El educador social en prisiones – HAUSNARKETA.

IXONE NÚÑEZ SAN ROMÁN – 31. TALDEA, P1.

Kartzelak beti izan dira polemika sortzen duten gai bat, pertsona adina iritzi daude
munduan; batzuek diote gaur egun planteatuta dagoen moduan jendea
gizarteratzeko biderik onena dela, beste batzuek espetxearen kontzeptua zigor soil
gisa defendatzen dute, eta beste batzuek, nik bezala, uste dugu tresna baliagarria
izan daitekeela gizarteratzeko, baina aurkezten zaizkion baliabide mugatuekin zaila
dela esku-hartzean arrakasta lortzea, eta, azkenean, zigorra da.

Ez dut defendatzen espetxe-eredu permisiborik. Uste dut kartzelan dagoen jendea,

salbuespenak salbuespen, beste pertsona batzuen askatasunaren aurkako ekintzaren
bat egin duelako dela, eta merezi duelako zigortzea eta ordaintzea. Pertsona bat
kondena ordaintzera eraman dezaketen delituak oso zabalak dira, eta uste dut hori
ere bereizi egin behar dela; ez da gauza bera indarkeriarik gabeko lapurreta-delitu
batengatik zigorra betetzen ari den pertsona bat edo odol-delitu bat egin duen
pertsona bat, adibidez.

Hala ere, Santoñan dagoen kartzela eredua defendatzen dut. El Dueso kartzelan,
menuko lehen bi plateren eta bigarrenen artean aukera dezakete presoek. Presoei
aukera bat eskaintzeko arrazoiak ez du kentzen bazkariaren ordutegia zorrotza izatea,
ez du aurrekontua handitzea eta bazkariaren ordua atseginagoa izatea eragiten du
(Álvarez, 2020). Gainera, itsasotik gertu dagoen kartzela denez, leku pribilegiatutzat
jotzen da, espetxeko hainbat gunetatik ikus daitekeelako, eta horrek lasaitu egiten
ditu (Juan in Riverola, 2018), eta, horri esker, zenbait jarduera egin daitezke espetxetik
kanpo, hala nola Faro del Caballo-ko eskailerak edo hondartzako ertzak garbitzea.

Neurri horiek espetxeko funtzionarioentzat aparteko ahalegina izan badaitezke ere,

presoek etengabeko zaintza behar dutelako eta arriskutsua delako, presoek beren
alde jartzen dituzte jarrerari dagokionez, birgizarteratze-programetan parte hartzeko
eta, azken batean, birgaitze-lanetan saiatzeko prest (Álvarez, 2020). Azpimarratu
behar dut El Duesoko presoen profila nahiko zehatza dela, birgizarteratzeko asmoa
duten pertsonak direla eta baimena edo hirugarren gradua jokatzen ari direla eta,
beraz, erabakitzeko orduan kontuan hartuko diren baldintza batzuk bete behar
dituztela (Garrido in Martinez, 2018).
Baimen hori eta/edo hirugarren gradu hori lortzeko presoek bete behar dituzten
jarduerei eta baldintzei dagokienez, eskola-graduatua lortzeko ematen diren
eskoletara joatea, desintoxikazio-terapiak, bide-segurtasunari buruzko kontzientziazio-
baliabideak edo beste produkzio-tailer batzuk, hala nola sukaldaritza, lorezaintza edo
okindegia (Martinez, 2018). Ezinbestekoa iruditzen zait presoek gizarteratzeko jarrera
izatea; izan ere, askotan, horrelako erakundeak edo neurriak ez defendatzeko
argudioak dira zigorra betetzen ari diren pertsonek ez dutela gizarteratu nahi, eta
espetxe hori da horren adibide argia. 2018an, datuei dagokienez, ikusten dugu
presoen erdiek heziketa arautu bat jasotzen dutela, eta horietako dozena bat
graduko ikasketa bat egiten ari dira, gehien erkatzen direnak, ironikoki, Zuzenbidea
eta Psikologia dira. Gainera, lanorduengatik 200 eta 500 euro inguru sartzen dituzte,
neurri batean, biktimei kalte-ordainak emateko (Martinez, 2018).

Dena den, distiratzen duen guztia ez da urrea. Horrelako espetxe-eredu batek ohiko
eredu batek baino langile gehiago eskatzen ditu, sindikatuen kalkuluen arabera, eta
horietatik 30 funtzionario inguru falta dira, segurtasunean, droga-salerosketak
saihesteko (Martinez, 2018). Langilerik ezak, batzuetan, presoek funtzionarioei egiten
dizkieten erasoak areagotzea eragiten du; egoera horiek saihesteko, kartzeletako
funtzionarioen 3.400 lanpostu hutsak maila nazionalean berrezartzea eskatzen da.
Espetxeetako gizarte-hezitzailearen profilaz asko hitz egin badugu ere, zaila da ikustea
espetxeetan funtzio esanguratsua benetan egiten duen kopuru nahikoa.

Adibidez, urrunago joan gabe, Basauriko espetxean 2 hezitzaile dituztela ikusten dugu,
eta, iragaitzazko espetxea izanik ere, ez dira nahikoak preso bakoitzaren banakako
egoera balioztatu ahal izateko, 2021aren amaieran 121 eta 140 pertsona artekoa
baitzen (Basauriko espetxea, 2022). Gizarte-hezkuntzako profesionalek hainbat muga
dituzte espetxeei dagokienez; esate baterako, espetxeetako hezkuntza-aukeretan
konfiantza gutxi dute, edo Gizarte Hezkuntzako diplomatura nahiko berria da eta,
oposizioen ondorioetarako, ez da kontuan hartzen espetxeetako hezitzaileen
teknikarien kidegoan sartzeko (Gil, 2010). Beraz, zer geratzen zaigu guri, gizarte-
hezkuntzako ikasle garen aldetik, espetxe-esparrura sartzerik ez daukagunean?

Herri honetan gizarteratzeari jartzen zaizkion oztopo guztiak eta komunikabideek

helarazten dizkiguten datu negatibo guztiak ikusita, pentsa dezakegu benetan ezin
dugula ezer egin delitu bat egin duten pertsona horien alde. Hala ere, datuei
erreparatzen badiegu, ikus dezakegu preso ohien % 69 arrakastaz gizarteratzen direla
(Nistal in Fernandez, 2018).

Datua itxaropentsua bada ere, ezinbestekoa da gizarte-hezitzaileak espetxe horietan

duen zeregina eta egin daitezkeen esku-hartzeak, datu horrek gorantz jarrai dezan.
Ezin diegu askatasunaz eta eskubideez gabetuak izan diren pertsona batzuei
irtenbiderik eman; ez dut esan nahi ezartzen ari zaien zigorra merezi ez dutenik,
enpatiaz pentsatuz bakarrik pentsatzen dut pertsona horiek aske utziko dituzten
unean, berriz ere kanpoko munduari erantzunik onena emateko esku hartu gabe.

Jakina, profesionalen aurretik gaude, eta horrek esan nahi du batzuetan pentsaezina
iruditzen zaigula delitu bat egin duen pertsona bat defendatzea, gure printzipioen eta
sinesmenen aurka doana. Hemen hasten da gure gizarte-hezitzaile lana. Esku-hartze
bat egin behar dugu funtsezko ezaugarriekin, hala nola enpatia, entzute aktiboa,
ulermena, eta, batez ere, zerbait pertsonaltzat hartu gabe, esku-hartzea ahalik eta
arrakastarik handienarekin egin dadin, subjektuaren beharrei eta trebetasunei
erantzunez.

Ezinbestekoa da presoak egin dituen gertaerak gure eguneroko bizitzan erlaziona

dezakegunarekin bereizteko gai izatea, adibidez, nire kasuan, bortxaketa-kasu baten
aurrean banago, erabiltzaileari eta hezitzaile naizen aldetik nire lana behar bezala
egin ahal izateko, uste dut gai izan behar dudala bere delitua nire errealitatetik
bereizteko. Betiere, kontuan hartuta horrek ez duela esan nahi berak egindako
delituari buruz dudan iritzia aldatu behar dudanik; presoa inpartzialtasunez ulertu eta
tratatzeak aukera ematen dit ikuspuntu zabalagoa eta errealagoa izateko, alderdi
guztiak ulertuta eta presoa epaitu gabe.

Azkenik, eta datu anekdotiko gisa, nabarmendu nahi nuke hausnarketan zehar
saihestu egin dudala "gaizkile" hitza erabiltzea, erakartzen duen konnotazio
negatiboagatik. Garrantzirik gabeko xehetasuna eman dezake, baina konnotazio
negatiboa islatzen ez duen eta inklusiboa izan daitekeen hizkera erabiltzea ere
garrantzitsua da presoen gizarteratzeari begira.
ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK.

Álvarez, A. (2020). El Dueso, la cárcel en la que los presos pueden elegir su menú. La

Vanguardia; La Vanguardia. Hemendik hartuta:

https://www.lavanguardia.com/comer/sitios/20200128/473071797696/carcel-

el-dueso-el-penal-cantabria-menu-comida-presos.html

Centro Penitenciario de Basauri (2022). Wikipedia. Hemendik hartuta:

https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Centro_Penitenciario_de_Basauri&ol

did=141632964

Fernández, V. (2018). “En España se reinsertan con éxito el 69% de los reclusos”. Quo.

Hemendik hartuta: https://quo.eldiario.es/ser-humano/a71775/reinsercion/

Gil, F. (2010). La acción pedagógica en las prisiones. Posibilidades y límites. Revista

Española de Pedagogía, 245, 49-64.

Martínez, D. (2018). Tras los muros de El Dueso. El Diario Montañes; El Diario Montañes.

Hemendik hartuta: https://www.eldiariomontanes.es/region/siete-villas/tras-

muros-dueso-20180225205034-ntvo.html

Riverola, C. (2018). El Dueso, la cárcel del mar. El periódico; El Periódico. Hemendik

hartuta: https://www.elperiodico.com/es/sociedad/20180919/carcel-dueso-

vistas-mar-7043306