EXPLORATIES IN DE GAJO-LANDEN. ALGEMEENE RESULTATEN DER LOSIR. EXPEDITIE 1937 CGGJ VAN STEENTS!) Piantbomige aan het Hesbacium yan Lands Piotentn t Buitencon Teale der Expeie (met 2 tekstkaartjes, ice kaarten achterin deze aflevering on 32 foto's) 1. DOEL DEK ROTANISCHE EXPLORATIE De aanleiding tot het organiseeren van de Tosir-expeditie vorsen rnin studies over de herkomst der Nederlandseh Indisele bereflora *) Daaruit was gebleken, dat alvorens een volledige oplossing — indien deze al ooit met ackerheid kan worden gegeven — van het vraagstuk dezer herkomst kan worden verkregen, het noodig was enkele ge bieden, waarvan t@ weinig bekend is, alsnog te onderzoeken, Dit wa ren in le eerste plaats Nicuw-Guinea, voorts Ceram, Centraal: Celebes en Aljeh. Rotanisch was het Atjehsche bergland vriwel onbekend, hhet was veel minder goed bekend dan by. Nieuw-Guines, Want de feenige bergplanten, die ooit in Atjeh verzameld werden, zijn afkom: stig van de. tjdens de expeditie Van Daalen in 1904 door een mantri van 's Lands Plantentuin bijeengebrachte collectie, en van een door iijzelf. als voorbereiding voor de Losir-expeditie, in 1934 gemaaklen tochi in de omsirchea van Taheugon, Leive culiveties zim wilertatd iragmentarisch en bevatten alleen soorten van benieden 3000 m hog te. Zij weltigden niettemin de verwachting, door het ontdekken in 1934 van enkele bijzondere Himalaya-planten, zooals Pirola sumatvane, Sivertia bimaculata. Schoepfia n. sp., dat er in die Gajo-bergen hota niisch veel meer school, an men wel vermoedde, Het is wenscheli, het problem van de herkomst der Neder 2 De Secretaris van de Mastschaynij ter Bevordering van het Natourkundie Onderseck der Nederland-che. Rolanien. peot dr AY Pulle held op mi Serzock vin sordraet {ret ehtbeehdcn) ale vesting van shit algemecne ser ig Seaareown sk em nog walmn apieeten Hla. beta ‘ie wear de spelt van den sam van den berg nook) op bl. 750 in very rt het Delan sleze eerste natuurweten-chapplukeexplerate \32 con vocrdien srlvel ntekende lanfstreek 200 foul mee tc dvcume ter wet Tiaeieten ut can de Maatctapys de Tica Strhting te Hester burten het Provmental Uieeebtel Gemget esp het santa iltonie= ante ogi tel! 2)°Cn the Orsi of the Malays Mewntainflors I=L (Ral, Jard. Het bnensinge wel A WB Ue bNGcee oBtays Mal HT. bea n9 andsch Indieheberfloa dor cen voorbeld diel te nnken i ftuanoe de hiende Print raljire Wate. an lata a Me, erohs Jewcn, becivevens de frase gee sleutiloem. door ath begin Apr 1839 vor he ert n Nederlands Inde dp den top var den Pangrango ontdekt Het geslacht Prinrula ‘elt OR prs Je asate monggrate 27 anrten, elke hoofdeakelk vor Wee ae Zattose Aviat honglanden, wort in de Raskanus Geograsche verspreiding van PRIMULA PROLIFERA WALL. / Fes Noord-Afrika en Esropa, teruifl enkele soorten in. Noord- Amerika ‘gevonden zim, Ht geslacht is vriwel goheel Deperit tot het noorde- Ichalfrond. De twee soorten, die van het 2uideljk halfrond bekend in, Komen evencers voor op het noordeljk halfrond. Wij zouden dis 'concindeeren, dat hongstwaurechinijk: de bakermat van het ge ‘ach op het noordelil halt rand ligt en dat het geslacht op twee plaat fen met twee verschillende -eorten den equator is gepasseerd, cn wel im Zui-Ameriha via de-Andine brog met de wid verspreide 1 fori dota, in ZO. Avie vet P prolifera via de Soenda-brus. In tegen Ty ttiche Meet. Derdey kil ftowhehep Ji 2 wh SEF ALOT Pn p~d) 15698736 Het kt mi uiten fe, dat brand van kampruren van jagers nz —imischien een doodenbele mal rand do bhitseminy Streak ‘Can het ontstaan sande beighang tte die dos prinegie niet verschit van de denenblang. Mettertnd dat Juunt fag Nerden ‘de directe sporen van den brand: de houtshoolrete Voordat le uiloopende segeatc vit de stronken Sch hee het spoclt het err ster: aft de open veyetate heeft inden drogen {ester te fiden vam vorstschade. dts voor is het wersponce tan as owwkrain een oniveskonelise hinderpual voor de eh her Bellene vegeta Se grocien duet 26 deve hogs orealeg a fen absolute om voor het heratl van de vegetatie, Detelihe ge Brande terremen zi bergblangs (Gergherde) in situ maven Nottomen Ioppend net dese terunersting eet fet dat dt tescete tan de Tair dt weliar veel ute spoven Sra yan Eunwcagheit van Bada, ace" willarn i Tyens den fehl dr Tiendaigschen och werd slechtetwecnal een bergge bespeusd. We sbi grootendelsafgejsagd ‘en zou kunnen verendertcilen. da ook door wikvraat open Ulansterenen ouden kunnen ‘ontsaan Lang focken heel eS zoowel den heer Hoogerwert als mac ervan overt, dat de kn thine oem wel toppen en tammen opcoekte er sant Neel versche wildpaden —, ch dat de Sumatraansche bese gen ocd! op le blangs rocks. Siechs eon doodenkeen heer wand Issen aigevreen Ayris kame, maar dat nag een mam hebben. Dese zest zoeken han vocdee en slapenin'de even Gesien de wigeseekthed van de Bangs en de betrekklikstabile eget. die 2 vertomen, ben ik eran overulgd, dat Me ede finde eeunven door Cains s telangd Van et Mlalesche scherelland ain van den G. Tahan in de pro vineie Pahang terresen bekend,homolene in boanisch en feslntch tacht, Ze worden tar ypadange” (lakes) genoemt” Naar ta Ieding van mn Gajoronderach Is Gr ET. Hr Gomer tan den Botanschen Tain te Singapore in September 1937 nog op den bere geweestDe dor hesr gennatte fora vane padmgtigns dcop dese Earsithelingen groot zien hast iy Atich Renonen anne Gok. daar is Leptospermio als een inatvortende:espalerplan aan cng Woon Orcohotue de Kee Teuipente Tveopedion, Ke hunts ene. Ponstseh ier cehternoyal verchil want deat dallende verschillende Coniferen Ctyutie lrvestens, Doerssum Hccarit Podocortusdflesus). Bocca en Staph Komen i Ajeh best nic" op de biangs cuir’ Omgehesrd yond Corner de alte Stiehsche berekruiden weer niet "geen Potrnil leis. Tilo Loti. Sineeo. Primula ene Danton vat nator te bedenken dates Tahan, evens de Henom cde Keriau de ie to ‘i engenande Ma Range ehooren se stoo'm secs even eve Schrsden. Tin daa komt Ge femperatrtactor nator heen Imgteversh nrin Heay mse te Wong ae jute 7 Principieel is de oxereenkomst tus: (rit detlera van Range en de Gajo Barisan feat fe kwartsiet flora van de Main sehen de gro! S FGetien het fet, dat de - ischien reeds van het begi Tie Booigestaan. ben : “Main Range sedert onheugliike tien en : in van het Lertiair at, aan tropische erosic es ignden en trouwens in haar gehecl — 2 refiora van bet ‘eet lager worden van het bergland, waardoor voor de ica S MS aevassen de temperatuar geleielisk beneden hin ole ge Eigen daarocr min ze oy het Maleische sshierstan home 5 Ble burivs 200 nen ts Gen vorrei ak By et bral hi elit te, vrijwel kale rotshelling Vink et bala or ere ack zak De POE re eatogieche hamer diene eed, wees hier goede dnsten etteg ersizande ik vrij veel material kon loswerken, vone z a ENictegers eae brekslakken ook maar aandanlngen en eget mn et Aerator eter heen verserhen Het zandlagie § © tigictmen tet seen de wingers weft. Wannees het geregend “ee! yo'n zanderige plek im een minimum onder e Soar de blank rerspreid vonden wit hij bivak creme of roodacig gekleorde Kwareblokken. et brace Gag trkken yi van het vrendclbe Alacbak via naan sre tug.de mr en dnar ep cen alpenaraat ging KEN, naar ao ene LN I ee ed a Female’ sp. Gol her weer afvsslend sch en hier ov daar Weekes tpunen aiden tusschen de Seloenurbyeren ne Sak ali 0, steps en ain sent ‘de ieee Tae ese um. Fa dee, sen ar gshel eyes me Srna cP Me eS no nme doen, de som 6 rey eto maar beri dik ee8 Dae fuses bP pun er gerbe zonder den grand t¢ bereken Tecate Re, atelle hellingen rpeit vooral de grootbladige var Fore eee mores Vig chk de vert, Ibe 208788 deze kratertercinen — doode stamnnen van flink hoage woudloowe overeind staan; de wortelstelsels zijn grootendeels ‘tootgekomen slects en enle stam is unigevallen, Zi leveren et be dat dae Kawah set oud xen ook novi zeerstrke werking kan hebben ver: toond, waurup ook de afwenigheld van avaveligauur al wees. Ik zach naar heetepaatsen, mar die in or nit; wl in er ene moder: onmen en mellachtige poeen, waar gas opborrelt, dat cen stank ‘an rotte caren verspreidt (ewavelatertol), maar ook hier is geen ‘ethongd temperatotr waar te neine, al maakt het ondergrondsche ebro don indruk alot dane ies -aun 't hoken ix. Uitenle ste Spleten wordt onder cbt gebrom gas utgesteten” Ook fn deze tot iE cen baitenluchtemperatuur van. 21° C. Langs den rand. sipeh water de katervlle’ brnnen, waarop zich een dk lichigroen mostck heeft gevorind. Dat vindt mon oo wel eens in de Javaunsche kratr velden (oa, i do Kawah Tjiwedej), maar overigens is allen het age tneene heeld van de verwoeste vegtatie met die Jer Javannsce so fatarenvelden overeensemmend, i delay en botanisch is het total verschilend. Zwavelristallen jn practich afwetig. hier en daar be- vindt zich hoogstens een geelachtig aanslag. 7 Hebben wij hier nu te maken met cen vollatlogisch senel stadium of wel met pseado-vulkanische verschijselen, analoog aan die welke door Stesn beschreven jn van Denkoelen?*) De volgende dagen seen Nerap welch satwoord sven prallend is het vee Wild, dat dexe kratrtereinen sch te be- aaeiten. De bodem is besanid et uitwerpeeen Yan herten en er komen Gok cel varkens- en olifanten-sporen voor Wat socken die dieres hier? Komen 2e het iets weelg-bralike en sake zuur smalende water drinker of an bp platen snd amas vor en ean vere ering? De Vuogd Desshreet Kor geleden, hoe merkwaardig het i Sir epee t,o. apes, eset apn op bere of wren, ia aie ? Tj het verdes gaan pasteerden wij nog verschillende Heine kaw lerreinen, die gels an aan het eerste, Men met hun aanwezighed reeds op cen afsiand aan den stank van zwavelwaterstof. Na eee tren loopen leet de gids staan en onerzoct een door hem voor de inocerosjachtuitgezette valans,volkomen glk aan die, welke is afgebeeld van Sumatra’s Weslkist in het Vesiag der Midden-Sumatra Expedite wa. II, 1,2, op plaat 125, fig. 2. Het is een afschancele rumen, dat just dir wordt geplaatr waar de badal niet van 2 weissel kan afwijken. Het instrument had en pict gedaan, doch de Due wae verte zacken. Door middsl van een Bespannen tan; waar het dier tegen aan loopt, wordt de valboom losgemaalt en vat mel de ann het ondereinde bevestgde, in hel yuur genarte, 12 m lange houten- of bamboe spies met een geveldge kracht op het die. De Spies Oringt i el Fighuany en het dcr snl fm slat de spies te vee 1) Natoork, Tse. Note 94 ° 2) Nawwur in Indie 1937. pe ee 789 wideven.Dlnd van angst en pj vente awanr govonde ehinocers tere sriwel ai een lenge, fngeamen done sterven, Aas Mes oe deren bjuoner shu in en mabe ontaad ruken, Fe ne ie eri het utzeten der allen, 200k mit te spoedig ae eoynraheeen, De hunst is, om 1 verloop van ween de ae ccendnenen et cadaver te zoeken, arvan voornameli als e 28 Jc even waarde hestlen. Duaioe trekt de pawang Posie hed epi fn Seas wee eng lope men ond ea eden trey te onidehien, de het ier heeft genomen oe Me. tcl wo dene come zevonden ep gevoleé. Dan Nik aa age eee teak door tigers ep fet seesvide dvs loeen het Sedov “ikon Ce delen naar alle Ranten verspreid ten, Vo ui ay Evan en pavang Tukt et sects in ongeveer 10% de BeOS TERED Sa can de gevalieneh te bemiachtigen. Panglina Moeda pore ea leven angeveer 1 gelregen, waaraan dus meer dan evioo deren zijn opgeofferd. Moge het der Regecring geluhken het1938 1100 C.G.G.J. van STEENIS Exploraties in de Gajo-Landen. Algemeene resulaten der Losir-Expeditie 1937. Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, 2e reeks, deel 55, no. 5, September 1938. pp. 728-801. [788] ‘Na eenige uren loopen bleef de gids staan en onderzocht een door hem voor de rhinoceros jacht uitgezetten vallans, volkomen gelkijk aan die welke is afgebeeld in Sumatra’s Westkust in het Verslag der Midden-Sumatra Expeditie, vol. III, I, 2, op plat 123 fig. 2. Het is een afschuwelijk instrument dat juist daar wordt geplaatst, waar de badak niet van zijn wissel kan afwijken. Het instrument had zijn plicht gedaan, doch de buit was ver te zoeken. D.m.v. een gespannen rotan, waar het dier tegen aan loopt, wordt de valboom losgemaakt en valt met de aan het ondereinde bevestigde, in het vuur geharde, 1-2 m. lange houten- of bamboe spies met een geweldige kracht op het dier. De spies dringt in het lichaam en het dier is niet in staat de spies te verwijderen, Blind van angst en pijn rent de zwaar gewonde rhincoeros weg, om jwe altijd een ellendigen, langzamen dood te sterven. Aangezien de dieren byzonder schuw zijn en gemakkelijk onraad ruiken, is het voor den jager, na het uitzetten der vallen, zak niet te spoedig de vallen te controleren. De kunst is nu, om na verloop van weken, als de spies is verdwenen, het cadaver te zoeken, waarvan voorn. De horen en de hoeven waarde bezitten. Daartoe trekt de pawang er met enkele lieden op uit. In steeds wijdere kringen lopt men rond de plats, om den weg te ontdekken, die het dier heeft genomen. Na dagen zoeken wordt deze soms gevonden en gevolgd. Dan blijkt het cadaver al vaak door tijgers, die op het stervende dier loeren, uit elkaar gerukt en de declen naar alle kanten verspreid te zijn. Volgens zeggen van den pawang lukt het slechts in ongeveer 10% de horen en hoeven van de gevallenen te bemachtigen Nog steeds is het naleven van de betreffende ordonnanties niet voldoende doorgedrongen, want Panglima meende, dat hij weliswaar niet aan gene zijde van de Lau Alas (behorende tot het Atjeh wildreservaat) mocht jagen, doch dat verder de jacht vrij is