Vi Historia Iteratury B Holokaust Utwory w sposdb realistyczny (naturalistyczny) przedstawiaja sytuacie ludzi wywozonych z getta do obozéw zagiady: pokazula osoby' decydujace sig poméc Zydom, ale i takie, ktore wobec maso- wego ludobéjstwa pozostaty obojetne. > Prayktady literackie: Hanna Krall Zdazyé preed Panem Bogiem - w ksigéce zostaly pokazane rézne postawy wobec @ Wojna Preedstawiana jako katahlizm ogarniajacy wszyst ko, takie Zycie codzienne cywil. Jest sila, ktora _zmienia sposéb funkcjonowania ludzi. Wprowadza owe normy i zasady Zycia (dostep do artykutow spotywezych i przemystowych, tworzenie 2a: mknigtych dzielnic — getta, zsytki do oboz6w). @ Walka Pokazywana jako zbrojny opér przeciwko okupan- tom (powstanie w getcie, powsténie warszawskie), dzialanie sabotazowe, czesto skazane na porazke. To takée staranie 0 zachowanie cziowieczenstwa w nieludzkich warunkach, > Prayktady literackie: Aleksander Kamifiski Kamienie na szaniec — jed- nym 2 waikéw jest zorganizowanie akcji odbicia | Bohaterska Smieré ‘Byla wyrazem buntu praeciwko rzeczywistosci wo- Jenne), Dotyczyta mlodych powstahcow, uczestni- kéw zrywu w getcie oraz wystapienia sierpniowe- 0, ale te? cywil > Prayktad literacki: Hanna Krall Zdazyé praed Panem Bogiem - praedstawienie dzialat powstahcéw w sposob & Mitosé Idealizowana, siawiana w opozycii do bolesnej co- dziennosci, Odlegte, nieosiagalne marzenie, nie do zrealizowania w takim kszlalcie, jak przed wojna. Mimo to abecna w utworach jako wyraz ludzkich potrzeb duchowych. Wiazata sig 2 szybkim wkra- ‘czaniem w dorostosé (matzeristwa w mlodym wieku) 2 obawy przed niepewnoscia czaséw wojny. Czesto koriczyta sig gwattownie- przerywana przez Smieré lub inny rodzaj preymusowego rozdzielenia, driatan Niemeéw zmierzajacych do eksterminacj narodu tydowskiego — od biernosci-ucieczki w sa- mobéjstwo, po udzial w walkach. Czestaw Mitosz Campo di Fiori - biernosé miesz- kaficow Warszawy bawiacych sig na karuzel umieszczone| niedaleko mury getta, 22a Ktérego dochodzity dymy palonych mieszkah jest zestawio- na 2 obojetnoscia Swiadkéw XVI-wiecznej egzekucii > Prayktad literacki: Miron Bialoszewski Pamietnik z powstania war- szawskiego ~ powstanie przedstawione z punktu widzenia cywili, ki6rzy w ogarnigtym wojng mie- Scie probuje. przetrwaé w ruinach zniszczonych kamienic. Rudego, ktéra zakoriezyla sie powodzeniem, choé nie obyta sig bez offar. Gustaw Heling-Grudzifiski /nny swiat - Kostylew nie chce poddaé sig zasadom panujacym w obo- zie — unika pracy, opalajac sobie reke w ogniu iw ten sposéb unika preymusu pracy; woli Smieré ni choeby minimalny udzial w zbrodniczym syste- mie sowieckim, deheroiczny, obnatajacy prawde © przywédcach powstania; pojawiaja sie jednak przyktady boha- terskiej émierci zwyktych ludzi (ecyzja 0 dotacze- niu do matki jadacej do Treblinki; pozbawienie sig moiliwosci godnej émierci na rzecz zapewnienia ij innyrn; poloina duszaca nowo narodzone nie mowie, aby oszczedzi¢ mu cierpiet) > Prayktady literackis Kraysztof Kamil Baczyfiski *** (Niebo ziote ci otworzel - podmiot méwiacy roztacza wizie szcze- cia pod warunkiem, ze adresatka pomoze mu wy- mazaé z pamigci doswiadczenia wojenne ‘Tadeusz Borowski Pozegnanie z Maria - bohater probuje Zyé normalnie w wojennych okoliczno- Sciach ~ zwiqzuje sig z Maria, ktéra jednak w wyni- ku fapank trafia do obozu 418Vi Histria iteratury 5 Typy bohateréw pojawiajace sig w literaturze okupacyjnej oraz dotyczacej | tematyki wojennej, powstatej po 1945 r. Bohater Charakterystyka Prayktad literacki Zotnierz posta | + walke o wolnos¢ ojezyzny stawia ponad dobro osobisie | « bohater lirycany wiersza Krzyszto- | | * uloisamia sig ze swoim pokoleniem icalym narodem | fa Kamila Baczyfiskiego Pokolenie + weailiwy, przezywa dylematy moraine i etyczne | | bojownik * patriota, gotow poswigci¢ sie dla ojczyany * postacie Zoski, Rudego | Alka | podziemia | * odwazny, honorawy w Kamieniach na szaniec + lojalny wobec prayjacié! i towarzyszy broni Aleksandra Kamiriskiego + sklonny do podejmowania ryzyka | wiezien + jego gtownym cetem jest przetrwanie + 2yd Beker | narrator bohater ‘obozu + tlumi w sobie Iudzkie odruchy litosci, solidarnosci, Tadek w opowiadaniu Dziert milosci ‘na Harmenzach Tadeusza + traktuje innych instrumentalnie Borowskiego * dostosowuje sig do zasad obowigzujacych wobozie | * Kostylew i narrator w /nnym j * postuguje sig obozowym jezykiem ‘Swiecie Gustawa Herlinga-Gru- + umieszczony w sytuacii graniczne} dzifiskiego * szanse na przetrwanie piekta lagrow dostrzega w ocaleniu elementarnych wartosei ‘+ mimo upodienia i prob ztamania jego osobowosci nie poddaje sig catkowicie systemowi, choé wymaga to ‘ogromnego wysithu ofiara * falalista; godzi sig na sw6j los * postacie mieszkaricow war Holokaustu | + samotny mimo bycia w ttumie szawskiego getta w Zdazyé preed * zrezygnowany lub kurezowo chwytajacy sie szansy Panem Bogiem Hanny Krall na preezycie + utozsamia sig ze swoim narodem Motywy popularne w literaturze okupacyjnej oraz utworach poruszajacych tematyke wojenna, powstatych po 1945 r. Spetniona apokalipsa Wielu pisarzy tworzacych podczas okupacji miato poczucie, ze wlasnie nastapit zapowiadany przez przedwojennych katastrofistéw kres cywilizacji i ludzkosci. Biblijny motyw apokaliptycznej zagta- dy pojawiat sig zwiaszeza w poezi. © Cierpienie Praedstawiane w wymiarze duchowym jako ko- niecznosé podporzadkowania sig zaistniate| sy. tuacii. Preede wszystkim jednak ukazywane na prayktadach ludzi — upodionych, gtodnych, cho- rych, tracaoych sity w trakcie cigzkiej pracy i zycie w walce lub obozie, Zykle w utworach nie bylo poddawane ocenie, i > Praykiad lteracki: | Krzysztof Kamil Baczyfiski Pokolenie ~ pierw- ‘sza czgS¢ wiersza ukazuje rzeczywistos¢ wojenna w konwengji koszmaru sennego, apokaliptycznej wizji ~ obraz arkadii zderzony z wojna, > Prayktady literackie: Krzysztof Kamil Baczyriski Pokolenie — poczucie podmiotu méwigcego, ktéry musi zamaé zasady etyczne i zabié wroga. Gustaw Herling-Grudzifski Inny swiat — opisy lu: dzi pracujacych w cigzkich warunkach prey wyre- bie lasu, doznajacych odmroten, niedojadajacych, arVi Historia iteratury Pokolenie Kolumbow To nazwa generacji modziezy polskiej uzywana dla okreslenia ludzi urodzonych okoto roku 1920, dla ktérych czas wehodzenia w dorostogé pray: padt na lata Il wojny (nazwa zaczerpnieta z tytulu ksia2ki R. Bratnego Kolumbowie, rocenik 20). Po: kolenie to tworzyta mtodziez starannie wyksztal- cona i wychowana na tradycii niepodlegtosciowe| we cieniu legendy romantycznej. Preezyciem, ktore ich uksztattowato, by! wstrzas spowodowany wy- buchem wojny, a 2wiaszeza catkowite zaiamanie sig dotychczasowego porzadku prawnego i pan- stwowego oraz poczucie korica mtodosci. Trae gizm pokolenia wynika 2 koniecznosci podigcia ‘rudu walki i jednoczesnej checi Zycia, rozwijania sig, ksztatcenia. Generacja ta miala Swiadomost, Ze nawet jesti uniknie émierci, wojna pozostawi trwaly lad w jej psychice. Przedstawicielami po- kolenia byli min. Krzysztof Kamil Baczyfski, Ta- deusz Borowski, Tadeusz Gajcy, Gustaw Herling- -Grudziriski, Tadeusz Rézewicz, Anna Kamierska, Literatura Motna ja podziali¢ na dwa rodzale: literature oku- pacyjng (tworzona w trakcie wojny, atéwnie w je] poczatkowyrn okresie) oraz literature o temalyce ‘wojennej, ale powstata po zakoriczeniu dziatar. Do Cechy literatury okupacyjnej > reagujaca na biezace wydarzenia - na pierw- sszy plan wysuwata teat obrony podstawowych wartosci, wsréd ktérych najwazniejsza byta wal- kao wolnosé b: praywotujaca wzorzec tyrtejski — pochwata he- roimu Zatnierzy walczacych z silniejszym wro- lem; podtraymywanie czytelnikéw na duchu, bbudzenie patriatyernu, woli walki i oporu > ukazujaca wojne w konwengji katastroficznej ~ ‘wojenna rzeczywistose byla przez wielu tworcow postrzegana jako spetnienie sig zapowiadane} > ukazujaca cztowieka w sytuacjach skrajnych ~ jako kata i oflarg; stawiajaca pylania o nature czlowieczenistwa, odpowiedziainosé za czyny, Koniecznosé zachowania godnosci > prezentujaca bohateréw i wydarzenia w spos6b uwzniostony lub realistyczny ~ za pomoca he- roizac|i (idealizacia sytuacj, postaci na webr epickiego bohatera) | deheroizacti (relacji w du- ‘chu prawdy bez upigkszer i patosu) > przedstawiajaca rzeczywistosé w sposéb do- kumentalny (literatura faktu) ~ skupiajaca sie na szczegdiach wydarzen, praytaczajaca fakty, jj tworcéw zalicza sig giéwnie poetéw pokolenia Kolumbéw (debiutowali w czasopismach i wydaw. niictwach kanspiracyjnych, dajac w utworach wia- dectwo swoich praeiyé) Ww dwudziestoleciy migdzywojennym zaglady cywilizagji i kultury > przedstawiajaca dylematy etyczne ~ zakaz 22- bijania a obowiazek ochrony wiasnego Zycia > ukazujaca reczywistosé za pomoca symboli- Ki onirycznej, wizji - poeci czesto przedstawiali Fzeczywistosé wojenna jako koszmar senay > przybierajaca osobisty ton, — dogwiadczenie catego pokolenia byto uwidaczniane na przykla- die loséw poszczegiéinego czlowieka, kiéry mimo wojennej grozy starat sie 2y6é normalnie Cechy literatury o tematyce wojennej, powstatej po 1945 r. daty, nazwiska, miejsca; wiarygodna relacja co autentycznych wydarzeniach > postugujaca sie metoda behawioralng w opi- sie cztowieka — bez wnikania w motywacie psy- chologiczne postaci, skupiajaca sie na preed- stawieniu zachowa“i ludzkich; ocene moralng pozostawia czytelnikowi stanowiaca rozrachunek z doswiadezeniami wojennymi — obnazajaca groze wojny dosiega- jacej katdej ptaszczyzny zycia; poprzez groze realizmu | naturalizmu stanowiaca preestroge dla kolejnych pokolenVi Historia teratury aa, MRIAIORUEEH Charakterystyka epoki Nazwa epoki W histori literatury ten krétki okres wyodrebnia sie ze wigledu na powszechnogé oddzialywania wo ny (obj@ia swoim zasiegiem wszystkie kontynenty), iebywale okruciefistwo i niespotykana wezesni} Ramy czasowe Ramy czasowe epoki zasadniczo obejmujq lata 1939-1945, jednak gérna granice zwyklo sig prze- suwaé az do kofica lat 40., gdyé wiele istotnych diet dotyczacych wojny powstala juz po jej zakor. czeniv. Waznymi wydarzeniami, kKtére odcisnely spetnionej Apokalipsy’ masowa skale zbrodni oraz dtugotrwate konse- kwencje wynikajace 2 tych wydarzen. Trafnym okresleniem tego okresu jest sformutowanie czas -swoje pigtno nalteraturze byly: powstanie w getcie warszawskim (19 kwietnia 1943 16 maja 1948 r) oraz powstanie warszawskie (1 sierpnia 1944 r 3 paédziernika 1944 r). Utwory tematycanie nawig- 2ujace do okresu powstawaty tez w latach 60 i 70 Pojecia kluczowe dla zrozumienia epoki @ Okupacja Jednym 2 najwazniejszych elementow wojenne| nreczywistosci by! terror wobec ludnosci za mieszkujacej okupowane tereny: masowe egze- kucje, eksterminacja elit, wysiedienia, wywdzki, tortury, lapankl. Ludzie Zyli w permanentnym strachu i zagrozeniu. > Na okupowanych terenach rozwineto sie pod- Ziemne 2ycie gospodarcze, polityczne, kultural- ne, oswiatowe. Naréd znalazt sie na granicy biologicznego przetrwania i powstanie konspi racyinego pafstwa mialo temu zapobiec, Ozia: {aly podziemne wojsko i szkolnictw, nielegainie wydawano ksia2h' i czasopisma. > Charaklerystycanym elementem rzeczywistosci wojenne, byly obozy: jenieckie, pracy, koncen tracyine, zaglady. Doswiadczenia i praeiycia wigéniéw oraz specyfika obozowego 2ycia staly sig jednym 2 najwadniejszych tematéw literatury @ Holokaust Terminem tym okresia sig zagtade europejskich Zy- dow w czasie Il wojny Swiatowe| z rak niemieckich nazist6w i ich wspélnikéw. Ludobéjstwo (zgineto koto 6miliondw) dokonywatosig przede wszysikim © problematyce wojenne| tworzonej po 19485 r i zalazty swoje odawierciedlenie zardwno w prozie (np. Tadeusz Borowski), jak i poezii (Ta- deusz Rotewicz) w-specjalnie do tego celu wybudowanych abozach zagtady, takich jak Auschwitz, Treblinka, Betdec czy Sobibér. Groze Holokaustu w literaturze ukazy. wano czesto za pomaca surowego jezyka, 413a ian literatura okupacyjna, ‘tworzona do 1945 r Krzysztof Kamil Baczyiiski + Pokolenie ~ wiers2 ukazujacy tragiam ppokolenia Kolumb6w rozdartego miedzy ideatami mlodosci a koniecznoscig zabi- jania (rezygnacja z postawy etyczne}) Tadeusz Gajcy + Wezorajszemu ~ monolog skierowany do przedstawiciela miodego pokole nia z uinoscig whraczajacego w éycie, ké6rego plany, marzenia | nadzieje zostaly przekresione wybuchem wojny; kaniecz: Rosé tworzenia inne} poez| nig dykiowana Czestaw Mitosz * Campo di Fiori — 2derzenie obrazu publicznej egzekuc|i Giordana Bruna na | placu Campo di Fiori ze Smiercia Zydow w czasie likwidacji getta warszawskiego; podkreslenie obojetnosci obserwujacego tumu Leopold Staff + Pierwsza preechadzka — wizia Zycia po wojnie, uporania sig ze zniszczeniami, Powrotu do normalnosci, cieszenia sig tadem ‘Wiadystaw Broniewski | | + agnet na bron - céywienie symboliki ro | | mantycane}; preekonanie o ziednoczeniu wszystkich w obronie ojczyzny; tyrtejskie ‘weawanie do walki Antoni Stonimski + Alarm - apelowanie do gotowosci obrony parisiwa i ducha niepodieglosciowego raz kreowanie bohateréw narodowych Konsianty lIdefons Galczyriski * Pies o Zomnierzach z Westerplatte — po- cchwata heroizmu Zotnierzy walczacych 2 silniejseym wrogiem, ktérych trud zosta- nie wynagrodzony miejscem w niebie Arkady Fiedler + Dywizjon 303 (ksiazka poswigcona dzia- ‘aniom wojennym i udziatow polskiego ywizjonu lotniczego w Bitwie 0 Anglie) Aleksander Kamiiski “+ Kamienie na szaniec - opowieSt 0 grupie harcerzy 2 Szarych Szeregdw bioracych udziat w delalaniach sabotazowyeh NAJWYBITNIEJSI TWORCY 1ICH DZIELA } Vi Historia iteratury ¥ literatura 0 tematyce wojennej, Powstata po 1945 r. Tadeusz Borowski + Pozegnanie z Mana ~ 2biér opowiadah preedstawiaa- cy w beznamigtny sposéb rzeczywisios¢ okupacyina i obozowa, Zofia Natkowska * Medationy - opowiadania napisane na podstawie spo- | rzadzonych przez autorke dokumentow dla Komisii do Badania Zbrodni Hitlerowskich Gustaw Herling-Grudzinishi * Inny Surat ~ powiesé dokumentaina oparta na wsp0- mnieniach autora z sowieckich lagréwr preedstawia | lode indokirynacii wiegniow Hanna Krall + Zigiyé przed Panem Bogiem — wywiad z Markiem Edeimanem, ostatnim 2yiacym czlonkiem dowédztwa Powstania w getcie warszawskim, ktdry pokazuje ‘odmitologizowany obraz sytuacji Zydow w okupowane| Warszawie Miron Biatoszewski + Pamietnik z powstania warszawskiego ~ preedstawienie wispomnieh 2 powstania oczami cywila (dziecka), wspo: ‘mnienia o tragicznej sytvaciiludnosci cywilne| w czasie powstania; utwér napisany w oryginalnej postyce — | | zawiera formy jgzyka méwionego) Kazimierz Moczarski | + Rozmowy z kalem (wspomnienia patrioly polskiego — Joinierza AK — osadzonego po wojnie w cell smierci 2 niemieckim zbrodniarzem JOrgenem Stropem; Moczar- ‘ski stworzy! portretu osobowosci hitlerowea i przestawil | ‘mechanizmy driatania nazizmu) 1 Melchior Warikowicz | * Bitwa 0 Monie Cassino (trzytomowy reporta’ — owas ro2 ‘mow z uczestnikami tej waznej potyczki, prowadzonych weiggu dwéch tygodni dalatan wojennych) Mirostaw Koscieintak Dzierh wigénia, 1950 a5 Woremu@ INNO