Реферат По Политическа История на Балканските страни

Доц. Дамянов

На тема:

“Източния въпрос през третата четвърт на XIX век”

Изготвила:

Вероника Александрова
Факултет по Международна икономика и политика
Специалност: Международни Отношения – III курс
Факултетен # 986105
 Èçòî÷íèÿò âúïðîñ ñå ïîÿâàâà çà ïúðâè ïúò â äèïëîìàòè÷åñêàòà ëåêñèêà ïî âðåìå íà
Âåðîíñêèÿ êîíãðåñ íà Ñâåùåííèÿ Ñúþç ïðåç 1821ã. âúâ âðúçêà ñúñ ãðúöêîòî âúñòàíèå. Òîé
îáîçíà÷àâà ñúâêóïíîñòòà îò ïðîáëåìè ñâúðçàíè ñ ãîñïîäñòâîòî íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ âúðõó
òåðèòîðèèòå â Áëèçêèÿ Èçòîê, Ñåâåðíà Àôðèêà è Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ. Òåðìèíúò èìà è
ðåòðîñïåêòèâíî çíà÷åíèå â ñìèñúë, ÷å îáîçíà÷àâà è ñúáèòèÿ ïðåäè 1821ã. Ïîðàäè òîâà áè
ìîãëî äà ñå ïðèåìå,÷å Èçòî÷íèÿò âúïðîñ âúçíèêâà îùå ïðè çàâëàäÿâàíåòî íà Áàëêàíñêèÿ
ïîëóîñòðîâ è Ìàëà Àçèÿ îò îñìàíñêèòå òóðöè. òîçè ïåðèîä îñìàíñêîòî îáùåñòâåíî-ïîëèòè÷åñêî
óñòðîéñòâî (äåñïîòèÿ îò èçòî÷íî-àçèàòñêè òèï) âëèçà â îñòúð êîíôëèêò ñ òåçè íà
åâðîïåéñêèòå äúðæàâè.  ïî-íîâî âðåìå Èçòî÷íèÿò âúïðîñ ñå çàêëþ÷àâà â áîðáàòà íà
âåëèêèòå ñèëè çà òóðñêîòî íàñëåäñòâî â ïåðèîäà íà ðàçëîæåíèå íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, êîãàòî
ñå ïîÿâÿâàò è íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ íà áàëêàíñêèòå íàðîäè. Ïî òîâà âðåìå òîé
ñå î÷åðòàâà êàòî ìîæå áè íàé-âàæíèÿò ìåæäóíàðîäåí ïðîáëåì òúé êàòî â íåãî ñå ñáëúñêâàò
èíòåðåñèòå íà âñè÷êè âåëèêè ñèëè.  íåãî ñå î÷åðòàâàò íÿêîëêî êîìïîíåíòà íàé-âàæíèòå òðè
îò êîèòî ñà: óïàäúêúò íà Òóðöèÿ è ïîÿâàòà íà íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ íà
ïîðîáåíèòå îò íåÿ íàðîäè; îòíîøåíèåòî íà âåëèêèòå ñèëè êúì íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå
äâèæåíèÿ; ïðîòèâîðå÷èÿòà ìåæäó ñàìèòå âåëèêè ñèëè çà íàñëåäñòâîòî íà “áîëíèÿ ÷îâåê êðàé
Áîñôîðà”. Íàé-àêòèâíàòà ñèëà çà ðåøàâàíå íà Èçòî÷íèÿ âúïðîñ å Ðóñèÿ, êîÿòî âîäè äåñåò
âîéíè. Òîâà å ïðåäèçâèêàíî îò ñòðàòåãè÷åñêàòà íóæäà íà òàçè âåëèêà ñèëà îò èçëàç íà òîïëî
ìîðå, îáóñëàâåíà îò íóæäèòå íà ìîðñêàòà é òúðãîâèÿ è ðàçâèòèåòî íà þæíèòå é îáëàñòè.
Ìåæäóâðåìåííî ñå ïîÿâÿâà òåíäåíöèÿ çà êîàëèðàíå íà çàïàäíèòå äúðæàâè ïðîòèâ Ðóñèÿ ñ öåë
íåéíîòî ñïèðàíå, êîÿòî äîñòèãà êóëìèíàöèÿòà ñè ïî âðåìå íà Êðèìñêàòà âîéíà îò 1853-1856ã.
Ïðîòèâîðå÷èÿòà ìåæäó çàïàäíèòå ñèëè ñè îñòàâàò, íî òå ïîäêðåïÿò öåëîñòòà íà Îñìàíñêàòà
èìïåðèÿ ñðåùó ðóñêàòà åêñïàíçèÿ. Êàòî ïîñëåäèöà îò òîâà ñëåäâà è ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà
òåçè âåëèêè ñèëè è íà íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ íà áàëêàíñêèòå íàðîäè. Â
ñðåäàòà íà 70òå ãîäèíè òåçè äâèæåíèÿ íàâëèçàò â ðåøèòåëåí åòàï è Èçòî÷íèÿ âúïðîñ îòíîâî
çàñòàâà íà äíåâåí ðåä ïðåä åâðîïåéñêèòå ïðàâèòåëñòâà. Òå ñå ñòðåìÿò äà óêðåïÿò
ñòîïàíñêîòî è ïîëèòè÷åñêî âëèÿíèå íà ñâîéòå äúðæàâè â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Âúçíèêíàëèòå â
Òóðöèÿ ïðåç 1875-1876ã. âúòðåøíîïîëèòè÷åñêè òðóäíîñòè ïðåäèçâèêâàò ìåæäóíàðîäíè
óñëîæíåíèÿ, êîèòî ïðåðàñòâàò â îñòúð êîíôëèêò, èçâåñòåí ïîä èìåòî “Èçòî÷íà êðèçà”.
Âúòðåøíàòà ïåðèîäèçàöèÿ íà Èçòî÷íèÿ âúïðîñ ïðåç ÕIÕâ. îáõâàùà òðè ïåðèîäà: âðåìåòî îò
Îäðèíñêèÿ ìèðåí äîãîâîð îò 1829ã. äî 1841ã., êîãàòî â ðåçóëòàò íà Âòîðàòà òóðñêî-
åãèïåòñêà êðèçà Âèñîêàòà ïîðòà îêîí÷àòåëíî ïîïàäà ïîä îïåêàòà íà âåëèêèòå ñèëè; âòîðè
ïåðèîä, êîéòî ïðîäúëæàâà äî êðàÿ íà Êðèìñêàòà âîéíà (1856ã.); è òðåòè ïåðèîä, êîéòî âêëþ÷âà
ãîäèíèòå äî èçáóõâàíåòî íà Èçòî÷íàòà êðèçà. Òÿ ñàìàòà ñúùî ñå ÿâÿâà ñâîåîáðàçåí åòàï îò
Èçòî÷íèÿ âúïðîñ.
Ñúáèòèÿòà îò ïúðâàòà ÷åòâúðò íà ÕIÕâ. êàòî ñðúáñêîòî è ãðúöêîòî âúñòàíèÿ è
âîéíèòå ñ Ðóñèÿ ïîêàçâàò êîëêî ñå å çàäúëáî÷èë ïðîöåñúò íà ðàçëîæåíèå è ðàçïîêúñâàíå íà
Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Òÿ ñå îïèòâà äà çàïàçè öåëîñòòà ñè ÷ðåç óêðåïâàíå íà öåíòðàëèçìà è
âîåííàòà ìîù, íî òîçè îïèò ñå îêàçâà êðàéíî íåóñïåøåí. Ñëèçàíåòî íà èìïåðèÿòà îò
èñòîðè÷åñêàòà ñöåíà ñå î÷åðòàâà êàòî íåèçáåæíî. Ñúùåâðåìåííî îáà÷å ïðîöåñúò íà
èçòëàñêâàíå íà Òóðöèÿ îò åâðîïåéñêèÿ êîíòèíåíò íàïðåäâà áàâíî, çàùîòî âñÿêà åäíà îò
âåëèêèòå ñèëè ñå ñòðåìè äà íàëîæè ñâîé ìîäåë íà ïðîòè÷àíåòî ìó è äà èçâëå÷å ìàêñèìàëíà
ïîëçà çà ñåáå ñè îò êðàéíèòå ðåçóëòàòè.  òîçè ïðîöåñ Ïðîëèâèòå ïðåäñòàâëÿâàò êëþ÷îâ
ñòðàòåãè÷åñêè ïóíêò è èçâúíðåäíî âàæåí òúðãîâñêè ïúò, ïîðàäè êîåòî ñà îáåêò íà
ïðîòèâîáîðñòâà ìåæäó âåëèêèòå ñèëè. Âñåêè îò ïðåòåíäåíòèòå çà ãîñïîäñòâî â ðåãèîíà âèæäà
ðàçëè÷åí íà÷èí çà ïîñòèãàíå íà öåëòà ñè êàòî ñúùåâðåìåííî ñå ñòðåìè äà íå äàäå âúçìîæíîñò
íà ñâîÿ ïðîòèâíèê äà ñòîðè òîâà. Ñïîðåä Ðóñèÿ êîíòðîë íàä Ïðîëèâèòå ìîæå äà ñå óñòàíîâè
÷ðåç ïðÿêîòî èì çàâëàäÿâàíå, äîêàòî äî 1878ã. çàïàäíèòå âåëèêè ñèëè çàëàãàò íà âàðèàíòà íà
ñäåëêà ñúñ ñóëòàíà, êîéòî â êðèòè÷åí ìîìåíò å ãîòîâ äà íàïðàâè ìíîãî íåùà, çà äà çàïàçè
âëàñòòà ñè èëè ïîíå íÿêàêâî íåéíî ïîäîáèå. Çàïàçâàíåòî íà èêîíîìè÷åñêè ñëàáà è ïîëèòè÷åñêè
áåçïîìîùíà Òóðöèÿ, êîÿòî äà áúäå íàïúëíî çàâèñèìà îò òÿõ ðåàëíî èì îñèãóðÿâà êîíòðîëà íàä
Ïðîëèâèòå.
Âàæåí óñïåõ â äîìîãâàíèÿòà íà Ðóñèÿ äî Ïðîëèâèòå å Îäðèíñêèÿ ìèð îò 1829ã., êîéòî
ñëàãà íà÷àëîòî íà íåçàâèñèìàòà ãðúöêà äúðæàâà. Ñ òîâà Ðóñèÿ çàòâúðæäàâà ðîëÿòà ñè íà
ïîêðîâèòåëêà íà ïîðîáåíèòå õðèñòèÿíè. Ðóñèÿ ïðàâè íîâà âàæíà êðà÷êà êúì çàñèëâàíå íà
âëèÿíèåòî ñè â Öàðèãðàä. Çà äà îáåçïå÷è èêîíîìè÷åñêîòî ñè ðàçâèòèå, Ðóñèÿ ñå íóæäàå îò
ñâîáîäåí èçëàç íà ×åðíî ìîðå. Îñâåí òîâà é å íóæåí èçãîäåí îò èêîíîìè÷åñêî è âîåííî îòíîøåíèå
ðåæèì íà ÷åðíîìîðñêèòå ïðîëèâè.
 Òîâà îáà÷å å â ïðîòèâîðå÷èå ñ èíòåðåñèòå íà çàïàäíîåâðîïåéñêèòå ñèëè. Çà òÿõ
âúïðîñúò çà âëèÿíèå â Öàðèãðàä ñúùî å îò æèçíåíî çíà÷åíèå. Ïðåç 30 òå ãîäèíè íà ÕIÕâ.
Àíãëèÿ ñå óòâúðæäàâà êàòî íàé-ðàçâèòàòà èíäóñòðèàëíî-òúðãîâñêà ñòðàíà â ñâåòà. Ñëåä
Þëñêàòà ðåâîëþöèÿ âúâ Ôðàíöèÿ ñå óñòàíîâÿâà áóðæîàçíà ìîíàðõèÿ è âúçíèêâàò óñëîâèÿ çà
áúðçî ðàçâèòèå íà êàïèòàëèçìà è çà óñêîðÿâàíå íà èíäóñòðèàëíèÿ “ïðåâðàò” â íåÿ. Â
Àâñòðèéñêàòà èìïåðèÿ (ñëåä 1867ã. Àâñòðî-Óíãàðèÿ) ñúùî ñå îò÷èòà ñåðèîçåí íàïðåäúê â
èíäóñòðèàëíîòî ðàçâèòèå. Òåçè äúðæàâè íå ìîãàò äà äîïóñíàò óòâúðæäàâàíåòî íà Ðóñèÿ
êàòî ðåøàâàù ôàêòîð çà ñúäáàòà íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ è áúäåùåòî íà èçòî÷íîòî
Ñðåäèçåìíîìîðèå.
Îïàñåíèÿòà íà çàïàäíîåâðîïåéñêèòå ñèëè çà çàñèëâàíå íà ðóñêîòî âëèÿíèå â Öàðèãðàä
ñå ïîòâúðæäàâàò îùå ïðåç 1832-1833ã. Òîãàâà îñìàíñêàòà äèíàñòèÿ å çàïëàøåíà äà áúäå
äåòðîíèðàíà îò åãèïåòñêèÿ ïàøà Ìåõìåä Àëè, êîéòî âîäè óñïåøíè âîåííè äåéñòâèÿ ñðåùó
ñóëòàíñêàòà àðìèÿ. Â òåæêàòà îáñòàíîâêà ñóëòàí Ìàõìóä II å ïðèíóäåí äà ïîòúðñè ïîìîùòà íà
âåëèêèòå ñèëè. Âñÿêà îò òÿõ îáà÷å èìà ñâîè èíòåðåñè, êîèòî íå æåëàå äà íàêúðíè, çàëàãàéêè
íà íåñèãóðíà êàóçà. Ôðàíöèÿ, êîÿòî ñå áîðè çà çàãðàáâàíåòî íà Àëæèð è æåëàå òðàéíî äà ñå
íàñòàíè â Åãèïåò ïîäêðåïÿ îòêðèòî Ìåõìåä Àëè â ïðåòåíöèèòå ìó çà ïðåñòîëà. Àíãëèÿ ñå
ñòðàõóâà äà íå èçãóáè âëèÿíèåòî ñè â Åãèïåò è îòêàçâà ïîìîù íà ñóëòàíà. Àâñòðèÿ èìà
äîñòàòú÷íî ïðîáëåìè ñ ðàçëè÷íèòå íàðîäíîñòè, íàñèëñòâåíî âêëþ÷åíè â ãðàíèöèòå é è íå
æåëàå äà ñå àíãàæèðà ñ ïðîáëåìà.
 òàçè îáñòàíîâêà ñóëòàí Ìàõìóä II, ìàêàð è ïðîòèâ âîëÿòà ñè, å ïðèíóäåí äà ñå
îáúðíå çà ïîìîù êúì Ðóñèÿ, êîÿòî áúðçî ñå âúçïîëçâà îò áëàãîïðèÿòíàòà âúçìîæíîñò äà
àêòèâèçèðà èçòî÷íàòà ñè ïîëèòèêà. Åíåðãè÷íèòå äåéñòâèÿ íà Ïåòåðáóðã ïðåäèçâèêâàò
ñåðèîçíà óïëàõà ó åâðîïåéñêèòå êàáèíåòè. Ïîä îáùèÿò íàòèñê íà ïîñëàíèöèòå íà Àíãëèÿ,
Ôðàíöèÿ è Àâñòðèÿ êîíôëèêòúò å ïðåêðàòåí, íî ïðåäè äà çàïî÷íå èçòåãëÿíåòî íà ðóñêèòå
âîéñêè ìåæäó Ðóñèÿ è Òóðöèÿ å ïîäïèñàí Óíêÿð-Èñêåëåñêèÿò äîãîâîð. Òîâà å îòáðàíèòåëåí
ïî ñâîÿòà ñúùíîñò äîãîâîð, êîéòî ïîòâúðæäàâà êëàóçèòå íà Îäðèíñêèÿ ìèð è êîíâåíöèèòå çà
Ñúðáèÿ è Ãúðöèÿ, êàòî îñâåí òîâà çàäúëæàâà Ðóñèÿ “äà îáåçïå÷è öÿëîñòòà è ïúëíàòà
íåçàâèñèìîñò íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ”, îêàçâàéêè âîåííà ïîìîù íà èìïåðèÿòà ïðè íóæäà. Îò ñâîÿ
ñòðàíà Òóðöèÿ ñå çàäúëæàâà äà çàòâàðÿ Äàðäàíåëèòå çà ÷óæäè âîåííè êîðàáè, êîãàòî
Ðóñèÿ ïîèñêà òîâà.
 Ðåçóëòàòúò îò Ïúðâàòà òóðñêî-åãèïåòñêà êðèçà å ñúçäàâàíåòî íà åäèí òâúðäå
îïàñåí çà Âèñîêàòà ïîðòà ïðåöåäåíò ¦ çà ðåøàâàíå íà ñâîè âúòðåøíîïîëèòè÷åñêè ïðîáëåìè òÿ å
ïðèíóäåíà äà òúðñè ïîìîùòà íà âåëèêèòå ñèëè. Îò òîçè ìîìåíò òå ñå ÷óâñòâàò ñâîáîäíè äà ñå
íàìåñâàò âúâ âúòðåøíèòå é äåëà, êîãàòî íàìåðÿò çà äîáðå. Íà ïðàêòèêà ñúùåñòâóâàíåòî íà
Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ ñòàâà çàâèñèìî îò òåõíèòå ðåøåíèÿ. Çàïàäíèòå äúðæàâè íå óñïÿâàò äà
íåóòðàëèçèðàò ïî äèïëîìàòè÷åñêè ïúò ïðèäîáèâêèòå íà Ðóñèÿ, íî çà ñìåòêà íà òîâà
ïðèñòúïâàò êúì àêòèâèçèðàíå íà èêîíîìè÷åñêèòå ñè âðúçêè ñ èìïåðèÿòà. Ïðåç 1838ã. ìåæäó
Òóðöèÿ è Àíãëèÿ å ïîäïèñàí òúðãîâñêè äîãîâîð, êîéòî ïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà íîâ åòàï â
ïðîíèêâàíåòî íà çàïàäíèòå äúðæàâè â Îðèåíòà. Â ðåçóëòàò íà òîçè äîãîâîð Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ
ñå ïðåâðúùà â îòêðèò ïàçàð çà ñòîêèòå è êàïèòàëèòå íà ðàçâèòèòå áóðæîàçèè. Çàïàäíèòå
âåëèêè ñèëè îáà÷å íå ñå ïðèìèðÿâàò ñ “îïàñíèÿ ðóñêè ïðåðîãàòèâ” ïðèäîáèò ïðåç 1833ã. â
Óíêÿð-Èñêåëåñè. Â êðàéíà ñìåòêà Ðóñèÿ ñå ïðèíóæäàâà äà ñå ñúãëàñè åäíîñòðàííàòà é
ãàðàíöèÿ çà öåëîñòòà íà Òóðöèÿ äà ñå çàìåíè ñ êîëåêòèâíà òàêàâà. Ðåçóëòàòúò å
ïîäïèñâàíåòî íà ñúâìåñòíà êîíâåíöèÿ íà Àíãëèÿ, Ðóñèÿ, Àâñòðèÿ è Ïðóñèÿ íà 15 þëè 1841ã.
â Ëîíäîí ïî ñèëàòà íà êîÿòî òå ñå çàäúëæàâàò äà ñëåäÿò ñòðèêòíî çà çàïàçâàíå öåëîñòòà íà
Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ.
Ïîâòîðíîòî èçáóõâàíå íà Åãèïåòñêàòà êðèçà äàâà âúçìîæíîñò íà çàïàäíèòå âåëèêè
ñèëè äà ëèêâèäèðàò ïðèäîáèâêèòå íà Ðóñèÿ îò Óíêÿð-Èñêåëåñêèÿ äîãîâîð. Òå ñå íàìåñâàò
íà ñòðàíàòà íà òóðñêèÿ ñóëòàí è ïðèíóæäàâàò âàëèÿòà Ìåõìåä Àëè äà ñå ïîä÷èíè íà
ðåøåíèÿòà èì. Ñëåä òîâà ñúáèòèå Âèñîêàòà ïîðòà îêîí÷àòåëíî òðÿáâà äà ñå ïðîñòè ñúñ
ñóâåðåíèòåòà ñè. âåëèêèòå ñèëè óñòàíîâÿâàò îïåêà íàä íåÿ è ñå ìåñÿò äîðè âúâ âúòðåøíèòå
é ïðîáëåìè.
Íà 13 þëè 1841ã. â Ëîíäîí âåëèêèòå ñèëè ïîäïèñâàò ñïåöèàëíà êîíâåíöèÿ çà
÷åðíîìîðñêèòå ïðîëèâè, ñïîðåä êîÿòî Áîñôîðúò è Äàðäàíåëèòå ñå çàòâàðÿò çà âîåííè êîðàáè
íà âñè÷êè äúðæàâè â ìèðíî çà Òóðöèÿ âðåìå. Ïðèäîáèâêèòå íà Ðóñèÿ îò Óíêÿð-Èñêåëåñêèÿ
äîãîâîð ñà ëèêâèäèðàíè, ðóñêèÿò ÷åðíîìîðñêè ôëîò îñòàâà çàòâîðåí â ×åðíî ìîðå, âúïðîñúò çà
ðåæèìà íà Ïðîëèâèòå å èççåò îò êîìïåòåíöèÿòà íà Âèñîêàòà ïîðòà è ñóâåðåíèòåòúò é íàä òÿõ
å íà ïðàêòèêà ëèêâèäèðàí.
Ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà ÕIÕâ. îêîí÷àòåëíî ñå îôîðìÿò äâåòå îñíîâíè ëèíèè íà ïîâåäåíèå
ñðåä âåëèêèòå ñèëè ïî âúïðîñà çà áúäåùåòî íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Äèïëîìàöèÿòà íà Ðóñèÿ
äåéñòâà â ïîñîêà ðàç÷ëåíÿâàíå è ëèêâèäèðàíå íà èìïåðèÿòà. Äðóãàòà ëèíèÿ íà ïîâåäåíèå å
õàðàêòåðíà çà çàïàäíèòå âåëèêè ñèëè. Òå ïîäêðåïÿò çàïàçâàíåòî íà Òóðöèÿ êàòî ïðåãðàäà
çà ðóñêîòî ïðîíèêâàíå â ðåãèîíà îò åäíà ñòðàíà è êàòî èçòî÷íèê íà ñóðîâèíè è ïàçàðè çà
òåõíèòå èíäóñòðèè îò äðóãà. Ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî ðàç÷èòà ãëàâíî íà ïîëèòè÷åñêè
ñðåäñòâà è íà òðàäèöèîííîòî ñè âëèÿíèå âúðõó õðèñòèÿíñêèòå íàðîäè â èìïåðèÿòà, äîêàòî
çàïàäíèòå äúðæàâè êîìáèíèðàò ïîëèòè÷åñêè è èêîíîìè÷åñêè íàòèñê.
 íà÷àëîòî íà 50òå ãîäèíè íà ÕIÕâ. ðóñêèÿò èìïåðàòîð Íèêîëàé I èñêà äà ðàçðåøè
îêîí÷àòåëíî Èçòî÷íèÿ âúïðîñ ñ ïîìîùòà íà Àíãëèÿ. Ñïîðåä íåãîâîòî ïðåäëîæåíèå Îñìàíñêàòà
èìïåðèÿ ñëåäâà äà áúäå ðàçäåëåíà êàòî Ðóñèÿ íàëîæè ãîñïîäñòâîòî ñè íà Áàëêàíèòå, â
Öàðèãðàä è íàä Ïðîëèâèòå, à Àíãëèÿ ìîæå äà ðàçïîëàãà ñ Áëèçêèÿ Èçòîê è Åãèïåò.
Àíãëèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî êàòåãîðè÷íî îòõâúðëÿ òîçè ïëàí.
Ìåæäóâðåìåííî Ôðàíöèÿ íå áåçäåéñòâà. Îñâåí èêîíîìè÷åñêî ïðîíèêâàíå, òÿ çàïî÷âà äà
èçïîëçâà êàòîëèöèçìà êàòî îðúæèå çà äà íàëàãà èíòåðåñèòå ñè â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Ñëåä
èçäàâàíåòî íà ñóëòàíñêèÿò ôåðìàí ïðåç 1852ã., â êîéòî Ôðàíöèÿ å îáÿâåíà çà ïîêðîâèòåëêà íà
êàòîëèöèòå â èìïåðèÿòà, Àíãëèÿ ñúùî ñå ñäîáèâà ñ ôåðìàí çà ïðèçíàâàíå íà ñàìîñòîÿòåëíè
ïðîòåñòàíòñêè îáùèíè. Ðóñèÿ ñå ÷óâñòâà çàñåãíàòà, çàùîòî ïî òîçè íà÷èí çàïàäíèòå äúðæàâè
ñå îïèòâàò äà îãðàíè÷àò íåéíîòî âëèÿíèå ñðåä õðèñòèÿíñêîòî íàñåëåíèå íà Áàëêàíñêèÿ
ïîëóîñòðîâ.
 ñðåäàòà íà ÕIÕâ. Ðóñèÿ ñå îêàçâà èçîëèðàíà â æåëàíèåòî ñè äà ëèêâèäèðà
Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Èìïåðàòîð Íèêîëàé I èçáèðà ïúòÿ íà âîéíàòà çà äà ðåøè Èçòî÷íèÿ âúïðîñ,
íî íå îò÷èòà äâà âàæíè ôàêòà. Ïúðâî, ñèëèòå íà Ðóñèÿ ñà ñèëíî îãðàíè÷åíè, è âòîðî,
èíòåðåñèòå íà çàïàäíèòå äúðæàâè â Òóðöèÿ ñà òîëêîâà ãîëåìè, ÷å òå áèõà ãè çàùèòèëè è
ñúñ ñèëàòà íà îðúæèåòî, àêî òðÿáâà. Ðåçóëòàòúò å êðàõúò íà Ðóñèÿ â Êðèìñêàòà âîéíà è
ïîäïèñâàíåòî íà óíèçèòåëíèÿ çà íåÿ Ïàðèæêè ìèðåí äîãîâîð îò 30 ìàðò 1856ã.
Íà 15 àïðèë 1856ã. Àíãëèÿ, Ôðàíöèÿ è Àâñòðî-Óíãàðèÿ ïîäïèñâàò ñúãëàøåíèå, ñ
êîåòî ãàðàíòèðàò öÿëîñòòà íà Òóðöèÿ â ãðàíèöèòå îïðåäåëåíè îò Ïàðèæêèÿ ìèðåí äîãîâîð.
Íåçàâèñèìî îò òîâà, ÷å Ðóñèÿ ñå íàìèðà â êðàéíî íåèçãîäíî ïîëîæåíèå ñëåä Êðèìñêàòà âîéíà
çàïàäíèòå äúðæàâè ñå ñòðàõóâàò îò âúçîáíîâÿâàíå íà Ïåòåðáóðãñêîòî âëèÿíèå â Îñìàíñêàòà
èìïåðèÿ âúç îñíîâà íà òðàäèöèîííî òåñíèòå é âðúçêè ñ áàëêàíñêèòå õðèñòèÿíè. Òå âçåìàò
ðåøåíèå äà ñúãëàñóâàò íàìåðåíèÿòà ñè ïî èçòëàñêâàíå íà Ðóñèÿ îò Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ â
ðàìêèòå íà ò. íàð. “Åâðîïåéñêè êîíöåðò”. Çàïàäíèòå ñèëè ñå îáÿâÿâàò ïî ïðèíöèï ïðîòèâ
ðåâîëþöèîííî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ íà áàëêàíñêèòå íàðîäè, çàùîòî òå áëàãîïðèÿòñòâàò
Ðóñèÿ è çàñòðàøàâàò öÿëîñòòà íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ è ðåñïåêòèâíî çàñòðàøàâàò
èêîíîìè÷åñêèòå è ïîëèòè÷åñêè èíòåðåñè íà çàïàäíèòå âåëèêè ñèëè â òàçè ÷àñò íà ñâåòà.
 êðàÿ íà 60òå ãîäèíè íà ÕIÕâ. ñå èçâúðøâà ôàêòè÷åñêîòî îáåäèíåíèå íà Ãåðìàíèÿ ïîä
åãèäàòà íà Ïðóñèÿ è ïðè áëàãîñêëîííèÿ íåóòðàëèòåò íà Ðóñèÿ. Îò òîçè ìîìåíò Àâñòðî-
Óíãàðèÿ å ïðèíóäåíà äà ñå îòêàæå îò ïðåòåíöèèòå ñè çà ðîëÿ íà õåãåìîí â íåìñêèÿ ñâÿò è
âúçíèêâà íåîáõîäèìîñòòà îò ïðåîñìèñëÿíå íà ïîçèöèÿòà é ïî îòíîøåíèå íà Òóðöèÿ. Õàáñáóðãèòå
íàñî÷âàò âíèìàíèåòî ñè êúì Áàëêàíèòå êàòî “åñòåñòâåíà çîíà” çà ïî-íàòàòúøíî ðàçâèòèå íà
àâñòðèéñêàòà åêñïàíçèÿ.
Ñëåä Êðèìñêàòà âîéíà Ðóñèÿ çàïî÷âà äà âîäè ïðåäïàçëèâà ïîëèòèêà çà ðàçøèðåíèå íà
âëèÿíèåòî é ñðåä áàëêàíñêèòå íàðîäè çà äà èçáåãíå åâåíòóàëíîòî ïîâòîðíî ñúþçÿâàíå íà
çàïàäíèòå äúðæàâè ñðåùó íåÿ. Ïåòåðáóðã óñèëåíî ñå îïèòâà äà îòõâúðëè óíèçèòåëíèÿ
Ïàðèæêè äîãîâîð, îñîáåíî â ÷àñòòà ìó òðåòèðàùà âîåííèÿ é ôëîò â ×åðíî ìîðå, êàòî òúðñÿò
ñáëèæåíèå òó ñ Ôðàíöèÿ, òó ñ Ïðóñèÿ, òó ñ Àâñòðî-Óíãàðèÿ.
 ïåðèîäà îò Êðèìñêàòà âîéíà äî ñðåäàòà íà 70òå ãîäèíè íà ÕIÕâ. Èçòî÷íèÿò âúïðîñ
ìíîãîêðàòíî ñòàâà ïðè÷èíà çà ðÿçêî èçîñòðÿíå íà îòíîøåíèÿòà ìåæäó âåëèêèòå ñèëè.  òðè
ñëó÷àÿ îáà÷å òîâà èçîñòðÿíå å èçêëþ÷èòåëíî ñèëíî: â êðàÿ íà 50 òå ãîäèíè èçïúêâà âúïðîñà çà
îáåäèíåíèåòî íà Äóíàâñêèòå êíÿæåñòâà (Âëàøêî è Ìîëäîâà);îêîëî äåñåòèëåòèå ïî-êúñíî
èçáóõâà êðèçàòà âúâ âðúçêà ñ Êðèòñêîòî âúñòàíèå è áúëãàðñêèòå ÷åòè; è íàé-íàêðàÿ â
1875ã. èçáóõâà òúé íàðå÷åíàòà “Èçòî÷íà êðèçà”, êîÿòî ïðîäúëæàâà äî 1878ã.Âúâ âñè÷êè
òåçè ñëó÷àè ïîçèöèèòå íà âåëèêèòå ñèëè ñà èçâúíðåäíî ðàçäàëå÷åíè åäíà îò äðóãà.
Ïî âúïðîñà çà îáåäèíåíèåòî íà Âëàøêî è Ìîëäîâà, Âåëèêîáðèòàíèÿ è Àâñòðî-Óíãàðèÿ
âçåìàò ñòðàíàòà íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, êîÿòî å ïðîòèâ îáåäèíåíèåòî, äîêàòî Ðóñèÿ è Ôðàíöèÿ
ãî ïîäêðåïÿò, âñÿêà åäíà îò ñîáñòâåíè ñúîáðàæåíèÿ. êðàéíà ñìåòêà, ïîðàäè àíãàæèðàíîñòòà
íà Àíãëèÿ è Àâñòðèÿ ñ äðóãè ïðîáëåìè îáåäèíåíèåòî ñòàâà ôàêò.
Ïî îòíîøåíèå íà ïðîáëåìà ñ Êðèòñêîòî âúñòàíèå åäèíñòâåíî Ðóñèÿ èçðàçÿâà ïîäêðåïà.
Ïðåç ÿíóàðè 1869ã. îáà÷å, â Ïàðèæ ñå ïðîâåæäà êîíôåðåíöèÿ íà ñèëèòå. Äî ñúãëàñóâàíå íà
ðåøåíèÿòà íå ñå ñòèãà, íî êîíôåðåíöèÿòà çàäúëæàâà Ãúðöèÿ äà íå îêàçâà ïîäêðåïà íà
âúñòàííèöèòå â ñëåäñòâèå íà êîåòî òå èçïàäàò â ìíîãî òåæêî ïîëîæåíèå.
Áðîæåíèåòî â Òóðöèÿ îáà÷å, íå ñåêâà, à ñòàâà õðîíè÷íî. Ñïîðåä ðàïîðòèòå íà
÷óæäèòå êîíñóëè â åâðîïåéñêà Òóðöèÿ òúðïåíèåòî íà áúëãàðèòå ñúùî ñå èç÷åðïâà. Òîâà
ñòàâà äîñòàòú÷íî ÿñíî â ïåðèîäà 1866-1868ã. êîãàòî ñå ñúçäàâàò äâåòå áúëãàðñêè ëåãèè, à
â Áúëãàðèÿ ïîñëåäîâàòåëíî ïðåìèíàâàò íÿêîëêî ÷åòè.
Òàçè îáñòàíîâêà äàâà îñíîâàíèå íà Ðóñèÿ äà ïîñòàâè âúïðîñà çà ïðîêàðâàíå íà
åôèêàñíè ðåôîðìè çà ïîäîáðÿâàíå íà ïîëîæåíèåòî íà õðèñòèÿíñêîòî íàñåëåíèå â åâðîïåéñêà
Òóðöèÿ.  ðóñêèòå ïðàâèòåëñòâåíè êðúãîâå ñà íàÿñíî, ÷å ïàñèâíîòî èì ïîâåäåíèå ïðåä
íàãèãàùèòå ñå íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíè ðåâîëþöèè íà Áàëêàíèòå áè äîâåëî äî íàêúðíÿâàíå íà
ïðåñòèæà è âëèÿíèåòî íà Ðóñèÿ â òîçè ðåãèîí.
Ìåæäóâðåìåííî â óïðàâëÿâàùèòå ñðåäè çàïî÷âà äà ñå óòâúðæäàâà èäåÿòà çà
åâåíòóàëíè ïî-ãîëåìè óñïåõè íà Ðóñèÿ íà Áàëêàíèòå, àêî òàì ñ íåéíà ïîìîù ñå ñúçäàäàò
àâòîíîìíè äúðæàâè, íàìèðàùè ñå ïîä íåéíî ïîêðîâèòåëñòâî. Çà îôîðìÿíå íà òîçè âúçãëåä ãîëÿìà
çàñëóãà èìà ðóñêèÿò ïîñëàíèê â Öàðèãðàä ãðàô Èãíàòèåâ.
Åâðîïåéñêèòå êàáèíåòè íå ïîäêðåïÿò ðóñêèòå ïðèçèâè çà ïðîâåæäàíå íà íîâè ðåôîðìè
â Òóðöèÿ. Òå ñà íà ìíåíèå, ÷å Õàòèõóìàþíúò îò 1856ã. å íàïúëíî äîñòàòú÷åí. Îò âåëèêèòå
ñèëè åäèíñòâåíî Ôðàíöèÿ çàñòàâà çàä ðóñêàòà äèïëîìàòè÷åñêà èíèöèàòèâà çà ïðîâåæäàíå íà
ðàäèêàëíè ðåôîðìè. Òÿ ñå îïàñÿâà äà íå çàãóáè ïðèÿòåëñêîòî ðàçïîëîæåíèå íà Ðóñèÿ è äà
îñòàíå èçîëèðàíà ïðåä ëèöåòî íà Ïðóñèÿ - íîâîèçãðÿâàùàòà âåëèêà ñèëà. Ñúùåâðåìåííî îáà÷å
Ôðàíöèÿ ñå ñòðàõóâà îò íîâî àêòèâèçèðàíå íà Ðóñèÿ ïî Èçòî÷íèÿ âúïðîñ, çàùîòî òÿ íå æåëàå
äà âëîøè îòíîøåíèÿòà ñè ñ Àíãëèÿ è Òóðöèÿ. Çà äà çàùèòè ñîáñòâåíèòå ñè èíòåðåñè
ôðåíñêîòî ïðàâèòåëñòâî ðàçðàáîòâà íîâ ïðîåêò çà ðåôîðìè, îñíîâàí íà ïðîñëîâóòàòà èäåÿ çà
“ìîðàëíî ñëèâàíå íà äâåòå ðàñè”. Â íåãî ñà çàñòúïåíè âúïðîñè çà àäìèíèñòðàòèâíî-ñúäåáíà
ðåîðãàíèçàöèÿ êàêòî è ðåôîðìè â îðãàíèòå íà ôèñêà. Íà 24 Ôåâðóàðè 1867ã. òåçè
ïðåäëîæåíèÿ ñà âðú÷åíè íà Âèñîêàòà ïîðòà. Ôðåíñêàòà áóðæîàçèÿ ñå ñòðåìè äà îñèãóðè ïî-
áëàãîïðèÿòåí àäìèíèñòðàòèâíî-ïðàâåí ðåæèì â Òóðöèÿ, çà äà ñè îñèãóðè ïîâå÷å ãàðàíöèè çà
âëîæåíèòå ñè â íåÿ êàïèòàëè.
Ðóñêàòà äèïëîìàöèÿ íå îñòàâà óäîâëåòâîðåíà îò ôðåíñêèÿ ïðîåêò. Òÿ íàñòîÿâà çà
àäìèíèñòðàòèâíà àâòîìîìèÿ íà õðèñòèÿíñêèòå ïðîâèíöèè íà Áàëêàíèòå. Ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî
èçëèçà ñúñ ñâîé ïðîåêò âðú÷åí íà 18 àïðèë 1867ã. Êíÿç Ãîð÷àêîâ ñå îáÿâÿâà çà ñúçäàâàíå
íà òîëêîâà ïðîâèíöèè, êîëêîòî ñà íàöèîíàëíîñòèòå â åâðîïåéñêà Òóðöèÿ. “Àâòîíîìèÿ èëè
àíàòîìèÿ” - òîâà å óëòèìàòóìúò íà Ãîð÷àêîâ, òîåñò àêî Òóðöèÿ íå äàäå àâòîíîìèÿ íà
áàëêàíñêèòå íàðîäè, òî âåëèêèòå ñèëè ñà ãîòîâè äà ïðèáåãíàò äî íàñèëñòâåíîòî é
ðàçïîêúñâàíå. Òîçè ïðîåêò çà ðåôîðìè íà Ðóñèÿ å åäèí îò ïîñëåäíèòå é îïèòè äà íàìåðè ìèðíî
ðåøåíèå íà Èçòî÷íèÿ âúïðîñ. Òîé îáà÷å ñå ïðîâàëÿ ïîðàäè äâóëè÷íîòî ïîâåäåíèå íà
Ôðàíöèÿ.Ïðè èçðàáîòâàíåòî íà ïðîåêòà öàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñå ðúêîâîäè îò ñîáñòâåíèòå ñè
èíòåðåñè, íî âïîñëåäñòâèå ïîëèòèêàòà íàñî÷åíà êúì ñúçäàâàíå íà àâòîíîìíè äúðæàâè íà
Áàëêàíèòå, èçèãðàâà îãðîìíà ðîëÿ çà íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ íà áàëêàíñêèòå
íàðîäè.
Ïðè èçáóõâàíåòî íà Èçòî÷íàòà êðèçà â 1875ã èíòåðåñèòå íà òðè âåëèêè ñèëè ñà
îñîáåíî ñèëíè íà Áàëêàíèòå. Ñòðåìåæèòå íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ íà Áàëêàíèòå ïðåç âòîðàòà
ïîëîâèíà íà ÕIÕâ. ñà ñâúðçàíè îñíîâíî ñúñ íåäîïóñêàíå íà ðàçðàñòâàíåòî íà þæíîñëàâÿíñêèòå
íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíè äâèæåíèÿ, ñ îãëåä íà ãîëåìèÿ áðîé ñëàâÿíè, æèâååùè â ñàìàòà
Àâñòî-Óíãàðèÿ. Àâñòðèéñêàòà äèïëîìàöèÿ âèæäà âúâ âñåêè óñïåõ íà íàöèîíàëíî-
îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ ïðèáëèæàâàíå íà äåíÿ, â êîéòî ùå ñå ïîñòàâè âúïðîñà è çà ñúäáàòà
íà ñëàâÿíèòå â ñîáñòâåíèòå é ãðàíèöè. Ïîðàäè òîâà, ñòðàòåãè÷åñêèòå èíòåðåñè íà Àâñòðî-
Óíãàðèÿ ñà äà íå äîïóñêà îêîí÷àòåëíî óíèùîæàâàíå íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, ñëåä êîåòî
ñëàâÿíñêèÿò íàòèñê áè ñå íàñî÷èë êúì ñàìàòà íåÿ.  Àâñòðî-Óíãàðèÿ ñëåä 1870ã.
ñúùåñòâóâàò äâå îñíîâíè òå÷åíèÿ îòíîñíî ïîëèòèêàòà é íà Áàëêàíèòå. Ïúðâîòî òå÷åíèå,
âêëþ÷âàùî îñíîâíî óíãàðñêàòà àðèñòîêðàöèÿ å ïðîòèâ íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ, íî
å è ïðîòèâ óâåëè÷àâàíå íà ñëàâÿíñêèÿ åëåìåíò â Àâñòðî-Óíãàðèÿ ÷ðåç ïðèñúåäèíÿâàíå íà
íîâè îáëàñòè îò Òóðöèÿ. Àâñòðèéñêàòà áóðæîàçèÿ ñïîäåëÿ ñ óíãàðñêèòå çåìåâëàäåëöè
ñòðàõà îò çàñèëâàíåòî íà âëèÿíèåòî íà ñëàâÿíèòå â äâóåäèííàòà Àâñòðî-Óíãàðñêà ìîíàðõèÿ,
âúïðåêè ÷å àâñòðèéñêèÿò êàïèòàë âå÷å å òðúãíàë ïî ïúòÿ íà åêñïàíçèÿ íà Áàëêàíèòå (÷ðåç
êîíöåñèè çà æåëåçîïúòíè ëèíèè). Âòîðîòî òå÷åíèå å çà âêëþ÷âàíå íà ñëàâÿíèòå êàòî òðåòè
åëåìåíò â Àâñòðî-Óíãàðèÿ, êàòî çà òàçè öåë ñå ðàç÷èòà íà àíåêñèÿòà íà Áîñíà è
Õåðöåãîâèíà. Ïðåäñòàâèòåëèòå íà òîâà òå÷åíèå ñà ñúãëàñíè ñ íàëàãàíåòî íà ðóñêîòî âëèÿíèå
â èçòî÷íàòà ÷àñò íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ è ïðåäëàãàò äà ñå ñêëþ÷è “ïðèÿòåëñêî
ñïîðàçóìåíèå” ñ Ðóñèÿ. Íà òàçè ïîçèöèÿ ñòîÿò âîåííèòå è öúðêîâíî-ôåîäàëíèòå êðúãîâå îò
àâñòðèéñêàòà ïîëîâèíà íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Ñàìèÿò èìïåðàòîð Ôðàíö-Éîñèô å ïðèâúðæåíèê
íà òîâà òå÷åíèå ïîðàäè ëè÷íîòî ñè æåëàíèå äà ïðèñúåäèíè Áîñíà è Õåðöåãîâèíà êúì èìïåðèÿòà
ñè. Ïðåç 70òå ãîäèíè íà ÕIÕâ. òîâà òå÷åíèå ïîñòåïåííî âçèìà íàäìîùèòå. Òî íàáèðà ñèëè ãëàâíî
ñëåä îáåäèíåíèåòî íà Ãåðìàíèÿ â êðàÿ íà 60 òå ãîäèíè. Ñëåä íåãî Àâñòðî-Óíãàðèÿ ïðåñòàâà äà
áúäå õåãåìîí â ãåðìàíñêèÿ ñâÿò. Æåëàíèåòî äà êîìïåíñèðà çàãóáàòà íà âëèÿíèå ñëåä ìàëêèòå
ãåðìàíñêè äúðæàâèöè âîäè äî êîíöåíòðèðàíå íà óñèëèÿòà íà Áàëêàíèòå.
 Âòîðàòà Âåëèêà ñèëà, êîÿòî å èçêëþ÷èòåíî çàèíòåðåñîâàíà îò ïîëîæåíèåòî íà
Áàëêàíèòå å, ðàçáèðà ñå, Ðóñèÿ.  íåÿ ïî òîâà âðåìå ñúùåñòâóâàò ñúùî íÿêîëêî òå÷åíèÿ
îòíîñíî ïîëèòèêàòà é â òàçè ÷àñò íà Åâðîïà. Îò åäíà ñòðàíà ñà ãðóïàòà íà ò. íàð. ñëàâÿíîôèëè
íà÷åëî ñ Àêñàêîâ è ãðàô Èãíàòèåâ. Òàçè ãðóïà å çà ïðèñúåäèíÿâàíå íà âñè÷êè ñëàâÿíè â
ïðåäåëèòå íà Ðóñêàòà èìïåðèÿ ïîä ñêèïòúðà íà ðóñêèÿ öàð. Äðóãà ãðóïèðîâêà â ðóñêèòå
ïîëèòè÷åñêè ñðåäè å íà äâîðÿíèòå-êîíñåðâàòîðè îãëàâÿâàíè îò ïîñëàííèêà â Àíãëèÿ ãðàô Ï.
Øóâàëîâ. Ñïîðåä ïðåäñòàâèòåëèòå íà òîâà òå÷åíèå ïîäêðåïàòà çà íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå
äâèæåíèÿ íà áàëêàíñêèòå íàðîäè ìîæå äà äîâåäå åäèíñòâåíî äî çàñèëâàíå íà âúòðåøíèòå
ðåâîëþöèîííè òåíäåíöèè â ñàìàòà Ðóñèÿ. Êàòî öÿëî ðóñêàòà âúíøíà ïîëèòèêà, âîäåíà îò êíÿç
Ãîð÷àêîâ è Àëåêñàíäúð II, ëàâèðà ìåæäó òåçè äâå òå÷åíèÿ è å çà äåéñòâèå íà Áàëêàíèòå
ñàìî â ñúãëàñèå ñ Åâðîïà. Çà íàëàãàíå íà òîçè óìåðåí êóðñ ñúäåéñòâà è òåæêîòî ôèíàíñîâî
ñúñòîÿíèå íà Ðóñêàòà èìïåðèÿ. Ïî òîâà âðåìå êóðñúò íà ðóñêèòå äúðæàâíè öåííè êíèæà ïàäà
ïðè âñÿêà àêòèâíà ñòúïêà íà öàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïî áàëêàíñêèòå âúïðîñè. Ïîðàäè òîâà
óìåðåíàòà ïîëèòèêà ñå ïîääúðæà àêòèâíî îò ðóñêèòå ôèíàíñîâè êðúãîâå.
Ñëåä èçáóõâàíå íà Õåðöåãîâèíñêîòî âúñòàíèå â 1875ã. îáà÷å ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî
ðåøàâà äà âçåìå ïî-àêòèâíà ïîçèöèÿ è äà îêàæå ïîìîù íà âúñòàííèöèòå. Ïî òîçè íà÷èí òî ñå
íàäÿâà äà âúñòàíîâè ñðåä òÿõ ñâîÿ ïðåñòèæ, ïîäêîïàí îò ïîðàæåíèåòî é â Êðèìñêàòà âîéíà.
Ïîäêðåïàòà íà õåðöåãîâèíöè îò ñòðàíà íà àâñòðèéñêèòå êðúãîâå, æåëàåùè îêóïàöèÿòà íà
Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, ïðåäèçâèêâà Ðóñèÿ çà îùå ïî-àêòèâíà íàìåñà. Ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå
èñêà äà îòñòúïâà íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ ðîëÿòà íà ïîêðîâèòåëêà íà ñëàâÿíèòå. Âúïðåêè òîâà
ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå æåëàå äà âëèçà â ñåðèîçåí êîíôëèêò ñ Äóíàâñêàòà ìîíàðõèÿ, ïîðàäè
êîåòî ðåøàâà äà ñå íàìåñâà ñàìî â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Êàòî öÿëî, îáà÷å
ñìèñúëà íà òîâà ñúòðóäíè÷åñòâî çà ïðàâèòåëñòâàòà è íà äâåòå èìïåðèè ñå ñúñòîè â òîâà äà
íå ñå ïîçâîëè íà ñúïåðíèêà äà äåéñòâà ñàìîñòîÿòåëíî.
Òðåòàòà Âåëèêà ñèëà, êîÿòî èìà îïðåäåëÿùî çíà÷åíèå çà ñúäáàòà íà Áàëêàíèòå ïî
òîâà âðåìå å Âåëèêîáðèòàíèÿ. Íåéíèòå ñòðàòåãè÷åñêè èíòåðåñè èçèñêâàò äà ñå çàïàçè
öåëîñòòà íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ êàòî ïðåãðàäà çà ðóñêî ïðîíèêâàíå â èçòî÷íîòî
Ñðåäèçåìíîìîðèå. Ïîðàäè òîâà Àíãëèÿ ïðîäúëæàâà â íà÷àëîòî íà 70 òå ãîäèíè ðåøèòåëíî äà ñå
ïðîòèâîïîñòàâÿ íà âñåêè îïèò çà ðóñêà íàìåñà âúâ âúòðåøíèòå ðàáîòè íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ.
Îñîáåíî ñëåä ïðîêàðâàíåòî íà Ñóåöêèÿ êàíàë, òÿ îòñòîÿâà ñ óäâîåíè ñèëè ãîñïîäñòâîòî ñè â
èçòî÷íîòî Ñðåäèçåìíîìîðèå, êàòî íàé-ïðÿê ïúò çà Èíäèÿ. Âñÿêî çàñèëâàíå íà ðóñêîòî âëèÿíèå
íà Áàëêàíèòå çàïëàøâà Àíãëèÿ äà âèäè ðóñêèÿ öàð ãîñïîäàð íà Ïðîëèâèòå, à òîâà áè
ïîñòàâèëî ïîä âúïðîñ ãëîáàëíèòå àíãëèéñêè èíòåðåñè â Àçèÿ è áè íàíåñëî â èêîíîìè÷åñêî è
ïîëèòè÷åñêî îòíîøåíèå òåæúê óäàð âúðõó áðèòàíñêàòà ìîù. Ñëåä Áîñíåíñêî-õåðöåãîâèíñêîòî
âúñòàíèå îò 1875ã. è Àïðèëñêîòî âúñòàíèå îò 1876ã., â Àíãëèÿ çàïî÷âàò äà ñå ÷óâàò
ãëàñîâå ïðîòèâ ïîääúðæàíåòî íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Àíãëèéñêàòà äèïëîìàöèÿ ñå âèæäà
ïðèíóäåíà äà ïðîìåíè ÷àñòè÷íî äîêòðèíàòà ñè çà çàïàçâàíå öåëîñòòà íà Òóðöèÿ.
Ùî ñå îòíàñÿ äî Ôðàíöèÿ, ñëåä 1870ã. òÿ å ñâåäåíà äî ïîëîæåíèåòî íà âòîðîñòåïåííà
ïîëèòè÷åñêà ñèëà, êîÿòî å çàãóáèëà íÿêîãàøíàòà ñè ãîëÿìà ðîëÿ íà Èçòîê. Íåéíàòà îñíîâíà öåë
ñå çàêëþ÷àâà â çàïàçâàíåòî íà ñòàòóêâîòî â åâðîïåéñêà Òóðöèÿ, òúé êàòî ñå ñòðàõóâà, ÷å
ïîðàäè âîåííàòà è ïîëèòè÷åñêàòà ñè ñëàáîñò òÿ íå áè ìîãëà äà âçåìå ó÷àñòèå ïðè
åâåíòóàëíàòà ïîäÿëáà íà òóðñêîòî íàñëåäñòâî. Ïðèáëèçèòåëíî îò ñúùèòå ìîòèâè ñå ðúêîâîäè è
Èòàëèÿ â ïîëèòèêàòà ñè ïî Èçòî÷íèÿ âúïðîñ. Òÿ îáà÷å ñèìïàòèçèðà ïî-îïðåäåëåíî íà èäåÿòà çà
ñúçäàâàíå íà íåçàâèñèìè íàöèîíàëíè äúðæàâè íà Áàëêàíèòå. Ïîëèòèêàòà íà Ãåðìàíèÿ îòíîñíî
Áàëêàíèòå ñå çàêëþ÷àâà â òîâà äà óñëîæíÿâà îáñòàíîâêàòà âúçìîæíî íàé-ìíîãî è ïî âúçìîæíîñò
äà ñáëúñêà Ðóñèÿ è Àíãëèÿ.
Ïðåç 70òå ãîäèíè íà ÕIÕâ. ïîä íàòèñêà íà äèíàìè÷íèòå ñúáèòèÿ íà Áàëêàíèòå,
âåëèêèòå ñèëè èçãðàæäàò ñâîÿòà ñòðàòåãèÿ çà òúðñåíå íà ðåøåíèå íà Èçòî÷íèÿ
âúïðîñ.Ïîçèöèéòå êîèòî òå çàùèòàâàò ïî âðåìå íà êðèçàòà îò 1875-1878ã. ñà ðåçóëòàò èìåííî
îò òåçè ïðåäâàðèòåëíî îïðåäåëåíè ñòðàòåãèè, îò÷àñòè ñàìî êîðèãèðàíè îò äåéñòâèÿòà íà
íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ íà áàëêàíñêèòå íàðîäè. Âúïðåêè òîâà, ðîëÿòà íà òåçè
äâèæåíèÿ çà ïîÿâàòà, ðàçâèòèåòî è ðåøàâàíåòî íà Èçòî÷íèÿ âúïðîñ å èçêëþ÷èòåëíî ãîëÿìà.
Áîðáèòå çà íàöèîíàëíà íåçàâèñèìîñò è èçâîþâàíåòî é ñà çàêëþ÷èòåëåí åòàï íà
áàëêàíñêîòî Âúçðàæäàíå.  èñòîðè÷åñêè àñïåêò íà÷àëîòî ìó ñúâïàäà ñ âúçíèêâàíåòî íà
ñàìèÿ Èçòî÷åí âúïðîñ. Ôîðìèðàíåòî íà áóðæîàçíî-íàöèîíàëíà èäåîëîãèÿ â áàëêàíñêèòå íàðîäè è
ñàìèòå èì îñâîáîäèòåëíè äâèæåíèÿ ñòàâà â ïåðèîä íà áúðç óïàäúê íà ôåîäàëíà Òóðöèÿ è íà
îñòðà áîðáà ìåæäó ãîëåìèòå åâðîïåéñêè äúðæàâè çà ãîñïîäñòâî íà Èçòîê, â òîâà ÷èñëî è íà
Áàëêàíèòå. Òîâà åñòåñòâåíî îçíà÷àâà, ÷å íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå áîðáè íà õðèñòèÿíèòå
ïîä òóðñêà âëàñò ùå ïðåäèçâèêàò îïðåäåëåíà ðåàêöèÿ âúâ âåëèêèòå ñèëè, ÷èèòî èíòåðåñè
ñå çàñÿãàò ïðÿêî.
Äî 70òå ãîäèíè íà ÕIÕâ. ÷àñò îò áàëêàíñêèòå íàðîäè ïîëó÷àâàò íàöèîíàëíà
íåçàâèñèìîñò (Ãúðöèÿ ïðåç 1830ã.) èëè ïîëèòè÷åñêà àâòîíîìèÿ (Ñúðáèÿ â 1830ã. å îáÿâåíà
çà âàñàëíî êíÿæåñòâî ñúñ ñóëòàíñêè äåêðåò). Ïðèíöèïíî ðàçäåëåíèòå äâà ëàãåðà - çà
çàïàçâàíå íà Òóðöèÿ è çà íåéíîòî óíèùîæàâàíå - íàìèðàò êîìïðîìèñíî ðåøåíèå è äîïóñêàò
îáîñîáÿâàíåòî íà ãðúöêàòà è ñðúáñêàòà äúðæàâà, äàëå÷ íå â åòíè÷åñêèòå èì ãðàíèöè,
ðàçáèðà ñå. Ïðåç 1859ã. ñå èçâúðøâà îáåäèíåíèåòî íà Äóíàâñêèòå êíÿæåñòâà (Âëàøêî è
Ìîëäîâà). Íà ïðàêòèêà íåðåøåíè îñòàâàò íàöèîíàëíèòå âúïðîñè íà Áúëãàðèÿ, Áîñíà è
Õåðöåãîâèíà, ×åðíà ãîðà è Àëáàíèÿ. Òå îáà÷å, ñà ñúðöåòî íà áàëêàíñêèòå òåðèòîðèè íà
Òóðöèÿ è óñïåõúò íà íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå èì äâèæåíèÿ áè äîâåë äî èçòëàñêâàíåòî íà
èìïåðèÿòà îò Åâðîïà. Çàïàäíîåâðîïåéñêèòå äúðæàâè æåëàÿò çàïàçâàíå íà ñòàòóêâîòî â
ðåãèîíà, à Ðóñèÿ, êîÿòî ïîääúðæà èäåÿòà çà ðàçäåëÿíåòî íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, òúðïè êðàõ
â Êðèìñêàòà âîéíà è òðÿáâà äà ñå ñúîáðàçÿâà ñ êëàóçèòå íà Ïàðèæêèÿ ìèðåí äîãîâîð. Òàêà,
íà ïðàêòèêà îñòàíàëèòå ïîä òóðñêà âëàñò õðèñòèÿíñêè íàðîäè íå ìîãàò äà ðàç÷èòàò íà
ñåðèîçíà ïîäêðåïà çà ðåøàâàíå íà íàöèîíàëíèòå ñè âúïðîñè. Íåçàâèñèìî îò òîâà îáà÷å,
ðåâîëþöèîííèòå áðîæåíèÿ â áàëêàíñêèòå òåðèòîðèè íà èìïåðèÿòà íå ñòèõâàò.
Íåùî ïîâå÷å, íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíèòå äâèæåíèÿ íà áàëêàíñêèòå íàðîäè ïðåç 70 òå
ãîäèíè ïîñòàâÿò íàíîâî íà äíåâåí ðåä Èçòî÷íèÿ âúïðîñ è ñòàâàò íåïîñðåäñòâåí ïîâîä çà
èçáóõâàíåòî íà Èçòî÷íàòà êðèçà. Áîñíåíñêî-Õåðöåãîâèíñêîòî âúñòàíèå îò 1875ã. è
Àïðèëñêîòî âúñòàíèå îò 1876ã. ñà äîêàçàòåëñòâî, ÷å öåíòðîáåæíèòå òåíäåíöèè â èìïåðèÿòà
ñòàâàò âñå ïî-ñèëíè. Âúïðåêè, ÷å ïúðâîíà÷àëíî åâðîïåéñêèòå ñèëè ãëåäàò íà òåçè íàäèãàíèÿ
íà õðèñòèÿíèòå êàòî íà âúòðåøåí ïðîáëåì íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, íåéíàòà íåâúçìîæíîñò áúðçî
äà ñå ñïðàâè ñ Õåðöåãîâèíñêîòî âúñòàíèå è êúðâàâàòà ðàçïðàâà ñ áúëãàðèòå ãè
ïðèíóæäàâà äà ñå íàìåñÿò àêòèâíî.
Èìåííî ñúáèòèÿòà â Áúëãàðèÿ îò ïðîëåòòà íà 1876ã. ïîêàçâàò êàêâà îïàñíîñò êðèå çà
Ðóñèÿ çàåìàíàòà îò íåÿ íåóòðàëíà ïîçèöèÿ. Ïî-êúñíî ïî òîçè ïîâîä Ãîð÷àêîâ ïèøå:
“Íåâìåøàòåëñòâîòî â òåçè óñëîæíåíèÿ ìîæåøå äà ñå îêàæå óäîáíî çà çàïàäíèòå äúðæàâè...Òóê
áÿõà çàñåãíàòè íåéíèòå (íà Ðóñèÿ) ïîëèòè÷åñêè èíòåðåñè.” Ïîä íàòèñêà íà ñúáèòèÿòà
åâðîïåéñêèòå ñèëè ñà ïðèíóäåíè äà òóøèðàò âúòðåøíî-äúðæàâíèòå ñè ïðîòèâîðå÷èÿ ïî
îòíîøåíèå íà Èçòî÷íèÿ âúïðîñ è äà èçãîòâÿò âñÿêà çà ñåáå ñè åäèííà ñòðàòåãèÿ çà
äåéñòâèÿ, çà äà óñïåÿò äà ïðîêàðàò ñîáñòâåíèòå ñè èíòåðåñè.
Ïðåäïîñòàâêèòå çà èçáóõâàíåòî íà ñàìàòà Èçòî÷íà êðèçà ñå êðèÿò äúëáîêî â
ðåòðîãðàäíàòà ñòîïàíñêà è ïîëèòè÷åñêà ñèñòåìà íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Çà ðàçëèêà îò
åâðîïåéñêèÿ, ôîðìèðàùèÿ ñå îñìàíñêè àáñîëþòèçúì íå óñïÿâà äà ñúçäàäå óñëîâèÿ çà
âúçíèêâàíå íà åäíà íàöèÿ -íàöèîíàëíàòà òóðñêà áóðæîàçèÿ åäâà ñå çàðàæäà. Âúíøíàòà ñðåäà
ñúùî îêàçâà âëèÿíèå âúðõó èêîíîìè÷åñêîòî è ïîëèòè÷åñêî ðàçâèòèå íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ ïî
òîâà âðåìå. Íàé-ñúùåñòâåíèÿò äîêóìåíò ïðèåò ïî âðåìåòî íà òàíçèìàòà ¦ Õàòèõóìàþíúò îò
1856ã. ¦ å ñúñòàâåí ïîä íàòèñêà è ñ íåïîñðåäñòâåíîòî ó÷àñòèå íà ïîñëàííèöèòå íà
åâðîïåéñêèòå äúðæàâè. ×ðåç íåãî çàïàäíèòå äúðæàâè ñå ñòðåìÿò äà ñè îñèãóðÿò
áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ çà åêñïàíçèÿòà íà åâðîïåéñêèòå êàïèòàëè â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ.
Çàïàäíèòå ñèëè èçïîëçâàò íååêâèâàëåíòíèÿ îáìåí âúâ âúíøíàòà òúðãîâèÿ çà èêîíîìè÷åñêà
åêñïëîàòàöèÿ íà Òóðöèÿ. Áàçàòà íà òàçè åêñïëîàòàöèÿ å èçãðàäåíà îò ðåæèìà íà
êàïèòóëàöèèòå è îò ñèñòåìàòà îò òúðãîâñêè äîãîâîðè íàëîæåíè é îò âåëèêèòå ñèëè ïðåç 30 òå
è 60òå ãîäèíè íà ÕIÕâ.
Äðóãà ïðè÷èíà çà èêîíîìè÷åñêîòî èçîñòàâàíå íà èìïåðèÿòà å ôàêòúò, ÷å òóðñêèòå
óïðàâíèöè èçîáùî íå ïîçíàâàò êàïèòàëèñòè÷åñêèòå ôèíàíñîâè ïðèíöèïè è íå óìåÿò äà áîðàâÿò ñ
ïàðèòå òàêà, êàêòî òîâà ñå ïðàâè â Åâðîïà. Ïîïàäàéêè â ðúöåòå íà îñìàíñêèòå äúðæàâíèöè,
åâðîïåéñêèÿò çàåìåí êàïèòàë íà ïðàêòèêà ïðåñòàâà äà áúäå êàïèòàë, òîåñò ñòîéíîñò ñïîñîáíà
äà ñúçäàäå ïðèäàäåíà ñòîéíîñò.
È òàêà, âúâëè÷àíåòî íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ â ñâåòîâíîòî êàïèòàëèñòè÷åñêî ñòîïàíñòâî
ïðåç 60òå è 70òå ãîäèíè íà ÕIÕâ. ñïîìàãà çà äèôåðåíöèðàíåòî íà ïðîâèíöèèòå é â ñîöèàëíî-
èêîíîìè÷åñêî îòíîøåíèå.  áàëêàíñêèòå é ïðîâèíöèè ðàçâèòèåòî íà áóðæîàçíèòå îòíîøåíèÿ
âëèçà â îñòðî ïðîòèâîðå÷èå ñúñ ñúùåñòâóâàùèÿ îáùåñòâåíî-èêîíîìè÷åñêè ñòðîé.  òåçè
ïðîâèíöèè ñå îôîðìÿò ðåãèîíàëíè ïàçàðè, òÿñíî ñâúðçàíè ñ åâðîïåéñêèòå èêîíîìèêè. Ïîñòîÿííî
íàðàñòâàùàòà äèñïðîïîðöèÿ â èêîíîìè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà åâðîïåéñêà Òóðöèÿ è îñòàíàëàòà
÷àñò îò èìïåðèÿòà âîäè è äî âñå ïî-ãîëÿìàòà é ïîëèòè÷åñêà äåçèíòåãðàöèÿ.
Íåïîñðåäñòâåíàòà ïðè÷èíà çà Áîñíåíñêî-Õåðöåãîâèíñêîòî âúñòàíèå, êîåòî ñå ïðèåìà
çà íà÷àëî íà Èçòî÷íàòà êðèçà å ïîðåäíîòî óâåëè÷åíèå íà äàíúöèòå. Âàæíà ðîëÿ èçèãðàâà ñúùî
è ñèñòåìíàòà íàñèëíè÷åñêà è äåíàöèîíàëèçàòîðñêà ïîëèòèêà íà òóðñêîòî ïðàâèòåëñòâî.
Ïîëîæåíèåòî ñòàâà òîëêîâà íåòúðïèìî, ÷å ïîðîáåíèòå íàðîäè ñà ãîòîâè íà âñÿêàêâà æåðòâà çà
äà èçâîþâàò ïîëèòè÷åñêàòà ñè íåçàâèñèìîñò. Äîêàçàòåëñòâî çà òîâà å è èçáóõâàíåòî ïî
ñúùîòî âðåìå è íà Ñòàðîçàãîðñêîòî âúñòàíèå â Áúëãàðèÿ. Çà äà ñå ñïðàâè ñ ïðîáëåìèòå ñè
èìïåðèÿòà ñå íóæäàå îò ìíîãî ñðåäñòâà, ïîðàäè êîåòî ïðàâèòåëñòâîòî ðåøàâà äà îáÿâè
áàíêðóò è äà ñïðå ïëàùàíåòî íà ÷àñò îò âúíøíèÿ äúëã. Åâðîïåéñêèòå ôèíàíñîâè è ïðîìèøëåíè
êðúãîâå îáðúùàò ïîãëåä êúì Áàëêàíèòå, çàùîòî áàíêðóòúò íà Òóðöèÿ ñåðèîçíî çàñÿãà
èíòåðåñèòå èì. Ðàçíîãëàñèÿòà ìåæäó ãîëåìèòå äúðæàâè îáà÷å, ïðàâÿò íåâúçìîæíè
ñúãëàñóâàíèòå äåéñòâèÿ íà “Åâðîïåéñêèÿ êîíöåðò” âúâ âðúçêà ñúñ çàïî÷íàëàòà êðèçà. Íåùî
ïîâå÷å, ãîëåìèÿò ñúâðåìåíåí äèïëîìàò Õåíðè Êèñèíäæúð òâúðäè, ÷å “Åâðîïåéñêèÿò êîíöåðò å
îêîí÷àòåëíî ðàçáèò âúðõó íàêîâàëíÿòà íà Èçòî÷íèÿ âúïðîñ”. Ðóñèÿ ïîäåìà èíèöèàòèâàòà çà
êîëåêòèâíè ïîñòúïêè íà ñèëèòå â Öàðèãðàä îùå ïðåç àâãóñò 1875ã. Àíãëèÿ îáà÷å, îòêàçâà
äà ñå ïðèñúåäèíè êúì ïîñòúïêè “óíèæàâàùè äîñòîéíñòâîòî íà Ïîðòàòà”. Ïðåäïðèåòà å àêöèÿ íà
êîíñóëèòå íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ, Ðóñèÿ, Ãåðìàíèÿ, Ôðàíöèÿ, Èòàëèÿ è Àíãëèÿ, êîÿòî äà
èçÿñíè êàêâè ñà èñêàíèÿòà íà âúñòàííèöèòå è äà îñèãóðè óñëîâèÿ çà ïðîâåæäàíå íà ïðåãîâîðè
ìåæäó òÿõ è òóðñêèòå âëàñòè. Àêöèÿòà îáà÷å çàâúðøâà áåç ðåçóëòàò, òúé êàòî êîìèñèÿòà
íå ðàçïîëàãà ñ ïúëíîìîùèÿ äà èçïúëíè åäíî îò íàé-âàæíèòå óñëîâèÿ íà âúñòàííèöèòå - äà
ãàðàíòèðà îò èìåòî íà âåëèêèòå ñèëè ïðîâåæäàíåòî íà îáåùàíèòå îò Ïîðòàòà ðåôîðìè.
Ìåæäóâðåìåííî ñóëòàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî îáíàðîäâà ðåäèöà àêòîâå, ÷èÿòî öåë å äà
óáåäÿò âúñòàííèöèòå è åâðîïåéñêàòà îáùåñòâåíîñò â íåãîâîòî èçêëþ÷èòåëíî æåëàíèå äà
ïîäîáðè ïîëîæåíèåòî íà ïîäâëàñòíèòå ìó õðèñòèÿíè. Âúñòàííèöèòå íå ïîâÿðâàò íà òåçè
îáåùàíèÿ. Òÿõíî ãëàâíî èñêàíå ñè îñòàâà ïðåäîñòàâÿíåòî íà àâòîíîìèÿ íà äâåòå ïðîâèíöèè
Áîñíà è Õåðöåãîâèíà. Íà ñâîé ðåä Àâñòðî-Óíãàðèÿ ñå ñúãëàñÿâà äà ñòàíå èíèöèàòîð çà íîâè
ïîñòúïêè çà îìèðîòâîðÿâàíå íà Áàëêàíèòå. Îò èìåòî íà òðèòå ñúþçåíè ìîíàðõèè (Àâñòðî-
Óíãàðèÿ, Ðóñèÿ è Ãåðìàíèÿ) íà 30.XI.1875ã. ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ
ãðàô Àíäðàøè ñå îáðúùà ñúñ ñïåöèàëåí ìåìîðàíäóì êúì ïðàâèòåëñòâàòà íà âåëèêèòå ñèëè.
Òîé ñå îïàñÿâà, ÷å êîíôëèêòúò ìîæå äà ñå ðàçðàñíå, Ñúðáèÿ è ×åðíà Ãîðà äà íàðóøàò
íåóòðàëèòåòà ñè, à îòòàì äà ïëàìíå ãîëÿìà âîéíà íà Áàëêàíèòå è â öÿëà Åâðîïà. Òîâà íàëàãà
äà ñå èñêà “ïîäîáðÿâàíå íà ñòàòóêâîòî” è äèïëîìàòè÷åñêèÿ ïðèíöèï çà ïîääúðçàíå öåëîñòòà íà
Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ äà ñå çàìåíè ñ ïðèíöèïà çà êîëåêòèâíè ãàðàíöèè ïðè ïðîâåæäàíåòî íà
ðåôîðìàòà, òîåñò çà ïðàâîòî íà ñèëèòå äà ñå íàìåñâàò âúâ âúòðåøíèòå ðàáîòè íà Òóðöèÿ, â
ñëó÷àé ÷å Ïîðòàòà íå èçïúëíè îáåùàíèÿòà ñè.
Èòàëèÿ è Ôðàíöèÿ, ñå ñúãëàñÿâàò äà ïîäêðåïÿò íîòàòà ïðåä Âèñîêàòà ïîðòà, à
Àíãëèÿ ÿ ïðèåìà ñ íåîõîòà “ñàìî ïî ïðèöèï”. Íà 31.I.1876ã. íîòàòà å âðú÷åíà îò èìåòî íà
âåëèêèòå ñèëè.
Âúñòàííèöèòå íå ïðèåìàò ñ âúîäóøåâëåíèå íîòàòà, çàùîòî â íåÿ íå ñå ñïîìåíàâà íèùî çà
èñêàíàòà àäìèíèñòðàòèâíà àâòîíîìèÿ, êîÿòî ãè èíòåðåñóâà íàé-ìíîãî. Ïðåç ôåâðóàðè 1876ã.
Ïîðòàòà èçäàâà èðàäå, ñ êîåòî îáÿâÿâà ïðîâåæäàíåòî íà ðåäèöà ðåôîðìè â äóõà íà íîòàòà. È
òîçè ïúò îáà÷å, îáåùàíèÿòà ñè îñòàâàò ñàìî íà õàðòèÿ. Ïîðåäíèÿ íåóñïåõ âîäè äî íîâî
âëîøàâàíå íà îòíîøåíèÿòà ìåæäó âåëèêèòå ñèëè.
 íà÷àëîòî íà ìàé â Áåðëèí ñå ñúñòîè ñðåùà ìåæäó Áèñìàðê, Ãîð÷àêîâ è Àíäðàøè,
êîÿòî ïðèêëþ÷âà íà 13 ìàé ñ ïîäïèñâàíåòî íà Áåðëèíñêèÿ ìåìîðàíäóì.  óâîäíàòà ÷àñò íà òîçè
äîêóìåíò å ôîðìóëèðàíà èäåÿòà çà íåîáõîäèìîñòòà îò ãàðàíöèè ïðè ïðîâåæäàíå íà ðåôîðìèòå
îáåùàíè îò Âèñîêàòà ïîðòà. Ôðàíöèÿ è Èòàëèÿ ïîäêðåïÿò ìåìîðàíäóìà, äîêàòî àíãëèéñêèÿ
ïîñëàííèê ãî ïîñðåùà ñäúðæàíî çàÿâÿâàéêè, ÷å íå å ïîëó÷èë èíñòðóêöèè ïî òîçè âúïðîñ.
 òàçè íàïðåãíàòà îáñòàíîâêà åâðîïåéñêèòå ïðàâèòåëñòâà ðàçáèðàò çà èçáóõâàíåòî
íà Àïðèëñêîòî âúñòàíèå â Áúëãàðèÿ. Ìåæäóâðåìåííî ñòàâàò èçâåñòíè ïîäðîáíîñòè çà
çàïî÷íàëàòà â Öàðèãðàä àíàðõèÿ. Ïðåç íîùòà íà 29 ñðåùó 30 ìàé å èçâúðøåí äúðæàâåí
ïðåâðàò, ïîäãîòâåí îò “ìëàäîòóðöèòå”. Ñóëòàí Àáäóë Àçèñ å ñâàëåí îò ïðåñòîëà è ñëåä
íÿêîëêî äíè å óáèò ïðè çàãàäú÷íè îáñòîÿòåëñòâà. Óáèòè ñà è íÿêîëêî áèâøè ìèíèñòðè.
Ïðåñòèæúò íà Òóðöèÿ â Åâðîïà å íàïúëíî ïîäêîïàí. Àïðèëñêîòî âúñòàíèå â Áúëãàðèÿ ñòàâà
íàé-çíà÷èòåëíîòî ñúáèòèå íà Èçòî÷íàòà êðèçà. Òî å êóëìèíàöèîííà òî÷êà íà íàöèîíàëíî-
îñâîáîäèòåëíèòå áîðáè íà áúëãàðñêèÿ íàðîä. Ïî ñâîÿòà ñúùíîñò âúñòàíèåòî ïðåäñòàâëÿâà åäíî
íîâî ÿâëåíèå ¦ ñîöèàëíà-àíòèôåîäàëíà è áóðæîàçíî-äåìîêðàòè÷íà ðåâîëþöèÿ. Ðàçïðàâàòà ñ
âúñòàííèöèòå å òîëêîâà áðóòàëíà è êúðâàâà ïî ñâîÿòà ñúùíîñò, ÷å ïðåäèçâèêâà øèðîê îòçâóê
ñðåä åâðîïåéñêîòî è ðóñêî îáùåñòâî. Âúëíà îò ñú÷óâñòâèå êúì æåðòâèòå íà òóðñêèòå
æåñòîêîñòè îáõâàùà Áðèòàíñêèòå îñòðîâè. Íà 29 àâãóñò Â. Þãî èçíàñÿ ðå÷ âúâ ôðåíñêèÿ
ïàðëàìåíò, â êîÿòî îñúæäà ïàñèâíîñòòà íà åâðîïåéñêèòå ïðàâèòåëñòâà. Âèäíèÿò æóðíàëèñò
Åìèë äüî Æèðàðäåí ïóáëèêóâà áðîøóðàòà “Ïîçîðúò íà Åâðîïà”. Â Àâñòðî-Óíãàðèÿ
âúñòàíèåòî ñðåùà ïúëíàòà ïîäêðåïà íà ÷åõè, õúðâàòè, ñúðáè è ðóìúíöè. Èòàëèàíñêàòà
îáùåñòâåíîñò ñúùî íå îñòàâà áåçó÷àñòíà.
 òîâà âðåìå íà Áàëêíèòå ñå ïîÿâÿâàò íîâè óñëîæíåíèÿ. Íà 30 þíè 1876ã. ñðúáñêèÿò
êíÿç Ìèëàí îáÿâÿâà âîéíà íà Òóðöèÿ. Ñúùîòîòî ïðàâè è ÷åðíîãîðñêèÿ êíÿç Íèêîëàé. Òå ñå
ðåøàâàò äà íàïðàâÿò òîâà ïîðàäè óâåðåíîñòòà èì, ÷å ïðè åâåíòóàëíî íåáëàãîïðèÿòíî ðàçâèòèå
íà âîåííèòå äåéñòâèÿ çà òÿõ, Ðóñèÿ íÿìà äà ïîçâîëè òå äà áúäàò ðàçãðîìåíè. Ñðúáñêî-
Òóðñêàòà âîéíà çàñèëâà îùå ïîâå÷å îïàñíîñòòà îò îáùîåâðîïåéñêè âçðèâ. Çà äà ñå
èçáåãíå,òîâà å îðãàíèçèðàíà ñðåùà íà Àëåêñàíäúð II è Ãîð÷àêîâ ñ Ôðàíö-Éîñèô è Àíäðàøè â
Ðàéõùàäñêèÿ çàìúê, â ×åõèÿ, íà 8 þëè 1876ã.  ðåçóëòàò íà âîäåíèòå òàì ïðåãîâîðè íå å
ïîäïèñàíà íèòî ôîðìàëíà êîíâåíöèÿ, íèòî äîðè ïðîòîêîë. Ðåçóëòàòèòå îò ïîñòèãíàòîòî
ñïîðàçóìåíèå ñà èçëîæåíè îò äâåòå ñòðàíè, âñÿêà ïî îòäåëíî, â äâå ïàìåòíè áåëåæêè. Åäíàòà å
ïðîäèêòóâàíà îò Àíäðàøè, à äðóãàòà îò Ãîð÷àêîâ. Ñúãëàñíî äâåòå ïàìåòíè áåëåæêè, “â
íàñòîÿùèÿ ìîìåíò” äâåòå ñòðàíè ñå ñúãëàñÿâàò äà ñå ïðèäúðæàò êúì “ïðèíöèïà çà íåíàìåñà”.
Àêî ïúê îáñòàíîâêàòà íàëàãà äà ñå ïðåäïðèåìàò àêòèâíè äåéñòâèÿ, òîâà òðÿáâà äà ñòàíå ïî
âçàèìíî ñúãëàñèå.  äåòàéëèòå ñè äâåòå áåëåæêè ñå ðàçëè÷àâàò ñúùåñòâåíî åäíà îò äðóãà.
 ñëó÷àé, ÷å òóðöèòå èìàò óñïåõ äâåòå äúðæàâè ùå ïîèñêàò âúñòàíîâÿâàíå íà ïðåäâîåííîòî
ñòàòóêâî â Ñúðáèÿ.  ñëó÷àé, ÷å ñúðáèòå ïîáåäÿò íÿìà äà ñå ïîçâîëè îáðàçóâàíå íà ãîëÿìà
ñëàâÿíñêà äúðæàâà. Íà Àâñòðèÿ ñå ïîçâîëÿâà äà îêóïèðà ÷àñò îò Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, à íà
Ðóñèÿ å ïîçâîëåíî äà ñè âúçâúðíå Þãîçàïàäíà Áåñàðàáèÿ è äà ïðèñúåäèíè Áàòóì. Îòíîñíî
Áúëãàðèÿ è Ðóìåëèÿ, ñïîðåä ðóñêàòà âåðñèÿ òå òðÿáâà äà îáðàçóâàò íåçàâèñèìè
êíÿæåñòâà, à ñïîðåä àâñòðèéñêàòà ¦ àâòîíîìíè ïðîâèíöèè íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ; ñïîðåä
àâñòðèéñêàòà âåðñèÿ òàêàâà ïðîâèíöèÿ ìîæå äà ñòàíå è Àëáàíèÿ. Åïèð, Òåñàëèÿ, à ñúùî è
Êðèò ñå ïðåäâèæäà äà áúäàò ïðåäàäåíè íà Ãúðöèÿ.
Ðàéõùàäñêîòî ñïîðàçóìåíèå ïðåäèçâèêâà òàéíîòî íåäîâîëñòâî íà ãåðìàíñêèÿ êàíöëåð.
Áèñìàðê íå èñêà Ðóñèÿ äà óñïåå äà îêàæå ïîêðîâèòåëñòâî íà ñëàâÿíèòå áåç âîéíà, è ïî
âñÿêàêúâ íà÷èí ñå ñòåìè äà ïðåäèçâèêà óñëîæíåíèÿ ìåæäó Ðóñèÿ îò åäíà ñòðàíà, è Àíãëèÿ è
Òóðöèÿ îò äðóãà.
Ìåæäóâðåìåííî â Àíãëèÿ ñà ïóáëèêóâàíè î÷åðöèòå çà òóðñêèòå çâåðñòâà ïî âðåìå íà
ïîòóøàâàíå íà Àïðèëñêîòî âúñòàíèå. Òå ïîçâîëÿâàò íà îïîçèöèÿòà äà ïîâåäå ìàùàáíà êàìïàíèÿ
ïðîòèâ àíãëèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî íà êîíñåðâàòîðèòå íà÷åëî ñ Äèçðàåëè. Ïðîáëåìèòå íà
àíãëèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñà äîáðå äîøëè çà Ðóñèÿ, ïîðàäè ôàêòà ÷å ìåæäóâðåìåííî Ñúðáèÿ
òúðïè êðàõ âúâ âîåííèòå äåéñòâèÿ. Ñ ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà “åâðîïåéñêèÿ êîíöåðò” ïîä
âëèÿíèåòî íà Ðóñèÿ ìåæäó Ñúðáèÿ è Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ å ñêëþ÷åíî ïðèìèðèå.
Ñëåäâàùàòà äèïëîìàòè÷åñêà ñòúïêà èäâà îò ñòðàíà íà Àíãëèÿ. Àíãëèéñêîòî
ïðàâèòåëñòâî èçëèçà ñ ïðåäëîæåíèå çà óðåæäàíå íà èçáóõíàëàòà êðèçà. Íà ïðàêòèêà òîâà
ïðåäñòàâëÿâà ïðîåêò çà ôàêòè÷åñêà ïîäÿëáà íà Òóðöèÿ. Ïðîåêòúò ïî ïðèíöèï å ïðèåò îò
îñòàíàëèòå ïåò âåëèêè ñèëè, íî è Àâñòðî-Óíãàðèÿ è Ðóñèÿ ðåàëíî íå ñìÿòàò äà ó÷àñòâàò â
ïðèëàãàíåòî ìó ïîðàäè çàëîæåíèòå â íåãî àâòîíîìèÿ íà Áîñíà è Õåðöåãîâèíà (ïðîòèâ êîåòî å
Àâñòðî-Óíãàðèÿ, êîÿòî èñêà äà ãè îêóïèðà) è îêóïàöèÿòà íà Ïðîëèâèòå îò ñòðàíà íà Àíãëèÿ
(ïðîòèâ êîåòî å Ðóñèÿ). Ìåæäó òðèòå ñòðàíè, íàé-ñèëíî çàñåãíàòè îò Èçòî÷íàòà êðèçà
(Ðóñèÿ, Àâñòðî-Óíãàðèÿ è Àíãëèÿ), ñå âîäÿò àêòèâíè äèïëîìàòè÷åñêè ïðåãîâîðè, â êîèòî
âñÿêà îò òÿõ ñå îïèòâà äà íàëîæè ñâîèòå ïðåäëîæåíèÿ. Ïîðàäè áåçðåçóëòàòíèÿ õàðàêòåð íà
òåçè ïðåãîâîðè ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî è Àëåêñàíäúð II ñå íàñî÷âàò ïîñòåïåííî êúì èçáîðà íà
âîéíàòà ñ Òóðöèÿ êàòî åäèíñòâåí âúçìîæåí èçõîä. Ðóñêàòà äèïëîìàöèÿ çàïî÷âà äà ñîíäèðà
åâðîïåéñêèòå ïðàâèòåëñòâà çà ïîçèöèèòå, êîèòî òå áèõà çàåëè ïðè åäíî òàêîâà ðàçâèòèå íà
ñúáèòèÿòà. Êàòî ñúþçíèê, ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî âèæäà Ãåðìàíèÿ. Îòòàì îáà÷å, äàâàò ÿñíî
äà ñå ðàçáåðå, ÷å íÿìà äà ïîäêðåïÿò Ðóñèÿ ïðè ñáëúñúê ñ Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Áèñìàðê èñêà
äà ðàçïàëè âîéíà íà Áàëêàíèòå, íî íå è ìåæäó Àâñòðî-Óíãàðèÿ è Ðóñèÿ.
Ìåæäóâðåìåííî ïîäíîâåíèòå íà 3 îêòîìâðè âîåííè äåéñòâèÿ ìåæäó Ñúðáèÿ è Òóðöèÿ,
èçïðàâÿò ñúðáèòå ïðåä ïúëåí ðàçãðîì. Òîâà íàëàãà ñïåøíàòà íàìåñà íà Ðóñèÿ. Íà 31 îêòîìâðè
ãðàô Èãíàòèåâ âðú÷âà íà Ïîðòàòà óëòèìàòóì ñ èñêàíå äà ñå ñêëþ÷è ïðèìèðèå íåçàáàâíî, êàòî
ñå äàâà 48-÷àñîâ ñðîê çà îòãîâîð. Èçïëàøåíà, Âèñîêàòà ïîðòà ïðèåìà ïðåäÿâåíèòå é èñêàíèÿ.
Ñëåä òîçè óñïåõ ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïðàâè îùå åäèí îïèò äà èçáåãíå âîéíàòà è
çàåäíî ñ Àíãëèÿ ðåøàâàò äà ñå îðãàíèçèðà êîíôåðåíöèÿ íà ïîñëàííèöèòå íà âåëèêèòå ñèëè â
Öàðèãðàä. Êîíôåðåíöèÿòà å îôèöèàëíî îòêðèòà íà 23 äåêåìâðè 1876ã, íî íà ïðàêòèêà âñè÷êè
íåéíè ðåøåíèÿ ñå âçèìàò ïðè ïðåäâàðèòåëíèòå ïðåãîâîðè, êîèòî çàïî÷âàò îò 11 äåêåìâðè.
Ïðåäñòàâèòåëèòå íà âåëèêèòå ñèëè ñå ñïîðàçóìÿâàò íà Áîñíà, Õåðöåãîâèíà è Áúëãàðèÿäà
ñå äàäå ñòàòóò íà àâòîíîìíè ïðîâèíöèè îò Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Ïðè òîâà, ïî íàñòîÿâàíå íà
àâñòðèéöèòå, Áúëãàðèÿ å ðàçäåëåíà ìåðèäèîíàëíî íà Èçòî÷íà è Çàïàäíà. Ðóñèÿ ñå îòêàçâà
äà îêóïèðà Áúëãàðèÿ, à Àâñòðî-Óíãàðèÿ ¦ Áîñíà è Õåðöåãîâèíà. Çà âúâåæäàíåòî íà àâòîíîìíî
óñòðîéñòâî âúâ âñÿêà ïðîâèíöèÿ òðÿáâà äà ñå ñúçäàäå êîìèñèÿ, íàçíà÷åíà îò âñè÷êè âåëèêè
ñèëè. Çà îôèöèàëíîòî îòêðèâàíå íà êîíôåðåíöèÿòà, òóðñêèÿò ñóëòàí, ñ òàéíàòà ïîìîù íà
àíãëèéñêèÿ ïîñëàííèê Åëèúò, ïîäãîòâÿ äðúçêà ìàíåâðà, îáÿâÿâàéêè ïðîâúçãëàñÿâàíåòî íà
êîíñòèòóöèÿ. Ñëåä òîçè àêò, ïîä ïðåäëîã, ÷å âå÷å íÿìà íóæäà îò íèêàêâè äîïúëíèòåëíè
ðåôîðìè, òóðñêîòî ïðàâèòåëñòâî íà÷åëî ñ Ìèäõàò ïàøà îòõâúðëÿ ðåøåíèÿòà íà ïîñëàííèöèòå íà
âåëèêèòå ñèëè.Ñëåä òîâà äåéñòâèå íà Âèñîêàòà ïîðòà, ñòðàíèòå ó÷àñòâàùè â
êîíôåðåíöèÿòà îòòåãëÿò ïîñëàííèöèòå ñè îò Èñòàíáóë.
Ñëåä ïðîâàëà íà Öàðèãðàäñêàòà êîíôåðåíöèÿ íà ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî ìó îñòàâà
åäèíñòâåíî âîåííèÿ ïúò çà ðàçðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå íà Áàëêàíèòå. Çà öåëòà îáà÷å, òðÿáâà
äà ñå ïîñòèãíå ñïîðàçóìåíèå ñ Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Òàêîâà òàéíî ñïîðàçóìåíèå å ïîäïèñàíî íà 15
ÿíóàðè 1877ã. â Áóäàïåùà. Òàçè êîíâåíöèÿ îñèãóðÿâà íà Ðóñèÿ íåóòðàëèòåòà íà Àâñòðî-
Óíãàðèÿ ïðè åäíà âîéíà ñ Òóðöèÿ, â çàìÿíà íà êîåòî íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ ñå ïðåäîñòàâÿ
ïðàâîòî äà îêóïèðà ñúñ ñâîè âîéñêè Áîñíà è Õåðöåãîâèíà. Àâñòðî-Óíãàðèÿ ñå çàäúëæàâà äà
íå ðàçïðîñòèðà âîåííèòå ñè îïåðàöèè âúðõó Ðóìúíèÿ, Ñúðáèÿ, Áúëãàðèÿ è ×åðíà ãîðà, à
Ðóñèÿ ¦ âúðõó Áîñíà, Õåðöåãîâèíà, Ñúðáèÿ è ×åðíà ãîðà. Äâåòå ñòðàíè ñå ñïîðàçóìÿâàò è
çà åâåíòóàëíî ó÷àñòèå íà Ñúðáèÿ è ×åðíà ãîðà âúâ âîéíàòà íà ñòðàíàòà íà Ðóñèÿ.
Äîïúëíèòåëíà êîíâåíöèÿ å ïîäïèñàíà íà 18 ìàðò è ïðåäâèæäà î÷àêâàíèòå ðåçóëòàòè îò
ïðåäñòîÿùàòà âîéíà. Òåðèòîðèàëíèòå ïðèäîáèâêè â Åâðîïà ñå ñâåæäàò äî: çà Àâñòðî-
Óíãàðèÿ ¦ Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, ñ èçêëþ÷åíèå íà Íîâîïàçàðñêèÿ ñàíäæàê; çà Ðóñèÿ ¦
Þãîçàïàäíà Áåñàðàáèÿ. Â äîãîâîðà ñå ïîòâúðæäàâàò è êëàóçèòå íà Ðàéõùàäñêàòà ñïîãîäáà.
Ìåæäóâðåìåííî Èçòî÷íàòà êðèçà ïðåäèçâèêâà è èçîñòðÿíå íà ôðåíñêî-ãåðìàíñêèòå
îòíîøåíèÿ. Áèñìàðê ÷àêà ñàìî íà÷àëîòî íà ðóñêî-òóðñêà èëè çà ïðåäïî÷èòàíå, ðóñêî-
àíãëèéñêà âîéíà çà äà ñå íàõâúðëè ñðåùó Ôðàíöèÿ ñïîêîåí, ÷å Ðóñèÿ íÿìà äà å â ñúñòîÿíèå
äà ñå íàìåñè.
Òîâà ðàçâèòèå íà ñúáèòèÿòà êàðà ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà íå èçáúðçâà ñ îáÿâÿâàíå
íà âîéíàòà è äà íàïðàâè îùå åäèí îïèò çà ìèðíî ðåøåíèå íà êðèçàòà. Çà öåëòà å èçïðàòåí ãðàô
Èãíàòèåâ, êîèòî ïîñëåäîâàòåëíî îáèêàëÿ ñòîëèöèòå íà åâðîïåéñêèòå ñèëè. Ïðè óñïåõ íà
çàìèñëåíèòå êîëåêòèâíè ïîñòúïêè íà âåëèêèòå ñèëè â Öàðèãðàä è äåìîáèëèçèðàíåòî íà
òóðñêàòà àðìèÿ, Ðóñèÿ çàÿâÿâà, ÷å å ñúãëàñíà ñúùî äà ïðèñòúïè êúì äåìîáèëèçàöèÿ. Íà
ïðàêòèêà ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî èñêà äà ñè îñòàâè ïúò çà îòñòúïëåíèå. Òàêúâ ïúò òðÿáâà äà
ñòàíå ïðîòîêîëúò, çà ñúäúðæàíèåòî íà êîéòî ñå ñïîðàçóìÿâàò ãðàô Øóâàëîâ è àíãëèéñêèÿò
âúíøåí ìèíèñòúð Äåðáè è êîéòî íà 31 ìàðò 1877ã. ïðåäñòàâèòåëèòå íà øåñòòå âåëèêè ñèëè
ïîäïèñâàò â Ëîíäîí. Ó÷àñòíèöèòå â òîçè äîêóìåíò ïðèêàíâàò Ïîðòàòà “äà ïðèâåäå â èçïúëíåíèå
â êîëêîòî ñå ìîæå ïî-áëèçêî âðåìå ðåôîðìèòå, íåîáõîäèìè çà ñïîêîéñòâèåòî è áëàãîñúñòîÿíèåòî”
íà õðèñòèÿíñêèòå é îáëàñòè. Ïðè îòõâúðëÿíå íà òîçè ïðîòîêîë îò ñòðàíà íà Òóðöèÿ, âåëèêèòå
ñèëè ñè çàïàçâàò ïðàâîòî äà ïðåäïðèåìàò ìåðêèòå, êîèòî òå ñìÿòàò çà íåîáõîäèìè. Âúïðåêè,
÷å å åäèí îò ãëàâíèòå ñúñòàâèòåëè íà ïðîòîêîëà, Àíãëèÿ èçîáùî íå âúçíàìåðÿâà äà óïðàæíÿâà
êàêúâòî è äà áèëî âîåíåí íàòèñê âúðõó Òóðöèÿ ïðè íåèçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà, à íàïðîòèâ ¦
îïèòâà ñå äà ÿ ïðåäïàçè îò ðóñêî íàïàäåíèå.
Ðàç÷èòàéêè íà ïîìîù îò Àíãëèÿ, òóðöèòå îòõâúðëÿò Ëîíäîíñêèÿ ïðîòîêîë. Ïðè òàêà
ñúçäàëàòà ñå ñèòóàöèÿ, ñëåä êàòî ìíîãîêðàòíî àôèøèðà ãîòîâíîñòòà ñè äà çàùèòè
ïîäâëàñòíèòå íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ õðèñòèÿíñêè íàðîäè, ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñå âèæäà
ïðèíóäåíî äà âúçïðèåìå âîéíàòà êàòî åäèíñòâåí âúçìîæåí èçõîä. Òàêà, ïîäòèêíàò îò
îáñòîÿòåëñòâàòà, íà 24 àïðèë 1877ã. èìïåðàòîð Àëåêñàíäúð II ïîäïèñâà â Êèøèíåâ ìàíèôåñò
çà îáÿâÿâàíå íà âîéíà íà Òóðöèÿ. Òîâà êàðà ðóñêàòà äèïëîìàöèÿ äà ðàçãúðíå îùå ïî àêòèâíà
äåéíîñò çà îñèãóðÿâàíå íà íåóòðàëèòåòà íà îñòàíàëèòå âåëèêè ñèëè. Ñðåùó íåíàìåñàòà íà
Àíãëèÿ âúâ âîéíàòà, Ðóñèÿ îáåùàâà äà íå îêóïèðà Åãèïåò è Ñóåöêèÿ êàíàë è äà íå çàâçåìà
Ïðîëèâèòå è Öàðèãðàä.  ñëó÷àé, ÷å ðàçâîÿò íà âîåííèòå äåéñòâèÿ äîâåäå äî çàâëàäÿâàíå íà
òóðñêàòà ñòîëèöà îò ðóñêèòå âîéñêè, îêóïàöèÿòà ùå áúäå âðåìåííà. Öàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî
ïîä÷åðòàâà, ÷å ñúäáàòà íà Öàðèãðàä è Ïðîëèâèòå ìîæå äà áúäå ðåøåíà ñàìî ïî îáùî
ñïîðàçóìåíèå íà âåëèêèòå ñèëè. Ñ äðóãè äóìè Ðóñèÿ ñå çàäúëæàâà äà íå ðåøàâà âúïðîñà
åäíîëè÷íî è ñúùåâðåìåííî ñå ñòðåìè äà ñå çàñòðàõîâà ïðîòèâ âåðîÿòíè ïîñåãàòåëñòâà íà
Àíãëèÿ ñðåùó Ïðîëèâèòå.
Áðèòàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî îòõâúðëÿ ðóñêèòå ïðåäëîæåíèÿ. Çà íåãî å íåäîïóñòèìî
äîðè è âðåìåííî ïîÿâÿâàíå íà ðóñêè âîéñêè â Öàðèãðàä. Ñàìèÿò áðèòàíñêè ìèíèñòúð-
ïðåäñåäàòåë Äèçðàåëè å ãîòîâ äà çàâçåìå Äàðäàíåëèòå è äà èçïðàòè ôëîò â Öàðèãðàä.
Íåñúãëàñèåòî îò ñòðàíà íà ðåäèöà âëèÿòåëíè ÷ëåíîâå íà àíãëèéñêèÿ êàáèíåò è íà áðèòàíñêîòî
îáùåñòâî îáà÷å îñóåòÿâà íàìåðåíèÿòà ìó.
Îùå íà 19 ìàé 1877ã. àíãëèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïî÷âà ïðåãîâîðè ñ Àâñòðî-Óíãàðèÿ çà
ñúþç ïðîòèâ Ðóñèÿ âúâ âîéíàòà. Àâñòðèÿ îòõâúðëÿ ïðåäëîæåíèåòî, òúé êàòî ÿñíî ñúçíàâà,
÷å ïðè åäèí åâåíòóàëåí ñúþç ñ Àíãëèÿ òÿ òðÿáâà äà ïîåìå îñíîâíàòà òåæåñò íà âîåííèòå
äåéñòâèÿ ñðåùó Ðóñèÿ. Àâñòðèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå èñêà äà ñå ïðåâúðíå â îðúäèå íà
Àíãëèÿ çà çàâîþâàíåòî íà Ïðîëèâèòå.
Äîêàòî òðàÿò òåçè ïðåãîâîðè âîåííèòå äåéñòâèÿ íà þã îò Äóíàâ ñå âîäÿò àêòèâíî.
Ïîáåäèòå íà ðóñêàòà àðìèÿ ïðåäèçâèêâàò ïàíèêà ñðåä áðèòàíñêèòå ìèíèñòðè. Òå ñå
ñòðàõóâàò îò åäíî íàñî÷âàíå íà ðóñèòå êúì Ãàëèïîëñêèÿ ïîëóîñòðîâ, äîìèíèðàù íà âõîäà íà
Äàðäàíåëèòå. Â Ëîíäîí ñå óñïîêîÿâàò åäâà ñëåä êàòî òóðñêàòà àðìèÿ ïîä êîìàíäâàíåòî íà Îñìàí
ïàøà âëèçà â Ïëåâåí, êîåòî ñúçäàâà ñåðèîçíà çàïëàõà çà äåñíèÿ ôëàíã è êîìóíèêàöèèòå íà
ðóñêàòà àðìèÿ. Âîéíàòà ñå çàòÿãà, à òîâà å â èíòåðåñ íà Àíãëèÿ. Çàòðóäíåíîòî ïîëîæåíèå íà
ðóñêàòà àðìèÿ àêòèâèçèðà äåéíîñòòà è íà Àíäðàøè. Íåãîâîòî ïðåäëîæåíèå äà ñå èçïðàòÿò
àâñòðèéñêè âîéñêè â Ðóìúíèÿ, çà äà ñå ïðåðåæàò ðóñêèòå êîìóíèêàöèîííè ëèíèè å îòõâúðëåíî
îò àâñòðèéñêèòå âîåííè êðúãîâå, êîèòî ñà óáåäåíè, ÷å åäíà âîéíà ñ Ðóñèÿ äîðè è ñåãà íå å ïî
ñèëèòå íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Îáðàò âúâ âîåííèòå äåéñòâèÿ íàñòúïâà íà 10 äåêåìâðè 1877ã.,
êîãàòî ðóñèòå ïðåâçåìàò Ïëåâåí. Òîâà ñúáèòèå ïðåäèçâèêâà îòíîâî óñèëåíà äèïëîìàòè÷åñêà
äåéíîñò. Ìàëêî ïðåäè äà ïàäíå Ïëåâåí, ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñúîáùàâà íà Ãåðìàíèÿ è Àâñòðèÿ
ïðîåêòà ñè çà îñíîâèòå íà áúäåùèÿ ìèð. Â íåãî ñå ïðåäâèæäà: îáðàçóâàíå íà âàñàëíî
áúëãàðñêî êíÿæåñòâî, â øèðîêèòå ãðàíèöè íàáåëÿçàíè îò Öàðèãðàäñêàòà êîíôåðåíöèÿ;
àâòîíîìèÿ íà Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, êàòî ñå ïðåäàäàò òå ïîä óïðàâëåíèåòî íà Àâñòðèÿ, àêî òÿ
ïîæåëàå òîâà; ïúëíà íåçàâèñèìîñò íà Ñúðáèÿ, ×åðíà Ãîðà è Ðóìúíèÿ; íà Ðóñèÿ äà ñå âúðíå
Þãîçàïàäíà Áåñàðàáèÿ; Ðóìúíèÿ äà ñå êîìïåíñèðà êàòî é ñå äàäå Ñåâåðíà Äîáðóäæà; äà ñå
ïðèñúåäèíÿò êúì Ðóñèÿ Êàðñ, Áàòóì, Àðäàõàí è Áàÿçåò; äà ñå çàïëàòè êîíòðèáóöèÿ. Â
ïðîåêòà ñå íàáåëÿçâà è èçâåñòíî èçìåíåíèå â ðåæèìà íà Ïðîëèâèòå: “Êðàéáðåæíèòå äúðæàâè”
íà ×åðíî ìîðå, ò.å. ïî-ñïåöèàëíî Ðóñèÿ ïîëó÷àâàò ïðàâî â ñëó÷àèòå, êîãàòî òîâà ñå îêàæå
íóæíî, äà ïðåêàðâàò ïðåç ïðîëèâèòå âîåííè êîðàáè, ñàìî ÷å ïîåäèíè÷íî è âñåêè ïúò ñúñ
ñïåöèàëíî ðàçðåøåíèå îò ñóëòàíà.
Ñëåä êàòî íå ïîëó÷àâà åôèêàñíà ïîäêðåïà îò Àíãëèÿ, Òóðöèÿ å ðàçáèòà. Òÿ
çàïëàøâà, ÷å ùå îòñúïè ïðåä ðóñêèòå èñêàíèÿ, àêî Àíãëèÿ íå é îêàæå ïîìîù. Áðèòàíñêèÿò
êàáèíåò îòíîâî ïðàâè íåóñïåøåí îïèò äà âúâëå÷å Àâñòðî-Óíãàðèÿ âúâ âîéíàòà. Íàé-íàêðàÿ ïîä
âëèÿíèå íà òðåâîæíèòå ñúîáùåíèÿ îò Öàðèãðàä, àíãëèéñêèÿò êàáèíåò, ìàêàð è áåç
ñúãëàñèåòî íà âñè÷êè ìèíèñòðè, âçåìà ðåøåíèå äà èçïðàòè áðèòàíñêèÿ ôëîò â Ïðîëèâèòå.
Êàáèíåòúò ðàç÷èòà, ÷å òàçè ñòúïêà ùå ïîäòèêíå è Àâñòðî-Óíãàðèÿ äà âçåìå ó÷àñòèå âúâ
âîåííèòå äåéñòâèÿ. Àíãëèéñêîòî ðåøåíèå ñå îêàçâà ïîçàêúñíÿëî, çàùîòî Âèñîêàòà ïîðòà âå÷å
å ïðèåëà ðóñêèòå óñëîâèÿ. Íà 31 ÿíóàðè 1878ã. â Îäðèí òóðöèòå ïîäïèñâàò ïðèìèðèå. Òî
âêëþ÷âà ñúãëàñèåòî íà Òóðöèÿ ñ ïðåäëîæåíèòå é ïðåäâàðèòåëíè óñëîâèÿ íà ìèðíèÿ äîãîâîð.
Áðèòàíöèòå íå ñå îòêàçâàò òàêà ëåñíî îò èäåÿòà ñè çà çàâëàäÿâàíå íà Äàðäàíåëèòå.
Íà íÿêîëêî ïúòè àíãëèéñêèòå êîðàáè íàâëèçàò â Ïðîëèâèòå. Â îòãîâîð íà äåéñòâèÿòà íà
áðèòàíñêèÿ ôëîò, ðóñêèòå âîéñêè ñå ïðèäâèæâàò ïî-áëèçî äî òóðñêàòà ñòîëèöà è çàåìàò
ãðàä÷åòî Ñàí-Ñòåôàíî, íà 12êì îò Öàðèãðàä. Ðóñêèÿò ãëàâíîêîìàíäâàù ïîëó÷àâà çàïîâåä â
ñëó÷àé, ÷å àíãëèéñêèÿò ôëîò ïðåìèíå îò Ìðàìîðíî ìîðå â Áîñôîðà, äà çàâçåìå ïóíêò íà áðåãà ìó
ñåâåðíî îò Öàðèãðàä. Íà ïðàêòèêà îáà÷å íå ñòàâà íóæäà òîâà äà áúäå èçïúëíåíî.
Íà 3 ìàðò 1878ã. â Ñàí-Ñòåôàíî å ïîäïèñàí ïðåëèìèíàðíèÿò ìèðåí äîãîâîð ìåæäó Ðóñèÿ
è Òóðöèÿ. Òîçè äîãîâîð ïðåäâèæäà ïúëíà íåçàâèñèìîñò íà Ñúðáèÿ, ×åðíà Ãîðà è Ðóìúíèÿ. Íà
×åðíà Ãîðà òðÿáâà äà ñå ïðåäîñòàâè ïðèñòàíèùå íà Àäðèàòè÷åñêî ìîðå, íà Ðóìúíñêîòî
êíÿæåñòâî äà ñå äàäå Ñåâåðíà Äîáðóäæà, à íà Ðóñèÿ äà ñå âúðíå Þãîçàïàäíà Áåñàðàáèÿ è
äà é ñå ïðåäàäàò Êàðñ, Àðäàõàí, Áàÿçåò è Áàòóì. Ïðåäâèæäàò ñå è íÿêîè òåðèòîðèàëíè
ïðèäîáèâêè çà Ñúðáèÿ è ×åðíà Ãîðà.  Áîñíà è Õåðöåãîâèíà òðÿáâà äà ñå ïðîâåäàò ðåôîðìè
â èíòåðåñ íà õðèñòèÿíñêîòî íàñåëåíèå. Ñúùîòî ñå ïðåäâèæäà è îòíîñíî Êðèò, Åïèð è
Òåñàëèÿ. Â Ñàí-Ñòåôàíî âúïðîñúò çà Ïðîëèâèòå íå ñå ðàçãëåæäà.
Çà çàïàäíèòå ñèëè è îñîáåíî çà Àíãëèÿ è Àâñòðî-Óíãàðèÿ Ñàí-Ñòåôàíñêèÿ ìèðåí
äîãîâîð å àáñîëþòíî íåïðèåìëèâ. Áðèòàíñêèÿò êàáèíåò ñå ñòðàõóâà, ÷å êàòî âëþ÷è
Áúëãàðèÿ â ñâîÿòà ñôåðà íà âëèÿíèå, Ðóñèÿ íà ïðàêòèêà ùå ñòàíå ñðåäèçåìíîìîðñêà
äúðæàâà. Îñâåí òîâà, ãðàíèöèòå íà Áúëãàðèÿ ñå îêàçâàò òîëêîâà áëèçî äî Èñòàíáóë, ÷å
Ïðîëèâèòå è òóðñêàòà ñòîëèöà ñå îêàçâàò ïîä ïîñòîÿííà çàïëàõà. Ñúùî òúé ìàëêî Ñàí-
Ñòåôàíñêèÿ ìèðåí äîãîâîð îòãîâàðÿ íà èíòåðåñèòå íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Â Ðàéõùàä è â
Áóäàïåùåíñêàòà êîíâåíöèÿ îò 15 ÿíóàðè 1877ã. å óãîâîðåíî, ÷å íÿìà äà áúäå äîïóñíàòî äà ñå
ñúçäàäå ãîëÿìà ñëàâÿíñêà äúðæàâà. Çà äà ñå ïðåäîòâðàòè ñúçäàâàíåòî íà òàêàâà äúðæàâà,
Öàðèãðàäñêàòà êîíôåðåíöèÿ â ïðîåêòà ñè ðàçäåëÿ Áúëãàðèÿ íà äâå ÷àñòè ïî ìåðèäèîíàë,
êàòî Çàïàäíà Áúëãàðèÿ òðÿáâà äà âëåçå â ñôåðàòà íà âëèÿíèå íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Ñåãà
ðóñèòå íå ñå ïðèäúðæàò âå÷å êúì òåçè ïðîåêòè.
Çà äà ñå ðåøè ñúäáàòà íà Áàëêàíèòå ñëåä êðàÿ íà ðóñêî-òóðñêàòà âîéíà, òàêà ÷å
äà ñå ñïàçÿò èíòåðåñèòå íà âñè÷êè âåëèêè ñèëè, àâñòðèéñêèÿ ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë
Àíäðàøè èçëèçà ñ îôèöèàëíî ïðåäëîæåíèå äà ñå ñâèêà ìåæäóíàðîäåí êîíãðåñ çà îáñúæäàíå íà
âñè÷êè óñëîâèÿ çà ìèð ìåæäó Ðóñèÿ è Òóðöèÿ, à íå ñàìî çà ñòàòóòà íà Ïðîëèâèòå, ñ êîåòî
îùå ïî-ðàíî ñå ñúãëàñÿâà Ãîð÷àêîâ. Ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî å ñúãëàñíî äà ñå îáñúäÿò îíåçè
óñëîâèÿ, êîèòî èìàò “åâðîïåéñêè õàðàêòåð”.
Îòñòúï÷èâîñòòà íà ðóñêàòà äèïëîìàöèÿ ñå îáÿñíÿâà ñúñ ñúîòíîøåíèåòî íà ñèëèòå,
ñúçäàäåíî îùå â ñàìîòî íà÷àëî íà Èçòî÷íàòà êðèçà. Âîéíàòà ñ Òóðöèÿ ñúçäàâà çà Ðóñèÿ
ðèñê îò ñáëúñêâàíå ñ Àíãëèÿ è Àâñòðî-Óíãàðèÿ. Öàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñå ñòðàõóâà äà
áúäå âúâëå÷åíî â òàêúâ êîíôëèêò, îñîáåíî ïîðàäè çàåòàòà îò Ãåðìàíèÿ ïîçèöèÿ. Íà 19
ôåâðóàðè 1878ã. Áèñìàðê ïðîèçíàñÿ ðå÷, â êîÿòî çàÿâÿâà, ÷å ïî Èçòî÷íèÿ âúïðîñ òîé íå å
íèùî äðóãî îñâåí åäèí “÷åñòåí ïîñðåäíèê”: çàäà÷àòà ìó å ïî-ñêîðî äà äîâåäå ðàáîòàòà äî êðàé.
Ïî òàêúâ íà÷èí Ãåðìàíèÿ ïóáëè÷íî ñå îòòåãëÿ îò àêòèâíà ïîääðúæêà íà Ðóñèÿ. Íàäåæäèòå íà
ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî, ÷å ñ ïîäêðåïàòà íà Áèñìàðê ìîæå äà èçáåãíå ñâèêâàíåòî íà êîíãðåñà
ñå îêàçâàò íàïðàçíè, çàùîòî è ñàìèÿò Áèñìàðê èñêà òàêúâ êîíãðåñ.
Íà ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå îñòàâà íèùî äðóãî îñâåí äà ñå ñúãëàñè óñëîâèÿòà çà ìèð
äà áúäàò ïðåäàäåíè çà ðåøàâàíå îò ìåæäóíàðîäåí êîíãðåñ. Â êðàÿ íà ìàðò ãðàô Èãíàòèåâ å
èçïðàòåí âúâ Âèåíà, çà äà ñå ñïîðàçóìåå ñ Àâñòðî-Óíãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî. Àêî òîâà
ñòàíå, Àíãëèÿ ùå ñå îêàæå èçîëèðàíà íà êîíãðåñà. Ïðåòåíöèèòå íà Àâñòðî-Óíãàðèÿ äà
çàâçåìå íå ñàìî Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, êàêòî å ïðåäâèäåíî â Áóäàïåùåíñêàòà êîíâåíöèÿ, íî è äà
ïîëó÷è â åäíà èëè äðóãà ôîðìà ïîëèòè÷åñêè è èêîíîìè÷åñêè êîíòðîë íàä öÿëàòà çàïàäíà ÷àñò íà
Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ ñå îêàçâàò íåïðèåìëèâè çà Ðóñèÿ. Åòî çàùî Èãíàòèåâ ñè çàìèíàâà
áåç äà ïîñòèãíå ñïîðàçóìåíèå.
 òîâà âðåìå Àíãëèÿ èçâúðøâà äåìîíñòðàòèâíè âîåííè ïðèãîòîâëåíèÿ. Öåëòà íà
àíãëèéñêèÿò êàáèíåò å äà âíóøè íà Ðóñèÿ, ÷å å ãîòîâ äà âîþâà â ñëó÷àé, ÷å öàðñêîòî
ïðàâèòåëñòâî íå îòñòúïè îò ïîçèöèèòå ñè. Ìàêàð ÷å â äåéñòâèòåëíîñò â Ëîíäîí íè íàé-ìàëêî íå
âúçíàìåðÿâàò äà çàïî÷âàò âîåííè äåéñòâèÿ, Ðóñèÿ âçèìà íàñåðèîçíî îïàñíîñòòà îò âîéíà è
ñòàâà ïî-ñãîâîð÷èâà. Ðåçóëàò îò òîâà å ñïîðàçóìåíèåòî ìåæäó ëîðä Ñîëñáúðè è ãðàô
Øóâàëîâ, ïîäïèñàíî íà 30 ìàé 1878ã. Ñïîðåä òîâà ñïîðàçóìåíèå Áúëãàðèÿ ñå îòäàëå÷àâà îò
Öàðèãðàä îòâúä îòáðàíèòåëíàòà ëèíèÿ íà Ñòàðîïëàíèíñêèÿ õðåáåò. Àíãëèÿ ñå çàäúëæàâà äà
íå âúçðàçÿâà ñðåùó ïðåäàâàíåòî íà Ðóñèÿ íà Áàòóì, Êàðñ, è Áåñàðàáèÿ.
 äðóãî òàéíî ñúãëàøåíèå Àíãëèÿ îáåùàâà íà Àâñòðèÿ, ÷å ùå ïîäêðåïè îêóïàöèÿòà é
íà Áîñíà è Õåðöåãîâèíà â çàìÿíà íà ñúãëàñóâàíà ïîëèòè÷åñêà ëèíèÿ íà ïðåäñòîÿùèÿ êîíãðåñ.
Äâåòå ïðàâèòåëñòâà ñå óãîâàðÿò äà íå äîïóñíàò ðàçøèðÿâàíå íà áúëãàðñêàòà òåðèòîðèÿ íà
þã îò Ñòàðà ïëàíèíà è äà îãðàíè÷àò ñðîêà íà ðóñêàòà îêóïàöèÿ íà 6 ìåñåöà.  äðóãî
ñïîðàçóìåíèå áðèòàíñêèÿò êàáèíåò óâåðÿâà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, ÷å ùå ãàðàíòèðà öåëîñòòà
íà Àçèàòñêà Òóðöèÿ. Â çàìÿíà, ñóëòàíúò ïîçâîëÿâà íà Àíãëèÿ äà èçïîëçâà Êèïúð êàòî
ìîðñêà áàçà. Êîíãðåñúò ñå îòêðèâà íà 13 þíè 1878ã. â Áåðëèí - åäèíñòâåíàòà ñòîëèöà,
êúäåòî ðóñíàöèòå ñà ñúãëàñíè äà îòèäàò (Ãåðìàíèÿ ñå ïðåäïîëàãà, ÷å å òðàäèöèîíåí ñúþçíèê
íà Ðóñèÿ).  íåãî ó÷àñòâàò ñàìî øåñòòå âåëèêè ñèëè è Òóðöèÿ. Ïðåäñòàâèòåëèòå íà
áàëêàíñêèòå äúðæàâè ñà äîïóñíàòè â Áåðëèí, íî òå íå ñà ó÷àñòíèöè â êîíãðåñà.
Îñíîâíèòå êîíòóðè íà ðåøåíèÿòà íà êîíãðåñà ñà íàáåëÿçàíè îùå â àíãëî-ðóñêîòî
ñïîðàçóìåíèå îò 30 ìàé 1878ã. Íî òàì ãðàíèöèòå íà Áúëãàðèÿ ñà îïðåäåëåíè ñàìî â îáùè ÷åðòè,
à äåòàéëèòå èì âúâ âðúçêà ñúñ ñòðàòåãè÷åñêîòî çíà÷åíèå íà Ñòàðîïëàíèíñêèòå ïðîõîäè èìàò
òâúðäå âàæíî çíà÷åíèå. Çàòîâà îêîëî òåçè ïðîáëåìè ñå âîäÿò îæèâåíè ñïîðîâå, ðàçðåøåíè ÷ðåç
ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà Áèñìàðê.  êðàÿ íà êðàèùàòà å ðåøåíî þæíàòà ÷àñò íà Áúëãàðèÿ,
ðàçïîëîæåíà íà þã îò Ñòàðîïëàíèíñêèÿ õðåáåò äà ñå îáîñîáè â àâòîíîìíà ïðîâèíöèÿ íà
Îñìàíñêàòà èìïåðè ïîä íàçâàíèåòî Èçòî÷íà Ðóìåëèÿ. Òÿ íå ïîëó÷àâà èçëàç íà Åãåéñêî ìîðå.
Òóðñêèÿò ñóëòàí ïîëó÷àâà ïðàâî äà äúðæè âîéñêè â íåÿ. Ñðîêúò íà ðóñêàòà îêóïàöèÿ íà
Áúëãàðèÿ å îïðåäåëåí íà 9 ìåñåöà, êàòî íà Ðóñèÿ å âúçëîæåíî äà îðãàíèçèðà óïðàâëåíèåòî â
áúëãàðñêîòî êÿæåñòâî - íàèñòèíà ñ ó÷àñòèå è íà êîíñóëèòå íà äðóãèòå âåëèêè ñèëè.
Âúïðîñúò çà îêóïàöèÿòà íà Áîñíà è Õåðöåãîâèíà ìèíàâà îáùî âçåòî ãëàäêî. Â
ðåçóëòàò íà ïîääðúæêàòà îò ñòðàíà íà Àíãëèÿ è Ãåðìàíèÿ, â Áîñíà è Õåðöåãîâèíà òóðñêîòî
âëàäè÷åñòâî å çàìåíåíî ñ àâñòðî-óíãàðñêî.
Áåðëèíñêèÿò êîíãðåñ îñòàâÿ â ñèëà ïîñòàíîâëåíèÿòà íà Ñàí- Ñòåôàíñêèÿ äîãîâîð
îòíîñíî Áåñàðàáèÿ è Äîáðóäæà è îòíîñíî íåçàâèñèìîñòòà íà ×åðíà Ãîðà, Ñúðáèÿ è Ðóìúíèÿ.
Ïîñòàíîâåíî å, ÷å Ïàðèæêèÿò äîãîâîð îò 1856ã. è Ëîíäîíñêèÿò äîãîâîð îò 1871ã. çàïàçâàò
ñèëàòà ñè âúâ âñè÷êè îíåçè ïîñòàíîâëåíèÿ, êîèòî íå ñà îòìåíåíè èëè èçìåíåíè ñ ÷ëåíîâå íà
Áåðëèíñêèÿ äîãîâîð. Òîâà îçíà÷àâà è çàïàçâàíå íà óñòàíîâåíèÿ ðåæèì â Ïðîëèâèòå.
Íà 13 þëè 1878ã. êîíãðåñúò å çàêðèò ñ ïîäïèñâàíåòî íà Áåðëèíñêèÿ äîãîâîð. Ðóñèÿ å
ëèøåíà îò çíà÷èòåëíà ÷àñò îò ïëîäîâåòå íà ñâîÿòà ïîáåäà. Çà íåóñïåõà äà ïîñòèãíå âñè÷êè
ñâîè öåëè öàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî îáâèíÿâà “åâðîïåéñêèÿò êîíöåðò” è Áèñìàðê ðúêîâîäèë
êîíãðåñà ñ öåë äà èçáåãíå âîéíà ìåæäó âåëèêèòå ñèëè. Ðóñèÿ ïðèåìà çà îáèäåí ôàêòà, ÷å
ðîëÿòà íà ïîñðåäíèê å áèëà èçèãðàíà îò òðàäèöèîíåí ñúþçíèê êàòî Ãåðìàíèÿ. Ðóñêàòà
íàöèîíàëèñòè÷åñêà ïðåñà îêà÷åñòâÿâà êîíãðåñà êàòî “åâðîïåéñêà êîàëèöèÿ ñðåùó Ðóñèÿ
ïîä âîäà÷åñòâîòî íà êíÿç Áèñìàðê”.
Îñâåí ðóñêèòå, è èíòåðåñèòå íà áàëêàíñêèòå íàðîäè ñà ïîòúïêàíè â ïîëçà íà
ïîëèòè÷åñêèòå è ñòðàòåãè÷åñêèòå ñúîáðàæåíèÿ íà Àíãëèÿ è Àâñòðî- Óíãàðèÿ.
Áúëãàðñêèÿò íàðîä å ðàçïîêúñàí, ÷àñò îò íåãî îñòàâà äà æèâåå ïîä ïðÿêàòà âëàñò íà
ñóëòàíà, à â Áîñíà è Õåðöåãîâèíà åäíî ÷óæäî âëàäè÷åñòâî å çàìåíåíî ñ äðóãî.
Áåðëèíñêèÿò êîíãðåñ ñëàãà êðàé íà Èçòî÷íàòà êðèçà, íî íå ðàçðåøàâà Èçòî÷íèÿ
âúïðîñ. Â ñòðåìåæà ñè äà èçòëàñêàò Ðóñèÿ îò Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ çàïàäíèòå äúðæàâè è
íàé-âå÷å Àíãëèÿ è Àâñòðî-Óíãàðèÿ çàïàçâàò íåìàëêà ÷àñò îò Áàëêàíñêèòå âëàäåíèÿ íà
Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, êîåòî óäúëæàâà ñ îùå òðè äåñåòèëåòèÿ Èçòî÷íèÿ âúïðîñ. Ïî ñúùåñòâî â
Áåðëèí íàñòúïâà êóëìèíàöèÿòà îò äúëãîãîäèøíèÿ ñáëúñúê ìåæäó äâàòà âúíøíîïîëèòè÷åñêè
êóðñà - òîçè íà Ðóñèÿ, ñòðåìÿù ñå äà ëèêâèäèðà ãîñïîäñòâîòî íà Âèñîêàòà ïîðòà íà
Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ, è òîçè íà Âåëèêîáðèòàíèÿ, àêòèâíî ïîäêðåïÿíà îò Àâñòðî-Óíãàðèÿ,
÷èèòî óñèëèÿ ñà íàñî÷åíè êúì çàïàçâàíå íà ñòàòóêâîòî â Þãîèçòî÷íà Åâðîïà. Íà Áåðëèíñêèÿ
êîíãðåñ íàé-ìíîãî çàãóáâàò áàëêàíñêèòå íàðîäè. Âìåñòî íàöèîíàëíî îáåäèíåíèå è äúðæàâíà
íåçàâèñèìîñò, áúëãàðñêèÿò íàðîä å ðàçïîêúñàí è ïîëó÷àâà ïîëîâèí÷àò ñóâåðåíèòåò. Ñ
îêóïèðàíåòî íà Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, Àâñòðî-Óíãàðèÿ âúçïðåïÿòñòâà íàöèîíàëíîòî îáåäèíåíèå
íà Ñúðáèÿ è îòêðèòî ÿ òëàñêà êúì åêñïàíçèÿ íà èçòîê è þã, ò. å. êúì èñêîííî áúëãàðñêè çåìè.
Òåðèòîðèàëíàòà êîìïåíñàöèÿ, êîÿòî Ðóìúíèÿ ïîëó÷àâà â Ñåâåðíà Äîáðóäæà, èçîñòðÿ
àïåòèòà íà ðóìúíñêàòà áóðæîàçèÿ çà çàâëàäÿâàíå è íà þæíàòà ÷àñò íà òàçè îáëàñò.
Èçêóñòâåíîòî îãðàíè÷àâàíå è çàäúðæàíå íà íàöèîíàëíî-îñâîáîäèòåëíàòà áîðáà íà ãðúöêèÿ
íàðîä â Åïèð, Òåñàëèÿ è íà îñòðîâ Êðèò îùå ïîâå÷å èçîñòðÿ ìåãàëèñòêèòå àïåòèòè íà
ãðúöêàòà áóðæîàçèÿ. Íà àëáàíñêèÿò âúïðîñ èçîáùî íå å îáúðíàòî âíèìàíèå. Èìåíííî â Áåðëèí
ïðåç ëÿòîòî íà 1878ã. ñà ñúçäàäåíè áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ çà ïîêúëâàíå íà îìðàçàòà ìåæäó
áàëêàíñêèòå äúðæàâè è çà ïðåâðúùàíåòî íà Áàëêàíèòå â “áàðóòíèÿ ïîãðåá íà Åâðîïà”.
Îöåíêàòà, êîÿòî ôðåíñêèòå èñòîðèöè Å. Ëàâèñ è À. Ðàìáî äàâàò íà Áåðëèíñêèÿ êîíãðåñ å
ñëåäíàòà: “Â èñòîðèÿòà ðÿäêî ìîãàò äà ñå ñðåùíàò òîëêîâà ñòðàííè, òîëêîâà íåñïðàâåäëèâè
ïîñòàíîâëåíèÿ... Ñàí-Ñòåôàíî Ðóñèÿ ñå áå ïîãðèæèëà äà îñèãóðè ðàâíîïðàâèåòî íà âñè÷êè
õðèñòèÿíè; â Áåðëèí íå ñå âçåõà ïðåäâèä íèòî ïðàâäàòà, íèòî èçèñêâàíèÿòà íà çäðàâèÿ
ðàçóì è íà îáùèòå èíòåðåñè. Çàêëþ÷èòåëíèÿò àêò å åäèí ïàìåòíèê íà åãîèçìà, äåëî íà çàâèñò,
íà ëè÷íà íåíàâèñò, áåç÷åñòíî è ìåðçêî, òúé êàòî âìåñòî äà îñèãóðè ìèðà, òîé ïîäãîòâè
ìíîãîáðîéíè ïîâîäè çà êîíôëèêòè è âîéíè â áúäåùå...”.
 Библиография

1. Äàìÿíîâ, È., Èñòîðèÿ íà áàëêàíñêèòå ñòðàíè â íîâî âðåìå. Ñîôèÿ, 1989ã.

2. Êèñèíäæúð, Õ., Äèïëîìàöèÿòà.
3. Ïàíòåâ, À., Àíãëèÿ ñðåùó Ðóñèÿ íà Áàëêàíèòå1879ã.-1894ã. Ñîôèÿ, 1972
4. Õâîñòîâ, Â.Ì., Èñòîðèÿ íà äèïëîìàöèÿòà. Òîì 2, Ìîñêâà, 1963ã.
5. Хьош, Е., История на Балканските страни. София, 1998г.