Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

MỤC LỤC
Trang
Bài 1: LẤY MẪU VÀ BẢO QUẢN MẪU ............................................... 5
1.1 ĐẠI CƯƠNG ................................................................................................... 5
1.2 MỤC ĐÍCH LẤY MẪU ................................................................................... 5
1.3 PHƯƠNG THỨC LẤY MẪU .......................................................................... 5
1.3.1 Chuẩn bị dụng cụ .................................................................................... 5
1.3.2 Phương pháp lấy mẫu ............................................................................. 6
1.4 BIỆN PHÁP AN TOÀN ................................................................................... 7
1.5 THỜI GIAN LƯU TRỮ MẪU VÀ BẢO QUẢN MẪU………………….. ...... 7

Bài 2: pH ............................................................................................................. 9
2.1 ĐẠI CƯƠNG ................................................................................................... 9
2.1.1 Ý nghĩa môi trường ................................................................................ 9
2.1.2 Phương pháp xác định ........................................................................... 10
2.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng ............................................................................ 10
2.2 THIẾT BỊ, HÓA CHẤT ................................................................................... 10
2.2.1 Thiết bị ................................................................................................... 10
2.2.2 Hóa chất ................................................................................................ 11
2.3 THỰC HÀNH .................................................................................................. 11
2.3.1 Xác định bằng phương pháp so màu ....................................................... 11
2.3.2 Xác định bằng giấy chỉ thị pH ................................................................. 12
3.3.3 Xác định bằng máy đo pH ....................................................................... 12
2.4 CÂU HỎI ......................................................................................................... 12

Bài 3: ĐỘ MÀU
3.1. ĐẠI CƯƠNG .................................................................................................. 13
3.1.1. Ý nghĩa môi trường ................................................................................ 13
3.1.2. Phương pháp xác định ........................................................................... 13
3.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng ............................................................................ 13
3.2. THIẾT BỊ, HÓA CHẤT ................................................................................... 13
3.2.1. Thiết bị.................................................................................................... 13

1
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

3.2.2. Hóa chất ................................................................................................. 14

3.3. THỰC HÀNH .................................................................................................. 14
3.3.1. Đo độ hấp thụ của mẫu trên máy Spectrophotometer ở bước sóng 455nm 14
3.3.2 Đo pH, ghi kết quả pH cùng độ màu ....................................................... 14
3.4 TÍNH TOÁN ..................................................................................................... 14
3.5. CÂU HỎI ......................................................................................................... 14

Bài 4: ĐỘ ACID ............................................................................................... 15

4.1. ĐẠI CƯƠNG ................................................................................................... 15
4.1.1 Ý nghĩa môi trường ................................................................................. 15
4.1.2 Phương pháp thí nghiệm ........................................................................ 15
4.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng ............................................................................. 15
4.2. THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT ............................................................................ 16
4.2.1 Thiết bị.................................................................................................... 16
4.2.2 Hóa chất ................................................................................................. 16
4.3 THỰC HÀNH ................................................................................................. 16
4.3.1 Mẫu có giá trị pH < 4.5 .......................................................................... 16
4.3.2 Mẫu có giá trị pH > 4.5 .......................................................................... 17
4.4. TÍNH TOÁN .................................................................................................. 17
4.5. CÂU HỎI ....................................................................................................... 17

BÀI 5: ĐỘ KIỀM ............................................................................................. 18

5.1 ĐẠI CƯƠNG .................................................................................................. 18
5.1.1 Ý nghĩa môi trường .................................................................................. 18
5.1.2 Phương pháp xác định ............................................................................. 18
5.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng .............................................................................. 18
5.2 THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT ............................................................................. 19
5.2.1 Thiết bị.................................................................................................... 19
5.2.2 Hóa chất ................................................................................................. 19
5.3 THỰC HÀNH .................................................................................................. 19
5.3.1 Mẫu có pH > 8.3..................................................................................... 19
5.3.2 Mẫu có pH < 8.3..................................................................................... 20
5.4 TÍNH TOÁN .................................................................................................... 20
5.5 CÂU HỎI .......................................................................................................... 20
2
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

BÀI 6: ĐỘ CỨNG ............................................................................................ 22

6.1 ĐẠI CƯƠNG .................................................................................................. 22
6.1.1 Ý nghĩa môi trường .................................................................................. 22
6.1.2 Phương pháp xác định (phương pháp định phân bằng EDTA) ................ 22
6.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng ............................................................................. 23
6.2 THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT ............................................................................. 24
6.2.1 Thiết bị.................................................................................................... 24
6.2.2 Hóa chất ................................................................................................. 24
6.3 THỰC HÀNH ................................................................................................... 25
6.4 TÍNH TOÁN .................................................................................................... 26
6.5 CÂU HỎI ......................................................................................................... 26

BÀI 7: CALCI.................................................................................................... 27
7.1 ĐẠI CƯƠNG ................................................................................................... 27
7.1.1 Ý nghĩa môi trường ................................................................................. 27
7.1.2. Phương pháp xác định (phương pháp định phân).................................... 27
7.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng ............................................................................. 27
7.2. THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT ............................................................................. 27
7.2.1. Thiết bị................................................................................................... 27
7.2.2. Hóa chất ................................................................................................. 28
7.3 THỰC HÀNH ................................................................................................. 28
7.4 TÍNH TOÁN ................................................................................................... 28

BÀI 8: CHẤT RẮN ......................................................................................... 29

8.1. ĐẠI CƯƠNG .................................................................................................. 29
8.1.1. Ý nghĩa môi trường ................................................................................. 29
8.1.2. Phương pháp xác định (Phương pháp định phân) ................................... 29
8.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng ............................................................................. 29
8.2. THIẾT BỊ ......................................................................................................... 30
8.3. THỰC HÀNH .................................................................................................. 30
8.3.1. Chất rắn tổng cộng và bay hơi ............................................................... 30
8.3.2. Tổng chất rắn lơ lửng ............................................................................. 31
8.4 TÍNH TOÁN .................................................................................................... 31

3
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

8.5 CÂU HỎI ........................................................................................................ 32

BÀI 9: CHLORIDE ........................................................................................ 33

9.1. ĐẠI CƯƠNG ................................................................................................... 33
9.1.1. Ý nghĩa môi trường. ................................................................................ 33
9.1.2. Phương pháp xác định (Phương pháp chuẩn độ) .................................... 33
9.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng. ............................................................................ 34
9.2. THIẾT BỊ, HÓA CHẤT ................................................................................... 34
9.2.1. Thiết bị................................................................................................... 34
9.2.2. Hóa chất ................................................................................................. 34
9.3 THỰC HÀNH .................................................................................................. 35
9.4 TÍNH TOÁN ................................................................................................... 35
9.5 CÂU HỎI ........................................................................................................ 35

BÀI 10: NHU CẦU OXY HÓA HỌC (COD) ....................................... 36

10.1. ĐẠI CƯƠNG ................................................................................................ 36
10.1.1. Ý nghĩa môi trường ............................................................................... 36
10.1.2. Phương pháp xác định .......................................................................... 36
10.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng ........................................................................... 36
10.2. THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT .......................................................................... 37
10.2.1. Thiết bị................................................................................................. 37
10.2.2. Hóa chất ............................................................................................... 37
10.3. THỰC HÀNH .............................................................................................. 38
10.3.1 Phương pháp đun hoàn lưu kín .............................................................. 38
10.3.2 Phương pháp đun hoàn lưu hở ............................................................... 39
10.4. TÍNH TOÁN ................................................................................................ 39
10.5. CÂU HỎI ...................................................................................................... 39

4
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

BÀI 1 LẤY MẪU VÀ BẢO QUẢN MẪU

1.1. ĐẠI CƯƠNG

Lấy mẫu là thu thập một thể tích mẫu thích hợp, sau đó xử lý, vận chuyển đến nơi
phân tích, đảm bảo chất lượng mẫu chưa thay đổi. Việc lấy mẫu và bảo quản phải thận
trọng, tuân thủ theo đúng quy định kỹ thuật sao cho mẫu nước vẫn giữ nguyên những
đặc tính cơ bản. Nếu có thay đổi cũng không đáng kể.

1.2. MỤC ĐÍCH LẤY MẪU

- Điều tra chất lượng nước.

- Phát hiện, đánh giá ô nhiễm.

- Xác định tính thích hợp cho việc sử dụng nguồn nước với nhiều mục đích khác
nhau.

- Tham gia vào quá trình quản lý nguồn tài nguyên nước.

1.3. PHƯƠNG THỨC LẤY MẪU

1.3.1 Chuẩn bị dụng cụ

- Thiết bị thu mẫu: bình chứa mẫu (bằng nhựa, thép không rỉ hoặc thủy tinh), thiết
bị phân tầng đáy, thủy sinh. Thiết bị lấy mẫu ở các độ sâu khác nhau (thiết bị lấy mẫu
đóng kín theo chiều sâu), gầu lấy mẫu, bơm lấy mẫu, thiết bị thu mẫu tự động.

- Bình chứa mẫu có dung tích 2 lít (phân tích các chỉ tiêu hóa lý) phải sạch, khô và
tráng ít nhất 3 lần bằng chính nguồn nước trước khi lấy mẫu. Mẫu nước cần lấy đầy bình
và đậy kín nắp. Riêng mẫu phân tích vi sinh cần lấy trong bình riêng đã được thanh trùng
ở nhiệt độ 175oC trong 1 giờ và mẫu không được lấy quá đầy.

- Chai lấy mẫu nước ở độ sâu 1 – 20m.

- Ghi nhận vào hồ sơ lấy mẫu: Chai lấy mẫu cần được dán nhãn, ghi chép đầy đủ
những chi tiết liên quan đến việc lấy mẫu như:

- Thời điểm lấy mẫu (ngày, giờ)

- Tên người lấy mẫu, vị trí lấy mẫu

- Loại mẫu

5
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

- Các dữ liệu về thời tiết, mực nước, dòng chảy, khoảng cách bờ, độ sâu

- Phương pháp lấy mẫu

- Các công trình liên hệ đến mẫu nước.

- Chi tiết về phương pháp lưu giữ mẫu đã dùng.

1.3.2 Phương pháp lấy mẫu

Mẫu lấy từ hệ thống phân phối nước của thành phố hoặc từ giếng ngầm đều cần xả
hoặc bơm bỏ lượng nước ban đầu trước khi lấy mẫu để đảm bảo đúng chất lượng nguồn.
Chú ý xả lượng nước ứ đọng tại vòi khoảng 2 giờ trước khi lấy mẫu hoặc bơm xả rửa
nước ban đầu với tốc độ cao trước khi lấy mẫu. Đối với các nguồn nước cần giám sát ô
nhiễm nên chọn lấy mẫu ở nhiệt độ sâu khác nhau và theo diện rộng. Không nên lấy mẫu
trong các vách của giếng khoan vì chất lượng nước đã bị biến đổi do hoạt động hóa học
và sinh học.

Mẫu nước lấy ở sông, suối hay kênh rạch có tính chất thay đổi theo độ sâu, dòng
chảy, khoảng cách bờ, các yếu tố về thời tiết… do vậy cần chọn lấy mẫu hỗn hợp hay lấy
mẫu riêng biệt. Nếu lấy mẫu bất kỳ, cần chọn mẫu ở độ sâu trung bình tại vị trí giữa
dòng. Đối với các vị trí tiếp nhận nguồn nước thải cần cẩn thận chọn nơi và địa điểm lấy
mẫu (phụ thuộc vào tốc độ, hướng dòng chảy), do vậy nên xem xét lấy mẫu ở nhiều độ
sâu (do phân tầng) và theo chiều dọc, ngang.

Mẫu nước lấy từ ao hồ chịu ảnh hưởng nhiều bởi các yếu tố: lưu lượng mưa, lượng
nước chảy tràn trên bề mặt, gió, yếu tố phân tầng theo mùa… Do vậy, việc chọn lấy mẫu
phải tùy thuộc vào mục đích khảo sát và điều kiện địa phương. Riêng về lấy mẫu hỗn
hợp, nên chọn lấy mẫu ở nhiều vị trí (giữa dòng, bờ trái, bờ phải), theo nhiều độ sâu khác
nhau (từ mặt thoáng xuống tận đáy). Đối với nước ao, hồ chất lượng nước thường thay
đổi theo mùa, tần số lấy mẫu phụ thuộc vào yêu cầu kiểm tra. Tuy nhiên, khoảng cách
một tháng giữa các lần lấy mẫu là chấp nhận đặc trưng cho chất lượng trong thời gian dài.
Nước thải của các nhà máy công nghiệp nên lấy ở các phân xưởng sản xuất theo từng giờ,
từng ca sản xuất và lấy ở vị trí cống chung. Nếu cần lấy mẫu hỗn hợp, khi trộn lẫn các
mẫu, cần xử lý thích hợp tránh sự thất thoát các chất dễ bay hơi, ảnh hưởng đến kết quả
phân tích mẫu.

1.4. BIỆN PHÁP AN TOÀN

6
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

Trong quá trình lấy mẫu phải chú ý đến các thành phần độc chất trong mẫu do vậy
cần áp dụng những biện pháp đề phòng hữu hiệu và xử lý mẫu thích hợp. Độc chất có thể
thấm qua da, bay hơi thâm nhập vào phổi, cũng không loại trừ tình trạng ngộ độc qua
đường tiêu hóa. Hiện tượng nhiễm bệnh do vi khuẩn, virut.

Các phương tiện phòng hộ phổ biến là: găng tay, ủng, kính bảo hộ mắt, khẩu
trang… Trong phòng thí nghiệm, khi tiếp xúc với chất độc dễ bay hơi, nhân viên phải
trang bị thêm mặt nạ chống hơi độc cá nhân và chỉ mở các bình mẫu nghi ngờ có hơi độc
nơi vắng người, thông thoáng tốt hay trong tủ hút mà thôi.

Đối với chất hữu cơ dễ cháy, không được phép hút thuốc gần mẫu, nơi chứa mẫu
cũng như trong phòng thí nghiệm. Cảnh giác với các tia lửa, ngọn lửa hay nguồn nhiệt
quá nóng. Trong phòng kín như phòng lạnh, phòng trữ mẫu, phải lưu ý đến tiếp điểm của
công tắc đèn, máy điều nhiệt, bộ phức hợp sử dụng điện… là những nơi có thể gây ra tia
lửa điện, nguyên nhân gây ra những vụ cháy nổ. Tùy nguồn nhiễm bẩn mà có biện pháp
phòng hộ y tế nghề nghiệp khác nhau.

1.5. THỜI GIAN LƯU TRỮ MẪU VÀ BẢO QUẢN MẪU

Thời gian lưu trữ mẫu càng ngắn thí kết quả phân tích càng chính xác. Sau khi lấy
mẫu đòi hỏi phải phân tích ngay một số các chỉ tiêu sau: pH, nhiệt độ, DO, H2S, CO2, Clo
dư.

Thời gian lưu trữ tối đa đối với các mẫu được giới hạn như sau:

- Nước thiên nhiên không bị ô nhiễm: 72 giờ

- Nước gần nguồn gây ô nhiễm: 48 giờ

- Nước bị ô nhiễm nặng: 12 giờ

Nếu mẫu có thêm hóa chất để bảo đảm, thời gian lưu mẫu có thể kéo dài hơn.

Phương pháp bảo quản mẫu nước theo chỉ tiêu phân tích được trình bày trong bảng
sau:

7
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

Bảng 1.1: Phương thức bảo quản và thời gian tồn trữ

Chỉ tiêu Phương thức Thời gian Chỉ tiêu Phương thức Thời gian
phân tích bảo quản tồn trữ phân tích bảo quản tồn trữ
tối đa tối đa
(0,7ml H2SO4 +
Độ cứng Không cần 1ml
DO 8 giờ
(hardness) thiết NaN3)/300ml;
10-20oC
Không cần
Calci (Ca2+) COD 2ml/l H2SO4 7 ngày
thiết

Chloride Không cần 4oC, 2ml/l

Dầu và mỡ 28 ngày
(Cl-) thiết H2SO4
Không cần
Floide (F-) Carbon hữu cơ 2ml/l HCl, pH<2 7 ngày
thiết

4oC,NaOH,
Độ dẫn điện 4oC 28 giờ Cyanide 24 giờ
pH>12, trong tối
Độ acid, độ o 4oC, H2SO4,
4C 24 giờ Phenol 24 giờ
kiềm pH<2

o 4oC, H2SO4,
Mùi 4C 6 giờ N-NH3 7 ngày
pH<2
N-NO2; 4oC, H2SO4, Phân tích
Màu 4oC 48 giờ
N-NO3 pH<2 ngay

Sulphate 4oC; pH < 8 28 giờ Phosphate 4oC 48 giờ

Thêm 2mg/l 4oC, HNO3,
H2 S 7 ngày Fe, Mn 6 tháng
zine acetate pH<2

8
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

BÀI 2 pH
2.1. ĐẠI CƯƠNG

pH là đại lượng đặc trưng cho tính acid hay kiềm trong mẫu nước và được định
nghĩa theo hàm toán học sau:

pH = - log {H+}
Phản ứng phân ly của nước được thể hiện theo phương trình:

H2O H+ + OH-
Theo định luật khối lượng có thể viết:

[ H  ][OH  ]
K H 2O 
[ H 2 O]

[H+][OH-] = KH2O x [H2O] = KW

Trong đó: KW – tích số ion của nước

[H+][OH-] – nồng độ của ion H+ và ion OH-

[H2O] – nồng độ nước không phân ly

KH2O – hằng số phân ly của nước.

Ở nhiệt độ 25oC, KW = KH2O x [H2O] = 1.8 x 10-16 x 1000/18 = 10-14

[H+] = [OH-] = 10-7

Giá trị pH được thể hiện theo thang đo từ 0 – 14, trong đó pH 7 được xem là pH
trung tính.

[H+] 100 10-1 10-2 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 10-10 10-11 10-12 10-13 10-14

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

--------------------------------------- ------ --------------------------------------------

Môi trường acid Môi trường trung hòa Môi trường kiềm

9
 Giáo Trình Thí Nghiệm Hóa Kỹ Thuật Môi Trường

2.1.1. Ý nghĩa môi trường

Các quá trình xử lý nước như keo tụ, oxy hóa, diệt khuẩn, làm mềm, khử sắt. pH chi
phối mọi quá trình hoạt động của vi sinh vật trong nước. Vì vậy pH cần được kiểm soát
trong khoảng thích hợp khi xử lý nước thải bằng phương pháp sinh học.

2.1.2. Phương pháp xác định

Hai phương pháp thông thường để xác định pH là phương pháp so màu và phương
pháp điện thế kế.

Phương pháp so màu: Có dãy đổi màu tương ứng với khoảng pH rộng để chặn
khoảng pH, sau đó dùng chỉ thị màu chuyên biệt (để đổi màu pH trong một khoảng giới
hạn pH thay đổi hẹp).

Phương pháp đo điện thế kế: Dựa trên nguyên tắc chênh lệch điện thế giữa điện
cực chuẩn calomel và điện cực H+. Phương pháp này có độ chính xác cao. Việc sử dụng
máy tùy theo nhà thiết kế, do vậy thao tác đo và cách bảo quản máy phải theo tài liệu
hướng dẫn.

2.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng

- Mẫu có độ màu, độ đục cao

- Mẫu có chứa các chất oxy hóa mạnh có tác dụng tẩy màu

- Nhiệt độ thay đổi gây ảnh hưởng trên mẫu, do vậy việc so màu nên chỉ tiến hành
trong điều kiện phòng thí nghiệm.

2.2. THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT

2.2.1. Thiết bị

- Ống nghiệm 25ml: 20

- Pipet 10ml: 4

- Pipet 25ml: 1

- Đũa thủy tinh: 2

- Máy đo pH

10