i. Ç ÅÏÍ ùò éäÝá: Íåïëáßá êáé ðïëéôéêÞ óôïí ìåóïðüëåìï.

ðùò áíáöÝñáìå ðáñåìðéðôüíôùò äýï ôåý÷ç ðñéí, ôïí ÌÜñôç ôïõ 1936 ìéá áößóá ìå ôçí
¼õðïãñáöÞ “Óýíäåóìïò ÅñùôåõìÝíùí Ãïýâáò” ôïé÷ïêïëëÞèçêå óôá óôåíÜ êáé óôïí
óôáèìü ôïõ çëåêôñéêïý ôïõ ÐåéñáéÜ. Ìåôáîý ôùí áéôçìÜôùí ôïõ “ÓõíäÝóìïõ” âñßóêïíôáí êáé
ôá åîÞò:

(...) 2. ÅëÜôôùóéò ôùí ôéìþí ôùí åéóçôçñßùí åéò ôá äçìüóéá èåÜìáôá äéÜ ôïýò åñùôåõìÝíïõò.
3. ËÞøç ìÝôñùí êáôÜ ôùí ðáôåñÜäùí, üðùò ðáýóïõí áé êáôáäéþîåéò êáé ôá áãñéïêõôôÜãìá-

ÓðïõäÝò óôï
ôá ôùí åñùôåõìÝíùí, üðùò åðéôñÝðïõí ôáò óõ÷íÜò åîüäïõò, Þ íá ôéò óôÝëíïõí óôï ìðáêÜ-
ëç ìüíåò (...)
4. Íá óõìðåñéëçöèÞ ôï Óùìáôåßïí ìáò åéò ôáò êïéíùíéêÜò áóöáëßóåéò (...)1

ãáëáíüìáõñï
Áò èõìçèïýìå ôá üóá Ý÷ïõìå ðåé ãéá ôçí ðåñßïäï êáôÜ ôçí ïðïßá êõêëïöüñçóå áõôÞ ç áößóá.
Ï ðáãêüóìéïò ðüëåìïò ðëçóßáæå. Ôï ðñïëåôáñéÜôï Ýäéíå ôçí ôåëåõôáßá áðåëðéóìÝíç ôïõ áíôé-
öáóéóôéêÞ ìÜ÷ç ðïõ êïñõöþèçêå óôç óöáãÞ ôçò Èåóóáëïíßêçò. Ôï åëëçíéêü êñÜôïò -ôñÜðå-
æåò, ðïëéôéêü óýóôçìá, óôñáôüò, ðáëÜôé- ðñïåôïßìáæå ðõñåôùäþò ôç öáóéóôéêÞ äéêôáôïñßá. Ôï
ÊÊÅ, ðïõ áêüìç áõôïáðïêáëïýíôáí “êüììá ôùí åñãáôþí”, åß÷å áíáêáëýøåé ôéò ÷áñÝò ôïõ óôá-
ëéíéóìïý êáé ôçò óõììåôï÷Þò óôïí êïéíïâïõëåõôéêü áãþíá êáé áãùíéæüôáí ãéá ôçí åöáñìïãÞ ôïõ öáóßóôåò êáé
óõìöþíïõ Óïöïýëç ÓêëÜâáéíá.2
ÄÝêá åéäþí èýåëëåò áðåéëïýóáí ôç ÷þñá. ÁëëÜ ïé áõèÜäåéò ãñáììÝò áõôÞò ôçò áößóáò áäéá- ðáñáêñáôéêïß óôçí
öïñïýóáí. Êáé ìÜëéóôá áäéáöïñïýóáí õéïèåôþíôáò ôç óêïðéÜ åíüò åéäéêïý êáé ìÜëëïí ðñùôï-
öáíïýò ãéá ôçí åðï÷Þ êïéíùíéêïý õðïêåéìÝíïõ. ÖõóéêÜ äåí èá âñïýìå ðïõèåíÜ åäþ ôéò ëÝîåéò êïéôßäá ôçò
“íÝïò” Þ “íåïëáßá”. ¼ìùò, ôüóï ôá ðñïâëÞìáôá, üóï êáé ç ðñïóÝããéóÞ ôïõò, åßíáé áõôÜ ðïõ ìå-
ôÜ ôï '68 ìÜèáìå íá áðïêáëïýìå “íåïëáéßóôéêá”· ïé áöñáãêéÝò, ç ïéêïãåíåéáêÞ êáé óåîïõáëéêÞ
äçìïêñáôßáò

ÅÏÍ: Êáôáíáãêáóìüò êáé ôáîéêÞ ðÜëç óôçí êáô' åîï÷Þí öáóéóôéêÞ

ïñãÜíùóç ôïõ ìåóïðïëÝìïõ
ÌÝñïò Â': Ç ÅèíéêÞ ÏñãÜíùóç Íåïëáßáò óôçí ðñÜîç

êáôáðßåóç ðïõ åðéêñáôïýóå óå ìéá êïéíùíßá üðïõ ïé íåáñÝò ãõíáßêåò Ýâëåðáí ôçí åðßóêåøç
óôïí ìðáêÜëç óáí ìïíáäéêÞ åõêáéñßá ãéá óåîïõáëéêÞ áíôáñóßá, ðñïóåããßæïíôáé ìå Ýíá ëüãï ðå-
ôá÷ôü êáé áõèÜäç ðïõ âñßóêåôáé ÷éëéüìåôñá ìáêñéÜ áðü ôï ëüãï ôïõ ìåóïðïëåìéêïý ÊÊÅ êáé
åäþ ðïõ ôá ëÝìå, áðü ôïí ëüãï ïðïéáóäÞðïôå ðïëéôéêÞò ïñãÜíùóçò ôçò åðï÷Þò. Ìå Üëëá ëü-
ãéá, åêåßíïé ðïõ Ýãñáøáí ôçí áößóá Þôáí íÝïé ðïõ áíôéëáìâÜíïíôáí ôïí åáõôü ôïõò óáí îÝ÷ù-
ñï êïéíùíéêü õðïêåßìåíï. Êáé áð' ü,ôé öáßíåôáé äåí Þôáí êáé ôüóï ìüíïé ôïõò. Áêüìç êáé áðü ôá
ðåñéïñéóìÝíá óôïé÷åßá êáé ãåãïíüôá ðïõ Ý÷ïõìå áíáöÝñåé óå ðñïçãïýìåíåò óõíÝ÷åéåò, ìðïñåß
íá êáôáëÜâåé êáíåßò ðùò ôá ÷ñüíéá ìåôÜ ôï 1915, ç ãåíéêÞ êáôçãïñßá ôùí (êõñßùò áñóåíéêþí)
“íÝùí”, óôáäéáêÜ, ìå óêëçñÞ êáé õðüêùöç ìÜ÷ç, áðïêôïýóå ôìÞìáôá ðïõ áíåîáñôçôïðïéïýíôáí
áðü ôçí ïéêïãÝíåéá éäåïëïãéêÜ, áí ü÷é êáé õëéêÜ, áðïêôïýóáí äéêÞ ôïõò ãíþìç êáé õðïêåéìåíé-
êüôçôá, äéêÞ ôïõò êïéíùíéêÞ äýíáìç. Áí èÝëáìå íá ðåñéïñéóôïýìå óå üóá ìáò Ý÷ïõí áðáó÷ï-
ëÞóåé Ýùò åäþ, ìðïñïýìå íá èõìçèïýìå üôé ç ïìÜäá ôùí ôñéÜíôá êïììïõíéóôþí ðïõ öýëáãå
ôïí “ÑéæïóðÜóôç” ôçí çìÝñá ôçò ðáñáêñáôéêÞò åðßèåóçò ôïõ ÍïÝìâñç ôïõ 1934, ðåñéëÜìâáíå
åêôüò áðü åñãÜôåò êáé áñêåôïýò öïéôçôÝò.3 ¼ôé ïé ßäéïé öïéôçôÝò åðéäßäïíôáí óõ÷íÜ ðõêíÜ óå
îýëï ìå ôïõò öáóßóôåò ôïõ “Ðáìöïéôçôéêïý Óõëëüãïõ” óôá Ðñïðýëáéá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ.4 ¼-
ôé ïé åñãáôéêÝò óõãêñïýóåéò ôïõ ìåóïðïëÝìïõ ðåñéëÜìâáíáí ìåãÜëá ðïóïóôÜ íåáñþí åñãáôþí
êáé åñãáôñéþí. ¼ôé ç öáóéóôéêÞ ÅÅÅ åß÷å ðáéäéêü êáé öïéôçôéêü ôìÞìá ïé óôïëÝò ôùí ïðïßùí á-
ðïôÝëåóáí ôçí Ýìðíåõóç ãéá ôéò óôïëÝò ôçò ÅÏÍ.5
ÌÜëéóôá, áõôÞ ç áíÜäõóç ôçò íåïëáßáò ùò êïéíùíéêü õðïêåßìåíï äåí åß÷å ìåßíåé âïõâÞ, êÜèå
Üëëï. Ôï âéâëßï ìå ôßôëï “Åëëçíéêüò Íåáíéêüò Ôýðïò (1915 - 1936)” áíáêáëýðôåé êáé êáôáãñÜ-
öåé 324 äéáöïñåôéêÜ íåáíéêÜ Ýíôõðá ðïõ åêäüèçêáí óôá åßêïóé ÷ñüíéá ôçò ðåñéüäïõ ðïõ åîå-
ôÜæåé. ¼ðùò äéáâÜæïõìå óôçí åéóáãùãÞ, õðÞñ÷áí ó÷ïëåßá ôïõ åëëçíéêïý ìåóïðïëÝìïõ üðïõ
êõêëïöïñïýóáí äýï êáé ôñßá îå÷ùñéóôÜ ó÷ïëéêÜ Ýíôõðá ãñáììÝíá áðü ôïõò ìáèçôÝò.6
Ïðüôå äåí åßíáé äýóêïëï íá êáôáëÜâåé êáíåßò áðü ðïõ ðñïÝêõøå ç éäÝá ôçò ÅÏÍ, ç áíáãêáéü-
ôçôÜ ôçò, ôï óêõëßóéï ðåßóìá ìå ôï ïðïßï åðéäéþ÷èçêå ç óôñáôéùôéêÞ ïñãÜíùóç êáé ïìïãåíï- Åðéöáíåßò óõíåéóöïñÝò óôï ðåñéïäéêü Íåïëáßá
ðïßçóç ôçò íåïëáßáò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ìåôáîéêÞò ôåôñáåôßáò. Ïé ¸ëëçíåò íåïëáßïé, êáé åéäé-
êÜ ïé íåïëáßïé ôçò ìåóáßáò ôÜîçò (ãåãïíüò ðïõ üðùò èá äïýìå ðáñáêÜôù åß÷å ôç óçìáóßá ôïõ), ËÝãåôáé üôé ôï ðåñéïäéêü “Íåïëáßá” ôçò ÅÏÍ äåí å-
ðñïÝâáëëáí ùò êïéíùíéêü õðïêåßìåíï, ìå ôá äéêÜ ôïõò åíäéáöÝñïíôá êáé ôéò äéêÝò ôïõò ðñïóåã- ðçññÝáóå ôçí åëëçíéêÞ íåïëáßá, äåí äéáâáæüôáí
ãßóåéò, ôçí ßäéá óôéãìÞ ðïõ ç ÷þñá âÜäéæå óôïí äñüìï ãéá ôïí ðüëåìï. Áðü ôç óêïðéÜ ôïõ êá- êáé ðïëý êëð. Êé üìùò! Áí êïéôÜîïõìå ðñïóåêôéêÜ,
èåóôþôïò, èá Þôáí åãêëçìáôéêÜ áðïóôáèåñïðïéçôéêü íá áöåèïýí íá ðñÜîïõí êáôÜ ðþò íïìß- ìåôáîý ôùí åðéóôïëïãñÜöùí ôïõ, âñßóêïõìå ðáé-
æïõí. Áêüìç êáëýôåñá, ïé äåîéüôçôÝò ôïõò, ç åéäéêÞ êïéíùíéêÞ èÝóç ôïõò, ç “íåáíéêÞ ôïõò æÝóç” äÜêéá ðïõ áñãüôåñá èá áíáäåéêíýïíôáí óå ðáóß-
Ýðñåðå íá ïñãáíùèïýí êáé íá äéï÷åôåõèïýí ðñïò ôçí “ôéôÜíéá åèíéêÞ ðñïóðÜèåéá” ðïõ Þäç äéá- ãíùóôá ìÝëç ôçò åëëçíéêÞò êïéíùíßáò üðùò ïé Ìß-
öáéíüôáí óôïí ïñßæïíôá. ¼ëá áõôÜ óôç èåùñßá âÝâáéá. Ãéáôß óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ï ôáîéêüò ðü- êçò ÈåïäùñÜêçò êáé Ìáíþëçò ÃëÝæïò. Ôï ãåãïíüò
ëåìïò êáèüëïõ äåí åßíáé ðåäßï ðñïäéáãåãñáììÝíùí áðïôåëåóìÜôùí. Ïðüôå êáé ç ðñÜîç áðï- èá ðñÝðåé íá ðñïâëçìáôßóåé ôïõò áñìüäéïõò, ôïõ-
äåß÷èçêå èåáìáôéêÜ äéáöïñåôéêÞ. ëÜ÷éóôïí ó÷åôéêÜ ìå ôçí áðÞ÷çóç ôïõ ðåñéïäéêïý.
Åäþ ç óôÞëç ôçò áëëçëïãñáößáò áðü ôï ôåý÷ïò 18
ii. H EON ùò õðï÷ñÝùóç: Åîïõóßåò êáé ðüëùóç óôç ìåôáîéêÞ äéêôáôïñßá. (69), 3/2/1940, áíáöÝñåé üôé Ýëáâå “ìáêñïóêåëÝò
ãñÜììá” ôïõ Ìáíþëç ÃëÝæïõ. ¸íá ÷ñüíï êáé êÜôé
ÖõóéêÜ ôï ðñþôï ðïõ Ýñ÷åôáé óôï ìõáëü üôáí ìéëÜìå ãéá ôçí ÅÏÍ åßíáé ç áöåëÞò éäÝá óýìöù- ìåôÜ, ï ßäéïò êáôÝâáæå ôç ãåñìáíéêÞ óçìáßá áðü
íá ìå ôçí ïðïßá ç óõììåôï÷Þ óôçí ÅÏÍ Þôáí óôç èåùñßá ðñïáéñåôéêÞ, áëëÜ óôçí ðñÜîç õðï- ôçí áêñüðïëç...
÷ñåùôéêÞ. Åßíáé âÝâáéá ãåãïíüò üôé, áöïý êáôÜ ôçí ðñþôç ðñþôç ðñïóðÜèåéá åèåëïíôéêÞò Ýíôá-
îçò ç ïñãÜíùóç åðéóôñÜôåõóå êÜðïéåò äåêÜäåò ÷éëéÜäåò öëïãåñÜ ìÝëç (ãéá íá óõíåííïïýìá-
20 óôå: ï áñéèìüò åêåßíùí ôùí ðñþôùí ãíÞóéùí öáóéóôþí äåí Þôáí äéüëïõ áìåëçôÝïò), ôï êáèå-
óôþò ðñïóðÜèçóå íá áíáãêÜóåé ïëüêëçñç ôçí åëëçíéêÞ íåïëáßá íá óõììåôÜó÷åé óôçí Å-
ÏÍ. Áí áêïëïõèÞóïõìå ôá ëåãüìåíá ôïõ Ó. ËéíáñäÜôïõ ãéá ðáñÜäåéãìá, ìáèáßíïõìå ü-
ôé, ãéá ôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí, åßêïóé áðïõóßåò áðü ôéò óõãêåíôñþóåéò ôçò ÅÏÍ (ðïõ
üðùò åßäáìå ãßíïíôáí êÜèå ÔåôÜñôç) óÞìáéíáí áðïâïëÞ áðü ôï ó÷ïëåßï. Åðßóçò ìáèáß-
íïõìå üôé áðü êÜðïéï óçìåßï êáé ìåôÜ (Ïêôþâñéï ôïõ 1939), ïé õðïõñãïß, õöõðïõñãïß
êáé ãåíéêïß äéïéêçôÝò ôùí õðïõñãåßùí êëÞèçêáí “êáôÜ ôçí ðëÞñùóéí ôùí êåíþí ôá ïðïßá
ðáñïõóéÜæïíôáé åéò ôáò äçìüóéáò Þ Üëëáò õðçñåóßáò” íá ðñïâáßíïõí “åéò ôçí êáôÜ ðñï-
ôßìçóéí ðñüóëçøéí ìåëþí ôçò ÅÏÍ”.7
ÊÜôé ôÝôïéá âÝâáéá åßíáé ôï øùìïôýñé åêåßíùí ðïõ âëÝðïõí ôç ó÷Ýóç ôïõ êñÜôïõò ìå
ôçí êïéíùíßá óáí Ýíá êáëÜ êáèïñéóìÝíï äßðïëï: áðü åäþ ïé êáôáðéåóôÝò êáé áðü åêåß ïé
êáôáðéåæüìåíïé, áðü åäþ “ï ëáüò” êáé áðü åêåß “ôï êñÜôïò”. ¸ëá üìùò ðïõ ç ðñáãìáôé- Ï ìÝãáò ÷ïñçãüò
êüôçôá óðáíßùò ìÜò êÜíåé ôç ÷Üñç íá åßíáé áðëÞ! ¼ðùò ãíùñßæïõìå üëïé ìáò áðü ôéò ðñþ-
ôåò ó÷ïëéêÝò åìðåéñßåò, êÜèå üñéï áðïõóéþí, ëéãüôåñï åßíáé ï ìðáìðïýëáò áãêáëéÜ ìå ôïí
ïðïßï îõðíïýí ïé ìáèçôÝò êÜèå ðñùß, êáé ðåñéóóüôåñï Ýíá äéáöéëïíéêïýìåíï üñéï ãýñù
áðü ôï ïðïßï êáèïñßæïíôáé éóïññïðßåò. ¼÷é ìüíï ïé ìáèçôÝò ðñáãìáôïðïéïýí ôéò áíá-
ðüöåõêôåò êïðÜíåò ôïõò ìåôñþíôáò ôéò áðÝíáíôé óå áõôü ôï üñéï êáé ðåñçöáíåõüìåíïé
ãýñù áðü ôï ðïéïò ôï Ý÷åé ðñïóåããßóåé ðåñéóóüôåñï, áëëÜ éó÷ýåé êáé ôï áíôßóôñïöï: ç
ßäéá ç ýðáñîç åíüò ïñßïõ áðïôåëåß ðáñáäï÷Þ áðü ôç ìåñéÜ ôïõ åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìá-
ôïò ôïõ ãåãïíüôïò üôé ïé êïðÜíåò åßíáé áíáðüóðáóôï êïììÜôé ôçò ó÷ïëéêÞò æùÞò. Êáé á-
êüìç ðåñéóóüôåñï, áðïôåëåß äçìüóéá ðáñáäï÷Þ üôé ïé áêëüíçôïé öñïõñïß ôçò åêðáßäåõ-
óçò ðñïôéìïýí íá áíå÷èïýí ôéò êïðÜíåò ìÝ÷ñé Ýíá ïñéóìÝíï óçìåßï, ðáñÜ íá ôá âÜëïõí
êáôÜ ìÝôùðï ìå ôç óõãêåêñéìÝíç ðñáêôéêÞ!
Ïðüôå ôï ôñïìáêôéêü üñéï ôïõ ËéíáñäÜôïõ äéáâÜæåôáé êáé áíÜðïäá: ïé êïðÜíåò Ýäéíáí
êé Ýðáéñíáí óôçí êáôÜ ôá Üëëá õðï÷ñåùôéêÞ ÅÏÍ. Ç ðñüèåóç ôùí éèõíüíôùí íá áíå÷èïýí
åßêïóé ïëüêëçñåò åâäïìÜäåò (äçëáäÞ ðÝíôå ìÞíåò) áðïõóßáò, åßíáé Þäç åíäåéêôéêÝò ôïõ
åýñïõò ôïõ öáéíïìÝíïõ.
Èá ìðïñïýóáìå íá õðïóôçñßîïõìå üôé ïëüêëçñï ôï åã÷åßñçìá ôçò ÅÏÍ ÷áñáêôçñéæü-
ôáí áðü ôÝôïéåò éóïññïðßåò ìåôáîý íåáíéêÞò áíôáñóßáò êáé êñáôéêÞò êáôáðßåóçò êáé äåí
èá åß÷áìå Üäéêï. Ôáõôü÷ñïíá üìùò èá ÷Üíáìå Ýíáí ïëüêëçñï êüóìï. Ãéáôß ç ÅÏÍ Þôáí Ïé ÷ïñçãïß ôïõ ðåñéïäéêïý Íåïëáßá Þôáí êÜ-
ìéá äéáäéêáóßá ðïëý ðéï óýíèåôç áðü ìéá áðëÞ óýãêñïõóç ìåôáîý öáóéóôþí êáé íåáñþí ðùò ìïíüðáíôïé...
áíôáñôþí. Ôï åëëçíéêü êñÜôïò öéëïäïîïýóå íá öáóéóôéêïðïéÞóåé êáé íá óôñáôéùôéêïðïé- Ôï âÜæïõìå ãéáôß, üðùò êáé íá ôï êÜíïõìå, åß-
Þóåé ôï óýíïëï ôçò åëëçíéêÞò íåïëáßáò· êáé ìðïñåß ìå ôç öáóéóôéêïðïßçóç íá ìçí ôá ðÞãå íáé êáé êÜðùò åðßêáéñï.
ôüóï êáëÜ, áëëÜ ìå ôï “óýíïëï” Þôáí ßóùò ðåñéóóüôåñï åðéôõ÷çìÝíï áð' üóï èá Þèåëå:
äçìéïýñãçóå Ýíá ðåäßï üðïõ ïé êïéíùíéêÝò ôÜîåéò áíáãêÜæïíôáí íá óõíõðÜñ÷ïõí (Ýóôù
óå Ýíá ìéêñü âáèìü) Ýîù áðü ôïõò êáôáíáãêáóìïýò ôçò ìéóèùôÞò åñãáóßáò. Åðßóçò (óå
ðïëý ìåãáëýôåñï âáèìü) äçìéïýñãçóå Ýíá ðåäßï üðïõ ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí éóôïñßá ôïõ
åëëçíéêïý êñÜôïõò ìåãÜëïé áñéèìïß áôüìùí ôïõ áíôßèåôïõ öýëïõ âñÝèçêáí ìáæß óõóôçìá-
ôéêÜ, ìáæéêÜ, Ýîù áðü ôïõò êáôáíáãêáóìïýò ôçò ïéêïãÝíåéáò, óå ìéá çëéêßá ðïõ, üðùò üëïé Ï ñüëïò ôçò ãõíáßêáò
ãíùñßæïõìå, ôï áíôßèåôï öýëï áñ÷ßæåé íá ãßíåôáé áíôéêåßìåíï ìåëÝôçò. ÌÜëéóôá, üëá áõôÜ
Ýëáâáí ÷þñá ìÝóá óå Ýíá ðåñéâÜëëïí êáôáíáãêáóìïý êáé öáóéóôéêÞò ñçôïñßáò, ðåñéâÜë-
ëïí ðïõ äåí èÝëåé ðïëëÞ êïéíùíéêÞ åìðåéñßá ãéá íá äéáéóèáíèåß êáíåßò üôé ìðïñåß Üíåôá íá
åßíáé êáé ðåñéâÜëëïí ðáñáãùãÞò áíôéåîïõóéáóôéêþí éäåþí êáé ðñáêôéêþí.
Êé Ýôóé, ç ÅÏÍ, ðÝñá áðü ôï ðåäßï êñáôéêÞò êáôáðßåóçò ðïõ öáíôÜæïíôáé ïé ïðáäïß
ôùí äéðüëùí, ðÝñá áðü ôï ìáãéêü åã÷åßñçìá ðïõ, óýìöùíá ìå ôéò êñáôéêÝò öáíôáóéþóåéò,
èá îåðåñíïýóå ôéò êïéíùíéêÝò áíôéèÝóåéò ìå óôü÷ï ôç óôñÜôåõóç óôïí êïéíü ìáôùìÝíï
óêïðü, áðïäåß÷èçêå êáé ðåäßï êïéíùíéêÞò óõíåýñåóçò, ìå üëåò ôéò áíôéèÝóåéò êáé ôïí
ðëïýôï ðïõ èá ðåñßìåíå êáíåßò íá ÷áñáêôçñßæïõí Ýíá ôÝôïéï ðåäßï, êáôåõèåßáí öåñìÝ-
íåò áðü ôéò áíôéèÝóåéò ðïõ ÷áñáêôÞñéæáí ôçí åëëçíéêÞ êáðéôáëéóôéêÞ êïéíùíßá.

iii. Ç ÅÏÍ ùò áðïêëåéóìüò: ç êïéíùíéêÞ ôÜîç êáé ç áäõíáìßá îåðåñÜóìáôüò ôçò.

Ìðïñåß ëïéðüí ç ÅÏÍ íá åß÷å öéëïäïîßåò êáèïëéêüôçôáò, áëëÜ ç ðñáãìáôéêüôçôá Þôáí ðï-
ëý äéáöïñåôéêÞ. ÓõãêåêñéìÝíá ç ðéï èåáìáôéêÞ áðïõóßá áðü ôçí ïñãÜíùóç Þôáí ç áðïõ-
óßá ôçò åñãáôéêÞò íåïëáßáò. ÁõôÞ ç áðïõóßá äåí åß÷å êáô' áíÜãêç éäåïëïãéêÜ áßôéá. Áðåíá-
íôßáò, ç âáóéêÞ áéôßá ôçò Þôáí ç ðñïöáíÞò: ç åñãáôéêÞ íåïëáßá äåí óõììåôåß÷å óôçí ÅÏÍ
ÅéêïíïãñÜöçóç áðü ôï Üñèñï “Ôï ðáéäß êáé ç 4ç Áõãïýóôïõ”.
ãéáôß Þôáí áðáó÷ïëçìÝíç áëëïý -óôç äïõëåéÜ. Ôçí åðï÷Þ ãéá ôçí ïðïßá ìéëÜìå, ôï 90% ôùí
Óôç óôÞëç ôùí êïñéôóéþí ôïõ ðåñéïäéêïý íåïëáßá ãñÜöïíôáí
ðáéäéþí óôáìáôïýóå ôï ó÷ïëåßï óôçí ôåëåõôáßá ôÜîç ôïõ äçìïôéêïý· êáé óõíÝ÷éæáí ôç ìá-
ãñáììÝò üðùò ïé åîÞò: “Ïé ìéêñÝò áõôÝò Åëëçíßäåò óéãÜ-óéãÜ èá
èçôåßá ôïõò óôï “ìåãÜëï ó÷ïëåßï ôçò æùÞò”: óôï ÷ùñÜöé, óôï åñãïóôÜóéï, óôï ìéêñü ìá-
ðáýóïõí íá åíäéáöÝñùíôáé, ôüóï óáí íá Þôáí ôï êÝíôñï ôçò æù-
ãáæß, óôéò äïõëåéÝò ôïõ ðïäáñéïý. ¼ðùò üëïé îÝñïõìå üìùò, “ôï ìåãÜëï ó÷ïëåßï ôçò æù-
Þò ôïõò, ãéá ôá ìáôùìÝíá íý÷éá êáé ôéò ìÜñêåò ôùí áñùìÜôùí, è'
Þò” äåí áöÞíåé ÷ñüíï ãéá öáóéóôéêÜ êçñýãìáôá. Áêüìç êáé óýìöùíá ìå ôá óôïé÷åßá ôïõ ß-
áðïôåëÝóïõí ôéò áëçèéíÝò ìçôÝñåò ôïõ Ýèíïõò êáé ôçò öõëÞò ôéò
äéïõ ôïõ êáèåóôþôïò, ôï 1939, ÷ñïíéÜ üðïõ ç ïñãÜíùóç îåðÝñáóå ïñéáêÜ ôá 1.000.000
éÝñåéåò êáé åóôéÜäåò (...) êáé ôï êïñßôóé ðïõ öùíáóêïýóå ðñéí
åããåãñáììÝíá ìÝëç, ôá 600.000 Þôáí ìáèçôÝò ôçò äçìïôéêÞò êáé ôçò ìÝóçò åêðáßäåõóçò.
ãéá äéêáéþìáôá êáé ÷åéñáöåôÞóåéò, îÝñåé ðùò âáèéÜ ìÝóá ôïõ
Êáé ïé õðüëïéðïé ðñïöáíþò áðïôåëïýóáí ôïí âáóéêü êïñìü ôïõ “ü÷é åõ÷Üñéóôïõ èåÜìá-
êåßôáé ç áëÞèåéá ôçò õðÜñîåþò ôïõ óôï ðëáßóéï ôïõ åëëçíéêïý
ôïò ôçò áèñüáò åããñáöÞò (...) ç ïðïßá ðáñáìÝíé ìüíï åããñáöÞ êáé ü÷é öïßôçóéò”.8
óõíüëïõ, ôïõ ïðïßïõ åßíáé ôï âéïëïãéêü âÜèñï”.
Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá âÝâáéá, ôá ðñÜãìáôá ðñÝðåé íá Þôáí áêüìç ÷åéñüôåñá áð' ü,ôé
Ðñïöáíþò ôá ôìÞìáôá ôïõ “âéïëïãéêïý âÜèñïõ” ðïõ åíäéáöÝñï-
äåß÷íåé áõôç ç áíáëïãßá 60 - 40. Ç åéóáãùãÞ ôçò ìðñïóïýñáò ìå ôßôëï “Ðñüóêëçóéò ôçò
íôáí ãéá “ìáôùìÝíá íý÷éá”, ôá äéÜâáæáí êÜôé ôÝôïéá, óõãêëïíßæï-
ÅèíéêÞò Ïñãáíþóåùò Íåïëáßáò ðñïò ôïõò íÝïõò ðïõ äïõëåýïõí óôá åñãïóôÜóéá êáé ôá
íôáí êáé ìåôáíéùìÝíåò Ý÷õíáí äÜêñõá ðéêñÜ.
ìáãáæéÜ” áíÝäéäå Ýíá åëáöñý Üñùìá ìåëáã÷ïëßáò:

ÍÅÏÉ ÅÑÃÁÔÅÓ ÊÁÉ ÅÑÃÁÔÑÉÅÓ: Ç ÅÏÍ ìå ìåãÜëç ôçò ëýðç ðáñåôÞñçóå ðùò ç á-
íáëïãßá ôùí åñãáôþí êáé åñãáôñéþí ðïõ ðñïó÷þñçóáí óôçí ïñãÜíùóß ôçò äåí áðï-
ôåëåß ôçí ðëåéïøçößá óáò (...)9

¼ôáí ìéëïýóáí ìåôáîý ôïõò, ïé áñìüäéïé Þôáí áêüìç ðéï ìåëáã÷ïëéêïß. Ìéá åìðéóôåõôéêÞ
Ýêèåóç ôçò ÅÏÍ ðïõ ðñïïñéæüôáí ìüíï ãéá ôá ìÜôéá õøçëüâáèìùí óôåëå÷þí ôçò ïñãÜ-
íùóçò, áöïý ÷áéñüôáí ãéá ôçí áèñüá óõììåôï÷Þ ôçò ìáèçôéþóáò íåïëáßáò óôçí ïñãÜíù-
óç, ðåñíïýóå óå ëéãüôåñï åõ÷Üñéóôá èÝìáôá: “ÕðÜñ÷ïõí üìùò êáé ëüãïé íá ðéóôåýùìåí
üôé äåí èá ãßíç ôï ßäéïí äéá ôÜò åêôüò ôùí Ó÷ïëåßùí ÷éëéÜäáò ÍÝùí, ìåôáîý ôùí ïðïßùí ðá-
ñåôçñÞèç ìåí ìßá áõèüñìçôïò ðñïóÝëåõóéò åéò ôçí ÏñãÜíùóéí ôçò ÅÏÍ, áëëÜ ôáõôï÷ñü-
21
 íùò êáé ìßá äéÜèåóéò áðï÷Þò êáé êÜðïéá êñõöÞ áíôßäñáóéò êáôÜ ôçò ðñïó÷ùñÞóåùò”.10
Åêôüò âÝâáéá áðü ôá æçôÞìáôá ÷ñüíïõ êáé éäåïëïãéêÞò áíôßèåóçò óôéò åâäïìáäéáßåò ìðïýñäåò
ôçò ÅÏÍ, ç åñãáôéêÞ ôÜîç åß÷å ôï ãíùóôü ðñüâëçìá ðïõ ôåßíåé íá ôçí ÷áñáêôçñßæåé: äåí åß÷å ëå-
öôÜ. Áêüìç êáé ç óôïëÞ ôçò ÅÏÍ, áõôüò ï âáóéêüò åîïðëéóìüò ôïõ ìéêñïý öáóßóôá Þôáí Ýíá Ý-
îïäï äõóâÜóôá÷ôï ãéá ôçí åñãáôéêÞ ôÜîç ðïõ ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ðñïôéìïýóå íá îïäåýåé áë-
ëïý ôá ëåöôÜ ôçò. Êáé üðùò åßíáé öõóéêü, ãýñù áðü ôéò ðéï åîåæçôçìÝíåò åêäçëþóåéò ôçò ïñãÜíù-
óçò, ç êáôÜóôáóç ÷åéñïôÝñåõå. Ç êáëïêáéñéíÞ êáôáóêÞíùóç ôçò ÅÏÍ, ôï êáèçìåñéíü ðñüãñáì-
ìá ôçò ïðïßáò ðáñáèÝóáìå óôï ðñïçãïýìåíï ôåý÷ïò, áðáéôïýóå 360 äñá÷ìÝò ãéá Ýíá ìÞíá ÷á-
ñïýìåíçò åêðáßäåõóçò ôïõ íåïëáßïõ óôéò ÷áñÝò ôçò óôñáôéùôéêÞò æùÞò. Áõôü óå ìéá åðï÷Þ ðïõ
ôï åôÞóéï åéóüäçìá ìéáò êáëïóôåêïýìåíçò åñãáôéêÞò ïéêïãÝíåéáò Ýöôáíå ôéò 20.000 äñá÷ìÝò åíþ
óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò Þôáí ðïëý ìéêñüôåñï. Ìå äåäïìÝíï üôé ãéá ìéá åîáìåëÞ ïéêïãÝíåéá áõôü
ôï 20.000 óçìáßíåé 270 äñá÷ìÝò áíÜ ìÞíá êáé Üôïìï, êáôáëáâáßíïõìå üôé ïé êáôáóêçíþóåéò ôçò Å-
ÏÍ Þôáí Ýíá ó÷Ýäéï ðïõ áöïñïýóå ðáéäéÜ ôçò ìåóáßáò ôÜîçò êáé Üíù.
Ôï ü÷é êáé ôüóï ðåñßåñãï ìå üëá áõôÜ ðÜíôùò, åßíáé üôé, êáôÜ ôá öáéíüìåíá, ðïëëÜ íåáñÜ ìÝëç
ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò èá Þèåëáí äéáêáþò íá óõììåôÝ÷ïõí óôéò äñáóôçñéüôçôåò ôçò ÅÏÍ. ¼÷é ãéá
éäåïëïãéêïýò, áëëÜ ãéá ðïëý ðéï õëéêïýò ëüãïõò. Ðñþôïí ãéáôß, ôüôå, üðùò êáé ôþñá, Þôáí óáöþò
ðéï åõ÷Üñéóôï íá áêïýò ìáëáêßåò ìáæß ìå óõíïìçëßêïõò óïõ áð' ü,ôé íá äïõëåýåéò. Äåýôåñïí êáé
âáóéêü ãéáôß óôçí ÅÏÍ ìðïñïýóå êáíåßò íá áðïëáýóåé ôç óõíýðáñîç ìå ôï áíôßèåôï öýëï äß÷ùò
ôçí ðáñïõóßá ôçò ïéêïãÝíåéáò, åìðåéñßá ðñùôüãíùñç êáé æçëåõôÞ ãéá íåïëáßï ôçò ÅëëÜäáò ôïõ ìå-
óïðïëÝìïõ ç ïðïßá èá ìáò áðáó÷ïëÞóåé áíáëõôéêüôåñá ðáñáêÜôù. Êáé ôñßôïí, ãéáôß áêñéâþò ç ôá-
îéêÞ ÷ñïéÜ ôïõ áðïêëåéóìïý áðü ôçí ÅÏÍ (ìå ôéò óôïëÝò ôçò, ìå ôï ýöïò ôçò, ìå ôéò ìéóïóåîïõá-
ëéêÝò óõíáíáóôñïöÝò ôçò, ìå ôçí ìåãáëßóôéêç óõìðåñéöïñÜ ôçò) áðïôåëïýóå äéáñêÞ õðåíèýìéóç
ôïõ ôáîéêïý ÷Üóìáôïò ìåôáîý ôçò åñãáôéêÞò íåïëáßáò êáé ôçò íåïëáßáò ôçò ìåóáßáò ôÜîçò óå ìéá
åðï÷Þ ðïõ áõôü ôï ÷Üóìá Þôáí, ü÷é ìåãáëýôåñï áðü óÞìåñá, áëëÜ óßãïõñá ðïëý ðéï åìöáíÝò,
ðñïêëçôéêü êáé åîïñãéóôéêü.
ÅëÜ÷éóôåò áðïäåßîåéò õðÜñ÷ïõí ãéá ôçí ýðáñîç áõôÞò ôçò ãíÞóéá ôáîéêÞò äõóöïñßáò áðÝíáíôé
óôá êáëïæùéóìÝíá ìÝëç ôçò ÅÏÍ. Èá èÝëáìå ùóôüóï íá ðáñáèÝóïõìå Ýíá äéáóêåäáóôéêü ó÷å-
ôéêü åðåéóüäéï. ÊÜèå ÷ñüíï, ïé éèýíïíôåò ôçò ÅÏÍ, óôá ðëáßóéá ôïõ îåðëýìáôïò ôùí ôáîéêþí äéá-
öïñþí óôçí ìåãÜëç êïëõìðÞèñá ôïõ Ýèíïõò, äéïñãÜíùíáí ìéá “ìéêôÞ êáôáóêÞíùóç öïéôçôþí - ìá-
èçôþí - åñãáôþí”. Ùò ôüðïò åß÷å åðéëå÷èåß ç ðáñáëßá ôçò ÁôôéêÞò ìå ôï ìáãåõôéêü üíïìá Æïýìðå-
ñé. Ï ËéíáñäÜôïò, ðïõ äéÝóùóå ôï åðåéóüäéï, äåí ìÜò ëÝåé ðüôå áêñéâþò, êÜðïéá ÷ñïíéÜ üìùò, ü-
ôáí Ýöôáóáí óôçí êáôáóêÞíùóç, ïé íåïëáßïé åñãáôéêÞò ðñïÝëåõóçò áíáêÜëõøáí üôé ïé óêçíÝò
ôïõò åß÷áí óôçèåß îÝ÷ùñá áðü ôéò óêçíÝò ôùí öïéôçôþí. Ìå áöïñìÞ áõôÞ ôç äéÜêñéóç, ïé êáôá-
óêçíùôÝò, Ýðåéôá áðü ëßãåò ìÝñåò ôåôáìÝíçò óõíýðáñîçò, åðéäüèçêáí óå áíåëÝçôï îýëï. Ôá åðåé-
óüäéá Þôáí ôüóï åêôåôáìÝíá ðïõ ç “öáëáããïíïìßá” êáé ôá áíþôåñá óôåëÝ÷ç ôçò ÅÏÍ áíáãêÜóôç-
êáí íá êáôáöèÜóïõí ìå áõôïêßíçôá áðü ôçí ÁèÞíá ãéá íá çñåìÞóïõí ôá ðíåýìáôá. Áð' ü,ôé öáß-
íåôáé äåí ôá êáôÜöåñáí êáé ðïëý êáëÜ, ãéáôß üôáí áñãüôåñá ôçí ßäéá ìÝñá ï ÌåôáîÜò (áðü óýìðôù-
óç) êáôÝöôáóå óôçí êáôáóêÞíùóç ãéá íá “áðåõèýíåé ÷áéñåôéóìüí”, ôçí âñÞêå ïëüêëçñç ìáëëéÜ
êïõâÜñéá. Áêïëïýèçóáí áðïâïëÝò ìáèçôþí áðü ôá ó÷ïëåßá ôïõò êáé áðïëýóåéò åñãáôþí áðü ôéò
äïõëåéÝò ôïõò. Ôï çèéêü äßäáãìá óõíïøßóôçêå ìå ôïí êáëýôåñï ôñüðï óôéò ìåôÝðåéôá åîçãÞóåéò
ôùí âáèìïöüñùí ôçò ïñãÜíùóçò: êáôÜ ôç ãíþìç ôïõò, ôá ãåãïíüôá óôï Æïýìðåñé áðåäåßêíõáí ü-
ôé “äåí Ý÷åé åðéôåõ÷èåß áêüìç ç åîÜëåéøéò ôçò ðÜëçò ôùí ôÜîåùí”.11
ÁíôéèÝôùò: ç ðÜëç ôùí ôÜîåùí åß÷å ðñïò óôéãìÞí áðïêôÞóåé ìéá äõóÜñåóôç êõñéïëåîßá.

iv. H EON ùò ôüðïò ïñãßùí: Ïé êáôá÷èüíéåò äõíÜìåéò ôçò óåîïõáëéêüôçôáò êáé ç åëëç-
íéêÞ ïéêïãÝíåéá

ÏðùóäÞðïôå, ç ÅëëÜäá ôïõ ìåóïðïëÝìïõ äåí Þôáí ôï êáëýôåñï ìÝñïò ãéá íá åßíáé êáíåßò ãõíáß-
êá. Åßðáìå Þäç üôé ôï ðïóïóôü ôçò åëëçíéêÞò íåïëáßáò ðïõ óõíÝ÷éæå ôï ó÷ïëåßï ìåôÜ ôçí ôåëåõ-
ôáßá ôÜîç ôïõ äçìïôéêïý Þôáí 10%, ìðïñïýìå üìùò íá åßìáóôå óßãïõñïé üôé ôá êïñßôóéá áðïôå- Ç åðéêåöáëßäá áõôÞò ôçò öùôü Þôáí “Ç ÃÕÍÁÉÊÁ
ëïýóáí ìéêñü ìüíï ôìÞìá áõôïý ôïõ ðïóïóôïý. Êáé öõóéêÜ, ôï õðïíïïýìåíï ðåñß ôáîéäéïý ôçò ÅÉÍÁÉ Ï ÐÑÁÃÌÁÔÉÊÏÓ ÁÑ×ÇÃÏÓ ÔÇÓ ÏÉÊÏÃÅ-
êïñáóßäïò óôïí ìðáêÜëç ìåôÜ óõíïäåßáò ðïõ áíáöÝñáìå óôçí áñ÷Þ èá Ýðñåðå íá åßíáé åðáñ- ÍÅÉÁÓ - Ç ÃÕÍÁÉÊÁ ÈÁ ÄÉÁÖÕËÁÎÅÉ ÔÇÍ ÐÁÑÁ-
êÝò ãéá íá ìÜò äþóåé íá êáôáëÜâïõìå ôéò óõíèÞêåò õðü ôéò ïðïßåò æïýóáí êáé ìåãÜëùíáí ïé íåá- ÄÏÓÉÍ”
ñÝò ãõíáßêåò áêüìç êáé óôá áóôéêÜ êÝíôñá (ôï ÷ùñéü åßíáé ðñïöáíþò ìéá Üëëç, áêüìç ðéï óêï-
ôåéíÞ õðüèåóç).
Ìå ëßãá ëüãéá, óôï ðñüóùðï ôçò íåáñÞò ãõíáßêáò êáé ôçò “ôéìÞò ôçò”, ç åëëçíéêÞ ïéêïãÝíåéá Ý-
âëåðå êáé ðñïóôÜôåõå ü,ôé ðïëõôéìüôåñï åß÷å. ¹ áëëéþò, ïé íåáñÝò ãõíáßêåò åß÷áí íá áíôéìåôùðß- Ç õðïäåéãìáôéêÞ ðñïðáãÜíäá
óïõí åîïõóßåò ðïëý ðéï áõèáßñåôåò êáé ðïëý ðéï óêëçñÝò áðü ôçí êñáôéêÞ åîïõóßá. Ç åîïõóßá ôïõ (ÈÝìá ãéá Ýêèåóç óôéò ðáíåëëÞíéåò)
ðáôÝñá, ôïõ áäåñöïý êáé ôïõ óõæýãïõ ôßò óõíüäåõáí óå êÜèå âÞìá -êáé ìå ôÝôïéåò åîïõóßåò äåí ÅëëÜäá 1938. Ó÷ïëéÜóôå ôéò ôñåéò öùôïãñáößåò õ-
åßíáé íá ðáßæåé êáíåßò.12 ðïóôçñßæïíôáò üôé ôï ìåôáîéêü êáèåóôþò áíáãêá-
ÌÝóá óå Ýíá ôÝôïéï ðëáéóéï, ç ÅÏÍ äéáêÞñõîå üôé äÝ÷åôáé ãéá ìÝëç áãüñéá êáé êïñßôóéá ôáõ- æüôáí íá êñáôÜ ëåðôÝò éóïññïðßåò ìåôáîý ôïõ áñ-
ôü÷ñïíá êáé üôé öéëïäïîåß íá ôá âÜëåé óôïõò ßäéïõò ÷þñïõò êáé íá ôá õðÜãåé óôá ßäéá “ìáèÞìá- ÷áéïåëëçíéêïý ìåãáëåßïõ, ôïõ åðåëáýíïíôïò ìï-
ôá”. Êáé ü÷é ìüíï áõôü, áëëÜ üôé áõôÞ ç óõíýðáñîç èá Þôáí “õðï÷ñåùôéêÞ”. Ôï ãåãïíüò õðÞñîå íôåñíéóìïý êáé ôçò óêëçñÞò íïôéïâáëêáíéêÞò
ôüóï óõãêëïíéóôéêü ãéá ôçí åëëçíéêÞ ïéêïãÝíåéá, ðïõ áêüìç êáé ôï 1939, åëÜ÷éóôïé áðü ôïõò ¸ë- ðñáãìáôéêüôçôïò. Õðïãñáììßóôå ôçí ðñïðáãáíäé-
ëçíåò ðáôåñÜäåò åß÷áí êáôáöÝñåé íá ôï ÷ùíÝøïõí. Ï ßäéïò ï ÌåôáîÜò, Üíèñùðïò ðïõ ïðùóäÞ- óôéêÞ áîßá ôïõ áëëïðñüóáëëïõ óõíäõáóìïý öùôü
ðïôå êáôáëÜâáéíå ôï åßäïò ôùí äõíÜìåùí ðïõ ôïí óôÞñéæáí, áíáãêáæüôáí íá åßíáé åîáéñåôéêÜ äéá- êáé ëåæÜíôáò áíáôñÝ÷ïíôáò áí ÷ñåéáóôåß óôá ðåñß-
êñéôéêüò üðïôå áíáöåñüôáí óôï èÝìá. Óôïí ëüãï ôïõ óôï Ðñþôï ÓõíÝäñéï ôçò ÅÏÍ (5/1/1939) ðïõ óýã÷ñïíá ãñáðôÜ ôïõ ÁíôñÝ Ìðñåôüí êáé êá-
åß÷å íá ðåé ôá åîÞò: ôáëÞîôå õðïóôçñßæïíôáò üôé ç ìáíôÞëá áðïôåëåß
üñãáíï ãõíáéêåßáò êáôáðßåóçò. 700 ëÝîåéò.
Êáé üôáí Þëèåí ç ÅèíéêÞ ÏñãÜíùóç ôçò Íåïëáßáò áêïýóôçêáí ïé ãïíåßò íá ëÝíå: “×Üóáìå ôá
ðáéäéÜ ìáò” [...] Óôï æÞôçìá áõôü ðñÝðåé ç ÅèíéêÞ ÏñãÜíùóéò ôçò Íåïëáßáò íá ðñï÷ùñÞóç ìå
ðïëëÞí ðñïóï÷Þí. Íá ðñïóÝîç ôï áßóèçìá áõôü ôï öõóéêü ìåñéêþí ÅëëÞíùí ãïíÝùí êáé íá
ôï èåñáðåýóç êáé íá ôïõò äþóç óôï ôÝëïò íá åííïÞóïõí üôé ôï ðáéäß äåí ìðïñåß íá ìÝíç
äéáñêþò êïëëçìÝíï ìå ôïõò ìåãÜëïõò [...]. Åßíáé Ýíá æÞôçìá áõôü óôï ïðïßï ðñÝðåé íá ðÜìå
ìå ðñïóï÷Þ. ¸÷ù ÷ñÝïò íá óÜò ðù üôé áõôü ôï ëåðôåðßëåðôï áßóèçìá ðïõ Ý÷ïõí ïé ãïíåßò ôï
çèÝëçóáí íá ôï åêìåôáëëåõôïýí êÜðïéïé Üíèñùðïé, ðïõ íïìßæïõí üôé ðñÝðåé íá èÜøïõí áðü
ôïí óêåðôéêéóìüí ôïõò Þ ôçí êáêßá ôçò øõ÷Þò ôùí êÜèå ãåíéêþôåñç ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí áíá-
ãÝííçóé ôïõ ôüðïõ ìáò... 13
22
 Áñãüôåñá ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ Ýãéíå êáé ðéï óõãêåêñéìÝíïò: “Ç ðñþôç áíôßññçóç ôùí áóôþí ãïíÝùí Þ-
ôáí üôé ôïõò ðáßñíïìåí ôá ðáéäéÜ ôïõò áðü ôï óðéôé ôùí. Éäßùò ôï Ýëåãáí äéá ôá êïñßôóéá ôùí (...)”.14
ÐñÜãìáôé, åêåßíïé ðïõ åðéâïõëåýïíôáí “ôá êïñßôóéá” ôçò åëëçíéêÞò ïéêïãÝíåéáò Þôáí ðñïöáíþò áíá-
ñßèìçôïé. Åí ôù ìåôáîý, ïé íïïôñïðßåò ôùí áíþôåñùí óôåëå÷þí ôçò ÅÏÍ êáé ïé ðñáêôéêÝò ôïõò ãýñù
áðü ôï èÝìá äåí âïçèïýóáí êáèüëïõ. ¼ôáí êÜðïéá óôéãìÞ ï õðïäéïéêçôÞò ôçò “Äéïßêçóçò ÁíùôÜ-
ôùí Ó÷ïëþí” ôçò ÅÏÍ, Ã. Á. ÂÞ÷ïò, ãéá ëüãïõò ðïõ äåí ìáèáßíïõìå ðïôÝ, ôóáêþèçêå ìå ôïí “êõâåñ-
íçôéêü åðßôñïðï ôçò ÅÏÍ” ÁëÝîáíäñï Êáíåëëüðïõëï, ôïý áðçýèõíå ìéá åðéóôïëÞ üðïõ ïé öÞìåò
ðïõ êõêëïöïñïýóáí ãéá ôçí ÅÏÍ áðïêôïýí åðßóçìç ôåêìçñßùóç:
Ôï õðáóðéóôÞñéüí óáò Ý÷åé ðñïóëÜâåé ôýðïí êáöåíåßïõ êáé [...] óõíåñãÜæåôáé áðü ôçëåöþíïõ
ìå üëïõò ôïõò ïßêïõò áíï÷Þò. [...] Äåí äéåõèýíåôå åðé÷åßñçóéí Þ èßáóïí ãõíáéêþí þóôå íá êáôá-
ôÜóóçôå ôçí óåéñÜí ðñïôéìÞóåùò ôùí åðéôåëþí óáò åê ôïõ áñéèìïý êáé ôçò ðïéüôçôïò ôùí ãõ-
íáéêþí ôáò ïðïßáò óÜò åðñïìÞèåõïí êáé óÜò ðñïìçèåýïõí· Ý÷åé ãßíåé, äõóôõ÷þò, åõñýôåñïí
ãíùóôüí äéáôß ðñïóåëÜâáôå ùò Á' ÅðéôåëÞ óáò ôïí äéåõèýíïíôá ôï êÝíôñïí “¼áóéò” êáé äéáèÝ-
ôïíôá ôáò “ÊáëëéôÝ÷íéäáò” ôïýôïõ [...].15
Áíáìößâïëá, ïé êïõôóïõêÝëåò ôïõ áñ÷éöáóßóôá Êáíåëëüðïõëïõ êáé êõñßùò ç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôç “íý-
÷ôá” ôçò åðï÷Þò, äåí åßíáé äß÷ùò ôï åíäéáöÝñïí ôïõò. Áêüìç êáé óôçí åðï÷Þ ôïõò, ôÝôïéåò ðñáêôé-
êÝò Ýöôéá÷íáí ôïí äéêü ôïõò óþìá öçìþí, êïõôóïìðïëéþí êáé áíåêäüôùí êáé ôñïìïêñáôïýóáí áêü-
ìç ðåñéóóüôåñï ôïõò Þäç ôñïìïêñáôçìÝíïõò ðáôåñÜäåò. Áêüìç ðåñéóóüôåñï åíäéáöÝñïí ãéá ôï
èÝìá ìáò ùóôüóï, åßíáé ôï ãåãïíüò üôé ç ïéêïãåíåéáêÞ åîïõóßá, óôç ìÜ÷ç ôçò ìå ôï êñÜôïò ãýñù á-
ðü ôá “êïñßôóéá ôçò”, Ýâñéóêå áðñüóìåíï óýììá÷ï ôçí áñéóôåñÜ. Ç ðáñÜíïìç åöçìåñßäá “Íåïëáß-
á” ðïõ åîÝäéäå ç ÏÊÍÅ (ç ÏñãÜíùóç ÊïììïõíéóôéêÞò Íåïëáßáò ÅëëÜäïò, äçëáäÞ ç íåïëáßá ôïõ
ÊÊÅ), óôéò 4/1/1937 åß÷å íá êÜíåé ôçí åîÞò êñéôéêÞ óôçí ÅÏÍ:
Ôá óôåëÝ÷ç ôçò “ÅèíéêÞò Íåïëáßáò” åßíáé êïéíïß áðáôåþíåò. Èá ìéëÞóïõìå óÞìåñá ãéá êÜðïéïí
ËïõêÜêç ðïõ 'íå áðü ôïõò êáèïäçãçôÝò. Ïé ößëïé ôïõ ôïí ÷áñáêôçñßæïõí ãéá êïéíü êáôóéêïêëÝ-
öôç êáé ôóïãëÜíé. Äýï öïñÝò êáôáäéêÜóôçêå áð' ôï äéêáóôÞñéï ãéáôß äéÝöèåéñå äõï êïñßôóéá îå-
ãåëþíôáò íá ôá ðáíôñåöôåß [...]. Ôþñá êüëëçóå óáí óôñåßäé óôïí ÌåôáîÜ êáé ñïêáíßæåé åêáôïì-
ìýñéá (...).16
ÄéáöèïñÜ ÷éëßùí åéäþí: ïéêïíïìéêÞ, çèéêÞ, êõñßùò üìùò óåîïõáëéêÞ êáé ìå óáöÞ öïñÜ áðü ôï áñóå-
íéêü ðñïò ôï èçëõêü! ÁõôÞ Þôáí ç åðßóçìç ãñáììÞ ôçò áñéóôåñÞò áíôßèåóçò óôçí ÅÏÍ êáôÜ ôç äéÜñ-
êåéá ôçò äéêôáôïñßáò êáé áõôÞ ðáñÝìåéíå áêüìç êáé óôç äåêáåôßá ôïõ 1960. Ï ËéíáñäÜôïò ãéá ðáñÜ-
äåéãìá, ï áñéóôåñüò éóôïñéêüò óôïí ïðïßï ÷ñùóôÜìå ôçí ðñþôç éóôïñßá ôïõ êáèåóôþôïò, áöïý ìÜò
ðëçñïöïñåß üôé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ åïñôáóìïý ôùí åðåôåßùí ôçò 4çò Áõãïýóôïõ “ôá îåíïäï÷åßá
ôçò ÁèÞíáò ìåôáôñÝðïíôáí óå ôüðïõò ïñãßùí”, åîçãåß ôçí çèéêÞ êáôÜðôùóç ôçò ÅÏÍ ùò åîÞò: “¸-
÷ïõí äéáôõðùèåß âÜóéìåò õðïøßåò üôé ïé åðéôåëåßò ôçò 4çò Áõãïýóôïõ õðÝèáëðáí ôç äéáöèïñÜ åëðß-
æïíôáò üôé èá ðñïóåëêýóïõí ôïõò íÝïõò óôçí ïñãÜíùóç êáé üôé èá åîïõäåôåñùèåß ç íåïëáßá óáí á-
ãùíéóôéêüò - áíôéöáóéóôéêüò ðáñÜãïíôáò”.17
Ìðïñïýìå åäþ íá èáõìÜóïõìå ôï åßäïò ôçò áñéóôåñÞò ðñïïäåõôéêÞò óêÝøçò ðïõ áíèïýóå óôçí
ÅëëÜäá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60. Óýìöùíá ìå áõôÞ ôçí áíôßëçøç, êÜèå “áãùíéóôéêüò
áíôéöáóéóôéêüò ðáñÜãïíôáò” äåí ìðïñïýóå ðáñÜ íá öïñÜåé áäéáðÝñáóôç æþíç áãíüôçôáò êáé êÜèå
áíôéöáóßóôáò Ýðñåðå íá åßíáé áóêçôÞò ìå ôç èñçóêåõôéêÞ Ýííïéá ôïõ üñïõ. Åßíáé ìéá áíôßëçøç ðïõ
äçìéïõñãÞèçêå óôçí åðï÷Þ ôùí äéþîåùí, ôçò öõëáêÞò êáé ôùí áñéóôåñþí ìáñôýñùí, ãéá íá ìçí ðïý-
ìå óôçí åðï÷Þ ôïõ âéâëéêïý Óáìøþí, ç áðïäõíÜìùóç ôùí ìðñÜôóùí ôïõ ïðïßïõ Þôáí ùò ãíùóôüí
åõèÝùò áíÜëïãç ôçò óåîïõáëéêÞò ôïõ äñáóôçñéüôçôáò...
ÐÝñá áðü ôçí ðëÜêá ðÜíôùò, áò óçìåéþóïõìå üôé áêüìç êáé ï ôáãìÝíïò áíåðéöýëáêôá óôï ðëÜ-
é ôçò åëëçíéêÞò ïéêïãÝíåéáò áñéóôåñüò ðïõñéôáíéóìüò ðáñáäÝ÷åôáé Ýíá âáóéêü ãåãïíüò: ç üðïéá å-
ëåõèåñéüôçôá ôçò ÅÏÍ õðÞñîå åîáéñåôéêÜ äåëåáóôéêÞ ãéá ôçí åëëçíéêÞ íåïëáßá. Ôüóï äåëåáóôéêÞ
ðïõ, üðùò ìÜò ëÝåé ï ßäéïò ï ËéíáñäÜôïò,
Äåí åßíáé ëßãåò ïé ðåñéðôþóåéò ðïõ ãïíåßò ðéÜóôçêáí êáé ïäçãÞèçêáí óôçí ÅéäéêÞ ÁóöÜëåéá ý-
óôåñá áðü êáôÜäïóç ôùí ðáéäéþí ôïõò. Ì' áõôü ôïí ôñüðï åêäéêïýíôáí ðïëëÝò öïñÝò ôïõò ãïíåßò
ôïõò êïñßôóéá, ðïõ ïé äéêïß ôïõò äåí ôÜöçíáí íá ãõñßæïõí êáé íá îåíõ÷ôïýí ìå ôïõò âáèìïöüñïõò ôçò
ÅÏÍ (...)18
Ôï ãåãïíüò üôé ìéá ôÝôïéá êáôÜäïóç áðïôåëåß ôçí ôñáãéêÞ êïñýöùóç ôïõ ðáéäéêïý ìõèéóôïñÞìáôïò
ôçò ¢ëêçò ÆÝç Ôï ÊáðëÜíé ôçò Âéôñßíáò, áñêåß ãéá íá áðïäåßîåé üôé ïé êáôáäüóåéò áõôïý ôïõ åßäïõò
áðïôåëïýí âáóéêü ìÝñïò ôùí áñéóôåñþí ìýèùí ãýñù áðü ôç äéêôáôïñßá ôïõ ÌåôáîÜ. Óôçí ðñáãìá-
ôéêüôçôá âÝâáéá, äåí õðÜñ÷ïõí áðïäåßîåéò üôé ôÝôïéåò êáôáäüóåéò üíôùò óõíÝâçóáí. Ðáñüë' áõôÜ,
áò ðñïóðáèÞóïõìå íá öáíôáóôïýìå ôçí åéêüíá åíüò âáèéÜ óõíôçñçôéêïý ðáôÝñá - áöÝíôç ðïõ, êá-
ôÜ êñÜôïò çôôçìÝíïò áðü ôçí ðÜëáé ðïôÝ áäýíáìç êüñç ôïõ, ðñïóðáèåß íá åîçãÞóåé óå Ýíáí åîßóïõ
óõíôçñçôéêü ìðÜôóï ôçò åéäéêÞò áóöÜëåéáò üôé äåí ôÞò åðéôñÝðåé íá ðáñáêïëïõèåß “ôá ìáèÞìáôá”
ôçò ÅÏÍ, ü÷é ãéáôß åßíáé êïììïõíéóôÞò, áëëÜ áêñéâþò ãéáôß äåí åßíáé! Áêüìç êé áí äåí óõíÝâç ðïôÝ,
áõôÞ ç åõôñÜðåëç åéêüíá åßíáé êáôÜ ôç ãíþìç ìáò ç êáëýôåñç ðåñéãñáöÞ ôçò êáèçìåñéíÞò ëåéôïõñãß-
áò ôçò ÅÏÍ êáé ôùí åðéðôþóåþí ôçò óôçí éäåïëïãßá êáé ôéò ðñáêôéêÝò ôçò åëëçíéêÞò êïéíùíßáò.
v. Ç ÅÏÍ ùò êáèçìåñéíüôçôá. ÄéðëÞ êáôáðßåóç êáé äéðëÞ áíôßäñáóç.
Êé Ýôóé áðïêôïýìå óéãÜ óéãÜ ìéá åéêüíá ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò ôçò ìåôáîéêÞò ÅèíéêÞò ÏñãÜíùóçò Íå-
ïëáßáò. Ç ÅÏÍ, ôá ìáèÞìáôá êáé ïé åêäçëþóåéò ôçò Þôáí Ýíáò ôüðïò õðï÷ñåùôéêÞò ðáñïõóßáò ãéá Ý-
íá óåâáóôü ôìÞìá ôçò íåïëáßáò. Ôáõôü÷ñïíá üìùò, Þôáí áêñéâþò áõôÞ ç õðï÷ñåùôéêÞ ðáñïõóßá ðïõ
áíÜãêáæå ôïõò õðïóôçñéêôÝò ôïõ êáèåóôþôïò íá óõíõðÜñ÷ïõí ìå ôïõò å÷èñïýò ôïõ, ôéò äéáöïñåôé-
êÝò êïéíùíéêÝò ôÜîåéò íá óõã÷ñùôßæïíôáé êáé íá åêöñÜæïõí ôçí Ý÷èñá ôïõò, ôá äýï öýëá íá óõíõ-
ðÜñ÷ïõí åêöñÜæïíôáò ôçí Ýëîç ôïõò. Ôá áðïôåëÝóìáôá äåí Þôáí ìïíïóÞìáíôá. Åßíáé ãéá ðáñÜäåéã-
ìá ãåãïíüò üôé ï ýìíïò óôïí êõâåñíçôéêü åðßôñïðï Êáíåëëüðïõëï ðÞãáéíå ùò åîÞò: “Ïé öÜëáããåò
ÌíÞìåò áðü ôçí ÅÏÍ20
Ç ÅÏÍ Þôáí ãéá ìÝíá ç áöïñìÞ íá ìç äéáâÜæù óôï ãõìíÜ-
óéï. ¸ëåãá üôé Þìïõí óôçí ÅÏÍ êáé ðïõ íá ðåé ï äÜóêá-
ëïò êïõâÝíôá (...) ÊÜíáìå áóêÞóåéò êÜèå ÔåôÜñôç áðü-
ãåõìá êáé ÊõñéáêÞ, ãéíüíôïõóáí ùñáßåò åêäñïìÝò (...)
Ôçí åðï÷Þ åêåßíç Þôáí Ýíá ìÝóï óõíáíôÞóåùí. Ãéíüíôïõ-
óáí äéáëÝîåéò óôïí Êñüíï Þ óôïí ÁóôÝñá, ðçãáßíáìå ôæÜ-
ìðá óéíåìÜ, Ý, ïé ìåãáëýôåñïé öëåñôÜñáíå êéüëáò (...) Óôï
Æïýìðåñé ðÞãáéíáí ïé ìåãÜëïé êáé ïé ìåãÜëåò (...)
ÅðåéäÞ äå ìïõ Üñåóå ðïôÝ ôï ôóïýñìï (...) ìðÞêá óôá ôÜã-
ìáôá åñãáóßáò. Åêåß óôï Â' ãñáöåßï ìéá öïñÜ ôï ìÞíá Ý-
íáò áóöáëßôçò ìÜò ìßëáãå ãéá ôïí êïììïõíéóìü. Ï êïì-
ìïõíéóìüò Þôáí Ýíáò ðïõ åß÷å êüêêéíá ìÜôéá, óôüìá-÷Ü-
ïò, áäýíáôïò êáé êñáôïýóå Ýíá äñåðÜíé (...)
Åãþ äåí ôïýò ÷þíåõá, ãéáôß äåí ÷þíåõá ôïí ÌåôáîÜ. ¹-
ìïõí ôüôå óôñáôéþôçò...
Ðþò íá ìïõ öáíåß ç Íåïëáßá; (...) ÐéèÞêéæå. ¸ìïéáæå ìå ôá
“êáìßôóé íÝñé” ôïõ Ìïõóïëßíé êáé ìå ôç ÷éôëåñéêÞ íåïëáßá
(...) Ìå ôïýò ðéèÞêïõò êáé ôá ñïìðüô ôé ó÷Ýóç íá Ý÷åé êá-
íåßò;
Åß÷áí êÜôé áðü ôç ìáãåßá ôïõ êéíçìáôïãñÜöïõ. ÔñéæÜôïé,
êïëáñéóôïß. ÎÝñåéò ôé åßíáé íá ðåñðáôÜåé ï Üëëïò ìå êáëï-
ãõáëéóìÝíá ðáðïýôóéá üôáí åóý äåí Ý÷åéò ðáðïýôóé íá
öïñÝóåéò, íá ðåñðáôÜåé ìå ôï êïëëáñéóôü ôïõ ðïõêÜìéóï
áíÜìåóá óôéò êáëýâåò, ãéáôß êáëýâåò Þôáíå, ôïõ ÷ùñéïý;
Ôïõò Ýâëåðåò êáé ôïõò æÞëåõåò (...)
ÈõìÜìáé ðïõ ìïõ åß÷å ñÜøåé ç ìÜíá ìïõ ôç óôïëÞ ãéáôß
ëåöôÜ äåí åß÷áìå. Ìïý Üñåóå ðïõ Þìïõí ìå ôá Üëëá ðáé-
äéÜ, ç áôìüóöáéñá ôùí ãéïñôþí. Äåí èõìÜìáé ôé Üëëï êÜ-
íáìå, äåí èõìÜìáé ðïëëÜ ðñÜãìáôá, èõìÜìáé üìùò ðùò ü-
ôáí ðÝèáíå ï ÌåôáîÜò åãþ Ýêëáéãá (...)
Áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ ãëõêÜèçêá ãéáôß äéáðßóôùóá üôé
ìÝóù Íåïëáßáò ìðïñïýóá íá éêáíïðïéþ åðáñêþò êáé åí
ðïëëïßò äùñåÜí äýï áðü ôá ôñßá óõãêëïíéóôéêüôåñá ÷ü-
ìðõ ìïõ åêåßíçò ôçò åðï÷Þò: ôïí êéíçìáôïãñÜöï, ôï ðï-
äüóöáéñï êáé ôï (åîùó÷ïëéêü âÝâáéá) äéÜâáóìá (...) äåí
ìðüñåóá ðïôÝ íá êáôáëÜâù ôç íïïôñïðßá ìåñéêþí óõíï-
ìÞëéêùí ðïõ éó÷õñßæïíôáé üôé äåí Ý÷ïõí ôÝôïéåò öùôïãñá-
ößåò (åí óôïëÞ) Þ üôé åß÷áí êáé ôéò Ýóêéóáí ãéáôß äåí èÝ-
ëïõí íá õðÜñ÷åé ôßðïôá ðïõ íá ôïõò èõìßæåé Ýíá áìáñôù-
ëü ðáñåëèüí. Áí åßíáé äõíáôüí!
Ðïëëïß ìéëïýí ãéá ôç íåïëáßá üðùò èá 'èåëáí íá åßíáé êé
ü÷é üðùò Þôáí. Ôï íá öïñïýóåò ôç óôïëÞ Þôáí... ðþò íá
óïõ ðù... óá íá öïñÜò óÞìåñá ãïýíá Þ äåñìÜôéíï... ¸ëå-
ãá ðüôå èá ðÜìå åêäñïìÞ íá öýãù áðü ôï óðßôé áí ìçí Ý-
÷ù ôç èåßá íá ãêñéíéÜæåé. Íéþèáìå íá áðåëåõèåñùíüìá-
óôå áðü ôçí ïéêïãÝíåéá. Ðçãáßíáìå ôæÜìðá óéíåìÜ... åß÷á-
ìå ôçí åõêáéñßá íá óõíáíôçèïýìå ìå êïñßôóéá. ¹ôáí ìéá
åõêáéñßá íá äçìéïõñãÞóïõìå ó÷Ýóåéò, ü÷é áíáãêáóôéêÜ
óå åñùôéêü åðßðåäï. ¼ôáí ðÝèáíå ï ÌåôáîÜò, åß÷á ôçí å-
íôýðùóç üôé åß÷å óõìâåß êÜôé áíåðáíüñèùôá ôñáãéêü (...)
23
 ðåñíïýí óå Èåßá ÈÜìðç / êé ùò ðáò ìðñïóôÜ áãÝñù÷ïò êé áðëüò / óôñáöôïêïðÜåé ãüíéìá êáé ëÜ-
ìðåé / óôá ÷Ýñéá óïõ ï ðÝëåêõò äéðëüò”. Åíþ ï áíôßóôïé÷ïò ãéá ôçí êüñç ôïõ ÌåôáîÜ êáé õðåý-
èõíç ôïõ ãõíáéêåßïõ ôìÞìáôïò ôçò ÅÏÍ Ëïõëïý Ìáôæïýöá Þôáí ðáñïìïßïõ ýöïõò: “Óõ áíôÜîéá
åßóáé èõãáôÝñá / ôïõ ôñáíïý ðáôÝñá êé áñ÷çãïý / Ðñþôç åëëçíßò, ëÜìðïõóá áêôßò / óõ ôùí åëëç-
íßäùí åßóáé ç åëðßò”.
ÐñÜãìáôé, êÜôé ôÝôïéá ôñáãïõäéüíôáí õðï÷ñåùôéêÜ. ÁëëÜ ï óôüìöïò êáôáðÝöôåé óå ãåëïéüôçôá
áí óêåöôïýìå üôé ôáõôü÷ñïíá Þôáí åõñÝùò ãíùóôü üôé ï Êáíåëëüðïõëïò Þôáí ï êáëýôåñïò ðå-
ëÜôçò ôùí ïßêùí áíï÷Þò êáé ç åëðßò ôùí Åëëçíßäùí ïíüìáôé Ëïõëïý, ãéá ëüãïõò ðïõ ßóùò êáé íá
ìçí Þôáí åíôåëþò Üó÷åôïé ìå ôçí ðñáãìáôéêüôçôá, åß÷å áðïêôÞóåé öÞìç á÷üñôáãçò íõìöïìáíïýò
ðïõ éêáíïðïéïýóå ôéò ïñÝîåéò ôçò ìå áèþïõò íåáñïýò öáëáããßôåò. Êáé ðÝñá áðü ôéò öÞìåò üìùò,
ìðïñåß êáíåßò íá öáíôáóôåß ôçí êáæïýñá ðïõ ìðïñåß íá êÜíåé êÜðïéïò Ýóôù êáé åëáöñþò áñíç-
ôéêÜ ðñïäéáôåèåéìÝíïò ðñïò ôçí ïñãÜíùóç üôáí áíáãêÜæåôáé íá ôñáãïõäÞóåé ðáñüìïéá ðïíÞìá-
ôá, èñåììÝíïò áðü ôçí áíôßèåóç ðïõ äçìéïõñãåßôáé ìåôáîý ôïõ ðñáãìáôéêïý ðñïóþðïõ êáé ôçò
õìíçôéêÞò ôïõ ðåñéãñáöÞò. Ç Öþöç ËáæÜñïõ, ðïõ ðÝñáóå ôç äéêôáôïñßá ôïõ ÌåôáîÜ ùò ìáèÞ-
ôñéá ôïõ ãõìíáóßïõ ôçò ÊõøÝëçò êáé ìÝëïò ôçò ÅÏÍ, åíþ ôï 1943 - 44 åß÷å åîåëé÷èåß óå ìÝëïò
ôçò ÅÐÏÍ, èõìÜôáé ôá åîÞò:
ÅðåéäÞ åãþ åß÷á ïñãáíùèåß óôçí ÏÊÍÅ áðü ôï 1939, åß÷á ìßá êáôåýèõíóç, íá êÜíù ü,ôé ìðï-
ñþ ãéá íá ãåëïéïðïéþ ôçí ÅÏÍ. Áõôü ãéíüôáí ÷ùñßò ìåãÜëç ðñïóðÜèåéá äéêÞ ìïõ, ãåëÜãáìå
áðü ìüíïé ìáò, ãéáôß åìåßò Þìáóôáí óå ìéá çëéêßá ðïõ åß÷áìå áñ÷ßóåé íá äéáâÜæïõìå ëïãïôå-
÷íßá êáé Üëëá ðñÜãìáôá.
Ç õðï÷ñåùôéêÞ ðáñïõóßá óôçí ÅÏÍ ôéò ÔåôÜñôåò, ãéíüôáí áíôéëçðôÞ êáé ùò åõêáéñßá:
Ç ÔåôÜñôç âÝâáéá Þôáí õðï÷ñåùôéêÞ, áí äåí ðçãáßíáìå ðáßñíáìå áðïõóßåò áð' ôï ó÷ïëåßï,
áëëÜ ìÜò Üñåóå, äåí åß÷áìå ìÜèçìá êáé ìðïñïýóáìå êÜðïéá þñá íá ôï óêÜóïõìå êáé íá êÜ-
íïõìå âüëôá óôç Öùêßùíïò ÍÝãñç, ðïõ åß÷å ðáðéÜ. ÊÜíáìå âüëôåò êáé ô' áãüñéá öåýãáíå á-
ðü ôá äéêÜ ôïõò ãõìíÜóéá êáé êÜðïéá þñá óõíáíôéüìáóôáí, Þôáí Ýíá ðáíçãýñé.
ÊÜðïéá óôéãìÞ ç äéêôáôïñßá ðñïóðÜèçóå íá ðåñéïñßóåé ôéò êïðÜíåò áðü ôçí ÅÏÍ äåëåÜæïíôáò
ôïõò óõíåðåßò ìáèçôÝò ìå äùñåÜí åéóéôÞñéá ãéá ôïí êéíçìáôïãñÜöï. Ãéá ïñéóìÝíïõò, Þôáí Üëëç
ìéá åõêáéñßá ãéá áíôáñóßá:
Ôá åéóéôÞñéá Þôáí êñá÷ôéëßêé, åìÜò üìùò äåí ìÜò Ýäéíáí åéóéôÞñéá, ãéáôß äåí Þìáóôáí ôáêôé-
êÝò. ÈõìÜìáé ëïéðüí üôé ìéá äõï öïñÝò ìå äýï Üëëåò óðÜóáìå ôçí êëåéäáñéÜ ôùí ãñáöåßùí
êáé ðÞñáìå åéóéôÞñéá. ÐÜíôùò ïýôå åîáãïñáóôÞêáìå, ïýôå ðáñáêáëÝóáìå.
Ç åñåõíÞôñéá ðïõ ðÞñå áõôÞ ôç óõíÝíôåõîç êáôáöÝñíåé íá âãÜëåé ôï óõìðÝñáóìá üôé “ç Üðïøç
óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá, ìå ôçí õðï÷ñåùôéêÞ óõììåôï÷Þ óå äéÜöïñåò ïìáäéêÝò áèëçôéêÝò áóêÞ-
óåéò, ç êïðÝëá âßùíå ìéá åìðåéñßá åëåõèåñßáò, äåí äéáóôáõñþèçêå áðü ôéò ìáñôõñßåò”.19 Èá ìðï-
ñïýóå íá ôï Ý÷åé óêåöôåß êáé áíÜðïäá: Ðïéá Üëëç ðåñßïäïò ôçò éóôïñßáò ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò
ðñïóÝöåñå óå íåáñÜ êïñßôóéá ôçò ìåóáßáò ôÜîçò ôçí åõêáéñßá, ôï êßíçôñï êáé ôçí çèéêÞ äéêáéï-
ëüãçóç ãéá íá óïõëáôóÜñïõí, íá öëåñôÜñïõí, íá êÜíïõí êïðÜíåò, íá ðåñéãåëïýí ôïõò áñ÷çãïýò
ôïõ êñÜôïõò êáé íá óðÜíå êëåéäáñéÝò; Êáé ãåíéêüôåñá: åßíáé ïé óôéãìÝò ôçò Üñíçóçò óôéãìÝò åëåõ-
èåñßáò; ÊáôÜ ôç ãíþìç ôùí åñåõíçôþí, ìÜëëïí ü÷é.
ÊáôÜ ôç äéêÞ ìáò ãíþìç áðü ôçí Üëëç, ðñïöáíþò! Ç ðñïóðÜèåéÜ ìáò íá ìéëÞóïõìå ãéá ôçí Å-
ÏÍ - üðùò êáé ôá ðåñéóóüôåñá áðü ôá èÝìáôá áõôÞò ôçò óôÞëçò - ìÜò Ýöåñå áíôéìÝôùðïõò ìå
ôéò äýï êõñßáñ÷åò áðüøåéò ðåñß ôïõ èÝìáôïò. Óýìöùíá ìå ôçí ðñþôç Üðïøç -ðïõ èá ôç ëÝãáìå
“ç áñéóôåñÞ”- ç ÅÏÍ Þôáí ìéá åí ðïëëïßò åñáóéôå÷íéêÞ ðñïóðÜèåéá öáóéóôéêïðïßçóçò ôçò íåï-
ëáßáò ðïõ Þñèå áíôéìÝôùðç ìå ôï ðáôñéùôéêü áßóèçìá, ôéò áäéáìöéóâÞôçôåò äçìïêñáôéêÝò ðåðïé-
èÞóåéò êáé ôçí Üóâåóôç áãùíéóôéêÞ äéÜèåóç ôïõ óõíüëïõ ôçò åëëçíéêÞò íåïëáßáò· ïðüôå áðÝôõ÷å
êáèïëéêÜ êáé Üìåóùò ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò äéêôáôïñßáò Ýóâçóå óáí íá ìçí õðÞñîå ðïôÝ. Óýìöù-
íá ìå ôç äåýôåñç Üðïøç - ðïõ èá ôç ëÝãáìå “ç áêñïáñéóôåñÞ”- ç ÅÏÍ Þôáí Üëëç ìéá ðåñßðôù-
óç êáèïëéêÞò åðéêñÜôçóçò ôçò êñáôéêÞò åîïõóßáò ðÜíù óôïí ëáü· óýìöùíá ìå áõôÞ ôçí áíôßëç-
øç, ïé ðáñåëÜóåéò, ïé ýìíïé êáé ïé óôïëÝò, óô’ áëÞèåéá Ýðåéèáí “ôïí êïóìÜêç” íá ãßíåé öáóßóôáò.
Åìåßò áðü ôçí Üëëç, üðùò ëÝìå óõ÷íÜ, õðïóôçñßæïõìå ôçí áíôßëçøç ôùí áõôüíïìùí ãéá ôçí é-
óôïñßá. ÊáôÜ ôç ãíþìç ìáò ëïéðüí, ç ÅÏÍ õðÞñîå Ýíá åã÷åßñçìá åîáéñåôéêÜ ðáñáãùãéêü, áí êáé
ü÷é ìå ôïí ôñüðï ðïõ õðïëüãéæå ôï åëëçíéêü êñÜôïò. Ãéáôß ç ÅÏÍ ðñþôá êáé êýñéá ðáñÞãáãå ðü-
ëùóç ìå ôï êáíôÜñé, ùèïýóå ìå ôï æüñé ôá ìÝëç ôçò íá ðÜñïõí èÝóç: Þ ìå ôïí öáóéóìü Þ åíáíôß-
ïí ôïõ. ÊáôÜ óõíÝðåéá óôçí ÅÏÍ ïé öáóßóôåò âñÞêáí ôïí ðéï êáôÜëëçëï âïóêüôïðï êáé ïé áíôé-
öáóßóôåò ôïõò êáëýôåñïõò ëüãïõò ãéá íá åßíáé áíôéöáóßóôåò. Êáé ôá áðïôåëÝóìáôá Þôáí áõôÜ ðïõ
èá ðåñßìåíå êáíåßò: Ç ÅÏÍ áðïôÝëåóå ôï ðñþôï ðïëýôéìï ó÷ïëåßï ãéá ïñéóìÝíïõò áðü ôïõò ðéï
ïñêéóìÝíïõò öáóßóôåò ôïõ êáéñïý ôçò êáôï÷Þò. Ôáõôü÷ñïíá, áðü ôçí ÅÏÍ ðÝñáóáí áíáãêáóôé-
êÜ ÷éëéÜäåò áðü åêåßíïõò êáé åêåßíåò ðïõ óôá åðüìåíá ÷ñüíéá èá áðïôåëïýóáí ôç ìåãáëýôåñç á-
ðåéëÞ ãéá ôïí åëëçíéêü êáðéôáëéóìü áðü ôç ãÝííçóÞ ôïõ ìÝ÷ñé óÞìåñá. Ãéá ôç Öþöç ËáæÜñïõ êáé
Üëëïõò óáí êé áõôÞí, ç óõììåôï÷Þ óôçí ÅÏÍ áðïôÝëåóå ìéá åìðåéñßá áí ìç ôé Üëëï åðéìïñöùôé-
êÞ. Ãéáôß ï ï êáôáíáãêáóìüò ôçò ÅÏÍ, ïé êáèïëéêÝò öéëïäïîßåò ôçò, ç áíáãêáóôéêÞ óõíýðáñîç ìå
ôïõò öáóßóôåò óõíïìÞëéêïõò êáé êáèïäçãçôÝò, ôïýò áíÜãêáæáí êáèçìåñéíÜ íá ðáßñíïõí ðïëéôé-
êÝò èÝóåéò êáé êÜðïéåò öïñÝò íá ôßò åöáñìüæïõí áíôéìåôùðßæïíôáò ôéò óõíÝðåéåò. Ãéáôß ç ÅÏÍ äç-
ìéïýñãçóå Ýíá ðåñéâÜëëïí åíôüò ôïõ ïðïßïõ ç êñáôéêÞ, ç ïéêïãåíåéáêÞ êáé ç ôáîéêÞ êáôáðßåóç
Þñèáí, áí ü÷é óå óýãêñïõóç, ôïõëÜ÷éóôïí óå ìéá Üâïëç óõíýðáñîç, ôüóï ðïõ íá ìðïñïýí íá
÷ñçóéìïðïéçèïýí ç ìßá åíáíôßïí ôçò Üëëçò. ÔåëéêÜ, åêåßíïé êáé åêåßíåò ðïõ õðÜãïíôáí óå áõôÝò
ôéò ôñåéò åîïõóßåò âñÞêáí ôçí åõêáéñßá ãéá íá áñ÷ßóïõí íá äçìéïõñãïýí íÝåò ôå÷íïëïãßåò ôÞò Üñ-
íçóçò ïé ïðïßåò èá áðïäåéêíýïíôáí åîáéñåôéêÜ ÷ñÞóéìåò óôá ÷ñüíéá ðïõ èá áêïëïõèïýóáí. ¹-
ôáí ÷ñüíéá ðïõ, ìÝóá óôá óêïôÜäéá ôïõò, ðñïóÝöåñáí ðëçèþñá õëéêþí ëüãùí ãéá íá ìçí áíôÝ-
÷åéò áõôü ôïí êüóìï.
¼ðùò èá áíáêÜëõðôáí óýíôïìá ïé éèýíïíôåò ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò, åßíáé ðÜíôá áõôïý ôïõ åß-
äïõò ïé ëüãïé ðïõ êéíïýí ôçí éóôïñßá.
24
Óôï Internet
Êáéíïýñéá êáôáãñáöÞ óôï antifascripta.net > ÂéâëéïèÞ-
êç > Ãáëáíüìáõñï. Åêåß èá âñåßôå “åéäéêÞ åãêýêëéï”
ôçò õðåýèõíçò ãõíáéêþí êáé êïñáóßäùí ôçò ÅÏÍ êáé
ôáõôü÷ñïíá êüñçò ôïõ ÌåôáîÜ Ëïõëïýò Ìáôæïýöá ðñïò
ôéò Åëëçíßäåò. Ç ãïíáôéóìÝíç áðü ôçí áêáôÜó÷åôç öç-
ìïëïãßá êüñç ôïõ áñ÷çãïý áíáöÝñåôáé óôç óõìðåñéöï-
ñÜ ôùí åëëçíßäùí ôçò ÅÏÍ áðÝíáíôé óôïõò âñåôáíïýò
óôñáôéþôåò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ Â' Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝ-
ìïõ. Åßíáé ìéá óõìðåñéöïñÜ ðïõ Ýñ÷åôáé óå êÜèåôç á-
íôßèåóç ìå ôéò áñéóôåñÝò èÝóåéò óýìöùíá ìå ôéò ïðïßåò
ïé Åëëçíßäåò ÷ñåéÜæïíôáí ôçí ÅÏÍ ãéá íá äéáöèáñïýí...
Óçìåéþóåéò
1. “Áðü ôçí Ðñïäïóßá óôçí ¹ôôá: Ç ÅñãáôéêÞ ôÜîç ôïõ
ÌåóïðïëÝìïõ Äßíåé ôéò Ôåëåõôáßåò ôçò ÌÜ÷åò”, Antifa #25,
7/2011.
2. ¼ëá áõôÜ Ý÷ïõí åîéóôïñçèåß óôá ôåý÷ç 25 êáé 26.
3. “Äõï ìÞíåò ôïõ '34” óôï Antifa #19, 11/2010.
4. Óôï ßäéï
5. “Ï Åëëçíéêüò öáóéóìüò óôïí Ìåóïðüëåìï: Ìéá ÁðëÞ
Ðåñßðëïêç Õðüèåóç”, Antifa #17, 6/2010.
6. ÔóéêíÜêçò Êþóôáò, Åëëçíéêüò Íåáíéêüò Ôýðïò (1915 -
1936): ÊáôáãñáöÞ, ÉÁÅÍ, 1986.
7. ËéíáñäÜôïò Ó., 4ç Áõãïýóôïõ, ÈåìÝëéï, 1966, óåë. 164.
8. Ôá ëüãéá áðü åóùôåñéêÞ áíáöïñÜ ðñïò ôïí “êñáôéêü åðß-
ôñïðï” Êáíåëëüðïõëï. Ðáñáôßèåôáé óôï ÂáããÝëçò ÁããåëÞò,
Ãéáôß ×áßñåôáé ï Êüóìïò êáé ×áìïãåëÜåé ÐáôÝñá...”: “ÌáèÞìáôá
ÅèíéêÞò ÁãùãÞò êáé Íåïëáéßóôéêç ÐñïðáãÜíäá óôá ×ñüíéá ôçò
ÌåôáîéêÞò Äéêôáôïñßáò, Âéâëéüñáìá, 2006, óåë. 279.
9. Ðñüóêëçóéò ôçò ÅèíéêÞò Ïñãáíþóåùò íåïëáßáò ðñïò
ôïõò íÝïõò ðïõ äïõëåýïõí óôá åñãïóôÜóéá êáé ôá ìáãáæéÜ,
åêä. ÅÏÍ, 1939, óåë. 1. ÁíáöÝñåôáé óôï ÁããåëÞò, üðùò
ðñéí, óåë. 282
10. ÁããåëÞò, üð. ðñéí, óåë. 280.
11. ËéíáñäÜôïò, üð. ðñéí, óåë. 185.
12. Ðñü÷åéñá áíáöÝñïõìå üôé ìðïñåß íá äåé êáíåßò ìéá é-
óôïñßá ôùí äïëïöïíéþí ðïõ Ýãéíáí “ãéá ëüãïõò ôéìÞò” ìå
èýìáôá ãõíáßêåò óôï âéâëßï ôùí ¸öç ÁâäåëÜ êáé ÁããÝëéêá
ØáññÜ, Äéá ëüãïõò ôéìÞò: Âßá, ÓõíáéóèÞìáôá êáé Áîßåò óå ìéá
ÌåôáðïëåìéêÞ ÅëëÜäá, ÍåöÝëç, 2002. Ôï âéâëßï áíáöÝñåôáé
óôéò äåêáåôßåò ôïõ '50 êáé ôïõ '60, Ýðåéôá äçëáäÞ áðü ôçí
óôéãìéáßá “ãõíáéêåßá áðåëåõèÝñùóç” ðïõ Ýëáâå ÷þñá êáôÜ
ôçí ðåñßïäï ôçò êáôï÷Þò êáé ôçí óõíôñéðôéêÞ ôçò Þôôá, áëëÜ
ôï íüçìá åßíáé êáôÜ ôç ãíþìç ìáò óáöÝò.
13. ÌåôáîÜò, Ëüãïé êáé ÓêÝøåéò, Ôüìïò Â', óåë. 13 - 14.
14. Óôï ßäéï, Ëüãïò ðñïò ôïõò ãïíåßò êáé ôïõò äéäáóêÜëïõò,
25/10/1939.
15. ÁããåëÞò, üðùò ðñéí, óåë. 279.
16. ÁããåëÞò, üðùò ðñéí, óåë. 250.
17. ËéíáñäÜôïò, üðùò ðñéí, óåë. 188.
18. ËéíáñäÜôïò, üðùò ðñéí, óåë. 183. Ï ôïíéóìüò äéêüò ìáò.
19. ÏíôÝô âáñþí -ÂáóÜñ, “Áðü ôçí ÅÏÍ óôçí ÅÐÏÍ, 1936 -
1946 - ÌíÞìåò êáé âéþìáôá áðü äýï íåáíéêÝò ïñãáíþóåéò”, óôï
×Üãêåí ÖëÜéóåñ (åð.), Ç ÅëëÜäá '36 - '49: Áðü ôç äéêôáôïñßá
óôïí Åìöýëéï, ÔïìÝò êáé ÓõíÝ÷åéåò, Êáóôáíéþôçò, 2003, óåë.
157-9. Ç óõíÝíôåõîç ìå ôç ËáæÜñïõ Ýãéíå ôï 1993.
20. Áðü ôï ÅëÝíç Ìá÷áßñá, Ç Íåïëáßá ôçò 4çò Áõãïýóôïõ:
Öùôï - ãñáöÝò, ÉÁÅÍ, 1987.