Wiestaw Kotanski JAPONSKIE OPOWIESCI O BOGACH ISK RY -WARSZAWA*1983‘Opracowante graticene Bogta upte ISBN £2-207-0106-1 (© Copytiant by Westew Hotataet WSTEP. ‘ZNAJOMOSC KULTURY A POIMOWANIE 2YCIA NARODU Prof. Antonina Kloskowska we watepie do polskiego wyda- nia Weordw kultury piéra Ruth Benedict (PWN 1968) wepom!- hha o inne} pracy tejéo autorki, @ misnowicle The Chrysan- ‘themum and the Sword: Patterns of Japanese Culture (.) Na ftemat to} Ksigdkt pisze: ,Zgodnie z intencjaml autorkt miala ‘ona ulatwié 2rozumienie w stosunkach pomiedey pobita Japo- nig a krajami zwycleskim, miata prestrzegaé polltyk6w ame~ srykatiskich praed lexcewateniem ustalonego sposobu #ycia, wie~ Fash { obyezajéw — slowem kultury Kraju, na ktéry cheieli ddziabywae" Jest to — dodsimy od sleble — studlum nad charakterem Hlotonego spoleczefistwa eywilizowanego 1 dlatego motna Je ‘umnaé za zamierzenie bardzo ryzykowne, a wie nlc dalwnego, te nie omingla go gwaltowna krytyka. Mimo niepraychylne) ‘oceny Srodowiska naukowego mamy tu do cxynienia 2 praca skgdinad ambitna i pod wleloma vwagledami pouczajgea, Ale nile lety w naszych planach prowadzié badania zmierzajgce do Ustalenia typu Kultury charakterystycene) dla catego. japon sklego spoleczeistwa. Dziolimy natomiast 2 ameryleatseg forka przekonanie, #e znajomoté wierzet, obyczajéw 4 innych element6w kultury danego narodu jest ‘Wwainym warunkiem rorumienia jego dateh, tendenci rozwojowyeh, posunlgt pol tyeenyeh itp, pray exym — a to rownie jest charakterystyezne dla naukowego stanowiska Benedict — bogactwo dane} kul. tury uwaéaé nalety 2a produkt historyeznego proceru, za rezul- tat kolejnych selekejl materlalu praskazywanego 2. praestlo- Sci Jesli dodamy, # wicle racjonalnych argumentéw prze~ mawia za tym, by korzeni wielu Istotnych skadnileéw wep6l- czesnej nam iultury japoiskiej dosaubioaé aig feszere w okose powstawanla plerwsaych mit6w, ueasadn to w dastateczned chyba mierze naszq cheé zajecia sig starodytnymi legendami 4 Klechdamt odlegiego archipelagu, Omawiajac zamierzchle opo- ‘wieéel nie omiestkamy wekazywaé na wybory dokonane proce poniejsze generacie, a wige wrdobywanie jednych elementéw dorobku przeszlogei_ na pierwszy plan { usuwanie innych Ww clef, eo prowadzito w wyntku do wytworzenia sig w kad- ddym dalszym pokoleniu inne} kontiguracit kulturalne), ‘SYNCHRONICZNE I DIACHRONICZNE BADANIA KULTURY Praystepuige do analizy materisléw, klére alg doczekaty spi- sania w poczatkach VII wane. (niekiedy preesuwa sie te date 1a IX wi}, jal najdals jesteSmy od checi negowania ewentual- nnych pr6b synchronicenego badania kultury, tan. oparcie si¢ nna obserwacii i opisie wytacanie tego wszystkiego, co w da ne} kulturze funkejonuje akctualnle. Tego rodzaju opisy 59 jak nnajbardzie} potrzebne 1 uzasadnione, ale wiedse 0 tym, shad sig we wsp6lezesne) Konfiguracii weigl ten exy 6w watek, mo- te da€ tylko diachronicane studium kultury, w ktorym badace stara sig praesledzié zmiany zachodzace w kolejnych kontigu- racjach, w tym za wszelkle nabyti 1 ubytki wraz 2 prayety~ rami prowadzacymi do zmian, a takie exlakam! penetracii ‘esti swolennile bade’ synchronicanych resygnije 2 Saklchkol- ‘wiek napomnioh na temat 2wigekéw teraéniefszego stan Ikultury 2 preesatotcig, nie moina mu 2 tego powodu czynié tadnych wyraut6w, chos postronnt bed sig zapewne zastana: wing, cay ten sposbb prezentacsi pozbawla ich szansy uchwy cena istotnego lub mato istotnego arpektu parnawezedo. Wy daje sig jednak, 22 celem rynchronicanego badania jest w glo. wne} mierae naéwietlenie sytuaesi takie), jaka jest dana ma sowemu uczestnikow! kultury w opisywane} faaie je} roswoit, a wige zwylde oscbnikowi mato interesuigcemu sig. prowe: niencjq. dziedziczonej schedy kulturalne), a mimo to oper Sgcemu calg ta scheda jako mnie} lub bardule} skiadng calo- Sela, Ponlewad od wagledne} skladnosei operowania spufcizna keoltureing zalety sprawncéé zachowania jednostki w érodo- wisku, odpowiednie rorumienle ujmowane} synehronicante ca Jfcl warunkuje w Jakimé stopniu lor Iudeld, take trudno praecenié donioslolé wszelkich Dada na ten temat. Podelmujge badania diachronicane, czyll staralge sie wyobrt 1 soble i preedstawié innym praebieg wyderzen optymalnie * sgodiny’ 2 linia blog czasu, nastawiamy sig w istocle rzecey na ppomnanie polotenia, w jakim le zazwycza) stawia bardzie} Swindomy uczestnike Kultury, traktujacy siebie 1 sw6) udziat jako ogniwo w diugim ladevchu rozwojowym, a prioto prag- racy 2naé zardwno wezeéniejsze etapy przesuwania sig tai ceucha, jak 1 motliwofel umlejetnego dolgczania doi dalszych ogni, tak by wynikaly 2 tego okresione korzyécl. Jeflt zalca~ amy, £0 badace diachronik daty w r6wnej mietze do pozna- nia oblektywne] prawéy jak jego Konkurent synchronik, nie powinno byé w ich wnloskach #adne) spreeeznoéci, Badana raeceywistosé jest w dofwiadezeniach obu dofé soble bllska, terminologia czgsto zbicina 1 podobnie definiowans, jedynic synchronicana zasada abstrabowania od danych historyez- nych, Ki6re} diachronik ne respoktuje, réin! Ich od strony rmetodologiezne). W praktyce spolecmne) nadto nader ezesto sig spotyka tendencig uwzglgéniania etiologit faktéw i zjawisk nawet u prymitywow, a pray tym nie da sig zapraccayé, te argumentacja prayezynowo-historyczna wystepuje z reguly w rorumowaniach wszelakego autoramentu przewodnikéw xéanych grup spotecznych. Z tych wagledéw warto chyba bada- ‘la dlachronicane prowadrié { nawet upowszechniag, by jale najszersze krggi zdobywaly dwiadomosé éynamizmu faktOw eulturowyeh. WSPORZALE2NOSC OBSERWACIT SYNCHRONICZNEI I DIACHRONICZNES Z teoretyeznego punktu widzenia oba podejécla, dlachronice- re I synchronicane, winny slg sreszla wasjemnie wspomagat F umupelniaé. Te wepStprace obu stanowisk niclatwo polazat w konkretnym dzlataniu, w szczegéinoécl 2a niejasna sig wydaje rola synchronii w takim wspéldziataniu, Na praktyez~ nna praydatnodé dlachronil starallsmy sie wskszaé w popreed- nm akapicie. Porwélmy sobie obeenie zauwazyt, 2e owo dia chronicane praedstawiente pewnych proceséw ale polegs, na- szym adanier, na rejestrowaniu chwila po chwili stan6w wylzolowanego obiekts, Obserwacle wylzolowanego oblektu oeraniczalyby sig 2 Koniecznofci do kdl tylko wybranyeh parametréw, ktére by z pewaolela 2byt ubogo reprezentowaly ale bogactwo motliwych zachowai owego obiektu. A choé rygoryetyeme wyznaczenie sensownych parametrow daje w pewnyeh praypadkach interesujace vezultaty, 9 wiele wat- 1niejore wydaje slg analezienle priestrzennych relacjl wiata: eych duny oblekt 2 Jego otoczeniem 1 doplero pbénie} Sle Genie amian zachodzgcych w obrebie tych relacjl, Relacle pprzestrrenne stanowig ukled — praktyéznle rzece biorge — synebronlezny, a rmlany obeerwowane w tym ukladzie to ‘oceywifcie procbiegi diachronicane, Zmiany w ukladach pro- Stych latwie} rejestrowaé, totet cxgfcie} sie Je. konstatule Zmlany w ukladach zlotonych zachodza nie mnie} exesto, ecz rakonotowaé ala ich masg da slg jedynie w dlutszych odste- ‘pach czasu, Bez wagledu Jednakc na to, Jaka rozpigtosé okreso- ‘wq prayimuje sie dla zmiennoscl calego uklady, np. kultury Ganego obszaru, chodel w zasadzle 0 stwierdzenie réinic z2- szlyeh migdzy stenem ukladu w momencie ty a stanem kon- tynuaci{ tegot ukladu w momencie te Na tym — jak sadi- ‘my — polega wap6tzaletnosé obserwacil synchronicene) 4 dia- chronleane). Diachronik w keidym razie uprawia Je obie { bez fsynehronil obeséé alg mote, a wlge horyzont Jeg0 Jest rozle- lejszy, chot pray tym { zadania trudniejsze WYZNACZENIE OBIEKTU BADAN I POLA OBSERWACII COtwarta spraws prey takim podesfctu Jest okreslenie zasiqgu uuklady, caylt zableg majgey na cela opiymslny wyb6r relacit nezbednych w danym badaniu, a x kolel wytyezenie okresa moiliwotel zailela w ukladzle istotnych zmian, Poniewat 2a- tlarem naszym jest reepektowal nakreflone tu ogélne i — Jak se 2daje — Jasno wyznaczone ramy postepowanla badaw- xoxo, sprébuimy obsenie wokazaé, jakim ukladem bedziomy ig zaimowaé 1 co bedsie wehodsilo w jego zasieg. Gaybyémy ww tytule uiyli fermin6w: ,fapofiskie podania 1 klechdy”, nie Dylyby one dostatecenie precyzyine, by Je uma€ 2a wyznacz~ pil pola naszych dociekaA. Ant nie widat jasno, co ject poda- rniem 1 ¢9 klechda, ani nie uzgodniono na ost czasu momentu, ww ktérym troeba sig bedzle prayirzeé becznic} relacjom lacza- ym slapotiskie podania 4 klechay” (w ensie jakoé 2definio- wanym) 2 calym synchronicznie towarzysz4cym im otoezeniem, wPodania 4 klechdy" eda. to dla nas opowiesel enonimowe, Zwigeane 1 lokalnymt tradycjam Kulturalnymi, opowiadajgce 6 legendarne} praestlosel danego regionu, 0 postaciach na poly Bistoryeznych, na poly fantastyeznyeh itp. (por. Stovnik. ter= minéw Uterackich pod red. J. Slawitskiego, Ossolineum 1076, hhasto: ,Klechda"), Treéé tych podai bedslemy czerpaé prande warystkim 2e starotytnego zabytku Mteratury Japotiskles, dato ‘wanego na rok 712 1 zanogo najezeicie} pod oryginalnym ty tulem Kojkt, co motna po polsieu preethumaceyé jako Ksigat dawnyeh wydarzef. Podana tu data informuje czytelnika Jedy- nle 0 finalnym momencie spisania opowiesci skladajgcych sig na Ksigoi. Poszczeg6ine opowiesel 1 ich cykle powstawaly nlewatpliwie w réinych ezasach, a choé nie sposdb osadzi¢ ich rrodrin dokladnie} w ezasie, a w szezegSlnosel wykryé, Kt6ra znlch jest najstarsca, nle bedzlemy chyba dalecy od prawdy zakladajge, te macana wigkstolé fabuly Kalag skonstruowano w plerwsrych wiekach nasze| ery, co nie wyklucca zreszia rmotliwofet wywiedzenia niektérych szczegéléw 2 weeefniejszych ‘epok. Wynika z tego niebicle, te obiekt nasze} obcerwac, npodania { Klechdy 2 Kojiki", rozciggn sig w caasle na osiem Go dziesigeiu stulect PREZENTACJA KORPUSU DOKUMENTOW ‘Aby materiat nast subtelnie} rozumiet, bydziemy nleJedno- Jrotnie Konfrontowaé tekst Ksiqg z wybranymt fragmentamt Innych utworésy Japotiekich, liskich dats powetania Kelegom, a nadto opiewelgcych 1 utrwalajgeych te same tradycie plerw- saych wlekéw nasze} ery. Mamy na mySil takie drlela, fae Wie hhongi (120, Kronikt japotskie), Fudokt (VIM w, Opisy wy cxajbw 4 ziem), Man'yothd (ok. 160, Deiesieé tysieoy User — 2bigr) 1 inne x pewnofcia podobnie dawne, Teer spisane nie 0 pédnte}, np, Norito Stowa modtéw), kt6re wigezono w Engi hilt (Kodieks ery Engi) w 905 r. Ta grupa frédet stanowie Dbedzie dia nas podstawowy korpus dokumentw pisanyeh, do- tyezacyeh okresu do VII w. wlacanie. Spofréa dokumentow 4arbdlowych watnych dla te} epoki wymienilismy 2 nazwy tylko najtardzie} zane. Kojiki z kolel wsréinia sig w te) grupie okreflonymt waloram, jako to niezsleinofcla od wroréw chis- skich, ktérych wplyw w duie) mlerze deprecjonufe np. wartoke Nihonot jako érédia wiedzy 0 Japoni, a talkie eplekim polo- fem, Kt6rego — naszym zdaniem — trudnie} sie doszakae w Nihongi, podczas gay pozostale 2 wrliczonyeh ariel w ogsle eplcklego charakteru mle nosza { tylko sporadycenie wepieraé Deda nasze datenia dodatkowymi praypisami, Podstawowy korpus dokument6w 1 powigzania migdzy opo- wietciamt, jakie on zawiora, stanow! ghéwny arab ukladu, Kio ry ma bye tych stronicach przedstawiony w sparafrezowa.re] formle. Mimo 2e — Jak ju powledslellimy — obejmule fon materia 2 drlesiesiu w prayblizeniu wiekéw, traktujemy go Jako aynchronicang caloié. Ow pruedsial okolo tysigca lat wy~ obratamy soble na keztalt jednolitego pola oddziatywat | po- Wwiazah, g6y nie mamy podstaw do oblektywnego podziaty te- go wielkiego pola na mniejtze odelniel cxarowe. Wprawdzle harracia naszych dokument6w ma sw. w7reing_chronologi tre} sig bodziemy trzymaé, ale nie ma dowodu na to, te po- lerywa sie ona 2 chronologia narodzin watkbw, a wige zbiér tyeh watk6w nie jest odpowiednio uporzadkowany 1 prezen= tuje sig jako amalgamat, w ktérym relacje migd2y poszczeg6!- ym czgiciami (skladnikami) przeblegaja synchronicenie. Tole parracil uzajemy za relacie wyznaczong przez redaktorw Ksigg cay Kronik; porzadkcuje on w pewien sposob zamieszi- nile panujace w zblorze watkéw I tg relacie porzadkujaca be- dslemy sie praswainie starall eksponowaé 2 braku lepsze} kon- cepc}i, Dia historyka byloby jednak zapewne clekawsze poznaé, w jakiej Kolejnosel rodzly sig Zaktyeznie watki, choé hlestely ‘le jest to osiagalne, SWIAT PRZEDSTAWIONY W LEGENDACH. [A RLECZYWISTOSC HISTORYCZNA ‘Warto86 poanawera legend { mit6w, kt6re beda praedmiotem naszych rorwatat, praedstawia sig bardzo nteréwno. Wyluska~ hie 2 masy balamulnych ezertokroé wiadomosel jakiejé istot~ ne} informacyi okade sig nleraz marzeniem Seigle} glowy. Cot hnam jednak pomote w naszych wysilkach, by poza barwna, pelng fantarii fasada dostraee réwnlet obraz éwiata prawésl- fwego, choé tale od nas odioglogo. Nie uda sig nam raczs hawet 2a pomoca owego dodatkowego exynnika, wysunaé zby! fialeko poza ramy dot subielnych hipotez, ale przeciet ‘od- tworzenie éwiata, kiéry praeminal plus-minus péltora tyslaca lat tems, mote nastapié wylacanie na podstawie hipotez. Co najwyde) motna sig leylowaé o obiektywng wartosé podstawy slotaee} do wysnucia dane} hipotezy oraz o wlaéciwa procedu- re Je) wywodt Ale { te kryteria, chos bedzlemy Je mie€ na liwadze, nie zapewniaia oderwania slg od hipotetyeznosct wnio. skéw. Mamy np. do dyspozye}i bogate odkrycia archeologiczne eget x d088 pownym datowaniem, wigiacym snaleziska z ezasams, ktére nas Interesuja, Trudno o bardzie} konkretne imateriay, reaine éwiadectwa dulslalnofet ludekie}, majgee) na 10 elu zapewnlenle érodkéw do tycla, zspokojenie potrzeb estes tyemyeh exg ochrone praed grotacyini niebezpieceeistwamt Nie zawsze jednak potralimy ber wahait okreslié charakter ‘wykopaliske, a tym bardzie} 2 jakim takim pravedopodobien- Sstwem na podatawie fladéw orzec, jakg role odegra? 6w oblekt ww wydarzenlach historyeanych. Jill takle preestkody pietrza be na drodze do zrorumienia odkrywki archeologiczne}, to Si mowié 0 dowodach z badah etnograticznych, religioznawezyeh, etymologicznych | inayeh, do kiérych rowniet bedziemy sig od fxasu do czas uelekat, by werprzeé nasze wnloskowania ty txace legend i mitéw japotskich... Badania 2 zakresu wspom- nianych wyte) daledzin kieruia sig ezeéclowo w strong docie- ea paleclogicenych, c2yll wnloskowania bezpoiredniego 0 cza- sach starodytnych ze Sladéw praéchowanych w tradyll jezyko= ‘we} (ustne} { pisane)) | w tradyeji obyczajowei, exefciowo zas \w strong wnicskowaf poirednich 2 obserwacii zachowah ludz- kkich w grupach etnieenyeh zapéinionych w roxwoju kultural- nym, gdp wychods\ sig 2 zalotenla, 4e na dawnych etapach rorwoju grup spolecznych, dzié zaawansowanych kulturalnie, sposéb zachowania nie rtnilsle msadniczo od zachowat pry- iitywnyeh, ehoe nam wspblczernych, Takie zalotenia metodo- lgicane od dosé jut dawna wabogace)q repertuar érodkéw ‘umodliwiajgcych badaczom wnlkanle w sprawy odgrodzone od nich gesta przetlona minionego czasu. Zaréwno jednak wnic- skowania berpoérednie, Jak # potrednie, o faklch wy2e} mo ‘wa, maja swoje slabe strony, a choé nie naszym zadaniem Jest krytykowae te metody, 2dajemy sobie sprawe 2 ich cha- rakteru umownego, 2 reguly wymagajacego dalszych spraw- Gast potirierdeet. Wepomnijmy 0 jeszeze jednym sposoble podeficia do Inter~ pretacit naszyeh starojaponskich opowiescl, ktore «9 take pete ragadek. Uméwmy sig, 2e w razie potrzeby bedziemy skrdto~ ‘wo nazywaé ten spos6b filozoficanym, Sled takie okresienie? ‘Ot6e, fake windomo, w bllakim sqsledztwie Japonii rezwijala sig fd niepamigtnych czaséw cywillzacja chifska. Plemo t pitmien- nietwo w Chingch liczylo jut sobie ponad tysige pletset lat roxwoju, zanim dotarlo do Japonii i poeztlo na archipelagu zapuszeaaé korzenie. Starcdytni Chitcayey wereénle) prasjawill ww forme pisane} zainteresowanle wyspiarzaml, nit ei ostatnt ww ogble opanowall aztuke notowania mysll. Wemlanek © Ate chipelagu Japatekim nie ma wiele, ale niektére z nich maiq ute znaczenie dla lepszego poznania wezesnohlstoryezne} {aay dalej6w Japonll. Gléwny powéd do tak poxytywne} oceny uwfowego fr6dla dodatkowe) informacil kryle sle w tym, #e sta: rotytna historiografia chisska, w szczeg6lnotet gdy chodel © oceng sytuacjl w krajach ofelennych, ma z dawna opinig ‘wlarygodne}, pontewat w grq whracrala tu wielkomocarstwo- wa polityka zagranicena i decyzje politykéw chifiskich musia ty zapadaé na podstawie oblektywaych danyeh, ktére skrzetnie abierano 1 zapewne w miarg motliwosel beznamietnie weryfie ‘kowano, Inna rzecz, 4e nie wszystko, © czym donosea annaly enifiskie, daje sig z latwoelg odniesé do rodsimych zapiskéw Japoviskich 1 skoordynowaé 2 przedstawionymi tambe wypad- ami. Loki w materiale wypelmia sie exgsto 2 koniecanosel domystami, a wige {na te) drodze domiauje w rozumowaniach ‘tryb hipotetyezny. PRAWDOPODOBIENSTWO TRAFNES INTERPRETACHI [Mylitby sig Jednak ten, kto by sade, 4 interpretowante po- rbawionych oblektywizmu opowieici za pomoca réinych swia. ectw, kiérych wykladnia jest w Jokimé sensie defektywna, 1 wige nlejasna 1 konlecznosel hipotetyeana, prowadzl w pro- ste} init do wamagania zagadkowosel, gay dase w rezultacie swolste yhipotexy do kwadratu. Nalety racze} praylaé, te sko- ro jakié’nlezbyt Jasny punkt w legendsle nablerze w éwietle 4arbdia, itore nie jest Jedynie replika badane} legendy, rumleh- bw Ayia, woweras nlezaleinie od stopnia nlepewnosc, tj im owo heterogenicene #rédo daje sie interpretowad, wara- sta prawdopodobiefstwo trafne} eksplikacji legendy. ‘Tym bar~ tie} 208 to prawdopodobienistwo werasta, im wiges) niejedno- rodnych érédel zdafe sl¢ w podobny sposéh nadwletlaé legends, Potwierdzenie stopnia tratnoéel Inerpretacii motna upatrywaé take w tym, 2e praylety dla wylaénienia punktu x modus procedendi da sig storowae bez klopot6w rowniez w punkcle 4, a2 itd. Oczywiseie w 2adnym 2 poddanych take} operacii unki6w nie -ma prawa wystapié jakakolwiek rezbiesnoié E kontekstem, co hy dyskwalifikowato ealy zabieg. Niejedng z wyliezonych tu metod wspomagania eRzegezy ja- potiskich padaf i klechd stosowall jut Ment badaeze, zardw~ ro dawniejs) jak I bliist nam w czasle. Zanim preedstawimy ‘w aarysio praynajmnie} glowna Unie badsh nad najbardrie} odstawowym 2 interesujaeych nas dokumentév, mianowiele ‘nad Ksiggam! dawnych wydarze%, powiedsmy % gory, 2e nie exesto mamy tu okazjg spotkae sig x wynikami, ktére nam be- 2 444 mogly slulyé 2a wabr. Ocrywitcle nie anaczy to, te we ‘wezeiniejseych interpretacjach naleiy wanystko potgpié | w2iat sig do pracy od samych podstaw. Uczciwie trasba stwlerdaié, 4e andziwiajqco wiele trudnoSel pokonali besblgdnie plonierzy ada nad Kalegami, chot dysponowall w zasadzie znacznie skromniejszym sparatem naukowym nit ten, jakim ma szanse operowa filolog wspélezesny, Czgfé tego nowoezesnego aparatu Dbadawezego jest zrestiq dziciem zapoczatkowanym w czasach owych plonler6w, a udoskonalonym przez sveregi ich nastep- ‘6, Do nicodzownych, warunkujacych wazelkie dalsze poczy~ nani nad tekstem Kslag ploniorskich zadah badaweaych letalo praede warystkim ustalenie na podstawie znanych re koplséw prawidlowogo tekstu, I dzi6 Jeszeze uznany 2a po- prawny i ocryszezony x bledéw tekst kxytyeeny bywa podaws fy co do drobnych sxccegéléw w watpliwos6, w pordwnanis Jednale 7 eatoselg teksty lczqcego ok. 50 tys. znakéw logogra Heznyen, {tylko logograficenych, kwestionowaniu podlega duis mnie} wiece! 0.1%, tan. 40—§0 znakéw. Znacznie gorze) poto- cayly aig losy odezytania teksts. Jake wladomo, 2apis logografl- feny zasadniezo réant sie od zapieu fonetycenego #tosowanego nap. w plsmach takich jal alfabet lachiski, gotyk ery grazdan- ka, Logogram, zwany ted nickiedy ideogramem, odezytuje sig nile jako gloska czy zgloska, lees oko wyrax reprezentujacy Ww koniekicle nazwe okreflonego pojecia Iub samo brumienie tej nazwy. Ponlewat na dane pojesie mode funkejonowae w jexy~ ku jepotiakim exgtokro€ kilka bliskoznacznyeh nazw (brzmieh naswowych), praeto kaidy 2 50 tys. zakéw wystepujacyeh ww tekicie Keiqg stanow! okazie do zastanowienia sig, jakim bramieniem nazwowym go odezytaé, pray czym nie ma na}- rmalelsze} guarancii, 22 takiemu samemu gratieznle znakow! ‘w réinych partiten ‘teksty odpowiada identycany odczyt. Nie ma tet delstych stalych regul na poprawny odczyt, choé w kai- ym praypadku moina wysuwaé argumenty wasadniajace mnie} lub berdzle} preekonujgeo Konlecznosé stosowanla od eaytu 2 lub zrexygnowanla odczytu y. Mimo wielu motli- wych do wysunigcia zastrzetes mle bgdzie chyba przesada stwierdzié, ber dokladniejszych zresciq obliceed, Ze chyba nie ‘wigee} nit 22% rnakéw w calym tekicle wymage rewizit odezyw proponowanego przez dawniejezych badaczy. BINTERPRETACIA ZNACZENIOWA A AUTORYTETY Najletotnlejszym powoder postulowania zmlan w prayietym priez wigkszoié eqeegetéw kanonie odezytu bywa o¥4d, #e nie lewestionowana do. danego momenta lekcja 2naku exy aTupy ‘makow nle pasuje 2naczeniowo do reszty kontekstu lub wrgcz o obrazu kultury, kléry staramy sig odtworzyé. Kaida proc let zmiana fonetycme} wartofei poclaga za soba mozliwost nie} lub bardzle} adrienne) interpretacji znaczeniowe} da nego fragments, a nie watysthle interpretacje w jednakowym Stopniu zadowalajg czytelnika, Jesit ktéraé 2 proponowanych interpretacsi zdaje slg znacznie odblegaé od tego, co konsek- Wwentnie wynika z caloéei tekstu, a inny sposdb odezyta nie wywoluje takich perturbacyi, warto wowezas nalegaé na prey~ Jecie oweeo nowego sposobu odezytu. Ale nawet alkceptacis tadyey{ne} lekeji anakew nie zawsze — jake wiadomo — pro wads do jednakowego rezultatu, gy np. dwie osoby usiluja zrorumieé anaczenie tego samego wycinka tekstu. W szezeg6l- hholel woradnie wystepue taka rorblesnosé wyniku pray prze- Ikladach 2 Japotiskiego na Jezyk postronne, W tym zagadnie~ nly festefmy zsinteresowank Jak najbardzie) bezpotrednio, gaye vw niniejsze} pracy opierat sig bedzlemy zasadniczo na polskim prtekladsie Keiag davenyeh wydarzed. Thumaczyl je wprawazie 2 oryginalu japotckiego piseacy te slowa, ktéry gol6w Jest po- leds odpowiedsiainosé naukowa za to, co zrobi, ale czptelni fe} pracy ma prawo #qdaé sasadnienia, ile obiektywnie wart jest praeklad, kiéry mu oferujemy Jako podstawg szerszyeh ronwaiah, T tu niech nam bedzie wolno znowu postutyé sig ‘wskadniliem llezbowym, shot w istocle r2sezy chodzi tu racze} o sprawy nlepraelicealne. O162 biedzae sig nad zawiloéciam starolapotiskiegs tekstu Ksigg korzystoliimy skwapliwie 2 Kile ‘ku wereéniejszyeh przekladéw tego dalela na Jezykt europe) sie. Sq migdzy nim roxbleinoset wynikajgce czeiciowo 2 r6d- nie praygotowanla autoréw do tego rodzaju przedsiqwaiecia, fezefeiowo tet 2 cel6w, jakle przed soba ci autorzy stawini beardzlej jednak rauca sig w oczy dute stereotypowos® podej- cia do réinyeh zagadnien, co jest zapewne skutliem nagmin- nego tlegania sugestiom 2 dawna cleszacyeh sie wielkim po- ‘wataniem komentatoréw japofekich uehodzqeych 20 niepod- ‘walalne autorytely. Do tych Komentatoréw nalety przede wezysthim Motor! Norinaga (1730-1801), ktGry poledyl nie~ spodyte zaslugi w dzlele wyjainionia zagadek, jakle dla japoi- thiego cxytelnika keryja w soble Kslegi dawnyeh wydarzes. ra ‘Ate chot slawa Motocrlego dé duié jest sywa wérbd Jepdtery: ikow, a nalety mou sig ona nlezaprzeczenie, trzeba proecied uimglednlé dwlescle lat réénicy, fakle nas dzlelg od Jego wy- Mileéw (komentare opracowal w latach 1764-1798). W_ciagy fQwusty 2 g6rq lat radykalnie zmlenily sig poglady naukowe nna jeayk, veligie, historig { w og6le kulture materiaing 1 du- hows Japoncaykéw, take 22 obstawat uparele prey znskomt- ftych na XVIII w. pogladach w amienionych warumkach wie~ ku XX jest praewainie anachronlzmem, chot jesteimy swiado- ti, Jak trudno ale wyrwa6 spod presii takie} powagi naukowe}, za jak poweaechnle sig Motoorlego wats. Dla nas Motoor! Drzestal by wyrocania, aczkolwiek rozpatrujemy Jego sugestic besstronnie na rowni 2 innyml; dodajmy sprawiedliwie, 2 preeawycigienie koncepest Motooriego nie Jest ani nasza ini= ciatywa, ani naszym monopolem, ani wreszcle podstawowymn elem. Gdy Jednak poréwnujemy natze racze) niewaleéne od tego autorytetu usllowania z tym, co osiagnell inn, na og6t sau podlegaige, widalmy, 2e w praybllienls chyba 10%}, a mote Fnawet wigce) oryginalnego tekstu musi w nase} interpretacht ‘otraymaé nowg wykladnig, mnie} lub bardzie) niezgodng ze tnanymi weseéniesezymi probami europe|skiml, podejmowany~ fiw clagu ostatnien atu lat (plerwszy pracklad angielski 2 1882 1). Wykladnia nasza spoéytkowule w zgodzle z najaowszy- mi (wedlug nasze) skromne] wledzy i wedlug stopnia dostgpno- sci materiatOw?) wynikami badaf to, co moga nam na temat tele! Kelgg powiedslet archeologowie, etnografowie, Lngwisei i inni badaeze, z tym ocaywiscle, 4e relacja nasza moie byt Jedynie wyborem z wielkie} liczby wypowiadanych na ten te- mat pogladéw, gdvt praedstawié wszystko, co na te tematy ostatnio sig méwi, nikt nie Jest chyba w stanie, Na szczgécie Hote nie preeradza sig tu w fakose; Jedynie tu 1 éwdzie jake rodzynlel w clegce trafijg sig spostr2czenia godne baczniesze} uwagi — 0 tych glownle bedziemy 1 my plsaé. Bedziemy sig tet staraé, by tadnogo z rodaynkéw daremnle nie uronié, METODA KONFRONTACYINA OPISU Dwie sq, jake sgdzimy, drogl pokaxywanla pradzlejow jakie~ ‘o8 luda. Jedni sutorzy opisujg szeroko iw szczegélach caly ‘nlomal warsztat, na ktérym modelowali sw6j obraz praeszio- el, @ nawet pracbieg waunlejszych 1 to nle zawsze udanych préb ksztaltowania opornego tworzywa, inn! podaja caytelni- roow! niemal wylacznie kenkluzle, do kidrych ont samt tub — co. gorsza — le oni sami dosti 1 kldre trzeba praylae na swiarg, Jaana rzecz, 4e Kontrontowanie staroiytnych zabytkow Lterackich danego kraju 2 wykopaliskami, dokumentami 1 po- frednimi fladami w péinieseze} Kullurze ludowe} stanow! wla- Snle metode stosunkowo bliska opisywaniu modelunku. Pray- pisujemy takie} taktyce macunie wigksza moinos¢ odzialywa- ‘hla na odbioreSw nia trybow! narzucanla swiadomosel Iudz- Ike} exystyeh wnloskéw, bet wakazywania drogl dojécla do nich, przsciw czomu sig umys! ludtki preewainie buntule. Wigiemy z tym stylem pracy Jedyna, byt mode, szansg prze- rzucenla pomostu migdzy wyobrazeniami dostepayml dla Bu ropejcayka w codzlennym obcowanly 2¢ érodkami masowe) Ko- tunikacii { 2 Lteraturs a wiedsa o dalekowschodnie rzeczy- ‘wistofel w odlegiych ezasach. Zardwno ogélne zainteresowanie sw Polace japotieka kultura, ake { pierwocinam! religl, obyeza- 4a { Kultury materialne} w dwiecle ludekim na rStnych konty~ nentach uzasadniajq,nasza ehgé jal najgladszego dotarcia do czytelnika, a metoda jawnego wnloskowanla z steregu przy{a~ cxanych fakt6w 1 dokumentsw, bedaca plodaym narzedziem postepowania dowodowego, ktérego zasadnosé w dutym stop- niu exytalnie sam mete ocenlé, powinna sle prayezynié do spo pularyzowania te} tematyld. AUTENTYZM I REFLEKSIA TOWARZYSZACA Pray aastanswiania sig nad reallem! staroiytne) kultury, nad umlejetnoselg wyzyskiwania praez starotytnych rozmaitych ‘tworéw naturalnyeh dia utraymania sig pray ayciu 1 dla polep- szenla soble warunkéw bytowanla na éwiecle oraz nad umie- einoicig porsadkowania 1 organizowania otaczajacego éwiata ‘na miarg wlasnych cel6w 1 daze nie ehelelibyémy rozwiewse fury nieprewdopodobletstwa, ktéra w podaniach { mitach na ‘og6l panue. Bedalemy raczej daiyll do zachowania autentyez- nego nastrojy, o ile potratlmy go w ogéle wydobyé ze staro- Swlekich przckazow, gay cogsto wydaja sig nam one pod tym wwaglesem ‘ubogie. Elementy fikell 1 tajemniczoéel sq — jak ‘wiadomo — istotnym skiadnikiem twérczoseh lterackie}, a dla, nas legendy 1 mity to praede wozystkim wytwory literatury Iw miare umiejetnoéet postaramy alg uwydatnlé wszystico, co Awladeryé mote 0 wysokle) randze japotskie} mitologil. Tym Dbardzie} Interesowat nas bedzie poxiom etyezny bohaterow fH estetycane walory opisu ich perypetil, Czeka nas niejedna 10 okasia beaamigtnego rorwatenia moraine) strony wyexynéw, tewiecenionyeh w swighych kslegach jako gesta deorum czy festa hominum, zwlasteas 22 Kompllatorzy tych ksiag Deda Sugerowaé niekiedy inna oceng moralna postepkow nz te, ‘ktére slg nam nasuna na podstawie norm, x jakimi mamy ra- zwyezaj do czynienia deisiaj, w naszym kregu kulturowym, ‘Fak wige logendy | klcehdy chcemy potraktowaé jedynie Jako odskocznig cxy konwe dla szerszych rozwaiad o Kulturze i ey~ Willa, nawet we wepélezesnych je) aspektach, ORYGINAE KSIAG 1 JEGO ODPISY Poméwmy teraz 0 oryginale Kaigg davonych wydareet io pélnlejszych jego losach na archipelagu 1 poza archipelagiem. Rekoplsmienny oryginat Kofiki mial byé w pocastkach VIII w. vwreezony Swezesne} wladczyni Japonli, znane} pod pseudoni- mem Gemmei, Zapewne bardzo wezesnle zacagto sporzadzaé fodpley tego teksts, géy2 wlele os6b pragnelo go posiadaé, ‘ oryginalu starano sig chyba nie oddawat w obce rece. Moti ‘we wobec tego, #e plerwaze odpisy powstaly na dworze cesar~ skim i dopiero one powedrowaly do rak osbb spoza Kreg fworzan. Z pierwsaych odpis6w wykonywano péinie} dalsze fiw ten spotdb 2 tekstem nas interesujacym zaznajamial sig oraz averezy kerag Iudzl. Z czasem na skutek rozmaltych ka- tsklizméw, delejowyeh exy 2ywiolowych, zagingt oryginal I nie- tore 2 odpisow, ale spora ich Hiczba 1 roapowszechnienie na terytorium calego kraju stwarzaly szansg praetrwania ezeécl eazemplarzy. Zanim raczeto Kofiki drukowsé, rekopisy znacenie sig prae- raeduily. Gay Ww nowsaych czasach przystapiono do skrupulat- hej Fejestracd! wsaystkich odpiséw, aby na ich podstawie po- rownaweea metodg. wyeliminowaé jak najwigksza lieebe ble- ‘d6w, zawinionych przez pbiniessaych skrybOw, okazalo sig, 20 do dyspoayesi uczonyeh porostalo niewiele wigees jak traydzie- fet Kopi 2 czego tylko cxeié byla kompleina, wiele zaé zawie- ralo jedynie wickste fragmenty zwol6w lub poiedyneze 2v0ie. Analiza filologiczna porwolla stwierdzi¢, ze naleia one do ‘dwéch renych cqgow tradyeji: jedna 2wana tradycja Ise, a druga — tradycla Urabe. Mote to stanowié lad tego, 20 perwotnle wykorano dwie lub niewiele wigee} kopii {te staly sig ene fekslami wyjéclowymi dla calyeh lnicuchéw odpisy- wat, pray ezym oba lasieuchy kontynuowaly dosé wiernie pew- 2 —sapossnte opowieet 0 bogseh 1"he odrebaoéel swych pierwowzordw, dokladajae do tych odre- Dnoéei dalsze odstepstwa. ‘Nie zajmujge sig blite} 1g w lstocle reeczy podrsgdng kewe- stia, musimy stwierdalé, 2e najstarszy 20 ananych daisla} odpi- sow Kelag zachowat sig w nll Ise. Jest to odpis dokonany ww tatach 197172 rekq buddyjsklego mnicha ze swiatyni Shim- pakuii imleniem Ken'yu. Daleko {dace zbietnofei 2 tym reko- pisem wykazujg manuskryply 2 1381, 1424 1 1428 r,, zawlera ace cxgiciowo lub w calosel tylko zw6} plerwany. Z Kolel lic hla Urabe generuje niemal calg resste znanych rekopis6vr, 4 hajstarszy z nich, zwany Maeda lub Yahan, datowany jest ra 1528 1, Porostale odplsy te] tradyeii zbllzone 3q do niogo wwieloma eechami. KOPIE DRUKOWANE Spotréd drukowanych reprodukeit tego tekstu wznantem sie cicsrg awlaszeza najstarsve, a wiee: 1. Kan'ei-Rojiki (Kojiki =F ery Kaw'ei, 164, 2 tekst Komentowany przez Wataral No- ‘buyoshi (L687, & tekst Komentowany przez Motoori Norinaga (2788) | 4. Teisei-kokwn-Kojikt Ustalony kanonleznle 20 stara swymowg tekst Koji, 1808), KUSry mlal poinies wiele wyad, Pierwsay 2 tu wymienionych stanowi bezkrytycanie podang Jedng 2 odmian tradyejt Urabe, Oba) z kolel wymienien ko- mentatoray (Wataral 1 Motoori) staralt sig 2 rédnych ananyeh soble wersji {na miarg wiedzy, jake mogli posiadaé w owych czasach, odtworzyé najbardzie trataie ich pojgciom odpowia- 2ajgea alos, sugerujge ted lekeje wyrazéw (jut praed nimi ww rekopisach ted dyktowano, jai tekst cxytat) oraz propane 4ge bogaly Komentarz do tekstu (co jednak nie nalezy do dzle- la jako takiego). Cawarta weeszcle 2 wymienlonych wersit to kontynuacja rorwiazafi Motooriego. Jest to tylko jedna 2 kon- tynuaeji opartych na sego dociekanigeh, gdyt wlaselwie nit, to oatad zableral si¢ do studium Kojikt, nie mogh pominaé ‘Motooriego — pierwszego powszechale uznanego komentatora, fais sugestywne bylo jego dulelo. Jesli nawet znajdowall sig 2 vandka Smiatkowie podejmujacy na wlasna reke od nowa brace nad tym tekstem, 2 reguly rozprawiaé sig musieli x Mo- ‘oorim, Do takich oponentéw nalezell zwiaszeza Fujiteni Mitsue (07681823) 1 Tashibana Moribe (17611840. Po trwalaces pot wieku z gra praerwie w zainteresowantech roduiig praestlscig — gdy2 w drugle} polowie XIX w. do- rminowalo hasto modernizacli 1 westernizac)i — w_pierwsze) éwierel XX w. znown powrbeila passa na Kojiki. Rozgorzaty dysusje 2 udlalom historykéw, literaturoznaweow, ezyko- rnawedw (Tsuda Sokichi, Watsuji Tetsurd, Kurano Keni, Ha- shlmote Shinkichi | inni). Obok glebokich atudi6w nad staroja- poviska faza jexyka { najstarszyml reiktami poezjl dyskutowa- ho azezegélnie gorgco sutentycanoté | wartose historycang te- {go tekstu, Jedni uezent negowall jego autentycenose | wartose, Int tariswie Ich bron 'W nowszych czasach wielokrotnie podelmowano proby re- edyeil tekstu Kojiki, Duig wage praywiazuie sig np. do pracy ‘Teuglty Uruy 2 1024 2. wydane) pl. Kojikt-hinks (Nowa in- terpretaca Kojiki). Dalelo to podobnie jak dzielo Motooriego, 2 kiérego wiele czerpie, glowng uwage zwraca na komentarz Doczekalo sig ono jut kilku wydad. Za waine uwaia sig tee komentowane wydanle Nakejimy Etsuj, pt. Koyiki-hyashakw (Kojikt z przypisami, 1990). Ostatniml wresacle wazniejszymi osiggnigciamt z tego zakresu sq publikacie: Kosiki-taises (Koji- fi wazechstronnie preedstawione) oraz Kojikt Norito UKojiki © Wort). Pierwsze jest dzielem zblorezym, wydanym w la- tach 19561058 pod redakeja Hisamatsu Sen'ichi w @ tomach obejmusgeych wezystkie wainiejsre rozprawy dotycaqce krytyki tekst, jezyka, bistori ia. W tomie @ Kurano Kenji publikuje tu analizg tekstu oparta na wielu rgkopisach 1 plerwodrukach rar 2 wlasnym komentarzem. Tenge autor w 1958 1. wydal Komentowany tekst Kojiki, 2 tym 2e druga cagié tegod tomu obeimuje Norito (Stowe modtéw) w interpretacii Takedy Yokichl, Prace Kurano sluiq obecnie jaleo podstawa do siu- slow nad tekstem Koytkt nawet specialistom, ‘Wreszcle w 1965 r. pod redakejg tegot Kurano Ken)! uka- al slg tom Kohon-kojthi (Tekst Koiiki) zawleraiacy oméwie~ ple i estawienie dziewigcia rétayeh wyden Kojiki 1 réénic zachodzgeych migdzy nimi: publikacja ta jest uwalana za naj- ddokiadniejsze krytyeane seydanie tego zabytku. Za tekst pode siawowy anano ti wersje 2 Shimpukujt (Nagoya), ktéra,ie- den 20 wepélautoréw — modliwie wiernie nasladujge Kettalt znakow — skopiowat, prey caym pray odpowlednich par- finch tekstu praytoezono wszystkie proponowane praez staro- ftytnych komentatorow odmiany, uzupetnienta, emendacie, lek He Sip. Tego rodzaju krytycanie wydany tekst ma slulye spe- alifele pomoca pray decysiach egzegetyeanye, x tym ie w razle wystepowania dalezych watpliwosei badace mus! Jat slggué do skolacjonowanych tu plerwowzorbw. FnSTARSZE PRZEKLADY NA JRZVKI NOWOLYTNE ‘Tekst Kojet w najsters2e) swe] wersji r¢kopismlenne) byt rapewne cxytelny tylko dia nielleane) garstki wspélezesnyeh ego powstaniu dworakéw, gdyi system pisania by! niezwykle ‘Skomplikowany, tak ie opanowaé go mogly tylko wyjatkowo luzdoiniane Jednostki. Z blegiem czasu pismo japoriskie znacz- nie uproszczono | powstala szansa jego upowsnechnienia, lees \wosefnie} powstale teksty zortaly w ten spos6b skazane na zapomnienie, Niemal nikt, poza jakim{s wyjatkami rozmilowa- rnymi w praeszioéch nie usllowal wnikngé w ich tresé, a tym Dardale} praekazywaé umiejetnost ezytania { rozumienia t ikleh tekst6w dalazym pokolenlom. Nie wiadomo teé niczego © prébach transkrypest, cayll preepisania starego tekstu no- ‘wom upreszezonym kiuezem. Zoane nam jednake stare odisy Keigg daionych wydarzes, poczynajge od XIV w, wykazuia Slady zabiegéw praeplsywacey, by wskazywaé czytelnikows praynajmnie} sposoby caytania. Nie podchodzono radykalnie} do sprawy nadania Ksiegom nowe} postaci transkrypeyine} 2 pewne 2 tego powodu, de fut w dusym stopniy utracono umie- igtnofé snterpretacjt zapisu w_starym systemie grafieznym. (Choe do dzis podstawa wezelkich spordw filologicznyeh jest Ow story apis, wiadomo, 4e w nowolytnych czasach odwa- dono sig wreszcie na transponycie tekstu oryginalnego na zapis nowy oraz na podjeele trudu znaczeniowe) interpretacii Keiqg. W najnowszyeh ezasach wreszele doralo do prob swobodnego prieklady tredci Kojiki ze starojapofskiego na nowojapofsk, pray czym cheiano w ten: sposdb za jedaym zamachem zara- daié problemowi nleczytelnoéei 1 niezrozumiaioéei wainego Iasycanego ‘eketu i skarbu narodowej kullury. Jak leaidy prueklad réwnle? to praedsigwaigeie ma swoje aslety i wady enol dysponujemy jue killcoma wspélezesnymi. pracktadami Kojiki, trudno uwaiaé, te reprezentula one optymalny poziom Interpretacy oy. Japotiezyey, Kibrzy za pomoca przeklady cheg_udostepnié treS6 Ksiag jake najszersaym keregom ewyeh rodakow, nie za- niedbujg tet moillwosel eapornania 2 Keiggami ludéw nieja- poiskich, a to preez thumaczenia np. na jexyki europejsie. Praewainie jednak autorami praakladéw eurojezycenych 39 42- sm Buropelcayey, majacy w okreslonym sfopniu zaréwno prow Dlematyke Jezyka Koji, jak i realia epokl. Zajmujemy slg » becnle wsrystkiml ananyml nam prackladamt w_porzadku ehronelogicenym. Plerwssego praskladu dokonal Bast Hall Chamberlain. Uka- sat alg ten pracklad w £1882 pt. Kojiki or Records of An- Giont Batters. W 1006. wydano przedruk, a w 1832 w Kobe drugle wydnnle pt Translation of Kojkt or Records of An cient Matters, x uwagami W. G. Astona. Chamberlin, jeden 2 plonier6w Jeponistyt na Zachodce, mia) dodékrytycany sto- Sunek do osiggnieé kultury jeposske), ale Koji wyiatkowo ‘wysoko cenll, xem dal wyraz w prasdmowle do swego prae- Fadu, Bylo to dla nlego — méwiag w skrécle — plerws20- ragdne frédlo do poznanta 2wyeraj6w | obyeznjow, poieéreli- Giinych { polityeanyeh w dawne) Japonit. Te wlasnle wartotc Marat sle pleczolowicle wydoby6 na éwlalo daienne 1 w tel daiedzinio niewatplwie najwighsaa miat zashge, W_wartot® Distorycang informacit exerpanych x Kost Chamberlain ge- neralnie powatpiewal wierzc, 4 Konfcontacie 2 inal 46d Jami poswola kiedyé zrewidowaé poglady na fpotska staroéyt= noié (a Jogo ezaséw uccent Japotsey podchodlllracee) bez keryiycanle do histori, Mimo pewnyen niedostatkow metody preckiady plonerska praca Chamberlaina odegrata ston 10- Je w prayimowaniu Kojiki na gruncie pozaapotskim | do das sugestilzawartych w te} pracy, w pewne} mlerze skorygowa- rnych praez Astona (péiniezego tmacea MtkongH,nle motna Tekcewalyé,chot trzeba je prayimowae krytyezne. Drugie 2 koleltlumaczenie Rofl, tym razem fragmentary ene, obelmujgce 120 stron druku, opublikowal dr Karl Flo- rent w Ksiaice pt. Die historisohen Quellen der Shinto-Reli- Glos, wydane} w Goettingen w 1819 r. Jak sama nazwa tego vwrdawnictwa wskazuje, Florenzow silo wylacnie 0 praeklad materialow pomocaych dla zrozumienia shintoizm, rodsimego Yetta Japoscaykéw, a wige pomingh wszystko, eo dotyeryio senealogl cesrzy I fch Swieckich perypetl Stosunkowo 2a ko powotuie sig Florens na autorylety japotskie, potratt tet ocening Je Inytyeznie. Nic ulega watpllwodcl, Ze dal pie- xlad émielnzy of popraedaiego: poziom Jeto w zakresie fa totrati jest tz chyba wyZsty, ale ownie? nauka 0 pressotel Japoni w lagu niemal ceterdziestu lat, inkie uplyely od ‘eazania sie prackladu Chambering, posunela sie. napreb, co musiato sig odbié na efektach interpretacyinych zabiegSw iemieckiego badacza aNOWSZE PRZEKLADY W JEZYKACH EUROPESSKICH, Nie zawsxe jednek mamy do czynicnia 2 takim ziawiskiem. Praykiadem tego mote byé nastepny chronologicenie praelad piéra Shunji Inoue, wydany pt. Kojiki translated and annoted ww formie powlelone} hektograticanie w Fukuoka, Mam przed sobq_nowe poprawione wydanie 2 1956 r, Jest to jut Ssmy priedruk, a plerwsze wydanie doszto do skutkuw 1958 r- Znowu wige minglo ok. ezierdalestu tat, zanim sig ukazal no- wy pricklad. W iym okresie w Europie opublikowano kilka priekiad6w drobnych fragmentéw Koji w antologiach; {lu ‘aczenia calofcl nikt nle podjat. Inowe postanowit dokonaé praekladu, aby udowodnié éwiatu, 4 shintolzm nie fest dogma- tyeany ani ekskluzywny, 22 nie stara sig nikogo preekonywat, ale spelnia swa ,swietg misig prayczynienia sie do osiggnigeia owszechne} harmonii, weajemnego pojednanis, ogéinotwlato- wego pokoju i rosngcego dobrobytu ale} rasy ludzkiei". Tak .w prayblitenty brami kiwintesencja przedmowy do dziela pana Inoue. Znajdziemy tu jeszeze opinie, 2e preclad ten ,swia- @omi exytelnikow, jak naréd japotiski osiagnal i utrzymuje wieczng slawe nieporéwnywalnego do innych passtwa, w KtS- rym sig wszystko koncenteuje woe? oroby cesarza". Czytelnik sam moie oigdsié, te sq to cele okresione dose zaskakusaco, wskazujace, bye mode, na dobra wole ich autora, by mona. chocentryczng ideologia shintoizma postulyé sie dla ostagnie- cia powszechnego pokoju na swiecle, ale i ujetie wydaje sie nlezbyt jasne, { koncepeja nieco aagmatwana, a wybér narsq: dzia (tekst Koji) co najmnie} daiwny. Niezsletnie jednake od owych zastrzeteh do pruedmows ma- ry tu prancied do ezynienia 2 220 stronicami praekladu Kojiki. Niestety, pracklad okaruje sig w duze} czeéel ,wolnym pree- ktadem", e chwilami swobodng paratrasa wiatelwes tresei, od czasu do czas wypaczona dodatkowo czymé w rodzaja eute- ‘mizmbw, gdy ,tlumaczow!" sig wydawalo, #e pewne fragmenty ‘moga cudzoziemea razié. Inoue prezentuje sig nadto ceytelni- ow! jako preckonany shintoista, ktéry albo uwaia pewne za- ‘wiska za tajemnice wiary, albo pewne tajeninice stara sie coy. felnikow! rzekomo racjonalnie wylaénls, by xblizye mu ich vlogike’. W sumie praeklad pi6ra Inoue mina uwaiat za interesuiacy z punktu widzenia postaw wepélezesnych Japoi- cxykbw wobec Kojiki, ale trudno w tym dalle dopatrayé sie ‘wlaéciwego obiektywnego podeséela do interpretacht teketu, Nieco odmieanie nalezaloby scharakteryzowae preeklad ine 2 nego Japofezyka, a mlanowicle Masumi Shibata (ne karcie tytulowe} wymieniona tet Jest Maryse Shibata, ale praedmowg podplsat tylko metczyzna, zapewne wiasciwy interpretator te- stu, podezas gdy Maryse zapewne styllzowala francuszezyzng przekladul. Kslatka pt. Le Ko-ii-ki — Chronique des choses fanciennes zostala wydana w 1060 r. w Pary2u, Blisko 60-stro- nicowe ,Wprowadzenie” przedstawia w zarysie historie kultuc ty japodskle) do VIII w. podkeeslajge historycene, religiozna- were 4 mitologiezne walory Kojikt, Mimo pewnyeh upross- cath { potknigé przeklad Shibaty ma swoje pozytywne strony F castuguse na wwage ‘Niemal rownoczesny do francuskiego praelktadu jest praekled famerykafski, pléra DonaldaL. Philippiego. Dzieto Jeg0 pt. Koski translated with ax Introduction and Notes wydano w 1908 r. w Tokio, gdzie Philipp! uzupetnit swe Kalifornijskie studia, Praca ta ma nlewatpliwie wiele waloréw, ezemu trud- no sig daiwié, skoro — jake sam autor plsze — stali u jego bo- ka tacy znawey preedmiotu, jak np. profesorowie Kurano Kenji oraz Kamel Takashi, nie méwige fut o lili fnnych. By! ub chyba najwytszy czas zasiapi€ nowym wspélezemnym praekla- dem angielskim wielce zaslutona, ale nie calkiem odpowiada- J8ea dzisejsrym wymogom flologicznym plonierska wersie Chamberisina, © tym, ée Chamberlaina nie zastapi Tnoue, jue ‘wspominallimy. Ambicje Philippiego siegaly wyiatkowo daleko. Pisze on we wateple, Ze ,wedlug jego oczekiwan kslgtka ma by6 nle tylko priekiadem najstarszego 2 zachowanych dzlel japotskich, lece takie wprowadzenlem do histori, genealomi, struktury spote- czne}, mitologt, Jeyka i teratury dawne} Japonit”. To ofwiad- czenie ma prawo budzlé pewne zastrzetenia Ib wymaga pre~ ‘yayiniejseyeh okresles. Praca Philippiego 2 pewmnofcia nie niesie 2 soba takiego profitu. Niemnie} jednale przekiad pray- czynit slg do lepsze} recepesi tekst { wiektze} ego zrozumialo- ci Philippi dat wiele nowych, sensownyeh interpretaci! uste- ow, kre Chamberlaina byly watpliwe lub nlejasne. Nie snaczy to, te waaysthie problemy zostaly tu definitywnle roz- wiazane 1 w dodathu bezblednie, watpliwotel, oczywideie, 34 plemal immanentnie z tym tekstem zwigzane, co nie pomnnie|- ‘28 zaslugi intepretatora, Powne watpliwosel budel nie tyTko wlaicivy praeklad, ale réwnlet niektére preypisy, w jakie ‘sigtka jest obfieie wyposazona, Koricrgc uwagi o przektadzie Kojiki na iezpki europedskle, wspomniimy na zakoficzenle, ao od dluiszego ceasu dochodzawlescl, i w Leningradele ma slg wheétce ukaza€ drulciem prae- Ikiad E. M. Pinus, do kt6rego dostepu — jak dotad — ne mie- liémy. Wiadomno ted, 22 thumaczenie nicktérych tragmentw ‘opublikowali N. 1. Fleldman, G. 0. Moneleler 1 K. E. Czere- who, Pozwala to stwierdzié, # prace nad rosyjskim praekladem te zepewne zaawansowane, Iecr trudno aig na podstawio hete- rogenleanych urywk6w zorlentowaé, jakie wartotel praedstawia 04 calodelowy praeklad leningradzki, ‘asygnallaujemy jeszcze, 4e w 1976 x. ukazat sie nowy prze- aad Kofikt na jeryk nlemlecki, praygotowany przez xnanego elalcza shintoistycenedo, Kinoshita Iwao ze éwlatynt Kashil~ tu w micécie Fukuoka, Praektad poprzedaily jego studia nad ‘wlaSciwsm odezytaniem oryginalu, wydane drukiem w 1940 r. ‘Wspomnlanego praekladu nie mielismy okazji konsultowsé, s4- age jednake 2 poryedl spolecene} autora | tradycli, do ktérej nalegy, wydaje slg, de thimace ten nie wykracza poza wnioski plynace 2 komentarza Motooriogo. FINALE Garé raveonyeh tu wwag watepaych powinna umotliwié cayleinikowi ogbine arozumienie strates, Joka zamierza slo- Sowa autor wobec sudiowanego przez. siebie starotytnego Griela, Pray okagli wepomniano tu teb wezeéniejsze proby in- terpretacsi, o kt6rych trudno na og6l twlerdzlé, te sq waorami ber zastraetef, godnymi nadladowanla. Bedziemy jednak po- wéciggliwi r6wniet w ocenie wlasnych dyief, Ani praedsta- twione) wyde) taktylt bedaweze} nie uwaiamy za Scisle ade- kwatna, ani nie oczekujemy po rezullatach, #e sig okaig rorwlazaniem wazelkich meiliwych klopotéw, jakie nieuchron- nla nastrgcea lektura Kojld, Mimo to, zablerajge sie do Ja Ikiegokolwiek praedsiewzigcla, obmySia sig zazwyezaj jaki# spo- 6b podejfcia {stara sig ten spos6b waraiaé, dopoki nie prayi- Ga do glowy wykonawey lepsze pomysly rozwigzai. Takle sa Wwladnie nasze 2alotenla: zmienimy x pewnotela nlejedno w na- srym plerwotnym planie w takcle nasze} roboty. Wiadomo ted, Ze jes my sami nie zdobedziomy sig na ulepszanie metod, zrobig to za nas w przyszlofel inn, tak jak my odstapilismy od wzor6w interpretaesi zaproponowanych przez naszyeh po- praednikéw, gdyt na temat czas6w, klére opiewa Koji, nic- Jeden sig feszeze badacz bedaie wypowinda, a nasze studium Jest tylko etapem na drodze do dalszych docieks 4 ‘W PRZESTWORZU WYSOKICH NIEBIOS, CZYLI ZACZATKI TEOGONIL STRUKTURA ZWOJU Na Ksiggi dawnych wydarzed skladaia sig trzy zwoje. ‘Nie noszq one tytul6w, lecz jedynie oznaczenia: gorny, Sredni i dolny, co umownie zastepuje okreéienia: poczat” ‘owy, potredni, Koficowy (my bedziemy tez operowaé ey$- rami 1, 2, 3). Uiyty wy2e] termin 216) sludy konkretnie charakierystyce jednego 2 realiow ésmego wick nasze) ery. Na wz6r chitiski dlutsze teksty spisywano wOweras jednostronnie na podiuznych pasach papieru. Szerokose takiego pasa mogla wynosié 30—40 em, dhugose_kilks, a niekiedy { kilkanaécie metrow. Poniewat zazwycza) pi sano po chifisku i japofisku, umieszezaige jeden znak po- nite} drugiego na cate} niemal szerokoéel papier, a kole|- ne kolumny szeregowano od strony prawej ku Iewej, za- peiniano w ten sposdb stopniowo metr po metrze pustego asina, a w razie potrzeby doklejano dalsze podtuine arku- ste, az zakoviczono okresiong ealoté. Taka eatosé opatrywa- no od strony lewej w walek bambusowy, na ktdry mozna byto nawinaé cale zapisane pasmo, Prawy kraniee pasma zmacniano plaska listwa, by sig papler nie straqpil, do istwy z06 preyezepiano tame, ktérq naletalo 2w0) zwig- 226. Czytano tekst praesuwajge preed oczyma z wolna fra ment po feagmenci, pray cxym caytajgcy rozwijat w mia e potrzeby 2w6j lewa reka, a prawa rekq zwijal przecry~ tane jué ezeéci na listwe. Ocrywista raee, de 2 ezasem 20/6 zacaely byé ceeéciami caloéci lub poszczegélnymi kesiegami obrebie wisloksiggu, a dziclo praybralo postat zs2ywa- ne} w odpowiedni spostb ksigiki, tak 2e obecnie nazwa 206} nie bremi juz funkejonalnie, choé my sig nia z uwe- ‘tna autentyzm opisu poslugujemy.‘TRESC ZWOJOW ‘Tray awoje Ksiag majg catkiem przejraysty podzial tre- fei, W szczegélnogel 206} pierwszy zawlera poza panegiry- fang praedmowg odautorska 2arys teogonii, czyli genealo- sie béstw niebiatskich i ziemskich, dwa za8 nastepne zwoje prezentujg rodowsd wladedw Japonii, ktoray wywodza sig 2 niebian, a zstapili na ziemie, by wprowadrié na niej bos- i Tad, Zwoj drugi omawia legendarne drieje pigtnastu pierwszych, a 2w6} trzect — osiemnastu dalszych wlady- kkow: ta trzecia ezeéé bywa uwazana za pélhistorycang re- lacie z wydarzed od IV—VIT w. Perypetie béstw w plerw- szym 2woju stanowia pewien sekwency jay ciag, nie da sie jednak powledzieé, #e Jest to awarta kompozyeyjnie opo- ‘Wiese, Racze} caloié dzieli sig na wiele dost Iugno powia- zanyeh ze s0b4 dlutszych i krétszych epizodéw, ktérych ‘wystepowanie obok siebie uzasadnia albo osoba jednego bbohatera praezywajgcego rane przygody, albo praynalez- rosé do jednakowego etapu teogonli. Nastepstwo panowah ww dalszych dwu zwojach wynika Konsekwentnie 2 zasad sukees{i tronu, a wige po zmarlym whadey ster reqdow przejmuje jeden 2 jego syndw lub inny krewny w razie Dendzietnosci. Rozeiaglost opisu kaddego 2 panowan bywa w Ksiggach bardzo rina: w niektéryeh ograniczono sie do podania listy potomstwa cesarza, w innych do samego praytoczenia daty zgonu i miejsca pochéwku, Kiedy indziej zaé rorbudowano fabule do licznych szezegélow nie maja- cych niemal nie wspélnego 2 interesami dynastii i 2 wy- mnaczona je) przez niebo rola, NA POCZATKU Kilka poczatiowych epizodéw plerwszogo zwoju dotyery pojawienia sig we wszechswiecie (nazywamy tak obszary, hha Kktérych rozwinle sig z czasem niebo i ziemia) pewnych bytéw, podezas gdy wereinie} 2aden jeszcze byt sig nie przejawil. Te sama wyléciowa scenerig powstania pier~ iwsrych bytéw preedstawia rowniet przedmows do Koji, prey ezym mamy tu opis nieco bardzie} szczegdlowy, tak be porgeanie nam bedrie te szerszq wersje wyzyskaé do lepszego naswietlenia kwestil, Czas wytonienia sig z fa- iegos niebytu pierwerych bytéw okretlony jest w gléw- Py nym tekfcie sdaniem: gdy niebo { riemta dopiero sie rozpo- feleraly, w Praodmowie hatomiast roewinigto to ne la sposobOw: 1) gdy chaos pramaterl jut sle konsolidowal, 2) gay jeseee nie provjawit sg taden dech ni uktag, 3) gay nie bylo ani nazw, ani tadnego @zlatania, 4) gay ale mot na bylo jeszeze rorpoanaé tadnyeh ksztaltow, 8) gay edo {emia poczgly sie od siebie oddaiclae. Wiasciwie tylko piate 2 tyeh okteles Jest doit podobne do wersit tekstu slownego, a1 to bardaie) skonkretyzowane, tak te nad nim fyilko nleco sig zastanowimy w tgcanosel x pozostatyml fore mulami z Praedmowy. Sq to wedlug praypustezeh bedacty Mormulowanis opierajqce sig na kesmogonii chistes, wr kidym ratie praypominajace koncepeje chisskie,choe zdrugle) stony myllo chaosie i rosdseleniu niebs od re- ini — tak rozpovszechniona w mitologlach wielt ltdow =~ rogla tet wystepowae u Japotezykbw ber Koniecanoel podycaki i dopiero w momencie spisywania mitow {i to po Chitsku) obudowano plerwotny zarys szcaegdlaml racze} in, norodnymi (dech { uklad, nazwy i dlalania). Tekie ujesie wydaje sig najbardziej racjonalne; a zatem formuly 14, 5 moga — nasrym adaniem — uchedsié 1a roduime. Pot rostaje. jeszcze do ronstraygnigela west. adekwatnotel Polskich wyraten usytyeh w preckladzie (yeh formu Choe ttamace staral sig Jak najtratnie) dobraé polskie od: powiedniki Japotikie) terminology ‘trudnootadeié, coy Ouiggniety produkt transmisii pletwotne), myst. motea unas a edowalaich, gy? se tu 0 da yubtelne ore rinienia: roxpoécierat slg, a mote rorwijaesi?, chaos prac materi, a mote plerwotna materia bedaca W stante cha ut, Konsolidowaé sig — a mote krospnaty tele, twrds nieé, dech i uklad, a mote natura I postat iid. Ponostafmy iednak pray zaproponowanyeh wyle},wersjach formul Wynika 2 nich, ze materia le maw pierwotnym swisto: pogladzie Japofceyk6w poccatku, Ta preedieemna mates Fa jest stanie chaos, Jel zante sg ostugujemy frm slower, Zastandwmy sig zreazia, caym eharalteryze sig chaos: jedng 2 ego wladciwote! jest — zgodnie 7 formula 40 ma zdolnosé Ronsotidowania sie, a wige chaos jert stay nem nieskonsolidowane] materi, Brak onsolidacit maotea sobie wyobraéat Jako brak sp6jnote, stalosol, trwatot, 4 wig jakaé zmieanots, plyanots, | ratezywikcie w yelogin 2 untepow Nihongi napotykamy porownanie materi w tym Stanie do roriewiska oliwy, ole cay lnnogo thiszezl, Kio: ”ry sie chyboce, stojac w miejscu. Byé mote pretckst do Takiogo porownania daje zachowanie sig wod oceanu ota- ceajacego archipelag, nicustannie w ruchu, emlennego, © powierzchni gladkiej jakby powleczonej plynnym thu- fzevem, a co najweeniejsze Wylaniajacego z sieble WySP¥, olliny exy zwierzeta, ktore moina uwaiaé za rine formy Czgsthowe] Konsolidacji, Proces powstawanla solidnych imisjee 1 obiektow musiat wielce intrygowaé sterozytnych wysplarzy, ktoryeh zycie stale bylo zagrosone tragsieniami diemi i dna morskiego, wylewam! gorgce) lawy 2 licznych erynaych wulkandw, potwornymi tajfunami niszezacymi Siedriby ludzkie 1 Kladgcymi pokotem cate polacle borow orastajacych zbocza gér, wiclopigtrowymi falami morsk’ ni wazierajacymi sie na kilometry w glab Iadu, zatapiaja~ eymi ludai, rozmywajqeym pola orne i porywajacymt do- bytek, ,Chaos’ przeto Taposezyéw to nie abstrakeja swia- topogiadowa, to racte} uogélnione doswiadezenie ludu ne- Kanego Kataklizmami i marzacego o ich ustaniu. W dal- saym ciagu bedziemy jeszcze kilkakroé mieli olazj¢ anali- zowat inne fragmenty Ksigg dawnych wydareet, potwier- zajqce slusenose preypuszezenia, Ze konsolidacja 2wtaszeza Grodowiska ziemskiego istotnie zaprzatala umysly dawne) spolecmosel, a wiee, 20 jest to jeden z wainyeh motywow mitotworeryeh na Archipelagu Japofiskim. ‘Motyw ten poddano oezywitele we Wstepie pewne} ob- robe myélowej, Kt6rq dzis nazwalibysmy ideslizacja, po- Tegajaea na tym, ze ustala sig kierunek zmian, jakim pod- lega obserwowane zjawisko w miare uptywu ezasu, ¢ wy tincaa sie preypadki graniczne tych zmian bez wagledu ne fo, cay gramice te bywaja Kiedykolwiek osiagalne. T tak whnaos” 40 przypadek graniczny calkowitego brakt. konso~ HdacH, Diegunem 26. przeciwaym (antychaosem) bedie zapewne ealkowita Konsolidacja, utwardzenie, nieemiennost APctad byé move daloby sie wywiesé Kult gor, masy- Wow skalnych, ktore sprawiaja wrazenie wiecrnotrwalych twordw? Wobee braku dowod6w nie rozwijamy jednak te- fo tematu... Poniewat preypadki granicene wynikaja jedy- ie 2 idealizacji, a w prakiyce tworea mitu zawsze mial Go ceynienia 2 przejawami jakiego stopnia konsolidacsi materi, e9 zbyt szybko go zblizalo do antychaosu, mustat Siyodrebnié pewien posredni stan niezupetnej Konsolidac ‘Stan ten cherakteryzujq wspomniane wy2e) formuly 2 4 hie moze w tym stanie wystapié yi dech, ni uktad”, yi nazwa, ni dzialanie”, Jake juz powiedzieli6my, sq to zapew- he pojecia ehinskiego pochodzenia. Dech, ezyli tehnienie, to preejaw iycia: yuktad” proponujemy rozumiet joko Strukturg organieza ezy organizm, a wige zmowu cof Szezegélnie cechujgeego iwory 2ywe. Dosé wyraénie wice fig tu zaklada, te po fazie zupelnego chaosu nastapila faza materii nieozywione). Znacznie mnie} jasno preedstawia Se interpretacja pary: nazwa-dzialanie. Wydaje sig, 2¢ tworea mitu zamierzal tymi terminam{ zacieénié dodatko- ‘wo pojgeie ,materii nieogywione)”. Wylgeza z zakresu ma~ tzeniowrego tego pojgein Wszystko, co mogloby sig kojarzyé 2 jakakolwiek nazwa, ezyli chodzi mu o materig nieozy- ‘wiong nie wykazujgca 2adnych podobietistw zewngtrznych do obiektow znanych czlowiekowi poskugujacemu sig jezy- ‘kiem, Pragnie ted wykluczyé 2 zakresu tego pojgela funkeje ddzialywania na olpczenie, przynajmnle} w sposob zrozu- Inialy dla eztowieka, Bedzie to zatem materia nleozywiona, nie ukertaltowana w taki sposbb, by godne to bylo nazy- ‘wania, 1 nie pozostajgea w takich relacjach z otoczeniem, by uznaé to mona bylo za dzialanie. Precyzja takiego wy- odrgbnienia mote byé — r2ecz jasna — kwestionowans, ale tendencja do wyznaczenia jakie}$ wezesnej fazy powstawa- nia materii nieotywione}, slabo uksztaltowane} i jako$ bez~ ‘wladnie, inereyinle wlaczone} w otoczenie — zasluguje na swage. Zresztq podejrzenie, 2 mamy tu do ezynienia z my- flg chifska, nie jest zbyt pewne, gdyz mySliciele chifscy stosuja terminy dech-uklad { narwa-dzialanie w bardzie] oderwany sposdb widzae w nich (a raczej w ich braku) bezposrednie cechy chaosu ‘Akceptacja trzech plerwszych formu w sensie przed chwila wylozonym pozwale uanaé formule cewarta za tau- tologiezna, cayli mévigea to samo, co poprzednis, chi ujeta w innych slowach, 3) nie bylo nazwy (ktéra 2 regu- ty okresla ksztalty), 4) nie bylo ksztaltow. Doplero formula 8 wnosi nowe elementy do dyskusji. Usyte w formule ter- emia” (po japofisku kenkon) nie réwnaja jebu i ziemi” (ametsuchi) w pierwszej frazie teksti slownego; komentatorzy jednomysinie wide w nich bli- Heomnscriki, Jeez moma sig. pokusié 0 preetiumaczenie Kenkon Jako slo, co sie wanosl ku gore, oraz to, co pod- lege”, a wowezas formule 8 sprowadrimy do mySl, te yele- menty ndnine do wanoseenia se zacely se Klerowae ree (tworzge w rezultacie niebo), a elementy sllonne do