþ÷âàùè ñå, êàêòî è ôàêòà, ÷å îïåðàöèÿòà íà
îñòðîâ Ðîäîñ áè ñå íóæäàåëà îò ìíîãî ìàëêè ñèëè (áðèòàíñêèÿ Ãåíåðàëåí Ùàá ãè îöåíÿâà íà äâå áðèòàíñêè äèâèçèè. Ïðè
íàïîìíÿíå íà ïîñëåäíîòî îò ñòðàíà íà ×úð÷èë, Ñòàëèí ñå ñúãëàñÿâà ÷å ïðè òåçè óñëîâèÿ çàâçåìàíåòî íà îñòðîâ Ðîäîñ ìîæå
è äà ñè çàñëóæàâà. Îïàñåíèÿòà íà Ñòàëèí ñà, êàê ïðè ïðîâåæäàíåòî íà "ðèìñêàòà" è "ðîäîñêàòà" îïåðàöèè (äîðè è ñàìî íà
 8

âòîðàòà) ñúþçíèöèòå áèõà óñïåëè äà äåáàðêèðàò â Þæíà Ôðàíöèÿ äâà èëè òðè ìåñåöà ïðåäè äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ (çà
êîéòî Ñòàëèí íå îïðåäåëÿ òî÷íà äàòà) ¦ îñâåí àêî "Îâåðëîðä" íå áúäå îòëîæåí, êîåòî èìåííî òîé íå èñêà. Íà òîçè åòàï îò
ðàçãîâîðà Ðóçâåëò, êîéòî çàïàçâà ìúë÷àíèå ïî âðåìå íà ãîðíèÿ äèàëîã ñå íàìåñâà è ïðåäëàãà äà ñå íàïðàâè èçáîð: èëè äà
ñå ïðåäïðèåìàò ïðåäëîæåíèòå îò ×úð÷èë "Åãåéñêè" îïåðàöèè, êîèòî áèõà ïðåäèçâèêàëè îòëàãàíåòî íà "Îâåðëîðä" ñ ìåñåö
èëè äâà, èëè êàêòî ñúâåòñêèÿò âîäà÷ ïðåäëàãà äà ñå àòàêóâà Þæíà Ôðàíöèÿ åäèí èëè äâà ìåñåöà ïðåäè ïúðâè ìàé è
ïîñëå äà ñå ïðîâåäå äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ íà ïúðâîíà÷àëíî çàïëàíóâàíàòà äàòà (ïúðâè ìàé). Ðóçâåëò, êàêòî ñàì ñå èçðàçÿâà,
ïðåäïî÷èòà âòîðèÿ âàðèàíò.
Èçêàçâàíåòî íà àìåðèêàíñêèÿ ïðåçèäåíò èçâàæäà ×úð÷èë îò ðàâíîâåñèå ¦ íèùî îò äîñåãàøíèòå çàáåëåæêè íà
Ðóçâåëò íå ïîêàçâà êàêâîòî è äà áèëî íàìåðåíèå äà ñå íàñòîÿâà çà ñïàçâàíå íà ïúðâîíà÷àëíèòå ñðîêîâå. Åäèíñòâåíîòî çà
êîåòî Ðóçâåëò å íàñòîÿâàë äî ìîìåíòà å îòëàãàíåòî äà å êðàòêî. Âîåííèòå ñúâåòíèöè íà ïðåçèäåíòà ñà ñå ñúãëàñèëè ñ
ïðàêòè÷åñêàòà íåèçáåæíîñò íà èçâåñòíî çàêúñíåíèå ïî âðåìå íà ñðåùàòà â Êàéðî. Îò äóìèòå ìó ñåãà èçëèçà, ÷å ñàìèÿò
Ñòàëèí íàñòîÿâà çà ïðèäúðæàíå êúì 1 ìàé êàòî íà÷àëî íà äåñàíòà (íåùî, êîåòî âñúùíîñò Ñòàëèí íå å êàçàë) î÷åâèäíî ñ öåë
äà ïîëó÷è ïîäêðåïàòà íà ñúâåòñêèÿ ðúêîâîäèòåë. ×úð÷èë îáà÷å, åíåðãè÷íî ïðîòåñòèðà ñðåùó èäåÿòà äà ñå îáðåêàò 20
èëè ïîâå÷å äèâèçèè â Ñðåäèçåìíîìîðèåòî íà áåçäåéñòâèå åäèíñòâåíî çà äà ñå ñïàçè ïúðâîíà÷àëíèÿ ñðîê.
Äî òîçè ìîìåíò àìåðèêàíöèòå ñà ñìÿòàëè, ÷å íà êîíôåðåíöèÿòà Ñòàëèí ñúâìåñòíî ñ àíãëè÷àíèòå ùå íàñòîÿâà çà
ðàçøèðÿâàíå íà îïåðàöèèòå â Ñðåäèçåìíîìîðèåòî (íàìåöè çà êîåòî ñà ñúùåñòâóâàëè îò ïî -ðàíî. Ñåãà òåçè îïàñåíèÿ ñå
ðàçñåéâàò îò óâåðåíîñòòà, ÷å ñúâåòñêèòå ðúêîâîäèòåëè îòíîâî ñìÿòàò "Îâåðëîðä" çà îñíîâíàòà öåë è ñïîäåëÿò
ñêåïòèöèçìà íà àìåðèêàíöèòå çà îïåðàöèè â Èçòî÷íîòî Ñðåäèçåìíîìîðèå. Áúðçî ñòàâà ÿñíî è ÷å ñúâåòñêòå ðúêîâîäèòåëè
ñïîäåëÿò àìåðèêàíñêèòå ïîäîçðåíèÿ çà áðèòàíñêèòå ìîòèâè, ïîðàäè êîåòî íà ñëåäâàùèÿ äåí (29 íîåìâðè) ïîä ñúâåòñêè
íàòèñê è ×úð÷èë è ãåíåðàë Áðóê (ðúêîâîäèòåëÿò íà áðèòàíñêèÿò Ãåíåðàëåí Ùàá) ïîñëåäîâàòåëíî ñà ïðèíóäåíè äà
ïîòâúðäÿò "ëîÿëíîñòòà" ñè êúì äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ. Íà ñðåùàòà íà âîåííèòå ïðåäñòàâèòåëè íà ñúùèÿ äåí (29 íîåìâðè)
ñúâåòñêèòå ïðåäñòàâèòåëè, íà÷åëî ñ ìàðøàë Âîðîøèëîâ íå èçêàçâàò íèêàêâè èçèñêâàíèÿ îòíîñíî òîâà êàêâî òðÿáâà äà ñå
ïðàâè â Ñðåäèçåìíî ìîðå èëè êîãà. Êîãàòî ãåí. Àëàí Áðóê îòáåëÿçâà ÷å äåñàíò â þæíà Ôðàíöèÿ òîëêîâà ìíîãî èçïðåâàðâàù
äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ áè ìîãúë äà áúäå óíèùîæåí ïðåäè "Îâåðëîðä" äîðè äà çàïî÷íå, Âîðîøèëîâ ïðîñòî ïîâòàðÿ ìíåíèåòî íà
Ñòàëèí, ÷å îïåðàöèÿòà â Þæíà Ôðàíöèÿ áè áèëà öåííî äîïúëíåíèå êúì òàçè â Ñåâåðîçàïàäíà Ôðàíöèÿ. Âîðîøèëîâ çàÿâÿâà
îùå, ÷å Ñòàëèí íå å íàñòîÿë çà îïåðàöèÿòà â Þæíà Ôðàíöèÿ íà âñÿêà öåíà. Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿò íà ñúâåòñêàòà âîåííà
äåëåãàöèÿ, âñè÷êè äðóãè îïåðàöèè â Ñðåäèçåìíî ìîðå, êàòî Ðèì, Ðîäîñ è äð. ñà äèâåðñèè, êîèòî àêî èçîáùî áúäàò
ïðîâåäåíè òðÿáâà äà ñå ïëàíèðàò êàòî ïîìîù çà "Îâåðëîðä" è ñúñ ñèãóðíîñò íå çà äà ÿ çàìåñòÿò.
Ïî òîçè íà÷èí äèñêóñèÿòà ñòèãà è äî âúïðîñúò çà äàòàòà íà ïðîâåæäàíå íà îïåðàöèÿòà. Àêî ïðåäè Ñòàëèí å áèë
ñúãëàñåí íà èçâåñòíî îòëàãàíå, ñëåä èçÿâëåíèÿòà íà Ðóçâåëò, òîé âå÷å íàñòîÿâà êîìàíäâàíèÿòà íà çàïàäíèòå ñèëè çà ñå
ïðèäúðæàò êúì ïðåäâàðèòåëíèòå óãîâîðêè. Íà 29 íîåìâðè Ðóçâåëò âå÷å èçãëåæäà ðåøåí äà ïîäêðåïè èçöÿëî ïðîâåæäàíåòî
íà äåñàíòà â Íîðìàíäèÿ ïðåç ìàé 1944, êàòî çà ïðîêàðâàíå íà òîâà ðåøåíèÿ íà êîíôåðåíöèÿòà ðàç÷èòà íà ïîäêðåïàòà íà
ñúâåòñêèòå ïðåäñòàâèòåëè. Ñúùèÿò äåí òîé èçïðàùà íà Äæúñòèñ Áúðíñ (äèðåêòîð íà Ñëóæáàòà çà âîåííà ìîáèëèçàöèÿ)
íàðåæäàíå äà îòìåíè ïðåäëîæåíàòà ïðîãðàìà, çà óâåëè÷åíèå íà ñòðîèòåëñòâîòî íà äåñàíòíè ñúäîâå ñ îãëåä íà ïëàíîâåòå äà
áúäàò îñâîáîäåíè òàêèâà ñúäîâå îò äðóãè îïåðàöèè. Îò ñâîÿ ñòðàíà Ñòàëèí ïðåäñòàâÿ ïîçèöèÿòà ñè ñúùèÿ ñëåäîáåä â
óëòèìàòèâåí âèä è èçèñêâà äà áúäå íàçíà÷åí êîìàíäâàù íà "Îâåðëîðä". Ñòàëèí îáåùàâà, ÷å åäíîâðåìåííî ñ ïðîâåæäàíåòî íà
äåñàíòà è îòêðèâàíåòî íà âòîðè ôðîíò, ×åðâåíàòà àðìèÿ ùå çàïî÷íå íàñòúïëåíèå îò Èçòîê.
 9

Ïî âðåìå íà òàçè ñðåùà ×úð÷èë ïëàìåííî çàùèòàâà áðèòàíñêàòà ñðåäèçåìíîìîðñêà ïðîãðàìà. Òîé íàïðàçíî ñå îïèòâà
äà ðàçóáåäè Ñòàëèí çà îïåðàöèÿòà â Þæíà Ôðàíöèÿ, çà êîÿòî êàêòî ïîñî÷âà íå å èçãîòâåí äîðè è ãðóá ïëàí. ×úð÷èë
ïðåäóïðåæäàâà, ñúùî êàêòî ãåí. Áðóê, ÷å àêî àòàêàòà å ïðàêàëåíî ñëàáà èëè ïðåêàëåíî ðàíî òÿ ùå ñå ïðåâúðíå â
êàòàñòðîôà. Àêî îò äðóãà ñòðàíà â Ñðåäèçåìíî ìîðå áúäàò îñòàâåíè äåñàíòíè ñúäîâå çà äâå äèâèçèè, òî òå áèõà ìîãëè
ïðåêðàñíî äà ñå îïîëçîòâîðÿò ïúðâî çà ïðåâçåìàíåòî íà Ðèì, ïîñëå çà çàâëàäÿâàíåòî èì íà îñòðîâ Ðîäîñ è íàêðàÿ çà äåñàíò
â Þæíà Ôðàíöèÿ. Òîçè ïëàí áè èçèñêâàë îòëàãàíå íà "Îâåðëîðä" îò 6 äî 8 ñåäìèöè èëè ¦ è òóê ×úð÷èë çà ïúðâè ïúò â
Òåõåðàí ïðåäëàãà àëòåðíàòèâàòà ¦ äà ñå ïðåäèñëîöèðàò íàïàäàòåëíè ñúäîâå îò Èíäèÿ (êîèòî ñà áèëè ðàçïîëîæåíè òàì çà
åâåíòóàëíàòà áúäåùà îôàíçèâà â Áèðìà). ×úð÷èë çàêëþ÷àâà, ÷å àêî ìèíèìàëíîòî êîëè÷åñòâî íåîáõîäèìè äåñàíòíè ñúäîâå çà
îñòðîâ Ðîäîñ íå ìîæå äà ñå íàìåðè, òî å íåïðàêòè÷íî äà ñå ñìÿòà, ÷å ìíîãî ïî-ãîëåìèÿ áðîé ñúäîâå íóæíè çà Þæíà Ôðàíöèÿ
èëè êîÿòî è äà å äðóãà îïåðàöèÿ â ïîäêðåïà íà "Îâåðëîðä" áè áèë íàìåðåí. Áðèòàíñêèÿ ïðåìèåð íàïîìíÿ íà Ñòàëèí, ÷å
"Îâåðëîðä" íå áè ìîãúë èçîáùî äà ñå ïðîâåäå áåç äîáðè î÷àêâàíèÿ çà óñïåõ, áàçèðàíè íà ñúñòîÿíèåòî íà ïðîòèâíèêîâàòà
ñèëà. Íà òîâà èçêàçâàíå Ñòàëèí ðåàãèðà ñ âúïðîñ äàëè "Îâåðëîðä" ùå áúäå îòëîæåí àêî íà äàòàòà íà äåñàíòà âúâ
Ôðàíöèÿ è Áåíåëþêñà âìåñòî 12 ãåðìàíñêè äèâèçèè èìà 13. ×úð÷èë îòãîâàðÿ ñ "íå".
Ñòàëèí íå ñè ïðàâè òðóäà äà îòãîâàðÿ íà àðãóìåíòèòå íà ×úð÷èë. Òîé îòíîâî è îòíîâî ïîâòàðÿ èñêàíåòî ñè çà
"Îâåðëîðä" ïðåç Ìàé è îïåðàöèÿ â Þæíà Ôðàíöèÿ äâà èëè òðè ìåñåöà ïðåäè òàçè â Íîðìàíäèÿ, à àêî òîâà íå å âúçìîæíî, òî
îïåðàöèÿòà â Þæíà Ôðàíöèÿ áè ñëåäâàëî äà ñå ïðîâåäå åäíîâðåìåííî ñ "Îâåðëîðä" èëè ìàëêî ñëåä íåãî. Ðóçâåëò íàé-íàêðàÿ
ñå íàìåñâà è ïðåäëàãà äàòà çà "Îâåðëîðä" íå ïî-êúñíî îò 15 èëè 20 Ìàé, ïî âúçìîæíîñò. Ñòàëèí ñå ñúãëàñÿâà ñ òîâà, íî
×úð÷èë îòêëîíÿâà ïðåäëîæåíèåòî.  êðàÿ íà êðàèùàòà òðèìàòà ðúêîâîäèòåëè ñå ñúãëàñÿâàò äà îñòàâÿò ïðîáëåìà íà
âîåííèòå ïðåäñòàâèòåëè, êîèòî òðÿáâà äà ñå ñïîðàçóìåÿò äî ñëåäîáåäà íà ñëåäâàùèÿ äåí.
Âúïðåêè ëèïñàòà íà åäèíîäóøèå äî ìîìåíòà, íà÷åíêè íà áúäåù êîìïðîìèñ çàïî÷âàò äà ñå ïîÿâÿâàò.  êðàÿ íà
ñðåùàòà òîçè äåí è Ñòàëèí, è Ðóçâåëò ïðåñòàâàò äà íàñòîÿâàò çà 1 ìàé êàòî ðåàëíà äàòà çà äåñàíòà. Ïðåäè îáÿä íà
ñëåäâàùèÿ äåí (30 íîåìâðè) ×úð÷èë âå÷å å ðåøèë äà ñå ñúãëàñè íà äàòà ïðåç Ìàé è áðèòàíñêèòå âîåííè ðúêîâîäèòåëè íà
ñðåùàòà ñ àìåðèêàíñêèòå ñè êîëåãè ñúùàòà ñóòðèí èäâàò ñ êîíêðåòíè ïðåäëîæåíèÿ, áàçèðàíè íà òàçè ïðîìÿíà â ïîçèöèèòå
íà ×úð÷èë. Ðåøåíî å ãåíåðàë Àéçåíõàóåð äà çàäúðæè 68 äåñàíòíè ñúäà ïðèãîòâåíè çà "Îâåðëîðä" â Ñðåäèçåìíî ìîðå äî
15 ÿíóàðè ñ öåë äà ñå ïðåâçåìå Ðèì. Ïî áðèòàíñêè èç÷èñëåíèÿ òîâà îçíà÷àâà ÷èñòî òåõíè÷åñêè, ÷å âòîðèÿ ôðîíò íà ìîæå
äà áúäå îòêðèò ïî-ðàíî îò Þíè 1944ã., íî áðèòàíñêèòå âîåííè ïðåäïî÷èòàò äà äåôèíèðàò òîçè ñðîê êàòî "Ìàé" ñ îãëåä äà
çàäîâîëÿò Ñòàëèí. Òå ñúùî òàêà ñå ñúãëàñÿâàò äà ïîäêðåïÿò îïåðàöèÿòà â Þæíà Ôðàíöèÿ, è íàé-âàæíîòî, ñúãëàñÿâàò
ñå, ÷å íèòî åäèí îò ìîðñêèòå ñúäîâå îïðåäåëåíè çà ó÷àñòèå â íàõëóâàíåòî â Íîðìàíäèÿ íÿìà äà áúäå çàäúðæàí â Ñðåäèçåìíî
ìîðå çà äåñàíò íà î. Ðîäîñ. Êëþ÷úò êúì òàçè ïîñëåäíà îòñòúïêà ñå êðèå â îêîí÷àòåëíèå èì ïðåäëîæåíèÿ:  ðåçóëòàò íà
çàÿâåíîòî âêëþ÷âàíå íà Ñúâåòñêèÿ ñúþç âúâ âîéíàòà ñðåùó ßïîíèÿ, ðîëÿòà íà Êèòàé â àíòèõèòëåðèñòêàòà êîàëèöèÿ
çíà÷èòåëíî ñå íàìàëÿâà, êîåòî âîäè äî îòñëàáâàíå íà íóæäàòà îò îôàíçèâà â Áèðìà. Ñåãà áðèòàíöèòå, êîèòî îò ñàìîòî
íà÷àëî ñà èçðàçÿâàëè ðåçåðâèòå ñè çà øèðîêîìàùàáíà îôàíçèâà â Áèðìà, ñå íàäÿâàò äà óáåäÿò àìåðèêàíöèòå äà ñå
îòêàæàò îò "Áóêàíèúð" è äà èçïðàòÿò êîðàáèòå, ãîòâåíè çà Áèðìà â Ñðåäèçåìíî ìîðå. Áðèòàíöèòå ñè ïðàâÿò ñìåòêàòà,
÷å ïðè ñúãëàñèå íà àìåðèêàíöèòå ùå èìà äîñòàòú÷íî ñúäîâå è çà Þæíà Ôðàíöèÿ, è çà î. Ðîäîñ. Àêî ïúê àìåðèêàíñêèòå
ðúêîâîäèòåëè íå ñå ñúãëàñÿò, òî òå ùå íîñÿò îòãîâîðíîñòòà äà íàìåðÿò íåîáõîäèìèòå ñúäîâå.
Ìåæäóâðåìåííî àìåðèêàíñêèòå âîåííè èçãîòâÿò ñîáñòâåí ïëàí. Ñïîðåä íåãî äåñàíòíèòå êîðàáè íàìèðàùè ñå â
Ñðåäèçåìíî ìîðå ìîãàò ñïîêîéíî äà îñòàíàò òàì äî ñðåäàòà íà ßíóàðè áåç äà ñå ïðîïóñêà âúçìîæíîñòòà çà ïðîâåæäàíå íà
 10

"Îâåðëîðä" ïðåç Ìàé. Ñëåä òÿõíîòî èçòåãëÿíå, îñòàâàùèòå ñúäîâå òðÿáâà äà ñòèãíàò çà äåñàíòà íà äâå äèâèçèè â Þæíà
Ôðàíöèÿ (êîéòî ïîëó÷àâà èìåòî "Àíâèë"). Ïî òàêòè÷åñêè è ñòðàòåãè÷åñêè ïðè÷èíè òàçè îïåðàöèÿ òðÿáâà äà ñå ïðîâåäå
íå ïî-ðàíî îò 3 èëè 4 ñåäìèöè ïðåäè "Îâåðëîðä", çà ðàçëèêà îò ïðåäëîæåíîòî îò Ñòàëèí. Ïî-êúñíàòà äàòà çà ïðîâåæäàíå íà
"Àíâèë" íå áè îñòàâèëà âðåìå çà îñòðîâ Ðîäîñ ¦ ñ åäíà äóìà Ðîäîñ îêîí÷àòåëíî îòïàäà.
Ðàçëè÷èÿòà â ïîçèöèèòå íà çàïàäíèòå âîåííè îòíîâî äîâåæäà âúïðîñà äî çàäúíåíà óëèöà. Âúïðåêè òîâà, ñúùèÿ
ñëåäîáåä òðÿáâà äà áúäå äàäåí îòãîâîð íà ðóñíàöèòå. Ïîðàäè òîâà âîåííèòå ðúêîâîäèòåëè ñå óãîâàðÿò äà êàæàò íà
ñúâåòñêèòå ïðåäñòàâèòåëè, ÷å "Îâåðëîðä" ùå áúäå ïðîâåäåíà ïðåç Ìàé âúâ âðúçêà ñ ïîääúðæàùà îïåðàöèÿ ñðåùó Þæíà
Ôðàíöèÿ, ÷èèòî ìàùàáè ùå áúäàò îïðåäåëåíè îò íàëè÷íèòå äåñàíòíè ñúäîâå, êàòî äàòèòå çà ïðîâåæäàíåòî íà äâåòå
îïåðàöèè ñà ãðóáî åäíè è ñúùè. Íàïðåäâàíåòî â Èòàëèÿ ùå ïðîäúëæè äî ëèíèÿòà Ïèçà-Ðèìèíè, à 68 äåñàíòíè êîðàáà
èçèñêâàíè îò ãåíåðàë Àéçåíõàóåð ùå îñòàíàò â Ñðåäèçåìíî ìîðå äî 15 ßíóàðè. Ñúäáàòà íà îôàíçèâàòà â Áèðìà
("Áóêàíèúð") è "åãåéñêèòå" îïåðàöèè ùå áúäå îêîí÷àòåëíî ðåøåíà íà çàïàäíèòå ñúþçíèöè íà Âòîðàòà ñðåùà â Êàéðî,
çàïëàíóâàíà ñëåä êðàÿ íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ. Ñ òåçè ðåøåíèÿ, êîèòî áèâàò ðàòèôèöèðàíè íà îáùàòà ñðåùà íà
òðèòå ñòðàíè ñúùèÿ ñëåäîáåä íà ïðàêòèêà çàïàäíèòå ñúþçíèöè ñå àíãàæèðàò îêîí÷àòåëíî ñ îòêðèâàíåòî íà âòîðèÿ ôðîíò
ïðåç ëÿòîòî íà 1944ã. è ñ îïåðàöèÿòà â Þæíà Ôðàíöèÿ.
Êàêâèòî è äà ñà âçåòèòå ðåøåíèÿ â Òåõåðàí, òå íå îçíà÷àâàò ïîðàæåíèå çà áðèòàíñêàòà ñðåäèçåìíîìîðñêà
ïðîãðàìà. ßäðîòî íà òàçè ïðîãðàìà ¦ çàâçåìàíåòî íà Ðèì è íàïðåäâàíåòî äî îòáðàíèìà ëèíèÿ îòâúä èòàëèàíñêàòà ñòîëèöà ¦ å
ïðèåòî, âúïðåêè ÷å èìåííî òî å ïúðâèÿ îáåêò íà êðèòèêà îò ñòðàíà íà Ñòàëèí ïðè îòêðèâàíå íà êîíôåðåíöèÿòà. Óìåðåíèòå
ïðåäëîæåíèÿ çà Áàëêàíèòå ñà ïðèåòè. Ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà àìåðèêàíöèòå ñå êîíöåíòðèðà îñíîâíî âúðõó "Åãåéñêèòå"
îïåðàöèè, çà êîèòî àìåðèêàíñêèÿò êîìàíäâàù ôëîòà àäìèðàë Êèíã å çàÿâèë, ÷å íÿìà äà îòïóñíå àìåðèêàíñêè äåñàíòíè
ñúäîâå. Âúïðåêè òîâà, âúçìîæíîñòèòå çà ïî-íàòàòúøíà àòàêà íà î. Ðîäîñ ñå óâåëè÷ààâàò, áëàãîäàðåíèå íà äèñëîöèðàíåòî
íà äåñàíòíè ñúäîâå çà "Àíâèë" íà î. Êîðñèêà. Íåùî ïîâå÷å, Ñòàëèí å ïîäêðåïèë áðèòàíñêîòî âèæäàíå, âêëþ÷åíî âúâ
ôîðìàëíèòå ðåøåíèÿ íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ, ÷å Òóðöèÿ ïî âúçìîæíîñò òðÿáâà äà ñå âêëþ÷è â àíòèõèòëåðèñòêàòà
êîàëèöèÿ äî êðàÿ íà 1943ã. Ìíåíèåòî íà ñàìèòå òóðöè ïî âúïðîñà ùå áúäå äèñêóòèðàíî îòíîâî íà ïðåãîâîðèòå â Êàéðî. Êàòî
öÿëî áðèòàíöèòå íå îñòàâÿò íèêàêâî ñúìíåíèå â àìåðèêàíñêèòå ðúêîâîäèòåëè, ÷å è ñàìè ùå ïðåñëåäâàò ïëàíîâåòå ñè â
Åãåéñêî ìîðå (ñâúðçàíè ñ Ãúðöèÿ è Òóðöèÿ) è ÷å âúâ âðúçêà ñ òâúðäàòà óãîâîðêà ñúñ Ñòàëèí çà ó÷àñòèå íà ÑÑÑÐ
ñðåùó ßïîíèÿ, íàøåñòâèåòî â Áèðìà ñòàâà áåçïðåäìåòíî.
Ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ íà 1 äåêåìâðè 1943ã. ïðåäñòàâèòåëèòå íà ÑÀÙ è
Âåëèêîáðèòàíèÿ ïðîâåæäàò îùå åäíà ñðåùà â Êàéðî. Íà íåÿ îñíîâíàòà òåìà íà äèñêóñèÿòà å îò êúäå äà áúäàò íàìåðåíè
äåñàíòíè ñúäîâå çà ñëåäíèòå îïåðàöèè: (1) Äåñàíò â Íîðìàíäèÿ â êúñíèÿ Ìàé èëè ðàííèÿ Þíè; (2) åäíîâðåìåííà îïåðàöèÿ â
Þæíà Ôðàíöèÿ; (3) Áðèòàíñêà àòàêà íà î. Ðîäîñ, êîëêîòî å âúçìîæíî ïî-ñêîðî ñëåä çàïëàíóâàíèÿ äåñàíò þæíî îò Ðèì; (4)
Íàøåñòâèåòî â Áèðìà ("Áóêàíèúð") çàïëàíóâàíî çà Ìàðò 1944ã. Î÷åâèäíàòà íåâúçìîæíîñò çà èçâúðøâàíå è íà 4 òå â
ïúðâîíà÷àëíî çàïëàíóâàíèòå ìàùàáè êàðà çàïàäíèòå ðúêîâîäèòåëè äà èçáèðàò ìåæäó òÿõ. Òúé êàòî çà ïúðâèòå äâå âå÷å
ñúùåñòâóâà òâúðäà óãîâîðêà ñúñ Ñúâåòñêèÿ Ñúþç, òî îñòàâà äà áúäàò ïîæåðòâàíè äðóãèòå äâå. Ïîä áðèòàíñêè íàòèñê
(áðèòàíñêèÿ Ãåíåðàëåí ùàá îùå íå ñå å îòêàçàë îò ïëàíîâåòå ñè çà î. Ðîäîñ) îñíîâíàòà æåðòâà å äåñàíòà â Áèðìà, êîéòî â
êðàÿ íà êðàèùàòà å îòìåíåí, à ìîðñêèòå ñúäîâå ó÷àñòâàùè â íåãî ñà èçïðàòåíè â Åâðîïà.
Ñ òîâà íà ïðàêòèêà å ðåøåí îêîí÷àòåëíî âúïðîñà çà ãëîáàëíàòà ñòðàòåãèÿ íà ñúþçíèöèòå. Äèñêóñèèòå è
ðåøåíèÿòà îò Òåõåðàí ñòàâàò îïðåäåëÿùè çà ïî-íàòàòúøíèÿ õîä íà âîéíàòà. Íà êîíôåðåíöèÿòà â Òåõåðàí (íîñåùà ìåæäó
 11

äðóãîòî êîäîâîòî íàçâàíèå "Åâðèêà") âúïðîñúò çà âòîðèÿ ôðîíò ïðèäîáèâà èçêëþ÷èòåëíî çíà÷åíèå è ñå ïðåâðúùà â îáåêò
íà íàé-ñåðèîçíè ðàçèñêâàíèÿ.
 Ñúâåòñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ ñúùåñòâóâà ìíåíèåòî, ÷å íåîïðåäåëåíàòà ïîçèöèÿ íà Ðóçâåëò â íà÷àëîòî íà
êîíôåðåíöèÿòà å â ñëåäñòâèå íà íåãîâàòà äåçèíôîðìèðàíîñò îò ñúîáùåíèÿ ïîëó÷åíè îò ïîñîëñòâîòî è âîåííàòà ìèñèÿ íà ÑÀÙ
â Ìîñêâà. Ñïîðåä òåçè ñúîáùåíèÿ Ñúâåòñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïðîÿâÿâà ïî-ãîëÿì èíòåðåñ êúì ðàçøèðÿâàíåòî íà âîåííèòå
äåéñòâèÿ â áàñåéíà íà Ñðåäèçåìíî ìîðå, îòêîëêîòî êúì äåñàíòíà îïåðàöèÿ âúâ Ôðàíöèÿ. Òîçè ìîòèâ â ïîâåäåíèåòî íà
ïðåçèäåíòà â íà÷àëîòî íà êîíôåðåíöèÿòà âåðîÿòíî ñå äîïúëâà îò æåëàíèåòî ìó äà ïîëó÷è îò ãëàâàòà íà ñúâåòñêîòî
ïðàâèòåëñòâî ñúãëàñèå çà ó÷àñòèåòî íà ÑÑÑÐ âúâ âîéíàòà ñðåùó ßïîíèÿ â êà÷åñòâîòî íà ïðåäâàðèòåëíî óñëîâèå çà
áåçóñëîâíà ïîääðúæêà îò íåãîâà ñòðàíà çà îïåðàöèÿ "Îâåðëîðä". Îñíîâàíèÿ çà ïîäîáíî òâúðäåíèå äàâà ôàêòà, ÷å
îêîí÷àòåëíîòî ñúãëàñóâàíå íà àìåðèêàíñêîòî è àíãëèéñêîòî ñòàíîâèùå ïî îòíîøåíèå íà "Îâåðëîðä" ñòàâà íà çàñåäàíèåòî íà
ÎÊÍÙ (Îáåäèíåí êîìèòåò íà íà÷àëíèê-ùàáîâåòå) íà 30 Íîåìâðè ò.å. åäèí äåí ñëåä êàòî Éîñèô Ñòàëèí äàâà ïðèíöèïíîòî ñè
ñúãëàñèå çà ó÷àñòèåòî íà ÑÑÑÐ âúâ âîéíàòà ñðåùó ßïîíèÿ. Íå ñëó÷àéíî ×úð÷èë õàðàêòåðèçèðà äåêëàðàöèÿòà íà
ñúâåòñêèÿ ðúêîâîäèòåë êàòî íàé-âàæíîòî çàÿâëåíèå ïðàâåíî íà êîíôåðåíöèÿòà.
 õîäà íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ ñúâåòñêàòà äåëåãàöèÿ â ðàìêèòå íà ðàçèñêâàíèÿòà ïî âòîðèÿ ôðîíò
íàñòîÿâà çà òðè îñíîâíè íåùà: (1) Äàòàòà íà îïåðàöèÿ "Îâåðëîðä" äà íå áúäå îòëàãàíà è Ìàé 1944ã. äà áúäå ïîñëåäíèÿ
ñðîê çà ïðîâåæäàíåòî é; (2) "Îâåðëîðä" äà áúäå ïîäêðåïåíà ñ äåñàíò â Þæíà Ôðàíöèÿ; (3) Äà ñå èçáúðçà ñ íàçíà÷àâàíåòî
íà ãëàâíîêîìàíäâàù îïåðàöèÿ "Îâåðëîðä". Íà 30 Íîåìâðè è 1 Äåêåìâðè ñúâåòñêèòå ïðåäëîæåíèÿ íàìèðàò ïîçèòèâíî ðåøåíèå è
ñà îòðàçåíè â ò.4 îò âîåííèòå ðåøåíèÿ íà êîíôåðåíöèÿòà.
Îò òåêñòà íà âîåííèòå ðåøåíèÿ ñòàâà âñíî ÷å îñâåí îïåðàöèÿ "Îâåðëîðä" çàïàäíèòå ñúþçíèöè ñå çàäúëæàâàò äà
îñúùåñâÿò è äåñàíò â Þæíà Ôðàíöèÿ. Çàèíòåðåñîâàíîñòòà íà Ñúâåòñêèÿ ðúêîâîäèòåë îò îïåðàöèÿ â Þæíà Ôðàíöèÿ ñå
îêàçâà íåî÷àêâàíà çà ïðåäñòàâèòåëèòå íà çàïàäíèòå äåëåãàöèè, êîèòî íå íîñÿò â Òåõåðàí äàæå äîêëàä ïî òîçè âúïðîñ. Ïî
êúñíî ñå ðàçáèðà, ÷å îïåðàöèÿ "Àíâèë" å íåöåëåñúîáðàçíà îò âîåííà ãëåäíà òî÷êà, ïîíåæå åäíîâðåìåííîòî é îñúùåñòâÿâàíå
ñ "Îâåðëîðä" íåäîïóñòèìî îòâëè÷à ñèëè è ñðåäñòâà îò ïî-âàæíàòà îïåðàöèÿ è óâåëè÷àâà ðèñêîâåòå é. Ïðè ïîäãîòîâêàòà è
ïëàíèðàíåòî íà äåñàíòà â Ëàìàíøà îïåðàöèÿòà â Þæíà Ôðàíöèÿ å èçêëþ÷åíà îò îáùèÿ îïåðàòèâåí ïëàí íà âîåííèòå äåéñòâèÿ
çà Þíè-Þëè 1944ã. Òÿ å îñúùåñòâåíà åäâà íà 15 Àâãóñò 1944ã. è íå îñèãóðÿâà çàìèñëåíèòå ñòðàòåãè÷åñêè
ïðåäèìñòâà.
Èñêàíåòî çà îñúùåñòâÿâàíå íà îïåðàöèÿ "Àíâèë" äàâà îñíîâàíèå äà ñå äîïóñíå, ÷å Ñòàëèí ñå å ðúêîâîäèë îò
ìîòèâè, èçëèçàùè èçâúí ðàìêèòå íà ÷èñòî âîåííèòå ñúîáðàæåíèÿ. Âúçìèæíî å â òîçè ñëó÷àé äà å íàääåëÿëî ðàçáèðàíåòî,
÷å èçïúëíåíèåòî íà òàêúâ âîåíåí àíãàæèìåíò ùå àíãàæèðà è ïîñëåäíèòå àíãëî-àìåðèêàíñêè ñòðàòåãè÷åñêè ðåçåðâè â
ðàéîíà íà Ñðåäèçåìíîìîðèåòî, îáñòîÿòåëñòâî, êîåòî ùå ëèïè ïðèâúðæåíèöèòå íà "áàëêàíñêèòå" ïëàíîâå îò âîåííè åôåêòèâè
çà èçâúðøâàíå íà îïåðàöèè â Þãîèçòî÷íà Åâðîïà. Òîçè ÷èñòî ãåîïîëèòè÷åñêè ñìèñúë âëîæåí â æåëàíèåòî çà
îñúùåñòâÿâàíå íà äåñàíò â Þæíà Ôðàíöèÿ ïðåäâèæäà íåóòðàëèçèðàíå íà ÷óæäî âîåííîïîëèòè÷åñêî óòâúðæäàâàíå â ðàéîí,
ñ÷èòàí çà òðàäèöèîííà ñúâåòñêà ñôåðà íà âëèÿíèå.
Èçäèãàéêè êàòî îñíîâå ïðèíöèïà çà ñúêðàùàâàíå íà ñðîêîâåòå íà âîéíàòà, Ñúâåòñêàòà ñòðàíà çàåìà ïîçèöèÿ è ïî
îòíîøåíèå íà ïîâäèãíàòèÿ îò àíãëèéñêàòà äåëåãàöèÿ âúïðîñ çà ó÷àñòèå íà Òóðöèÿ âúâ âîéíàòà. Çà ðàçëèêà îò
Ìîñêîâñêàòà êîíôåðåíöèÿ, â Òåõåðàí òàçè òåìà å ïðåäëîæåíà çà ðàçèñêâàíå îò àíãëè÷àíèòå.
 12

Ñ îãëåä áëàãîïðèÿòíîòî ðåøàâàíå îò êîíôåðåíöèÿòà íà ãëàâíèÿ çà ÑÑÑÐ âúïðîñ ¦ ïðîâåæäàíåòî íà îïåðàöèÿ

"Îâåðëîðä" ïðåç Ìàé 1944ã. è ïîäïîìàãàíåòî é ñ äåñàíò â Þæíà Ôðàíöèÿ, Ñúâåòñêàòà äåëåãàöèÿ ñå ñúãëàñÿâà âúâ
âîåííèòå ðåøåíèÿ íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ äà ñå âêëþ÷è äîãîâîðåíîñò, ÷å å æåëàòåëíî îò âîåííà ãëåäíà òî÷êà
Òóðöèÿ äà âëåçå âúâ âîéíàòà äî êðàÿ íà 1943ã. Íà êîíôåðåíöèÿòà å ïîñòèãíàòî ñïîðàçóìåíèå äà ñå èçïðàòè îò èìåòî íà
ïðàâèòåëñòâàòà íà òðèòå äúðæàâè ïîêàíà äî ïðåçèäåíòà íà Òóðöèÿ Èíüîíþ çà ðàçãîâîðè ñ Ðóçâåëò è ×úð÷èë. Ñðåùàòà
â Êàéðî ñå ïðîâåæäà îò 4 äî 7 Äåêåìâðè 1943ã. íî íå äàâà ïðîäóêòèâíè ðåçóëòàòè.
Íà Òåõåðàíñêàòà êîíôåðåíöèÿ âúïðîñúò çà âòîðèÿ ôðîíò íàìèðà ñâîåòî îêîí÷àòåëíî ðåøåíèå. Ôàêòè÷åñêè òîâà
îçíà÷àâà, ÷å çà ïðúâè ïúò â èñòîðèÿòà íà àíòèõèòëåðèñòêàòà êîàëèöèÿ å ñúãëàñóâàíà ãëîáàëíàòà ñòðàòåãèÿ ïðîòèâ
îáùèÿ ïðîòèâíèê. Ïðèåòèòå ðåøåíèÿ çà ñúâìåñòåí îêîí÷àòåëåí óäàð íàä Ãåðìàíèÿ ñúîòâåòñòâàò íà èíòåðåñèòå íà
ñúþçíèöèòå êàòî öÿëî è ïðåäñòàâëÿâàò ïîáåäà íà ñúâåòñêî-àìåðèêàíñêèÿò ïîäõîä çà âîäåíå íà âîéíà ñðåùó Ããåðìàíèÿ íà
äâà åôåêòèâíè åâðîïåéñêè ôðîíòà.
 13

Áèáëèîãðàôèÿ

1. Áåðåæêîâ Â.Ì., Ñòðàíèöè îò äèïëîìàòè÷åñêàòà èñòîðèÿ, Ïàðòèçäàò, Ñîôèÿ 1984ã.

2. Áåðåæêîâ Â.Ì,. Òåõåðàí, ßëòà, Ïîòñäàì, Ïàðòèçäàò, Ñîôèÿ 1982ã.
3. Àìáðîóç Ñòèâúí È., Ñòðåìåæ êúì ãëîáàëèçúì: Àìåðèêàíñêàòà âúíøíà ïîëèòèêà îò 1938ã äî íà÷àëîòî íà 90 òå ãîäèíè,
Ïåòúð Áåðîí, Ñîôèÿ 1995ã.
4. Ìèòåâ, Éîðäàí è Ôèëèï Óçóíîâ, Ïîëèòè÷åñêà èñòîðèÿ íà Çàïàäíà Åâðîïà è ÑÀÙ (1918ã.-1945ã.), Àáàãàð, Âåëèêî
Òúðíîâî 1994.