Kilala ang Pilipinas bilang isang multilingguwal na bansa na dumanas ng

kolonyalisasyon mula sa mga makapangyarihang kontinente tulad ng Europa, Hilagang

Amerika at Asya na nagdulot ng malawakang impluwensya hindi lamang sa kabihasnan at
kultura ng mga Pilipino kung hindi maging sa sinasalitang wika na pundasyon ng ating
pagka-Pilipino. Lumipas na ang isang siglo mula noong matamo ng bansa ang kalayaan mula
sa kolonyalisasyon subalit buhay na buhay at damang-damang pa rin ang anino ng kawalan
ng kalayaan - sa paraan ng pamumuhay, sistema ng edukasyon lalo’t higit sa wikang
ginagamit bilang panturo sa iba’t ibang larangan.
Higit mang matagal na napasailalim sa kapangyarihan ng Espanya ang bansa kaysa sa
Estados Unidos, kapansin-pansin ang napakalakas na kapit ng wikang Ingles sa mga Pilipino.
Ito ay sa kadahilanang hindi ipinagkait ng Estados Unidos ang kanilang wika at sa halip,
ginamit nila itong estratehiya upang ipakita ang kanilang pagmamalasakit sa mga Pilipino,
sa bansa. Puspusan ang ginawa nilang pagtuturo, pagpapatanggap at pagpapagamit ng
wikang Ingles sa mga Pilipino noong panahong nasa ilalim ng kanilang pamumuno ang bansa
taliwas sa ginawa ng Espansya na tahasang ipinagdamot ang kanilang wika sa mga Pilipino.
Ito ay isa sa mga dahilan kung bakit naging napakatanyag ng Ingles sa sistema ng edukasyon
lalo na sa mga kolehiyo at mga unibersidad.
Sa kasalukuyang sistema ng edukasyon, kung saan ipinatutupad ang mother tongue-
based/multilingual education, nakasilip ng pagkakataon ang Filipino na ipagamit bilang
wikang panturo sapagkat simula sa paggamit ng wika ng komunidad bilang pangunahing
wikang panturo sa primaryang antas, unti-unting pagpasok ang paggamit ng wikang Filipino
at Ingles sa sekondarya at tersiyarya. Batay sa probisyon ng patakaran ng bilinggwal, sa antas
tersiyarya, gagamitin ang Ingles bilang wikang panturo sa mga kurso sa agham, matematika
at teknolohiya. Samantala, Filipino naman ang gagamiting wikang panturo sa mga kursong
nasa agham panlipunan at humanidades. Subalit, may ganito mang probisyon, marami pa
ring mga kolehiyo at unibersidad ang hindi sumunod dito. Hindi naging mahigpit ang
implementasyon nito sa lahat ng paaralan kaya’t kapansin-pansin pa rin ang pagiging
makiling sa paggamit ng Ingles sa malaking bilang ng mga kolehiyo at unibersidad sa bansa.
Ito ay isang malaking suliranin na noon pa man ay hinahanapan na ng katugunan.
Sa yunit na ito, pag-uusapan kung ano ang mga kursong nasa ilalim ng humanidades at
agham panlipunan at kung ano na nga ba ang kalagayan ng wikang Filipino sa mga larangang
ito. Ganoon din, mababasa rito ang ilang halimbawa ng artikulo sa humanidades at agham
panlipunan na gumamit ng wikang Filipino.

1
 Maipaliwanag ang mahigpit na ugnayan ng pagpapalakas ng wikang pambansa,
1. pagpapatibay ng kolektibong identidad, at pambansang kaunlaran.
2. Malinang ang Filipino bilang daluyan ng inter/multidisiplinaring diskurso at pananaliksik
na nakaugat sa mga realidad ng lipunang Pilipino.
3. Makapagpabasa at makapagbuod ng mga impormasyon mula sa ilang artikulo sa
humanidades at agham panlipunan.

2
SITWASYONG PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM PANLIPUNAN

Sa pagtuturo sa larangan ng humanidades at agham panlipunan, batay sa probisyon ng

patakaran ng bilinggwal, dapat gamitin ang wikang Filipino bilang wikang panturo sa mga
larangang ito. Subalit, dahil sa pagiging maluwag sa implementasyon nito, maraming kolehiyo
at unibersidad ang hindi sumunod sa polisiya bukod pa sa katotohanang napakalakas ng kapit ng
wikang Ingles sa sistema ng edukasyon sa bansa. Nabanggit nina San Juan et al., (2019), (mula
kay Ferguson, 2006), na ang katanyagang taglay ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon lalo
na sa mga kolehiyo at mga unibersidad ay may kakambal na sosyo-ekonomiko. Naniniwala ang
marami na sa pamamagitan ng pagiging matatas sa paggamit ng Ingles, pasalita o pasulat, ay
magbibigay ng malaking oportunidad na magkaroon ng maayos na trabaho na mag-aangat sa
kanilang kalagayang ekonomiko na maaaring maging daan upang magkaroon sila ng malawak
na impluwensya sa lipunan at politika. Ang ganitong ilusyon ng mga Pilipino ang pumipigil sa
marami upang higit na pagyamanin at paghusayin ang pag-aaral at paggamit ng wikang Filipino
bilang wikang panturo o wika ng komunikasyon. Magkaganoon pa man, may ilan pa ring
malalaking unibersidad ang hindi sumusuko sa pagpapayaman ng wikang Filipino at marubrob
na sumusunod sa probisyon ng patakarang bilinggwal. Ang De La Salle, Ateneo, Unibersidad ng
Sto. Tomas, UP at iba pa ay ilan lamang sa malalaking pamantasan at unibersidad na patuloy na
gumagamit ng Filipino bilang wikang panturo sa mga kurso sa pilosopiya, agham pampolitika,
lohika, ekonomiks, batas, kasaysayan at pantikan. Patuloy rin ang mga iskolar sa mga pamantasan
at unibersidad na ito sa pagsasagawa ng mga pananaliksik na tumatalakay sa iba’t ibang paksa sa
larangang ito. Masigla rin ang publikasyong sa mga scholarly journal tulad ng Malay, Daluyan,
Lagda, Hasaan, Kritika at iba pang bago at umuusbong na journal sa kasalukuyan.

Higit na nauna ang larangan ng Humanidades kaysa sa Agham Panlipunan subalit

madalas na nagkakasalimbayan ang dalawang larangang sapagkat maraming paksa at isyu na
kapwa tinatalakay ng mga ito, tao at lipunan. Marami sa mga teoretiko at pilosopikong pundasyon
ng agham panlipunan ay nagmumula sa humanidades.

Bawat larangan ay may tiyak na set ng mga teminong ginagamit na tinatawag na

REGISTER. Ang mga salitang ito ay maaaring magkaroon ng:

● Isang kahulugan lamang dahil ekslusibo itong ginagamit sa isang tiyak na disiplina.
● Dalawa o mahigit pang kahulugan dahil ginagamit sa dalawa o mahigit pang disiplina.

3
 ● Isang kahulugan lamang sa dalawang magkaibang disiplina gawa ng pagkakaroon ng
ugnayan ng mga disiplinang ito.

LARANGAN NG HUMANIDADES

Ang pangunahaing layunin ng Humanidades ay “hindi kung ano ang gagawin ng tao,
kundi kung paano maging tao”. Ang kaisipan, kalagayan at kultura ng tao ang binibigyang-tuon
sa pag-aaral ng larangang ito. Ang layuning ito ay sinugsugan ni J. Irwin Miller, na nagsabi na
“ang layon ng Humanidades ay ang gawin tayong tunay na tao sa pinakamataas na kahulugan
nito” na dinagdagan ni Newton Lee sa pagsasabi na “sana’y mapagtanto natin na ang edukasyon
at ang Humanidades ay dapat pahalagahan sa pagpapaunlad ng ating mga isipan at ng lipunan sa
kalahatan, at di lamang para magkaroon ng karera sa hinaharap”. Ang larangang ito ay binubuo
ng Panitikan (Wika teatro), Pilosopiya (Relihiyon), Singing (Biswal; pelikula, teatro at sayaw,
Applied; graphics, Industriya (fashion, Interior) at Malayang Sining (calligraphy, studio arts, art
history, print making at mied media).

Ang larangan ng Humanidades ay umusbong bilang reaksiyon sa iskolastisismo sa

panahon ng mga Griyego at Romano kung saan inihahanda ang tao na maging doktor, abogado
at sa mga kursong praktikal, propesyonal at siyentipiko. Inilunsad ito upang bumuo ng
mamamayang mahusay sa pakikipag-ugnayan sa kapwa at makabuluhan at aktibong miyembro
ng lipunan. Kadalasang lapit analitkal, kritikal at ispekulatibo ang metodolohiya at estratehiyang
ginagamit sa larangan ito upang mabigyan ng pagkakataong suriin ang isang teksto sa paraang
sistematiko at organisado. Ang analitikal na lapit ay ginagamit sa pag-oorganisa ng mga
impormasyon sa mga kategorya, bahagi, grupo, uri at mga pag-uugnay-ugnay ng mga ito sa
isa’t isa. Ang kritikal na lapit ang ginagamit kung ginagawan ng interpretasyon, argumento
, ebalwasyon at sa pagbibigay ng sariling opinyon sa ideya. Samantala, ang ispekulatibong
lapit ay kadalasang ginagamit sa pagkilala ng mga senaryo, mga estratehiya o pamamaraan
ng pagsusuri, pag-iisip at pagsulat.

Ang ilan sa mga halimbawa ng mga pamamaraan at estratehiyang ginagamit sa mga lapit
na ito ay deskripsiyon o paglalarawan, paglilista, kronolohiya o pagkakasunod-sunod ng
pangyayari, sanhi at bunga, pagkokompara at epekto. Samantala, mayroong tatlong (3) anyo
ang pagsulat sa larangan ng Humanidades batay sa layunin ayon kina Quinn at Irvings (1991).
Ang mga ito ay ang mga sumusunod:
1. Impormasyonal - maaaring isagawa batay sa sumusunod:

4
 a. paktwal ang mga impormasyon bilang background gaya ng talambuhay o
maikling bionote , artikulo sa kasaysayan at iba pa

b. paglalarawan - nagbibigay ng detalye, mga imahe na dinedetalye sa isipan ng

mambabasa, sinasabayan ng kritikal na pagsusuri na karaniwan ay isinasagawa sa
mga akdang pampanitikan gaya ng kritisismo, tula, kuwento, nobela at iba pa
c. proseso - binubuo ng paliwanag kaugnay ng teknik, paano isinagawa at ang
naging result na kadalasan ay ginagawa sa sining at musika
2. Imahinatibo - binubuo ng mga malikhaing akda gaya ng piksyon (nobela, dula,
maikling kwento) sa larangan ng panitikan, gayundin ang pagsusuri dito
3. Pangungumbinse - pangganyak upang mapaniwala o di-mapaniwala ang bumabasa,
nakikinig at nanonood sa teksto o akda. Subhetibo ito kaya’t ang mahalagang opinyon
ay kaakibat ng ebidensya at katuwiran o argumento.

LARANGAN NG AGHAM PANLIPUNAN

Ang Agham Panlipunan ay isang larangang akademiko na pumapaksa sa tao - kalikasan,

mga gawain at pamumuhay nito, kasama ang mga implikasyon at bunga ng mga pagkilos nito
bilang miyembro ng lipunan. Tulad ng Humanidades, tao at kultura ang sakop nito subalit
itinuturing itong isang uri ng siyensiya o agham. Lapit siyentipiko ang gamit bagamat iba-iba ito
depende sa disiplina. Ito ay gumagamit ng sarbey, obserbasyon, pananaliksik sa larangan, at mga
datos na sekondarya. Ang pagsusuri o metodolohiya dito ay dayakroniko (historikal) at
sinkroniko (deskriptibo). Malaki ang naging impluwensya ng Rebolusyong Pranses (1789-1799)
at Rebolusyong Industriya (1760-1840) sa pagkabuo ng larangan sa Agham Panlipunan.
Kinikilala sa larangan ng Agham Panlipunan sina Diderot, Rousseau, Francis Bacon, Rene
Descartes, John Locke, David Hume, Isaac Newton, Benhjamin Franklin, Thomas Jefferson,
gayundin sina Karl Marx, Max Weber, Emilie Durkheim, at marami pang iba.

Mga Disiplina sa Larangan ng Agham Panlipunan

Ang mga disiplina sa larangang ito ay ang mga sumusunod:

1. Sosyolohiya - pag-aaral ng kilos, pag-iisip at gawi ng tao sa lipunan at gumagamit ng
emperikal na obserbasyon, kuwalitatibo at kuwantitatibong metodo.

5
2. Sikolohiya - pag-aaral mga kilos, pag-iisip at gawi ng tao, gumagamit ng empirikal
na obserbasyon.
3. Lingguwistika - pag-aaral ng wika bilang sistema kaugnay ng kalikasan, anyo,
estruktura at baryasyon nito. Bahagi ng pag-aaral ang ponetika, ponolohiya,
morpolohiya, sintaks at gramatika at gumagamit ng lapit na deskriptibo o
pagpapaliwanag sa pag-aaral ng katangian ng wika, gayundin ng historikal na lapit o
pinagdaanang pagbabago ng wika.
4. Antropolohiya - pag-aaral ng mga tao sa iba’t ibang panahong ng pag-iral upang
maunawaan ang kompleksidad ng mga kultura at gumagamit ng participant-
observation o ekspiryensiyal na imersyon sa pananaliksik.
5. Kasaysayan - pag-aaral ng nakaraan o pinagdaanang pag-iral ng mga grupo,
komunidad, lipunan at ng mga pangyayari upang maiugnay ito sa kasalukuyan,
ginagamit ang lapit-naratibo upang mailahad ang mga pangyayaring ito.
6. Heograpiya - pag-aaral sa mga lipunang sakop ng mundo upang maunawaan ang
masalimuot na mga bagay kaugnay ng katangian, kalikasan at pagbabago rito kasama
na ang epekto nito sa tao, metodong kuwantitatibo at kuwalitatibo ang ginagamit sa
mga pananaliksik dito.
7. Agham Pampolitika - pag-aaral sa bansa, gobyerno, politika at mga patakaran,
proseso at sistema ng mga gobyerno, gayundin ang kilos-politikal ng mga institusyon,
gumagamit ito ng analisis at empirikal na pag-aaral.
8. Ekonomiks - pag-aaral sa mga gawaing kaugnay ng mga proseso ng produksyon,
distribusyon at paggamit ng mga serbisyo at produkto sa ekonomiya ng isang bansa.
Pinaniniwalaang ang mga kalagayang pang-ekonomiya ng isang bansa ay may epekto
sa krimen, edukasyon, pamilya, batas, relihiyon, kaguluhan at mga institusyong
panlipunan, empirikal na imbestigasyon ang lapit sa pag-aaral dito.
9. Area Studies - interdisiplinaryong pag-aaral, kaugnay ng isang bansa, rehiyon, at
heyograpikong lugar, kuwalitatibo, kuwalitatibo, at empirikal na obserbasyon at
imbestigasyon ang lapit sa pananaliksik dito.
10. Arkeolohiya - pag-aaral ng mga relikya, labi, artifact at monument kaugnay ng
nakaraang pamumuhay at gawain ng tao.

6
 11. Relihiyon - pag-aaral ng organisadong koleksiyon ng mga paniniwala, sistemang
kultural at mga pananaw sa mundo kaugnay ng sangkatauhan at sangkamunduhan
(uniberdo) bilang nilikha ng isang superyor at superhuman na kaayusan.

Pagsulat sa Agham Panlipunan

Kaiba sa Humanidades, ang maga sulatin sa Agham Panlipunan ay simple, impersoal,

direkta, tiyak ang tinutukoy, argumentatibo, nanghihikayat at naglalahad. Di-piksyon ang
anyo ng mga sulatin sa larangang ito na madalas ay mahaba dahil sa presentasyon ng mga
ebidensya ngunit sapat upang mapangatuwiranan ang katuwiran o tesis.

Mga Anyo ng Sulatin

Karaniwang mga anyo ng sulatin sa Agham Panlipunan ang report, sanaysay, papel ng
pananaliksik, abstrak, artikulo, rebyu ng libro o artikulo, niyograpiya, balita, editorial,
talumpati, adbertisment, proposal sa pananaliksik, komersiyal sa telebisyon, testimonyal at
iba pa. Mahalagang maunawaan muna ang iba’t ibang katangian ng bawat anyo, pormat, layunin,
wika, nilalaman at inaasahang mambabasa. Kung gayon, mahalaga ang pananaliksik sa datos sa
bwat anyo, anomang paraan ito.

Proseso
Sa kalahatan, may sinusunod na proseso sa pagsulat sa Agham Panlipunan. Ang mga ito
ay ang sumusunod:
a. Pagtukoy sa genre o anyo ng sulatin gaya ng binanggit sa itaas.
b. Pagtukoy at pagtiyak sa paksa. Wala pa bang nakapgatatalakay nito? Kung mayroon
na, ano ang bagong perspektibang dala ng pagtalakay sa paksa? Paano ito maiiba?
c. Paglilinaw at pagtiyak sa paksang pangungusap. Karaniwang sa simula inilalagay ito
ngunit maaari ding sa gitna o sa hulihan. Sa ibang pagkakataon, hindi ito isinusulat
ngunit nalilinaw sa takbo ng pagtalakay.
d. Pagtiyak sa paraan ng pagkuha ng datos. Maaaring gamitin ang interbyu, mass media,
internet, social media at new media, aklatan, sarbey, focus-group discussion,
obserbasyon at iba pa.
e. Pagkalap ng datos bilang ebidensya at suporta sa tesis.

7
f. Analisis ng ebidensya gamit ang lapit sa pagsusuring kuwantatibo, kuwalitatibo,
argumentatibo, deskriptibo, at etnograpiko.
g. Pagsulat ng sulatin gamit ang lohikal, malinaw, organisado (simula, gitna at wakas),
angkop, sapat at wastong paraan ng pagsulat.
h. Pagsasaayos ng sanggunian at talababa sa mga ginamit na sulatin ng ibang may-akda.

8
 KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA PAGSULONG NG
FILIPINO

Napakahalaga ng papel na ginampanan ng pagsasalin sa patuloy na pagsulong ng wikang

Filipino sa akademya. Kung muling babalikan ang kasaysayan, noon pa mang panahon ng mga
Español, nagkaroon na ng pagsasalin sa ilang dokumentong panrelihiyon at pampanitikan. Lalo
itong naging masigla noong panahong ng mga Amerikano at maging noong panahon ng mga
Hapon at lalong lumalakas sa kasalukuyang panahon bilang paraan ng patuloy na
intelektuwalisasyon sa wikang Filipino.
Ang pagsasalin ay nagmula sa salitang Latin na translatio na translation naman sa wikang
Ingles. Metafora o metaphrasis ito sa wikang Griyego na pinagmulan ng salitang Ingles na
metaphrase o salitang-sa-salitang pagsalin (Kasparek 1983 hango kay Batnag 2009). Ito ang
dahilan kung bakit palaging inaakala na ang pagsasalin ay isang simpleng pagtatapatan lamang
ng mga salita ng dalawang wika o rehiyong na wika.
Ang pagsasalin ay isang sining at agham na nangangailangan ng malawak at malalim na
kaalaman sa larangan ng lingguwistika at gramtika. Nagkaroon ng magkakaibang pananaw ang
mga kilalang dalubhasa sa pagsasalin bunga marahil ng iba’t ibang estilo at layuning kakabit ng
pagsasalin. Ito ay nagresulta rin ng magkakaibang pakahulugan sa gawaing ito.
Ang sumusunod na mga pakahulugan sa pagsasalin ay mula sa aklat nina A. Batnag at J.
Petra (2009):
1. Translation consists in producing in the receptor language the closest, natural
equivalent of the message of the source language, first in meaning and secondary in
style (Nida, 1964).

Ang pagsasalin ay pagbuo sa tumatanggap na wika ng pinakamalapit at

likas na katumbas ng mensahe ng simulaang wika, una ay sa kahulugan at
ikalawa ay sa estilo.

2. Translation is made possible by an equivalent of though that lies behind its verbal
epressions (Savory, 1968).

Ang pagsasalin ay maaaring maisagawa sa pamamagitan ng pagtutumbas sa

ideyang nasa likod ng pananalita.

9
 3. Translation is reproducing in the receptor language a text which communicates the
same message as the source language but using the natural grammatical and leical
choices of the receptor language (Larson, 1984).

Ang pagsasalin ay muling pagbubuo sa tumatanggap na wika ng tekstong

naghahatid ng kahalintulad na mensahe sa simulaing wika subalit
gumagamit ng mga piling tuntuning gramatikal at leksikal ng tumatanggap
na wika.

4. Translation is an exercise which consists in the attempt to replace a written message

in one language by the same message in another language (Newmark, 1988).
Ang pagsasalin ay isang pagsasanay na binubuo ng pagtatangkang palitan
ang isang nakasulat na mensahe sa isang wika ng gayon ding mensahe sa
ibang wika.

Bilang kabuuan, sinabi ni Santos (1996), hango kay Batnag (2009), ang pagsasalin ay:

“...ang malikhain at mahabang proseso ng pagkilala at pag-unawa ng mga

kahulugan sa isang wika at ang malikhain at mahabang proseso ng
paglilipat ng mga ito sa kinilala at inunawang mga kahulugan ng isa pang
wika.”

Napakalaki ng naitulong ng pagsasalin sa pagtataguyod ng kaisipang maka-Pilipino kaya

hindi napigilan ng malakas na pwersa ng Ingles ang ilang mga batikang propesor sa ilang
malalaking pamantasan at unibersidad sa Kamaynilaan na gamitin ang Filipino sa pagtuturo ng
pilosopiya, agham pampolitika, lohika, ekonomiks, batas, kasaysayn at panitikan.

Layunin ng Pagsasalin

1. Magdagdag ng mga impormasyon at kaalaman mula sa pag-aangkat ng mga kaisipan

mula sa ibang wika.

10
 2. Mailahok sa pambansang kamalayan ang iba’t ibang katutubong kalinangan mula sa
iba’t ibang wikang rehiyonal at pangkating etniko sa bansa.
3. Mapagyaman ang kamalayan sa iba’t ibang kultura mula sa pagbubukas ng bagong
mundo mula sa mga salin.

Uri ng Pagsasalin
1. Pagsasaling Pampanitikan - nilalayon na makalikha g obra maestra batay sa orihinal
na akdang nakasulat sa ibang wika
2. Pagsasaling siyentipiko-teknikal - komunikasyon ang pangunahing layon

Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin

Nagsimula ang kasaysayan ng pagsasalin sa bansa noong dumating ang mga Español at
ipayakap ang Kristiyanismo sa mga Pilipino. Naging napakalaking suliranin para sa mga Español
ng wikang umiiral sa bansa sapagkat lubhang magkalayo ang pamilya ng mga wika sa bansa at
sa España. Ang Pilipinas ay mula sa Austronesia at ang Espanya ay kabilang sa Indo-European.
Napakihirap magkaunawaan kung dalawang magkaibang wika ang gamit. Bilang tugon sa
suliraning ito, nagsagawa ng pagsasalin ang mga Español ng mga aklat, karamihan ay aklat ukol
sa katesismo, na orihinal na nasusulat sa kanilang wika kakambal nito ang layuning mabilis na
pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa kapuluan. Maraming aklat pampanitikan na nasulat ang mga
paring misyonero na kadalasang tungkol sa moralidad at wastong pagkilos lalo na sa kababaihan
ang paksa bukod sa katesismo. Sumulat din sila ng ilang aklat sa gramtika at bokabularyo gamit
ang wikang katutubo na malaki ang naitulong sa pag-aaral ng wika sa bansa.
Ayon kay Tanawan et al., (2007) malaking tulong din sa mabilis na paglaganap ng Kristiyanismo
at pag-aaral sa gramatika at bokabularyo ang pagpangkat sa mga prayle sa apat na orden na
naitalaga sa iba’t ibang bahagi sa bansa. Ang mga Dominican ay naitalaga sa Pangasinan at
Cagayan, ang mga Franciscan ay sa Camarines, ang mga Heswita ay sa kalahati ng Bisaya at ang
mga Agustinian naman ay sa isa pang kalahati ng Bisya, Ilocos at Pampanga. Nagkaroon ng
sariling imprentahan ang mga lugar na ito upang higit na maging mabilis ang pagpapalaganap ng
Kristiyanismo at pagsulat ng mga aklat at babasahin tungkol sa pag-aaral ng wika at gramatika.
Samantala, naging hudyat ng pagsisimula ng kasaysayan ng imperyalismong Amerikano
sa bansa noong pumirma ang Estados Unidos at Espanya sa Kasunduan sa Paris noong ika-10 ng
Disyembre 1898 na simula naman ng pagwawakas ng kasaysayan ng pananakop ng España.
Batay sa kasunduan, ang pagsakop ng Estados Unidos sa Pilipinas ay may layuning: 1)
ekspansyong ekonomiko; 2) pagtatayo ng depensang militar at pandagat sa Asya-pasipiko; at 3)
pagpapalaganap ng protestantismo (San Juan et al., 2019).
Tulad ng nabanggit sa kasaysayan, nabigyan ng halaga ang edukasyon sa bansa noong
panahon ng mga Amerikano. Kapwa nabigyan ng pagkakataong makapag-aral ang mahihirap at
mayayaman kung saan mga sundalong Amerikano ang nagsilbing mga guro na higit na kilala sa
tawag na Thomasites . Buong-laya nilang itinuro ang wikang Ingles sa mga Pilipino na naging
daan upang yumabong at yumaman ang panitikang Filipino sa wikang Ingles. Kasabay nito ang

11
pag-usbong ng pagsasalin upang higit na maunawaan ng mga Pilipino ang mga panitikang ito.
Hindi mabilang ang mga tula, dula, maikling kwento, nobela at sanaysay na naisalin sa Filipino.
Kadalasang pag-ibig, kabiguan, pag-asa, nasyonalismo at iba pa ang paksa ng mga akdang-
pampanitikan lalo na ang mga tula. Ang mga maikling kwento at nobela ang higit na
nagpayabong sa edukasyong hatid ng Estados Unidos sa bansa sapagkat sumasalamin ito sa mga
pangyayari sa buhay ng mga bansang pinagmulan nito. Naghatid ito ng iba’t ibang kaalaman,
kultura, karanasan at kasaysayan ng iba’t ibang lahi sa mundo.
Iba naman ang estratehiyang ginamit ng mga Hapon upang mapaniwala ang mga Pilipino
sa kanilang adhikain sa bansa. Ayon pa rin kina San Juan et al., ang Greater East Co-Prosperity
Sphere na may slogang Asyano para sa mga Asyano ang propagandang inilahad ng mga Hapon
sa mga Pilipino. Ang panahong ito ang itinuring na Gintong Panahon ng Panitikan dahil sa
paggamit ng wikang Tagalog o Pilipino (Filipino ngayon) sa pagsulat at pilit na pag-aalis sa
sistema ng mga Pilipino ng wikang Ingles. Ilang mga akdang pampanitikan din ang naisalin
noong panahong ito. Kadalasang may paksang politikal at panlipunan ang mga dula noon
samantalang ang mga maiikling kwento naman ay nasa anyong panitikang pambata.
Sa kasalukuyan, patuloy pa rin ang pagsasalin, hindi lamang ng iba’t ibang akdang
pampanitikan kung hindi maging mga teknikal na akda. Naging napakalaking pangangailangan
ng pagsasalin sa kasalukuyang panahon dahil sa patuloy na pag-unlad ng teknolohiya ng
kompyuter at komunikasyon. Dahil dito, lalong lumakas ang pagkakakapit ng wikang Ingles sa
mga Pilipino dahil sa paniniwalang ito ang wika ng globalisasyon. Napakahalaga ng papel na
ginagampanan ng wika sa buhay ng bawat mamamayan, subalit mawawalan ito ng saysay o
kabuluhan kung hindi ito maiintindihan ng mga taong nakikinig o makababasa nito. Dito
pumasok ang pagsasalin, kung saan kailangan ang puspusang pagpapayabong at pagtataguyod sa
gawaing ito. Ang mga dalubhasa ay puspusan ang ginawa/ginagawang pagsasalin sa mga
pinakamahuhusay na akda, lokal man o banyaga upang lubos na maipabatid sa mga Pilipino ang
diwa at ganda ng iba’t ibang kultura at kahusayan ng iba’t ibang kaalaman. Nakilala sa gawaing
ito sina Rufino Alejandro, Belvez Paz, Virgilio Almario, Buenvinido Lumbera at marami pang
iba.
Nakikipagtulungan naman ang KWF, bilang isang konstitusyonal na ahensya, sa gawaing
ito. Patuloy ang isinasagawa nilang pagsasalin ng mga klasiko at pinakamahuhusay na akdang
pampanitikan sa daigdig. (Bisitahin ang kanilang website, www.kwf.gov.p h upang makita ang
ilan sa mga akdang kanilang isinalin.)

Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa Pagsusulong sa Filipino

Ang sumusunod ay ilan sa mga tungkuli ng pagsasalin sa pagsusulong sa Filipino ayon
kina San Juan et al.,:

12
 1. Sa naipamamalas na hindi hanggang sa ordinaryong talakayan lamang magagamit ang
Filipino kundi kaya nitong magamit sa pagpapahayag ng mga intelektuwal na diskuro
na makikita sa mga naisaling akda sa agham, teknolohiya, agham panlipunan,
panitikan at marami pang iba.
2. Napapaunlad ang korpus ng Filipino habang patuloy ang mga gawaing pagsasalin. Sa
mga katulad na inisyatiba, nabibigyang katumbas sa ating wika ang mga konsepto na
tanging sa Ingles o ibang wika natin nababasa. Maaaring ang pagtutumbas na ito ay
dumaan sa pagsakatutubo, adaptasyon, o lumikha man, ang mahalaga ay
magkakaroon ang mga konsepto ng mga tiyak na katumbas sa Filipino.
3. Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa iba’t ibang larangan sa pamamagitan ng
Filipino. Dahil dito, mas naitatampok ng Filipino ang kakayahan nitong maging
imbakan ng karunungan na tinatayang mahalaga sa pag-unlad at lalong pagpapabuti
sa buhay ng mga Pilipino.
4. Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga naisaling akda, upang puspusang magamit
ang Filipino sa akademya partikular sa mga kolehiyo at unibersidad. Kung mga aklat
at materyales na panturo o sanggunian ang mga naisalin magiging mas madali na ang
pagtuturo at hindi na magiging dahilan ang kawalan ng kagamitan kaya hindi
ginagamit ang Filipino sa mga kursong wala pang nalilimbag na aklat sa Filipino.
5. Napauunlad nito ang pedagogical idiom sa isang larangan. Bagamat pagpapaunlad
din ito sa korpus ng Filipino, partikular na tinutukoy nito ang mga salita na magagamit
para maituro nang mabilis at episyente ang isang kurso gamit ang Filipino. Dahil sa
mga naisaling akda, unti-unti itong mabubuo ng mga gagamit ng Filipino sa pagtuturo
ng iba’t ibang larangan.

Ilang Halimbawa ng Artikulo sa Humanidades at Agham Panlipunan Gamit ang Wikang

Filipino
Bisitahin ang sumusunod na mga website para sa mga halimbawa ng artikulo

1. Intelektwalisasyon at Wika ni Renato Constantino

https://journals.upd.edu.ph/index.php/djwf/article/view/4939

2. Ang Batayan ng Sikolohiyang Pilipino sa Kultura at Kasaysayan ni Virgilio G. Enriquez

https://www.academia.edu/33940073/Ang_Batayan_ng_Sikolohiyang_Pilipino_sa_Kultu
ra_at_Kasaysayan

13
3. Sikolohiyang Pilipino, Sikolohiyang Maka-Pilipino: Ang mbag ni Virgilo G. Enriquez sa
Pagsulong ng Wikang Filipino sa Sikolohiya ni Jayson Petras
https://www.academia.edu/30145058/SIKOLOHIYANG_PILIPINO_SIKOLOHIYANG
_MAKA_FILIPINO_ANG_AMBAG_NI_VIRGILIO_G_ENRIQUEZ_SA_PAGSUSUL
ONG_NG_WIKANG_FILIPINO_SA_SIKOLOHIYA

4. Hagkis ng Halakhak: Ang Nagpapatuloy na Kabuluhan ng Kritika ni Hernandez sa

Pulitika sa Magkabilang Mukha ng Isang Bagol ni Rosario Torres-Yu
https://www.academia.edu/9554929/HAGKIS_NG_HALAKHAK_2_8_Hagkis_ng_Hala
khak_Ang_Nagpapatuloy_na_Kabuluhan_ng_Kritika_ni_Hernandez_sa_Pulitika_sa_Ma
gkabilang_Mukha_ng_Isang_Bagol?auto=download

5. Ideyolohiya at Utopia sa mga Liham sa Ina ng Laging Saklolo sa Baclaran ni Jennifer M.

Casabuena http://www.kritike.org/journal/issue_17/casabuena_december2015.pdf

14
Alibaran, A. et. al. (2014, January 9). Pagbasa sa iba’t ibang disiplina at mga batayang kaalaman
sa pagsulat. [slideshare]. Retrieved from https://www.slideshare.net/kiaramomo / fili- 2-
group-1.

Badong, Ysobel. (2017, September 27). Humanidades at agham panlipunan: Mga disiplina sa
larangan ng agham panlipunan. [prezi]. Retrieved from https://prezi.com/qv3vtgyixsx
l /humanidades-at-agham-panlipunan/?fallback=1.

Casabuena, Jennifer M. (2015). Ideyolohiya at Utopia sa mga Liham sa Ina ng Laging Saklolo sa
Baclaran. Kritike, volume 9 (2), 5-27. Retrieved from http://www.kritike.org/journal /
issue_17/casabuena_december2015.pdf.

Constantino, P. at Zafra, G. (2017). Filipino sa piling larangan (akademik). [slideshare].

Retrieved from https://www.slideshare.net/RochelleNato/humanidades - pagunawa -
sa- tao-at-sa- mundo.

Constantino, R. (2016). Intelektwalisasyon at wika. Constantino, P. at Atiena, M. (Eds.), Mga

piling diskurso sa wika at lipunan (pp.47-52). Lungsod ng Quezon: University of the

Philippines Press. (https://journals.upd.edu.ph/index.php/djwf/article/view/4939.)

Enriquez, V. G. (2015) Ang batayan ng sikolohiyang Pilipino sa kultura at kasaysayan. Daluyan ,

(35-54). Retrieved from https://www.academia.edu/33940073/An g

_Batayan_ng_ Sikolohiyang_Pilipino_sa_Kultura_at_Kasaysayan.

16
Pasahol, C. A. (2019 March 3). Filipino sa Humanidades, agham panlipunan at iba pang kaugnay
na larangan. [prezi]. Retrieved from https://prezi.com/p/-f96yrkcvlhk/fildis /.

Petras, Jayson. (2013). Sikolohiyang Pilipino, Sikolohiyang Maka-Pilipino: Ang mga ni Virgilo

G. Enriquez sa Pagsulong ng Wikang Filipino sa Sikolohiya. Diwa E-Journal, vol. 1 (1),

252-254. Retrieved from https://www.academia.edu/30145058 / SIKOLOHIYANG_

PILIPINO_SIKOLOHIYANG_MAKA_FILIPINO_ANG_AMBAG_NI_VIRGILIO_G_
ENRIQUEZ_SA_PAGSUSULONG_NG_WIKANG_FILIPINO_SA_SIKOLOHIYA.
San Juan, David Michael et al., 2019. Sangandaan: Filipino sa iba’t ibang disiplina.
Malabon City: MUTYA Publishing House.

Sojo, J., [host]. (2012 August 22). Sona: Pagsasalin sa wikang Filipino, may sinusundang

mabusising proseso. [Video File] Retrieved from https://www.youtube .

com/watch?v=UowWHj6xk_A.

Tinig ng suporta sa intelektuwalisasyon ng wikang Filipino mula sa iba’t ibang iskolar ng DLSU
[Video file]. (2020) Retrieved from https://youtu.be/eH2ZDEH-8eQ. .

Torres-Yu, Rosario. (2012). Hagkis ng Halakhak: Ang Nagpapatuloy na Kabuluhan ng Kritika

ni Hernandez sa Pulitika sa Magkabilang Mukha ng Isang Bagol. Social Science Diliman,
vol. 8 (2), 28-40. Retrieved from https://www.academia.edu/9554929 / HAGKIS_NG _
HALAKHAK_2_8_Hagkis_ng_Halakhak_Ang_Nagpapatuloy_na_Kabuluhan_ng_Kriti
k
a_ni_Hernandez_sa_Pulitika_sa_Magkabilang_Mukha_ng_Isang_Bagol?auto=downloa
d.

17