“ÅÜí áöÞóùìåí ôá ðñÜãìáôá ùò Ý÷ïõí óÞìåñïí, ìå ôçí ìïéñáßáí áõôþí öïñÜí,

ï êïéíïâïõëåõôéóìüò, üðùò êáôÞíôçóå, èá ìáò áãÜãç åéò ôáò áãêÜëáò ôïõ êïììïõ-
íéóìïý, þóôå êáé ðÜëéí íá åîÝëèùìåí ôïõ êïéíïâïõëåõôéóìïý äéá ôçò èýñáò ôïõ
êïììïõíéóìïý. Óõíåðþò, äé' çìÜò ôïõò ¸ëëçíáò, ôï ðñüâëçìá äåí åßíáé ðþò èá
ìåßíùìåí åéò ôïí êïéíïâïõëåõôéóìüí, áëëÜ äéá ðïéÜò èýñáò èá åîÝëèùìåí åî áõ-
ôïý. Äéá ôçò èýñáò ôïõ êïììïõíéóìïý Þ äéá ôçò èýñáò ôïõ åèíéêïý ÊñÜôïõò” 1.

Ôüóï ç Éóôïñßá ðïõ äéäÜóêåôáé óôéò ó÷ïëéêÝò áßèïõóåò üóï êáé ãåíéêüôåñá ç åðß-
óçìç éóôïñéïãñáößá Ý÷ïõí äéÜöïñïõò óôü÷ïõò êáé ðïéêßëåò áðïóôïëÝò íá öÝñïõí

ÓðïõäÝò óôï
åéò ðÝñáò (ìå ðñþôç êáé êáëýôåñç ôç óõíôÞñçóç êáé óõíå÷Þ áíáðñïóáñìïãÞ ôùí
ðñïáéþíéùí ìýèùí ãéá ôçí “åëëçíéêÞ öõëÞ”) êáé ãé' áõôü ïé ìÝèïäïé ðïõ áêïëïõ-
èïýí ãéá íá “ðåñÜóïõí ôï ìÞíõìá” äåí åßíáé êáèüëïõ ôõ÷áßåò. Áîßæåé, íïìßæïõìå, íá
óôáèïýìå óå ìßá áðü ôéò ìåèüäïõò áõôÝò êáé óõãêåêñéìÝíá óôçí åõêïëßá ìå ôçí ï-

ãáëáíüìáõñï
ðïßá ïé “åéäéêïß ôçò Éóôïñßáò” ðáñïõóéÜæïõí ôá ãåãïíüôá ùò áðïêïììÝíá áðü ôç
ãåíéêüôåñç åã÷þñéá êáé äéåèíÞ ðñáãìáôéêüôçôá ôçò åðï÷Þò êáé ôùí üóùí ðñïçãÞ-
èçêáí áõôÞò. Êáé êÜðùò Ýôóé, ìðïñïýí íá êÜíïõí ëüãï ãéá “ðáñåêêëßóåéò” áõóôç-
ñüôçôáò êáé ãéá “Ýêôáêôåò óõíèÞêåò” åêåß áêñéâþò üðïõ õðÜñ÷åé Ýíá óõíå÷Ýò áõ-
óôçñüôçôáò êáé “Ýêôáêôçò áíÜãêçò” Þ íá åìöáíßæïõí ôéò êåíôñéêÝò åðéëïãÝò ôïõ öáóßóôåò êáé
êñÜôïõò ùò áóýíäåôåò êáé áêáôáíüçôåò “ðáñåêôñïðÝò åíüò öñåíïâëáâïýò”. Ìðï-
ñïýí, ôÝëïò, íá ðñïêáëïýí ìéá äéáñêÞ Ýêðëçîç óôïõò áíáãíþóôåò êáé áêñïáôÝò ðáñáêñáôéêïß óôçí
ôïõò. ìéá Ýêðëçîç ãéá ôá üóá “ðñùôüãíùñá” óõíÝâçóáí êáé ãéá ôï ðþò üëá Ýãéíáí
“ôüóï îáöíéêÜ”.
êïéôßäá ôçò
äçìïêñáôßáò

Åðßóçìç éóôïñßá
Þ ìéá éóôïñßá áðáíùôþí åêðëÞîåùí
Ôï áõôáñ÷éêü åëëçíéêü êñÜôïò áíïßãåé ôï äñüìï óôç öáóéóôéêÞ äéêôáôïñßá ôïõ ÌåôáîÜ

1. H äéêôáôïñßá ôïõ ÌåôáîÜ äåí Ýðåóå áðü ôá óýííåöá

Óå ðñïçãïýìåíá ôåý÷ç áíáöåñèÞêáìå áñêåôÜ óôç óýìðëåõóç ôùí ðïëéôéêþí äï-
ìþí êáé ôùí öáóéóôéêþí êïéíùíéêþí äõíÜìåùí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ÌåóïðïëÝìïõ.
ÐñïóðáèÞóáìå íá äåßîïõìå (Ýóôù áðïóðáóìáôéêÜ) üôé ôï åëëçíéêü êñÜôïò áêï-
ëïõèïýóå áêñïäåîéÝò ðïëéôéêÝò ðïëý ðñéí Ýñèåé óôçí åîïõóßá ï “êáíïíéêüò” äéêôÜ-
ôïñáò, åíþ óôá åðüìåíá ôåý÷ç èá ôïíßóïõìå áêüìá ðåñéóóüôåñï ôï ãåãïíüò üôé Þ-
ôáí äõíáôü Üíèñùðïé ðïõ âñßóêïíôáí óå åðéôåëéêïýò ñüëïõò êáé óå èÝóåéò åõèý-
íçò åðß “Äçìïêñáôßáò”, íá Ý÷ïõí áíôßóôïé÷ç óôáäéïäñïìßá êáé åðß äéêôáôïñßáò ôïõ
ÌåôáîÜ êáé áñãüôåñá åðß Êáôï÷Þò. Ìå Üëëá ëüãéá, ìÝ÷ñé ôþñá áíáæçôÞóáìå ôï óõ-
íå÷Ýò ôçò áóôéêÞò ôÜîçò èåùñþíôáò üôé ðáñ' üëåò ôéò ìåôáâïëÝò ôçò ðáñáìÝíåé
ðÜíôïôå áíáëëïßùôç ùò ðñïò ôï âáóéêü ôçò ãíþñéóìá: ôçí áíôéðáñÜèåóÞ ôçò ìå ÈÝëïõí ïé
ôçí åñãáôéêÞ ôÜîç. Ìéá áíôéðáñÜèåóç ðïõ Ý÷åé óôç âÜóç ôçò ôá óõãêñïõüìåíá ôá- öáóßóôåò íá
îéêÜ óõìöÝñïíôá êáé óôçí ýóôáôç åêäï÷Þ ôçò ðñáãìáôþíåôáé ìå üñïõò ðïëÝìïõ. êñõöôïýí êáé ç
ÌÝóá óå áõôÜ ôá ðëáßóéá, ìáò öáßíåôáé üôé äýóêïëá èá ìðïñïýóå êáíåßò íá åêðëá- ÷áñÜ äåí ôïõò
áöÞíåé.
ãåß ðïõ Ýíáò ðñþçí óôñáôéùôéêüò êáé ðñþçí ðñùèõðïõñãüò õðÞñîå åêåßíïò ï ï-
ðïßïò åðÝâáëå ôï Êáèåóôþò ôçò 4çò Áõãïýóôïõ. Áò äþóïõìå, ðáñüë' áõôÜ ôïí ëü-
ãï óôïí ßäéï ôïí ðñùôáãùíéóôÞ ðïõ åßíáé áñêåôÜ åðåîçãçìáôéêüò, áíáöåñüìåíïò
óôçí ðïëéôéêÞ ôïõ ðïñåßá: Ôüôå, ôïí Áðñßëç ôïõ 1936, “ï èÜíáôïò ôïõ áåéìíÞóôïõ
ÄåìåñôæÞ ìå Ýöåñåí åéò ôçí èÝóéí ôïõ Ðñùèõðïõñãïý. Êáé ôï ðåñßåñãïí, ôï ïðïß-
ïí óõíÝâç ôüôå, êáé ôï ïðïßïí áðïäåéêíýåé ðüóïí ôï êáèåóôþò ôçò 4çò Áõãïýóôïõ
Þôï êáé åßíáé áíáãêáßïí åéò ôçí ÷þñáí êáé áíôáðåêñßíåôï åéò ôáò áíÜãêáò áõôÞò, Þ-
ôï ôï åîÞò: åìÝ ìå åãíþñéæáí üëïé áðü åôþí üôé Þìïõí áíôéêïéíïâïõëåõôéêüò, åìÝ
ìå åãíþñéæáí üëïé üôé Þìïõí å÷èñüò ôùí êïììÜôùí êáé üìùò üôáí ðáñïõóéÜóèçí
ðñùèõðïõñãüò ìÝóá åéò ôçí ÂïõëÞí åêåßíçí, ÷ùñßò êáìßáí âßáí, ÷ùñßò êáìßáí ðßå-
óéí, ìïõ Ýäùêáí üëïé, ðëçí êïììïõíéóôþí, üëïé ïé Üëëïé øÞöïí åìðéóôïóýíçò. Êáé
ü÷é ìïíÜ÷á ôïýôï, áëëÜ êáé ìïõ åøÞöéóáí ôï ðñüãñáììá, ôï ïðïßïí åßíáé åðÜíù-
êÜôù åêåßíï ôï ïðïßïí åöáñìüæïìåí ôþñá”2. Áí ôï êáëïóêåöôåß êáíåßò, ï ÌåôáîÜò
áðïôåëïýóå ôçí ðïëéôéêÞ åêåßíç öéãïýñá ðïõ áíôáðïêñéíüôáí óôá äåäïìÝíá ôçò åë-
ëçíéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò óå ìéá ðåñßïäï ðïõ ôá áöåíôéêÜ êáé ïé ðïëéôéêïß ôïõò ðñï-
úóôÜìåíïé äõóêïëåýïíôáí íá âñïõí ôéò áíáãêáßåò ãé' áõôïýò éóïññïðßåò. óå ìéá ðå-
ñßïäï ðïõ ï öáóéóìüò êÝñäéæå Ýäáöïò óå ðáãêüóìéï åðßðåäï êáé ç åðéêåßìåíç ðï- Êáé ãïíåßò åß÷å êáé
ëåìéêÞ óýãêñïõóç ãéíüôáí üëï êáé ðåñéóóüôåñï “ðñïöáíÞò”. Åí ïëßãïéò, ç äéêôáôï- ðáéäß õðÞñîå. Áëëïý
Þôáí ôï
ñßá ôïõ ÌåôáîÜ äåí Þôáí ìéá åîáßñåóç óôïí êáôÜ ôá Üëëá “äçìïêñáôéêü êáíüíá” ôïõ
"ðñüâëçìá"...
åëëçíéêïý êñÜôïõò, üðùò áñÝóêïíôáé íá õðïóôçñßæïõí óôç óõíôñéðôéêÞ ôïõò ðëåéï-
øçößá ïé äéÜöïñïé “åéäéêïß”. ¹ôáí ìéá ðéï ðñïùèçìÝíç åðßèåóç åíÜíôéá óôçí åñãá-

16
ôéêÞ ôÜîç ðïõ “åß÷å ôï èñÜóïò” íá äçìéïõñãåß ðñïâëÞìáôá (óå ðñïçãïýìåíá ôåý÷ç
áíáöåñèÞêáìå óå áðåñãßåò êáé ïñãáíùìÝíåò óõãêñïýóåéò ðïõ åß÷áí óçìåéùèåß ôéò
äåêáåôßåò ôïõ '20 êáé ôïõ '30), åí ìÝóù ìÜëéóôá ìéáò ïéêïíïìéêÞò êñßóçò ðïõ åðéôÜ-
÷õíå ôç âßá óå äéåèíÝò åðßðåäï. Ï ÌåôáîÜò, ëïéðüí, êáé ïé óõí áõôþ “åèíïóùôÞñåò”
ü÷é ìüíï äåí Þñèáí áðü ôï ðïõèåíÜ, áëëÜ (óå Ýíá âáèìü) äåí Ýêáíáí ôßðïôå Üëëï ðÝ-
ñá áðü ôï íá èÝóïõí óå åöáñìïãÞ ó÷Ýäéá êáé ðïëéôéêÝò ðïõ êáèüëïõ äåí îÝíéæáí ôï
óýíïëï ó÷åäüí ôïõ ðïëéôéêïý êüóìïõ. Åßíáé åíäåéêôéêü üôé ï Ãåþñãéïò ÐáðáíäñÝïõ,
ôïí ïðïßï êÜèå “äçìïêñÜôçò” ðïõ óÝâåôáé ôïí åáõôü ôïõ óðåýäåé íá áðïêáëÝóåé “ÃÝ-
ñï ôçò Äçìïêñáôßáò”, äåí åß÷å êáíÝíá éäéáßôåñï ðñüâëçìá ìå ôïí áíïé÷ôü êáé îåêÜ-
èáñï ïëïêëçñùôéóìü: “...ðéóôåýù üôé ç Äéêôáôïñßá çìðïñåß åéò ùñéóìÝíáò ðåñéóôÜ-
óåéò íá áðïôåëÝóç éóôïñéêÞí áíÜãêçí äé' Ýíá ôüðïí. ¼ôáí ôçí åðéâÜëëç ï õðÝñôáôïò
íüìïò ôçò óùôçñßáò ôçò Ðáôñßäïò. Ôüôå çìðïñåß íá áðïâÞ êáé ùöÝëéìïò”3.
2. Ôïõ ëåßðåé êÜôé ãéá íá ìçí åßíáé öáóßóôáò;
“Ôï íá Ý÷åé åðçñåáóôåß êÜðïéïò áðü ôïí öáóéóìü êáé ôéò öáóéóôéêÝò éäÝåò äåí é-
óïäõíáìåß ìå ôï íá åßíáé öáóßóôáò. Ôï íá ðáñáäÝ÷åôáé Þ íá áíáãíùñßæåé ðùò ôï
êïéíïâïõëåõôéêü óýóôçìá áðÝôõ÷å íá åîáóöáëßóåé ðïëéôéêÞ óôáèåñüôçôá óôçí
ÅëëÜäá ìåôÜ ôïí ÌåãÜëï Ðüëåìï, Þ ôçí ðåñßïäï ôïõ ÌåóïðïëÝìïõ, êáé ãéá ôï
ëüãï áõôü íá áíáæçôÜ ôç ëýóç óôçí åðéâïëÞ åíüò êáèåóôþôïò ìå éó÷õñüôåñç å-
êôåëåóôéêÞ åîïõóßá êáé ìéá ðéï ðåéèáñ÷çìÝíç ðïëéôåßá, áðáëëáãìÝíç áðü ôçí á-
íåîÝëåãêôç öáôñéáóôéêÞ ðïëéôéêÞ, Þ ôï íá áðïöáóßóåé íá ôï åðéôý÷åé áõôü ìÝóù
ìéáò ðéï ïñãáíùìÝíçò êáé ðåéèáñ÷çìÝíçò êïéíùíßáò, óôçí ïðïßá áíÞêåé êáé ìéá
ÅèíéêÞ ÏñãÜíùóç Íåïëáßáò, óå êáéñü äéåèíïýò êñßóçò, ïéêïíïìéêÞò äõó÷Ýñåéáò
êáé åíüò åðéêåßìåíïõ åõñùðáúêïý ðïëÝìïõ, ìå ëßãá ëüãéá, ôï íá åðéëÝãåé êÜðïéïò
ôç äçìéïõñãßá éó÷õñÞò- áêüìç êáé ðáíßó÷õñçò êáé áäéáìöéóâÞôçôçò- êåíôñéêÞò å-
îïõóßáò êáé íá äéåõñýíåé ìå ôç âßá ôá üñéá ôçò äéêáéïäïóßáò ôçò ãéá íá êáëýøåé
ôéò ðåñéóóüôåñåò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò, ôïõò ðåñéóóüôåñïõò
êïéíùíéêïýò êáé ðïëéôéêïýò èåóìïýò, äåí ôáõôßæåôáé áðáñáßôçôá ìå ôï öáóéóìü” 4 .
Ïé åðßóçìåò éóôïñéêÝò ìåëÝôåò ðñïóðáèïýí (ìå áñêåôü æÞëï, åßíáé ç áëÞèåéá...) íá
ìáò ðåßóïõí üôé ôï Êáèåóôþò ôçò 4ç Áõãïýóôïõ Þôáí, âÝâáéá, êÜôé “êáêü”, äåí Þôáí
üìùò áìéãþò öáóéóôéêü êáèþò äåí ðñïÝêõøå áðü Ýíá ïñãáíùìÝíï åèíéêéóôéêü êßíç-
ìá, ïðüôå êáé äåí ìðïñåß íá óõãêñßíåôáé ìå ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ éôáëéêïý öáóéóìïý Þ
ôïõ ãåñìáíéêïý íáæéóìïý. ÁñêåôÜ âïëéêÞ åêôßìçóç, ðïõ áí êáíåßò ôç äå÷ôåß ùò Ý÷åé
äåí ÷ñåéÜæåôáé íá óêïôßæåôáé ìå Üëëá æçôÞìáôá êáé íá èÝôåé åñùôÞìáôá ôïõ åßäïõò
“ãéáôß Ýíá áíôéêïììïõíéóôéêü êáé áõôáñ÷éêü êñÜôïò ðïõ åß÷å øçößóåé ôï Éäéþíõìï Þäç
áðü ôï 1929 êáé åß÷å áðü êïíôÜ áñêåôïýò “Ýìðéóôïõò” áêñïäåîéïýò ãéá íá êÜíïõí ôéò
“âñùìïäïõëåéÝò” äåí áðïôåëåß åðáñêÞ åããýçóç ãéá ôï ðñïò ôá ðïý ðÞãáéíáí ôá
ðñÜãìáôá”; ÁëëÜ ïýôå êáé íá áíáæçôÜ ôïõò óõíäåôéêïýò êñßêïõò ìåôáîý ôùí äéáöü-
ñùí ðåñéüäùí ôçò éóôïñßáò ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò Þ íá åêöñÜæåé áðïñßåò üðùò ïé á-
êüëïõèåò: áðü ðïõ ðñïÝêõøå ôï êáèåóôþò ôïõ ÌåôáîÜ, ðïéåò áíÜãêåò ôïõ êåöáëáß-
ïõ Þñèå íá éêáíïðïéÞóåé êáé óå ôåëéêÞ áíÜëõóç ôé åßíáé áõôÞ ç “Üóðéëç êáé áìüëõíôç
äçìïêñáôßá” ðïõ ôÜ÷á óõíéóôÜ ôïí “êáíüíá”;
Ãéá íá ôï ðïýìå áëëéþò: Åêåßíïé ðïõ åßíáé óå èÝóç íá äéáôõðþíïõí ôéò éóôïñéêÝò (êáé
ðïëéôéêÝò) ãíþìåò ðïõ óôç óõíÝ÷åéá êáôáíáëþíïíôáé ìáæéêÜ åßôå óôá ó÷ïëåßá êáé ôá
ðáíåðßóôçìéá åßôå åõñýôåñá, åðéëÝãïõí íá ìç ìéëÜíå áíïé÷ôÜ ãéá öáóéóìü. ÊáôÜ ôç
ãíþìç ìáò áõôü äå óõìâáßíåé ôüóï åðåéäÞ èáõìÜæïõí ôïí ÌåôáîÜ êáé áðïôåëïýí íï-
óôáëãïýò ôçò ôÜîçò êáé ôçò áóöÜëåéáò ðïõ åðéêñáôïýóå ôüôå, áëëÜ ìÜëëïí åðåéäÞ
ðñÝðåé íá îåðëýíïõí ôï åëëçíéêü êñÜôïò áðü ôéò ðñïçãïýìåíåò “äçìïêñáôéêÝò” ôïõ
âñùìéÝò êáé ôóõôü÷ñïíá åðåéäÞ èÝëïõí íá áðïíåõñþóïõí ôéò ìåôÝðåéôá åðéèÝóåéò
ôïõ óôçí åñãáôéêÞ ôÜîç. ÊïéôÜ÷ôå ðùò ðÜåé ôï óêåðôéêü: áöïý ç äéêôáôïñßá ôïõ Ìåôá-
îÜ äåí Þôáí êáíïíéêÞ äéêôáôïñßá, êé áöïý óôç óõíÝ÷åéá ôï åëëçíéêü êñÜôïò Ý÷áóå êÜ-
èå äõíáôüôçôá áõôüíïìçò ýðáñîçò üíôáò õðü Êáôï÷Þ, Üñá äåí åß÷å êáìßá åõèýíç ãéá
ôá üóá äéáäñáìáôßæïíôáí óôï åóùôåñéêü ôïõ, Üñá êáé ï Åìöýëéïò äåí Þôáí ðáñÜ ìéá
êáëÜ ó÷åäéáóìÝíç óõíùìïóßá ôùí “ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí” Þ Ýóôù êÜðïéùí “åáìïâïýë-
ãáñùí” ðïõ Þèåëáí íá ðñïêáëÝóïõí áðïóôáèåñïðïßçóç óôçí üìïñöç áõôÞ ìåóï-
ãåéáêÞ ãùíéÜ ôïõ ðëáíÞôç. ¸÷ïõìå ôçí Üðïøç üôé ïé åðßóçìåò ðñïóåããßóåéò ôïõ ìå-
ôáîéêïý êáèåóôþôïò (åßôå ðñüêåéôáé ãéá ôçí Üñíçóç íá áðïôéìçèåß ç ìåôáîéêÞ ôÜîç
ðñáãìÜôùí ùò öáóéóôéêÞ, áêüìç üìùò êáé óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò áðïäï÷Þò ìéáò
ôÝôïéáò èÝóçò) äåí åßíáé êáèüëïõ “áèþåò”. Áíôßèåôá, áðïôåëïýí áíáðüóðáóôï
êïììÜôé ôùí ôñüðùí ãñáöÞò êáé éäåïëïãéêÞò áîéïðïßçóçò ôçò éóôïñßáò, ôçò
ôñïöïäïóßáò ôçò åèíéêÞò óõíåßäçóçò ìå “áêëüíçôá” åðé÷åéñÞìáôá. Óêïðüò áõôþí
ôùí ðñïóåããßóåùí åßíáé “üëá íá åîçãïýíôáé óôçí åíôÝëåéá” êáé íá êõñéáñ÷åß ç áíôßëç-
øç ôïõ ðáñåëèüíôïò ùò ìéáò êáôÜóôáóçò óõìðáãïýò êáé ìïíïóÞìáíôçò, óå ôåëéêÞ
áíÜëõóç ùò ðïñåßáò ðñïò ôçí ðñüïäï ðïõ, áí êÜðïéåò öïñÝò áíáêüðôåôáé, óßãïõñá
ôï ðáèáßíåé êáôÜ ëÜèïò. Óôá åðüìåíá ôåý÷ç èá åðé÷åéñÞóïõìå íá áíáöåñèïýìå ðéï
äéåîïäéêÜ óôá æçôÞìáôá ðïõ áðëþò èßîáìå ðáñáðÜíù.
“ÓõíåñãÜôåò” ìå ôï æüñé
Óå ìéá óýíôïìç åðßóêåøÞ ìáò óôçí ÅèíéêÞ ÂéâëéïèÞêç âñÞêá-
ìå Ýíá âéâëßï ôïõ 1940 (áãíþóôùí ëïéðþí óôïé÷åßùí), üðïõ ï É.
ÌåôáîÜò (êáé ðéèáíþò êáé êÜðïéïé áðü ôïõò ðñùôåñãÜôåò ôïõ êá-
èåóôþôïò) åðé÷åéñåß Ýíáí “Áðïëïãéóìü ôùí ðåðñáãìÝíùí ôïõ Õ-
öõðïõñãåßïõ Äçìïóßáò Áóöáëåßáò”. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí áñêåôÜ
åýãëùôôï áðïëïãéóìü ôçò ôåôñáåôßáò 1936-1940 êáé óõãêåêñéìÝ-
íá ãéá ôá Ýñãá êáé ôéò çìÝñåò ôïõ “êñÜôïõò-öñïõñïý ôçò çñåìßáò
êáé ôçò ôÜîåùò”, ðïõ äåí ðáñáëåßðåé íá åîçãÞóåé ôï ðþò ðñáã-
ìáôïðïéÞèçêå ç “áñìïíéêÞ óõíåñãáóßá” Êåöáëáßïõ êáé Åñãáóß-
áò: “...üôáí ëÝãù áñìïíéêÞ óõíåñãáóßá ìåôáîý êåöáëáßïõ êáé
åñãáóßáò, ëÝãù êÜôé áõèõðïíüçôïí, ãéáôß ôï êåöÜëáéïí äåí åß-
íáé ôßðïôå Üëëï ðáñÜ óõìðõêíùìÝíç êáé óõãêåíôñùìÝíç åñ-
ãáóßá, ç ïðïßá ôßèåôáé êáôÜ ìÝñïò óáí áðïôáìßåõóéò. ÄçëáäÞ ôï
êåöÜëáéïí, åÜí ðáñáâÜëùìåí ôçí åñãáóßáí óáí Ýíá ðïôÜìé, óáí
Ýíá ñåýìá íåñïý, ôï ïðïßïí äéáñêþò ôñÝ÷åé, ôï êåöÜëáéïí äåí
åßíáé ðáñÜ ïé ìåãÜëåò äåîáìåíÝò ðïõ êáôáóêåõÜæïìåí åðßôçäåò
ãéá íá óõãêåíôñþóùìåí Ýíá ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ íåñïý áõôïý ôïõ
ðïôáìïý, ãéá íá ÷ñçóéìåýóç êáôüðéí ãéá ôçí ôñïöïäüôçóéí áõ-
ôïý ôïõ ñåýìáôïò, åßôå êáé ãéá ôçí åðÝêôáóé áõôïý ôïõ ñåýìáôïò
åÜí åßíáé áíÜãêç. Áõôü åßíáé ôï êåöÜëáéïí. Ôï êåöÜëáéïí äåí åß-
íáé ôßðïôå Üëëï ðáñÜ åñãáóßá.
Ãé' áõôü êáé ôï êåöÜëáéïí, ôï åõåñãåôéêüí êåöÜëáéïí, äåí ÷ñç-
óéìåýåé óå ôßðïôå Üëëï, ðáñÜ ãéá íá áðïôáìéåýç ôçí åñãáóßáí
êáôÜ ôïõò êáéñïýò ôçò ìåãÜëçò ðáñáãùãÞò, þóôå ôï êåöÜëáéïí
áõôü êáôÜ ôïõò êáéñïýò ôçò áíÜãêçò íá åîáíôëÞôáé âáèìçäüí
ãéá íá âïçèÞ üðùò óôÝêåôáé óôï ýøïò ôçò ç åñãáóßá, ëÝãïìåí
êÜôé ôï áõèõðïíüçôïí.
ÁëëÜ åêåßíï, ôï ïðïßïí äåí åßíáé áõèõðïíüçôïí, åßíáé ç óõíåñ-
ãáóßá ìåôáîý ôùí öïñÝùí ôçò åñãáóßáò êáé ôùí öïñÝùí ôïõ êå-
öáëáßïõ. ÄçëáäÞ ìÝóá óå ìéá êïéíùíßá, ôçí ïðïßáí, áí ôçí ïíï-
ìÜóùìåí êáðéôáëéóôéêÞí, äåí åßíáé áõèõðïíüçôïí ðñÜãìá ç óõ-
íåñãáóßá ôùí öïñÝùí ôçò åñãáóßáò, äçëáäÞ ôùí åñãáôþí êáé
ôùí öïñÝùí ôïõ êåöáëáßïõ, äçëáäÞ ôùí êáðéôáëéóôþí. ÁëëÜ ìå
ôçí êïéíùíéêÞí ìåôáññýèìéóéí, ôçí ïðïßáí åêÜìáìåí çìåßò,
ôçí óõíåñãáóßáí áõôÞí ôçí åêÜìáìåí õðï÷ñåùôéêÞí, åêåß ü-
ðïõ äåí Þèåëå íá åßíáé èåëçìáôéêÞ”.
Åßôå ìå ôï êáëü åßôå ìå ôï Üãñéï ç åñãáôéêÞ ôÜîç Ýðñåðå íá
ðåéèáñ÷Þóåé, íá åëåã÷èåß êáé íá ãßíåé áêüìá ðéï áðïäïôéêÞ ãéá ôá
áöåíôéêÜ. Áõôü Þôáí ðÜíôïôå ôï äéáêýâåõìá. Óå ðåñéüäïõò, ìÜëé-
óôá, ïéêïíïìéêÞò êñßóçò (üðùò åêåßíçò ôïõ ÌåóïðïëÝìïõ), üôáí
ç êáðéôáëéóôéêÞ ìç÷áíÞ ôá âñÞêå óêïýñá ìéáò êáé äõóêïëåõüôáí
íá áëÝóåé ôçí ðñïóöåñüìåíç åñãáóßá ìå ôïí ðëÝïí êåñäïöüñï
ôñüðï, ïé åðéëïãÝò ôùí “áðü ðÜíù” êÜèå Üëëï ðáñÜ Ýøá÷íáí ãéá
ðñïó÷Þìáôá...
Ïêôþâñçò 1940: Ôï
÷áìüãåëï ôçò “åðéôõ-
÷ßáò”. Ç åðßèåóç óôçí
åñãáôéêÞ ôÜîç ïëï-
êëçñþíåôáé êáé ôï åë-
ëçíéêü êñÜôïò ìðáßíåé
åðßóçìá óôïí Â' Ðá-
ãêüóìéï Ðüëåìï.
Óçìåéþóåéò
1. Ï ÌåôáîÜò áðü íùñßò åß÷å êïéíïðïéÞóåé ôéò ðñïèÝóåéò ôïõ
êáé äåí ìïéÜæåé íá öïâÜôáé ìçí ôïí ðáñåîçãÞóåé ï
“äçìïêñáôéêüò êüóìïò”. ÊáèçìåñéíÞ, 06-01-1934.
2. ÁõôÜ, ìåôáîý Üëëùí, ðåñéëáìâÜíïíôáí óôï ëüãï ðïõ
åêöþíçóå ï ÌåôáîÜò ôïí Áðñßëç ôïõ 1939 óôçí ÊáëáìÜôá. Âë.,
ó÷åôéêÜ: É. ÌåôáîÜ, “Ëüãïé êáé óêÝøåéò, 1936-1941”, ôüìïò 2ïò,
Åêäüóåéò Ãêïâüóôç, ó. 57.
3. ÊáèçìåñéíÞ, 07-01-1934
4. Ï áêáäçìáúêüò Ðáíáãéþôçò Âáôéêéþôçò, ï ïðïßïò êáé
åîÝäùóå ìéá áãéïãñáößá ôïõ ÌåôáîÜ, äåí êñýâåé ôï èáõìáóìü
ôïõ ãéá ôïí “ìåãÜëï çãÝôç”, ãé' áõôü êáé êüðôåôáé íá
áðïêáôáóôÞóåé ôï üíïìÜ ôïõ. Âë., “Ìéá ðïëéôéêÞ âéïãñáößá ôïõ
ÉùÜííç ÌåôáîÜ. ÖéëïëáúêÞ Áðïëõôáñ÷ßá óôçí ÅëëÜäá, 1936-
1941”, Åêäüóåéò Åõñáóßá, 2005, óåë, 346-34
17