ï êáôáëáâáßíïõìå: ðïëëïß åíäÝ÷åôáé íá âñïõí ôá üóá áêïëïõèïýí êÜðùò...

Üó÷åôá ìå ôï èÝìá ôçò

Ô óôÞëçò "ÓðïõäÝò óôï Ãáëáíüìáõñï". Áðü ôç äéêÞ ìáò óêïðéÜ ùóôüóï, äåí åßíáé êáé ôüóï Üó÷åôá. Ôï
ðñþôï ðïõ êáôáëÜâáìå êáèþò åôïéìáæüìáóôáí íá áó÷ïëçèïýìå ìå ôçí ðåßíá ôçò êáôï÷Þò, Þôáí üôé
ïé áíôéëÞøåéò ãýñù áðü ôï óõãêåêñéìÝíï éóôïñéêü åðåéóüäéï ìïéñÜæïíôáé Ýíá âáóéêü êïéíü ÷áñáêôç-
ñéóôéêü: üëåò ôïõò õðïèÝôïõí üôé ï ëéìüò ôçò êáôï÷Þò äéÝèåôå ìéá äéêÞ ôïõ ìïíáäéêüôçôá, üôé óõíÝâç ìüíï ÓðïõäÝò óôï
ãáëáíüìáõñï
óôçí ÅëëÜäá êáé ìüíï ëüãù "ôùí Ãåñìáíþí". ÈåëÞóáìå íá áíáéñÝóïõìå áõôÞ ôç ìïíáäéêüôçôá êáé íá äåßîïõ-
ìå áðü ôç ìéá üôé ïé ëéìïß åßíáé óõíçèéóìÝíá åðåéóüäéá óôçí éóôïñßá ôïõ êáðéôáëéóìïý êáé áðü ôçí Üëëç üôé
ùò äéáäéêáóßåò äåí åßíáé åîáßñåóç, áëëÜ ìÝñïò ôçò êáíïíéêÞò êáðéôáëéóôéêÞò ëåéôïõñãßáò. ÓõæçôÞóáìå ëïéðüí
áñêåôÜ ãýñù áðü ôï èÝìá "ëéìüò, êáðéôáëéóìüò êáé öáóéóìüò" êáé âñÞêáìå ôçí Üêñç ãéá íá ôï ðñïóåããßóïõ-
ìå óôçí Ýííïéá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò. ÁêñéâÝóôåñá óôçí éóôïñßá ôçò Ýííïéáò "åñãáôéêÞ äýíáìç" - ãéáôß üðùò
èá äïýìå, ç "åñãáôéêÞ äýíáìç", ü÷é ìüíï äåí åßíáé Ýííïéá ìïíïóÞìáíôç êáé áðáñÜëëáêôç, áëëÜ ç éóôïñßá ôçò öáóßóôåò êáé
ìðïñåß íá ìáò ìÜèåé ðïëëÜ ãéá ôçí éóôïñßá ôïõ êáðéôáëéóìïý êáé ôùí áíôéðÜëùí ôïõ. ÔåëéêÜ ìÜëéóôá, åêåß ðïõ
èá Ý÷ïõìå áðåëðéóôåß ó÷åäüí ðëÞñùò, êÜôé èá ìÜèïõìå êáé ãéá ôçí éóôïñßá ôùí ëéìþí... ðáñáêñáôéêïß óôçí
1. Ï Ìáñî ðáñáîåíåýåôáé
êïéôßäá ôçò
Ï Ìáñî äçìïóßåõóå ôïí ðñþôï ôüìï ôïõ âéâëßïõ ôïõ ôï 1867.1 Ôï ðñþôï êåöÜëáéï ôïõ âéâëßïõ åß÷å ôßôëï äçìïêñáôßáò
“ôï åìðüñåõìá” êáé ç ðñþôç ðáñÜãñáöïò ôïõ âéâëßïõ Þôáí:

Ç ðáñáîåíéÜ ôïõ ðáñÜîåíïõ åìðïñåýìáôïò:

Éóôïñßá ôçò Ýííïéáò "åñãáôéêÞ äýíáìç" ÌÝñïò Á´

Ï ðëïýôïò ôùí êïéíùíéþí üðïõ êõñéáñ÷åß ï êáðéôáëéóôéêüò ôñüðïò ðáñáãùãÞò ðáñïõóéÜæåôáé ùò áðÝ-
ñáíôç óõëëïãÞ åìðïñåõìÜôùí· ôï ìåìïíùìÝíï åìðüñåõìá åßíáé ç óôïé÷åéþäçò ìïñöÞ ôïõ. Óõíåðþò ç Ý-
ñåõíÜ ìáò îåêéíÜåé ìå ìéá áíÜëõóç ôïõ åìðïñåýìáôïò.2
ÄéÜöïñá Ý÷ïõí Þäç áðü åäþ îåêáèáñéóôåß. Ãéá ðáñÜäåéãìá ôï ãåãïíüò üôé ôï èÝìá ôïõ âéâëßïõ åßíáé ï ðëïý-
ôïò, ç ðáñáãùãÞ êáé ç äéáíïìÞ ôïõ õðü ôï åßäïò êïéíùíéêÞò ïñãÜíùóçò ðïõ ëÝãåôáé êáðéôáëéóìüò. Åðßóçò ü-
ôé ôá åìðïñåýìáôá åíäéáöÝñïõí (êáé ç “Ýñåõíá” îåêéíÜåé áðü åäþ) ãéáôß åßíáé ç ìïñöÞ ìå ôçí ïðïßá ðáñïõ-
óéÜæåôáé ï ðëïýôïò õðü êáðéôáëéóôéêÝò óõíèÞêåò. ÔÝëïò üìùò, êáé áõôü åßíáé ôï óçìáíôéêüôåñï, üôé ìðïñåß
áõôü ðïõ “ðáñïõóéÜæåôáé” íá åßíáé ìéá á÷áíÞò ðáñÝëáóç åìðïñåõìÜôùí, áëëÜ áõôÞ äåí åßíáé ç ïõóßá ôùí
ðñáãìÜôùí· ç åìðåéñßá êáé ç ðñáãìáôéêüôçôá ôïõ êáðéôáëéóôéêïý óõóôÞìáôïò áðïêëßíïõí.
Ï êüóìïò ôïõ âéâëßïõ ôïõ Ìáñî åßíáé Ýíáò êüóìïò åìðïñåõìÜôùí êáé ôùí ìåôáîý ôïõò ó÷Ýóåùí. Êáé ç âá-
óéêÞ èÝóç ôïõ âéâëßïõ åßíáé üôé áõôÝò ïé ó÷Ýóåéò ìåôáîý ðñáãìÜôùí åßíáé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ó÷Ýóåéò ìåôá-
îý áíèñþðùí êáé êïéíùíéêþí ôÜîåùí. ÁöåíôéêÜ êáé åñãÜôåò åíôÜóóïíôáé óå êïéíùíéêÝò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôïõò
êáé åßíáé áõôÝò ïé ó÷Ýóåéò ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé ùò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôùí åìðïñåõìÜôùí. Åôïýôï åßíáé Ýíá ðñáã-
ìáôéêü èáýìá, èáýìá ìå ôç èñçóêåõôéêÞ Ýííïéá ôïõ üñïõ. Êáé áí áõôü ôï èáýìá ìðïñåß êáé ãßíåôáé ðñáãìá-
ôéêüôçôá, åßíáé ìÝóù ôçò óõãêåêñéìÝíçò ïñãÜíùóçò ôùí êïéíùíéþí ìáò. Ç äïõëåéÜ ðïõ áíáëáìâÜíåé ï Ìáñî
åßíáé íá äåé ðßóù áðü ôéò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ðñáãìÜôùí, ôéò ó÷Ýóåéò ìåôáîý áíèñþðùí. Äåí ðáñáôçñåßôáé óõ÷íÜ,
áëëÜ áõôü ôï ó÷Þìá åß÷å êáé Ý÷åé óïâáñÝò óõíÝðåéåò. Ç ðéï óçìáíôéêÞ åßíáé üôé ï êüóìïò ôïõ âéâëßïõ ôïõ
Ìáñî, áí ðÜñïõìå óôçí êõñéïëåîßá ôéò áñ÷éêÝò ôïõ ðáñáäï÷Ýò, äåí ÷ùñïýóå Üëëç Ýííïéá ðÝñá áðü ôï åìðü-
ñåõìá êáé ôçí áíôáëëáêôéêÞ ôïõ áîßá.
ÂÝâáéá ï Ìáñî Þôáí Üíèñùðïò ðñïóåêôéêüò. ÊáôáëÜâáéíå ðïëý êáëÜ üôé ï êüóìïò ãéá ôïí ïðïéï ìéëïýóå
Þôáí ï êüóìïò ôïõ êåöáëáßïõ, üôé ôçí ïðôéêÞ ãùíßá ôïõ êåöáëáßïõ áíÝëõå, üôé ãéá ôçí “çèéêÞ” êáé ôç óõìðå-
ñéöïñÜ ôïõ êåöáëáßïõ ìéëïýóå. ÊáôáëÜâáéíå åðßóçò üôé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ï êüóìïò ôïõ êåöáëáßïõ äåí
åßíáé ï êüóìïò ôùí áíèñþðùí êáé üôé ìåôáîý ôùí äýï õðÜñ÷åé óïâáñÞ Ýíôáóç. Áðü ôç ìéá Ý÷ïõìå ôïõò áí-
èñþðïõò, üíôá ìå óõíáéóèÞìáôá, õðïëïãéóìïýò êáé ðÜíù áð' üëá ìå äõíáôüôçôá Üñíçóçò êáé äõóáñÝóêåéáò.
Áðü ôçí Üëëç Ý÷ïõìå ôï êåöÜëáéï, Ýíá åßäïò ïñãÜíùóçò ôùí êïéíùíéêþí ó÷Ýóåùí ðïõ éóïäõíáìåß ìå ãåíéêÞ
áöáßñåóç áðü ôçí ðñáãìáôéêüôçôá. Ôï êåöÜëáéï áãíïåß ôïõò áíèñþðïõò, ôá ðÜèç êáé ôéò ãíþìåò ôïõò, áäéá-
öïñåß ãéá ôç æùÞ êáé ôïí èÜíáôï, ôï êåöÜëáéï äåí áíáãíùñßæåé ôßðïôá ðÝñá áðü ôçí áíôáëëáêôéêÞ áîßá, äçëá-
äÞ ôïí “ìÝóï êïéíùíéêÜ áíáãêáßï ÷ñüíï åñãáóßáò” ðïõ äáðáíÜôáé ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôïõ åìðïñåýìáôïò.
Ï Ìáñî Þôáí Üíèñùðïò ðñïóåêôéêüò· üðïôå áõôÞ ç Ýíôáóç Ýöôáíå íá åðçññåÜóåé ôçí áíÜëõóÞ ôïõ, ãéíü-
ôáí áêüìç ðñïóåêôéêüôåñïò êáé üôáí áõôÞ Ýöôáóå íá ìðëÝîåé ãéá ôá êáëÜ ìå ôá ëåãüìåíÜ ôïõ, Ýãéíå ðéï ðñï-
óåêôéêüò êé áðü ãÜôá. ¼ðùò Þôáí ëïãéêü, ôï åðßìá÷ï óçìåßï äåí Þôáí ðïëý ìåôÜ ôçí áñ÷Þ ôïõ âéâëßïõ. Ãéáôß
âÝâáéá ï êüóìïò ôïõ âéâëßïõ ôïõ Ìáñî Þôáí Ýíáò êüóìïò åìðïñåõìÜôùí, áëëÜ åßíáé ãåãïíüò üôé ôá åìðïñåý-
ìáôá ðáñÜãïíôáé ìå êÜðïéï ôñüðï êáé êõñßùò ðáñÜãïíôáé áðü êÜðïéïí. Êáé áõôïß ðïõ ðáñÞãáãáí ôá åìðï-
ñåýìáôá óôçí åðï÷Þ ôïõ Ìáñî, áõôïß ðïõ ôá ðáñÜãïõí êáé óÞìåñá, äåí Þôáí áöçñçìÝíç óõóóùìÜôùóç ÷ñü-
íïõ åñãáóßáò, áëëÜ Üíèñùðïé ìå óÜñêá êáé ïóôÜ, üíôá äçëáäÞ ðïõ âñßóêïíôáí åêôüò ôïõ êüóìïõ ôïõ êåöá-
ëáßïõ êáé Ýùò ôç óåëßäá 270 âñéóêüôáí åêôüò ôïõ êüóìïõ ôïõ âéâëßïõ ôïõ Ìáñî.
ÁëëÜ êÜðïéá óôéãìÞ ç óåëßäá 270 êáôÝöôáóå êáé ï Ìáñî Ýðñåðå íá ìéëÞóåé ãéá Ýíá ðïëý óçìáíôéêü èÝìá,
óõãêåêñéìÝíá ãéá ôï ðþò ï æùíôáíüò åñãÜôçò Ýñ÷åôáé íá åìðëáêåß ìå ôéò áíôáëëáêôéêÝò áîßåò êáé ãåíéêÜ ìå
ôïí êüóìï ôùí áöçñçìÝíùí êáé ôùí íåêñþí óôï åóùôåñéêü ôçò ðáñáãùãéêÞò äéáäéêáóßáò. Ðñïöáíþò Ýóöéîå
ôá äüíôéá, Ýâáëå ôßôëï “ÁãïñÜ êáé Ðþëçóç ôçò ÅñãáôéêÞò Äýíáìçò” êáé îåêßíçóå íá ãñÜöåé, õéïèåôþíôáò á-
ðü ôá ëåãüìåíá Üëëùí, ðáëéüôåñùí áðü ôïí ßäéï, ìéá íÝá óçìáíôéêÞ Ýííïéá· ôçí åñãáôéêÞ äýíáìç. Ï ïñéóìüò
åß÷å ùò åîÞò:

24
 ÅñãáôéêÞ äýíáìç Þ éêáíüôçôá ãéá åñãáóßá áðïêáëïýìå ôï óýíïëï ôùí
öõóéêþí êáé äéáíïçôéêþí éêáíïôÞôùí ðïõ åíõðÜñ÷ïõí óôç öõóéêÞ ìïñ-
öÞ, óôç æþóá ðñïóùðéêüôçôá åíüò áíèñþðéíïõ üíôïò, éêáíüôçôåò ðïõ
åðéóôñáôåýåé üðïôå ðáñÜãåé ìéá áîßá ÷ñÞóçò ïðïéïõäÞðïôå åßäïõò.
Ï ðñïóåêôéêüò Ìáñî êïßôáîå ìå êÜèå åõêáéñßá íá äéá÷ùñßæåé ôçí åñãáôéêÞ
äýíáìç áðü ôçí åñãáóßá. Ç åñãáóßá Þôáí ç óõãêåêñéìÝíç öõóéêÞ äéáäéêáóß-
á êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ïðïßáò ï Üíèñùðïò åñãÜôçò ÷ñçóéìïðïéåß ôï óþìá
ôïõ êáé ôïõò öõóéêïýò ðüñïõò ãéá íá ðáñÜîåé ÷ñÞóéìá ðñÜãìáôá. Ç åñãáôé-
êÞ äýíáìç áðü ôçí Üëëç, ç äõíáôüôçôá ãéá åñãáóßá, Þôáí... ôé Üëëï; Åìðüñåõ-
ìá, Ýíá ïí áðü áõôÜ ðïõ áðáñôßæïõí ôïí êüóìï ôïõ âéâëßïõ ôïõ Ìáñî êáé
ôïõ êåöáëáßïõ êáé ôáõôü÷ñïíá áõôü ðïõ ðïõëÜåé ï åñãÜôçò êáé áãïñÜæåé ï
êáðéôáëéóôÞò. Ãéá íá êÜíåé êáôáíïçôÞ ôç äéáöïñÜ ï Ìáñî Ýöåñíå ôï ðáñÜ-
äåéãìá ôçò ÷þíåøçò êáé ôçò äõíáôüôçôáò ãéá ÷þíåøç. Ðñïöáíþò ôá äõï ôïõò
åßíáé äéáöïñåôéêÜ, Ýëåãå, ãéáôß üðùò îÝñïõìå ç ÷þíåøç ÷ñåéÜæåôáé êÜôé ðá-
ñáðÜíù áðü Ýíá ãåñü óôïìÜ÷é. Åãêáëþíôáò Ýíá ðáñÜäåéãìá áðü ôéò âáóéêÝò
âéïëïãéêÝò ëåéôïõñãßåò, Ýäåé÷íå üôé êáôáëáâáßíåé ôéò äýóêïëåò üøåéò ôïõ æç-
ôÞìáôïò ðïõ ðñáãìáôåýåôáé êáé ôçí ðçãÞ ôïõò - ôçí ðåñßðëïêç ó÷Ýóç ìåôá-
îý ôïõ êåöáëáßïõ êáé ôïõ êüóìïõ ôùí æùíôáíþí.
Åí ðÜóç ðåñéðôþóåé, ìéáò êáé ç åñãáôéêÞ äýíáìç Þôáí åìðüñåõìá, ï ðñïó-
äéïñéóìüò ôçò áîßáò ôçò Þôáí åýêïëïò:
Áõôü ôï ðáñÜîåíï åìðüñåõìá, üðùò üëá ôá åìðïñåýìáôá, Ý÷åé êáé áõ-
ôü ôçí áîßá ôïõ. Ðþò êáèïñßæåôáé; Ç áîßá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò, êáèï-
ñßæåôáé, üðùò êáé ç áîßá üëùí ôùí õðüëïéðùí åìðïñåõìÜôùí, áðü ôïí
êïéíùíéêÜ áíáãêáßï ÷ñüíï ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôçò.
ÄåäïìÝíçò ôçò ýðáñîçò ôïõ áôüìïõ, ç ðáñáãùãÞ ôçò åñãáôéêÞò äýíá-
ìçò óõíßóôáôáé óôçí áíáðáñáãùãÞ ôïõ åñãÜôç Þ áëëéþò óôç óõíôÞñçóÞ
ôïõ. Ç óõíôÞñçóç ôïõ åñãÜôç ÷ñåéÜæåôáé ìéá ïñéóìÝíç ðïóüôçôá ìÝóùí
óõíôÞñçóçò. Óõíåðþò ï áíáãêáßïò ÷ñüíïò ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôçò åñãá-
ôéêÞò äýíáìçò åßíáé ßäéïò ìå ôïí áíáãêáßï ÷ñüíï ãéá ôçí ðáñáãùãÞ áõ-
ôþí ôùí ìÝóùí óõíôÞñçóçò.
Ï Ìáñî êáôÝëçîå íá îåìðåñäåýåé ìå ôï èÝìá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò êáé ôçò
áîßáò ôçò ðáñáèÝôïíôáò ìéá åîßóùóç ìÝóù ôçò ïðïßáò ðñïóäéïñéæüôáí ç ç-
ìåñÞóéá áîßá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò: (365Á + 52Â + 4Ã + ...)/365, üðïõ Á åß-
íáé ôï øùìß ðïõ áãïñÜæïõìå êÜèå ìÝñá,  åßíáé ôá êåñéÜ ðïõ áãïñÜæïõìå êÜ-
èå åâäïìÜäá, à åßíáé ôá ðáðïýôóéá ðïõ áãïñÜæïõìå êÜèå ôñåéò ìÞíåò (ëÝìå
ôþñá...) êáé ðÜåé ëÝãïíôáò. ÊáëÝò ïé åîéóþóåéò, êáëÜ êáé ôá áðïôåëÝóìáôÜ
ôïõò... Ãéá ìéá óôéãìÞ üìùò! Áò äïýìå îáíÜ ôï åìðüñåõìá “åñãáôéêÞ äýíáìç”
êáé áõôÜ ðïõ ìáò ëÝåé ï Ìáñî ãé' áõôü ôï åìðüñåõìá: Ï åñãÜôçò ôï ðïõëÜåé,
ï êáðéôáëéóôÞò ôï áãïñÜæåé, ç áîßá ôïõ ìåôñéÝôáé üðùò ìåôñÜåé ôï êåöÜëáéï
ôéò áîßåò ôùí åìðïñåõìÜôùí. Ïðüôå ãéáôß íá åßíáé “ðáñÜîåíï”; Óôéò äÝêá óå-
ëßäåò ôçò “ÁãïñÜò êáé Ðþëçóçò ôçò ÅñãáôéêÞò Äýíáìçò”, ï Ìáñî åðéóçìáßíåé
äýï üøåéò ôçò ðáñáîåíéÜò ôïõ ðáñÜîåíïõ åìðïñåýìáôïò. Ç åðéóÞìáíóç ôçò
ðñþôçò üøçò åßíáé Üìåóç êáé ñçôÞ: áõôü ôï åìðüñåõìá åßíáé “ðáñÜîåíï” ãéá-
ôß åßíáé ôï ìïíáäéêü åìðüñåõìá ðïõ ìðïñåß íá äçìéïõñãÞóåé íÝá áíôáëëáêôé-
êÞ áîßá åê ôïõ ìçäåíüò· åßíáé ç ðçãÞ ôïõ “ðëïýôïõ” ìå ôïí ïðïßï áñ÷ßæåé ôï
âéâëßï. ÁëëÜ ï Ìáñî åðéóçìáßíåé êáé ìéá äåýôåñç üøç ôçò ðáñáîåíéÜò ôïõ
“ðáñÜîåíïõ” åìðïñåýìáôïò. ÁõôÞ ôç öïñÜ ï ôñüðïò ôïõ åßíáé Ýììåóïò êáé
õðüññçôïò. Åßíáé ï ôñüðïò ðïõ êëåßíåé ôï èÝìá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò:
Áò áêïëïõèÞóïõìå ëïéðüí ôïí éäéïêôÞôç ôïõ ÷ñÞìáôïò êáé ôïí éäéïêôÞ-
ôç ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò, áò áöÞóïõìå åôïýôç ôç èïñõâþäç ðåñéï÷Þ
üðïõ ôá ðÜíôá óõìâáßíïõí óôçí åðéöÜíåéá êÜôù áðü ôï âëÝììá ôïõ êá-
èåíüò êáé áò åéóÝëèïõìå óôïí ôüðï ôçò ðáñáãùãÞò, åêåß üðïõ êñÝìåôáé
ç åðéãñáöÞ “áðáãïñåýåôáé ç åßóïäïò åéò ôïõò ìç Ý÷ïíôåò åñãáóßá” (...)
[åäþ] ìéá ïñéóìÝíç áëëáãÞ ëáìâÜíåé ÷þñá, Þ Ýôóé öáßíåôáé, óôç öõóéï-
ãíùìßá ôùí ðñùôáãùíéóôþí ìáò. Åêåßíïò ðïõ ðñéí Þôáí ï êÜôï÷ïò ÷ñÞ-
ìáôïò ôþñá ðñïðïñåýåôáé ùò êáðéôáëéóôÞò· ï êÜôï÷ïò ôçò åñãáôéêÞò
äýíáìçò áêïëïõèåß ùò ï åñãÜôçò ôïõ. Ï Ýíáò ÷áìïãåëÜ ìå åðßãíùóç
ôçò èÝóçò ôïõ, ðñïóçëùìÝíïò óôéò äïõëåéÝò ôïõ· ï Üëëïò åßíáé íôñïðá-
ëüò êáé óõãêñáôçìÝíïò, óáí êÜðïéïò ðïõ Ý÷åé öÝñåé óôçí áãïñÜ ôï ßäéï
ôïõ ôï ôïìÜñé - êáé äåí Ý÷åé Üëëï íá ðåñéìÝíåé áðü ôï ãäÜñóéìï.
Âñßóêïõìå åäþ ìéá äåýôåñç ðáñáîåíéÜ ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò· åôïýôç åäþ
üìùò åßíáé õðüññçôç - äåí áíáöÝñåôáé ìå ôï üíïìÜ ôçò, ðáñüë' áõôÜ åßíáé å-
êåß. Ï åñãÜôçò, ï éäéïêôÞôçò ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò, åßíáé æùíôáíü ïí êáé å-
äþ ðïõ ôá ëÝìå ïí ìå óõíåßäçóç ôïõ ôé Ý÷åé óõìâåß. Ç åñãáôéêÞ äýíáìç ìðï-
ñåß íá åßíáé Ýíá åìðüñåõìá, ï öïñÝáò ôçò üìùò, äåí åßíáé Ýíá åìðüñåõìá.
ÓêÝöôåôáé, áéóèÜíåôáé, Ý÷åé ãíþìç. Êáé áí ç Ýêöñáóç ôïõ (æùíôáíïý) ðñïóþ-
ðïõ ôïõ ìáò äßíåé ìéá éäÝá ãéá ôçí êáôÜóôáóÞ ôïõ, ôï ôé ðñáãìáôéêÜ óêÝöôåôáé
åßíáé åî ïñéóìïý áíåîé÷íßáóôï, ôüóï ãéá ôïí åðéóôÞìïíá Ìáñî ðïõ ðáñáôç-
ñåß ôç óêçíÞ, üóï êáé ãéá ôïí ãåìÜôï óéãïõñéÜ êáðéôáëéóôÞ ðïõ “êïéôÜ ôç
äïõëåéÜ ôïõ”. “Ìéá ïñéóìÝíç áëëáãÞ ëáìâÜíåé ÷þñá, Þ Ýôóé öáßíåôáé”. Ãéáôß áõ-
ôü ðïõ üíôùò óõìâáßíåé, ôï îÝñåé ìüíï ï åñãÜôçò.
Áðü ôç ìéá ëïéðüí Ý÷ïõìå ôçí åñãáôéêÞ äýíáìç üðùò ôçí áíôéëáìâÜíåôáé
ôï êåöÜëáéï. Áðü ôçí Üëëç Ý÷ïõìå ôçí åñãáôéêÞ äýíáìç ùò áîåäéÜëõôá
ìðëåãìÝíç ìå ôïí æùíôáíü öïñÝá ôçò. Ìéá õðïêåéìåíéêÞ ðëåõñÜ ôçò åñãáôé-
êÞò äýíáìçò åìöáíßæåôáé· ìáæß åìöáíßæåôáé ç äõíáôüôçôá ôçò õðïíüìåõóçò,
ôçò áíôßññçóçò êáé ôåëéêÜ ôçò Üñíçóçò ìåôáôñïðÞò ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò
óå åñãáóßá. Äõíáôüôçôåò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôï ßäéï ôï ãåãïíüò üôé åôïý-
ôï ôï åìðüñåõìá åßíáé öåñìÝíï áðü ôïí êüóìï ôùí æùíôáíþí óôïí êüóìï
ôïõ êåöáëáßïõ äß÷ùò íá Ý÷åé ðåèÜíåé, üðùò ïé ìõèéêïß Þñùåò ðïõ êáôÝâáéíáí
æùíôáíïß óôïí ¢äç.
Ç Ýíôáóç ðïõ ðñïêýðôåé åäþ åßíáé Ýíôáóç ìåôáîý ôçò ïðôéêÞò ôïõ êåöá-
ëáßïõ áðü ôç ìéá êáé ôïõ ðñáãìáôéêïý êüóìïõ áðü ôçí Üëëç. Ç ó÷Ýóç êåöÜ-
ëáéï âëÝðåé åìðïñåýìáôá, áîßåò ðïõ ìåôñéïýíôáé ìå ìÝôñï ôïí ÷ñüíï åñãá-
óéáò. Ç ïðôéêÞ ôçò ìðïñåß íá ðåñéãñáöåß åðéóôçìïíéêÜ êáé áõôü êÜíåé ï åðé-
óôÞìïíáò Ìáñî ìå ôç èåùñßá ôïõ ãéá ôçí áîßá. Ï ðñáãìáôéêüò êüóìïò áðü
ôçí Üëëç åßíáé êüóìïò Ýíôáóçò êáé Üñíçóçò, áíôéôåèÝìåíùí óõìöåñüíôùí êáé
åîïõóßáò. Äåí ìðïñåß íá ðåñéãñáöåß åðéóôçìïíéêÜ, áëëÜ ìüíï éóôïñéêÜ. Ï-
ëüêëçñï ôï âéâëßï ôïõ Ìáñî äéÝðåôáé áðü áõôÞ ôçí Ýíôáóç. Áõôü óõìâáßíåé
ãéáôß äåí åßíáé ìéá Ýíôáóç ðïõ ðñïêýðôåé áðü êÜðïéï èåùñçôéêü ëÜèïò, áëëÜ
áðü ôçí ßäéá ôç öýóç ôïõ êáðéôáëéóôéêïý óõóôÞìáôïò êïéíùíéêÞò ïñãÜíùóçò.
Óôéò 1000 ðåñßðïõ óåëßäåò ôïõ âéâëßïõ ôïõ, ï ðñïóåêôéêüò Ìáñî åðáíÞëèå
óôï èÝìá ðïëëÝò öïñÝò, ÷ùñßò íá ôï ëÝåé. Ðéèáíüí ãéáôß óðáíßùò Ýâãáéíå á-
ðïëýôùò éêáíïðïéçìÝíïò áðü ôï áðïôÝëåóìá ôùí ðñïóðáèåéþí ôïõ.
2. Ï Ìáñî ðáëåýåé íá îåìðåñäåõôåß
Ôï êåöÜëáéï “ÁãïñÜ êáé Ðþëçóç...” äåí åßíáé ôï ìïíáäéêü óçìåßï ôïõ âéâëß-
ïõ ôïõ Ìáñî üðïõ ç Ýííïéá “åñãáôéêÞ äýíáìç” Ýñ÷åôáé óôï åðßêåíôñï. Èá
äþóïõìå Ýíá ðáñÜäåéãìá áðü ôá ðïëëÜ, ãéáôß êñßíïõìå üôé âïçèÜåé íá êáôá-
ëÜâïõìå ôá ðñïâëÞìáôá ôïõ Ìáñî êáé ôçí ðïëéôéêÞ ôïõò óçìáóßá. Ôï óçìåß-
ï ðïõ ìáò åíäéáöÝñåé âñßóêåôáé óôï êåöÜëáéï “Ìç÷áíÝò êáé ÌåãÜëç Âéïìç-
÷áíßá”. Åêåß ï Ìáñî óõæçôÜåé ôçí åéóáãùãÞ ôùí ìç÷áíþí óôçí ðáñáãùãéêÞ
äéáäéêáóßá. Áñ÷éêÜ ôá ðñÜãìáôá âáßíïõí ïìáëþò, ïé Ýííïéåò ðïõ Ý÷ïõí áíá-
ðôõ÷èåß óôá ðñïçãïýìåíá êåöÜëáéá (áîßá, õðåñáîßá, åñãáôéêÞ äýíáìç, óôá-
èåñü êáé ìåôáâëçôü êåöÜëáéï, óõãêåêñéìÝíç êáé áöçñçìÝíç åñãáóßá) åðé-
óôñáôåýïíôáé êáé óõíåñãÜæïíôáé ìåôáîý ôïõò ìå ôïí ðéï åðéóôçìïíéêü ôñü-
ðï. Áðïäåéêíýåôáé üôé ç åéóáãùãÞ ôùí ìç÷áíþí, áêñéâþò åðåéäÞ ïé ìç÷áíÝò
åßíáé “óôáèåñü êåöÜëáéï”, ïäçãåß ìå ìáèçìáôéêü ôñüðï óôçí åðéóôñÜôåõóç
ãõíáéêþí êáé ðáéäéþí óôçí ðáñáãùãÞ, óôçí åðéìÞêõíóç ôçò åñãÜóéìçò çìÝ-
ñáò êáé óôçí åíôáôéêïðïßçóç ôçò åñãáóßáò. Êáèþò üìùò ïé óåëßäåò ðñï÷ù-
ñïýí, öôÜíïõìå óôçí åíüôçôá “ç ÐÜëç ìåôáîý ôïõ ÅñãÜôç êáé ôçò Ìç÷áíÞò”.
Êáé åêåß âñßóêïõìå ôï ðáñáêÜôù áðüóðáóìá:
Ï êáôáìåñéóìüò ôçò åñãáóßáò áíáðôýóóåé ôçí åñãáôéêÞ äýíáìç ìå ôñü-
ðï ìïíüðëåõñï, ôçí áíÜãåé óôçí åîåéäéêåõìÝíç éêáíüôçôá ðïõ áíôéóôïé-
÷åß óôïí ÷åéñéóìü åíüò åéäéêïý åñãáëåßïõ. ¼ôáí ôïí ÷åéñéóìü áõôïý ôïõ
åñãáëåßïõ ôïí áíáëáìâÜíåé ç ìç÷áíÞ, ç áîßá ÷ñÞóçò ôçò åñãáôéêÞò äý-
íáìçò ôïõ åñãÜôç åîáöáíßæåôáé êáé ìáæß åîáöáíßæåôáé ç áíôáëëáêôéêÞ ôçò
áîßá. Ï åñãÜôçò êáèßóôáôáé áäýíáôï íá ðùëçèåß, óáí ÷áñôïíüìéóìá ðïõ
âãÞêå åêôüò êõêëïöïñßáò ìå äéÜôáãìá. (...) Ç ðáãêüóìéá éóôïñßá äåí Ý-
÷åé ðéï ôñïìåñü èÝáìá íá ðñïóöÝñåé áðü ôçí óôáäéáêÞ åîáöÜíéóç ôùí
¢ããëùí õöáíôþí ôïõ ÷åéñïêßíçôïõ áñãáëåéïý· áõôÞ ç ôñáãùäßá óýñèç-
êå ãéá äåêáåôßåò, þóðïõ íá ôåëåéþóåé åðéôÝëïõò ôï 1838. Ðïëëïß áðü
ôïõò õöáíôÝò ðåèáíáí áðü ôçí ðåßíá, ðïëëïß Üëëïé öõôïæùïýóáí ìå ôéò
ïéêïãÝíåéÝò ôïõò ãéá ÷ñüíéá (...) Óôçí Éíäßá áðü ôçí Üëëç, ïé áããëéêÝò
âáìâáêïìç÷áíÝò åß÷áí áêüìç ïîýôåñç êáé ôá÷ýôåñç åðßäñáóç. Ç áíá-
öïñÜ ôïõ ãåíéêïý êõâåñíÞôç ôï 1834 - 35 ìáò ëÝåé ôá åîÞò: “åôïýôç ç
äõóôõ÷ßá åßíáé äß÷ùò ðñïçãïýìåíï óôçí éóôïñßá ôïõ åìðïñßïõ. Ôá êü-
êáëá ôùí õöáíôþí áóðñßæïõí ôéò ðåäéÜäåò ôçò Éíäßáò”.3
Óôï êåöÜëáéï “ÁãïñÜ êáé Ðþëçóç...” ç áîßá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò Þôáí øù-
ìß, êåñéÜ, ðáðïýôóéá êáé ðÜåé ëÝãïíôáò. Åêåß, ï ðñïóåêôéêüò Ìáñî áíáãíþñé-
æå ìåí üôé “áíôßèåôá ìå ôá Üëëá åìðïñåýìáôá, óôïí êáèïñéóìü ôçò áîßáò ôçò
åñãáôéêÞò äýíáìçò õðåéóÝñ÷åôáé Ýíá éóôïñéêü êáé çèéêü óôïé÷åßï”, óõíÝ÷éæå
üìùò ëÝãïíôáò ðùò “ãéá ìéá óõãêåêñéìÝíç ÷þñá êáé ìéá óõãêåêñéìÝíç ðåñß-
ïäï, ç ìÝóç ðïóüôçôá ôùí ìÝóùí óõíôÞñçóçò ðïõ åßíáé áíáãêáßá ãéá ôïí åñ-
25
 ãÜôç åßíáé äåäïìÝíç”.4 Åäþ áðü ôçí Üëëç, âñéóêüìáóôå êÜðïõ 300 óåëß-
äåò ðáñáêÜôù· êáé îÜöíïõ áíáêáëýðôïõìå üôé ç áíôáëëáêôéêÞ áîßá ôçò
åñãáôéêÞò äýíáìçò äåí åßíáé äéüëïõ äåäïìÝíç. Ìðïñåß íá “åîáöáíéóôåß
ìáæß ìå ôçí áîßá ÷ñÞóçò ôçò” êáé ìðïñåß áõôÞ ç äéðëÞ åîáöÜíéóç íá ãßíåé
áðü ôç ìéá óôéãìÞ óôçí Üëëç, ìå ôçí åéóáãùãÞ ìéáò íÝáò ìç÷áíÞò. ¼ëá áõ-
ôÜ ìÜëéóôá, åíþ ëßãåò óåëßäåò ðñéí, ç “åñãáôéêÞ äýíáìç” êáé ç “áîßá” ôçò,
ü÷é ìüíï Þôáí áðüëõôá -Þ Ýóôù, åí ðïëëïßò- êáèïñéóìÝíåò, áëëÜ ÷üñåõáí
áñìïíéêÜ ìå ôéò õðüëïéðåò ìáñîéóôéêÝò Ýííïéåò ãéá íá áðïäåßîïõí üôé ïé
ìç÷áíÝò “åðéìçêýíïõí ôçí åñãÜóéìç çìÝñá” êáé íá öôÜóïõí óôá ëïéðÜ å-
ðéóôçìïíéêÜ óõìðåñÜóìáôá ôùí ðñþôùí åíïôÞôùí ôïõ “Ìç÷áíÝò êáé Ìå-
ãÜëç Âéïìç÷áíßá”.
Áí áõôÞ ç ó÷åôéêïðïßçóç ôçò áîßáò ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò åßíáé áðü ìü-
íç ôçò áíáðÜíôå÷ç, ôá ðáñáäåßãìáôá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åßíáé áêüìç
ðéï äéáöùôéóôéêÜ ãéá ôï åßäïò ôùí ðñïâëçìÜôùí ðïõ áíôéìåôþðéæå ï Ìáñ-
î. Ï Ìáñî áíáöÝñåôáé óå äýï ðåñéðôþóåéò ëéìþí ôïõ 19ïõ áéþíá (õðÜñ-
÷ïõí ðïëëÝò ðåñéóóüôåñåò). ÁõôÜ ôá ãåãïíüôá, ìðïñåß íá åßíáé ó÷åôéêÜ Ü-
ãíùóôá óÞìåñá, óôçí åðï÷Þ ôïõ Ìáñî üìùò, Þôáí ãåãïíüôá ãíùóôÜ êáé
óõãêëïíéóôéêÜ. Åðßóçò Þôáí ãåãïíüôá ðïõ åëÜ÷éóôïé ðåñßìåíáí üôé èá óôá-
ìáôÞóïõí íá óõìâáßíïõí. ¹ôáí åîÜëëïõ ðñïöáíÝò üôé ôá èýìáôá ôùí ëé-
ìþí Þôáí åñãÜôåò, êáèþò êáé üôé ïé ëéìïß ðñïÝñ÷ïíôáí áðü áëëáãÝò óôçí
ðáñáãùãéêÞ äéáäéêáóßá, ó÷åôßæïíôáí ìå ôçí åñãáóßá êáé ôçí ÝëëåéøÞ ôçò.
Ï Ìáñî Þôáí Ýíáò ðñïóåêôéêüò Üíèñùðïò ðïõ öéëïäïîïýóå íá ìéëÞóåé
“åðéóôçìïíéêÜ” ãéá ôç öýóç ôçò ó÷Ýóçò êåöÜëáéï êáé ôïõ êáðéôáëéóôéêïý
êüóìïõ, óõíåðþò ôïõ Þôáí áäýíáôï íá áãíïÞóåé áõôÜ ôá ãåãïíüôá.
¼ðùò åßíáé ëïãéêü ëïéðüí, ï Ìáñî ðñïóðáèåß íá åñìçíåýóåé ôïõò ëé-
ìïýò ìå ôá åñãáëåßá ðïõ Ý÷åé áíáðôýîåé óôéò ðñïçãïýìåíåò 500 óåëßäåò.
ÁëëÜ åäþ ôï Ýäáöïò åßíáé ïëéóèçñü. Åäþ åñãÜôåò áöÞíïíôáé íá ðåèÜ-
íïõí ôçò ðåßíáò, ç äßøá ôïõ êåöáëáßïõ ãéá ôçí åêìåôÜëëåõóç ôçò æùíôá-
íÞò åñãáóßáò óáí íá óôåñåýåé, ç æùÞ êáé ï èÜíáôïò ãßíïíôáé êáôáóôÜóåéò
åíáëëÜîéìåò. Ïé ðåäéÜäåò ôçò Éíäßáò áóðñßæïõí áðü áíèñþðéíá ïóôÜ êáé
ïé ¢ããëïé õöáíôÝò ðåèáßíïõí êáôÜ äåêÜäåò ÷éëéÜäåò óå êïéíÞ èÝá, ðåèáß-
íïõí åðß äåêáåôßåò óôçí êáñäéÜ ôïõ ðéï áíåðôõãìÝíïõ êáðéôáëéóìïý ôïõ
ðëáíÞôç. Êáé ï Ìáñî ðáñáäÝ÷åôáé óå äýï óýíôïìåò ðáñáãñÜöïõò üôé ôå-
ëéêÜ “áõôü ôï ðáñÜîåíï åìðüñåõìá” åßíáé áêüìç ðéï ðáñÜîåíï áð' ü,ôé
åß÷å õðïèÝóåé áñ÷éêÜ. Ôüóï ðáñÜîåíï ðïõ ìðïñåß íá áëëÜæåé áîßá, íá õ-
ðÜñ÷åé ôç ìéá êáé íá åîáöáíßæåôáé ôçí Üëëç, íá óõíäÝåé ôïí êüóìï ôùí æù-
íôáíþí ìå ôïí êüóìï ôùí íåêñþí, íá êïéôÜæåé ôáõôü÷ñïíá ôç æùÞ êáé ôïí
èÜíáôï óáí ôïí Éáíü, íá ÷ùñßæåé ôï Ýíá áðü ôï Üëëï ôç ìéá, íá ôá åíþíåé
ôçí Üëëç, óáí áðü êáðñßôóéï.
ÁëëÜ êÜôé ôÝôïéá åßíáé ðéï êïíôÜ óôçí ðïßçóç áð' ü,ôé óôçí ìáñîéóôéêÞ
åðéóôÞìç. Óôçí êáëýôåñç ôùí ðåñéðôþóåùí åßíáé éóôïñßá· ç ðñáãìáôéêÞ é-
óôïñßá ôùí êáðéôáëéóôéêþí êïéíùíéþí áðü ôçí åìöÜíéóÞ ôïõò ìÝ÷ñé óÞìå-
ñá. ÊáôÜ ôç ãíþìç ìáò, ïëüêëçñï ôï âéâëßï ôïõ Ìáñî äéÝðåôáé áðü áõôÞ
ôçí Ýíôáóç ìåôáîý ôçò “åðéóôÞìçò” ðïõ ðñïóðáèïýóå íá áíáðôýîåé áðü
ôç ìéá êáé ôçò ðñáãìáôéêÞò éóôïñßáò ôùí êáðéôáëéóôéêþí êïéíùíéþí áðü
ôçí Üëëç. Ç “åðéóôÞìç” ôïõ Ìáñî Þôáí Ýíá óýíïëï åñãáëåßùí ðñïïñé-
óìÝíï ãéá ÷ñÞóç óå “êáíïíéêÝò êáôáóôÜóåéò”. Ç éóôïñßá ôùí êáðéôáëéóôé-
êþí êïéíùíéþí áðü ôçí Üëëç, Þôáí ìéá áÝíáç äéáäï÷Þ åîáéñåôéêþí êáôá-
óôÜóåùí. Ï Ìáñî ï åðéóôÞìïíáò êáôÝóôñùíå íÝåò Ýííïéåò, Þ Ýêëåâå ðá-
ëéÝò êáé ôéò Ýâáæå óå åöáñìïãÞ ãéá íá áíáêáëýøåé “íüìïõò ôçò êáðéôáëé-
óôéêÞò êïéíùíßáò”. Ï Ìáñî ï éóôïñéêüò ãíþñéæå ôçí éóôïñßá ôïõ êáðéôá-
ëéóìïý üóï êáëÜ ìðïñïýóå íá ôç ãíùñßæåé Ýíáò Üíèñùðïò ôçò åðï÷Þò
ôïõ· ôáõôü÷ñïíá, ßóùò äéáéóèçôéêÜ, ßóùò óõíåéäçôÜ, áíáãíþñéæå üôé áõôÞ
ç éóôïñßá åßíáé áäýíáôïí íá ðåñéãñáöåß ùò áðïôÝëåóìá ôçò ëåéôïõñãßáò
“åðéóôçìïíéêþí íüìùí”, áíáãíþñéæå ôçí Ýíôáóç ìåôáîý ôïõ êüóìïõ ðïõ
ðåñéÝãñáöáí ïé èåùñßåò ôïõ êáé ôçò ðñáãìáôéêÞò éóôïñßáò ôïõ êüóìïõ.
ÁðïôÝëåóìá åßíáé ï Ìáñî ï åðéóôÞìïíáò êáé ï Ìáñî ï éóôïñéêüò íá å-
íáëÜóóïíôáé áðü êåöÜëáéï óå êåöÜëáéï êáé êÜðïéåò öïñÝò áðü óåëßäá
óå óåëßäá ôïõ âéâëßïõ, áðü ôçí åðéóôçìïíéêÞ ðñáãìÜôåõóç ôçò áíôáëëá-
êôéêÞò áîßáò óôï ðñþôï êåöÜëáéï, ùò ôçí éóôïñéêÞ ðñáãìÜôåõóç ôçò ãÝí-
íçóçò ôïõ êáðéôáëéóìïý óôï ôåëåõôáßï. ÌÝóá óå áõôÝò ôéò åíáëëáãÝò, ç
Ýííïéá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò êñáôÜåé Ýíáí áðü ôïõò ðñþôïõò ñüëïõò.
Ãéáôß áðü ôç ìéá åßíáé Ýíá åìðüñåõìá (äçëáäÞ Üîéï åñãáëåßï ôçò ìáñîé-
óôéêÞò åðéóôÞìçò), áðü ôçí Üëëç üìùò, åßíáé Ýííïéá ôçò êáðéôáëéóôéêÞò ï-
íôïëïãßáò, åßíáé ï ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï ç ó÷Ýóç êåöÜëáéï êïéôÜæåé ôá Ýì-
âéá. Íá äå÷ôïýìå üôé õðÜñ÷åé “åñãáôéêÞ äýíáìç” óçìáßíåé üôé äå÷üìáóôå
ðùò õðÜñ÷åé Ýíá óõãêåêñéìÝíï åßäïò áíôßëçøçò ðïõ üôáí âëÝðåé áíèñþ-
ðïõò êáôáëáâáßíåé áðïêëåéóôéêÜ êáé ìüíï “äõíáôüôçôá ãéá åñãáóßá”. Êé å-
ðåéäÞ ïé Üíèñùðïé -Þ êáëýôåñá: ïé åñãÜôåò - åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñá áðü
“äõíáôüôçôá ãéá åñãáóßá”, ç Ýííïéá “åñãáôéêÞ äýíáìç” åßíáé ìéá Ýííïéá
26
ðïõ äÝ÷åôáé åîáñ÷Þò üôé ç ïðôéêÞ ôïõ êåöáëáßïõ áðÝ÷åé ÷éëéüìåôñá áðü
ôçí ðñáãìáôéêüôçôá. Êáé ôáõôü÷ñïíá: ç ó÷Ýóç êåöÜëáéï ðñïóðáèåß íá å-
ðéâÜëëåé ôçí Ýííïéá “åñãáôéêÞ äýíáìç” êáé ìáæß íá åðéâëçèåß óôçí ðñáã-
ìáôéêüôçôá. Ïé ðáñáëëáãÝò ôçò Ýííïéáò åñãáôéêÞ äýíáìç, ôüóï óôï âéâëß-
ï ôïõ Ìáñî, üóï êáé óôá ãñáðôÜ üóùí ôïí áêïëïýèçóáí Þ ôïí ðáñÜëëá-
îáí, ðñïÝñ÷ïíôáé áêñéâþò áðü ôï ãåãïíüò üôé ç ïðôéêÞ ôïõ êåöáëáßïõ
ìðïñåß íá ëáèåýåé, ü÷é ìå Ýíáí, áëëÜ ìå ÷ßëéïõò ôñüðïõò êáé ðáñüë' áõôÜ
íá åðéæçôÜ ôçí åðéâïëÞ ìå Üëëïõò ÷ßëéïõò.
¼ðùò êáé íá '÷åé: ôï âéâëßï ôïõ Ìáñî åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ìéáò Ýíôá-
óçò ìåôáîý ôïõ Ìáñî ôïõ åðéóôÞìïíá êáé ôïõ Ìáñî ôïõ éóôïñéêïý. Áðü
åêåß ðñïêýðôåé ï ðëïýôïò ôïõ, áðü åêåß êáé ç óçìáóßá ôïõ ãéá ôá åðáíá-
óôáôéêÜ êéíÞìáôá ðïõ áêïëïýèçóáí. Ç ðéï åíäåéêôéêÞ óôéãìÞ áõôÞò ôçò Ý-
íôáóçò åßíáé ç Ýííïéá “åñãáôéêÞ äýíáìç” êáé ôá ÷ßëéá ôçò ðñüóùðá. Äåí
åßíáé ðáñÜîåíï ðïõ ï ôñüðïò ðïõ åêöñÜæåôáé áõôÞ ç Ýíôáóç êáé ç ðïëé-
ôéêÞ ôçò óçìáóßá åðçññÝáóå ôç óêÝøç ôïõ åðáíáóôáôéêïý êéíÞìáôïò ãéá
ðÜíù áðü åíÜìéóé áéþíá.
3. Ç “åñãáôéêÞ äýíáìç” åîåëßóóåôáé
Ï Ìáñî åß÷å ãñÜøåé ôï âéâëßï ôïõ óå ìéá åðï÷Þ üðïõ ç ó÷Ýóç êåöÜëáéï
ïëïêëÞñùíå ôçí êõñéáñ÷ßá ôçò ðÜíù óôç æùíôáíÞ åñãáóßá. Ïé ßäéåò ïé ìÝ-
èïäïé ôçò åñãáóßáò ùò öõóéêÞ äéáäéêáóßá, ç óõììåôï÷Þ ôïõ óþìáôïò êáé
ôïõ íïõ óôçí åñãáóéáêÞ äéáäéêáóßá áðïêôïýóáí ôçí åéäéêÞ êáðéôáëéóôéêÞ
ôïõò ìïñöÞ. Ôáõôü÷ñïíá ç åñãáôéêÞ ôÜîç Üñ÷éæå íá õðÜñ÷åé ùò ôÝôïéá·
ïé áãþíåò ôçò åíÜíôéá óôçí åðéìÞêõíóç ôçò åñãÜóéìçò çìÝñáò åß÷áí áñ-
÷ßóåé íá äçìéïõñãïýí üñéá óôç óõóóþñåõóç ôïõ êåöáëáßïõ, ôá óðïñáäé-
êÜ Üëìáôá óôïí ïõñáíü åß÷áí áíáäåßîåé ôï æÞôçìá ôçò åîïõóßáò. Ôá áöå-
íôéêÜ åß÷áí Þäç âÜëåé ìðñïóôÜ ôï ìåãÜëï åã÷åßñçìá ôçò åéóáãùãÞò ôçò å-
ðéóôÞìçò óôçí êáðéôáëéóôéêÞ ðáñáãùãÞ. Êáé ôá äýï ãåãïíüôá åß÷áí åðçñ-
ñåÜóåé ôï âéâëßï ôïõ Ìáñî, ðïõ êáô' áõôüí ôïí ôñüðï ìðïñåß íá ãßíåé á-
íôéëçðôü ùò éóôïñéêü ðñïúüí.5
Áí éó÷ýåé -ðïõ éó÷ýåé- üôé ïé éäÝåò åßíáé ðëÜóìáôá ôïõ êáéñïý ôïõò, ïé
ìáñîéóôÝò äéáíïïýìåíïé ôùí áñ÷þí ôïõ åéêïóôïý áéþíá åß÷áí ìðñïóôÜ
ôïõò íÝá êáé äýóêïëç äïõëåéÜ. Áðü ôç ìéá ç êõñéáñ÷ßá ôïõ êåöáëáßïõ ðÜ-
íù óôç æùíôáíÞ åñãáóßá åß÷å öôÜóåé óôï óçìåßï áíÜðôõîçò ôùí ôåúëïñé-
êþí ðáñáãùãéêþí ìåèüäùí. Áðü ôçí Üëëç, ç êáðéôáëéóôéêÞ áíÜðôõîç åß÷å
åðåêôáèåß þóðïõ íá êáôáëÜâåé ôï óýíïëï ôùí êáôïéêÞóéìùí åäáöþí ôïõ
ðëáíÞôç. Ï éìðåñéáëéóìüò êáé ï öáóéóìüò áíáðôý÷èçêáí áðü ôï 1900 êáé
ìåôÜ óáí ïé äõï üøåéò ôïõ ßäéïõ íïìßóìáôïò. Ï ÷þñïò ôçò äéáèÝóéìçò å-
ðÝêôáóçò åß÷å ôåëåéþóåé êáé ôá åèíéêÜ êñÜôç Ýñ÷ïíôáí óå ìåôáîý ôïõò
óýãêñïõóç· ï öáóéóìüò Þôáí ç ðïëéôéêÞ Ýêöñáóç áõôÞò ôçò óýãêñïõóçò
êáé ôïõ âáóéêïý ôçò ðñïáðáéôïýìåíïõ, äçëáäÞ ôçò Þôôáò ôçò ïñãáíùìÝ-
íçò åñãáôéêÞò ôÜîçò.
Ìå Üëëá ëüãéá, Ýíáò èáõìáóôüò êáéíïýñéïò êüóìïò âñéóêüôáí ðñï ôùí
ðõëþí. Ïé ìáñîéóôÝò äéáíïïýìåíïé (ðïõ åêåßíï ôïí ðáëéü êáéñü äåí Þôáí
óêÝôïé äéáíïïýìåíïé) áíôáðåîÞëèáí óôéò íÝåò áíÜãêåò üðùò ôïõò åðÝôñå-
ðáí ïé éäéïìïñößåò ôçò åðï÷Þò ôïõò. Ç Ñüæá Ëïýîåìðïõñãê êáé ï Áíôü-
íéï ÃêñÜìóé, ðïõ åßíáé áõôïß ðïõ ìáò åíäéáöÝñïõí åäþ, ðñïôïý ôåëåéþ-
óïõí ôéò ìÝñåò ôïõò âßáéá óôá ÷Ýñéá ôïõ öáóéóìïý, åß÷áí ðñïëÜâåé íá á-
íáðôýîïõí íÝåò éäÝåò ãéá ôçí Ýííïéá “åñãáôéêÞ äýíáìç”, áíôßóôïé÷åò ôùí
êáéñþí ôïõò.
Ðñïôïý õðåñáóðéóôåß ìÝ÷ñé ôÝëïõò ôïí ðñïëåôáñéáêü äéåèíéóìü êáé ôç
äïëïöïíÞóïõí ôá Freikorps, ç Ñüæá Ëïýîåìðïõñãê åß÷å ðñïëÜâåé íá
ãñÜøåé áñêåôÜ âéâëßá êáé Üñèñá ðïõ óôç óõíôñéðôéêÞ ôïõò ðëåéïøçößá åß-
÷áí íá êÜíïõí ìå ôï öëÝãïí æÞôçìá ôïõ éìðåñéáëéóìïý êáé ôïõ åðåñ÷ü-
ìåíïõ (Á' Ðáãêüóìéïõ) ðïëÝìïõ. Ôï âéâëßï ôçò Ç Óõóóþñåõóç ôïõ Êåöá-
ëáßïõ, åß÷å õðüôéôëï ÓõíåéóöïñÜ óôçí ÏéêïíïìéêÞ ÅîÞãçóç ôïõ Éìðåñéáëéóìïý.
Åêåß âñßóêïõìå, ìåôáîý Üëëùí, ôï åîÞò áðüóðáóìá:
ÊÜèå íÝá áðïéêéáêÞ åðÝêôáóç óõíïäåýåôáé êáôÜ êáíüíá áðü ìéá á-
íåëÝçôç ìÜ÷ç ôïõ êåöáëáßïõ åíÜíôéá óôïõò êïéíùíéêïýò êáé ïéêïíï-
ìéêïýò äåóìïýò ôùí íôüðéùí, êáèþò êáé ôçí êáôáëÞóôåõóç ôùí ìÝ-
óùí ðáñáãùãÞò êáé ôçò åñãáôéêÞò ôïõò äýíáìçò (...) Ç óõóóþñåõóç
(ôïõ êåöáëáßïõ) ìå ôçí óðáóìùäéêÞ ôçò åðÝêôáóç, äåí ìðïñåß íá
ðåñéìÝíåé ôçí öõóéêÞ åóùôåñéêÞ áðïóýíèåóç ôùí ìç êáðéôáëéóôéêþí
ó÷çìáôéóìþí êáé ôç ìåôÜâáóÞ ôïõò óôçí åìðïñåõìáôéêÞ ïéêïíïìßá.
Ç âßá åßíáé ç ìïíáäéêÞ ëýóç ðïõ áðïìÝíåé áíïé÷ôÞ óôï êåöÜëáéï. Ç
óõóóþñåõóç ôïõ êåöáëáßïõ, åéäùìÝíç ùò éóôïñéêÞ äéáäéêáóßá, ÷ñç-
óéìïðïéåß ôç âßá ùò ôï ìüíéìï üðëï ôçò.6
Äåí îÝñïõìå áí öáßíåôáé ìå ôçí ðñþôç ìáôéÜ, áëëÜ åäþ ôá æçôÞìáôá ðïõ
ìðÝñäåõáí ôïí Ìáñî óôï æÞôçìá ôïõ ëéìïý ôùí Éíäþí õöáíôþí ôßèåíôáé
óôï åðßêåíôñï. Áðü ôç ìéá äåí ðñÝðåé íá êïéôÜìå ôïí
ëéìü, Ýíá óõãêåêñéìÝíï éóôïñéêü åðåéóüäéï, áëëÜ ôçí
ãåíéêÞ ìïñöÞ ôçò áðïêéïêñáôßáò êáé ôç âßá ðïõ áðáñÝ-
ãêëéôá ôç óõíïäåýåé. ÂÝâáéá äåí ðñüêåéôáé ãéá “ðáñÜ-
ëïãç” âßá. Ç âßá åßíáé áíáãêáßá ãéá ôïí êáðéôáëéóìü þ-
óôå íá êáôáóôñáöïýí ïé ðáëéÝò êïéíùíéêÝò ó÷Ýóåéò êáé
íá åãêáôáóôáèïýí ïé êáéíïýñéåò ó÷Ýóåéò ôçò “åìðï-
ñåõìáôéêÞò ïéêïíïìßáò”. Êé Ýôóé, ç âßá, ìå ôïí Ýíá Þ
ôïí Üëëï ôñüðï, ü÷é ìüíï äåí åßíáé ìéá ðáñåêôñïðÞ á-
ðü ôçí êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ êáðéôáëéóôéêïý ôñüðïõ
ïñãÜíùóçò ôùí êïéíùíéêþí ó÷Ýóåùí, áëëÜ åßíáé áíá-
ðüóðáóôï êïììÜôé ôçò êáíïíéêÞò ëåéôïõñãßáò ôïõò. Ç
âßá äçëáäÞ åßíáé ï ôñüðïò, ï ìüíïò ôñüðïò ãéá íá ðá-
ñá÷èåß ç åñãáôéêÞ äýíáìç, ãéá íá åðéâëçèåß äçëáäÞ áõ-
ôÞ ç åéäéêÞ èÝáóç ôïõ êüóìïõ, óå ðåñéï÷Ýò ôïõ êïéíù-
íéêïý üðïõ äåí õðÜñ÷åé. Ç ôåëåõôáßá ðñüôáóç ôïõ á-
ðïóðÜóìáôïò Ý÷åé ôçí åéäéêÞ ôçò óçìáóßá: Áí “ç óõó-
óþñåõóç ôïõ êåöáëáßïõ”, äçëáäÞ ï ôßôëïò ôïõ âéâëßïõ
ôçò Ëïýîåìðïõñãê êáé ôáõôü÷ñïíá ç äéáäéêáóßá ðïõ
áðáó÷üëçóå ôïí Ìáñî óôï âéâëßï ôïõ, åéäùèåß “ùò é-
óôïñéêÞ äéáäéêáóßá”... áí äçëáäÞ êÜíïõìå áõôü ðïõ ï
Ìáñî äßóôáóå íá êÜíåé, èá áíáêáëýøïõìå ôç âßá ùò ìüíé-
ìï óõóôáôéêü ôçò äéáäéêáóßáò äçìéïõñãßáò ôçò åñãáôé-
êÞò äýíáìçò.7
Ï Áíôüíéï ÃêñÜìóé åðßóçò äïëïöïíÞèçêå áðü öá-
óßóôåò, áí êáé ï èÜíáôüò ôïõ Þôáí ðïëý ðéï ìáêñüóõñ-
ôïò áðü ôçò Ëïýîåìðïõñãê. ÓõãêåêñéìÝíá, ï ÃêñÜìóé,
ãåíéêüò ãñáììáôÝáò ôïõ ÊÊÉ, âñÝèçêå óôç öõëáêÞ ôï
1926. Åß÷å ðñïçãçèåß ç óôñáôéùôéêÞ Þôôá ôïõ éôáëéêïý
åñãáôéêïý êéíÞìáôïò ôùí áñ÷þí ôçò äåêáåôßáò ôïõ '20
êáé ç Üíïäïò óôçí åîïõóßá ôïõ éôáëéêïý öáóéóìïý. Ï
ÃêñÜìóé Ýìåéíå óôç öõëáêÞ ãéá äÝêá ÷ñüíéá êáé ðÝèá-
íå óôï íïóïêïìåßï ôï 1937 óå çëéêßá 46 åôþí. ÊáôÜ ôç
äéÜñêåéá ôùí ÷ñüíùí ðïõ Ýìåéíå óôç öõëáêÞ, ï ÃêñÜì-
óé Ýãñáøå ðïëý êáé ãéá ðïëëÜ èÝìáôá. Ôá ãñáðôÜ ôïõ
äéáóþèçêáí êáé êõêëïöüñçóáí ìå ôçí ãåíéêÞ ïíïìáóß-
á ÔåôñÜäéá ôçò ÖõëáêÞò. Ôï ÔåôñÜäéï 22 åß÷å ôßôëï Áìå-
ñéêáíéóìüò êáé Öïñíôéóìüò êáé óôï åóùôåñéêü ôïõ ï
ÃêñÜìóé ðñïóðáèïýóå, ìåôáîý Üëëùí, íá åîçãÞóåé ôïí
äéðëáóéáóìü ôïõ ìåñïêÜìáôïõ óôçí áõôïêéíçôïâéïìç-
÷áíßá Öïñíô. Åêåßíïò ï äéðëáóéáóìüò ôïõ ìåñïêÜìá-
ôïõ (áðü 2,5 óå 5 äïëÜñéá) åß÷å ãßíåé ãíùóôüò óå üëï
ôïí êüóìï· üðùò åßíáé ëïãéêü Üëëùóôå, áðü ôç ìéá åß-
÷å äþóåé ðïôáìü åðé÷åéñçìÜôùí óå üóïõò õðïóôÞñé-
æáí üôé ï êáðéôáëéóìüò åßíáé ï äñüìïò ôçò áíèñùðüôç-
ôáò ðñïò ôçí ðñüïäï êáé áðü ôçí Üëëç åß÷å èÝóåé óï-
âáñÜ ðñïâëÞìáôá óôïõò ìáñîéóôÝò. Ãéáôß áí ç áîßá ôçò
åñãáôéêÞò äýíáìçò, üðùò ìáò åß÷å ðåé ï Ìáñî, åßíáé
óôáèåñÞ êáé äåí åîáñôÜôáé ðáñÜ áðü “ôçí áîßá ôùí ìÝ-
óùí áíáðáñáãùãÞò”, ðþò åßíáé äõíáôüí íá äéðëáóéÜæå-
ôáé åí ìßá íõêôß åðåéäÞ Ýôóé êÜðíéóå óôïí Öïñíô; Ï
ÃêñÜìóé Ýëõíå ôï æÞôçìá ùò åîÞò:
Ç âéïìç÷áíßá Öïñíô áðáéôåß áðü ôïõò åñãÜôåò
ôçò êÜôé îå÷ùñéóôü, ìéá éêáíüôçôá ðïõ ïé Üëëåò
âéïìç÷áíßåò äåí æçôïýí áêüìá, ìéá ìïñöÞ öèïñÜò
ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò êáé ìéá ðïóüôçôá öèáñìÝ-
íùí äõíÜìåùí óôï ßäéï ìÝóï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá
ðïõ åßíáé ðéï åðéêßíäõíåò êáé ðéï åîáíôëçôéêÝò áðü
áëëïý êáé ðïõ ï ìéóèüò äåí áñêåß ãéá íá ôéò áíá-
óõóôÞóåé ìÝóá óôéò õðÜñ÷ïõóåò êïéíùíéêÝò óõí-
èÞêåò (...)8
Ï ÃêñÜìóé, Ý÷ïíôáò ìðñïóôÜ ôïõ ôïõò öáóßóôåò ôçò
÷þñáò ôïõ êáé ôéò ðñïóðÜèåéÝò ôïõò íá åëÝãîïõí êñá-
ôéêÜ ïëüêëçñç ôçí êïéíùíéêÞ æùÞ, áíáêÜëõøå êÜôé êáé-
íïýñéï ãéá ôçí åñãáôéêÞ äýíáìç êáé ôçí áíôáëëáêôéêÞ
áîßá ôçò. ÓõãêåêñéìÝíá üôé ôï ôé åßíáé åñãáôéêÞ äýíáìç
êáé ôé äåí åßíáé åîáñôÜôáé áðü ôéò ãåíéêÝò êïéíùíéêÝò
óõíèÞêåò êáé ü÷é ìüíï áðü ôéò óõíèÞêåò ôçò ðáñáãù-
ãÞò. “Ç æùÞ óôç âéïìç÷áíßá áðáéôåß ìéá ãåíéêÞ ìáèçôåß-
á, ìéá äéáäéêáóßá öõóéêï - øõ÷éêÞò ðñïóáñìïãÞò óå
êáèïñéóìÝíïõò üñïõò åñãáóßáò, äéáôñïöÞò, êáôïéêßáò,
óõíçèåéþí êëð ðïõ äåí åßíáé êÜôé ôï Ýìöõôï, ôï “öõóé-
êü”, áëëÜ ðñÝðåé íá áðï÷ôçèåß (...)”, Ýãñáöå. Êáé ìáæß
áíáãíþñéæå üôé ç äçìéïõñãßá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò åß-
íáé Ýíá Ýñãï ðïõ åêôåßíåôáé Ýîù áðü ôçí ðáñáãùãÞ,
óôïõò ôüðïõò ôçò áíáðáñáãùãÞò ôïõ åñãÜôç. Ìáæß á-
íáãíþñéæå üôé ìðïñåß ç åñãáôéêÞ äýíáìç íá åßíáé ç äõ-
íáôüôçôá ãéá åñãáóßá, áëëÜ áõôÞ ç äõíáôüôçôá äåí åß-
íáé ìüíï ãíþóç ôïõ “ðùò äïõëåýïõí” ïé ìç÷áíÝò Þ ôá
åñãïóôÜóéá. Ç ýðáñîç Þ ç áíõðáñîßá ôçò “äõíáôüôç-
ôáò ãéá åñãáóßá” ðñïûðïèÝôåé êáé ôçí ýðáñîç åíüò óõ-
ãêåêñéìÝíïõ ðïëéôéóìïý, çèéêÞò êáé êïóìïèåùñßáò.
Êáé åäþ, óôçí ðáñáãùãÞ ôïõ åðéèõìçôïý ðïëéôéóìïý,
ìðïñåß íá åìðëáêåß ôï êñÜôïò:
Óôçí ÁìåñéêÞ, ç ïñèïëïãéêïðïßçóç ôçò åñãáóßáò
êáé ç ðïôïáðáãüñåõóç åßíáé áíáìößâïëá óõíäå-
äåìÝíåò: ïé Ýñåõíåò ôùí âéïìç÷Üíùí ãéá ôçí áôï-
ìéêÞ æùÞ ôùí åñãáôþí, ïé õðçñåóßåò åðéèåþñç-
óçò ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí áðü ïñéóìÝíåò åðé÷åé-
ñÞóåéò ãéá íá åëÝã÷ïõí ôçí “çèéêÞ” ôùí åñãáôþí
åßíáé áíáãêáéüôçôåò ôçò íÝáò ìåèüäïõ åñãáóßáò.
(...) [Ôï áìåñéêáíéêü öáéíüìåíï] áðïôåëåß åðßóçò
ôç ìåãáëýôåñç óõëëïãéêÞ ðñïóðÜèåéá ðïõ Ýãéíå
ùò ôþñá ãéá íá äçìéïõñãçèåß, ìå ðñùôüãíùñç
ôá÷ýôçôá êáé ìå ìéá óõíåßäçóç óêïðþí Üãíùóôç
óôç ìÝ÷ñé ôþñá éóôïñßá, Ýíáò íÝïò ôýðïò åñãÜôç
êáé áíèñþðïõ.
Ï ÃêñÜìóé óõíÝ÷éæå åðéóçìáßíïíôáò üôé ï “íÝïò ôýðïò
åñãÜôç êáé áíèñþðïõ”, äçëáäÞ ôï íÝï åßäïò åñãáôéêÞò
äýíáìçò ðïõ ðñïóðáèïýóå íá äçìéïõñãÞóåé ôï êñÜ-
Óçìåéþóåéò
ôïò êáé ç âéïìç÷áíßá ôùí ÇÐÁ, Ýðñåðå íá åßíáé åãêñá-
1. Ãéá íá ìçí ìðåñäåõüìáóôå èá ÷ñçóéìïðïéïý-
ôÞò êáé ìåôñçìÝíïò, áðü ôéò äéáôñïöéêÝò ìÝ÷ñé ôéò óå-
ìå ôç öñÜóç “ôï âéâëßï ôïõ Ìáñî” üðïôå áíáöå-
îïõáëéêÝò ôïõ óõíÞèåéåò. Ç ðïõñéôáíéêÞ çèéêÞ, ôï óôá- ñüìáóôå óôïí ðñþôï ôüìï ôïõ âéâëßïõ Capital
èåñü óðéôéêü êáé ç ìïíïãáìßá Þôáí ôüóï áðáñáßôçôá êáé ôç ëÝîç “êåöÜëáéï” üðïôå áíáöåñüìáóôå...
óôïé÷åßá ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò, üóï êáé ç ãíþóç ôçò óôï êåöÜëáéï.
ëåéôïõñãßáò ôùí ìç÷áíþí. Ç ðñïóðÜèåéá ôïõ êñÜôïõò 2. Ôá áðïóðÜóìáôá áðü ôï Karl Marx, Capital,
êáé ôçò âéïìç÷áíßáò íá ôá äçìéïõñãÞóïõí, Ýöåñíå ôéò Penguin, 1990, óåë. 270 - 280.
åðéôáãÝò ôïõ êáðéôáëéóôéêïý óõóôÞìáôïò êïéíùíéêÞò 3. Óôï ßäéï, óåë. 557 - 558.
ïñãÜíùóçò óå ôüðïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò ç ïðôéêÞ ôïõ 4. Óôï ßäéï, óåë. 275.
êåöáëáßïõ êáíïíéêÜ äåí èá Ýðñåðå íá åðéäåéêíýåé åí- 5. Ìéá ôÝôïéá áíôéìåôþðéóç ôïõ âéâëßïõ ôïõ Ìáñ-
äéáöÝñïí: óôçí êïõæßíá, óôçí ôáâÝñíá êáé óôçí êñåâá- î ìðïñåß íá âñåé êáíåßò óôï George Caffentzis,
“Ãéáôß ïé Ìç÷áíÝò äåí Ìðïñïýí íá ÄçìéïõñãÞ-
ôïêÜìáñá. Ç åðéãñáöÞ “áðáãïñåýåôáé ç åßóïäïò åéò
óïõí Áîßá Þ ç Èåùñßá ôïõ Ìáñî ãéá ôéò Ìç÷á-
ôïõò ìç Ý÷ïíôáò åñãáóßá” Ýðáõå íá áðïôåëåß ôï üñéï
íÝò”, óôï George Caffentzis, Ç Åñãáóßá, ç ÅíÝñ-
ìåôáîý ôïõ êüóìïõ ôïõ êåöáëáßïõ êáé ôïõ êüóìïõ
ãåéá êáé ç ÊáðéôáëéóôéêÞ Êñßóç, Áñ÷åßï 71, 2012.
ôùí áíèñþðùí.
6. Rosa Luxemburg, The Accumulation of Capital,
Ãéá íá óõíïøßóïõìå, Ï ÃêñÜìóé êáé ç Ëïýîåìðïõñ-
Routledge, 2003, Á' ¸êäïóç 1913.
ãê, ðñïöáíþò áíôëþíôáò ôéò éäÝåò ôïõò áðü ôçí éóôï-
7. Ìéëþíôáò ëßãá ÷ñüíéá áñãüôåñá, áðü ìéá ðïëý
ñéêÞ åìðåéñßá ôçò åðï÷Þò ôïõò, áðü ôï öïñíôéêü óý-
äéáöïñåôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ðëáíÞôç êáé ìéá ðïëý
óôçìá ï Ýíáò, áðü ôçí áðïéêéïêñáôßá ç Üëëç, ðñïóÝöå- äéáöïñåôéêÞ èÝóç, Ýíáò Üëëïò ìáñîéóôÞò öñüíôé-
ñáí äýï óçìáíôéêÝò êáéíïôïìßåò óôçí Ýííïéá ôçò åñãá- óå íá åðáëçèåýóåé ôç Ñüæá, ü÷é èåùñçôéêÜ, áëëÜ
ôéêÞò äýíáìçò. Ç ðñþôç êáéíïôïìßá Þôáí ç éäÝá üôé ç óôçí ðñÜîç: “Ìå ôçí ðñþôç ìáôéÜ öáßíåôáé íá ìç
ðáñáãùãÞ ôçò åñãáôéêÞò äýíáìçò äåí Þôáí ìüíï ôá ðá- äéáèÝôïõìå Üöèïíç åñãáôéêÞ äýíáìç. ÁëëÜ ðþò
ðïýôóéá êáé ôï øùìß ôïõ Ìáñî, áëëÜ ìéá ãåíéêüôåñç ìðïñïýìå íá öèÜóïõìå óå áõôÞí; Ðþò ìðïñïý-
äéáäéêáóßá ðáñáãùãÞò Ýîù áðü ôçí êáðéôáëéóôéêÞ ðá- ìå íá ôç ÷ñçóéìïðïéÞóïõìå; Ðþò ðñÝðåé íá ôçí
ñáãùãÞ. Ï êüóìïò ôïõ åìðïñåýìáôïò óõíäÝèçêå ìå ïñãáíþóïõìå áðü ôçí Üðïøç ôçò ðáñáãùãÞò;
ôïí êüóìï Ýîù áðü ôï åìðüñåõìá ìÝóù ôçò åéäéêÞò (...) Ï ìïíáäéêüò ôñüðïò ãéá íá áðï÷ôÞóïõìå
öýóçò ôïõ åìðïñåýìáôïò “åñãáôéêÞ äýíáìç”. Ç äåý- ôçí áðáñáßôçôç ãéá ôá ïéêïíïìéêÜ ìáò ðñïâëÞìá-
ôåñç êáéíïôïìßá Þôáí üôé ç äéáäéêáóßá ðáñáãùãÞò ôçò ôá åñãáôéêÞ äýíáìç åßíáé ç êáèéÝñùóç ôçò õðï-
åñãáôéêÞò äýíáìçò åßíáé Üìåóá êáé áîåäéÜëõôá óõíäå- ÷ñåùôéêÞò åñãáóßáò (...)”. ÁõôÝò Þôáí ïé ðñïôñï-
äåìÝíç ìå ôç âßá. ÁõôÝò ïé äýï éäÝåò Ýìåéíáí ãéá êáéñü ðÝò ôïõ Ôñüôóêé ãéá ôçí áíáäéïñãÜíùóç ôçò ðá-
áíåêìåôÜëëåõôåò, ÷Üèçêáí ðñüóêáéñá óôç äßíç ôùí ãå- ñáãùãÞò óôç ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç ìåôÜ ôç óïóéáëé-
óôéêÞ åðáíÜóôáóç. Ç âßá ðáñÝìåíå ôï áðáñáßôç-
ãïíüôùí ôïõ ðñþôïõ ìéóïý ôïõ åéêïóôïý áéþíá,
ôï óõóôáôéêü ôçò äçìéïõñãßáò ôçò åñãáôéêÞò äý-
óõíåèëßâçóáí êÜôù áðü ôçí êõñéáñ÷ßá ôïõ óôáëéíé-
íáìçò, áíåîáñôÞôùò éäåïëïãéþí. [Ç Ýêèåóç ôïõ
óìïý óôï åóùôåñéêü ôïõ åñãáôéêïý êéíÞìáôïò. ÁëëÜ
Ôñüôóêõ ðñïò ôï 3ï Ðáíñùóéêü ÓõíÝäñéï ôùí
äåí ðÝèáíáí ìáæß ìå åêåßíïõò ðïõ ôéò õðÝãñáøáí. Èá ÓõíäéêÜôùí ðáñáôßèåôáé ËÝïí Ôñüôóêõ, Ôñïìï-
ãßíïíôáí áíôéêåßìåíï åðåîåñãáóßáò êáé ðñáêôéêÞò å- êñáôßá êáé Êïììïõíéóìüò, 1920].
öáñìïãÞò êÜðïéåò äåêáåôßåò áñãüôåñá, îåêéíþíôáò á- 8. Ôá áðïóðÜóìáôá åäþ åßíáé áðü ôï Áíôüíéï
ðü ôç äåêáåôßá ôïõ '60. ÃêñÜìóé, Áìåñéêáíéóìüò êáé Öïñíôéóìüò, Á/ ÓõíÝ-
ÁëëÜ áõôÞ åßíáé ìéá éóôïñßá ãéá ôï åðüìåíï ôåý÷ïò. ÷åéá, 1988.
27