Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 2
Το βιβλίο είναι σε φορμά .pdf και έχει σελιδοποιηθεί για ανάγνωση

με δισέλιδα. Προκειμένου να δείτε σωστά το περιεχόμενο και
ιδιαίτερα το άνοιγμα φωτογραφιών σε δισέλιδα, όταν ανοίξετε το
pdf πηγαίνετε στις ρυθμίσεις (μπάρα επάνω) και κάνετε κλικ σε
[1] Προβολή (View)

[2] Εμφάνιση σελίδας (Page display)
[3] Προβολή δύο σελίδων (Two pages view)
==> Εννοείται ότι όποιος θέλει μπορεί να τυπώσει το pdf

του βιβλίου ή μεμονωμένες σελίδες του σε έναν εκτυπωτή
Η χρήση του περιεχομένου καθορίζεται από την άδεια Creative Commons

Αναφορά Δημιουργού–Μη Εμπορική Χρήση–Παρόμοια Διανομή
4.0 Διεθνές.
Προκειμένου να δείτε αντίγραφο της άδειας επισκεφθείτε την
Αθήνα 2022
Copyright Νίκος Νικητίδης
amorgos51@gmail.com

Νίκου Νικητίδη
ΜΙΑ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΜΕ
Η βιοποικιλότητα
στα Τουρκοβούνια
Αθήνα 2022

Με τον όρο βιοποικιλότητα εννοούμε Ο Νίκος Νικητίδης είναι δημοσιογράφος,

τους αριθμούς, την σύνθεση και την ποι- φωτογράφος (για τις επαγγελματικές του
κιλία των ειδών και των γονιδίων που ασχολίες) και συγγραφέας. Γεννήθηκε και
υπάρχουν σε έναν τόπο. Η βιοποικιλότη- μεγάλωσε στα Παλαιά Σφαγεία και τα Άνω
τα είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις υπη-
Πετράλωνα του Δήμου Αθηναίων. Εδώ και
ρεσίες που παρέχει η φύση, όπως είναι η
χρόνια κατοικεί στο Περισσό. Κατάγεται
επικονίαση, η ρύθμιση του κλίματος, η
αντιπλημμυρική προστασία, η γονιμότη-
από την Αμοργό, την Τήνο και το Ρέθυμνο.
τα του εδάφους, η παραγωγή τροφίμων, Εργάστηκε σε εφημερίδες, περιοδικά και
φαρμάκων κλπ. άλλα ΜΜΕ. Μετά την συνταξιοδότησή του
ασχολείται με την συγκέντρωση και
Η λοφοσειρά των Τουρκοβουνιών βρί-
σκεται στο κέντρο του Λεκανοπεδίου
ψηφιοποίηση των δημοσιογραφικών του
Αθηνών. Πρόκειται για έναν καταληστευ- ερευνών και με την δημιουργία ψηφιακών
μένο τόπο από την ανεξέλεγκτη δόμηση, εκδόσεων με αντικείμενο την χλωρίδα, την
για ένα καταστραμμένο τοπίο από τα φύση, το περιβάλλον, την Αττική και την
νταμάρια και τους οικισμούς. Αμοργό.
Σ' αυτό το βιβλίο καταγράφω τα απομει- Εκδότης του ψηφιακού περιοδικού
νάρια της βιοποικιλότητας στα Τουρκο- «Το Κάστρο της Αμοργού».
βούνια. Αποδεικνύεται ότι η φύση παρα- Βιβλία:
μένει ζωντανή. Στην χλωρίδα καταγρά- * Flora attica – Σπάνια και ενδημικά
φονται φυτά από 46 οικογένειες και 109 φυτά της Αττικής
γένη με 144 είδη & υποείδη, από τα ο- https://www.openbook.gr/flora-attica/
ποία τα 15 είναι ενδημικά. * Οι κρόκοι της Ελλάδας
https://www.openbook.gr/oi-krokoi-tis-
Στην πανίδα ξεχωρίζουν τα 78 είδη που- elladas/
λιών που έχουν παρατηρηθεί (και πολλά * Flora amorgina – Σπάνια και ενδημικά
φωτογραφηθεί). Την εικόνα συμπληρώ- φυτά της Αμοργού και των Μικρών
νουν (όχι με συστηματική καταγραφή) Κυκλάδων
μανιτάρια, ερπετά, πεταλούδες, έντομα. https://www.openbook.gr/flora-amorgina/
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου περιλαμ- * Ορχιδέες Αμοργού, Ηρακλειάς και
βάνονται ιστορικά και οικολογικά στοι- Νήσων
χεία για την περιοχή των Τουρκουβου- https://www.openbook.gr/orchidees-
νιών. amorgoy-irakleias-kai-nison/
* Οι γενιές των προσφύγων
Στο δεύτερο μέρος το περιεχόμενο κατα- https://www.openbook.gr/oi-genies-twn-
νέμεται στα ενδημικά φυτά, τις ορχιδέες prosfygwn
ξεχωριστά, την χλωρίδα και την πανίδα. * Άγιον Όρος – Η επανάσταση των
© Νίκος Νικητίδης κοινοβίων
https://www.openbook.gr/agion-oros-i-
amorgos51@gmail.com
epanastasi-ton-koinovion/

Νίκου Νικητίδη
ΜΙΑ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΜΕ
Η βιοποικιλότητα
στα Τουρκοβούνια
Αθήνα 2022

Περιεχόμενα
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΕΝΔΗΜΙΚΑ ΦΥΤΑ

Centaurea raphanina mixta σελ. 96
Στο κέντρο του Λεκανοπεδίου σελ. 10 Erysimum graecum σελ. 97
Το όνομα σελ. 13 Malcolmia graeca subsp. graeca σελ. 98
Τα ρέματα σελ. 14 Muscari pulchellum subsp. pulchellum
Η ύδρευση της Νέας Ιωνίας σελ. 16 σελ. 100
Οι πλημμύρες σελ. 16 Campanula celsii subsp. celsii σελ. 101
Ο Ποδονίφτης ή Περισσός σελ. 18 Campanula drabifolia σελ. 104
Ο Ποδονίφτης το 1923 σελ. 24 Crocus cartwrightianus σελ. 106
Τα αρχαία υδραγωγεία σελ. 28 Crocus laevigatus σελ. 108
Τα Λυκοβούνια το 1922 σελ. 34 Fritillaria obliqua σελ. 110
Εκλογική συμπεριφορά: Οι δύο πλευρές Nigella arvensis subsp. aristata σελ. 112
του λόφου σελ. 38
Το όμορφο Ψυχικό και τα προβλήματά ΟΡΧΙΔΕΕΣ
του (χρονογράφημα του Δημήτρης Ψα- Anacamptis papilionacea subsp. papilio-
θά το 1935 στην εφημερίδα «Τα Νέα») nacea σελ. 114
σελ. 40 Anacamptis fragrans σελ. 116
Παλιές ειδήσεις για το Γαλάτσι σελ. 52 Anacamptis pyramidalis σελ. 118
Η βυζαντινή Εύμορφη Εκκλησιά σελ. 62 Himantoglossum robertianum σελ. 120
Το Κτήμα Βεΐκου σελ. 66 Neotinea lactea σελ. 126
Καλογρέζα, χρονογράφημα του Ophrys aesculapii (ενδημική) σελ. 132
«Πεζοπόρου» το 1922 Ophrys attica σελ. 136
Η Φιλοθέη σελ. 72 Ophrys cinereophila σελ. 140
Ο σταθμός Καλογρέζας - Νέα Αλεξάν- Ophrys ferrum-equinum σελ. 142
δρειας του τρένου Αθηνών - Λαυρίου
Ophrys forestieri subsp. laureotica
σελ.78
(ενδημική) σελ. 150
Οι βιότοποι σελ. 80
Ophrys melena (ενδημική) σελ. 152

Ophrys oestrifera subsp. oestrifera σελ. ΠΕΤΑΛΟΥΔΕΣ

154 Vanessa atalanta σελ. 376
Ophrys oestrifera subsp. stavri Papilio machaon σελ. 378
(ενδημική) σελ. 155
Cynthia cardui σελ. 380
Ophrys sicula σελ. 156
Pontia edusa σελ. 382
Ophrys speculum σελ. 158
Pieris rapae σελ. 384
Ophrys spruneri (ενδημική) σελ. 160
Colias crocea σελ. 386
Ophrys tenthredinifera σελ. 162
Rhodometra sacraria σελ. 388
Orchis anthropophora σελ. 164
Orchis italica σελ. 166
ΕΡΠΕΤΑ
Orchis quadripunctata σελ. 168
Testudo marginata κρασπεδωτή χελώνα
Serapias bergonii σελ. 170
σελ. 390
Serapias vomeracea σελ. 171
Chalcides ocellatus λιακόνι σελ. 394
Serapias orientalis subsp. orientalis σελ.
172
ΕΝΤΟΜΑ σελ. 396-399
Anthophora plumipes
Η ΧΛΩΡΙΔΑ σελ. 174 - 300
Apis mellifera
Στο τέλος του βιβλίου ο πλήρης κατάλο-
Cicada cicada
γος
Graphosoma semipunctatum
Polistes dominula
ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ
Lepista nuda σελ. 302
Abortiporus biennis σελ. 304
Volvopluteus gloiocephalus σελ. 306
ΠΟΥΛΙΑ σελ. 308-373

Ο κατάλογος στις αρχές της παρουσία-
σης.

ΠΟΙΚΙΛΟ
Αττικό Άλσος Νταμάρια Γαλα
ΥΜΗΤΤΟΣ

ΠΑΡΝΗΘΑ
Λόφος Φιλοθέης
ατσίου Άλσος Βείκου
Η λοφοσειρά των Τουρκοβουνιών

όπως φαίνεται από τον Υμηττό. Στο
βάθος η Πάρνηθα και αριστερά στο
βάθος το Ποικίλο Όρος.

Στο κέντρο του Λεκανοπεδίου
Τ ο Λεκανοπέδιο Αθηνών, με έκταση 383 τετραγωνικών χιλιομέτρων, είναι η

μεγαλύτερη από τις τέσσερις πεδιάδες της Αττικής. Οι άλλες τρεις είναι η
πεδιάδα της Ελευσίνας, τα Μεσόγεια και η περιοχή του Μαραθώνα.
Μορφολογικά το Λεκανοπέδιο αποτελεί μια επιμήκη λεκάνη, με διεύθυνση ΒΒΑ
και με χαμηλό υψόμετρο που φτάνει τα 400 μέτρα περίπου. Οριοθετείται από
τους ορεινούς όγκους του Αιγάλεω-Ποικίλου (468 μέτρα), της Πάρνηθας (1.413
μ.), της Πεντέλης (1.108 μ.) και του Υμηττού (1.027 μ.) ενώ το δυτικό τμήμα κατα-
λήγει στον Σαρωνικό κόλπο.
Στο κέντρο του Λεκανοπέδιου βρίσκεται μια σειρά λόφων, με ψηλότερο λόφο τα
Τουρκοβούνια (338 μ.) και ακολούθως τον Λυκαβηττό (278 μ.), την Ακρόπολη (156
μ.), τον λόφο του Φιλοπάππου (147 μ.) και τον Αρδηττό (131 μ). Γενικά, οι λόφοι
του Λεκανοπεδίου έχουν διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ και χωρίζουν το λεκανοπέδιο σε ανα-
τολικό και δυτικό.
Τα Τουρκοβούνια βρίσκονται στο κέντρο του Λεκανοπεδίου, όπως δείχνει το
κόκκινο βέλος στην εικόνα της διπλανής σελίδας. Δεν αποτελούν απλώς τις υψη-
λότερες εξάρσεις του Λεκανοπεδίου αλλά συνθέτουν μια λοφοσειρά με διεύθυν-
ση ανατολή - δύση.
Τα πετρώματά τους είναι ασβεστολιθικά, γεγονός που μετέτρεψε τους λόφους
σε ένα απέραντο νταμάρι, που τροφοδοτούσε με δομικά υλικά και ασβέστη την
Αθήνα, ήδη από την εποχή που ανακηρύχθηκε σε πρωτεύουσα. Είναι χαρακτηρι-
στικό ότι το Γαλάτσι πήρε το όνομά του από το ασβεστοκάμινο του Γαλάκη που
λειτουργούσε τον 19ο αιώνα.
Τα ασβεστολιθικά πετρώματα εδράζονται στον γνωστό αθηναϊκό σχιστόλιθο.
Στις επαφές των δύο πετρωμάτων δημιουργούνται πηγές, όπως η πηγή της Αγίας
Γλυκερίας στο Γαλάτσι.
Μία ενδιαφέρουσα θέση με απολιθώματα βρίσκεται στο Αττικό Άλσος (στα υ-
ψώματα των Τουρκοβουνιών στο Ψυχικό) και ακριβώς στα εγκαταλελειμμένα λα-

Πάρνηθα
Πεντέλη
Ποικίλο
Αιγάλεω
Υμηττός
τομεία του Αττικού Άλσους που εύκολα κανείς διακρίνει και από μακριά. Οι τερά-
στιες ρωγμές ή ασβεστολιθικά χάσματα που υπάρχουν στα Μεσοζωικά θαλάσ-
σιας προέλευσης πετρώματα δευτερογενώς έχουν γεμίσει με πολύ νεότερα ερυ-
θρά ιζήματα χερσαίας προέλευσης. Μέσα σ’ αυτό το ερυθρό ίζημα έχουν βρεθεί
απολιθώματα θηλαστικών που ζούσαν στην Αττική σε διάφορες εποχές του Πλει-
στοκαίνου.
Στα θηλαστικά αυτά περιλαμβάνονται αιλουροειδή, ρινόκεροι, ρλάφια, μαχαι-
ρόδοντες, άλογα, διάφορα μικροθηλαστικά και κερκοπίθηκοι, μερικά είδη Felix
(Lynx) issioderensis, Dicerorhinus cf. etrusccus, Equus sp., Macaca fl orentina
(πίθηκος της Αττικής που έζησε στην Αττική στο Μέσο Πλειστόκαινο, στα δάση
που υπήρχαν στα υψώματα των Τουρκοβουνιών). Επίσης βρέθηκαν στη θέση αυ-
τή και πολλά μικροθηλαστικά όπως: Muridae, Cliridae, Sciuridae, Cricetidae, Arvi-
colidae, Insectivora κ.ά. Οι πανίδες αυτές μελετήθηκαν από τους Ν. Συμεωνίδη, H.

Ολυμπιακό
Στάδιο
Νέα Ιωνία
Φιλοθέη
Λαμπρινή
Γαλάτσι
Ψυχικό
Κυψέλη
Στην αεροφωτογραφία φαίνεται το λιγοστό

Γκύζη πράσινο που έχει απομείνει στα Τουρκοβούνια
de Bruijn, H. Zapfe και J. de Vos. Πάντως οι θέσεις αυτές στα Τουρκοβούνια του
Ψυχικού χρίζουν περαιτέρω έρευνας (*).
Γύρω από τα Τουρκοβούνια αναπτύσσονται συνοικίες (Αμπελόκηποι, Γκύζη, Κυ-
ψέλη) του δήμου Αθηναίων, το Γαλάτσι, η Νέα Ιωνία (Περισσός, Καλογρέζα, Αλ-
σούπολη), η Φιλοθέη και το Ψυχικό. Έτσι τα Τουρκοβούνια αποτελούν ένα είδος
ταξικού συνόρου, αφού χωρίζουν τους πλούσιους δήμους Φιλοθέη και Ψυχικό
από το μικροαστικό Γαλάτσι και την προσφυγική Νέα Ιωνία.
Παρά την πλήρη υποβάθμισή τους, τα Τουρκοβούνια διατηρούν ζωντανές πολ-
λές πτυχές της αττικής φύσης και αρκετά ενδημικά φυτά, όπως θα δούμε στις ε-
πόμενες σελίδες...
(*) Νικόλαος Συμεωνίδης: «Ξενάγηση στο χώρο των απολιθωμάτων της Αττικής», Εταιρεία
Μελετών Νοτιοανατολικής Αττικής - Επιστημονικές Συναντήσεις, Πρακτικά Θ' έκδ. 2008.

Το όνομα
Η επικρατούσα άποψη σήμερα είναι ότι τα Τουρκοβούνια είναι ο αρχαίος Αγχε-

σμός. Μέχρι το 1832 ονομαζόταν Αγχεσμός ο Λυκαβηττός. Στα μέσα του 19ου αιώνα
ο Αθηναίος λόγιος Δ. Σουρμελής υποστήριξε ότι τα ονόματα Λυκαβηττός και Αγχε-
σμός ανήκουν στον ίδιο λόφο, με το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου.
Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες από τις αρχαίες πηγές. Ο Παυσανίας στα «Αττικά»
του αναφέρει «και Αγχεσμός όρος εστίν ουν μέγα και Διός άγαλμα Αγχεσμίου».
Στην βόρεια κορυφή του όρους, πάνω από την Φιλοθέη, μετά από ανασκαφές που
διενεργήθηκαν το 1978 από τον αρχαιολόγο Hans Lauter του Γερμανικού Αρχαιολογι-
κού Ινστιτούτου Αθηνών, ήλθαν στον φως κατάλοιπα κτηρίων που σχετίζονται με την
κλασική λατρεία του Διός και με προγενέστερη περίοδο. Η ανασκαφή αποκάλυψε τα
θεμέλια λίθινου βωμού, τον οποίο περιέβαλλε κυρτός τοίχος. Θεωρείται ότι τα ευρή-
ματα σχετίζονται με την λατρεία του Ομβρίου Διός.
Είτε είναι είτε όχι ο αρχαίος Αγχεσμός, το νεότερο όνομα που επικράτησε είναι
Τουρκοβούνια. Για την ετυμολογία του ονόματος υπάρχουν δύο εκδοχές. Σύμφωνα
με την πρώτη, τουρκικά στρατεύματα είχαν το στρατόπεδό τους στις υπώρειες της
λοφοσειράς που έτσι ονομάστηκε Τουρκοβούνια. Σύμφωνα με την δεύτερη και πιο
πειστική εκδοχή, το όνομα δόθηκε επειδή δεν υπήρχαν ιδιωτικά κτήματα στην περιο-
χή και με βάση το οθωμανικό δίκαιο οι λόφοι ανήκαν στο κράτος. Πράγματι, σε αντί-
θεση με άλλες περιοχές στο Λεκανοπέδιο, τα Μεσόγεια και τον Μαραθώνα, όπου
υπήρχαν ιδιωτικά και μοναστηριακά τσιφλίκια, στα Τουρκοβούνια δεν υπήρχαν τέ-
τοιες ιδιοκτησίες. Σχεδόν όλες οι ιδιοκτησίες που προέκυψαν στα Τουρκοβούνια μετά
την δημιουργία του ελληνικού κράτους είναι αποτέλεσμα αυθαιρεσιών.
Μία άλλη νεότερη ονομασία, παλαιότερη ή παράλληλη με τα Τουρκοβούνια είναι
«Λυκοβούνια», η οποία (όπως και ο Λυκαβηττός) φαίνεται να σχετίζεται με το φως τη
αυγής. Είναι πιθανό, επίσης, τα Λυκοβούνια να ονομάστηκαν από τους λύκους που
κατέβαιναν από την Πάρνηθα κι έκαναν ζημιές στις στάνες, όπως αναφέρουν ειδή-
σεις σε εφημερίδες στις αρχές του 20ού αιώνα.

Τα ρέματα
Ένα ενδιαφέρον δίκτυο ρεμάτων ξεκινούσε από τα Τουρκοβούνια, το οποίο τροφο-

δοτούσε με νερά τα περιβόλια των Αμπελοκήπων και των Πατησίων κι αρκετές φορές
προκαλούσε πλημμύρες.
Ο μεταβυζαντινός οικισμός των Αμπελοκήπων βρισκόταν στις νοτιοανατολικές υπώ-
ρειες των Τουρκοβουνιών, από την περιοχή του ναού του Αγίου Δημητρίου και προς
το δρόμο της Κηφισιάς. Δυτικά υψωνόταν ο Λυκαβηττός (το βουνό του Αγίου Γεωργί-
ου, όπως λεγόταν τότε) και ο λόφος Πανακοτά, γνωστός σήμερα ως λόφος του Στρέ-
φη. Ανάμεσα σε αυτά τα υψώματα και τα Τουρκοβούνια σχηματιζόταν μία στενή και
μικρή κοιλάδα, την οποία διέσχιζε ένα ρέμα που συνέχιζε προς το σημερινό Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο. Από τους ερευνητές ταυτίζεται με τον αρχαίο χείμαρρο
«Κυκλοβόρο», που τον αναφέρει και ο Αριστοφάνης. Η σκεπασμένη σήμερα κοίτη
του ταυτίζεται με την λεωφόρο Αλεξάνδρας.
Το ρέμα αυτό (ο Κυκλοβόρος) διχαζόταν στην περιοχή του Πεδίου του Άρεως και
κατόπιν οι δύο βραχίονές του ενώνονταν και πάλι σε κοινή κοίτη. Περνούσε από την
σημερινή οδό Μάρνη και συνέχιζε την πορεία του προς το Μεταξουργείο , την σημε-
ρινή οδό Λένορμαν και τον Κηφισό.
Η περιοχή των Αμπελοκήπων χαρακτηριζόταν από το πυκνό δίκτυο των ρεμάτων
που κατέβαιναν από τις γύρω πλαγιές των Τουρκοβουνιών και, τα περισσότερα, συ-
νέκλιναν στον Ιλισό.
Σημαντικότερο ήταν το ρέμα του Αγίου Δημητρίου (επί της οδού Πανόρμου), που
αποτελούσε την κυριότερη πηγή άρδευσης για τα περιβόλια της περιοχής. Σύμφωνα
με τον Μπίρη, κατέβαινε από τα Τουρκοβούνια, περνούσε πίσω από τον ομώνυμο
ναό και ενωνόταν χαμηλότερα με τον Ιλισό. Ο ίδιος το ταυτίζει με το αναφερόμενο σε
πηγές της εποχής Άγιον Ρεύμα ή Αϊρέμα των Αμπελοκήπων. Το ρέμα αυτό, που ανα-
φέρεται και ως «ποταμός», φαίνεται πως είχε σταθερή ροή, καθώς η νομή του νερού
μοιραζόταν ανά ώρες ανάμεσα στους τοπικούς κτηματίες, ως κληρονομικό δικαίωμα.
Σύμφωνα με τον Κορδέλλα, πηγή του «ποταμού» ήταν κάποιο φρέαρ του Αδριά-
νειου υδραγωγείου, από το οποίο βρήκε διέξοδο το νερό όταν ο αγωγός φράχθηκε ή
καταστράφηκε. Κατά την Τουρκοκρατία, το λεγόμενο τότε Νερό του Αγίου Δημητρίου
διοχετευόταν εν μέρει στους Αμπελοκήπους, από την κρήνη που υπήρχε κοντά στο
ναό, και εν μέρει προς την Αθήνα, μέσω ενός επιφανειακού κτιστού υδραγωγείου. Ο

αγωγός αυτός περνούσε κοντά στη μονή των Ασωμάτων και ήταν σε λειτουργία μέχρι
και το 1847. Το άφθονο νερό διαμόρφωσε πάντως το τοπίο της περιοχής των Αμπε-
λοκήπων, η οποία ήταν καλυμμένη με πλούσια βλάστηση.
Από το Πεδίο του Άρεως και βορειότερα μπαίνουμε στην περιοχή των Πατησίων.
Μέχρι τον 19ο αιώνα τα Πατήσια κάλυπταν μια ευρύτατη περιοχή από τα Τουρκο-
βούνια και δυτικότερα. Ένα άλλο απότομο ρέμα κατέβαινε από τα Τουρκοβούνια και
περνώντας δίπλα από την παλαιά Σχολή Ευελπίδων, στην αρχή της Κυψέλης, κατέλη-
γε στην πεδιάδα. Ρέμα ήταν και η περίφημη οδός (σήμερα πεζόδρομος) Φωκίωνος
Νέγρη στην Κυψέλη. Μάλιστα αποτελούσε ένα φυσικό πέρασμα για τις αλεπούδες
της Πεντέλης, οι οποίες, μέσω των Τουρκοβουνιών, κατέβαιναν ως τον κάμπο της
Αθήνας, όπως καταγράφουν παλιές ειδήσεις.
Ρέμα με την ίδια κατεύθυνση προς τον κάμπο αποτελούσε και η σημερινή οδός
Πρωτοπαπαδάκη στο Γαλάτσι, η πορεία της οποίας με άλλα ονόματα καταλήγει στον
Κηφισό. Στο τέρμα των Πατησίων περνάει το ρέμα συνεχούς ροής του Ποδονίφτη.
Τα ρέματα και γενικά η απορροή των υπόγειων νερών από τα Τουρκοβούνια είχαν
σημαντική συμβολή στην υδατική οικονομία και τις καλλιέργειες των Αμπελοκήπων
και των Πατησίων. Και όχι μόνο…
Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας ήταν ένα μεγάλο ρέμα, η κοίτη του οποίου έφθανε ως
το Μεταξουργείο. Το μεγάλο πλάτος της σημερινής λεωφόρου μάς δίνει μια ιδέα
για τις διαστάσεις του ρέματος, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Κυκλοβόρος.

Η ύδρευση της Νέας Ιωνίας
Φαίνεται ότι ο προσφυγικός οικισμός της Νέας Ιωνίας δεν θα είχε ιδρυθεί στην θέ-
ση που κτίστηκε, αν δεν είχε βρεθεί μια πλούσια φλέβα υπόγειου νερού στην περιοχή
των Τουρκοβουνιών.
Ο μηχανικός Π. Λοπρέστης γράφει τον Νοέμβριο του 1923 στο περιοδικό
«Αρχιμήδης» του Ελληνικού Πολυτεχνικού Συλλόγου:
«Προ της λήψεως αποφάσεως περί της ιδρύσεως του προσφυγικού συνοικισμού
επεβάλετο η εκτέλεσις εξερευνητικών έργων προς εξακρίβωσιν του δυνατού ή μη της
υδρεύσεως των κατοίκων, και προς τούτο διετάχθημεν παρά του υπουργείου της Συ-
γκοινωνίας όπως προβώμεν εις την έρευναν ταύτην και υποδείξωμεν τα αναγκαία να
εκτελεσθώσιν υδρομαστευτικά έργα».
Ο Λοπρέστης κοντά στο (υπόγειο) Αδριάνειο υδραγωγείο, που περνάει από τους
πρόποδες των Τουρκοβουνίων και σε θέση κοντά στον Ποδονίφτη (Περισσό) βρήκε
«υδροφόρον κροκαλοπαγές στρώμα εις βάθος δύο μόνον μέτρων» και έτσι «κατέστη
δυνατή η ίδρυσις του συνοικισμού».
Στην γενικότερη περιοχή, η τελευταία γεώτρηση έγινε στην δεκαετία του 1990 από
τον δήμο Γαλατσίου, με την οποία ποτίζεται το Άλσος Βεΐκου, που αποτελεί πλέον
υπερτοπικό πόλο αναψυχής και πράσινου
Οι πλημμύρες
Οικοπεδοφάγοι και καταπατητές στα ρέματα είναι μια μόνιμη πληγή για την Αθήνα.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1909 η εφημερίδα Εμπρός δημοσιεύει την ακόλουθη είδηση:
«Ένεκεν της χθες ενσκηψάσης πλημμύρας καθυστέρησε η αμαξοστοιχία εξ Αθηνών
διά Κηφισσίαν. Τούτο δε προήλθε και εκ της ραγδαιοτάτης βροχής, κυρίως όμως εκ
του ότι καταπατηταί οικοπέδων εκάλυψαν διά χωμάτων την παρά τον σιδηροδρομι-
κόν σταθμόν Αττικής κοίτην του ρέματος όπερ μετέβαλον εις οικόπεδα, τα δε ύδατα
τα εκ των Τουρκοβουνίων κατερχόμενα, μη ευρίσκοντα διέξοδον, κατεπλημμύρησαν
την γραμμήν και παρέσυραν το έρμα αυτής».
Στις 23 Νοεμβρίου 1925 σημειώνονται εκτεταμένες πλημμύρες στην Αθήνα. Την
επόμενη μέρα το ρεπορτάζ στην εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα περιγράφει:
«Επέπρωτο και διά δευτέραν φοράν εντός μικροτάτου χρονικού διαστήματος να

αποδειχθεί πανηγυρικώς ότι τα τελευταία αντιπλημμυρικά περί την οδόν Πατησίων

μέτρα έβλαψαν αντί να ωφελήσουν. Με τα πρώτα κύματα των χειμάρρων, οι οποίοι
ήρχισαν να κατέρχονται εκ του Πολυγώνου και των Τουρκοβουνίων, οι νεοσκαφέντες
μικροί βόθροι καθώς και αι μικραί υπόνομοι των παρόδων της οδού Πατησίων εγέμι-
σαν και εφράχθησαν υπό των σωρών των χωμάτων και των λίθων.
»Το εκ της λεωφόρου Αλεξάνδρας κατερχόμενον ρεύμα, το οποίον ολονέν ωγκούτο,
εκτύπα επί του εμποδίου του τοίχου του πανελληνίου γυμναστηρίου, έστρεφε και
κατέκλυζε την οδόν Μαυρομματαίων, διήρχετο άνωθεν των στομίων των νέων υπονό-
μων της εν λόγω οδού, τα οποία είχον φραχθεί και κατέληγε προς τον ποταμόν της
οδού Πατησίων. Εννοείται ότι αι ζημίαι είναι ανυπολόγιστοι. Τα υπόγεια κα ισόγεια
των οικιών κατεκλύσθησαν υπό των υδάτων και ηκούοντο πανταχόθεν μαζί με το πά-
φλασμα του ύδατος αι κραυγαί των ενοίκων.
»Εις τον οδόν Πατησίων τα τραμ, τα αυτοκίνητα και τα αμάξια τα κυκλοφορούντα
εκείνην την στιγμήν καθηλώθησαν όπου ευρίσκοντο από όγκους χωμάτων, λίθων,
ξύλων και άλλων αντικειμένων, τα οποία παρέσυρε το ρεύμα.»
Στην υδρολογία των Τουρκοβουνιών, βέβαια, την σπουδαιότερη θέση έχει ο Ποδο-
νίφτης...

Ο Ποδονίφτης ή Περισσός
Ο Ποδονίφτης είναι ένα ποταμάκι εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος Αθηνών,

που δεν έχει σκεπαστεί πλήρως για να γίνει δρόμος όπως ο Ιλισός. Διατηρεί ανοιχτά
ορισμένα τμήματά του στην Φιλοθέη και την Νέα Χαλκηδόνα.
Διάφορα ρέματα (ανάμεσά τους και η γνωστή «ρεματιά του Χαλανδρίου»), που
έχουν τις πηγές τους στην Πεντέλη, ενώνονται στην περιοχή της Φιλοθέης και σχημα-
τίζουν τον Ποδονίφτη, ο οποίος διασχίζοντας τμήματα της Φιλοθέης, της Καλογρέζας,
της Νέας Ιωνίας, του Περισσού, της Νέας Φιλαδέλφειας και της Νέας Χαλκηδόνας
εκβάλει τελικά στον ποταμό Κηφισό στην περιοχή του 5ου διαμερίσματος του Δήμου
Αθηναίων.
Επειδή αποτελεί τον συλλεκτήρα πολλών ρεμάτων, πηγών και υπόγειων νερών εί-
ναι ένα ρέμα συνεχούς ροής. Δηλαδή είναι ένας ποταμός. Μικρός μεν, ποταμάκι, αλ-
λά ποταμός. Μπορούμε να πούμε ότι αρχίζει περίπου από την Λεωφόρο Κηφισίας,
περνάει από τα βορειανατολική άκρη των Τουρκοβουνιών και, αφού ενισχύεται από
τοπικά ύδατα, συνεχίζει δυτικότερα μέχρι τον Κηφισό.
Παρά το μικρό μήκος του, έχει διάφορα ονόματα. Ρέμα της Φιλοθέης στην αρχή,
Περισσός στη συνέχεια και Ποδονίφτης στο τέλος. Ας κάνουμε μια διαδρομή στον
Ποδονίφτη, συνδυάζοντας τις παλιές πληροφορίες με την σημερινή τοπογραφία,
όπως φαίνεται και στον χάρτη (δεξιά σελίδα), που μου παραχώρησε ευγενικά η κα-
θηγήτρια Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αριάδνη Αργυράκη.
Το Ρέμα της Φιλοθέης έχει μόνιμη ροή και είναι σ’ ένα μικρό τμήμα του ανοιχτό,
από το ύψος της Λεωφόρου Κηφισίας μέχρι το γυμναστήριο. Τα πρανή της κοίτης του
είναι σε γενικές γραμμές χαμηλά και η πλούσια βλάστησή του δημιουργεί έναν θαυ-
μάσιο βιότοπο. Περιλαμβάνεται στα «ιδιαιτέρου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος και
μέγιστης οικολογικής σημασίας» ρέματα, όπως αυτά χαρακτηρίστηκαν από σχετική
απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος.
Στο Ρέμα της Φιλοθέης η βλάστηση αποτελείται από δάφνες, κουτσουπιές, χαρου-
πιές, ράμνους, λυγαριές, βατομουριές και τους ξενικούς (εξ Αυστραλίας) ευκάλυ-
πτους που φύτεψαν οι πρώτοι οικιστές.
Η περιοχή της Φιλοθέης με το πολύ πράσινο φιλοξενεί πολλά πουλιά. Ειδικά όμως
τα δέντρα που φύονται στις όχθες του ρέματος της Φιλοθέης φιλοξενούν μια αποικία
από Πράσινους Παπαγάλους (Psittacula krameri), η οποία είναι μάλιστα μία από τις

πρώτες που δημιουργήθηκε στην Αθήνα και την Ελλάδα. Τα πουλιά προήλθαν από
αποδράσεις και απελευθερώσεις κατοικίδιων και από άλλους μάλλον παράγοντες και
κατάφεραν να σταθεροποιήσουν μικρούς αναπαραγόμενους πληθυσμούς, όπως στο
Ρέμα της Φιλοθέης,
Μετά την Φιλοθέη ακολουθεί το τμήμα που ονομάζεται Περισσός. Διατρέχει την
Νέα Ιωνία (Ποδαράδες) και φτάνει περίπου μέχρι την περιοχή που λειτουργεί ο
σταθμός «Περισσός» του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου. Η αρχή του τοποθετείται εκεί
που βρίσκονται οι πεσσοί («Ποδάροι»), οι βάσεις δηλαδή του παλαιού υδραγωγείου
επί της οδού Καποδιστρίου και όπου κατέληγε ένα μικρότερο ρέμα από το Ηράκλειο.

Ολόκληρη η περιοχή ανατολικά και νοτιοανατο-

λικά των Τουρκοβουνιών ονομαζόταν παλιότερα
Καλογρέζα. Ήταν μια ομαλή περιοχή στην οποία ο
στρατός έκανε τα γυμνάσιά του στις αρχές του
περασμένου αιώνα. Από τα γυμνάσια εκείνα
έχουν διασωθεί φωτογραφίες, στις οποίες φαίνο-
νται οι πεσσοί («ποδάροι» του υδραγωγείου να
καθρεφτίζονται στα νερά του Περισσού και μια
μικρή γέφυρα που την περνάει το ιππικό
(φωτογραφία δεξιά).
Μια περιγραφή του 1922 (από χρονογράφημα
της εφημερίδας «Εμπρός») της Καλογρέζας, αναφέρει και τα εξής:
«Από την Καλογρέζαν διέρχεται ο Περσός, ο οποίος ρέει προς τους Ποδαράδες, του
σημερινού μετοχίου του Παναγίου Τάφου.
Ο Περσός, ρυάκιον, έχει αρκετό νερό τον χειμώνα. Υψηλαί λεύκες φύονται εις τας
όχθας του εις το κτήμα Χαροκόπου, όπου ο Κέρβερος είναι ένα μανδρόσκυλον, ανα-
γνωρίζον μόνον τον τούρκον φύλακα. Εκεί πλησίον υπήρχε καταρράκτης. Παρατηρεί-
ται δε και ημιτελές υδραγωγείον. Τώρα οι λαχανόκηποι του κτήματος, τους οποίους
ενοικιάζουν και καλλιεργούν Χαλανδριώται, αρδεύονται με νερό διοχετευόμενον από
μαγγαναπήγαδον, κείμενον βορειοανατολικώς.
Το κτήμα έχει αμπέλια, λεύκες, μουριές, ελιές, συκιές, πεύκα, κυπαρισσάκια, αμυ-
γδαλιές και φράκτας από καλαμιές και αθάνατους. Δεν λείπει και το πηγάδι. Ποίμνια
διαμένουν εις το κτήμα, καθώς και στο απέναντι, όπου περίπου τα ίδια περίπου δέν-
δρα και πηγάδι».
Ο Περσός που μετεξελίχτηκε σε Περισσό, ονομάστηκε έτσι από την περίσσεια του
νερού που διοχέτευε στον Ποδονίφτη. Το νερό του Ποδονίφτη χρησίμευε στην
άρδευση των καλλιεργειών της περιοχής — «ο Ποδονίφτης, όστις μέχρι τούδε ρέει και
φέρει ρυάκια, μετωχεύετο το πάλαι εις Πατίσια», γράφει σχετικά ο Σουρμελής. Τον
19ο αι., στο πρώτο τμήμα της πορείας του κινούσε υδρόμυλους που ανήκαν σε κτή-
μα του Παναγίου Τάφου. Ωστόσο η κύρια πηγή νερού για τα Πατήσια ήταν εκείνη
που βρισκόταν στη θέση Περισσός ή Ποδαράδες, στις βορειοδυτικές υπώρειες των
Τουρκοβουνίων. Η νομή του νερού γινόταν με κληρονομικούς κλήρους, όπως πιστο-
ποιείται από χοτζέτι του 1815 : «δικαίωμα του ποτίζεσθαι από του ρέοντος ύδατος εκ
της πηγής της επιλεγόμενης Περισσός».

Το τμήμα από το ύψος του σημερινού σιδηροδρομικού σταθμού του Περισσού μέχρι
το Κηφισό είναι αυτό που ονομάζεται Ποδονίφτης. Ο βασικός δρόμος από την παλιά
Αθήνα προς το Μενίδι, τις Κουκουβάουνες (Μεταμόρφωση), το Τατόι και στη συνέ-
χεια τον Ωρωπό περνούσε από το τέρμα Πατησίων και τη Νέα Χαλκηδόνα. Οι πεζοπό-
ροι έπρεπε να περάσουν και από το ρέμα, εκεί που σήμερα είναι η γέφυρα της Νέας
Χαλκηδόνας. Επειδή το ρέμα είχε σχεδόν πάντα νερό αλλά μπορούσαν να το περά-
σουν εύκολα βρέχοντας (ή βγάζοντας) τα παπούτσια τους, ή γιατί έπλεναν τα πόδια
τους για να ανακουφιστούν από την πεζοπορία, το ρέμα ονομάστηκε «Ποδονίφτης».
Άλλες εκδοχές, όπως ότι στρατιώτες έπλεναν τα πόδια τους μετά τα γυμνάσια που
έκαναν, δεν ευσταθούν γιατί τα γυμνάσια γίνονταν στους Ποδάρους και μια-δυο φο-
ρές τον χρόνο.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι πριν το 1922 και την ίδρυση προσφυγικών οικισμών, οι πε-
ριοχές της Νέας Χαλκηδόνας και της Νέας Φιλαδέλφειας ονομάζονταν «Ποδονίφτης».
Μάλιστα, στις 5 Μαΐου 1902 στην περιοχή του Ποδονίφτη, στη σημερινή Νέα Χαλκη-
δόνα, διεξήχθησαν οι πρώτες στην Ελλάδα ιπποδρομίες. Οι θεατές ταλαιπωρήθηκαν
από την σκόνη και την έλλειψη επαρκούς συγκοινωνίας. «Ήτο προτιμότερον να κατέ-
βη κανείς εις τον Άδην, παρά εις τον Ποδονίφτην», έγραψαν τότε οι εφημερίδες.
Η φυσική κοίτη του Ποδονίφτη - Περισσού, με το πέρασμα των χρόνων, είχε αποκτή-
σεις μεγάλο βάθος κι έτσι δεν πλημμύριζε. Με την δημιουργία όμως των προσφυγι-
κών συνοικισμών και ιδιαίτερα της Νέας Ιωνίας άρχισαν και τα πλημμυρικά φαινόμε-
να.
Στις 23 Νοεμβρίου 1925 ραγδαίες βροχοπτώσεις προκάλεσαν εκτεταμένες πλημμύρες
στην Αθήνα και τον Πειραιά, με αποτέλεσμα να πνιγούν πάνω από δέκα άνθρωποι και
να καταρρεύσουν πολλά σπίτια. Ανάμεσα τις περιοχές που επλήγησαν ήταν και η Νέ-
α Ιωνία. Το σχετικό με τις πλημμύρες ρεπορτάζ της εφημερίδας «Εμπρός», αναφέρει
και τα εξής:
«Ουχί ολιγώτερον καταστρεπτική υπήρξεν η πλημμύρα εκ της βροχής εις τους πέριξ
των Αθηνών προσφυγικούς συνοικισμούς.
Εις την Νέαν Ιωνία (Ποδαράδες) καθά τηλεφωνεί ο τοπικός ανταποκριτής του Εμπρός,
τα αποτελέσματα της βροχής υπήρξαν ολέθρια. Αι δύο γέφυραι, εκ των οποίων η
πρώτη ξυλίνη η δε ετέρα λίθινος αλλ’ ημιτελής, υπέστησαν σοβαρωτάτας ζημίας. Της
πρώτης παρεσύρθησαν υπό του ισχυροτάτου ρεύματος περί τα 20 στηρίγματα, ούτω
δε αύτη έγινε σχεδόν εν αχρηστία απαγορευθείσης της διελεύσεως επ’ αυτής οχημά-
των. Ταύτα σταθμεύουν εις την αντίπεραν όχθην, οι δε επιβάται διέρχονται ανά είς
και μετά μεγάλης προσοχής δι’ αυτής, προτιμώσιν όμως την γέφυραν του σιδηροδρό-

μου. Η ετέρα ημιτελής λίθινος γέφυρα είχε καλυφθεί ολόκληρος υπό των υδάτων, πα-
ρεσύρθησαν δεν τεμάχια τινά αυτής εκ των πλαγίων.
Ευτυχώς πλημμύραι οικιών λόγω της τοποθεσίας δεν εσημειώθησαν. Ούτω κατά την
στιγμήν της μεγαλυτέρας εντάσεως της βροχής, οπότε ο ξηροπόταμος ο διασχίζων την
Νέαν Ιωνίαν, είχε πλημμυρίσει και κατήρχετο ορμητικότατος δύο μικροί μαθηταί επα-
νερχόμενοι εκ του σχολείου εις την οικίαν των, παρεσύρθησαν.
Ο είς εκ των μικρών εξήχθη ημιθανής, Ο έτερος παρασυρθείς απωλέσθη εντελώς, α-
γνοείται δε που εξεβράσθη το πτώμα του.
Κωμικοτραγικόν εξάλλου υπήρξε το πάθημα μιας οικογένειας ανθρακέων.
Είχαν ανεγείρει σανιδόπηκτον παράγκα εις το μεταξύ Σαφραμπόλεως και Ελευθερου-
πόλεως διάστημα και επί ενός υψώματος χωμάτων τεσσάρων περίπου μέτρων ύψους.
Όταν όμως η πλημμύρα κατέκλυσε τα πάντα το ύψωμα αιφνιδίως μετεβλήθη εις νησί-
δα της οποίας τα χωμάτινα κράσπεδα μικρόν και κατ’ ολίγον κατετρώγοντο, ούτω δε η
οικογένεια είχε μεταβληθεί εις νέους Ροβινσώνας με την διαφοράν ότι από στιγμής
εις στιγμήν αύτη διέτρεχε τον κίνδυνο να πνιγεί.
Εις τας τραγικάς επικλήσεις των κινδυνευόντων προσέδραμον τινές των κατοίκων να
παράσχουν την συνδρομήν των. Αλλ’ ήτο αδύνατον να επικοινωνήσουν απειλούμενοι
και οι ίδιοι από τα παφλάζοντα κύματα. Το θέαμα της αλλοφροσύνης των εν κινδύνω
ήτο σπαριξικάρδιον. Επί ώραν ολόκληρον το ύψωμα διέρρεεν και η απόγνωσις των
θυμάτων καθ΄ όλον το διάστημα αυτό ενετείνετο.
Ευτυχώς μικρόν και κατ΄ ολίγον το κύμα έχανε την έντασιν αυτού, ούτω δεν μετά τινα
ώραν κατωρθώθη η απολύτρωσις των κινδυνευόντων. Επετεύχθη δε λίαν εγκαίρως η
διάσωσίς των, διότι μετ΄ ολίγον το σανιδόπηκτον οίκημα αυτών παρεσύρετο.
Πλην τούτου όμως και όλαι εις την όχθην του χειμάρρου οικίαι κατεκλύσθησαν υπό
των υδάτων, τα δε έπιπλα αυτών, κρεβάτια, τραπέζια, καθίσματα, σεντούκια και άλλα
ελαφρά αντικείμενα παρεσύρθησαν».
Όπως φαίνεται από αυτό το ρεπορτάζ, ήδη από το 1925 τα πρανή του ρέματος του
Ποδονίφτη (Περισσού) στη Νέα Ιωνία είχαν καλυφθεί από αυθαίρετα κτίσματα, στην
κοιλάδα που σχημάτιζε το ρέμα ανάμεσα στις συνοικίες Ελευθερούπολη και Σαφρά-
μπολη.
Επιπλέον, η Ελευθερούπολη αποτελούσε μια από τις βιομηχανικές περιοχές της Νέας
Ιωνίας, με αποτέλεσμα τα ταπητουργεία για τα οποία έφεραν οι πρόσφυγες την τε-
χνογνωσία από την Μικρά Ασία, τα βαφεία και τα φινιριστήρια να ρίχνουν τα απόβλη-
τά τους στον Ποδονίφτη, με αποτέλεσμα το νερό του ρέματος από την περιοχή αυτή
να αποτελεί ένα χημικό μαυροζούμι με έντονα δυσάρεστες οσμές.

Αεροφωτογραφία του 1933 της Νέας Φιλαδέλφειας, με το γήπεδο

της ΑΕΚ (δεξιά κάτω). Στο κάτω μέρος αριστερά και κατά μήκος
του οικισμού φαίνεται η κοίτη του Ποδονίφτη
Παρά τα απόβλητα, αυτή η κοιλάδα, που στην μία όχθη της ήταν τα υφαντουργεία
και στην άλλη όχθη της το νοσοκομείο της Αγίας Όλγας, διατηρούσε έντονο πράσινο.
Το τμήμα αυτό του Ποδονίφτη (Περισσού), σκεπάστηκε τελικά και μεταβλήθηκε σε
λεωφόρο, μετά τις πλημμύρες της 20ής Οκτωβρίου 1994, που είχαν ως αποτέλεσμα
την πλημμύρα στα υπόγεια των κτιρίων του ΚΚΕ και την καταστροφή ενός μέρους
του ιστορικού αρχείου του κόμματος.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η πλημμύρα του 1994 προήλθε από μια κατακλυσμιαία
βροχή, που είχε ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν και περιοχές της Νέας Ιωνίας, που
ήταν μακριά από τον Ποδονίφτη. Απλώς το κλείσιμο της φυσικής κοίτης του ρέμα-
τος, για να περάσει η λεωφόρος Ηρακλείου και ο εγκιβωτισμός τμημάτων του, είχαν
μοιραία συνέπεια την πλημμύρα στην περιοχή που είναι τα γραφεία του ΚΚΕ. Από
εκεί και κάτω μέχρι τον Κηφισό, η φυσική κοίτη του Ποδονίφτη ανταποκρίθηκε ικα-
νοποιητικά στον όγκο του νερού, όπως γινόταν και αιώνες πριν.
Σήμερα, όπως είπαμε, η κοίτη του Ποδονίφτη από την Φιλοθέη και μετά έχει κλει-
στεί κι έχει μετατραπεί σε προέκταση της οδού Καποδιστρίου, που φτάνει μέχρι την
θέση «Τροχονόμος» της Νέας Ιωνίας. Το ενδιαφέρον είναι ότι στα πρανή του τμήμα-
τος που κλείστηκε και εκατέρωθεν της παλιάς γέφυρας, βρίσκονται σήμερα από την
μία όχθη το νοσοκομείο της Αγίας Όλγας και από την άλλη το νέο δημαρχείο της Νέ-
ας Ιωνίας.
Μετά από αυτά, ας δούμε μια περιγραφή του Ποδονίφτη όπως δημοσιεύθηκε το
1923...

Ο Ποδονίφτης το 1923
Στις 17 Ιανουαρίου 1923 στην εφημερίδα «Εμπρός» δημοσιεύθηκε ένα χρονογράφημα με

την περιγραφή του Ποδονίφτη, όπως ήταν εκείνη την εποχή. Ο «Πεζοπόρος» (ψευδώνυμο
του λογοτέχνη και χρονογράφου Δημήτρη Χατζόπουλου), που υπογράφει το χρονογράφη-
μα, δίνει έμφαση στο τελευταίο τμήμα του Ποδονίφτη, από τον Περισσό μέχρι την εκβολή
του στον Κηφισό, χωρίς να παραλείπει να αναφερθεί στο τμήμα μέχρι την Καλογρέζα
(Φιλοθέη). Ακολουθεί το πλήρες κείμενο:
Ένα από τα παραποτάμια του Κηφισού είναι ο Ποδονίφτης. Αποτελείται από δύο βραχίο-
νες, εκ των οποίων ο ένας έχει την αρχήν του εις τα κλιτύς των λόφων του Ηρακλείου, ο
δε άλλος έρχεται υψηλότερον εκ της Καλογρέζας. Οι δύο βραχίονες ενούνται κάτωθεν της
εκκλησίας Αγίου Γεωργίου του κτήματος Προμπονά, οπόθεν η ρεματιά κατεβαίνει προς
το Βασιλικόν, όπου εκβάλλει εις τον Κηφισόν.
Όπως είδομεν εκ της περιγραφής του κάτωθεν τμήματός της έχει τον χειμώνα αρκετό
νεράκι, το οποίον χρησιμοποιείται προς άρδευσιν κτημάτων, κειμένων μεταξύ του Ποδο-
νίφτη και του Κηφισού.
Ακολουθήσωμεν το άνω τμήμα της ρεματιάς εκ της Αλυσίδας μέχρις Ηρακλείου. Εκεί η
τοποθεσία έλαβε το όνομα της ρεματιάς. Πόθεν η τοπωνυμία; Αορίστως απηχεί η παρά-
δοσις, ότι κάποιος Τούρκος έπλυνε ποτε τους πόδας του εις το ρεύμα και εκλήθη Ποδονί-
φτης.
Κατά την άνοιξιν, η διαδρομή εις την ρεματιάν έχει περισσότερον ενδιαφέρον, διότι είναι
καταπράσινη και το καλοκαίρι καλύπτεται υπό πυκνών τοιχωμάτων υψηλών καλαμιών.
Είναι οι περισσότεροι καλαμιώνες εις το αθηναϊκόν λεκανοπέδιον. Τον χειμώνα πίπτουν
εις παχύ στρώμα, καλύπτον την κοίτην, εις το μέσον της οποίας ρέει επί αύλακος το νερά-
κι.
Παρά την γέφυραν του Ποδονίφτη ευδοκιμούν πολλοί αίγειροι. Το κομψόν τούτο δέν-
δρον δεν φύεται πολύ εις την Αττικήν, διότι οι ιδιοκτήται προτιμούν αντί της κυπαρισσό-
λευκας την απλήν λεύκαν, η οποία παρέχει αφθονοτέραν σκιάν. Και όμως ωραίαι είναι αι
αίγειροι, όπου τυχόν φυτευθούν εις το αττικόν έδαφος.
Πορευόμενοι ανατολικώς της ρεματιάς συναντώμεν εις τας μικράς κοιλάδας της αρκετήν
καλλιέργειαν. Είναι περιβόλια με επιτυχή ανθοκομίαν, αμπελάκια με συκιές, ελαιόδεν-
δρα. Εκεί κατεβαίνουν ως την κοίτην τα συρματοπλέγματα του άλσους της Σοφίας, εκ της

δεξιάς πλευράς του ρεύματος. Το άλσος αποτελείται κατά το πλείστον από πεύκα και
προχωρεί βορείως των Ποδαράδων και προς τις Κουκουβάουνες. Βραδέως αναπτύσσο-
νται τα πευκάκια, μίαν δε ημέραν το πάρκο αυτό, αν δεν καταστραφεί, θα είναι η μεγα-
λυτέρα χαρά του αθηναϊκού λαού, εξυγίανσις και ομορφιά της πόλεως.
Εις τα περιβολάκια πέριξ υπάρχουν μικροί, πενιχροί οικίσκοι, πολλά δε από τα λουλού-
δια, που έρχονται εις τα ανθαγοράς των Αθηνών, εκείθεν έχουν την προέλευσίν των.
Επί της δεξιάς πλευράς της ρεματιάς ευρίσκεται η προσφιλής εις τους περιπατητάς και
τας περιπατητρίας της πόλεως «Σπηλιά του παπά Λευθέρη», μικρόν κοίλωμα εις την
όχθην, όπου υπάρχουν τραπεζάκια και καθίσματα. Αρκετά ειδύλλια λικνίζονται από το
ελαφρόν μουρμούρισμα του ρύακος.
Εις την αριστεράν όχθην, παρά την κοίτην είναι μικρή βρυσούλα με σιδηρούν σωλήνα.
Και ο Ποδονίφτης, όπως περισσότερον ο Κηφισός, έχει μικράς πηγάς, δεν λείπουν δε τα
πηγάδια εις τα κτήματα της αριστεράς όχθης του.
Η ρεματιά περαιτέρω έχει βλάστησιν ροδοδάφνης, περισσότερες καλαμιές, αρκετά δε
πλατανάκια και ιτιές.
Άνωθεν της Σπηλιάς διχάζεται ο Ποδονίφτης εις δύο βραχίονας, οι οποίοι αγκαλιάζουν
μεγάλην νήσον, εκτεινομένην ολίγον τι πέραν των Ποδαράδων. Γραφικοί αμφότεροι οι
βραχίονες και περισσότερον βραχώδεις είναι εις τινα μέρη αι όχθαι του βορείου βραχίο-
νος, πρασινότεραι δε οι του νοτίου, του προς Ποδαράδες.
Επί της αριστεράς όχθης του δευτέρου κείται το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου ει το εκ
40 στρεμμάτων κτήμα του Δημ. Προμπονά, ιατρού και φαρμακοποιού. Μεγάλη και αρί-
στη καλλιέργεια ανθέων γίνεται εις το κτήμα και ο περιπατητής ευχαριστείται βαδίζων
εις πληθύν τριανταφυλλιών, γαρουφαλλιών, ναρκίσσων.
Το εκκλησάκι ήτο παλαιόν, ως μαρτυρεί είς λείος υψηλός κίων του, όρθιος εις την δυτι-
κήν πλευράν, και τινες τοιχογραφίαι εις το ιερόν, μη χρισθείσαι. Ανοικοδομήθη υπό του
ιδιοκτήτου, ξαναεζωγραφήθη και λάμπει εκ καθαριότητος.
Εις τα σπιτάκια του κτήματος κατοικούν πικραμέναι γυναικούλες, πρόσφυγες εκ Βουρλά
της Μικράς Ασίας. Εις όλον το καλλιεργούμενον αθηναϊκόν λεκανοπέδιον έχουν εγκατα-
σταθεί πρόσφυγες από το περασμένον φθινόπωρον.
Ωραίαι λεύκες υψούνται περί την εκκλησίαν και το βαθύ πηγάδι της έχει καλό νερό.
Προ και μετά το κτήμα τούτο απαντώμεν λείψανα δύο ποτέ υδρομύλων. Είδομεν πολλά
τοιαύτα εις τον Κηφισόν, από τον συνοικισμόν του Λεβή έως την περιφέρειαν του Μενι-
δίου. Καλύτερα διατηρούμενος είναι ο μακρός τοίχος του δεύτερου νερόμυλου προς

τους Ποδαράδες. Εις το άκρον του τοίχου επάνω σώζεται ως είδος πύργου παλαιόν μι-
κρόν οίκημα του μύλου.
Περαιτέρω είναι η βιομηχανική εγκατάστασις Κερτίνη και η έπαυλις τούτου, παρά την
αμαξιτήν οδό Ηρακλείου. Δεξιά και αριστερά ταύτης αυξάνει από έτους εις έτος ο αριθ-
μός των κτιζομένων μικροσπιτιών, αποτελούντων επέκτασιν του συνοικισμού Πατησίων.
Με την ανάπτυξιν δε του νέου συνοικισμού περί τον σιδηροδρομικόν σταθμόν του Ηρα-
κλείου, δεν θα βραδύνει να ενωθεί η πόλις με το χωρίον εκείνο.
Έχω περιγράψει του Ποδαράδες. Εις τους κήπους του μετοχίου αυτού του Παναγίου Τά-
φου γίνεται ευδόκιμος ανθοκαλλιέργεια. Ανατολικώς του κτήματος προς την γέφυραν
του δρόμου ευρίσκεται ερείπιον, το οποίον θα προέρχεται εκ των μεσαιωνικών χρόνων.
Κατά πάσα πιθανότητα ήτο δεξαμενή και καλή φαίνεται η τοιχοποιΐα του. Βορείως τού-
του επί του γυμνού λοφίσκου, καθώς τον αναβαίνομεν, συναντώμεν τα ερείπια εξωκκλη-
σίου, καλυμμένα με σκίνα. Κάτωθεν περνά δρόμος προς τα Κάτω Λιόσια, βορειότερον δε
προς τις Κουκουβάουνες. Η βορειοδυτική πλευρά του λόφου έχει καταφαγωθεί από λα-
τομεία.
Αν προχωρήσωμεν προς ανατολάς, θα φθάσωμεν εις τα πρώτα τόξα του ρωμαϊκού υδρα-
γωγείου, περί των οποίων, ως και περί της παραδόσεως των έχομεν είπει.
Εις το νοτίως πευκόφυτον λόφον, ύψους 140 μέτρων, του κτήματος της Όμορφης Εκκλη-
σιάς διακρίνονται ίχνη υδραγωγείου, λαξευμένου εις τους βράχους, αρχαίοι δε τάφοι εις
τον υψηλότερον λόφον, 155 μέτρα.
Προχωρούντες προς τα Πατήσια, προτού να φθάσωμεν εις το νεκροταφείον, θα εύρωμεν
μικρήν σπηλιάν, τρύπαν εις το βραχώδες έδαφος, μικρού βάθους. Μεγαλυτέρα είναι μία
άλλη σπηλιά εις το κτήμα της Όμορφης Εκκλησιάς, ανήκον εις τον Λάμπρον Βέικον, τρία
τέταρτα μακράν της μικροτέρας προς τα άλλα τόξα του ρωμαϊκού υδραγωγείου, βορείως
των ερειπίων του μοναστηρίου, επί του οποίου αρχαίοι τάφοι.
Τύμβος και τάφοι απαντώνται και επί του υψώματος 168 παρά τον δρόμον, που φέρει
από το Γαλάτσι και της πηγής της Γλυκερίας προς την Όμορφην Εκκλησιά και το Μαρού-
σι.
Νοτιοδυτικώς του Γαλάτσι ένα βράχος έχει ίχνη αρχαίας επεξεργασίας. Περί των άλλων
τοπογραφικών σημείων της ωραίας αυτής αττικής περιοχής έχομεν ομιλήσει άλλοτε ε-
κτενώς.
ΠΕΖΟΠΟΡΟΣ

Ο Ποδονίφτης στο
ανοιχτό τμήμα του
ρέματος της Φιλοθέης

Τα αρχαία υδραγωγεία
Το Αδριάνειο υδραγωγείο κατασκευάστηκε από το 125 μέχρι το 140 μ.Χ. από τον φιλέλ-
ληνα Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό. Συγκέντρωνε ύδατα από την Πάρνηθα και το Πεντε-
λικό, περνούσε από τα Τουρκοβούνια (Φιλοθέη, Ψυχικό, Αμπελόκηποι) και κατέληγε
στην μεγάλη δεξαμενή του Λυκαβηττού. Όλο το υδραγωγείο είναι υπόγειο, είχε μήκος
περίπου 20 χιλιόμετρα και υδροδοτούσε την Αθήνα μέχρι τις αρχές του περασμένου 20ού
αιώνα.
Δύο άλλα μικρότερα υδραγωγεία, της ίδιας εποχής ξεκινούσαν από το Κεφαλάρι της Κη-
φισιάς και από το Ηράκλειο. Τα δύο αυτά υδραγωγεία είχαν και επίγεια τμήματα, που
ήταν ορατά έως τις αρχές του 20ού αιώνα επί πολλά χιλιόμετρα. Σήμερα διασώζονται
μόνο στους πρόποδες των Τουρκοβουνιών, στη Νέα Ιωνία και την Καλογρέζα μερικές κο-
λώνες τους. Οι κολώνες αυτές, επειδή για τους παλιούς Αθηναίους έμοιαζαν με ποδάρια
καθώς είναι μακρόστενα, έδωσαν (κατά την επικρατέστερη εκδοχή) το τοπωνύμιο Ποδά-
ροι ή Ποδαράδες, που είναι το παλιό όνομα της σημερινής Νέας Ιωνίας.
Έργα της Ούλεν δίπλα στο υδραγωγείο της Καλογρέζας. Από εδώ περνούσε ο δρόμος για
την Ομορφοκκλησιά.

Η οδός Καποδιστρίου, στο ύψος του «Αδριάνειου», την εποχή που κατασκευαζόταν η
γέφυρα της Λεωφόρου Κύμης. Αρκετές κολόνες (ποδάροι) του υδραγωγείου
κατεδαφίστηκαν, όπως φαίνεται από την σύγκριση με την φωτογραφία της διπλανής
σελίδας. Η οδός Καποδιστρίου έχει κατασκευαστεί εν μέρει πάνω στην γραμμή του
τρένου του Λαυρίου και εν μέρει πάνω από την κοίτη του Ποδονίφτη.
Παλιά χαλκογραφία με το υδραγωγείο της Καλογρέζας και το ρέμα της Φιλοθέης στους
ανατολικούς πρόποδες των Τουρκοβουνιών. Αυτή την ειδυλλιακή εικόνα έχει
αντικαταστήσει η οδός Καποδιστρίου (επάνω)

Οι «ποδάροι» ενός δεύτερου υστερορωμαϊκού

υδραγωγείου διασώζονται στη παλαιά κοίτη του
Ποδονίφτη στους Ποδαράδες (Νέα Ιωνία)


Ο φωτογράφος Félix Bonfils το 1870 φωτογράφισε το Θησείο με

φόντο την τότε Αθήνα. Αμέσως μετά τα σπίτια φαίνεται η
λοφοσειρά των Τουρκοβουνιών με ήδη ένα μεγάλο νταμάρι και
ακόμα πιο πίσω η Πεντέλη.


ΕΜΠΡΟΣ
16/02/1922



Η Σχολή Ευελπίδων και δεξιά στον λόφο κάτω από το… νταμάρι η μονή
του Σωτήρος, στην θέση της οποίας είναι σήμερα ένα εκκλησάκι στο
ψηλότερο σημείο της οδού Σκύρου. Αμέσως μετά την Σχολή αρχίζουν οι
λόφοι των Τουρκοβουνιών.

Οι δύο πλευρές του λόφου
Ό σο κι αν φαίνεται περίεργο, η βιοποικιλότητα στα Τουρκοβούνια σχετίζεται με την οικιστι-

κή διαφοροποίηση και την ταξική διάρθρωση των δύο πλευρών της λοφοσειράς. Στη νότια
πλευρά βρίσκονται οι πλούσιοι δήμοι της Φιλοθέης και του Ψυχικού. Στη βόρεια πλευρά είναι
το μικροαστικό Γαλάτσι και η προσφυγική Νέα Ιωνία. Η εικόνα συμπληρώνεται στην δυτική
πλευρά, όπου η Άνω Κυψέλη πλησιάζει την κορυφή και συνυπάρχει με την πυκνοκτισμένη συ-
νοικία του Γκύζη.
Στην πραγματικότητα εδώ στα Τουρκοβούνια βρίσκεται το σύνορο ανάμεσα στην «πλούσια»
ανατολική και στην λαϊκή δυτική Αθήνα. Από εδώ ξεκινάνε και εξαπλώνονται νοτιοανατολικά
και βορειοδυτικά τα καλά προάστια και οι λαϊκές συνοικίες αντίστοιχα.
Αυτή η ταξική εικόνα αποτυπώνεται στην βλάστηση και στα σπαράγματα βιοτόπων που διατη-
ρούνται στα Τουρκοβούνια.
Στην μία πλευρά του λόφου τα νταμάρια αποτελούν τμήμα του Γαλατσίου. Στην πλευρά της
Νέας Ιωνίας, εκτός από τα νταμάρια ( που προσπάθησαν να τα εξωραΐσουν με μπάζα από την
Αττική Οδό) διατηρούνται τμήματα του παλιού Κτήματος Βεΐκου που είχαν κοπεί σε οικόπεδα
από τον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Διδασκάλων αλλά ευτυχώς δεν οικοδομήθηκαν.
Στη άλλη πλευρά του λόφου στην Φιλοθέη και το Ψυχικό υπάρχουν το Κολλέγιο Αθηνών, το
Αρσάκειο, πρεσβείες, βίλες, κήποι και αστικό πράσινο.
Το 1920, ολόκληρη η περιοχή αυτών των τεσσάρων αθηναϊκών δήμων ήταν σχεδόν ακατοίκητη.
Λίγες αγροικίες υπήρχαν στο Ψυχικό. Η Φιλοθέη ήταν βοσκότοπος και λεγόταν Καλογρέζα. Στο
Γαλάτσι λειτουργούσαν ασβεστοκάμινα. Μόνο στους Ποδαράδες κατοικούσαν, σύμφωνα με την
επίσημη απογραφή, 70 άτομα.
Η λαϊκή πλευρά
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στους Ποδαράδες εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες και η πε-
ριοχή ονομάστηκε Νέα Ιωνία. Ο πληθυσμός, μέσα σε 8 χρόνια, εκτινάχθηκε από τα 70 άτομα
του 1920 σε 16.342 το 1928, σε 27.775 το 1940 και σε 66.017 το 2011.
Η προσφυγική Νέα Ιωνία είναι περιοχή λαϊκής κατοικίας, βιομηχανικής δραστηριότητας και
έντονης εμπορικής δραστηριότητας. Διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της
πρωτεύουσας. Έχει 50 εργοστάσια και εκατοντάδες βιοτεχνίες, με βασικό τομέα δραστηριότη-
τας την υφαντουργία. Δεν έχει πιάτσα ψυχαγωγίας, της λείπει το πράσινο και σε κάθε κάτοικο
αντιστοιχούν μόλις 7 τ.μ.
Η πλούσια πλευρά
Στην αντίθετη πλευρά του βορεινού λόφου βρίσκεται η Φιλοθέη. Είναι χτισμένη κυρίως με ε-
παύλεις με κήπο. Κατοικείται από υψηλά οικονομικά στρώματα αλλά η ίδρυσή της οφείλεται σε
μικροαστούς. Ιδρύθηκε το 1930 από το Συνεταιρισμό Υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας και αρ-

ΕΚΛΟΓΕΣ 2919
ΝΔ ΣΥΡΙΖΑ ΚΙΝΑΛ ΚΚΕ Ε. ΛΥΣΗ ΜΕΡΑ 25 ΑΛΛΟΙ
ΓΑΛΑΤΣΙ 32,68% 37,27% 6,45% 8,01% 2,91% 4,27% 8,41%
ΨΥΧΙΚΟ 75,98% 10,76% 2,33% 2,42% 0,94% 3,65% 3,92%
ΝΕΟ ΨΥΧΙΚΟ 53,59% 24,17% 4,68% 4,46% 2,05% 4,20% 6,85%
ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 29,02% 38,64% 6,67% 9,93% 3,28% 4,27% 8,19%
ΦΙΛΟΘΕΗ 78,97% 9,76% 2,65% 1,88% 0,75% 2,53% 3,46%
χικά ονομαζόταν Νέα Αλεξάνδρεια. Τη σημερινή της ονομασία την πήρε το 1936, όταν ανακα-
λύφθηκε η κρύπτη της Οσίας Φιλοθέης, που υπάρχει στην περιοχή.
Η Φιλοθέη είναι η μοναδική ίσως πόλη στην Ελλάδα που σχεδιάστηκε, χτίστηκε και λειτουργεί
έως σήμερα με βάση κανονισμό, ο οποίος απαγορεύει τη λειτουργία καταστημάτων και γενικά
οικονομικής δραστηριότητας. Διαθέτει πολύ πράσινο και πολλά από τα κοινωφελή της έργα
(γυμναστήριο, παιδικές χαρές, «κόκκινο περίπτερο») τα έχει σχεδιάσει ο μεγάλος αρχιτέκτονας
Δημήτρης Πικιώνης.
Ψυχικό και Γαλάτσι

Δίπλα στη Φιλοθέη είναι το Ψυχικό, που οφείλει το όνομά του σε μία κρήνη που είχε χτιστεί
«για ψυχικό», όπως συνήθιζαν οι Αθηναίοι στην τουρκοκρατία. Αποτελούσε το βορειότερο
προάστιο της παλιάς Αθήνας και από ένα σημείο και μετά εγκαταστάθηκαν στην περιοχή βιο-
μήχανοι, επιχειρηματίες και διπλωμάτες. Το 1929 αποσπάστηκε από τον δήμο Αθηναίων και
αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητος οικισμός.
Σημαντική επιρροή στην ανάπτυξη του Ψυχικού έπαιξε η οικοδομική εταιρία «Κέκροψ» στα
παλιά νταμάρια της οποίας έχουν σκαρφαλώσει τα τελευταία χρόνια οι σύγχρονες μεζονέτες,
που συνυπάρχουν στους βράχους που δεν έχουν κτιστεί με τις γαλάζιες ενδημικές καμπανού-
λες της Αττικής (Campanula celsii.
Στην ακριβώς αντίθετη πλευρά, βρίσκεται το Γαλάτσι. Προπολεμικά, το μεγαλύτερο μέρος του
ανήκε στο Κτήμα Βεΐκου και ήταν γεμάτο δάση, αγρούς και βοσκότοπους. Υπήρχαν και ασβε-
στοκάμινα, κι ένα από αυτά, «του Γαλάτση», έδωσε το όνομα στην περιοχή. Η πληθυσμιακή
έκρηξη στο Γαλάτσι σημειώθηκε στην εικοσαετία 1961-81, με την εγκατάσταση εσωτερικών
μεταναστών από την επαρχία και με έντονη την παρουσία νησιωτών από τη Νάξο. Γενικά, η
αύξηση του πληθυσμού στο διάστημα 1951-91 πλησιάζει το 500%. Το αποτέλεσμα είναι ότι στο
Γαλάτσι σε κάθε κάτοικο αντιστοιχούν μόλις 8 τ.μ. πρασίνου.
Οι κοινωνικές, οικονομικές και οικολογικές αντιθέσεις αυτών των τεσσάρων γειτονικών δήμων
καθορίζουν και την εκλογική συμπεριφορά των κατοίκων τους, όπως φαίνεται και στον σχετικό
πίνακα που δημοσιεύουμε με τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών του 2019 που νίκη-
σε η ΝΔ.
Η ΝΔ κερδίζει με τεράστια διαφορά Φιλοθέη και Ψυχικό και με πολύ μικρότερη το μικροαστικό
Νέο Ψυχικό. Ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίζει στο Γαλάτσι και τη Νέα Ιωνία.



Η αρχή της κατοίκησης στο Ψυχικό.

Φωτογραφία από τον κατάφυτο λόφο
και φόντο την Πεντέλη.
Η 25η οδός στο Ψυχικό. Διακρίνονται

στις δύο πλευρές της οι επαύλεις
Μαργαρίτη και Βορρέ.

Το Αρσάκειο
Το Ψυχικό οικοδομείται αλλλά

τα «Λατομεία Ψυχικού Κέκροψ
Α.Ε.» συνεχίζουν το θεάρεστο
έργο τους με «πέτρα, χαλίκι,
άμμον μπετόν, άμμον κτισίμα-
τος, χονδροχάλικο και ψηφί-
δες»…
Διαφημίσεις του 1953 από την
εφημερίδα «Ελευθερία»



Εκεί που τα λατομεία Κέκροψ άφησαν στο

Ψυχικό «ξυρισμένους» βράχους η «ανάπτυξη»
συνεχίζει να χτίζει πολυτελείς μεζονέτες. Αλλά η
φύση επιμένει. Δίπλα στην υπό κατασκευή
μεζονέτα ξεπηδάει από μια ρωγμή του
«ξυρισμένου» βράχου η ενδημική της Αττικής
Καμπανούλα τους Κελς
Ψυχικό 18/04/2014


Φωτογραφία από την κορυφή

μεταξύ Ψυχικού και Γαλατσίου
07/06/2007
Πρώτη εικόνα
Μεζονέτες και νταμάρια σε

συνύπαρξη στο Ψυχικό


Φωτογραφία από την κορυφή μεταξύ Ψυχικού

και Γαλατσίου
07/06/2007
Δεύτερη εικόνα
Η θέα από τους λόφους του Γαλατσίου

φθάνει έως τον Σαρωνικό αλλά στο μεταξύ
παρεμβάλλονται… χιλιάδες πολυκατοικίες


Το δασάκι του Αγίου Λαυρεντίου σίπλα στην

Λεωφόρο Βεΐκου και στη συνέχεια το Γαλάτσι. Το
δασάκι φυτεύτηκε στην δεκαετία του 1950 και
ονομάστηκε από ένα ιδιωτικό εκκλησάκι που
χτίστηκε εκεί. 07/06/2007
Παλιές ειδήσεις από το Γαλάτσι

Στις προηγούμενες σελίδες είδαμε τις διαφορές ανάμεσα στο Ψυχικό και το Γαλάτσι, που τα χωρί-
ζει μια κορυφογραμμή πλάτους λίγων μέτρων. Μετά την κορυφογραμμή, το Γαλάτσι εκτείνεται
βορειοδυτικά από την Αγία Γλυκερία έως την Όμορφη Εκκλησιά σε γενικές γραμμές, συνορεύο-
ντας με τον Δήμο Αθηναίων στην Λαμπρινή και τα Πατήσια. Περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα
του άλλοτε Κτήματος Βεΐκου, ένα μέρος του οποίου γλύτωσε από την οικοπεδοποίηση, όπως το
αναδασωμένο μεταπολεμικά δασάκι του Αγίου Λαυρεντίου που φαίνεται στην φωτογραφία. Συνέ-
χειά του είναι το Άλσος Βεϊκου, απέναντι από την Ομορφοκκλησιά, που αποτελεί κληροδότημα
των Βέικων προς τον Δήμο Αθηναίων, αλλά που διαχειρίζεται ο Δήμος Γαλατσίου όπως είναι λογι-
κό. Ακολουθούν μερικές προπολεμικές ειδήσεις και παλιές φωτογραφίες, οι οποίες μας δίνουν
μια πλήρη εικόνα για το εξοχικό Γαλάτσι με τις γιορτές του, τις μονομαχίες και τα δράματα που
εκδηλώθηκαν στις εξοχές του.
1887 σιάζοντος του ποιμένος. (Αλήθεια,

Λύκος στο Γαλάτσι 13/01/1887)
Λύκος εισελάσας εις το κατά την θέσιν Γα-
λάτσι έξωθεν των Πατησίων κείμενον ποί- 1895
μνιον του εκ Λιδωρικίου Κωνσταντέλλου εξ Ποιμήν και κηπουρός
140 προβάτων αποτελούμενον, έπνιξεν Ο εν Γαλάτσι κατοικών ποιμήν Κούντος
120 εξ αυτών και είτα ανεχώρησεν απου- είχε την συνήθειαν να μεταβαίνει νύκτωρ

Αναμνηστική φωτογραφία (1965) στο δασάκι του Αγίου Λαυρεντίου μπροστά

από το καφέ μπαρ «Τα Πεύκα», που εκτός από μπύρα Φιξ και μεζέδες της ώρας,
πρόσφερε και υπηρεσίες σε ζευγαράκια
εις τον εν Πατησίοις λαχανόκηπον Θ. Μο- 1900

στά και να κάμη μερικάς αφαιρέσεις επί Κοσμικός γάμος
της ντομάτας. Χθες δε την εσπέραν θελή- Την παρελθούσαν Κυριακήν 18 τρέχοντος
σας και πάλιν να επαναλάβη το πείραμα εν τη εξοχική θέσει Γαλάτσι των Αθηνών
μετέβη και ήρχισε να κόπτη τοιαύτας αλλ' ευοίωνοι ετελέσθησαν οι γάμοι του αγαπη-
ο κηπουρός Μοστάς αντιληφθείς του πράγ- τού μας Χρήστου Ηλ. Βατοπούλου εμπόρου
ματος τον επυροβόλησε χωρίς να τον πλη- ενταύθα μετά της επί κάλλει και εν πολλαίς
γώση. (Σκριπ, 02-10-18:95) αρεταίς κεκοσμημένης δεσποινίδος Μαρι-
γώς Β. Καλογεροπούλου εκ Μπέρμπακα
1899 του Ναυπλίου αδελφής του ιατρού και ε-
Θαυμάσιον νερό μπόρων Καλογεροπούλων. Τους νυφικούς
Σήμερον εορτάζει ο εις την ρωμαντικωτά- στεφάνους αντήλλαξεν ο διακεκριμένος
την θέσιν Γαλάτσι ιερός ναός της Αγίας Γλυ- ιατρός Τσάγκας. Εις το ευάρμοστον ζεύγος
κερίας. Εις την εορτήν ταύτην συρρέει κατ΄ ευχόμεθα όλα τα αγαθά του κόσμου. Χ.Γ.
έτος κόσμος πολύς. Είναι γνωτόν γαρ το Π.Ζ. (Σκριπ 21-06-1900)
θαυμάσιον νερό που έχει το Γαλάτσι.
(Εμπρός, 13/05/1899)

1901 άγνοιαν από το σύνταγμά του, εθεώρησε

Η χθεσινή μονομαχία καλόν να τραπή εις το λωποδυτικόν στά-
Χθες την πρωίας εις την θέσιν Γαλάτσι πέ- διον, ως απαρχήν δε αυτού ήρπασε έναν
ραν των Πατησίων εμονομάχησαν οι κ.κ. Γ. όνον από την στάνην ποιμένων τινων παρά
Τσάτσος, εκ τον ιδιοκτητών του Ερμείου, το Γαλάτσι. Ενώ όμως ητοιμάζετο χθες να
και Μανούσης υπάλληλος της Τραπέζης τον πωλήση, συνελήφθη παρά το Δαφνί
Αθηνών, διά το γνωστόν επεισόδιον. Οι και δεμένος επί του κλοπιμαίου όνου ωδη-
αντίπαλοι αντήλλαξαν δύο βολάς, όταν δε γήθη εις το Φρουραρχείον. (Σκριπ 01-03
επρόκειτο να ανταλλαγή και η τρίτη παρε- 1903)
νέβησαν οι μάρτυρες οίτινες εματαίωσαν
αυτήν και κατόρθωσαν να συνδυαλλάξουν 1905
αυτούς, δοθεισών εκατέρωθεν επαρκών
εξηγήσεων.
Μάρτυρες του κ. Τσάτσου παρέστησαν οι
κ.κ. Μηλιώτης και Οικονόμου λοχαγοί του
πυροβολικού του δε κ. Κανούση οι κ. Ιωαν-
νίδης υπολοχαγός του πυροβολικού και
Τσουκαλάς υποπλοίαρχος. (Σκριπ 20-03-
1901)
1902
Τραυματισμός καρραγωγέως
Ο καρραγωγεύς Ανδρ. Μπούνης, ενώ
ήρχετο χθες την 2αν μ.μ. από το Γαλάτσι,
εν μέθη διατελών, κατέπεσεν από του κάρ-
ρου του και ετραυματίσθη επί της δεξιάς
χειρός του σοβαρώς, αποκοπείσης της αρ-
τηρίας εκ τινος υέλου, ήτις έτυχεν επί του
εδάφους. Ο τραυματισθείς μετεφέρθη εις (Σκριπ 23-02 1905)
τον σταθμόν των Βοηθειών της Βουλής
όπου επεδέθη το τραύμα του. (Σκριπ, 02- 1909
12-1902) Πλημμύρες και οικοπεδοφάγοι
Ένεκεν της χθες ενσκηψάσης πλημμύρας
καθυστέρησε η αμαξοστοιχία της 12,30 εξ
Αθηνών διά Κηφισσίαν.
1903
Τούτο δε προήλθε και εκ της ραγδαιοτάτης
Κλοπή όνου από στάνη
βροχής, κυρίως όμως εκ του ότι οι καταπα-
Ένας σκαπανεύς κηρυγμένος ων εις

Ο οικοδομικός συνεταιρισμός «Το Προάστιον Αθηνών» απέτυχε να οικοπεδοποι-

ήσει την έκταση που είναι δίπλα στο Άλσος Βείκου. Απέμεινε η πινακίδα του...
τηταί οικοπέδων εκάλυψαν διά χωμάτων νέσας την θαυμαστήν ανδρείαν των Δω-
την παρά τον σιδηροδρομικόν σταθμόν ριέων ευζώνων, οι οποίοι επετέλεσαν την
Αττικής κοίτην του ρεύματος όπερ μετέβα- εκλεκτήν φάλαγγα του συντάγματός του.
λον εις οικόπεδα, τα δε ύδατα τα εκ των Ωμίλησαν ωσαύτως οι κ.κ. Κοτσαύτης πρό-
Τουρκοβουνίων κατερχόμενα, μη ευρίσκο- εδρος, Καρανδρέας αντιπρόεδρος και ο
ντα διέξοδον, κατεπλημμύρησαν την τέως γενικός γραμματεύς και εκ των ιδρυ-
γραμμήν και παρέσυραν το έρμα αυτής. τών της Δωρικής Αδελφότητος κ. Γ. Κελε-
(Εμπρός, 13-09-1909) πούρης. Μετά το παρατεθέν πλουσιώτα-
τον γεύμα επηκολούθησε χορός Ελληνι-
1923 κός, τον οποίον πρώτον έσυρεν ο κ. Αρχη-
Η πανήγυρις των Δωριέων γός της Επαναστάσεως, υπό τα ζητωκραυ-
Επιτυχής καθ’ όλα και ενθουσιώδης ετελέ- γάς των εορταζόντων. (Βήμα 25-06-1923)
σθη ο εορτασμός της «Δωρικής Αδελφότη-
τος» εις το Γαλάτσι. Παρέστη μεταξύ των 1923
άλλων επισήμων και ο Αρχηγός της Επανα- Σωματείον Γαλακτοπωλών
στάσεως κ. Πλαστήρας, όστις προσεφώνη- Ο Σύνδεσμος Γαλακτοπωλών Καταστημα-
σεν δια θερμού λόγου τους Δωριείς, επαι- ταρχών Αθηνών τελεί την 2αν Αυγούστου

ε.ε. εορτήν του Προφήτου Ηλία, την επέ- οι πρόκριτοι της περιφέρειας διά διάφορα
τειον εορτήν του Σωματείου του, εν τω εθνικά ζητήματα ανενόχλητοι από την
Ιερώ Ναώ της Αγίας Γλυκερίας παρά τον τουρκικήν κυβέρνησιν, ήτις υπέβλεπε πά-
εξοχικόν Γαλάτσι, και καλεί άπαντα τα μέ- ντοτε τους ραγιάδες και παρηκολούθει
λη αυτού, όπως παραστώσιν εις την Θείαν πάσαν κίνησιν ή συγκέντρωσίν των. Η κω-
Λειτουργίαν κατά την ως άνω ημέραν και μόπολις Βήσσανη του Πωγωγνίου πανηγυ-
ώραν 8 μ.μ. (Βήμα, 31-07-1923) ρίζει την 15ην Αυγούστου, Επ΄ ευκαιρία δε
της εφετεινής πανηγύρεως η ενταύθα α-
1925 δελφότης των Βησσανιωτών διοργάνωσε
Εορτή των εφημεριδοπωλών την παρελθούσαν Κυριακήν εορτήν εις την
Η «Πανελλήνιος Ένωσις Εφημεριδοπω- θέσιν «Ωμορφοκλησσιά» παρά το Γαλάτσι,
λών», το άριστον αυτό σωματείον, τελεί εις την οποίας προσήλθον οι εν Αθήναις
αύριον Σάββατον την ετησίαν αυτού εορ- Βησσανιώται μετά των οικογενειών των
τήν, μετ’ αρτοκλασίας, εις το εξοχικόν Γα- και πλείστοι εξ άλλων χωρίων της Ηπεί-
λάτσι. Εις την εορτήν κληθέντες θα παρί- ρου. Η εορτή εστέφθη υπό πλήρους επιτυ-
στανται εκ μέρους του υπουργείου της χίας και το γλέντι διήρκεσε μέχρι βαθείας
Εθνικής Οικονομίας ο γεν. γραμματεύς κ. Ι. νυκτός. Κάτω από τα μυροβόλα πεύκα ε-
Γοδόπουλος, αναπληρών τον υπουργόν, τραγουδήθησαν τα ηρωικά τραγούδια της
πολλοί εκ των διευθυντών των εφημερί- Ηπείρου και εχορεύθησαν οι ώμορφοι χο-
δων και αρκετοί δημοσιογράφοι, Μετά την
εορτήν θα επακολουθήση γεύμα, εις το
οποίον θα παρακαθήσουν οι εφημεριπώ-
λαι μετά των οικογενειών των και όσοι εκ
των κεκλημένων θελήσουν. (Βήμα, 14-08-
1925)
Μια ωραία ηπειρωτική εορτή

Εις την Ήπειρον υπάρχει ένα ωραίον
έθιμον. Κάθε χωριό πανηγυρίζει κατ’ έτος
εις μίαν ωρισμένην εορτήν. Εις τα πανηγύ-
ρεις αυτάς προσέρχονται οι κάτοικοι των
πέριξ χωρίων, φιλοξενούνται από τους
κατοίκους του πανηγυρίζοντος χωρίου και
συνδιασκεδάζουν επί διήμερον. Αι πανη-
γύρεις αύται επί τουρκοκρατίας είχον και
άλλον σκοπόν εκτός της διασκεδάσεως.
Εχρησιμοποιούντο δια να συνεννοούνται

Η Λεωφόρος Βείκου χωματόδρομος την δεκαετία του 60. Αρχικά κάλυπτε το Γαλάτσι (όπως φαίνεται στην
φωτογραφία), στη συνέχεια επεκτάθηκε έως την Ομορφοκκλησιά και μετά ενώθηκε με την Λεωφόρο Κύμης
ροί. Όλοι δεν έφυγον ευχαριστημένοι με συντελεσθή ως άσκησις πλέον. Ευθύς δ’ ως

την εντύπωσιν ότι έζησαν μίαν ημέραν εις συνετελέσθη, διετάχθη η παύσις τούτου
την Ήπειρον. (Βήμα, 19-08-1925) και η επάνοδος των μονάδων εις τους
στρατώνας των.
1926 Εν Αθήναις τη 6 Οκτωβρίου 1926.
Ο προχθεσινός νυκτερινός συναγερμός ΤΟ Α’ ΣΩΜΑ ΣΤΡΑΤΟΥ»
Το α’ σώμα στρατού σχετικώς με τον προ- (Βήμα, 07-10-1926)
χθεσινόν νυκτερινόν συναγερμόν της
Φρουράς Αθηνών εξέδωσε το ακόλουθον Άσκησις μάχης
ανακοινωθέν: Χθες την πρωίαν εγένετο παρά το Γαλάτσι
«Κατόπιν πληροφοριών της Αστυνομίας άσκησις μάχης υπό του σχολείου εφαρμο-
(Χωροφυλακής), ότι αεροπλάνον εθεάθη γής λοχαγών. Μετέσχον είς πλήρης λόχος
ιπτάμενον τα εσπερινάς ώρας της χθες και μετά διμοιρίας πολυβόλων του 1ου πεζικού
ότι ταυτοχρόνως ερρίφθησαν φωτοβολίδες συντάγματος υπό τον λοχαγόν κ. Θεοδωρί-
και πυροβολισμοί εις της περιοχήν Γαλά- δην και ουλαμός υπαξιωματικών υπό τον
τσι, η Κυβέρνησις διέταξε γενικόν συνα- ανθυπολοχαγόν κ. Μέξαν. Η άσκησις επε-
γερμόν των φρουρών Αθηνών και Πει- ρατώθητην 4ην απογευματινήν ώραν, ε-
ραιώς. στέφθη υπό πλήρους επιτυχίας. Παρηκο-
Καίτοι εγκαίρως εξηκριβώθη, ότι δεν επρό- λούθησαν ταύτην και τινα μέλη της γαλλι-
κειτο περί σοβαρού τινις, εν τούτοις δεν κής αποστολής, μεταξύ των οποίων και ο κ.
ανεστάλη ο συναγερμός, αλλ΄αφέθη να Μισεγκέ, ταγματάρχης. (Βήμα, 23-01-1926)

1928 1929
Οι γαλακτοπώλαι εις το Γαλάτσι Θρασυτάτη ληστεία παρά το Γαλάτσι. Θύ-
Χθες εις το Γαλάτσι εγένετο η ετησία εορτή μα εις δημοδιδάσκαλος
του συλλόγου των γαλακτοπωλών. Από Θρασυτάτη ληστεία εγένετο παρά το Γαλά-
πρωίας συνέρρευσαν τα μέλη του συλλό- τσι υπό τα ακολούθους περιστάσεις:
γου μετά των οικογενειών των εις την ω- Ο δημοδιδάσκαλος Παρασκευάς Παπαδό-
ραίαν εξοχήν της πρωτευούσης, το Γαλά- πουλος, 35 ετών, μεταβαίνων την νύκτα εις
τσι, εις την εκκλησίαν του οποίου ετελέσθη Γαλάτσι προς επίσκεψιν του ασθενούντος
δοξολογία. Μετά ταύτα οι συμπατριώται πατρός του, υπέστη επίθεσιν υπό δύο α-
διεσκορπίσθησαν εις τας πλατείας των δύο γνώστων, εξ ων ο εις εκράτει πτύον, ο δ’
αυτόθι ζυθεστιατορίων, όπου υπό τους έτερος σκαπάνην, ενώ διήρχετο παρά το
ήχους των εγχωρίων οργάνων εχόρευσαν ρεύμα, ευρισκόμενον μεταξύ Κυψέλης και
τοπικούς χορούς, ενώ οι ροδαλοί οβελίαι Γαλατσίου. Ο κρατών το πτύον άγνωστος,
μαζί με τον άφθονον ρητινίτην που ιστάμενος πλησίον του ρεύματος, εφάνη
έρρευσεν επροκάλεσαν ευθυμίαν εξαιρετι- ύποπτος εις τον Παπαδόπουλον, όστις και
κήν εις τους συνδαιτημόνας παραμείνα- επετάχυνε το βήμα του, ίνα απομακρυνθή
ντας μέχρι του μεσονυκτίου, ότε διελύθη- εκείθεν. Ο άγνωστος παρακολουθών αυ-
σαν. τόν, εφώναξε:
Εις την εορτήν παρέστησαν οι γερουσια- - Ρε πατριώτη στάσου, μη φοβάσαι, είμα-
σταί των επαγγελματιών κ.κ. Λαμπρινάκος στε καλοί άνθρωποι. Κάτι θέλουμε να σε
και Χατζηκωνσταντίνου οίτινες και προσε- ρωτήσουμε.
φώνησαν τους συμπαθείς επαγγελματίας Ο Παπαδόπουλος τότε ετράπη εις φυγήν.
εξάραντες την σύμπνοιαν η οποία επικρα- Οι άγνωστοι τον κατεδίωξαν και τον κατέφ-
τεί εκ παραδόσεως μεταξύ των και ήτις θασαν.
τους φέρει ανά έτος εις μίαν κοινήν τράπε- - Ό,τι λεφτά κρατάς επάνω σου, φέρτα ε-
ζαν. (Βήμα 22-04-1928) δώ, τω λέγει ο κρατών το πτύον άγνωστος.
Ο Παπαδόπουλος ισχυρίσθη ότι δεν έφερε
Η εορτή των Κυμαίων χρήματα μεθ’ εαυτού, είχε δ’ αποκρύψη το
Σήμερον εις το μαγευτικόν Γαλάτσι τελείται ωρολόγιόν του και το χρυσούν δακτυλίδιό
η ετησία εορτή του συλλόγου των εν Αθή- του εντός των υποδημάτων του, μη προφ-
ναις εγκατεστημένων Κυμαίων. Την 9ην θάσας να αποκρύψη και το πορτοφόλιόν
πρωινήν θα ψαλή η συνήθης λειτουργία. του. Οι άγνωστοι εκτύπησαν τον Παπαδό-
Μετάβασις από στάσεως Κλωναρίδου εις πουλον και τους αφήρεσαν με βία το προρ-
Γαλάτσι δια λεωφορείων αυτοκινήτων. τοφόλιόν του, περιέχον 700 δραχμάς και
Επιστροφή την εσπέραν διά των ιδίων μέ- εγένοντο άφαντοι.
σων. (Βήμα 22-04-1928) Ο ληστευθείς δημοδιδάσκαλος μετέβη εις
το 7ον τμήμα ασφαλείας και κατήγγειλε το

γεγονός. Ο διοικητής του τμήματος κ. Γα- εργαζόμενος εις τα έργα της Ούλεν, εφό-
λέος, μεταβάς πάραυτα επί τόπου μετά νευσε την ερωμένην του Δήμητραν Μα-
δυνάμεως χωροφυλάκων, ενήργησαν γουλά, 20 ετών, εκ Σερίφου, και ακολού-
έρευναν, αλλά ουδένα ανεύρεν. θως ηυτοκτόνησεν.
Συνελήφθη βραδύτερον εις εργάτης ως Το δράμα εγένετο υπό τα ακολούθους πε-
ύποπτος, αλλ’ ούτος αρνείται την ενοχήν ριστάσεις:
του. (Βήμα 09-09-1929) Η Μαγουλά υπηρέτει εις την επί της οδού
Σωτηριάδου 4 οικίαν του εμπόρου κ.
1930 Στρογγυλού. Εκεί πλησίον κατώκει και η
Το χθεσινόν ερωτικόν δράμα παρά την οικογένεια του Καβρουλάκη. Μεταξύ αυ-
Ώμορφη Εκκλησιά τών ανεπτύχθησαν αγνά ερωτικά αισθήμα-
Διπλούν ερωτικόν δράμα εξετυλίχθη εις τα και δεν εβράδυναν να συνδεθώσιν.
Γαλάτσι και παρά την Ώμορφην Εκκλησιάν, Ο Καβρουλάκης εζήτησεν εις γάμον της
προξενήσαν ζωηράν συγκίνησιν. Μαγουλά παρά του επ' αδελφή γαμβρού
Ο 19ετής Μιχ. Καβρουλάκης, εκ Κρήτης, της, διαμένοντος ενταύθα, αλλ΄ ούτος απέ-

κρουσε την πρότασιν του, διότι εβοήθει

δια του μισθού της τους εν Σερίφω διαμέ-
νοντας γέροντας γονείς της. Επίσης οι οι-
κείοι του νέου αντετίθεντο εις το συνοικέ-
σιον τούτο.
Εν τούτοις ο Καβρουλάκης εμνηστεύθη την
νέαν, ελπίζων ότι ήθελον αρθή τα παρεμ-
βαλλόμενα εις την ένωσιν υπό των οικείων
των εμπόδια. Αι ελπίδες του διευψεύσθη-
σαν οικτρώς και το ζεύγος έλαβε την από-
φασιν να τερματίση τον βίον.
Κατηυθύνθη εις το παρά την Ώμορφην Εκ-
κλησιάν δασύλλιον, όπου ο Καβρουλάκης
ετραυμάτισε θανασίμως δια του περιστρό-
φου του την μνηστήν του και είτα ηυτοκτό- συστήματος Σμιθ εις την καρδιακής χώραν
νησε, βληθείς εις το δεξιόν κρόταφον. και ακολούθως ηυτοκτόνησε».
(Βήμα 13-12-1930) Ακολουθούν λεπτομέρειες για το τι έγινε
στο κέντρο η Δροσιά, κλπ.
1931 (Βήμα14/04/1931)
Ανθυπολοχαγός φονεύει εις το Γαλάτσι
την ερωμένην του και αυτοκτονεί 1933
Το Γαλάτσι προπολεμικά (και πριν χτιστεί) Τραυματισμός σε λατομείο
αποτελούσε μια από τις εξοχές των Αθη- Ο Ι. Χωριανόπουλος ενώ ησχολείτο εις το
ναίων με αρκετά εξοχικά κέντρα (που είχαν παρά το Γαλάτσι λατομείον του Κ. Σπυρο-
και δωμάτια για ζευγαράκια) και δασύλλια πούλου εις την μεταφοράν μαρμάρων, ε-
με πεύκα. Σε ένα τετοιο εξοχικό κέντρο την τραυματίσθη σοβαρώς εις την κεφαλήν και
«Δροσιά» συνέβη ένα ερωτικό δράμα, από άλλα μέρη του σώματός του εξ αιφνιδίας
τα αρκετά που καταγράφουν οι παλιές ει- πτώσεως χωμάτων, Ο τραυματισθείς μετε-
δήσεις στην περιοχή. Η σχετική είδηση κα- φέρθη εν κακή καταστάσει εις το γαλλικόν
ταλαμβάνει ένα εκτενές δίστηλο, που δεν νοσοκομείον. (Βήμα 30/06/1933)
είναι δυνατόν να αντιγραφεί. Συνοπτικά:
«Ο 25ετής ανθυπολοχαγός Β. Δημητριά- 1935
δης, εξ Αθηνών, εφόνευσεν εντός δωματί- Σύλληψις απατεώνος καταπατητού
ου του άνω κέντρου Δροσιά την φίλην του Υπό οργάνων του 5ου αστυνομικού τμήμα-
Λουλού Ασκαρίδου, 22 ετών, εκ Σμύρνης, τος συνελήφθη είς Χρήστος Μαλικώτης, ο
πυροβολήσας κατ' αυτής διά περιστρόφου οποίος κατώρθωσε να εξαπατήση περί
τους 1.100 συμπολίτας. Ο συλληφθείς α-

ΤΑ ΝΕΑ 21/06/1966
πατεών είχεν ιδρύση ένα σύλλογον υπό ΑΝΕΥΡΕΣΙΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΕΙΣ ΤΟ ΓΑΛΑΤΣΙ
την επωνυμία «Ένωσις ακτημόνων γηγε- Παρουσιασθεὶς προχθὲς εἰς τὴν Ἀρχαιολογικὴν
νών και προσφύγων» και εμφανιζόμενος Ἑταιρίαν ὁ [ἀνθυπίλαρχος] κ. Μοσχόπουλος
ως ιδιοκτήτης απεράντων οικοπέδων εις ἀνέφερεν ὅτι εἰς τὸ κτῆμα τοῦ πενθεροῦ τοῦ κ.
Τουρκουβούνια, Γηροκομείον, Ώμορφη Πεΐκου, εὑρισκόμενον ὀλίγον ἔξω τοῦ Γαλατσίου
Εκκλησιά, Άγιον Στυλιανόν, Γαλάτσι και καὶ ἀκριβῶς εἰς τὴν θέσιν Εὐμορφοκλήσια,
άλλας τοποθεσίας, τα οποία όμως εις ἐργάται σκάπτοντες ὅπως ἀνεύρουν ἴχνη φλε-
την πραγματικότητα ανήκουν εις την βῶν τοῦ ἐκεῖ ἀνακαλυφθέντος ὀρυχείου μαρμά-
αεροπορικήν άμυναν, εισέπραττε παρ΄ ρου, ἀπεκάλυψαν ἀρχαῖον τάφον.
εκάστου εκ των μελών του ψευδοσυλλό- Ὁ διευθύνων τὰς ἐργασίας ἐσταμάτησεν
γου 50 δραχμάς. Η θρασύτης του ση- ἀμέσως τὴν ἀνασκαφὴν καὶ ἔσπευσε νὰ εἰδο-
μειωτέον έφθασε μέχρι του σημείου και ποιήσῃ τοὺς ἰδιοκτήτας, οἵτινες μεταβάντες ἐκεῖ
τὸ πρωὶ εὗρον τὸν τάφον ἀνοικτὸν καὶ κενὸν
να παραδώση εις τους ευπίστους ακτή-
ἐντελῶς.
μονας τα οικόπεδα τα οποία τους επώλει
Φαίνεται ὅτι τινὲς ἐκ τῶν ἐκεῖ μαθόντες τὸ
και να θέση μάλιστα και ορόσημα μετα-
πρᾶγμα ἐσύλησαν κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς νυ-
ξύ αυτών. (Βήμα 21/05/1935)
κτὸς τὸν τάφον. (Εστία 13-10-1901)

Η Εύμορφη Εκκλησιά
Αφιερωμένη αρχικά στον Άγιο Γεώργιο, είναι γνωστή από παλιά έγγραφα ως Εύμορφη
Εκκλησιά και Ομορφοκκλησιά. Μάλιστα, το όνομα Εύμορφη Εκκλησιά αναφέρει και μια
ενθύμηση χαραγμένη στο χτιστό τέμπλο της, το 1769.
Χρονολογείται στα τέλη του 12ου αιώνα και φαίνεται πιθανό να ήταν το καθολικό μονα-
στηριού, γιατί έτσι εξηγείται η ανέγερση μια τέτοιας εκκλησίας σε τόσο μεγάλη, με τα μέ-
τρα εκείνης της εποχής, απόσταση από την Αθήνα. Η θέση της είναι στα σύνορα των δή-
μων Γαλατσίου και Νέας Ιωνίας, στην περιοχή που παλαιότερα ονομαζόταν Κτήμα Βεΐκου.
Πρόκειται για μικρό ναό, σταυρωτό με τρούλλο εγγεγραμμένο σε τετράγωνο, με παρεκ-
κλήσι στη νότια πλευρά και νάρθηκα στη δυτική.
Οι στέγες του ναού έχουν την αυστηρή εναλλαγή των στερεών όγκων που διακρίνουν τις
ελλαδικές, ιδιαίτερα τις αθηναϊκές, μεσοβυζαντινές εκκλησίες και στο κέντρο υψώνεται
τυπικά αθηναϊκός, λυγερός κι ελαφρός ο οκτάπλευρος τρούλλος στεφανωμένος με τόξα
στηριγμένα σε μαρμάρινους κιονίσκους.
Η Ομορφοκκλησιά είναι τοιχογραφημένη. Ακολουθείται το εικονογραφικό πρόγραμμα της
μεσοβυζαντινής περιόδου με έναν Παντοκράτορα στον τρούλλο, φιλάνθρωπο και δίκαιο
κριτή, που ο Κόντογλου θαύμαζε ως μοναδικό για το ήθος και την ζωγραφική του τέχνη.

Οι τρεις φωτογραφίες του δισέλιδου εικονίζουν την Ομορφοκκλησιά σε τρεις διαφορετικές

εποχές.
Η φωτογραφία πάνω (από το αρχείο του ΕΛΙΑ), από τον ιερομόναχο Σπυρίδωνα Σάμιο,
είναι του 1935 και δείχνει την είσοδο της Ομορφοκκλησιάς.
Στην κάτω (δική μου) φωτογραφία αυτής της σελίδας φαίνεται το μνημείο, όπως ήταν στην
δεκαετία του 1960, πριν ολοκληρωθεί η λεωφόρος Βεΐκου.
Η φωτογραφία στην αριστερή σελίδα εικονίζει την Ομορφοκκλησιά όπως είναι σήμερα.


Η Ομορφη Εκκλησιά ή
Ομορφοκκλησιά το 1888-
1889.
Φωτογραφία των
Malcolm Macmillan και
Louis Dyer από την
συλλογή της Αγγλικής
Αρχαιολογικής Σχολής
Αθηνών (British School at
Athens).
Διακρίνονται τα οικήματα
των Βέικων αριστερά και ο
στενός χωμάτινος δρόμος
που από την Καλογρέζα
(Φιλοθέη) οδηγούσε στο
Γαλάτσι και την Αθήνα.

Το Κτήμα Βεΐκου
Ο Λάμπρος Βέικος ήταν Σουλιώτης οπλαρχηγός, αγωνιστής του 1821, «περιώνυμος διά
την ανδρείαν και το κάλλος του». Σκοτώθηκε στην μάχη του Ανάλατου το 1827. Οι
Έλληνες για να τιμήσουν τον Βέϊκο, έδωσαν τ' όνομα του σε μια συνοικία των Αθηνών,
που σήμερα βρίσκεται μέσα στα όρια του δήμου Καλλιθέας.
Το 1864 ο κτηματίας Ανδρέας Κομπατής πεθαίνει. Με μυστική ιδιόγραφη διαθήκη αφή-
νει το κτήμα του στην Εύμορφη Εκκλησιά κληρονομιά στην Αικατερίνη, χήρα Λάμπρου
Βέικου, την «Λαμπρομπέκαινα».
Στο 8ο κεφάλαιο της διαθήκης του Κομπατή αναφέρεται: «Καταλείπω και παραχωρώ της
Αικατερίνης Λαμπρομπέκαινας, συμβίας του ποτέ Λάμπρου Φώτη Μπέκιου εκ Σουλίου
της Ηπείρου, πρώτου εξαδέλφου μου κατά τω αποδεικτικώ το οποίον εύρον εν τοις εγ-
γράφοις του πατρός μου Ιωάννη Γ. Κομπατή και το οποίον χάριν ασφαλείας παρακατέθε-
σα εν τω συμβολαιογραφείω Στεφάνου Ταβανάκη, 15.000 στρέμματα εις την θέσιν Εύ-
μορφη Εκκλησία».
Το κτήμα, που από τότε λέγεται Κτήμα Βέϊκου, με πυρήνα την βυζαντινή εκκλησία της
Ομορφοκκλησιάς, περιελάμβανε εκτάσεις των Ποδαράδων (Νέα Ιωνία) και του Γαλατσί-
ου κι έφτανε ως τα Πατήσια. Γύρω από την Ομορφοκκλησιά και στην Καλογρέζα υπήρ-
χαν χωράφια και αμπέλια, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα του καλυπτόταν από βοσκότοπους
και πευκοδάση. Το μεγαλύτερο μέρος του Κτήματος Βεΐκου πουλήθηκε σαν οικόπεδα και
οικοδομήθηκε. Τώρα πια απομένουν ελεύθερα περίπου 2.000 στρέμματα, που αποτε-
λούν την μεγαλύτερη ακάλυπτη περιοχή του Λεκανοπεδίου Αθηνών.
Άποψη του εναπομείναντος Κτήματος Βεΐκου από το Άλσος Βεΐκου στο τμήμα που ανήκει
στη Νέα Ιωνία. Η Ομορφοκκλησιά, που φαίνεται στο κάτω μέρος, αποτελούσε το κέντρο
του Κτήματος.

Το Άλσος Βείκου την δεκαετία του 1980, πριν διαμορφωθεί από τον Δήμο Γαλα-
τσίου. Η κορυφή του λόφου (πίσω είναι η Φιλοθέη) έχει φαγωθεί από τα νταμά-
ρια που λειτούργησαν στην δικτατορία και σήμερα έχουν «κρυφτεί» από τα μπά-
ζα της Αττικής Οδού.
Το τμήμα του Κτήματος Βεΐκου που ανήκει στον Δήμο Νέας Ιωνίας βρίσκεται
βόρεια της Ομορφοκκλησιάς και δίπλα στα διυλιστήρια της ΕΥΔΑΠ. Μπροστά
φαίνεται ένα περιφραγμένο οικόπεδο του πάλαι ποτέ Συνεταιρισμού
Δασκάλων που ευτυχώς δεν κατάφερε να οικοδομήσει. Στο βάθος η κορφή
με τα νταμάρια της δικτατορίας.

Την δεκαετία του 1970 οι μηχανόβιοι ε

το Άλσος Βεΐκου. Διακρίνεται ένα από τ
βλάστηση με φρύγανα. Ακολουθούν πι
φαίνονται το Μαρούσι με φόντο τις πλα

είχαν μεταβάλει σε πίστα την πλαγιά που σήμερα είναι

τα παλιά πεύκα του Κτήματος Βεΐκου και η φυσική
ιο πίσω ένα από τα πολλά λατομεία. Στο βάθος
αγιές της Πεντέλης,



Η Φιλοθέη
Στην προηγούμενη σελίδα είδαμε ότι η περιοχή γύρω από τον ανατολικό λόφο των
Τουρκοβουνιών ονομαζόταν Καλογρέζα. Η περιοχή αυτή στις αρχές του 20ού αιώνα
χωρίστηκε σε δύο μέρη, με βάση την γραμμή των Σιδηροδρόμων Αττικής που από την
Αθήνα κατέληγε στο Λαύριο. Το τμήμα της Καλογρέζας βορειανατολικά από την σιδη-
ροδρομική γραμμή αποτέλεσε το Κτήμα Χαροκόπου. Το νότιο τμήμα αποτέλεσε ιδιοκτη-
σία της Αλεξανδρινής Εταιρίας, που είχαν συστήσει αιγυπτιώτες Έλληνες με σκοπό την
κατάτμησή του σε οικόπεδα και την δημιουργία του οικισμού Νέα Αλεξάνδρεια. Η συ-
νέχεια από τον ιστότοπο του δήμου Φιλοθέης - Ψυχικού, που αναφέρει:
Από τη δεκαετία του 1920, η διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος ενδιαφερόταν
για την εξεύρεση κατάλληλης περιοχής, η οποία θα χρησιμοποιούνταν για τη δημιουργία
οικισμού που θα κάλυπτε τις ανάγκες των υπαλλήλων της.
Την εποχή εκείνη η περιοχή αυτή ονομαζόταν Νέα Αλεξάνδρεια και αποτελούσε το υπό-
λοιπο από μεγαλύτερη έκταση που είχε αγοραστεί στις αρχές του αιώνα από Αιγυπτιώτες
με σκοπό τη δημιουργία οικισμού με την ονομασία αυτή. Το 1907 εγκρίθηκε ρυμοτομικό
σχέδιο που κάλυπτε όλη την έκταση του προβλεπόμενου νέου οικισμού από τη Λεωφόρο
Κηφισίας μέχρι το τέλος της σημερινής Λεωφόρου Βυζαντίου του Δήμου Νέας Ιωνίας.
Αυτό το μεγαλεπήβολο για την εποχή εκείνη σχέδιο προχώρησε μόνο με την πώληση λί-
γων οικοπέδων και έτσι οι Αιγυπτιώτες μεταβίβασαν την έκταση σε τρίτους.
Μετά την αναγκαστική απαλλοτρίωση από το Ελληνικό Δημόσιο, την περίοδο 1924-1926,
τμημάτων της έκτασης αυτής για τη στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων του 1922
τα οποία κάλυπταν όλη την έκταση που βρισκόταν στα διοικητικά όρια του δήμου Ν. Ιω-
νίας, το τμήμα που απέμεινε περιοριζόταν από το Κολέγιο, τη Λεωφόρο Κηφισίας, τη σι-
δηροδρομική γραμμή της οδού Καποδιστρίου, τις «Καμάρες» (*), δηλαδή το Αδριάνειο,
την κορυφογραμμή των Τουρκοβουνίων και είχε εμβαδόν 2.000 στρέμματα περίπου.
Η περιοχή κατοικούνταν από λίγους βοσκούς κι αρκετά αγρίμια (όπως λύκους, τσακάλια
κι αλεπούδες). Η βλάστηση περιοριζόταν σε λίγους θάμνους και αμυγδαλιές. Το νερό
όμως αφθονούσε.
Η ιδέα και η υλοποίησή της ανήκει στους διοικητές της Ε.Τ.Ε., Ιωάννη Δροσόπουλο και
Αλέξανδρο Κορυζή, καθώς και στον διοικητή της Εθνικής Κτηματικής Τράπεζας, τον Γεώρ-
γιο Ιατρού.
(*) Οι Καμάρες ή Ποδάροι δεν ανήκουν στο Αδριάνειο υδραγωγείο (που είναι υπόγειο) αλλά
σε νεότερο, όπως και άλλα υδραγωγεία από το Ηράκλειο που συνέκλιναν στην περιοχή.

Με τη συνεργασία του «Οικοδομικού Συνεταιρισμού των εν Φιλοθέη υπαλλήλων Εθνικής

Τραπέζης» που ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1929, η περιοχή αγοράστηκε με συμβόλαιο
που υπογράφτηκε λίγους μήνες αργότερα και ύστερα από πολλούς αγώνες κατάφεραν
να στεγάσουν τους υπαλλήλους της τράπεζας. Με συμπληρωματικό συμβόλαιο δηλώθη-
κε από τους συμβαλλόμενους ότι στην έκταση που μεταβιβάστηκε περιλαμβάνεται και η
περιοχή που σήμερα είναι διαμορφωμένη σε πλατεία στη συμβολή της οδού Καποδιστρί-
ου με τη Λεωφ. Κύμης...
Ο σχεδιασμός και η ανοικοδόμηση του οικισμού ήταν μια δραστηριότητα, η οποία ανατέ-
θηκε σε διακεκριμένους επιστήμονες, πολεοδόμους, αρχιτέκτονες, μηχανικούς κτλ.
Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι αρχιτέκτονες Αρ. Ζάχος και Κιμ. Λάσκαρης, οι καθηγητές
του Πολυτεχνείου Δημ. Πικιώνης και Παρασκευόπουλος, ο γλύπτης Τόμπρος,, ο ακαδη-
μαϊκός Δημήτρης Καμπούρογλου, ο Ζαχ. Παπαντωνίου, οι οποίοι υπέβαλαν γραπτώς τη
γνώμη τους για το ρυθμό των σπιτιών του οικισμού.
Το αποτέλεσμα που προέκυψε ήταν μια κηπούπολη βασισμένη στα αγγλικά πρότυπα, με
τα 2/3 του συνόλου της επιφάνειάς της να διατίθενται σε κοινόχρηστους χώρους, όπως
πάρκα, πλατείες, παιδικές χαρές, σχολεία και άλλα. Η σκέψη των δημιουργών ήταν απ΄
αρχής να δημιουργηθεί ένας οικισμός υγιής στις σύγχρονες τότε πολεοδομικές, οικιστι-

κές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις και στις προοπτικές μιας αίσιας και ομαλής ανοδικής
εξέλιξης.
Στην περιοχή προβλεπόταν η λειτουργία δύο μικρών αγορών με λίγα μαγαζιά, τα οποία
είχαν σαν αποκλειστικό σκοπό την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών των κατοίκων.
Κάθε άλλο είδος επαγγελματικής στέγης απαγορεύθηκε, με σχετική πρωτοποριακή ρήτρα
στο διάταγμα έγκρισης του ρυμοτομικού σχεδίου, προκειμένου να διασφαλιστεί η προ-
στασία του περιβάλλοντος απ’ τη μια και η ηρεμία και ησυχία των κατοίκων απ’ την άλλη.
Το 1932-1933, αφού πρώτα έγιναν τα έργα υποδομής (δηλαδή ηλεκτροδότηση, ύδρευση,
οδικό δίκτυο κτλ.), άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια, τα οποία προβλέφθηκε να
έχουν τέτοιο προσανατολισμό, ώστε να έχουν πάντα ήλιο. Δηλαδή σε δύο οικόπεδα που
συνόρευαν, το ένα σπίτι θα ήταν χτισμένο στην πρόσοψη του ενός οικοπέδου και το δι-
πλανό στο βάθος του άλλου.
Από τις πρώτες φροντίδες του Συνεταιρισμού ήταν και το πράσινο. Μέσα στα δύο πρώτα
χρόνια φυτεύτηκαν 28.000 δένδρα, κατασκευάστηκαν πάρκα, πλατείες, η εκκλησία, το
γυμναστήριο και η ροτόντα. Η δραστηριότητα της φύτευσης δένδρων και θάμνων συνεχί-
στηκε εντατικά με αυξητικούς ρυθμούς, με αποτέλεσμα τη σημερινή εικόνα της Φιλοθέ-
ης.
Οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στη Φιλοθέη υπάγονταν διοικητικά στην τότε κοινότητα
Χαλανδρίου. Ο οικισμός έγινε κοινότητα το 1934 με το όνομα Κοινότης Νέας Αλεξάν-
δρειας, με πρώτο πρόεδρο τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Μαλαματιανό.
Το όνομα της περιοχής άλλαξε στις 16 Μαΐου του 1936 σε Κοινότητα Φιλοθέης. Αυτό
έγινε προς τιμήν της Αγίας Φιλοθέης, η κρύπτη της οποίας ανακαλύφθηκε το 1934 κατά
τη διαδικασία εξόρυξης κοκκινόπετρας που προοριζόταν για το χτίσιμο των σπιτιών της
περιοχής, και προτιμήθηκε το όνομα της μάρτυρος αντί του «Πυρσός» που είχε προτείνει
ο Καμπούρογλου από την αρχική ονομασία του ρέματος.
Το κλίμα αλλάζει λίγο το 1950, μετά την πώληση από τον Οικοδομικό Συνεταιρισμό στους
δημοσιογράφους (ΕΣΗΕΑ) της περιοχής από την οδό Γεωργίου Σταύρου ως την οδό Ελευ-
θερίου Βενιζέλου που αντιστοιχούσε σε 52 οικόπεδα για τη στέγαση 100 μελών της
Ένωσης. Η έξυπνη αυτή ιδέα του Συνεταιρισμού αποσκοπούσε στη διαφήμιση της Φιλο-
θέης, μέσω των εντύπων των δημοσιογράφων, ώστε να γίνει γνωστό το προάστιο και τα
πλεονεκτήματά του και να προσελκύσει οικιστές. Από την αρχή της δεκαετίας του ’50
άρχισε το ενδιαφέρον των Αθηναίων για τη Φιλοθέη, οι αγοραπωλησίες οικοπέδων και η
ανέγερση πολλών κατοικιών, πάντα όμως για την κάλυψη των αναγκών των οικιστών με
ισόγεια ή το πολύ διώροφα κτίρια και όχι πολυκατοικιών.
Η Φιλοθέη έγινε δήμος από 1/1/1991 καθώς η ζήτηση των οικοπέδων και επομένως ο
αριθμός των κατοίκων αυξάνονταν συνεχώς και σταθερά.

Βήμα 20/01/1933

Η άγρια ζωή εισβάλει στα

έργα πράσινου του Δήμου
Φιλοθέης, όπως σ’ αυτή τη
νησίδα που σκέπασε το
τελευταίο τμήμα τυ ρέματος
της Φιλοθέης
18/04/2014


Στις αρχές του 20ού αιώνα η Καλογρέζα

λυπτε μία ευρεία περιοχή ΒΑ των Τουρ
νιών, από την οποία περνούσε η γραμμ
τρένου Αθηνών-Λαυρίου (Σιδηρόδρομο
κής). Με βάση την γραμμή χωρίστηκε σ
τμήματα. Δυτικά αναπτύχθηκε η Φιλοθ
νατολικά ανήκε στο Δήμο Νέας Ιωνίας
χωρίστηκε στον (προσφυγικό) οικισμό
Καλογρέζας και στην Αλσούπολη (διαφ
εποχής επάνω δεξιά), η οποία προσπάθ
ανεπιτυχώς να αντιγράψει την Φιλοθέη
μερα, η διαχωριστική γραμμή είναι η οδ
ποδιστρίου που οδηγεί σο Χαλάνδρι κα
οποίας η νησίδα (γι’ αυτό έχει μεγάλο π
τος) καλύπτει την παλιά σιδηροδρομική
μή. Το τρένο δημιούργησε και σταθμό Κ
γρέζας (φωτογραφία κάτω δεξιά).
Και σήμερα στην Αλσούπολη διατηρούν
τμήματα της γραμμής Αθηνών - Λαυρίο
όπως φαίνεται στην μεγάλη φωτογραφ

α κά-
ρκοβου-
μή του
οι Αττι-
σε δύο
θέη. Α-
και
ό της
φήμιση
θησε
η. Σή-
δός Κα-
αι της
πλά-
ή γραμ-
Καλο-
νται
ου,
φία.

Γαλάτσι
07/06/2007

Οι βιότοποι
Τα Τουρκοβούνια, στο κέντρο του Λεκανοπεδίου Αθηνών, είναι μία καταστραμμένη λο-
φοσειρά από την άγρια λατόμευση, την ληστρική οικοπεδοποίηση και την ασύδοτη δόμη-
ση. Ακόμα και σήμερα επιβιώνει στην δυτική κορυφή, στο λεγόμενο Αττικό Άλσος, ο αυ-
θαίρετος «οικισμός Γεωργίου Παπανδρέου» που δημιουργήθηκε το 1963-64 και που οι
αυθαιρετούχοι του έδωσαν το όνομα του τότε πρωθυπουργού.
Είδαμε στο πρώτο μέρος την εξέλιξη και τις διαφορές τεσσάρων αθηναϊκών δήμων τα
τελευταία 90 χρόνια.
Το θέμα του βιβλίου όμως δεν είναι η ληστρική εκμετάλλευση των Τουρκοβουνιών αλλά
τα σπαράγματα βιότοπων και της άγριας φύσης που διατηρούνται σε ένα αφιλόξενο το-
πίο. Δεν είναι πολλά αλλά η δύναμη της φύσης διατηρεί στα Τουρκοβούνια αρκετά ενδη-
μικά και σπάνια φυτά και ένα ενδιαφέρον τμήμα μεσογειακής χλωρίδας που δίνει κατα-
φύγιο και τροφή σε ερπετά, έντομα, πεταλούδες και πουλιά. Ειδικά για τα πουλιά αποτε-
λούν μια νησίδα ζωής στο απέραντο πέλαγος του αθηναϊκού τσιμέντου.
Οι φυσικοί οικότοποι που διατηρούνται στα Τουρκοβούνια είναι ελάχιστοι και μικρής
έκτασης. Εκεί που τελειώνουν οι πολυκατοικίες στον Περισσό της Νέας Ιωνίας διατηρεί-
ται ένα βραχώδης λοφίσκος με ενδιάμεσα λιβαδάκια όπου ευδοκιμούν ορχιδέες, κυκλά-
μινα, λίγα φρύγανα και αρκετά βολβώδη φυτά. Ανάμεσα στο τεχνητό Άλσος Βεϊκου και
τα απομεινάρια ενός… μαντριού στο Γαλάτσι εκτείνονται μέχρι την κορυφή και το... κτίριο
του Ιδρύματος Καραμανλή θάμνοι και φρύγανα που φιλοξενούν χελώνες και πουλιά. Και
οι δυο αυτοί βιότοποι είναι στην βόρεια «φτωχή» πλευρά των Τουρκοβουνιών.
Στην νότια «πλούσια» πλευρά η Φιλοθέη διατηρεί σε καλή κατάσταση στον ανατολικό
λόφο (παρά την πευκοφύτευση που έχει γίνει) την φυσική χλωρίδα με διάφορες ορχιδέες
και με μία μεγάλη αποικία της εμβληματικής για την Αττική ενδημικής Fritillaria obliqua.
Στην ακριβώς αντίθετη πλευρά του ανατολικού λόφου χάσκουν τα νταμάρια που αδειο-
δοτήθηκαν στην διάρκεια της δικτατορίας και που καλύφθηκαν με τα μπάζα της Αττικής
Οδού το 2004 για να μη ρεζιλευτούμε στην Ολυμπιάδα.
Το λεγόμενο Αττικό Άλσος φυτεύτηκε με πεύκα και τα συνήθη είδη του αστικού πράσινου
και μόνο οι απότομες πλαγιές του διατηρούν την φυσική βλάστηση με φρύγανα. Ενδια-
φέρον παρουσιάζει το πευκοδάσος (παλιό που ενισχύθηκε) της ΕΥΔΑΠ, στα σύνορα Πε-
ρισσού και Λαμπρινής, γιατί σ’ αυτό βρίσκουν καταφύγιο ή αναπαράγονται τσαλαπετει-
νοί.
Κι όσο για το πράσινο στην Φιλοθέη και το Ψυχικό, αυτό στην πλειοψηφία του είναι φυ-
τεμένο, τεχνητό και δεν αποτελεί αντικείμενο για το βιβλίο αυτό.


Γαλάτσι
07/06/2007

Γαλάτσι

Γαλάτσι
07/06/2007


Ο λόφος της Φιλοθέης

που διασώθηκε από τα
νταμάρια
18/04/2014


Περισσός
09/11/2012


Ένα από τα αρχαία

πεύκα του Κτήματος
Βείκου που έχουν
διασωθεί
13/09/2009

Ένα από τα αρχαία

πεύκα του Κτήματος
Βείκου που έχουν
διασωθεί στον Περισσό
19/11/2015

Αττικό Άλσος
15/04/2008


Ενδημικά φυτά
Παρά το γεγονός ότι τα Τουρκοβούνια είναι ένα καταστραμμένο τοπίο,

διατηρούνται σε πολύ λίγα σημεία θύλακες οικότοπων στους οποίους
επιβιώνουν ενδημικά φυτά.
Επιβιώνουν κρυμμένα από τους χιλιάδες περιπατητές που κάθε βδο-
μάδα κάνουν την βόλτα τους στα Τουρκοβούνια και ιδιαίτερα από ε-
κείνους που έχουν την καλή συνήθεια να βγάζουν βόλτα τα σκυλιά
τους.
Μέχρι τώρα έχω φωτογραφίσει 15 ενδημικά φυτά, από τα οποία 5 εί-
ναι ορχιδέες.

Φιλοθέη
18/01/2014
ASTERACEAE (COMPOSITAE)
Centaurea raphanina mixta

Κενταύρια ραπανίσκος υποείδος η μικτή
Ενδημική της Νότιας Ελλάδας, Εύβοιας, Σποράδων, Κυκλάδων, Ανατολικού Αιγαί-

ου (Ψαρά, Ικαρία). Σε λίγες θέσεις στον ανατολικό λόφο των Τουρκοβουνιών.
Πολυετές φυτό, με ρίζωμα κονδυλώδες που θυμίζει ραπάνι. Τα φύλλα του συλλέ-
γονται και τρώγονται σαλάτα. Δημώδη ονόματα: αλιβαρβάρα, ασκόλυμπρος.
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, βράχοι, ελαιώνες, θαμνώνες, σε υψόμετρα από το
επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 2.100 μέτρα.
Άνθη: ρόδινα - πορφυρά. Άνθιση: Μάρτιος - Ιούλιος.
Ετυμολογία:
Centaurea < Centaurus > Κένταυρος (ο Κένταυρος Χείρων ήταν γιατρός και δά-
σκαλος του Ασκληπιού).
raphanina < ράφανος (ραπάνι) = ραπανίσκη.
mixta < misceo αναμιγνύω = ανάμικτη, μικτή.

Γαλάτσι 17/03/2017
Φιλοθέη
25/03/2020
BRASSICACEAE (CRUCIFERAE)
Erysimum graecum
Ερύσιμο το γραικό
Ενδημικό Πελοποννήσου, Στερεάς Ελλάδας, Θεσσαλίας και Εύβοιας.
Διετές φυτό. Τον πρώτο χρόνο σχηματίζει ένα χοντρό βλαστό και ρόδακα φύλλων.
Το δεύτερο χρόνο παράγει 1-3 βλαστούς, υψηλούς κατά την άνθιση και ανθοφο-
ρεί.
Βιότοπος: άκρες δρόμων, χαλικότοποι, φρυγανότοποι, σε ποικιλία υποστροωμά-
των και σε υψόμετρα μέχρι 1400 μ.
Άνθη: Ταξιανθία με 20-30 κίτρινα άνθη. Άνθιση: Απρίλιος - Μάιος.
Erysimum < Ερύσιμον, φυτό που αναφέρει ο Θεόφραστος < ερύω (=προστατεύω)
--> ερυσίπτολις (=επίθετο της Αθηνάς ως προστάτισσας της πόλης των Αθηνών).

Φιλοθέη
16/03/2009
Malcolmia graeca subsp. graeca

Μαλκόλμια η γραική
Ενδημικό φυτό Αττικής, Δυτικής Εύβοιας και Πελοποννήσου. Μετά την επιστημο-
νική του περιγραφή το 1843 από τους Boissier & Spruner διασπάστηκε σε 3 υπο-
είδη το 1972 (graeca ενδημικό, bicolor ενδημικό & hydraea βαλκανικό).
Φύεται σε πετρώδεις θέσεις χαμηλού υψομέτρου, όπως είναι τα φυσικά βράχια
στις κορφές των Τουρκοβουνιών.
Ανθίζει την άνοιξη.
Malcolmia < προς τιμήν του W. Malcolm (19ος αιώνας), Άγγλου γεωπόνου και φυ-
τοκόμου

Φιλοθέη
16/03/2009

Περισσός
25/01/2008
HYACINTHACEAE
Muscari pulchellum subsp. pulchellum

Μουσκάρι το ωραίο
Ενδημικό Στερεάς Ελλάδας και της ΝA Πελοποννήσου. Βολβώδες πολυετές φυτό.
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις και φρυγανότοποι από το επίπεδο της θάλασσας μέ-
χρι την ορεινή ζώνη.
Άνθη: γαλαζορόδινα. Άνθιση: Ιανουάριο μέχρι Απρίλιο, ανάλογα με το υψόμετρο.
Muscari < μόσχος (σχετίζεται με το περσικό mushka = γεννητικός αδένας), ελαιώ-
δες, έντονα αρωματικό υγρό που βγαίνει από τον γεννετικό αδένα του ασιατικού
ελαφιού «μόσχος ο μοσχοφόρος» (πρβ: μοσκοβολώ, μοσχοκάρυδο, μοσχοσάπου-
νο, μοσχοστάφυλο). Ίσως επειδή φυτά του γένους Muscari είναι πολύ αρωματικά.
pulchellum < pulcher, όμορφος, ωραίος.

15/04/2008
CAMPANULACEAE
Campanula celsii subsp. celsii

Καμπανούλα του Κελς
Ενδημικό Αττικής, νησιών Σαρωνικού, Τροιζηνίας και Κυκλάδων (Σίφνος, Σέριφος).
Από τα βουνά της Αττικής έχουν περιγραφεί άλλα δύο υποείδη, ενδημικά κι αυτά.
Αυτό το φυτό έχει φυτρώσει στους βράχους του νταμαριού του Αττικού Άλσους,
που προσομοιάζει με τον φυσικό του οικότοπο.
Διετές, πολύκλαδο, χνουδωτό φυτό. Στη βάση του σχηματίζει πολλούς διαφορετι-
κούς ρόδακες φύλλων με διακλαδώσεις βλαστών και άφθονη ανθοφορία. Τα φύλ-
λα της βάσης με ακανόνιστους λοβούς, ανώτερα ωοειδή, οδοντωτά, άμισχα.
Βιότοπος: Βράχοι, σχισμές βράχων, σε υψόμετρα 0 - 700 μέτρα.
Άνθη: σωληνοειδή κυανά μέχρι 3εκ. μήκος και κάλυκας με μικρά ωτίδια ανάμεσα
στους οξύληκτους λοβούς. Άνθιση: Απρίλιος - Ιούλιος.
Campanula < campana (λατιν.) > campanula υποκοριστικό.
celsii < αφιερωμένο στον Γάλλο βοτανικό Jacques Philippe Martin Cels (1740-1806).

Campanula celsii

Περιφερειακός
Γαλατσίου - Ψυχικού
15/04/2008

CAMPANULACEAE
Campanula drabifolia
Καμπανούλα η δραπόφυλλη
Η Καμπανούλα η δραπόφυλλη είναι ενδημική της Στερεάς Ελλάδας,

Πελοποννήσου και Ιονίου.
Φυτό μικροσκοπικό, με πλατιά και οδοντωτά φύλλα.
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, σχισμές βράχων, φρύγανα.
Άνθη: μικρά, ιώδη-μπλε. Άνθιση: Μάρτιος - Μάιος.
Campanula < campana (λατιν.) < campanula υποκοριστικό.
drabifolia < draba δράβη (Διοσκουρίδης) + folium φύλλο = με φύλλα
σαν ου φυτού draba δράβη = δραβόφυλλη.
Draba < δράβη (φυτό που αναφέρει ο Διοκσουρίδης). Ο De Theis
γράφει ότι, σύμφωνα με τον Λινναίο, «δράβη» σημαίνει ξινή,
πικάντικη, με αναφορά στη γεύση των φύλλων.

Ανατολικός λόφος
Γαλάτσι
18/04/2014

Άλσος Βεΐκου
19/12/2011
IRIDACEAE
Crocus cartwrightianus
Κρόκος του Καρτράϊτ
Από αυτόν τον κρόκο με το περίεργο επιστημονικό όνομα (καρτραΐτιάνους) προ-
ήλθε με τις κατάλληλες καλλιεργητικές τεχνικές ο καλλιεργήσιμος κρόκος (Crocus
sativus) τύπου Κοζάνης που δίνει το σαφράν (ζαφορά), το ακριβότερο μπαχαρικό.
Είναι ενδημικός της Ελλάδας με κέντρο την Αττική και επιλεκτική διασπορά σε ορι-
σμένα νησιά των Κυκλάδων και λίγες θέσεις στην Δυτική Κρήτη.
Έχει ενδιαφέρον ότι συνεχίζει ν’ ανθίζει σε έναν ουσιαστικά καταστραμμένο βιό-
τοπο, όπως είναι τα Τουρκοβούνια σε 3 τουλάχιστον θέσεις.
Βολβώδες φυτό. Φύλλα 7-12. Άνθη αρωματικά, συνήθως μοβ με σκούρες νευρώ-
σεις αλλά και λευκά με μοβ νευρώσεις. Άνθιση: Οκτώβριος - Δεκέμβριος.
Crocus < κρόκος (πιθανώς από την κρόκη, υφάδι).
cartwrighitianus < αφιερωμένο στον Άγγλο πρόξενο στην Κωνσταντινούπολη Cart-
wrihgt που συνέλεξε το φυτό από την Τήνο
Άλσος Βεΐκου
19/12/2011

IRIDACEAE
Crocus laevigatus Κρόκος ο λείος

Ο Κρόκος ο λείος είναι ενδημικός της νότιας Ελλάδας, με πλατιά εξάπλωση στην
Αττική. Σπάνιος στα Τουρκοβούνια. (Γαλάτσι) Εδώδιμος με γεύση κάστανου.
Βολβώδες φυτό. Φύλλα 3-4.
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, θαμνώνες, φρυγανότοποι, διάκενα πευκοδασών σε
υψόμετρα από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι 1500 μέτρα.
Άνθη με χρωματική ποικιλομορφία, λευκά, μοβ-ρόδινα, λιλά, δίχρωμα, με μία έως
τρεις ραβδώσεις στα τρία εξωτερικά τέπαλα. Λαιμός κίτρινος.
Στύλος με «στίγματα» κίτρινα ή πορτοκαλί που διαχωρίζονται δενδροειδώς σε
πολλά νημάτια. Ανθήρες λευκοί. Άνθιση: από τον Οκτώβριο.
laevigatus < levigo λειαίνω, γυαλίζω ==> αναφορά στους χιτώνες του βολβού του
που είναι λείοι.


Φιλοθέη
04/03/2014
LILIACEAE
Fritillaria obliqua
Φριτιλλάρια η πλάγια
Εμβληματικό ενδημικό της Αττικής (Πάρνηθα, Πεντέλη, Σχινιάς). Περιγράφηκε από τα
Τουρκοβούνια, από τον λόφο πάνω από την Αγία Γλυκερία. Ένας μικρός πληθυσμός
στην κεντρική Εύβοια αποτελεί ένδειξη της εποχής που Αττική και Εύβοια ήταν ενωμέ-
νες. Στα Τουρκοβούνια επιζούν δύο πληθυσμοί: ένας στο Αττικό Άλσος στα όρια της
εξαφάνισης κι ένας δεύτερος υγιής στον λόφο της Φιλοθέης.
Παλαιογεωγραφικό πολυετές βολβώδες φυτό.
Φύλλα 8-13, γλαυκά, λογχοειδή. Άνθη 1-3, εύοσμα. Βιότοπος: βραχώδεις ασβεστολι-
θικές θέσεις με φρύγανα και αραιή θαμνώδη βλάστηση. Άνθη: κωνικά, καμπανοειδή.
Άνθιση από τις αρχές Φεβρουαρίου.
Περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυ-
τών της Ελλάδας (RDB 2009), ως Σχεδόν Απειλούμενο» (ΝΤ).
Fritillaria < fritíllus κύπελλο με το οποίο έριχναν τα ζάρια οι Ρωμαίοι ==> για το σχήμα
του άνθους.
obliqua (λατιν.) = πλάγια, λοξή ==> για την πλάγια θέση των ανθέων στον βλαστό.
Φιλοθέη
04/03/2014

Γαλάτσι
25/05/2017
RANUNCULACEAE
Nigella arvensis subsp. aristata

Νιγκέλα των αγρών (αρουραία)
Ενδημικό φυτό της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας. Περιλαμβάνεται στην μνημειώ-
δη έκδοση Flora Graeca με μια υδατογραφία από την Αθήνα.
Πόα με ύψος 10 - 40 εκατοστά. Φύλλα γλαυκά με γραμμοειδή τμήματα, τα ανώτε-
ρα σχηματίζουν περίβλημα κάτω από το άνθος.
Βιότοπος: αγροί, φρυγανότοποι, ανοιχτά εδάφη. Άνθη: λευκά έως ελαφρώς γαλά-
ζια. Άνθιση: Μάιος - Ιούλιος.
Nigella < υποκοριστικό του niger (μαύρος) ==> αναφέρεται στο χρώμα των σπερ-
μάτων.
arvensis < arvum, αγρός = αρουραία, των αγρών
aristata < arista ο αθήρ, το άγανο των αγρωστωδών ==> με αιχμηρές άκρες στα
πέταλα.

Ορχιδέες
Orchidaceae
Οι ορχιδέες αποτελούν μία πολυπληθή οικογένεια φυτών με αρκετά

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Τα σπέρματα τους είναι πολύ μικρά σε μέγεθος και δεν διαθέτουν εν-
δοσπέρμιο για να τραφεί το έμβρυο στο αρχικό στάδιο φύτρωσής του.
Η βλάστηση των σπερμάτων επιτυγχάνεται όταν προσβληθούν από
μύκητες (συνήθως βασιδιομύκητες). Οι μύκητες διαπερνούν τα κύττα-
ρα του σπέρματος και αργότερα των ριζών, σχηματίζοντας υφές οι ο-
ποίες συνδέουν τις ορχιδέες με φυτά, θάμνους ή δέντρα και τις τρέ-
φουν με νερό, θρεπτικά στοιχεία και κυρίως υδατάνθρακες. Έτσι δη-
μιουργούνται οι μυκόριζες με τις οποίες μπορούν να τραφούν οι ορχι-
δέες και σε πολύ απαγορευτικές συνθήκες, όπως αυτές που επικρα-
τούν σχεδόν παντού στα Τουρκοβούνια.
Για την επικονίασή τους (κι άρα τον πολλαπλασιασμό τους) χρησιμο-
ποιούν τεχνικές εξαπάτησης στων εντόμων. Άλλα είδη δείχνουν ότι
έχουν νέκταρ αλλά δεν έχουν, άλλα μιμούνται τα άνθη άλλων φυτών.
Ειδικά τα είδη του γένους Ophrys (Οφρύς) μιμούνται τα θηλυκά άτομα
άγριων μελισσών στην έκλυση σεξουαλικών οσμών (φερομόνες), στο
σχήμα και τσα σχέδια της επιφάνειά τους, οπότε τα αρσενικά έντομα
εξαπατούνται και με τις κινήσεις τους μεταφέρουν την γύρη (που είναι
σε κολλώδες σώμα) σε άλλα φυτά του είδους.
Από ορχιδέες στα Τουρκοβούνια έχω βρει και φωτογραφίσει 23 είδη
από 6 γένη.

Γαλάτσι
04/04/2014
Anacamptis papilionacea subsp. papilionacea
Ανακαμπτίς η πεταλουδόμορφη
Ευρωπαϊκή και μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε από την Ιταλία το 1759.

Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Απλή παρουσία στα Τουρκοβούνια.
Συνώνυμο: Orchis papilionacea.
Ντελικάτο φυτό με ύψος 10-40 εκατοστά. Φύλλα 3-10, λογχοειδή. Ποικιλόμορφο,
με αρκετές ποικιλίες και υποείδη.
Βιότοπος: λιβάδια, φρύγανα, θαμνότοποι, ανοιχτά δάση μέχρι τα 1.800 μέτρα.
Άνθη: σε σχήμα σπάτουλας, οδοντωτό, με ροζ γραμμές και κηλίδες.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάιος.
Anacamptis < ανά + κάμπτω (από την κάμψη την γυρεομαγμάτων προς τα πίσω).
papilionacea < papilio πεταλούδα.


Γαλάτσι
Anacamptis fragrans
Ανακαμπτίς η εύοσμη
Μεσογειακό και ευρωπαϊκό είδος. Περιγράφηκε το 1811 από την Βερόνα της Ιτα-
λίας. Ευδοκιμεί στην κεντρική και νότια Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την
Κρήτη, μέχρι τα 1200 μ.
Απλή παρουσία στα Τουρκοβούνια
Συνώνυμα: Orchis fragrans, Orchis coriophora subsp. fragrans.
Φυτό λεπτοκαμωμένο, μέχρι 30 εκατοστά ύψος, που συχνά σχηματίζει συστάδες.
Φύλλα 4-10 λογχοειδή, στενά, άστικτα.
Βιότοπος: αραιά πευκοδάση, φρύγανα και χαμηλή βλάστηση.
Άνθη: εύοσμα, ρόδινα με κόκκινα στίγματα, σε πυκνή ταξιανθία.
Άνθιση: από τα μέσα Απριλίου.
Anacamptis < ανά + κάμπτω (από την κάμψη την γυρεομαγμάτων προς τα πίσω)
fragrans < fragro -are, ευοσμώ, μοσχοβολώ = εύοσμη.


Γαλάτσι
Anacamptis pyramidalis
Ανακαμπτίς η πυραμιδική
Έχει μεγάλη εξάπλωση στην Ευρώπη, την Μεσόγειο και την Ελλάδα. Απλή παρου-
σία στα Τουρκοβούνια. Περιγράφηκε το 1753 από την Οξφόρδη της Βρετανίας.
Είναι ποικιλόμορφη στο σχήμα των φύλλων και στο χρώμα των ανθέων.
Βιότοπος: σε ποικιλία ενδιατημάτων σε υψόμετρα 0 - 1800μ.
Επικονιάζεται κυρίως από πεταλούδες, τις οποίες εξαπατά ότι έχει νέκταρ.
Ανθίζει την άνοιξη μέχρι τον Ιούνιο, ανάλογα με το υψόμετρο
pyramidalis < πυραμίς, πυραμίδος = πυραμιδική ==>, επειδή η ταξιανθία έχει
σχήμα πυραμίδας


Περισσός
09/03/2013
Himantoglossum robertianum
Ιμαντόγλωσσο του Ρομπέρ

Μεσογειακή ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση στην κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννη-
σο και τα νησιά.
Κοινή στην Αττική. Συχνή στα Τουρκοβούνια σε αρκετές θέσεις.
Πρώτη επιστημονική περιγραφή το 1807 από την Γαλλία με το όνομα Barlia
robertiana.
Ρωμαλέο φυτό με ύψος 20-80 εκατοστά. Φύλλα 5-10, φαρδιά, γυαλιστερά.
Βιότοπος: λιβάδια, φρύγανα, μακία βλάστηση, χωράφια.
Άνθη: αρωματικά, μεγάλα, τρίλοβα, ροζ ή πρασινωπά.
Άνθιση: Ιανουάριος - Απρίλιος.
Himantoglossum < ιμάς, ιμάντος + γλώσσα ==> από την μορφή του άνθους.
robertianum < αφιερωμένη στο Γάλλο βοτανικό G. N. Robert).
Barlia < προς τιμήν του Γάλλου μυκητολόγου και ειδικού στις ορχιδέες της Νί-
καιας Jean Baptiste Barla (1817-1896)

Περισσός
09/02/2014

16/03/2011

16/03/2011

Φιλοθέη
14/02/2014

Περίβολος ναού
Αγίας Φιλοθέης
18/03/2008

Περισσός
02/03/2014
Neotinea lactea
Νεοτινέα η γαλακτερή
Μεσογειακή ορχιδέα με εξάπλωση σε Δυτική και Κεντρική Ελλάδα, Κρήτη και νη-
σιά. Περιγράφηκε το 1798 από την Αλγερία.
Στα Τουρκοβούνια έχει βρεθεί ένα φυτό, αυτό των φωτογραφιών.
Συνώνυμο: Orchis lactea.
Κοντό φυτό, με ύψος 10-25 εκ.. Φύλλα 3-10 άστικτα. Βιότοπος: φρύγανα, λιβά-
δια, θαμνώνες. Άνθη: χείλος τρίλοβο, λευκό με ροζ ή βυσσινί κηλίδες.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάρτιος.
Neotinea < νέο + Tineo, γένος αφιερωμένο στον Ιταλό βοτανικό Vincenzo Tineo
(1791-1856) .
lactea < lac, láctis γάλα ==> για το χρώμα των ανθέων της

Περισσός
Περισσός
08/03/2014


Περισσός
08/03/2014


Περισσός
08/03/2014

Ophrys aesculapii
Οφρύς του Ασκληπιού

Ενδημική ορχιδέα της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, με βορειότερο
σημείο την Μαγνησία.
Στα Τουρκοβούνια εμφανίζεται με 2-3 φυτά στον λόφο της Φιλοθέης.
Περιγράφηκε από την αρχαία Επίδαυρο κοντά στο Ασκληπιείο, γι’ αυτό και της
δόθηκε το όνομα του θεού Ασκληπιού.
Συνώνυμο: Ophrys sphegodes subsp. aesculapii (Renz) J.J. Wood
Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ανοίγματα δασών, ξηρά παραθαλάσσια εν-
διαιτήματα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 1.000 μ.
Άνθος: Μικρό, σχεδόν σφαιρικό, ακέραιο (ενίοτε τρίλοβο), κοκκινωπό ή καφέ.
Θυρεός μπλε ή γαλάζιος σε σχήμα Η (ήτα). Πέταλα και σέπαλα πράσινα.
Άνθιση: Μάρτιος - Μάιος.
Ophrys < οφρύς (φρύδι). Υπάρχει και το ενδεχόμενο γλωσσικής παρερμηνείας.
aesculapii < Aesculapius η λατινική απόδοση του ονόματος Ασκληπιός.

Φιλοθέη
05/04/2011

Φιλοθέη
05/04/2011

Φιλοθέη
05/04/2011

Ophrys attica
Οφρύς η αττική
Περιγράφηκε από την Αττική το 1859 ως Ophrys arachnites var. attica (Boiss. &
Orph.) και ως ξεχωριστό είδος από τον Jackson το 1894. Έχει ευρύτερη εξάπλωση
στην ηπειρωτική Ελλάδα, εκτός από την Μακεδονία και την Θράκη. Απουσιάζει
από τις Κυκλάδες και την Κρήτη.
Πολύ κοινή στην Αττική και σχεδόν σε όλα τα Τουρκοβούνια.
Συνώνυμο: Ophrys umbilicata Desfontaines subsp. attica, J. J. Wood 1983.
Βιότοπος: θαμνότοποι, φρυγανότοποι, παρυφές δρόμων και μονοπατιών, διάκενα
πευκοδασών σε ηλιόλουστα ή ημισκιερά εδάφη.
Άνθη καφετιά, με πράσινο περιάνθιο και κάμψη του μεσαίου σέπαλου.
Άνθιση: αρχές Μαρτίου - μέσα Απριλίου.

Περισσός
21/03/2014

Φιλοθέη

Άλσος Βείκου

Γαλάτσι
Ophrys cinereophila
Οφρύς η τσινερεόφιλα
Ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου, με εξάπλωση από την Αττική και τις Κυκλά-
δες έως την Συρία (χάρτης στην δεξιά σελίδα).
Μία παρουσία στα Τουρκοβούνια.
Ξεχωρίζει από την πρώιμη άνθιση και τα μικρά της άνθη σε σπειροειδή διάταξη.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρύγανα, ελαιώνες, αραιά πευκοδάση έως 900 μ.
Άνθος: καφετιά με γαλαζωπό συνήθως θυρεό και κίτρινη περιφέρεια,
μικρά έως 1 εκατοστό, σε σπειροειδή ταξιανθία γύρω από τον βλαστό.
Άνθιση: Φεβρουάριος - αρχές Απριλίου.
cinereophila < από το έντομο Adrena cinereophila που την επικονιάζει.


Όλες οι φωτογραφίες είναι από την

Φιλοθέη σε διαφορετικές χρονιές
Ophrys ferrum-equinum
Οφρύς με πέταλο αλόγου

Ορχιδέα με κέντρο το Αιγαίο. Περιγράφηκε από την Σάμο και την Σμύρνη.
Κοινή στην Αττική, με μια πολυπληθή αποικία στον λόφο της Φιλοθέης,
Εύρωστο φυτό, με ύψος έως 40 εκατοστά. Φύεται σε φρύγανα, λιβάδια, ακαλ-
λιέργητα χωράφια, αραιά δάση σε υψόμετρα 0 – 1100μ.
Το άνθος παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία. Συνήθως είναι ακέραιο, ανοιχτό ή
σκούρο καφεκόκκινο με πυκνό κοκκινωπό τρίχωμα στους ώμους. Θυρεός γαλαζω-
πός με μεταλλικό μπλε περίγραμμα σε σχήμα πέταλου.
ferrum-equinum < ferrum σίδηρος, κατασκευή από σίδηρο + equinum ίππειο, α-
λογίσιο = πέταλο αλόγου ==> από το σχήμα του θυρεού.








Ophrys forestieri subsp. laureotica
Οφρύς του Φορεστιέ υποείδος της Λαυρεωτικής
Ενδημικό υποείδος της Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου. Μία παρουσία στα
Τουρκοβούνια στο Γαλάτσι.
Ξεχωρίζει από την πολύ πρώιμη άνθισή της. Σε ζεστούς οικότοπους ανθίζουν από
τα μέσα Δεκεμβρίου. Παρόμοια άνθιση παρουσιάζουν και φυτά από την Κεντρική
και Δυτική Μεσόγειο, που έχουν ονομαστεί O. forestieri ή O. lupercalis.
Βιότοπος: ανοίγματα πευκοδασών με στρωμνές από πευκοβελόνες. φρύγανα,
ελαιώνες, αραιά πευκοδάση έως 900 μ. Άνθος: καφεκόκκινα ή σκουροκόκκινα με
λευκωπό θυρεό σε σχήμα ωμέγα. Άνθιση: Δεκέμβριος - αρχές Μαρτίου.
forestieri < προς τιμήν του Aimé (de) Forestier (1804-1853) ερευνητή της χλωρί-
δας της Κορσικής.
laureotica < επειδή περιγράφηκε με φυτά από την Λαυρεωτική.


Ophrys melena
Οφρύς η μέλαινα
Ενδημική ορχιδέα Αττικής, Βοιωτίας, Εύβοιας και Ανατολικής Πελοποννήσου.
Μία παρουσία στα Τουρκοβούνια στο Γαλάτσι.
Περιγράφηκε το 1990 από τον Υμηττό.
Βιότοπος: αλκαλικά ηλιόλουστα εδάφη με φρύγανα και θάμνους.
Άνθη: 8-10, με σέπαλα και πλαϊνά πέταλα πράσινα. Το χείλος έχει σκούρο καφετί
χρώμα, που μερικές φορές περιφέρειά του περιβάλλεται με κίτρινο χρώμα. Θυ-
ρεός μικρός σε μπλε-γκρι.
Άνθιση: τέλη Φεβρουαρίου μέχρι μέσα Μαΐου.
melena < μέλας, μέλαινα, μέλαν ==> από το σκούρο χρώμα που έχει το χείλος του
άνθους.


Ophrys oestrifera subsp. oestrifera
Οφρύς η οιστροφόρος υποείδος η οιστροφόρος

Ευρασιατική ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα εκτός της Κρήτης.
Συχνή στην Αττική με μια παρουσία στα Τουρκοβούνια (Γαλάτσι).
Περιγράφηκε επιστημονικά το 1808 από την Γεωργία (Ιβηρία) του Καυκάσου.
Συνώνυμα: Ophrys cerastes - Ophrys cornuta.
Ψηλόλιγνο φυτό με ύψος 20-50 εκατοστά.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρυγανότοποι, λιβάδια, αραιά δάση σε υψόμετρα μέχρι
1.800 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, ξανθοκόκκινα, με τριχωτούς πλαϊνούς λοβούς σε σχήμα κέρατος.
Θυρεός καφέ ή μπλε με κίτρινο περίγραμμα.
Άνθιση: Μάρτιος - Ιούνιος.
oestrifera < oestrus (λατιν.) < οίστρος (αλογόμυγα) + φέρω.

Ophrys oestrifera subsp. stavri
Οφρύς η οιστροφόρος υποείδος του Σταύρου

Περιγράφηκε ως ενδημικό υποείδος της Ophrys oestrifera από την παραλιακή
ζώνη Αγίας Μαρίνας Γραμματικού. Εξαπλώνεται σε Αττική και Πελοπόννησο.
Μία παρουσία στα Τουρκοβούνια (Γαλάτσι).
Βιότοπος: παραλιακοί θαμνότοποι, ανοίγματα διαπλάσεων με θαμνοκυπάρισσα
( Juniperus turbinata) φρύγανα, ξηρά λιβάδια.
Άνθη: σφαιρικά ή αμφοροειδή με μκρές ή ανύπαρκτες απολήξεις. Ο θυρεός είναι
πολλές φορές ασαφής και η στιγματική κοιλότητα μικρή και παράξενη.
Άνθιση: Απρίλιος - Μάιος.
stavri < αφιερωμένη στον ορειβάτη Σταύρο Καλογερόπουλο.

Περισσός
02/04/2018
Ophrys sicula
Οφρύς η σικελική
Μεσογειακή ορχιδέα. Η πιο κοινή στην Νότια Ελλάδα, τα νησιά και την Αττική.
Συχνή παρουσία στα Τουρκοβούνια.
Περιγράφηκε επιστημονικά από την Σικελία, από όπου έλκει την ονομασία της.
Συνώνυμα: Ophrys galilaea - Ophrys lutea subsp. minor
Λεπτό φυτό με ύψος 5-40 εκατοστά.
Πέταλα κίτρινα και σέπαλα πράσινα.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, ελαιώνες, αραιά πευκοδάση.
Άνθος: 2-8, μικρά, τρίλοβα, κίτρινα. Θυρεός καφετής με μεγάλο γαλαζωπό ή λευ-
κό ω (ωμέγα).
Άνθιση: τέλη Ιανουαρίου - Μάρτιος.

Περισσός
02/04/2018

Ophrys speculum
Οφρύς η κατοπτρική
Μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε το 1800 από την Πορτογαλία. Στην χώρα μας
εξαπλώνεται στην Κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα νησιά. Με αραιή
διασπορά κυρίως στην Αττική, κυρίως στην ανατολική, και μια παρουσία στα
Τουρκοβούνια (Γαλάτσι).
Συνώνυμα: Ophrys ciliatα - Ophrys vernixia
Κοντό φυτό με ύψος 5-25 εκατοστά.
Βιότοπος: φρύγαναι, θαμνώνες, ελαιώνες, ακαλλιέργητα χωράφια, λιβάδια.
Άνθη τρίλοβα με τριχωτή καφέ περιφέρεια.. Σέπαλα με καφεκόκ-κινες γραμμές.
Θυρεός γαλάζιος, γυαλιστερός. Άνθιση: Μάρτιος - Μάιος.
speculum < speculum (λατιν.) καθρέφτης, κάτοπτρο ==> κατοπτρική από την ανα-
κλαστική επιφάνεια του χείλους.


Ophrys spruneri
Οφρύς του Σπρούνερ

Ενδημική ορχιδέα Δυτικής, Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας, Κρήτης και λίγων νη-
σιών των Κυκλάδων. Περιγράφηκε το 1855 από την Αίγινα. Σπάνια στην Αττική με
μια παρουσία στα Τουρκοβούνια (Γαλάτσι).
Φυτό με ψηλό βλαστό και έως 8 άνθη σε αραιή ταξιανθία.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, ανοίγματα δασών, παρυφές δρόμων…
Άνθος τρίλοβο, σκούρο καφέ ή μαύρο, με λαμπερό γαλάζιο θυρεό σε σχήμα Η
(ήτα). Σέπαλα δίχρωμα σε ροζ-λευκό.
Άνθιση: Μάρτιος - Μάιος.
spruneri < αφιερωμένη στον Βαυαρό βοτανικό Wilhelm von Spuner (1805-1874)


Φιλοθέη
18/03/2008
Ophrys tenthredinifera
Οφρύς η σφηκάφερη
Μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε το 1805 από την Αλγερία. Στην Ελλάδα εξα-
πλώνεται στην δυτική, νότια και νησιωτική χώρα. Συχνή στην Αττική. Στα Τουρκο-
βούνια φύονται μερικά φυτά στην Φιλοθέη.
Είδος με μεγάλη ποικιλομορφία. Εύρωστο φυτό με ύψος 10-30 εκατοστά, σε α-
ραιή ταξιανθία. Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, ακαλλιέργητα χωράφια, ανοίγμα-
τα δασών. Άνθη ακέραια, συνήθως με δύο πλαϊνά εξογκώματα, με χρώμα κίτρινο
και καφέ, γαλαζωπό θυρεό και κόκκινη στιγματική κοιλότητα. Πέταλα τριγωνικά
ροζ. Σέπαλα ροζ, μεγάλα, φαρδιά, στρογγυλεμένα.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάρτιος.
tenthredinifera < τενθρηδών και τενθρήνη, αρχαιοελληνικά ονόματα άγριων με-
λισσών ή σφηκών που κάνουν φωλιές μέσα στην γη + φέρω = η φέρουσα τενθρη-
δώνα από τον θυρεό του άνθους = σφηκάφερη.


Orchis anthropophora
Ορχις η ανθρωποφόρα
Ευρωπαϊκή ορχιδέα με βασική εξάπλωση στην χώρα μας σε Κεντρική Ελλάδα, Πε-
λοπόννησο, Κρήτη κι αρκετά νησιά. Πρώτη επιστημονική περιγραφή το 1753 από
το Παρίσι της Γαλλίας. Κοινή στην Αττική με μία συστάδα φυτών στα Τουρκοβού-
νια (Γαλάτσι).
Συνώνυμο: Aceras anthropophorum
Ονομάστηκε anthropophora από το σχήμα των ανθέων της.
Λεπτό φυτό, με ύψος 10-40 εκατοστά. Φύλλα 4-8 λογχοειδή, φαρδιά.
Βιότοπος: φρύγαναι, λιβάδια, άκρες δασών σε υψόμετρα μέχρι 1.600 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, σε σχήμα ανθρωποειδούς, κόκκινα, πορτοκαλί ή κίτρινα.
Άνθιση: Μάριος - Ιούνιος.


Γαλάτσι
02/04/2014
Orchis italica
Ορχις η ιταλική
Μεσογειακή ορχιδέα με βασική εξάπλωση στην χώρα μας στην Δυτική και Κεντρι-
κή Ελλάδα, την Πελοπόννησο, την Κρήτη και αρκετά νησιά.
Περιγράφηκε το 1798 από την Ιταλία.
Κοινή στην Αττική με 2-3 θέσεις στα Τουρκοβούνια.
Εύρωστο φυτό, με ύψος 20-50 εκατοστά. Φύλλα 5-10 γυαλιστερά, λογχοειδή,
άστικτα ή με μελανές κηλίδες και κυματιστές άκρες.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρύγανα, λιβάδια, άκρες δασών.
Άνθη: τρίλοβα, σε σχήμα ανθρωποειδούς, ρόδινα με ανοιχτόχρωμο κέντρο.
Orchis < όρχις ==> από το σχήμα των δύο κονδύλων στο ριζικό σύστημα
Περισσός
02/04/2018

Orchis quadripunctata
Ορχις η τετράστικτη
Μεσογειακή ορχιδέα (Αδριατική, Ελλάδα, Μικρά Ασία) με κέντρο εξάπλωσης την
Ελλάδα, όπου σχηματίζει μεγάλους πληθυσμούς στο δυτικό, κεντρικό και νότιο
τμήμα της χώρας και στην Κρήτη.
Περιγράφηκε το 1811 από την Νάπολι της Ιταλίας. Έχει ευρεία εξάπλωση στην
Αττική αλλά είναι πολύ σπάνια στα Τουρκοβούνια (Γαλάτσι).
Λεπτό φυτό, με ύψος 10-30 εκατοστά. Φύλλα 3-9 λογχοειδή, συνήθως με μεγάλα
μελανά στίγματα.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, πετρώδεις θέσεις, ανοιχτά δάση έως 1500μ..
Άνθη: τρίλοβα, φαρδιά, απλωτά, σε σκούρο ροζ με λευκό κέντρο με 4 σκούρες
στίγματα. Ταξιανθία με 7-35 άνθη.
Άνθιση: Μάρτιος - Ιούνιος.
quadripunctata < quadri- τετράκις + pungo (latin) στίγμα, στιγμή, στίξη.


Serapias bergonii
Σεραπιάς του Μπεργκόν
Ορχιδέα της Ανατολικής Μεσο-

γείου: Ιταλία, Βαλκάνια, Ελλά-
δα, Μικρά Ασία. Έχει ευρεία
εξάπλωση στην Ελλάδα. Περι-
γράφηκε το 1908 από την Κέρ-
κυρα.
Λεπτό φυτό, με ύψος 15-450
εκατοστά.
bergonii < προς τιμήν του Γάλ-
λου βοτανικού και φωτογρά-
φου Louis-Jacques-Paul Bergon
(1863-1912).
Γαλάτσι
15/04/2008

11/04/2004
Serapias vomeracea Σεραπιάς η «υνιόμορφη»

Εξαπλώνεται σε Μεσόγειο και Ανατολική Ευρώπη. Περιγράφηκε το 1770 από την
Βερόνα της Ιταλίας. Στα Τουρκοβούνια την συναντάμε στο Αττικό Άλσος.
Ρωμαλέο φυτό, με ύψος 30-60 εκατοστά. Φύλλα 4-7 στενά, λογχοειδή
Ετυμολογία: vomeracea < vomer vomeris (υνί) = «υνί-μορφή», υνιόμορφη (από το
σχήμα του επιχειλίου)

Περισσός
02/04/2018
Serapias orientalis subsp. orientalis
Σεραπιάς η ανατολική
Ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου, με κέντρο εξάπλωσης στην Ελλάδα την Νότια
Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου.
Περιγράφηκε το 1972 (Greuter) από το Λασίθι της Κρήτης.
Εύρωστο φυτό, με ύψος 25-30 εκατοστά. Φύλλα 4-8 στενά, λογχοειδή.
Χείλος ανοιχτόχρωμο (ωχροκίτρινο, πορτοκαλί έως ερυθρωπό).
Φύεται σε λιβάδια, ελαιώνες, θαμνώνες, φρύγανα. Ανθίζει την άνοιξη.
Serapias < Σεραπιάς, ορχιδέα που ονοματίζει ο Διοσκουρίδης > Σέραπις (και Σά-
ραπις) ελληνοαιγυπτιακός θεός της Ελληνιστικής Εποχής.
orientalis (λατιν.) = ανατολική, ανατολίτικη.

Περισσός
02/04/2018


Χλωρίδα
Στις σελίδες που ακολουθούν καταγράφονται

φυτά από 46 οικογένειες και 109 γένη με 144
είδη & υποείδη, από τα οποία τα 15 είναι
ενδημικά

Φιλοθέη
14/02/2014
ASPLENIACEAE
Asplenium ceterach Ασπλήνος ceterach

Η φτέρη Asplenium ceterach (L. 1753) έχει μεγάλη εξάπλωση από την Δυτική Ευ-
ρώπη έως τα Ιμαλάια. Βιότοπος: βράχια και βραχώδεις θέσεις συνήθως σε μισο-
σκιασμένες θέσεις και σε υψόμετρα 0-2000 μ.
Asplenium < ασπλήνος (φτέρη που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη) < α στερη-
τικό + σπλην (σπληνός) ==> επειδή πιστεύεται ότι θεραπεύει διαταραχές του
σπληνός (της σπλήνας).
ceterach < cetrack η αραβική ονομασία του φυτoύ (κατά την πιθανότερη εκδοχή).
«ἄσπληνος· οἱ δὲ σκολοπένδριον, οἱ δὲ ἡμιόνιον, οἱ δὲ σπλήνιον, οἱ δὲ πτέρυγα
καλοῦσι. φύλλα ἔχει σκολοπένδρῳ τῷ θηρίῳ ὅμοια, πλείονα ἀπὸ μιᾶς ῥίζης,
φυόμενα ἐν πέτραις καὶ τοίχοις τοῖς ἀπὸ τῶν κοχλάκων παλισκίοις, ἄκαυλα,
ἀνανθῆ, ἄκαρπα, ἐντετμημένα ὡς τὰ τοῦ πολυποδίου, κάτωθεν ὑπόξανθα καὶ δα-
σέα, ἄνωθεν δὲ χλωρά. δύναμιν δὲ ἔχει τὰ φύλλα ἀποζεσθέντα σὺν ὄξει καὶ
πινόμενα ἐπὶ ἡμέρας τεσσαράκοντα σπλῆνα τήκειν· δεῖ δὲ καὶ καταπλάσσειν τὸν
σπλῆνα τοῖς φύλλοις λείοις σὺν οἴνῳ...» Διοσκουρίδης

PTERIDACEAE
Allosorus pteridioides
Αλλοσωρός πτεριδιοειδής
Allosorus < άλλος + σωρός ==> σω-
ρός μεταβλητού σχήματος (σωρός =
στις φτέρες το σύνολο των σποραγ-
γείων που παράγονται από ώριμα
σπορόφυτα).
pteridioides < pteridium (είδος φτέ-
ρης) + είδος ==> επειδή μοιάζει με
pteridium
Φιλοθέη
14/02/2014

Περισσός
25/05/2007
ALLIACEAE
Allium ampeloprasum Άλλιο το αμπελόπρασο

Μεσογειακό γεώφυτο με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Υψηλό φυτό με φύλλα στενά, οδοντωτά. Σκιάδιο σφαιρικό έως 8 εκ. διάμετρο, με
πλήθος ροδοκόκκινα άνθη και έντονη μυρωδιά σκόρδου. Φύεται σε άκρες δρό-
μων, εγκαταλειμμένα χωράφια, υποβαθμισμένα εδάφη. Ανθίζει από τον Μάιο
μέχρι το καλοκαίρι.
Allium < allium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου
(σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και
γλωσσολόγο).
ampeloprasum < άμπελος + πράσο (άγριο σκόρδο που καλλιεργούσαν στις άκρες
αμπελώνων) - αμπελόπρασο.

Φιλοθέη
18/03/2008
ALLIACEAE
Allium neapolitanum Άλλιο το ναπολιτάνικο

Μεσογειακό γεώφυτο με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Έχει χαρακτηριστικό τρι-
γωνικό βλαστό με τη μια ακμή λιγότερο γωνιώδη από τις υπόλοιπες δύο και φύλ-
λα 2-3, λεία. Σκιάδιο αραιό μέχρι 10εκ. διάμετρο με άνθη λευκά σε μακρείς ποδί-
σκους. Οι στήμονες είναι κοντύτεροι από τα τέπαλα. Ανθίζει την άνοιξη.
neapolitanum < Napoli (η ιταλική πόλη) < Νεάπολις (το αρχαίο όνομα της Napoli)
= ναπολιτάνικο.

15/04/2008
ALLIACEAE
Allium roseum Άλλιο το ρόδινο

Μεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Αυτό το πολύ όμορφο αγρισόσκορδο έχει 2-5 φύλλα αυλακωτά, λεία, ελαφρά ο-
δοντωτά. Σκιάδιο ημισφαιρικό μέχρι 7εκ. με πολλά (μέχρι 30) ροζ άνθη σε κο-
ντούς ποδίσκους. Οι στήμονες κοντύτεροι από τα τέπαλα.
Φύεται σε καλλιέργειες, όρια αγρών, ξέφωτα δασών, λιβάδια.
Ανθίζει από τον Μάιο.
roseum < rosa ( < ρόδο), τριαντάφυλλο = ροδόχρωμο, ρόδινο, ροζ.

Φιλοθέη κορυφή
25/20/2007
AMARYLLIDACEAE
Sternbergia lutea Στερνμπέργκια η κίτρινη

Μεσογειακό γεώφυτο. Έχει μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα, με εξαίρεση την Δυτι-
κή Μακεδονία. Ανάλογα με τις περιοχές ονομάζεται κρινάκι, κίτρινο κρινάκι, λα-
λές, αγριολαλές και αγριόκρινος.
Είναι πολυετής, πόα με βολβοειδές ρίζωμα, φύλλα λογχοειδή, στενόμακρα, ανε-
πτυγμένα κατά την άνθιση.
Ανθίζει το φθινόπωρο. Άνθη κίτρινα, με 6 λογχοειδή τέπαλα μήκους μέχρι 6 εκα-
τοστά. Στην βάση τους έχουν μία μεμβρανώδη σπάθη. Μοιάζει με κρόκο αλλά
διαφέρει στους ανθήρες, τους βιότοπους κλπ και άλλωστε ανήκει σε άλλη βοτανι-
κή οικογένεια.
Φύεται κυρίως σε πετρώδεις τοποθεσίες. Συχνά καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό.
Sternbergia < γένος αφιερωμένο στον Caspar (Kaspar) Maria von Sternberg (1761
-1838), Βοημό βοτανικό που θεωρείται ιδρυτής του κλάδου της Παλαιοβοτανικής
lutea = κίτρινη..

Περισσός
25/05/2007
APIACEAE (UMBELLIFERAE
Eryngium campestre
Ηρύγγιο το αρουραίο
Ευρωμεσογειακό φυτό. Φύεται σε όλη την Ελλάδα.
Πολυετές, γλαυκοπράσινο, με ύψος 20-70 εκατοστά και ρίζα παχιά γογγυλόμορ-
φη.
Φύλλα βάσης τριμερή, πολύ αγκαθωτά.
Άνθη σε ωοειδή πυκνή ταξιανθία.
Βιότοπος: χέρσα άγονα χωράφια, ξηρά λιβάδια.
Άνθιση: Μάιος - Ιούνιος.
Eryngium < ηρύγγιον (Θεόφραστος)
campestre < campus (λατιν), πεδιάδα, κάμπος = πεδινό, αρουραίο.

Περισσός
26/09/2016
APIACEAE (UMBELLIFERAE)
Foeniculum vulgare
Φοινίκουλο το κοινό (μάραθος)
Ο μάραθος είναι φυτό αρωματικό, αρτυματικό κι έχει πολλές φαρμακευτικές ιδιό-
τητες. Χρησιμοποιούμε και σήμερα το πανάρχαιο όνομά του, που αναφέρεται
στις μυκηναϊκές πινακίδες (1450 π.Χ.) με Γραμμική Β γραφή. Το όνομά του φέ-
ρουν και πολλά τοπωνύμια (Μαραθώνας, Μαραθονήσι, κ..α).
Όλο το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο που αποτελείται από ανιθόλη και βενχόνη. Ο
μαραθόσπορος (με το οποίο τρέφονται δεκάδες μικροπούλια) περιέχει 100%
έλαιο με ιδιότητες τονωτικές, αντιφυσητικές, χωνευτικές, αποχρεμπτικές, αντιπυ-
ρετικές, διουρητικές, γαλακταγωγούς και σπασμολυτικές.
Ο Ιπποκράτης συνιστούσε το μάραθο ως βοηθητικό του τοκετού. Ο Διοσκουρίδης
αναφέρει ότι σταματά τη στομαχική καούρα.
Foeniculum = λατινική ονομασία (Πλίνιος) του μάραθου.
vulgare < vúlgus κοινός, ευρέως διαδεδομένος = κοινό.

Περισσός
08/03/2013
Scandix pecten-veneris
Σκάνδιξ «καθρέφτης της Αφροδίτης»
Ευρασιατικό φυτό με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Λαϊκά ονόματα ανάλογα την περιοχή: μυρώνι, σκαντζίκι, τσιλιμονιδιά.
Μικρό φυτό με φύλλα πτεροσχιδή, με λοβούς στενούς. Σέπαλα απουσιάζοντα.
Πέταλα λευκά, πολύ μεγαλύτερα στην έξω πλευρά των ακραίων ανθέων.
Φύεται σε ξηρά λιβάδια, θέσεις με ανθρωπογενή επιβάρυνση, άκρες δρόμων
Άνθιση από τον Φεβρουάριο.
Scandix < σκάνδιξ, φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης.
pecten-veneris < pecten (λατιν) καθρέφτης + Venus (γενική Veneris) Αφροδίτη =
καθρέφτης της Αφροδίτης ==> από το σχήμα των ανθέων.
σκάνδιξ· καὶ τοῦτο ἄγριόν ἐστι λάχανον, ὑπόδριμυ καὶ ἔμπικρον, ἐδώδιμον, ἑφθόν
τε καὶ ὠμὸν ἐσθιόμενον εὐκοίλιον καὶ εὐστόμαχον, οὐρητικόν. τὸ δὲ ἀφέψημα
αὐτοῦ κύστει χρήσιμον καὶ νεφροῖς καὶ ἥπατι πινόμενον. (Διοσκουρίδης)

Tordylium officinale
Τορδύλιο το φαρμακευτικό
Μεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση εκτός των νησιών του Αιγαίου.
Βιότοπος: βραχώδεις πλαγιές, αγροί, χαλικώδεις θέσεις σε υψόμετρα 0-800 μ.
Ετήσιο φυτό, συνήθως διακλαδισμένο από την βάση.
Βλαστός 20-50 εκ. Σκιάδια με λευκά άνθη και εξωτερικά πέταλα μεγάλα και ευδιά-
κριτα. Ανθίζει Απρίλιο- Ιούνιο.
Tordylium < τόρδιλον & τορδύλιον (φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης) < τόρνος
+ ίλλω συστρέφω ==> για το στρογγυλό σχήμα των καρπών που έχουν χάραγμα
στην άκρη.
officinale < offícina, μεσαιωνικό εργαστήριο για παρασκευή φαρμάκων και αρω-
μάτων = φαρμακευτικό.

Φιλοθέη
03/01/2008
ARACEAE
Arisarum vulgare
Αρίσαρο το κοινό
Κοινό όνομα: λυχναράκι.
Πολυετής πόα, εύκολα αναγνωρίσιμη από το χαρακτηριστικό κυλινδρικό σχήμα
της κιτρινοπράσινης σπάθης με τις κοκκινωπές ραβδώσεις. Ο σπάδικας είναι λε-
πτός, κυλινδρικός με κύρτωση στο χείλος της σπάθης. Φύλλα καρδιοειδή με μα-
κρύ μίσχο. Ανθίζει από τα τέλη φθινοπώρου σε πετρώδεις, δροσερές τοποθεσίες.
Arisarum < άρι (λίαν, πολύ - εξ ου και άριστος) + άρον = Αρίσαρον.
vulgaris, -e < vúlgus κοινός, ευρέως διαδεδομένος = κοινό.
«ἀρίσαρόν ἐστι βοτάνιον μικρόν, ῥίζαν ἔχον ὡς ἐλαίας· ἔστι δὲ δριμυτέρα τοῦ
ἄρου, ὅθεν νομὰς ἵστησι καταπλασσομένη, κολλύριά τε πρὸς σύριγγας ἐνεργῆ ἐξ
αὐτῆς γίνεται. φθείρει δὲ καὶ αἰδοῖον παντὸς ζῴου ἐντεθεῖσα ἡ ῥίζα.»
Διοσκουρίδης

Γαλάτσι
25/01/2008

Περισσός
20/03/2008
ASPHODELACEAE
Asphodelus fistulosus
Ασφόδελος ο κοίλος
Μεσογειακό γεώφυτο με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Ετήσιο φυτό, σπάνια πολυετές, με πολλούς λεπτούς, κοίλους βλαστούς.
Φύλλα στενά, γραμμοειδή, όλα συγκεντρωμένα στην βάση του βλαστού.
Άνθη λευκά ή ελαφρώς ρόδινα με καφετιά νεύρωση στο κέντρο των τεπάλων, σε
αραιό βότρυ.
Φύεται σε άκρες δρόμων, χωράφια, ξηρά λιβάδια χαμηλού υψομέτρου.
Ανθίζει από τον Μάρτιο.
Asphodelus < ασφόδελος (αβέβαιας ετυμολογίας)
fistulosus < fístula σωλήνας ==> από τους κοίλους βλαστούς του = κοίλος.

Περισσός
13/03/2014
ASPHODELACEAE
Asphodelus ramosus
Ασφόδελος ο πολύκλαδος
Έχει ευρύτατη εξάπλωση στην Μεσόγειο και στην Ελλάδα.
Πολυετές γεώφυτο. Βλαστός κυλινδρικός, κούφιος, διακλαδισμένος στην κορυφή.
Φύλλα επιμήκη, τριγωνικά, συγκεντρωμένα στην βάση του βλαστού.
Φύεται γενικά σε υποβαθμισμένα εδάφη, πετρώδεις πλαγιές, βραχώδη εδάφη,
θέσεις με ανθρωπογενή επιβάρυνση, άκρες δρόμων, ξηρά λιβάδια.
Άνθη με τέπαλα λευκά και κοκκινωπή νεύρωση στην μέση, σε επάκριους βότρεις.
Asphodelus < ασφόδελος (αβέβαιας ετυμολογίας)
ramosus < ramus (κλάδος, κλαδί) = πολύκλαδος.

Περισσός
04/04/2018
Anacyclus clavatus
Ανάκυκλος ο ροπαλοειδής
Μεσογειακό φυτό.
Στην Ελλάδα εξαπλώνεται σε Θράκη, Ανατολική Μακεδονία, Εύβοια, Στερεά
Ελλάδα, Πελοπόννησο και μάλλον στο Ιόνιο.
Φύεται σε χωράφια και ξηρά λιβάδια.
Ανθίζει Μάρτιο - Απρίλιο.
Anacyclus < ανά + κύκλος ==> από την διάταξη των γλωσσιδίων.
clavatus < cláva ρόπαλο, κορίνη ==> από την παρουσία οργάνων με την μορφή
ρόπαλου.


Γαλάτσι
03/01/2008
Bellis annua
Μπελλίς η ετήσια
Είναι η πρώτη μαργαρίτα που ανθίζει μέσα στο καταχείμωνο.
Έχει πολύ μικρές διαστάσεις και το κεφάλι του άνθους της δεν ξεπερνάει τα 2 ε-
κατοστά.
Σχηματίζει μεγάλα λευκά χαλιά σε λιβάδια, αγρούς και ανοίγματα σε θαμνότο-
πους και φρυγανότοπους από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Απρίλιο.
Bellis < béllus όμορφος, χαριτωμένος
annua )λατιν.) = ετήσιος, μονοετής ==> αναφέρεται στην διάρκεια της περιόδου
βλάστησης.

Περισσός
14/02/2018
Calendula arvensis Καλεντούλα των αγρών

Ευρωμεσογειακό είδος με μεγάλη εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Βιότοπος: χωράφια σε αγρανάπαυση, ελαιώνες, δρόμοι, ξηρά λιβάδια, σε
υψόμετρα 0-700 (-1200) μ.
Κοινό φυτό με ύψος έως 30 εκ. Φύλλα λογχοειδή, συχνά ελαφρώς οδοντωτά, τα
κατώτερα έμμισχα. νεφροειδή, οδοντωτά. Κεφάλια μέχρι 2 εκ., με όλα τα ανθίδια
πορτοκαλόχρωμα.
Ανθίζει από τον Φεβρουάριο.
Calendula < calendae, πρωτομηνιά στο ρωμαϊκό ημερολόγιο - υπαινιγμός για την
ανθοφορία που διαρκεί μεγάλο διάστημα.
arvensis < arvum, αγρός = αρουραία, των αγρών.

Περισσός
13/09/2094
Carlina corymbosa subsp. graeca

Καρλίνα η κορυμβώδης υποείδος η γραική
Φυτό των Βαλκανίων και της Ανατολίας, με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα.
Πολυετές άκαμπτο φυτό, διακλαδισμένο, με ύψος έως 70 εκ.
Φύλλα πολύ αγκαθωτά.
Βιότοπος: βραχώδεις και πετρώδεις θέσεις, ξηρά λιβάδια, άγονες τοποθεσίες, σε
υψόμετρα 0-2000 μ.
Κεφάλια μέχρι 3 εκ. σε κορύμβους, με ανθίδια κίτρινα και βράκτια φυλλόμορφα,
καστανόξανθα με όλα τα ανθίδια πορτοκαλόχρωμα.
Ανθίζει Απρίλιο - Αύγουστο
Carlina < γένος αφιερωμένο στο Καρλομάγνο, επειδή υποτίθεται ότι θεράπευσε
τον στρατό του από την πανώλη με κάποια καρλίνα.
corymbósa < κόρυμβος (κορυφή) ==> επειδή τα άνθη, ανεξάρτητα από το ύψος
των ποδίσκων, εμφανίζονται στο ίδιο επίπεδο.

Περισσός
26/09/2016
Chondrilla juncea Χονδρίλα η βουρλόμορφη
Ευρωμεσογειακό φυτό. Κοινό σε όλη την Ελλάδα.

Βιότοπος: πετρώδεις πλαγιές, ακαλλιέργητοι αγροί, λιβάδια, Θέσεις με
ανθρωπογενή επιβάρυνση, άκρες δρόμων σε υψόμετρα 0-1000 μ.
Ανθίζει Μάιο - Οκτώβριο.
Chondrilla < χόνδρος ==> επειδή η ρητίνη που έχει το φυτό θρομβώνει στην
επαφή με τον αέρα.
junceus, a, um < Juncus λατινική ονομασία για το καλάμι, το βούρλο ==> αναφορά
στην μορφή των βλαστών = βουρλόμορφη.

Περισσός
05/11/2007
Cichorium intybus
Κιχόριο το αντίδι (ραδίκι)
Ευρωμεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Είναι ένα πολύ κοινό φυτό με φύλλα σε ρόδακα, πολύμορφα, συνήθως πτεροσχι-
δή. Ο βλαστός είναι ψηλός, διακλαδισμένος, ελαφρά χνουδωτός με κεφάλια μα-
σχαλιαία.
Τα άνθη είναι κυανά, οδοντωτά στα άκρα. Ανθίζει από τον Ιούνιο.
Ραδίκια στην Ελλάδα έχουμε πολλά. Τρώμε τα φύλλα τους που έχουν πικρή γεύ-
ση, γι’ αυτό και λέγονται πικροράδικα, πικραλίδες, πικροκόλλες, πικρομάρουλα
ανάλογα με την περιοχή. Το όνομα «ραδίκι» που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι
ιταλικό.
Cichorium < κιχόριον, φυτό που αναφέρουν οι Θεόφραστος και Διοσκουρίδης.
intybus < η λατινική απίδοση των ελληνικών λέξεων ίντυβος ή έντυβον = αντίδι.

Γαλάτσι
15/04/2008
Crupina crupinastrum
Ευρασιατικό φυτό, με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Βιότοπος: αγροί, φρύγανα, πετρώδεις θέσεις, ελαιώνες σε υψόμετρα 0-1200
(1900) μ.
Μονοετές φυτό με λεπτό βλαστό, αραιά διακλαδισμένο, με κεφάλια μονήρη στις
κορυφές των βλαστών. Φύλλα συγκεντρωμένα στο κάτω μέρος του φυτού,
πτεροειδή με λοβούς οδοντωτούς.
Ανθίδια ρόδινα, σε υπάνθιο με μαυροκόκκινα βράκτια.
Ανθίζει Μάρτιο - Ιούνιο.
Crupina < πιθανή προέλευση από την φλαμανδική γλώσσα
crupinastrum < Crupina + υποκοριστική κατάληξη -astrum.

Γαλάτσι
13/10/2007
Dittrichia viscosa
Ντιτριχία η ιξώδης
Μεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Κοινά ονόματα: Κόνυζα, Ακονυζία, Κόνυζο, Νεροκόνυζο, Νεροκολλησιά,
Ψυλλήθρα, Ψυλλίστρα.
Πολυετές φυτό με βλαστό όρθιο, κολλώδη (ιξώδη), με βαριά μυρωδιά, ύψους 40-
100 εκ.
Βιότοπος: άκρες δρόμων, χαντάκια, αγροτικά ενδιαιτήματα.
Έχει φύλλα επιμήκη, λογχοειδή, ημιπερίβλαστα, κολλώδη. Ταξιανθία με πολλά
κεφάλια σε μακρείς ποδίσκους. Ανθίδια κίτρινα, τα περιφερειακά γλωσσοειδή,
οδοντωτά στην κορυφή.
Άνθιση φθινοπωρινή.
Θεωρείται φαρμακευτικό, μελισσοτροφικό και βαφικό φυτό. Ετυμολογία:
Dittrichia < γένος αφιερωμένο στον Γερμανό βοτανικό Manfred Dittrich (1934-),
ειδικό στα Asteraceae, διευθυντή του Βοτανικού Κήπου του Βερολίνου.
viscósus, a, um < víscum ιξός = ιξώδης.

Περισσός
13/03/2014
Glebionis coronaria
Χρυσάνθεμο το στεφανωματικό
Συνώνυμο: Chrysanthemum coronarium L. 1753
Αυτή η μεγάλη μαργαρίτα έχει ύψος που μπορεί να φτάσει το 1μ. με βλαστό
ισχυρό, διακλαδισμένο και φύλλα πτεροσχιδή. Οι τρυφεροί βλαστοί της είναι
βρώσιμοι και είναι επίσης φυτό βαφικό.
Βιότοπος: ξηρά λιβάδια, παλιά χωράφια, άκρες δρόμων.
Κεφάλια μέχρι 6εκ. με δίσκο κίτρινο και περιφερειακά ανθίδια λευκά ή κίτρινα, ή
λευκά το άνω μισό και κίτρινο το υπόλοιπο. Ανθίζει από τον Μάρτιο.
Glebionis < gleba βώλος, βώλαξ (της γης), έδαφος ==> συσχετίζεται με τα
καλλιεργημένα φυτά ή τα χωράφια και τις άκρες δρόμων όπου φύεται.
coronaria < coróna στέμμα, στέφανο (κεφαλής) - επειδή είναι κατάλληλη για
στέφανα, γιρλάντες κλπ = στεφανωματική.

Γαλάτσι
15/04/2007
Helichrysum stoechas subsp. barrelieri

Ελίχρυσο στοιχάς υποείδος του Barrelier
Μεσογειακός πολυετής ημίθαμνος με αρκετή παρουσία στα Τουρκοβούνια
Όλο το φυτό είναι καλυμμένο με πυκνό, λευκό χνούδι. Κεφάλια κωνοειδή χρυσο-
κίτρινα, περιβαλλόμενα από ομοιόχρωμα, μεμβρανώδη βράκτια σε πυκνές ταξιαν-
θίες. Φυτό πολύ αρωματικό, ιδιαίτερα όταν σπάσει ο βλαστός ή τα φύλλα.
Βιότοπος: φρύγανα και πετρώδεις τοποθεσίες. Ανθίζει από τον Απρίλιο.
Helichrysum < ήλιος + χρυσός. Αναφορά στο χρυσοκίτρινο χρώμα των ανθέων σε
πολλά είδη του γένους.
stoechas < στοιχώδες (ευθυγραμμισμένα σε μια σειρά) = στοιχάς
barrelieri < αφιερωμένο στον Jacques Barrelier (Jacopus Barrelierus 1606-1673)
Δομονικανό μοναχό από το Παρίσι που δημιούργησε βοτανικό κήπο σε μοναστήρι
της Ρώμης.

Περισσός
20/03/2008
Matricaria chamomilla χαμομήλι

Αρκετά συχνό στα Τουρκοβούνια, εκεί που σχηματίζονται μικρά λιβάδια.
Το χαμομήλι είναι δημοφιλές και βασικό θεραπευτικό βότανο από τα αρχαία χρό-
νια. Ο Ιπποκράτης, ο Διοσκουρίδης και οι άλλοι αρχαίοι γιατροί το χρησιμοποιού-
σαν ως άριστο αντισηπτικό και καταπραϋντικό φάρμακο για ένα πλήθος παθήσε-
ων. Είναι χαλαρωτικό και ηρεμιστικό. Φαρμακευτικά είναι τα άνθη του χαμομη-
λιού που έχουν ιδιότητες αντιφλογιστικές, χωνευτικές, σπασμολυτικές, επουλωτι-
κές, αντιφυσητικές, αντιαλλεργικές, καταπραϋντικές, αντιφλεγμονώδεις.
Matricaria < matrix -icis μήτρα, επειδή θεωρείται εμμηναγωγό < ή από mater μη-
τέρα
recutita < re (επαναληπτικό) + quatio κινώ, κουνώ ==> ανακινούμενο (από τις
πνοές του αέρα).
chamomilla < χαμαί + μήλον (επειδή έχει άρωμα που μοιάζει με μήλο).

Περισσός
02/04/2008
Phagnalon rupestre subsp. graecum

Γναφάλλιο του βράχου υποείδος το γραικό
Μεσογειακό φυτό με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα.
Πολυετές φυτό, με πολλούς όρθιους βλαστούς, μέχρι 30 εκ. Φύλλα αντιολογχοει-
δή, πυκνά τριχωτά από κάτω και αραιά τριχωτά από πάνω. Ανθοφόρα κεφάλια
μονήρη
Βιότοπος: βράχοι, χαράδρες, ξηρά λιβάδια, φρύγανα, θαμνώνες.
Ανθίζει Μάρτιο, Απρίλιο.
Phagnalon < αναγραμματισμός του φυτού «γναφάλλιον» που αναφέρει ο Δι-
σκουρίδης.
rupestre < rupes βράχος = του βράχου
graecum < Graecia = γραικό.

Περισσός
08/03/2013
Senecio vulgaris
Σενέκιο το κοινό
Ευρωσιβηρικό είδος, το οποίο έχει εξελιχθεί σε κοινό ζιζάνιο στις εύκρατες χώρες.
Έχει εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Φύεται σε ελαιώδες, άκρες δρόμων, ξηρά λιβάδια, διαταραγμένα εδάφη, μπάζα
σε υψόμετρα 0-900 (-1900) μ.
Ανθίζει Μάρτιο-Ιούνιο και σποραδικά σε άλλες εποχές.
Senecio < sénex γέρος ==> αναφορά στον σφαιρικό και λευκό πάππο του φυτού -
το όνομα αναφέρεται από τον Πλίνιο = Σενέκιο.
vulgaris, -e < vúlgus κοινός, ευρέως διαδεδομένος = κοινό.

Περισσός
13/03/2014
Reichardia picroides
Ρεϊχαρντία η πικροειδής
Μεσογειακό φυτό. Έχει εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Πολυετές φυτό με ξυλώδη βάση.
Φύλλα πράσινα ή γλαυκά.
Βιότοπος: βραχώδη και χαλικώδη παράκτια ενδιαιτήματα, ελαιώνες, παλιά
χωράφια, μπάζα σε υψόμετρα 0-300 μ.
Ανθίζει από τα μέσα Μαρτίου.
Reichardia < γένος αφιερωμένο στον Γερμανό ιατρό και βοτανολόγο Johann Jacob
(Jakob) Reichard (1743-1782).
picroides < Picris (< πικρός) + είδος = πικροειδής (επειδή μοιάζει με Picris).


Taraxacum minimum Ταραξάκο το μικρό
Μεσογειακό φυτό με διάσπαρτη εξάπλωση στην Ελλάδα.

Βιότοπος: λιβάδια, διάκενα δασών, βραχώδεις πλαγιές.
Άνθιση: ανοιξιάτικη από τον Απρίλιο και φθινοπωρινή από τον Οκτώβριο.
Taraxacum < τάραχος + άκος (ίαμα, γιατρικό) < ακέομαι=θεραπεύω) // [2] talkh
chakok (περσικά) = πικρό βότανο.
minimum (λατιν.) = μικρότατο, ελάχιστο.

Περισσός
13/03/2014
Tragopogon porrifolius subsp. eriospermus

Τραγοπώγων ο πρασόφυλλος υποείδος ο εριόσπερμος
Πολύμορφο είδος με ευρεία εξάπλωση σε όλη την χώρα. Στιβαρό φυτό με πλατιά,
γραμμοειδή φύλλα, περίβλαστα. Κεφάλια με πολλά ανθίδια, ρόδινα ή ιώδη και
βράκτια οξύληκτα. Μετά την άνθιση τα βράκτια κλείνουν και ξανανοίγουν για να
απελευθερώσουν τα φτερωτά καρπίδια. Ανθίζει από τον Μάρτιο.
Tragopogon < τράγος + πώγων - από την μορφή του πάππου = Τραγοπώγων
(αρχαίο όνομα από τον Διοσκουρίδη).
porrifolius < porrum (πράσο) + folium φύλλο = πρασόφυλλος.
eriospermus < έριον + σπέρμα = εριόσπερμος.

Γαλάτσι
20/03/2008
BORAGINACEAE
Alkanna tinctoria
Αλκάννα η βαφική
Μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Πολυετές, τριχωτό με φύλλα λογχοειδή. Άνθη μικρά, γαλάζια σε βότρυ. Η ρίζα του
χρησίμευε παλιότερα στη βαφική και έδινε ρόδινο χρώμα. Από αυτή την ιδιότητα
προέρχεται και το όνομα.
Alkanna < από αραβική al-kanne, η ρίζα του χρησιμοποιείται από Άραβες
φαρμακοποιούς και για την χρωστική al-henna / από την ισπανική alcana henna
(θάμνος), από τη Μεσαιωνική Λατινική αλχανά, από την αραβική al-ḥinnā ' η
χέννα.
tinctoria < tinctus βαφή < tingo βάφω .

Περισσός
08/03/2013
BORAGINACEAE
Buglossoides incrassata
Βουγλοσοειδές το παχύμισχο
Ευρωμεσογειακό είδος, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Φύεται σε βραχώδεις πλαγιές και λιβάδια σε υψόμετρα (600) 900-2000 μ.
Ετήσιο φυτό με ύψος 10-35 εκ.
Άνθη με κυλινδρικό σωλήνα, λευκά.
Ανθίζει από τα μέσα Απριλίου.
Buglossoides < Buglossa (< βους + γλώσσα) + είδος ==> παρόμοιο με το γένος
Buglossa.
incrassata = παχύμισχο.

Περισσός
08/03/2014
BORAGINACEAE
Cerinthe major
Κηρίνθη η μείζων
Φυτό της Μεσογείου και της ΝΔ Ασίας, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: εποχιακά υγρές θέσεις, χαντάκια δρόμων, ξηρά λιβάδια σε υψόμετρα 0
-400 (-800) μ.
Ετήσιο φυτό με όρθιο βλαστό 30-80 εκ.
Φύλλα μεγάλα, τα κατώτερα σπατουλοειδή, σκληρά με λευκές στίξεις. Τα
ανώτερα επιφυή, καρδιοειδή στην βάση.
Άνθη σε πυκνούς, κοντούς, επάκριους βότρεις. Στεφάνη κίτρινη, χοανοειδής,
πολλές φορές με καστανοπόρφυρη βάση.
Ανθίζει Μάρτιο - Μάιο.
Cerinthe < κηρός (κερί) + άνθος ==> από το σχήμα των ανθέων - φυτά που
επισκέπτονται ιδιαίτερα οι μέλισσες = Κηρίνθη.
major, -us < ορθογραφικά λανθασμένη (αλλά ισχύουσα) μορφή του magnus =
μείζων, μέγιστη.


Γαλάτσι
15/04/2008
BORAGINACEAE
Echium italicum subsp. biebersteinii

Έχιο το ιταλικό υποείδος του Bieberstein
Φυτό της Μεσογείου, Ανατολίας, Μαύρης Θάλασσας με εξάπλωση σε όλη την
Ελλάδα.
Διετές, τριχωτό, με ένα κεντρικό βλαστό που έχει πολλές διακλαδώσεις και του
δίνει ένα πολύ χαρακτηριστικό πυραμιδοειδές σχήμα. Τα φύλλα της βάσης είναι
μεγάλα, λογχοειδή, συγκεντρωμένα σε ρόδακα. Βιότοπος: ξηρές τοποθεσίες,
ακαλλιέργητα χωράφια και άκρες δρόμων. Άνθη ζυγόμορφα σε απαλές
αποχρώσεις ρόδινου και γαλάζιου, με τους στήμονες να προεξέχουν αρκετά από
την στεφάνη. Άνθιση από τον Απρίλιο.
Echium > έχις (έχιδνα) - από το σχήμα των καρπών που μοιάζει με κεφάλι φιδιού.
biebersteinii < αφιερωμένο στο Γερμανό βοτανικό Friedrich August Marschall von
Bieberstein (1768-1826) ερευνητή της χλωρίδας του Καύκασου.

15/04/2008
BORAGINACEAE
Echium plantagineum
Μεσογειακό φυτό, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Διετές, ελαφρά χνουδωτό. Τα φύλλα της βάσης μεγάλα, με ισχυρές νευρώσεις, σε
ρόδακα.
Άνθη ζυγόμορφα, με κόκκινο χρώμα στην αρχή που γίνεται στη συνέχεια μοβ-
μπλε. Κάλυκας κοντός. Ξεχωρίζει εύκολα από τους δυο προεξέχοντες στήμονες.
Echium < έχις (έχιδνα) - από το σχήμα των καρπών που μοιάζει με κεφάλι φιδιού.
plantagineum < Plantago ==> παρόμοιο με το γένος Plantago από τα φύλλα του.
Plantago < planta πέλμα ποδιού ==> αναφέρεται στο μέγεθος των φύλλων.

Γαλάτσι
13/09/2009
BORAGINACEAE
Heliotropium europaeum
Ηλιοτρόπιο το ευρωπαϊκό
Τα Ηλιοτρόπια είναι κοινά φυτά σε ελαιώνες, ακαλλιέργητους αγρούς και άκρες
δρόμων.
Είναι φυτά τριχωτά, μονοετής, διακλαδισμένα, μέχρι 40 εκ.
Φύλλα γκριζοπράσινα, ωοειδή ή ελλειπτικά μέχρι 5,5 εκ.
Άνθη λευκά με πέντε πέταλα που ανθίζουν από την βάση της ταξιανθίας και δεν
έχουν άρωμα.
Άνθιση από Απρίλιο μέχρι Οκτώβριο.
Heliotropium < ήλιος + τρέπω ===> επειδή τα άνθη τρέπονται (γυρίζουν) προς τον
ήλιο.

BORAGINACEAE
Onosma frutescens Όνοσμα το θαμνώδες

Φυτό της Ανατολικής Μεσογείου.
Στην Ελλάδα φύεται στην κεντρική και νότια χώρα και σε νησιά του Ανατολικού
Αιγαίου
Βιότοπος: συνήθως σε βραχώδεις τοποθεσίες όπως αυτές που έοουν αφήσει τα
νταμάρια στα Τουρκοβούνια αλλά και σε μεσογειακά ενδιαιτήματα.
Είναι πολυετές, πολύκλαδό φρύγανο με κοκκινωπούς βλαστούς, πυκνό τρίχωμα
και φύλλα λογχοειδή.
Άνθη σε βοστρύχους, κίτρινα, κοκκινωπά στο χείλος.
Onosma < Όνος + οσμή ==> επειδή υπτίθεται ότι η οσμή του προσελκύει τους
όνους.
frutescens < frutex (λατιν.) θάμνος = θαμνώδες.


Onosma frutescens
Ονοσμα το θαμνώδες

Γαλάτσι
22/03/2009
Aethionema saxatile subsp. graecum

Αηθιόνημα το βραχόφιλο υποείδος το γραικό
Φυτό των Βαλκανίων και της Ανατολίας.
Πολυετές είδος, πολύβλαστο με ξυλώδη βάση. Φύλλα σαρκώδη σε σχήμα
ωοειδές ή λογχοειδές, που φύονται σε όλο το μήκος του βλαστού.
Βιότοπος: βραχώδεις τοποθεσίες, βράχια και πρανή.
Άνθη: ρόδινα ή λευκά, με 4 μεγάλα πέταλα σε σχήμα σταυρού που σχηματίζουν
πυκνή ταξιανθία. Άνθιση: από τον Μάρτιο.
Aethionema < αήθης (ασυνήθιστος στα αρχαία ελληνικά) + νήμα ==> για τoυς
στήμονες που ενώνονται ασυνήθιστα στο κάτω μέρος με ένα φτερωτό ή
οδοντωτό νήμα).
saxatile < sáxum (λατιν) βράχος, πέτρα = βραχόφιλο, του βράχου.

Γαλάτσι
28/02/2013
Alyssum simplex
Άλυσσο το απλό
Ευρωσιβηρικό φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.

Φύεται σε ξηρούς και ανοικτούς ασβεστολιθικούς οικότοπους, σε υψόμετρα 0-
1100 (-1700) μ.
Ετήσιο πολύκλαδο φυτό με βλαστούς όρθιους ή ανερχόμενους, 5-20 εκ.
Φύλλα προμήκη - αντωοειδή ή προμήκη- λογχοειδή, τα χαμηλότερα απουσιάζουν
κατά την άνθιση. Πέταλα 3-4 μικρά, κυματιστά, 2,5 χιλ. Κεράτια δισκοειδή έως 6
χιλ., χνουδωτά. Άνθιση: Μάρτιος - Μάιος.
Alyssum < α (στερητικό) + λύσσα (θυμός) ==> επειδή θεραπεύει την λύσσα.
simplex (λατιν).) = απλό.

Γαλάτσι
09/04/2010
Aurinia saxatilis subsp. orientalis

Αουρίνια η βραχόφιλη υποείδος η ανατολική
Βαλκανικό φυτό με ευρείια εξάπλωση στην Ελλάδα, εκτός Κυκλάδων και Κρήτης.
Βιότοπος: βραχώδεις ασβεστολιθικοί οικότοποι.
Πολυετές φυτό, πολύμορφο, με ύψος 10-40 εκ..
Κατώτερα φύλλα έμμισχα, λογχοειδή με αβαθείς λοβούς, τα ανώτερα λογχοειδή
επιφυή.
Άνθη σε επάκριους βότρεις με 4 λεπτά πέταλα φωτεινά κίτρινα, δίλοβα.
Aurinia < aureum χρυσό ==> για το χρυσοκίτρινο χρώμα των ανθέων = Αουρίνια.
saxatilis < sáxum (λατιν) βράχος, πέτρα = βραχόφιλη, του βράχου.
orientalis (λατιν.) = ανατολική, ανατολίτικη.

Φυτό των Βαλκανίων και
Biscutella didyma subsp. apula της Ιταλίας, με ευρεία
εξάπλωση στην Ελλάδα.
Είναι μικρή πόα που
ξεχωρίζει από τα δίδυμα
δισκοειδή κεράτια, που
περιέχουν από ένα σπέρμα
το καθένα.
Μονοετές φυτό, όρθιο,
τριχωτό, με φύλλα
πολύμορφα
συγκεντρωμένα στην βάση.
Βιότοπος: βραχώδεις
θέσεις, φρύγανα, χέρσα
χωράφια,λιβάδια.
Άνθη σε βότρεις με πέταλα
κίτρινα.
Ανθίζει από τον
Φεβρουάριο.
Biscutella < bis δις, δυο
φορές + scutellum μικρή
ασπίδα.
didyma < δίδυμα.
apula = της Απουλίας
(περιοχή της Ιταλίας).
Περισσός
10/03/2013

Brassica nigra Μπράσικα η μαύρη (βρούβα)

Οι βρούβες βγαίνουν σε ηλιόλουστα και ασβεστώδη εδάφη. Δεν έχουν ιδιαίτερες
απαιτήσεις σε νερό και τις βρίσκουμε σε χωράφια, ερειπωμένους τοίχους,
υποβαθμισμένα εδάφη και σαν ζιζάνιο στους σπαρμένους με στάρι αγρούς. Και
φυσικά βλασταίνουν μέσα στην Αθήνα, αρκεί να βρουν ελεύθερο έδαφος.
Τις συναντάμε με διάφορα ονόματα: βρούβα, αγριόβρουβα, ραπανόβρουβα,
λαψανόβρουβα, σκυλόβρουβα, γλυκόβρουβα, μαυρόβρουβα.
Όλες οι βρούβες έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες και η βρώση τους θεωρείται
καθαρτική, αποτοξινωτική, τονωτική με ευεργετικά αποτελέσματα στο
κυκλοφοριακό και τη καρδιά. Τρώγονται τα φύλλα σε βραστή σαλάτα και τα
ανθοφόρα βλαστάρια τους που κόβονται μαζί με τα μπουμπούκια την άνοιξη
Ανθίζουν από τον Μάϊο έως τον Οκτώβριο. Τα άνθη σχηματίζουν βότρυ και
αποτελούνται από τέσσερα πέταλα σε σχήμα σταυρού.
Brassica (λατιν.)= λατινική ονομασία για το λάχανο
nigra (λατιν.) = μελανή, μαύρη ==> από το χρώμα των νευρώσεων στα φύλλα.
Βρούβα < θεωρείται αντιδάνειο από την λατινική, δηλαδή βολβός > bulbus >
βούλβα > βρούβα.


Draba praecox
Δράβη η πρώιμη
Είδος της Μεσογείου και της ΝΔ Ασίας.
Συνώνυμο: Erophila praecox
Μικρό ετήσιο φυτό, ύψους 3-12 εκ. Έχει μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα.
Φύεται σε φρύγανα, μεσογειακά λιβάδια, ανοίγματα κωνοφόρων δασών, κατά
μήκος δρόμων και μονοπατιών σε υψόμετρα 0-1200 (-1900) μ.
Ανθίζει από τα τέλη Ιανουαρίου.
Draba < δράβη (φυτό που αναφέρει ο Διοκσουρίδης). Ο De Theis γράφει ότι,
σύμφωνα με τον Λινναίο, δράβη σημαίνει ξινή, πικάντικη, με αναφορά στη γεύση
των φύλλων.
praecox < πρώιμη, η πρώτη που ανθίζει.

Περισσός
13/03/2014
Eruca vesicaria
Ερούκα η κυστώδης (ρόκα)
Μεσογειακό είδος, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα εκτός της ΒΔ χώρας.
Η ρόκα είναι ετήσιο ποώδες φυτό μικρών διαστάσεων, που χρησιμοποιείται για
σαλάτες κυρίως ωμές. Το όνομα της είναι δάνειο από τα ιταλικά. Ο Θεόφραστος το
ονομάζει «εύζωμον», ένα όνομα που διατηρείται σε ορισμένες περιοχές με τη
μορφή «αζούματο». Τα φύλλα της είναι παχιά και βαθυπράσινα, με επίμηκες
σχήμα και με κεντρική νεύρωση που τα χωρίζει στα δύο. Είναι εύγεστα με
πικάντικη γεύση. Λαχανεύονται από την αρχαιότητα και τρώγονται σαν πράσινη
σαλάτα μόνα τους είτε με άλλα λαχανικά και χορταρικά.
Eruca < erùca (λατιν.)
vesicaria < vesica κύστη ==> επειδή την θεωρούσαν επωφελή για ασθένειες της
ουδροδόχου κύστης.

Περισσός
25/05/2007
CAPPARACEAE
Capparis sicula
Κάππαρη η σικελική
Μεσογειακό φυτό με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα.
Μικρός πολυετής πολύκλαδος θάμνος που προτιμά βράχους και ρωγμές τοίχων.
Βλαστοί πολλοί, πλεγμένοι μεταξύ τους.
Φύλλα δερματώδη, ωοειδή, σχεδόν στρογγυλά, λεία, έμμισχα.
Άνθη μεγάλα σε μικρό ποδίσκο, λευκά ή ρόδινα, με 4 σέπαλα, ρόδινα ή πράσινα
και 4 λευκά πέταλα, μεγαλύτερα. Στήμονες ρόδινοι, χαρακτηριστικά πολλοί,
μακρύτεροι από τα πέταλα που δίνουν μια ιδιαίτερη εικόνα στο άνθος.
Τα μικρά μπουμπούκια της κάππαρης, συλλέγονται και διατηρούνται στην άλμη,
για να χρησιμοποιηθούν σαν συνοδευτικό στις σαλάτες.
Capparis < κάππαρις (Θεόφραστος).
sicula < Sicilia Σικελία = σικελική.

Φιλοθέη
20/03/2008
CARYOPHYLLACEAE
Silene colorata Σιληνή χρωματιστή

Mεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα και αραιή παρουσία στα
Τουρκοβούνια.
Βιότοπος: αμμώδεις περιοχές κοντά στη θάλασσα, διάκενα φρυγανότοπων,
ελαιώνες, χαλικώδεις και αμμώδεις θέσεις, συχνά σε μεγάλους πληθυσμούς, σε
υψόμετρα 0-700 (-1200) μ.
Βλαστοί έρποντες ή όρθιοι και φύλλα μικρά, λογχοειδή.
Άνθη με ποδίσκο σε αραιό στάχυ. Κάλυκας κυλινδρικός, διογκωμένος στην
κορυφή με κοκκινωπές ραβδώσεις. Πέταλα ρόδινα, διαιρεμένα σε δυο βαθείς
λοβούς.
Ανθίζει (Δεκέμβριος) Μάρτιος - αρχές Ιουνίου.
Ετυμολογία:λ
Silene < Silenus (λατιν.) < Σειληνός = Σιληνή.
colorata (λατιν.) = με φωτεινά χρώματα (coloro χρωματίζω).

Γαλάτσι
15/04/2008
CISTACEAE
Cistus criticus Κίστος ο κρητικός (λαδανιά)

Μεσογειακός θάμνος με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα και απλή παρουσία στα
Τουρκοβούνια
Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει με το όνομα «κίσθος», γράφοντας ότι από ένα είδος
του παράγεται το λάδανο (λάβδανο): «γίνεται δὲ ἐξ αὐτοῦ τὸ λεγόμενον λάδανον·
τὰ φύλλα γὰρ αὐτοῦ νεμόμεναι αἱ αἶγες καὶ οἱ τράγοι τὴν λιπαρίαν
ἀναλαμβάνουσι τῷ πώγωνι γνωρίμως καὶ τοῖς μηροῖς προσπλαττομένην διὰ τὸ
τυγχάνειν ἰξώδη, ἣν ἀφαιροῦντες ὑλίζουσι καὶ ἀποτίθενται ἀναπλάσσοντες
μαγίδας.»
Θάμνος πολύκλαδος με κοντές, λευκές, κολλώδεις τρίχες και φύλλα έμμισχα,
αντίθετα, αδενώδη, κυματιστά στα περιθώρια. Βιότοπος: πετρώδεις πλαγιές,
θαμνώνες, φρύγανα. Άνθη μέχρι 6εκ. με σέπαλα κοντά και πέταλα ρόδινα με
ιδιαίτερη μορφή, αφού μοιάζουν σαν τσαλακωμένα. Ανθίζει από τον Μάρτιο
Cistus > κίστη = κιβώτιο ή μεγάλο καλάθι ποικίλων χρήσεων (Όμηρος) και είδος
κιβωτίου στο οποίο τοποθετούσαν τα αναγκαία για γραφή (Αριστοφάνης) ==>
αναφέρεται στο σχήμα του καρπού, ο οποίος ανοίγοντας ξαφνικά, αποβάλλει τα
σπέρματα .

Γαλάτσι
01/12/2007
COLCHICACEAE
Colchicum atticum
Κολχικό το αττικό
Θεωρήθηκε για πολλές δεκαετίες ενδημικό της Αττικής αλλά τελικά βρέθηκε και
σε άλλες θέσεις της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας όπως και στη Νότια Βουλγαρία.
Συνώνυμο: Merendera attica.
Βολβώδες φυτό. Ξεχωρίζει από τα άλλα κολχικά από το γεγονός ότι τα τέπαλά του
είναι χωρισμένα σε όλο το μήκος τους.
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, δασικές τοποθεσίες σε χαμηλά και μέσα υψόμετρα.
Άνθη: λευκά με μοβ απολήξεις.
Άνθιση: φθινοπωρινή.
Colchicum < Κολχίς (αρχαία όνομα της σημερινής Γεωργίας). Κατά τον
Διοσκουρίδη, το κολχικό φύτρωνε άφθονο στην Κολχίδα και την Μεσσηνία.

Περισσός
03/10/2013
CONVOLVULAGEAE
Convolvulus arvensis
Κονβόλβουλος των αγρών
Κοσμοπολίτικο φυτό.
Στην Ελλάδα εξαπλώνεται σε όλη την χώρα, ακόμα και μέσα στις πόλεις.
Ανθίζει από τον Μάιο και σχεδόν όλο το καλοκαίρι, ανάλογα με τις συνθήκες
Convolvulus < convolvo (λατιν.) διαπλέκω - για τα συχνά άστατα στελέχη των
ειδών αυτού του γένους = Κονβόλβουλος
arvensis < arvum, αγρός = αρουραίος, των αγρών.

Γαλάτσι
25/10/2007
CUCURBITACEAE
Ecballium elaterium Εκβάλλιο το ελατήριο

Φυτό της Μεσογείου και της ΝΔ Ασίας, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Το αρχαίο όνομα του φυτού είναι «σίκυς άγριος». Τον καρπό του ονομάζει
«ελατήριο» («το δε λεγόμενον ελατήριον εκ του καρπού των σικύων») ήδη από
την αρχαιότητα ο Διοσκουρίδης.
Το σημερινό λαϊκό του όνομα είναι «πικραγγουριά».
Έρπουσα πολυετής πόα, σαρκώδης, πολύ αδρότριχη. Φύλλα μακρόμισχα, με
έλασμα, καρδιοειδή- τριγωνικά, οδοντωτά ή κυματιστά στα χείλη. Άνθη κίτρινα
και βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων, τα αρσενικά σε βότρυ, τα θηλυκά ανά
ένα. Ο καρπός είναι κυλινδρικός ωοειδής, πολύ αδρότριχος, πολύ ευαίσθητος και
με το παραμικρό άγγιγμα εκτινάσσει τα σπέρματα μακριά, ως ελατήριο.
Όλα τα μέρη του φυτού, και κυρίως ο καρπός του, είναι τοξικά.
Κοινό σε χέρσα χωράφια, μπάζα, άκρες δρόμων.
Ecballium < εκβάλλω (βγάζω έξω με δύναμη) ==> αναφέρεται στην αποβολή με
δύναμη των σπερμάτων = Εκβάλλιον
elaterium < ελατήριον ==> αναφέρεται στην εκτόξευση των σπερμάτων μακριά.

DIPSACACEAE
Knautia integrifolia subsp. integrifolia

Κναούτια η ακεραιόφυλλη
Μεσογειακό φυτό με εξάπλωση σε Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος, Ιόνιο

και Αν. Μακεδονία. Διακριτική παρουσία στα Τουρκοβούνια.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια σε υψόμετρα 0-1300μ.
Άνθιση: τέλη Μαρτίου - Ιούνιος.
Knautia < γένος αφιερωμένο στους Γερμανούς βοτανικούς Christoph
Knaut (1638-1694) και τον αδελφό του Christian (1656-1716).
integrifolia < ínteger ακέραιο, ολόκληρο + folium φύλλο.
Γαλάτσι
15/04/2007

Γαλάτσι
13/09/2009
DIPSACACEAE
Scabiosa atropurpurea
Σκαμπιόζα η σκουροπόρφυρη
Μεσογειακό φυτό με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Έχει μακριούς, λεπτούς βλαστούς και φύλλα διαιρεμένα, τα ανώτερα ακέραια.
Κεφάλι με διάμετρο 5 εκ., με ανθίδια με πέντε λοβούς, ιώδη, ρόδινα ή λευκά, τα
περιφερειακά πολύ μεγαλύτερα. Φύεται σε ξηρές και χέρσες τοποθεσίες. Ανθίζει
από τον Απρίλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Scabiosa < scábies ψώρα ==> επειδή στην αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκε ως
φάρμακο για την ψώρα = Σκαμπιόζα
atropurpurea < ater σκούρος + purpura πορφυρή = σκουροπόρφυρη.

Γαλάτσι
13/10/2007
ERICACEAE
Erica manipuliflora Ερείκη η σπονδυλανθής (ρείκι)

Μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Μικρός φρυγανώδης θάμνος απλωτός ή όρθιος, πολύκλαδος με ξυλώδη βάση.
Φύλλα μικρά, γραμμοειδή χλοοπράσινα σε σπονδύλους. Άνθη πολλά, μικρά, κω-
δωνοειδή ρόδινα σε μακριές ταξιανθίες.
Από αυτό το άριστο μελισσοτροφικό φυτό βγαίνει το ρεικόμελο, το οποίο από
άλλους θεωρείται πολύ καλό μέλι και από άλλους κατώτερης ποιότητας. Οι δεύ-
τεροι ακολουθούν τον αρχαίο γιατρό και φαρμακοποιό Διοσκουρίδη, ο οποίος
θεωρεί ότι οι μέλισσες που τρυγούν τα ρείκια «μέλι εργάζονται ου σπουδαίον».
Χλωριδικά πάντως το ρείκι θεωρείται ότι κυριαρχεί σε υποβαθμισμένα εδάφη.
Απαντάται σε θαμνότοπους και φρύγανα, ενώ συχνά καλύπτει μεγάλες επιφά-
νειες δίνοντας χρώμα στο μονότονο φθινοπωρινό τοπίο.
Ανθίζει από τον Σεπτέμβριο.
Erica < ερείκη (όνομα φυτού που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη).
manipuliflora < manipulus σπείρα, ομάδα + flos floris άνθος.

Περισσός
08/03/2013
EUPHORBIACEAE
Euphorbia helioscopia Ευφορβία η ηλιοσκόπια
Κοσμοπολίτικο φυτό με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.

Φυτό μονοετές με βλαστό λείο, όρθιο, και φύλλα κιτρινοπράσινα, ωοειδή με λε-
πτή οδόντωση, τα ανώτερα μεγαλύτερα. Σκιάδια με 5 ακτίνες και βράκτια παρό-
μοια με τα φύλλα. Το όνομα είναι από τον Διοσκουρίδη και αναφέρεται στην ιδιό-
τητα του φυτού να στρέφεται προς τον ήλιο.
Euphorbia < ευ (καλώς) + φέρβω (τρέφω, βοσκω) και φορβή (τροφή, βοσκή) [2]
Σύμφωνα με τον Πλίνιο, από το γιατρό Εϋφορβο που ανακάλυψε τις θεραπευτικές
ιδιότητες του φυτού. [3] Σύμφωνα με τον Treccani από το λατινικό euphorbium,
που προέρχεται από το ελληνικό «ευφόρβιον».
helioscopia < ήλιος + σκοπεύω = ηλιοσκόπια.

Γαλάτσι
30/09/2016
EUPHORBIACEAE
Euphorbia prostrata Ευφορβία η εδαφόβια

Υποτροπικό φυτό της Βόρειας Αμερικής, με εξάπλωση σ' όλη την Ελλάδα εκτός
από τις Κυκλάδες.
Μικρό εδαφόβιο φυτό. Βλαστοί έως 35 εκ. μέχρι και 10 κλάδους. Φύλλα ευρέως
ελλειπτικά έως επιμήκη. Κυάθιο 1,5 χλ. ωοειδές.
Φύεται σε αγροτικά και παράκτια ενδιαιτήματα και ξηρές θέσεις, σε υψόμετρα 0-
400 μ. και περιστασιακά έως 1100 μ. στην ηπειρωτική χώρα.
Ανθίζει Σεπτέμβριο - Οκτώβριο.
Euphorbia < ευ (καλώς) + φέρβω (τρέφω, βοσκω) και φορβή (τροφή, βοσκή) [2]
Σύμφωνα με τον Πλίνιο, από το γιατρό Εϋφορβο που ανακάλυψε τις θεραπευτικές
ιδιότητες του φυτού. [3] Σύμφωνα με τον Treccani από το λατινικό euphorbium,
που προέρχεται από το ελληνικό «ευφόρβιον».
prostrata < prosterno απλώνω κάτι στο έδαφος, καταστρώνω.

EUPHORBIACEAE
Mercurialis annua Μερκουριάλις η ετήσια

Παλαιογεωγραφικό φυτό
της Αν. Μεσογείου και πλέ-
ον κοσμοπολίτικο, με εξά-
πλωση σε όλη την Ελλάδα.
Δηλητηριώδες φυτό, φαρ-
μακευτικό με καθαρτικές,
υπνωτικές και διουρητικές
ιδιότητες
Βιότοπος: φρύγανα, άκρες
χωραφιών, ελαιώνες, βρά-
χια, σε υψόμετρα 0-800 μ..
Ετήσιο φυτό μέχρι 50 εκ.,
λείο, όρθιο.
Βλαστός τετραγωνικός.
Φύλλα 1-1,5 εκ., ωοειδή
έως ελλειπτικά-λογχοειδή,
οδοντωτά έμμισχα.
Άνθη μικρά, κίτρινα, με κά-
λυκα τρίλοβο τα θηλυκά,
σχεδόν επιφυή, με δύο
στύλους, σπανίως στο ίδιο
φυτό με τα αρσενικά που
έχουν 15 στήμονες.
Mercurialis < Mercurio, ο
θεός Ερμής στα λατινικά.
annua = ετήσια ==> αναφέ-
ρεται στην διάρκεια της
Φιλοθέη
περιόδου βλάστησης.
14/02/2014

Περισσός
09/03/2013
FABACEAE (LEGUMINOSAE)
Astragalus spruneri Αστράγαλος του Σπρούνερ

Βαλκανικό φυτό, με εξάπλωση στην Βόρεια Ελλάδα, το Αιγαίο, την Πελοπόννησο,
της Εύβοια και την Στερεά Ελλάδα.
Βιότοπος: βραχώδεις θέσεις, φρύγανα, διάκενα δασών, σε υψόμετρα 0-750 μ..
Πολυετής πόα, σχεδόν χωρίς βλαστό. Φύλλα τριχωτά. Φυλλάρια ωοειδή. Ταξιαν-
θίες σε κεφαλιόμορφους βότρεις με 3-10 άνθη κοκκινωπά-ρόδινα. Βράκτια προ-
μήκη, μικρά. Κάλυκας με πυκνό τρίχωμα και δόντια δις μικρότερα του σωλήνα.
Πέτασος διπλάσιος του κάλυκα και πτέρυγες σπαθοειδείς, ακέραιες. Καρπός χέ-
δρωπας προμήκης, ροπαλοειδής ή κυρτός, τραχύς. Ανθίζει Μάρτιο - Μάιο.
Astragalus < αστράγαλος (φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης) > αστήρ + γάλα
==> από το χρώμα και το σχήμα των ανθέων - οι αρχαίοι πίστευαν ότι η βρώση
του φυτού αυξάνει το γάλα των κατσικιών.
spruneri < αφιερωμένος στον Βαυαρό βοτανικό Wilhelm von Spuner (1805-1874).

Γαλάτσι
07/06/2007
Genista acanthoclada Γκενίστα η ακανθόκλαδος

Φυτό της Ανατολικής Μεσογείου, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Κοινά ονόματα: αφάνα, αχινιπόδι. Για πολλά χρόνια αποτελούσαν την βασική
καύσιμη ύλη στα χωριά και τα νησιά.
Πολύκλαδος, μαξιλαρόμορφος θάμνος με βλαστούς ραβδωτούς, πολύ αγκαθω-
τούς.
Βιότοπος: βραχώδεις πλαγιές, φρύγανα σε υψόμετρα 0-1200 μ.
Φύλλα μικρά, επιφυή, αποτελούμενα από τρία λογχοειδή επιμήκη φυλλάρια που
αναπτύσσονται στις διακλαδώσεις των βλαστών
Βότρεις με λίγα ελαφρώς χνουδωτά κίτρινα άνθη στις κορυφές των βλαστών.
Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου.
Genista < λατινική ονομασια για την σκούπα - αναφέρεται από τον Πλίνιο και τον
Βιργίλιο.
acanthoclada < άκανθα + κλάδος.

Γαλάτσι
20/03/2008
Melilotus indicus Μελιλώτος ο ινδικός

Μεσογειακό (και μάλλον κοσμοπολίτικο) φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, αγροί, παράκτιες θέσεις σε υψόμετρα 0-900 μ.
Ετήσιο ποώδες φυτό με βλαστό όρθιο ή λοξά όρθιο, ύψους 15-50 εκ.
Φυλλάρια λογχοειδή-προμήκη, πριονωτά. Παράφυλλα σχεδόν λειόφυλλα.
Ταξιανθία πυκνός βότρυς με 10 έως πολλά άνθη. Στεφάνη απαλά κίτρινη.
Καρπός χέδρωπας σχεδόν κυκλικός, ισχυρά δικτυόνευρος, γυμνός, λευκόγκριζος
όταν είναι νεαρός.
Melilotus < μέλι + lotus (είδος τριφυλλιού με παρόμοιο άνθος).
indicus < India ή Indie = ινδικός.

Περισσός
03/10/2013
Parkinsonia aculeata Παρκινσόνια η ακιδωτή

Ξενικό δέντρο από το Μεξικό, που συνήθως το συναντάμε σε θέσεις με
διαταραγμένα εδάφη και μπάζα. Έχει, πάντως, ενδιαφέροντα άνθη...
Parkinsonia < αφιερωμένο στον Άγγλο βοτανικό John Parkinson (1567-1650)
aculeata < acúleus αγκάθι, κεντρί = ακιδωτή.

Περισσός
13/03/2014
Trifolium stellatum Τριφύλλι το αστερωτό

Φυτό μονοετές, τριχωτό με φυλλάρια αντικαρδιοειδή και σχεδόν λευκά
παράφυλλα με νεύρα και περιθώρια χλοοπράσινα. Ανθοφόρα κεφάλια, σφαιρικά
σε μακριούς ποδίσκους και άνθη λευκά με κίτρινη ή ρόδινη χροιά. Κάλυκες
τριχωτοί, κόκκινοι στην ωρίμανση με χαρακτηριστικά αστεροειδές σχήμα. Σε
αγρούς, πετρώδεις τοποθεσίες, φρύγανα.
Trifolium < tres (λατιν.) τρις + folium (λατιν.) φύλλο = Τριφύλλι
stellatum < stella (λατιν.), αστέρι. + αστερωτό ==> από την μορφή του κάλυκα
που έχει σχήμα στυλιζαρισμένου αστεριού.

Περισσός
24/02/2010
Vicia sativa Βίκος ο εδώδιμος

Παλαιογεωγραφικό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Φυλλάρια προμήκη-σφηνοειδή έως αντίστροφα καρδιοειδή, αμβλυκόρυφα έως
ελαφρά ακρόκοιλα. Λοβοί κάλυκα ισομήκεις ή μεγαλύτεροι, από τον σωλήνα του
κάλυκα. Βιότοπος: λιβάδια, ανοίγματα δασών, ποικιλία διαταραγμένων
οικότοπων, σε υψόμετρα 0-900 μ. (1600).
Στεφάνη 18-30 χιλ., πέτασος ροζ έως σκούρος κόκκινος-πορφυρός, τα πτερύγια
πιο σκούρα. Χέδρωπας με συσφίξεις μεταξύ των σπερμάτων, καστανός ή
κιτρινοκαστανός, συνήθως τριχωτός. Ανθίζει Μάρτιο - Ιούνιο.
Vicia < vicia (λατιν. Πλίνιος, Βιργίλιος) κύαμος, κουκί = βίκος
sativa (λατιν.) = εδώδιμη, ήμερη, σπαρτή.

Περισσός
29/01/2014
FUMARIACEAE
Fumaria petteri Φουμαρία του Πέττερ

Βιότοπος: ακαλλιέργητα χωράφια, περιβόλια, άκρες δρόμων, άφθονες μετά από
πυρκαγιά σε πευκοδάση σε υψόμετρα 0-700 (-1300) μ.
Ετήσια πόα πολύ διακλαδισμένη από την βάση.
Φύλλα με επιμήκεις λοβούς.
Σέπαλα μεγάλα, ωοειδή, ακέραια έως οδοντωτά. Άνθη 15-20 σε βότρυ. Στεφάνη
ροζ με σκούρες μοβ απολήξεις.
Άνθιση Μάρτιος - αρχές Ιουνίου
Fumaria < fúmus καπνός ==> από την οσμή καπνού που αναδίδουν τα φύλλα.
petteri < προς τιμήν του Αυστριακού βοτανικού και γεωγράφου Franz Petter
(1798-1858), που έκανε έρευνες σε Ελλάδα και Δαλματία.

Περισσός
08/03/2014
GERANIACEAE
Erodium cicutarium Ερώδιο το κικουτάριο

Μεσογειακό είδος που εξελίχτηκε σε κοσμοπολίτικο αγριόχορτο σε όλη την
Ευρώπη. Είναι πλατιά εξαπλωμένο στην Ελλάδα.
Ετήσιο ή διετές φυτό με χαλαρό ρόδακα οδοντωτών φυλλαρίων.
Βιότοπος: αμμώδεις παράκτιοι βιότοποι, λιβάδια, πρανή δρόμων, φρύγανα,
ελαιώνες, αγροί σε υψόμετρα 0-1200 μ.
Άνθη πορφυρά-ροζ.
Άνθιση: Φεβρουάριος-Ιούνιος.
Erodium < ερωδιός (το πτηνό) ==> επειδή ο καρπός θυμίζει το ράμφος του πτηνού
= Ερωδιός.
cicutarium < υποκοριστικό του Cicuta (< caka γρασίσι) ==> επειδή τα φύλλα του
μοιάζουν με το γένος Cicuta.
Περισσός
08/03/2014
GERANIACEAE
Geranium molle Γεράνιο το απαλό

Θεωρείται κοσμοπολίτικο ζιζάνιο.
Έχει μεγάλη εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Ετήσιο ή διετές φυτό, έντονα χνουδωτό, με νεφροειδή γκριζόπάσινα φύλλα και
ύψος 10-30 εκ.φυτό, ύψους 10-30 εκ..
Geranium < γεράνιον, φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης ==> από τον καρπό του
που μοιάζει «γεράνων κεφαλάς συν τοις ράμφεσιν = Γεράνιο.
mollis, e = απαλό, λεπτό μαλακό ==> από τα μαλακά χνουδωτά φύλλα του.

Γαλάτσι
27/03/2011
GLOBULARIACEAE
Globularia alypum
Μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα εκτός Κυκλάδων και ΒΔ

χώρας.
Βιότοπος: χέρσες πετρώδεις τοποθεσίες, φρύγανα και θαμνότοπους, σε
υψόμετρα 0-400 (-900) μ.
Αειθαλής, πυκνά πολύκλαδος θάμνος. Φυτό αρωματικό με καθαρτικές ιδιότητες
Φύλλα αντιλογχοειδή, ακέραια ή με λίγους αβαθείς λοβούς, κατεσπαρμένα σε
όλο το μήκος του βλαστού.
Ανθοφόρα κεφάλια, ημισφαιρικά, με διάμετρο μέχρι 3εκ. και ανθίδια οδοντωτά,
κυανοϊώδη. Ανθίζει από τον Ιανουάριο.
Globularia < globus σφαίρα > globulus σφαιρίδιο / το σχήμα της Γης ==> αναφορά
στο σφαιρικό σχήμα της ταξιανθίας.
alypum < α στερητικό + λύπη (πόνος σωματικός & πόνος ψυχικός, θλίψη) ==>
απομακρύνει τον πόνο.

HYACINTHACEAE
Muscari commutatum Μούσκαρι το ευμετάβλητο
Φυτό των Βαλκανίων και της Ιταλίας με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα. Έχει φύλλα
γραμμοειδή και αυλακωτά. Ταξιανθία πυκνή με άνθη σκούρα κυαανά-ιώδη Φύεται σε
πετρώδεις θέσεις, πευκοδάση, μεσογειακά λιβάδια, όπου συχνά σχηματίζει μεγάλους
πληθυσμούς. Ανθίζει από τον Φεβρουάριο.
** Muscari < μόσχος (σχετίζεται με το περσικό mushka = γεννητικός αδένας), ελαιώδες,
έντονα αρωματικό υγρό που βγαίνει από τον γεννετικό αδένα του ασιατικού ελαφιού
«μόσχος ο μοσχοφόρος» (πρβ: μοσκοβολώ, μοσχοκάρυδο, μοσχοσάπουνο, μοσχοστάφ
Ίσως επειδή φυτά του γένους Muscari είναι πολύ αρωματικά.
** commutatum > commuto, αλλάζω, μεταβάλλω = παραλάσσον, ευμετάβλητο.

HYACINTHACEAE
Muscari comosum Μούσκαρι το εύκομο

Βολβώδες φυτό με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα και απλή παρουσία στα
Τουρκοβούνια.
Είναι το φυτό που δίνει τους αφροδισιακούς βολβούς, οι οποίοι μοιάζουν με
κρεμμυδάκια. Οι βολβοί του έχουν πικρή γεύση και τρώγονται από την αρχαι-
ότητα, γιατί θεωρούνται ότι έχουν ισχυρές αφροδισιακές και θεραπευτικές
ιδιότητες.
φυλο).
Περισσός
15/04/2007

Περισσός
09/03/2013
HYACINTHACEAE
Ornithogalum collinum Ορνιθόγαλο του λόφου

Βιότοπος: λιβάδια, ακαλλιέργητα χωράφια, βραχώδεις θέσεις, σε υψόμετρα 0-
1200 (-1900) μ.
Βολβώδες φυτό, 5-15 εκ., με φωτεινά πράσινα φύλλα με μια λευκή λωρίδα στο
μέσον.
Ανθίζει από τα τέλη Φεβρουαρίου.
Ornithogalum < Όρνις (πτηνό, όρνιθα, κόττα) + γάλα. Αναφέρεται στην φράση
«και του πουλιού το γάλα», λόγω του λευκού χρώματος των τεπάλων του.
collinum < cóllis λόφος, βουνό = του λόφου.

Περισσός
04/10/2014
HYACINTHACEAE
Prospero autumnale Πρόσπερο το φθινοπωρινό

Συνώνυμο: Scilla autumnalis L.
Βιότοπος: βραχώδεις τοποθεσίες, πρανή, φρύγανα, άκρες δρόμων, λιβάδια, σε
υψόμετρα 0-1200 (-1800) μ.
Πολυετές βολβόριζο φυτό με βλαστό όρθιο.
Φύλλα γραμμοειδή, λεία, όλα παράρριζα, που εμφανίζονται μετά την άνθιση.
Άνθη μικρά, ρόδινα, κυανά ή ιώδη, με μαύρους ανθήρες και λεπτούς ποδίσκους.
Ταξιανθία σε πυραμιδοειδή βότρυ στην κορυφή του βλαστού.
Ανθίζει Αύγουστο - Οκτώβριο.
Prospero < προς + περάω (διέρχομαι, διεισδύω) ==> αναφέρεται στο ότι το γένος
πλησιάζει το γένος Scilla.
autumnalis, e < autumnus φθινόπωρο = φθινοπωρινό.

Φιλοθέη
14/02/2014
IRIDIACEAE
Iris tuberosa
Ίρις η κονδυλόρριζη

Συνώνυμο: Hermodactylus tuberosus (L.) Mill. 1768
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, ελαιώνες, φρύγανα, αγροί, σε υψόμετρα 0-1200 μ.
Πολυετές γεώφυτο. Βλαστοί όρθιοι, τετραγωνικής διατομής. Φύλλα λίγο μακρύτε-
ρα από τον βλαστό.
Άνθος μόνο ένα, κιτρινοπράσινο με τις άκρες των εξωτερικών τμημάτων του πε-
ριανθίου με βελούδινο μαύρο. Ανθίζει Φεβρουάριο - Μάιο.
Iris < Ίρις, η αγγελιαφόρος των θεών.
tuberosa < tuber οίδημα, κόνδυλος = γεμάτη κονδύλους, κονδυλόρριζη.
Hermodactylus < έρμα (στήριγμα, υποστήριγμα)ς + δάκτυλος ==> αναφορά στο
σχήμα και την χρησιμότητα της ρίζας = ερμοδάκτυλος.

Φιλοθέη
14/02/2014

Περισσός
10/11/2011
IRIDIACEAE
Crocus cancellatus subsp. mazziaricus

Κρόκος ο εσχαρωτός υποείδος του Ματζάρι
Είδος με μεγάλη εξάπλωση σε Ελλάδα, Βαλκάνια και Βορειοδυτική Τουρκία.
Χρωματικά πολύμορφο. Περιάνθιο συνήθως λευκό αλλά και λευκό με μπλε
δικτυωτές ραβδώσεις, ορισμένες φορές ρόδινο. Στίγματα στύλου χρυσοκίτρινα ή
πορτοκαλόχρωμα, διακλαδισμένα σε πολλούς βραχίονες. Ανθήρες κίτρινοι.
Βιότοπος: βραχώδεις πλαγιές, πετρώδεις τοποθεσίες, θαμνότοποι.
Άνθιση: Σεπτέμβριο - Νοέμβριος σε υψόμετρα 0 -1.500 μ.
cancellatus < cancélli (–orum) πλέγμα, εσχάρα, κιγκλίδωμα = εσχαρωτός,
δικτυωτός.
mazziaricus < προς τιμήν του Ιταλού βοτανικού και συλλέκτη Alessandro
Domenico Mazziari που συνέλεξε και στην Ελλάδα.

Περισσός
21/03/2014
IRIDIACEAE
Iris monophyla Ίρις η μονόφυλλη

Μικροσκοπική ίριδα της Ανατολικής Μεσογείου με εξάπλωση σε Ελλάδα, Λιβύη,
Αίγυπτο, Ισραήλ, Ιορδανία. Στην Ελλάδα εξαπλώνεται σε Στερεά, Πελοπόννησο,
Κυκλάδες και Κρήτη.
Συνώνυμα: Gynandriris monophylla & Moraea mediterranea.
Βιότοπος: ξηρά εδάφη και φρυγανότοποι.
Άνθη: γλωσσοειδή, γαλάζια με κίτρινο φάρυγγα.
Iris < Ίρις, η αγγελιαφόρος των θεών.
monophyla < μόνος + φύλλο.
Gynandriris < γυνή + ανήρ ανδρός ==> επειδή τα θηλυκά και αρσενικά αναπαρα-
γωγικά όργανα του φυτού είναι ενωμένα.

Περισσός
10/02/2013
IRIDIACEAE
Romulea columnae Ρωμουλέα του Κολούμνα

Μεσογειακό φυτό, με εξάπλωση στην νότια και νησιωτική Ελλάδα.
Βιότοπος: εποχιακά λιμνία, λιβάδια, φρύγανα, διάκενα κωνοφόρων δασών, σε
Βολβώδες φυτό με μικρό βλαστό, ύψους 2-15 εκ.
Άνθη μικρά σε χρώμα υπόλευκο ή χλωμό λιλά, με κίτρινο φάρυγγα και σκούρες
κοκκινωπές νευρώσεις. Στίγματα ισομήκη με τους ανθήρες.
Ανθίζει Φεβρουάριο - Απρίλιο.
Romulea < αφιερωμένο στον Romulus (Ρωμύλο), ιδρυτή της Ρώμης = Ρωμουλέα.
columnae < αφιερωμένο στον Ναπολιτάνο βοτανικό Fabio Colonna (Fabius Colum-
na, 1567-1650).

Γαλάτσι
04/03/2008
LAMIACEAE (LABIATAE)
Lamium amplexicaule Λάμιο το περίβλαστο

Παλαιογεωγραφικό είδος με μεγάλη εξάπλωση στην Ευρασία, της Μεσόγειο και
σε όλη την Ελλάδα.
Λεπτοκαμωμένο, ετήσιο, χνουδωτό φυτό με βλαστό όρθιο.
Φύλλα νεφροειδή, οδοντωτά. Τα ανώτερα φύλλα είναι περίβλαστα, επικαλυπτό-
μενα ή ενωμένα, τα κατώτερα με μακρύ μίσχο.
Βιότοπος: αγροί, λιβάδια, ελαιώνες, σε υψόμετρα 0-1100 (-2000) μ.
Άνθη λευκορόδινα με σωλήνα λεπτό, πολύ μακρύτερο από τον κάλυκα.
Lamium < λαιμός ==> αναφορά στον σωλήνα της στεφάνης // lamium, είδος
τσουκνίδας που αναφέρει ο Πλίνιος.
amplexicaule < amplector παρεβάλλω, αγκαλιάζω + caulis ( < καυλός, ο βλαστός)
==> αναφορά στα φύλλα που περιβάλλουν τον βλαστό = περίβλαστο.

15/04/2014
Lamium moschatum Λάμιο το εύοσμο

φυτό της Ανατολικής Μεσογείου, με ευρεία εξάπλωση στην χώρα μας εκτός από
την ΒΔ Ελλάδα.
Ετήσιο φυτό, αραιά τριχωτό, ύψους 10-30 εκ.
Φύλλα ωοειδή-δισκοειδή ή τριγωνικά-ωοειδή, πριονωτά.
Βιότοπος: φρύγανα, ελαιώνες, παράκτια ενδιαιτήματα, σε υψόμετρα 0-1100 μ.
Στεφάνη λευκή 16-25 χιλ. Σωλήνας στεφάνης 6-12 χιλ. κοντύτερος από τον κάλυ-
κα. Πάνω χείλος τριχωτό-πριονωτό.
Ανθίζει από τον Απρίλιο.
Lamium < λαιμός ==> αναφορά στον σωληνίσκο της στεφάνης // lamium, είδος
τσουκνίδας που αναφέρει ο Πλίνιος.
moschátum > musk, αραβική λέξη για τον «μόσκο», ασιατικό μηρυκαστικό με ευ-
ώδη αδένα = εύοσμος, ευώδης, αρωματικός.

Phlomis fruticosa Φλομίς η πολύβλαστη
Μεσογειακό φυτό, από την Ιταλία και ανατολικότερα. Στην χώρα μας φύεται στην
Νότια και Δυτική Ελλάδα.
Είναι από τα συνήθη είδη της βλάστησης «γκαρίγκ», όπου και μπορεί να κυριαρ-
χήσει καθώς οι σκληρές τρίχες σε βλαστούς και φύλλα δεν επιτρέπουν την βόσκη-
ση από τα ζώα.
Phlomis < φλομίς, φυτό που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη.
fruticosa < frutex (λατιν.) θάμνος = θαμνώδης, πολύβλαστη.

Prasium majus Πράσιο το μέγα

Βιότοπος: βραχώδη πρανή και παρυφές δρόμων, σε υψόμετρα 0-600 μ..
Πολυετές φρύγανο ή θάμνος με λείους, ξυλώδεις βλαστούς. Φύλλα καρδιοειδή,
λεία, οδοντωτά, χλοοπράσινα με μικρό μίσχο. Άνθη λευκά, με κάλυκες
κωδωνοειδείς, τριχωτούς εσωτερικά.
Οι λαγοί βρίσκουν καταφύγιο κάτω από τα κλαδιά του και αγαπάνε πολύ τα
τρυφερά του φύλλα, γι’ αυτό και ο ελληνικός λαός έδωσε στο φυτό το όνομα
«λαγουδόχορτο». .Ανθίζει από τα μέσα Μαρτίου έως τις αρχές Ιουνίου.
Prasium < πράσιον (αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη).
májor, május < ορθογραφικά λανθασμένη (αλλά έγκυρη) μορφή του magnus =
μεγάλο.

Περισσός
08/03/2013
Salvia verbenaca Σάλβια παρόμοια με Verbena
Φυτό της Μεσογείου και του Ατλαντικού. Πολυετές, με βλαστό λεπτό, έντονα
τετραγωνικό, λίγο τριχωτό.
Φύλλα μεγάλα πτερόλοβα, της βάσης με μακρύ μίσχο, του βλαστού επιφυή.
Βιότοπος: άκρες, δρόμων, λιβάδια, πετρώδεις θέσεις, καλλιέργειες.
Άνθη κυανοϊώδη σε σπόνδυλους με αραιή διάταξη σε όλο το μήκος του βλαστού.
Συχνά απαντώνται φυτά μικρά με σπόνδυλους σε πυκνή διάταξη.
Άνθιση ανοιξιάτικη.
Salvia < sálvo θεραπεύω, διασώζω - όνομα που χρησιμοποιεί ο Πλίνιος για το
φασκομηλο Salvia officinalis για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.
verbenaca < verbena ==> από το σχήμα των φύλλων που είναι παρόμοια με της
verbena ( < vérber κλαδί).

Γαλάτσι
20/03/2008
Salvia viridis Σάλβια η πράσινη

Ετήσιο φυτό, τριχωτό, με ύψος 10-30 (-50) εκ.
Βλαστός όρθιος, απλός, σπάνια διακλαδισμένος.
Φύλλα απλά, ωοειδή, χνουδωτά, ελαφρώς οδοντωτά.
Βιότοπος: αμμώδεις και πετρώδεις θέσεις, παράκτιοι βιότοποι, φρύγανα, ξηρά
λιβάδια, σε υψόμετρα 0-700 (έως 1100 στην Κρήτη).
Άνθη ρόδινα ή ιώδη σε στάχυ.
Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου.
Salvia < sálvo θεραπεύω, διασώζω - όνομα που χρησιμοποιεί ο Πλίνιος για το φα-
σκόμηλο Salvia officinalis για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.
viridis = πράσινος, η, ο ==> από την γενική εμφάνιση του φυτού.

Γαλάτσι
04/04/2017
Teucrium brevifolium Τεύκριο το βραχύφυλλο
Κυρίως φυτό του Αιγαίου, που επεκτείνεται προς την ΝΔ Ανατολία, την Κυρηναϊκή
(Λιβύη) και την ΒΔ Αίγυπτο.
Πυκνός πολύκλαδος θάμνος, ύψους 30-60 εκ.
Αποτελεί βασικό συστατικό της φρυγανικής βλάστησης μαζί με Euphorbia
acanthothamnos, Thymbra capitata και άλλους παρόμοιους θάμνους.
Φύλλα στενά επιμήκη με πυκνό χνούδι και στις δύο πλευρές.
Άνθιση: τέλη Μαρτίου - μέσα Μαΐου.
Teucrium < τεύκριον, φυτό που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη.
brevifolium < brévis, βραχύς, κοντός = με κοντά φύλλα, βραχύφυλλο.

Γαλάτσι
25/05/2007
Teucrium capitatum Τεύκριο το κεφαλωτό
Μεσογειακό φυτό, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.

Βιότοπος: Πετρώδεις θέσεις, ξηρά λιβάδια, φρύγανα, σε υψόμετρα 0-800 (-1500)
μ.
Πολυετής μικρός θάμνος, ξυλώδης, αρωματικός, καλυμμένος με πυκνό λευκό
τρίχωμα. Βλαστοί 1-25 εκ.
Φύλλα προμήκη, με αβαθείς οδόντες και αναδιπλωμένες άκρες.
Ταξιανθία πυκνή, στρόγγυλη, αποτελούμενη από πολλά μικρά άνθη λευκά ή
ρόδινα.
Άνθιση: Απρίλιο - Αύγουστο.
capitatum < cáput, cápitis, κεφαλή = κεφαλωτό.

Γαλάτσι
25/05/2007
Teucrium chamaedrys Τεύκριο χαμαιδρύς

Μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην στεριανή Ελλάδα.
Βιότοπος: διάκενα δασών, χαλικώδεις τοποθεσίες, βραχώδεις πλαγιές, σε
Πολυετής ημίθαμνος, με ξυλώδη βάση και πολύ διακλαδισμένο ριζικό σύστημα
που παράγει πολλούς λεπτούς όρθιους ανθοφόρους βλαστούς 10-20 (-40( εκ.
Άνθη σε χαλαρή ταξιανθία.
Στεφάνη 12-15 χιλ., ροζ-κόκκινη, με μεγαλύτερο το μεσαίο λοβό και πολυ μικρούς
τους ακραίους λοβούς,
Άνθιση: Μάιο - Αύγουστο.
chamaedrys < χαμαί + δρυς ==> με φύλλα σαν της δρυός (βελανιδιάς)
«Τεύκριον· οἱ δὲ καὶ τοῦτο χαμαίδρυν καλοῦσιν, οἱ δὲ Τευκρίδα.»
«χαμαίδρυς μικρὸς ἢ χαμαίρωψ· οἱ δὲ δρυὸς κέγχρος, οἱ δὲ Τεύκριον, Ῥωμαῖοι
τριξάγω μίνορ, οἱ δὲ κυερκίαμ, Γάλλοι ἔρινον.» Διοσκουρίδης

Περισσός
02/04/2014
LILIACEAE
Gagea graeca Γαγέα η γραική

Φυτό των Βαλκανίων και της Ανατολίας, με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα, εκτός
της βόρειας χώρας.
Βιότοπος: βραχώδεις πλαγιές, διάκενα δασών, αραιά δάση σε υψόμετρα 0-700 μ.
Πολυετές γεώφυτο με βολβό μοναχικό, συχνά μπλεγμένο με ρίζες και εδαφικά
σωματίδια και σκούρο μοβ-κόκκινο χιτώνα.
Βλαστοί λεπτοί, εύκαμπτοι, ύψους 5-15 εκ.
Φύλλα βελονοειδή, τα περισσότερα παράρριζα.
Άνθη 1-5, εξαμερή, κωδωνοειδή, λευκά με σκούρες νευρώσεις.
Άνθιση τέλη Μαρτίου - αρχές Ιουνίου.
Gagea < προς τιμήν του άγγλου φυσιοδίφη Thomas Gage (1781 - 1820).
graeca < Graecia (το όνομα της Ελλάδας στα λατινικά).

Περισσός
14/02/2008
LILIACEAE
Gagea peduncularis Γαγέα η έμμισχος
Μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα, εκτός της Εύβοιας και της
Βόρειας Πίνδου.
Βιότοπος: θαμνότοποι, φρύγανα, ανοιχτές πετρώδεις τοποθεσίες σε υψόμετρα 0 -
1100 (-1500) μ.
Μικρό, πολυετές, χνουδωτό φυτό με κοντούς βλαστούς.
Τα ανώτερα φύλλα λογχοειδή, τα κατώτερα που είναι πάντα 2 είναι γραμμοειδή
αυλακωτά.
Άνθη κίτρινα, πρασινωπά στην έξω πλευρά, μονήρη με διάμετρο μέχρι 2,5εκ.
Ανθίζει Φεβρουάριο - Μάιο.
Gagea < προς τιμήν του άγγλου φυσιοδίφη Thomas Gage (1781 - 1820.
peduncularis = έμμισχος.

Γαλάτσι
15/04/2020
LINACEAE
Linum bienne Λίνο το διετές

Βιότοπος: παράκτιοι βιότοποι, χλοώδη λιβάδια, βραχώδες πλαγιές, θαμνώνες,
φρύγανα, σε υψόμετρα 0-1100 (-1900) μ.
Λεπτοφυές φυτό με πολλούς όρθιους βλαστούς.
Φύλλα στενά, λογχοειδή, επάλληλα σε όλο το μήκος του βλαστού.
Άνθη ανοιχτόχρωμα, κυανοΐώδη με σκούρες νευρώσεις και σέπαλα μικρότερα
ακιδωτά.
Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου μέχρι τα μέσα Ιουνίου.
Linum < λίνον (λινάρι).
biennis, e (λατιν.) = διετές.

Περισσός
08/03/2014
MALVACEAE
Malva multiflora Μάλβα η πολυανθής

Συνώνυμο: Lavatera cretica L.
Βιότοπος: αμμώδεις παράκτιες περιοχές, άκρες αγρών, δρόμοι, ελαιώνες, σε υψό-
μετρα 0-400 (-700) μ.
Φυτό με βλαστούς όρθιους ή απλωτούς.
Φύλλα χνουδωτά, τα ανώτερα με πέντε λοβούς, τα κατώτερα σχεδόν στρογγυλά.
Τα άνθη είναι ρόδινα με σκούρες νευρώσεις και φύονται στις μασχάλες των φύλ-
λων.
Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου μέχρι τον Ιούνιο.
Malva < malva (λατιν.). Η μαλάχη των αρχαίων, μολόχα.
multiflora < multus πολύς + flos floris άνθος = πολυανθής.
Lavatera < αφιερωμένο στον J.R. Lavater (18ος αιώνας), γιατρό και φυσιοδίφη
από τη Ζυρίχη.

Περισσός
20/03/2008
MALVACEAE
Malva sylvestris Μάλβα η δασική (μολόχα)

Είναι η πιο κοινή από τις μολόχες και αυτή που κατά κύριο λόγο συλλέγεται για
φαρμακευτικούς σκοπούς. Είναι φυτό που ζει τουλάχιστον δύο χρόνια. Φύεται σε
φράκτες, άκρες δρόμων και μεσογειακά λιβάδια.
Διατηρούμε το αρχαίο της όνομα «μολόχη», που θεωρείται άγνωστης ετυμολογί-
ας. Οι αρχαίοι την συνέδεαν με το ρήμα «μαλάσσω» και ίσως να είχαν δίκιο, αν
σκεφτούμε ότι τα νωπά φύλλα της τα χρησιμοποιούμε και σήμερα για τα οδυνη-
ρά τσιμπήματα μελισσών, σφηκών και τσουκνίδων, μαλάσσοντας με αυτά το δέρ-
μα μας. Τα φύλλα της μολόχας χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα σε δερμα-
τικές παθήσεις, φλεγμονές, συνάχι, γαστρεντερίτιδα. Γενικά, θεωρείται ότι τα φύ-
λα (και αποξηραμένα) έχουν μαλακτικές, αποχρεμπτικές, στυπτικές και καταπρα-
ϋντικές ιδιότητες.
Malva < malva (λατιν.). Η μαλάχη των αρχαίων, μολόχα
sylvestris < sylva < silva, δάσος = δασική.

OROBANCHACEAE
Bellardia latifolia Μπελαρντία η πλατύφυλλη

Φυτό της Ανατολικής Μεσογείου και της ΝΔ Ασίας, με ευρεία εξάπλωση στην
Ελλάδα. Συνώνυμο: Parentucellia latifolia
Βιότοπος: λιβάδια, αγροί, διάκενα δασών, φρύγανα, σε υψόμετρα 0-1100μ.
Μικρή, μονοετής τριχωτή πόα με όρθιο βλαστό, συχνά κοκκινωπό. Πρόκειται για
ημιπαρασιτικό φυτό που απορροφά συστατικά από το ρίζωμα γειτονικών φυτών.
Φύλλα μικρά, αντίθετα και βαθιά οδοντωτά. Άνθη μικροσκοπικά, ροδοκόκκινα, με
τρίλοβο κάτω χείλος που αναπτύσσονται σε στάχυ. Κάλυκας σωληνοειδής,
οδοντωτός. Ανθίζει Μάρτιο - Ιούνιο.
Bellardia < γένος αφιερωμενο στο Ιταλό βοτανικό Carlo Antonio Lodovico Bellardi
(1741-1826).
latifolia < latus πλατύς + folium φύλλο = πλατύφυλλη.

Γαλάτσι
25/05/2007
PAPAVERACEAE
Glaucium flavum Γλαύκιο το κίτρινο
Ευρωμεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.

Βιότοπος: αμμώδεις και χαλικώδεις παραλίες και περιστασιακά σε δρόμους,
μπάζα και ελαιώνες στο εσωτερικό της χώρας, σε υψόμετρα έως 500 μ.
Μικρός διετής θάμνος με σαρκώδη, γλαυκόχρωμα, παλαμόλοβα φύλλα, τα
κατώτερα με κοντό μίσχο, τα ανώτερα επιφυή.
Έχει εντυπωσιακά χρυσοκίτρινα άνθη με 4 αλληλοκαλυπτόμενα πέταλα.
Ο καρπός είναι λεπτή, κυλινδρική κάψα με μήκος έως 20 εκ.
Ανθίζει Απρίλιο - Ιούνιο.
Glaucium < γλαύκιον, φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης ==> από τα γλαυκά
φύλλα του = Γλαύκιο.
flavum < κίτρινο, ξανθό.


Περισσός
13/03/2014
PAPAVERACEAE
Papaver rhoeas Μήκων η ροιάς (παπαρούνα

Παλαιογεωγραφικό φυτό, με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Βιότοπος: ζιζάνιο αγρών με δημητριακά, ακαλλιέργητα χωράφια, δρόμοι, μπάζα,
σε υψόμετρα 0-800 (-1800 στα όρη) μ.
Είναι η πιο κοινή παπαρούνα.
Φύλλα πτεροσχιδή, οδοντωτά. Ποδίσκοι έντονα τριχωτοί.
Πέταλα μεγάλα 2-3 εκ., έντονα κόκκινα, συχνά με μαύρη κηλίδα στην βάση.
Κωδία κοντή, σχεδόν σφαιρική, λεία, περιτριγυρισμένη από πολλούς στήμονες με
ανθήρες μαύρους ή καστανούς. Ανθίζει μέσα Απριλίου - μέσα Ιουνίου.
παπαρούνα (μεσαιων.) < paparina (ιταλικά)
Papaver -eris < μήκων, παπαρούνα.
rhoeas < ροιάς < ροιά (ροδιά) ==> από το έντονα κόκκινο χρώμα των ανθέων.
«μήκων ῥοιάς· οἱ δὲ ὀξύγονον, Ῥωμαῖοι παπάβερ ἄλβου‹μ›, Αἰγύπτιοι ναντί»
Διοσκουρίδης

Γαλάτσι
20/03/2008
PLANTAGINACEAE
Plantago lagopus Πλάνταγκο λαγόπους

Βιότοπος: αμμώδεις και βραχώδεις παράκτιοι βιότοποι, φρύγανα, λιβάδια,
ακαλλιέργητα χωράφια, σε υψόμετρα 0-500 (-1300) μ.
Διετές φυτό, 30-40 εκ.. Φύλλα μέχρι 30 εκ., που σχηματίζουν ρόδακα, λογχοειδή,
με αραιούς οδόντες και 3-7 νευρώσεις.
Ανθικοί βλαστοί ραβδωτοί, 2-4 φορές μεγαλύτεροι από τα φύλλα. Άνθη σε
πυκνούς, ωοειδείς ή στρογγυλούς στάχεις με 4 πέταλα λεία, οξύληκτα. Ανθίζει
Μάρτιο - Ιούνιο.
Plantago < planta πέλμα ποδιού ==> αναφέρεται στην μορφή των φύλλων.
lagopus < λαγός + πους (πόδι) = λαγόπους.
«λαγόπουν· οἱ δὲ λαγοῦ κύμινον καλοῦσιν» Διοσκουρίδης

POACEAE
Avena sterilis
Αβέβα η στείρα
Περισσός
02/04/2014
Φυτό της Μεσογείου και της ΝΑ Ασίας με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Βιότοπος: καλλιεργούμενα και παλιά χωράφια, ελαιώνες, ανοίγματα δασών,
λιβάδια σε υψόμετρα 0-700 μ. και περιστασιακά έως 1350 μ. Ετήσιο φυτό με
ύψος 30-90 εκ. Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου μέχρι νωρίς τον Ιούνιο.
Avena < avasa (σανσκρ.) τροφή
sterilis < στείρος ==> για την φαινομενικά άγονη εμφάνιση των καρποφόρων
μερών.
POACEAE
Hordeum murinum subsp. leporinum
Περισσός
02/04/2014
Μεσογειακό φυτό, που έχει πλέον εξελιχτεί σε κοσμοπολίτικο ζιζάνιο. Κοινό σε

όλη την Ελλάδα. Έχει χωριστεί σε 3 υποείδη. Φύεται σε αμμώδεις θέσεις, δρό-
μους, παλιά χωράφια, δασικούς οικοτόπους, σε πόλεις και χωριά σε υψόμετρα 0-
800. Άνθιση: Απρίλιος-Ιούνιος και σποραδικά το μεγαλύτερο μέρος του έτους.
Hordeum < κλασική λατινική λέξη για το κριθάρι (Πλίνιος, Βιργίλιος, κ.ά.)
murinum < mus, muris (μυς, ποντικός) ==> για το γκρίζο χρώμα του λουλουδιού ή
ολόκληρου του φυτού.
leporinum < lepus, lepŏris λαγός ==> που μοιάζει ή αρέσει στους λαγούς.

Περισσός
02/04/2014
POACEAE
Lagurus ovatus Λαγουρός ο ωοειδής

Μεσογειακό με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: λιβάδια, αμμώδεις παράκτιοι βιότοποι, φρύγανα, άκρες αγρών, ελαιώ-
νες, διάκενα κωνοφόρων δασών σε υψόμετρα 0-700 (-1100) μ.
Ετήσιο φυτό, χνουδωτό, με όρθιο βλαστό-καλάμι 15-40 εκ.
Φύλλα με επιμήκη λογχοειδή ελάσματα
Ταξιανθία σταχυόμορφη φόβη, πυκνή, ωοειδής, χνουδωτή μεταξοειδής.
Ανθίζει τέλη Μαρτίου έως αρχές Ιουνίου.
Lagurus < λαγωός λαγός + ουρά ==> αναφορά στην ταξιανθία.
ovatus < óvum αυγό = ωοειδής.

Γαλάτσι
20/03/2008
PRIMULACEAE
Anagallis arvensis Αναγαλλίς των αγρών

Κοσμοπολίτικο φυτό, με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, ελαιώνες, διάκενα δασών, παράκτιοι βιότοποι, σε
υψόμετρα 0-1200) μ.
Μικρή πόα, όρθια ή κατακείμενη με φύλλα ωοειδή λογχοειδή, αντίθετα, επιφυή,
λεία.
Τα γαλάζια-μπλε ή πορτοκαλοκόκκινα άνθη φύονται σε λεπτούς ποδίσκους στις
μασχάλες των φύλλων. Η περιφέρεια των πετάλων φέρει μικρά τριχίδια.
Anagallis < αναγαλλίς (φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης και το οποίο υποτίθε-
ται ότι καταπολεμούσε την κατάθλιψη)

Περισσός
10/11/2011
PRIMULACEAE
Cyclamen graecum subsp. graecum Κυκλάμινο το γραικό

Κονδυλώδες φυτό Ελλάδας, Μικράς Ασίας και Κύπρου.
Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα με εξαίρεση την Πίνδο. Κόνδυλος σφαιρικός
με χοντρό και άγριο φλοιό. Ρίζες χοντρές, σαρκώδεις. Τα φύλλα βγαίνουν προς το
τέλος της ανθοφορίας. Είναι μεγάλα, καρδιοειδή, με την κάτω επιφάνειά τους
πορφυρή και την επάνω σκουροπράσινη με ανταύγειες ανοιχτοπράσινες ή ασημί
και διάφορα σχέδια. Άνθη ρόδινα σε διάφορες αποχρώσεις και στην βάση τους
πορφυρά, πολλά, σε μακρύ ποδίσκο, δίχως φύλλα. Στην βάση κάθε πέταλου υ-
πάρχουν «ωτιόμορφα εξαρτήματα» (αυτάκια). Ανθίζει από τον Σεπτέμβριο σε
βραχώδεις και πετρώδεις περιοχές, φρυγανότοπους, θαμνώνες, συνήθως σε ηλιό-
λουστες θέσεις.
Ετυμολογία
Cyclamen < κυκλάμινος < κύκλος ==> από τους τέλειους κύκλους που κάνουν οι
καρποφόροι βλαστοί και η στεφάνη.

Φιλοθέη
16/03/2009
RANUNCULACEAE
Anemone coronaria Ανεμώνη η στεφανωματική

Είναι η πιο κοινή ανεμώνη της ελληνικής υπαίθρου και απαντάται σε ένα πλήθος
μορφών και χρωμάτων. Φύλλα σπονδύλου και βάσης πολυσχιδή.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, ελαιώνες, σε υψόμετρα 0-700 (-1200) μ.
Άνθη μεγάλα, συνήθως με πέντε πέταλα, μερικές φορές πολύ περισσότερα και
ανθήρες πολλοί, μαύροι-βιολετί και σε πολλά χρώματα με πιο κοινά τα κόκκινα,
λευκά, ιώδη, γαλάζια και ροζ. Η μορφή τους επίσης ποικίλει καθώς μπορούν να
είναι από στρογγυλά μέχρι οξύληκτα.
Ανθίζει Νοέμβριος - Απρίλιος.
Anemone < ανεμώνη > άνεμος ==> από την ευκολία που κινούνται οι μίσχοι στον
άνεμο ή για την τυπική ανεμοφιλική διάδοση αυτού του γένους.
coronaria < coróna στέμμα, στέφανο (κεφαλής) - επειδή ειναι κατάλληλη για στέ-
φανα, γιρλάντες κλπ = στεφανωματική.

Περισσός
13/03/2014
RESEDACEAE
Reseda alba Ρεζεντά η λευκή

Ευρωμεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: φρύγανα, ελαιώνες, ξηρά λιβάδια, παράκτιοι βιότοποι, σε υψόμετρα 0-
600 (-100) μ.
Φυτό με βλαστό όρθιο.
Φύλλα επάλληλα, πτεροσχιδή, με λοβούς λογχοειδείς κυματιστούς.
Τα μικρά, λευκά άνθη είναι σε πυκνό στάχυ και έχουν 5 πέταλα κροσσωτά και 5
σέπαλα μικρότερα.
Ανθίζει (Φεβρουάριο) Μάρτιο - Ιούνιο.
Reseda < resédo ηρεμώ - όνομα φαρμακευτικού φυτού που αναφέρει ο Πλίνιος.
alba = λευκή.

Περισσός
04/10/2014
ROSACEAE
Rubus sanctus βατομουριά

Φυτό της Μεσογείου και της ΝΔ Ασίας, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: παρυφές δρόμων, ρεματιές, άκρες αγρών, σε υψόμετρα 0-900 μ.
Πολυετής αναρριχητικός και διακλαδισμένος θάμνος με μακριούς, λεπτούς βλα-
στούς, πολύ αγκαθωτούς.
Φύλλα σύνθετα με 3-5 φυλλάρια ωοειδή, οδοντωτά, πιο ανοιχτόχρωμα στην κάτω
επιφάνεια. Άνθη περίπου 2εκ. σε διάμετρο με μακριούς αγκαθωτούς ποδίσκους
και αραιή ταξιανθία. Πέταλα 5, λευκά ή ρόδινα και στήμονες πολλοί. Οι καρποί
του, τα βατόμουρα, είναι βρώσιμοι. Υποτίθεται ότι πρόκειται για την καιόμενη
βάτο της Παλαιάς Διαθήκης, εξ ού και το όνομα sanctus.
Ανθίζει Μάιο - Ιούλιο και περιστασιακά μέχρι το φθινόπωρο.
Rubus < rúbeo, κοκκινίζω ==> αναφορά στο χρώμα των ανώριμων καρπών.
sanctus = ιερός.

ROSACEAE
Sarcopoterium spinosum Σαρκοποτήριο το ακανθώδες
Φυτό της Ανατολικής Μεσογείου, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.

Κοινό όνομα: αφάνα.
Βιότοπος: βασικό φυτό της φρυγανικής βλάστησης, (συχνά κυρίαρχο σε παρά-
κτιες περιοχές), σε υψόμετρα 0-700 (-1400) μ.
Πολυετές πυκνό, κεφαλιόμορφο φρύγανο, πολύ αγκαθωτό.
Φύλλα μικρά αποτελούμενα από πολλά μικρά φυλλάρια.
Άνθη μικρά κόκκινα. Ανθίζει Μάρτιο - Μάιο.
Οι όμορφοι μικροί, κόκκινοι, σαρκώδεις καρποί είναι πολύ χαρακτηριστικοί.
Sarcopoterium < σαρξ σαρκός + poterium > ποτήρ -ηρος, το ποτήρι ==> από το
σχήμα του κάλυκα και την υφή των καρπών = Σαρκοποτήριο.
spinosum < spina, άκανθα, αγκάθι = ακανθώδες.

RUBIACEAE
Galium aparine Γάλιο απαρίνη

Ευρωμεσογειακό φυτό, με μεγάλη εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Κοινό όνομα: κολλιτσίδα.
Βιότοπος: ξηρά λιβάδια, ελαιώνες, δρόμοι, χαράδρες, παράκτιοι οικότοποι..
Ετήσιο φυτό, ύψους έως 1 μέτρο, υποβασταζόμενο από τα γύρω φυτά. Βλαστοί
λεπτοί, τετραγωνικοί. Φύλλα σε σπονδύλους των 6-9, με αγκιστροειδή αγκάθια
στο πάνω μέρος. Καρποί, εφοδιασμένοι επίσης με άγκιστρα, που προσκολλώνται
στα ρούχα και στο τρίχωμα των ζώων.
Ταξανθία μικρή κορυμβώδης με άνθη λευκά με σταυροειδή στεφάνη στην
μασχάλη των φύλλων. Άνθιση Απρίλιος - Ιούνιος.
Galium < γάλα ==> επειδή ορισμένα είδη αυτού του γένους χρησιμοποιήθηκαν
για την πήξη του γάλακτος = Γάλιον.
aparine < απαρίνη, φυτό που αναφέρει ο Θεόφραστος.

Περισσός
11/03/2008
RUBIACEAE
Sherardia arvensis Σεραρντία η αρουραία
Φυτό της Ευρώπης και της Δ. Ασίας, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Είναι μονοτυπικό και ταξινομικά απομονωμένο γένος.
Ετήσιο φυτό, διακλαδισμένο από την βάση.
Φύεται σε καλλιεργημένα ή παλιά χωράφια και σε χορτολιβαδικές εκτάσεις σε
υψόμετρα 0-800 (-1200) μ.
Άνθη ρόδινα ή λευκορόδινα. Άνθιση: Μάρτιος-Μάιος.
Sherardia < αφιερωμένη στο Ιρλανδό βοτανικό William Sherard (1659-1728)
συγγραφέα της Schola Botanica.

Περισσός
28/09/2016
SIMAROUBACEAE
Ailanthus altissima Αίλανθος ο υψηλότατος (βρωμοκαρυδιά)

Αυτοφυές της Ασίας (Κίνα, Κορέα).
Μεταφέρθηκε στην Ευρώπη το 1740 για καλλωπιστικούς λόγους, Στην Ελλάδα
φυτεύτηκε για πρώτη φορά στον Βασιλικό Κήπο (τώρα Εθνικό) του Όθωνα και της
Αμαλίας.
Σύντομα διαπιστώθηκε σε όλη την Ευρώπη ότι επεκτείνεται χωρίς φραγμούς, σε
βάρος της αυτοφυούς χλωρίδας, γιατί παράγει τοξικές ουσίες και γιατί δεν έχει
εχθρούς. Τα φύλλα του μοιάζουν με τις καρυδιάς. Πολλαπλασιάζεται με σπέρμα-
τα και παραφυάδες και είναι πλέον πολύ δύσκολο να καταπολεμηθεί, καθώς α-
ποικίζει διαταραγμένα εδάφη. Έχει επεκταθεί σε όλη την Ελλάδα.
Ailanthus < aillanito το όνομα του δέντρου στις νήσους Μολούκες της Ανατολικής
Ασίας, που σημαίνει ότι έχει ύψος που φτάνει στον ουρανό.
altissima < υπερθετικό του altus υψηλός = υψηλότατος.

Περισσός
07/06/2007
SCROPHULARIACEAE
Verbascum undulatum Βερμπάσκο το κυματιστό

Βαλκανικό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: ξηρά λιβάδια, βραχώδεις πλαγιές με φρύγανα, διάκενα δασών, σε
υψόμετρα 0-900 (-1500) μ.
Διετές, χνουδωτό φυτό με ισχυρούς όρθιους βλαστούς και μεγάλα κυματιστά
φύλλα σε ρόδακα που αναπτύσσεται την πρώτη χρονιά.
Τα μεγάλα κίτρινα άνθη (έως 5 εκ.) φύονται σε μικρές ομάδες σε επιμήκη, αραιό
στάχυ. Ανθίζει Μάιο - Ιούλιο.
Verbascum < verbascum (latin.) φλόμος < ίσως από barba < barbáscum γενειάδα,
από τις τρίχες στα φύλλα και τα άνθη.
undulatum < undula κυμάτιον, κυματάκι < unda κύμα = κυματιστό.


SOLANACEAE
Datura inoxia Ντατούρα η δηλητηριώδης
Φυτό με καταγωγή από την αμερικανική ήπειρο. Έχει εγκλιματιστεί στην Ελλάδα,
με ευρεία εξάπλωση, εκτός Πίνδου, Θεσσαλίας και Δυτικής Μακεδονίας.
Θεωρείται πλέον κοσμοπολίτικο ζιζάνιο.
Είναι ένα επικίνδυνο φυτό, επειδή είναι παραισθησιογόνο, λόγω της υψηλής συ-
γκέντρωσης αλκαλοειδών σε όλα του τα μέρη.
Βιότοπος: αγροί, διαταραγμένα εδάφη, μέρη με ανθρωπογενή επιβάρυνση σε υ-
ψόμετρα 0-400 μ.
Φύλλα ωοειδή, γκριζοπράσινα με ανοιχτότερες νευρώσεις. Άνθη 12-20 εκ. και
καρποί σχεδόν σφαιρικοί.
Ανθίζει Αύγουστο - Νοέμβριο.
Datura < πορτογαλική λέξη από το ινδικό λαϊκό όνομα dhatura που σημαίνει μήλο
==> αναφορά στο σχήμα των καρπών.
inoxia < in μέσα, εντός + noxius βλαβερός δηλητηριώδης, επικίνδυνος, θανατηφό-
ρος.

Περισσός
30/09/2015
SOLANACEAE
Solanum nigrum Σολάνο το μαύρο (στύφνος)
Αρχαιόφυτο με εξάπλωση σε όλη την Ευρώπη, την Βόρεια Αφρική και την Ελλάδα.
Λαϊκή ονομασία: στύφνος.
Βιότοπος: αναχώματα, μπάζα, καλλιεργούμενα εδάφη.
Ετήσια πόα ύψους 10-70εκ., με ωοειδή, οδοντωτά, αντίθετα φύλλα
Άνθη τρία έως πέντε σε ταξιανθίες (λευκά πέταλα, κίτρινοι ανθήρες).
Άνθιση: Ιούλιος - Οκτώβριος. Καρπός σαρκώδης, σφαιρικός, μαύρος και ενίοτε
κιτρινωπός, πράσινος ή κόκκινος.
Δηλητηριώδες φυτό με δραστικές ουσίες σολανίνη (αλκαλοειδές με υψηλή συγκέ-
ντρωση στα φύλλα), στρυχνίνη, μυρικό οξύ.
Solanum < sólor (λατιν.) ανακουφίζω, παρηγορώ ==> για τις φαρμακευτικές ιδιό-
τητες ορισμένων ειδών του γένους.
nigrum < niger μαύρος ==> από το χρώμα των καρπών.
στύφνος < στρύχνος.

Γαλάτσι
25/05/2007
SOLANACEAE
Solanum elaeagnifolium Σολάνο το ελαιαγνόφυλλο
Ο «γερμανός» πρωτοεμφανίστηκε το 1927 κοντά στη Θεσσαλονίκη. Πιθανολογεί-

ται ότι σπόροι του βρίσκονταν σε αμερικάνικα λιπάσματα ή αργεντίνικα σιτηρά,
που είχαν εισαχθεί τότε στη συμπρωτεύουσα. Οι Θεσσαλονικείς παρατήρησαν το
φυτό σε μεγάλους αριθμούς στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής, το συνάρτη-
σαν με τους Γερμανούς και το ονόμασαν «γερμανό». Άλλες λαϊκές του ονομασίες
είναι «αγριοντοματιά» (από τους σφαιρικούς του καρπούς) και «αγριομελιτζανιά»
από την μορφή των λουλουδιών του. Γενικά θεωρείται ζιζάνιο και είναι τοξικό.
Solanum < sólor (λατιν.) ανακουφίζω, παρηγορώ ==> για τις φαρμακευτικές ιδιό-
τητες ορισμένων ειδών του γένους.
elaeagnifolium < Elaeagnus (ελαία + αγνός) + folium φύλλο ==> με φύλλα σαν
του ελαίαγνου.


Γαλάτσι
11/01/2014
THYMELEACEAE
Thymelaea hirsuta Θυμελαία η δασύτριχη

Μεσογειακός πολύκλαδος θάμνος με βλαστούς πυκνά χνουδωτούς.
Βιότοπος: ζεστά και ξηρά παράκτια ενδιαιτήματα, βραχώδεις θέσεις, αγροτικά οι-
κοσυστήματα, σε υψόμετρα 0-300 (-600) μ.
Φύλλα πάρα πολλά, μικρά, σαρκώδη, αλληλοκαλυπτόμενα.
Τα κίτρινα άνθη φύονται σε δέσμες και εμφανίζονται το φθινόπωρο με την άνθιση
να διαρκεί μέχρι την άνοιξη.
Thymelaea < θυμελαία (Διοσκουρίδης) < thymelaea (Πλίνιος) = Θυμελαία.
hirsuta (λατιν.) = τριχωτή ==> με πυκνό, δασύ τρίχωμα = δασύτριχη
«θυμελαία ἢ χαμελαία· οἱ δὲ πυρὸς ἄχνην ἢ κνῆστρον ἢ κνέωρον καλοῦσιν· ἐκ
ταύτης ὁ Κνίδιος κόκκος, καρπὸς ὢν αὐτῆς, συλλέγεται, ὃν Εὐβοεῖς μὲν ἀπόλινον
καλοῦσιν...» Διοσκουρίδης

Γαλάτσι
20/03/2008

URTICACEAE
Urtica dioica Ουρτίκα η δίοικη (τσουκνίδα)
Αυτό που ξεχωρίζει τη τσουκνίδα και στο οποίο οφείλει το αρχαίο (κνίδη) και το
νέο της όνομα, είναι ότι το άγγισμα της μας τσούζει το δέρμα. Το φαινόμενο οφεί-
λεται στις λεπτές τρίχες που έχει στα φύλλα και τους βλαστούς της. Στην άκρη τους
έχουν ένα πολύ εύθραυστο σφαιρίδιο με τις καυστικές ουσίες ισταμίνη και ακετυ-
λοψολίνη. Οι τρίχες εισχωρούν στο δέρμα μας, τα σφαιρίδια σπάνε και το αποτέλε-
σμα είναι γνωστό σε όλους μας: ξυνόμαστε. Παρ’ όλα αυτά, με τις ουσίες που πε-
ριέχει θεωρείται πολύτιμο φαρμακευτικό βότανο από την αρχαιότητα. Περιέχει
σίδηρο, πυρίτιο, κάλιο, θείο, μαγγάνιο. Τα φύλλα της έχουν μυρμηκικό οξύ, τανί-
νες, βιταμίνες Α και C. Ο Ιπποκράτης τη χρησιμοποιούσε σε γυναικολογικά προβλή-
ματα και ο Διοσκουρίδης για τις γάγγραινες, τα καρκινικά έλκη, την πνευμονία και
τα αναπνευστικά προβλήματα.
Urtica < uro έγκαυμα, φλεγμονή ==> αναφορά στο κάψιμο που νιώθουμε στο δέρ-
μα από την επαφή με τα φύλλα.
dioica < δις + οικία ==> επειδή θηλυκά και αρσενικά άνθη είναι σε διαφορετικά φυ-
τά.
Γαλάτσι
24/04/2020
VALERIANACEAE
Centranthus ruber Κέντρανθος ο ερυθρός

Ο Κέντρανθος ο ερυθρός (Centranthus ruber (L.) DC. 1805) είναι μεσογειακό φυτό
με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Γλαυκοπράσινο φυτό με όρθιους βλαστούς και ύψος 30-80 (-100) εκ.
Φύλλα πλατιά, οξύληκτα με μήκος 12 εκ. Τα κατώτερα έχουν μικρό μίσχο ενώ τα
ανώτερα είναι επιφυή.
Βιότοπος: βραχώδεις θέσεις, σε υψόμετρα 0-900 (-1700) μ.
Άνθη ρόδινα, σωληνοειδή με πεντάλοβη στεφάνη, μακρύ και λεπτό πλήκτρο, που
φύονται σε πυκνό κόροιβο.
Ανθίζει από τον Απρίλιο.
Centranthus < κέντρο + άνθος ==> αναφορά στο πλήκτρο του άνθους.
rúber< rúbeo, κοκκινίζω = ερυθρός.

Περισσός
04/03/2008
VERONICACEAE
Veronica cymbalaria
Βερόνικα η κυμβαλοειδής
Μονοετές φυτό με φύλλα τριχωτά που έχουν 5-9 λοβούς.
Βλαστοί πολλοί, απλωτοί.
Βιότοπος: παραλίες με χαλίκια, καλλιεργούμενα και σε αγρανάπαυση χωράφια,
βράχοι, τοίχοι κτηρίων, σε υψόμετρα 0-800 m.
Άνθη λευκά, σε ποδίσκους μακρύτερους από το αντίστοιχο φύλλο.
Ανθίζει από τον Φεβρουάριο.
Veronica < από το όνομα Santa Veronica, επειδή είναι ένα μικρό λουλούδι που
εμφανίζεται κοντά στην Μεγάλη Εβδομάδα.
cymbalaria < κύμβαλο - λόγω του σχήματος των φύλλων.

VERONICACEAE
Veronica persica Βερόνικα η περσική

Ευρασιατικό είδος, ίσως αυτοφυές στον Καύκασο και το Βόρειο Ιράν. Έχει εγκλι-
ματιστεί και αυτοφύεται σε όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη σε χαμηλά υψόμετρα.
Θεωρείται πλέον κοσμοπολίτικο ζιζάνιο.
Μονοετές φυτό με εξαπλωμένους βλαστούς, 10-40 εκ. Φύλλα ωοειδή.
Βιότοπος: χωράφια, λιβάδια, σε υψόμετρα 0-800 (-900) μ.
Άνθη γαλάζια με μπλε ραβδώσσεις και λευκό κέντρο.
Veronica < από το όνομα Santa Veronica, επειδή είναι ένα μικρό λουλούδι που
εμφανίζεται κοντά στην Μεγάλη Εβδομάδα.
persica = περσική.

ZYGOPHYLLACEAE
Tribulus terrestris Τρίβολος ο επίγειος

Κοσμοπολίτικο φυτό, με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Κοινά ονόματα: τριβόλι, τριβόλι, κολλητσίδα.
Ετήσιο φυτό, 10-60 εκ., έρπον.
Φύλλα αντίθετα, πτεροσχιδή, τριχωτά.
Βιότοπος: αγροί, άκρες δρόμων, ξηρά λιβάδια.
Άνθη μονήρη, με 5 κίτρινα πέταλα
Ανθίζει Μάιο - Ιούλιο.
Tribulus < τρίβολος (τρι* + βόλος) μικρό σιδερένιο τεμάχιο με τρεις αιχμές
τοποθετημένες έτσι ώστε η μία να στέκεται πάντοτε κατακόρυφα, όπως κι αν αυτό
ριχνόταν στο έδαφος, το οποίο διασκόρπιζαν κατά μάζες, για να παρακωλύσουν
την πορεία εχθρικού στρατού ==> αναφορά στους καρπούς που έχουν αιχμηρές
ακίδες = Τριβολος.
terrestris < terra γη ==> επειδή αναπτύσσεται την γη, μακριά από νερό = επίγειος.

Μανιτάρια

Lepista nuda
Λεπίστα η γυμνή
Η Λεπιστή η γυμνή καρποφορεί από Απρίλιο μέχρι ** Lepista < λεπιστός, -ή, ό
Δεκέμβριο, συνήθως κατά ομάδες, σε κήπους, πάρ- ποφλοιωμένος, ξεφλουδισ
κα, θαμνότοπους, άκρες δασών, όχθες χειμάρρων. Το μνός ==> από το χωρίς ίνες
καπέλο έχει χρώμα βιολετί ή λιλά με τις αποχρώσεις στή. // κατά μία άλλη εκδοχ
τους. lepista (lepasta, lepesta) είδ
Λαϊκά ονόματα: μπλαβομάνητας, γερανομανίτης, μα- ** nuda (λατιν.) = γυμνή.
βίτης.

όν (Παλ. Διαθ., Ευσταθ.) α-

σμένος, χωρίς λέπια, γυ-
και λέπια καπέλο = Λεπι-
χή: από την λατινική λέξη
δος αγγείου.
Περισσός
11/01/2014

Abortiporus biennis
** Abortiporus < abórtus (λατιν.) πρόωρη γέννηση + πόρος ==> με πό-
ρους που δημιουργούνται πρόωρα.
** biennis = διετές ==> λάθος επίθετο, γιατί το Abortiporusς είναι μο-
νοετές, τα βασίδια του είναι ετήσια και αναπτύσσονται Ιούνιο-
Οκτώβριο.

Περισσός
08/01/2009

Volvopluteus gloiocephalus
Συνηθισμένο μανιτάρι με φθινοπωρινή και χει-
μωνιάτικη καρποφορία σε δάση, ελαιώνες, λιβά-
δια, βοσκότοπους, χωράφια, πάρκα και κήπους,
μοναχικά ή σε μικρές ομάδες.
Το καπέλο του είναι αρχικά κωνικό, αργότερα
σχεδόν επίπεδο με ύβο, έντονα γλοιώδες, λευκό-
γκριζωπό, γκριζοκαφετί. Τα ελάσματα λευκά
αρχικά, γίνονται ρόδινα αργότερα και ροδοκα-
φετιά στην ωριμότητα. Το πόδι είναι σκληρό, εύ-
θραυστο, λευκό αρχικά, με διογκωμένη βάση και
κυπελλόμορφη μεμβρανώδη θήκη.
Συνώνυμο Volvariella gloiocephala.
Λαϊκά ονόματα: λαρδίτης, γλιστρίτης, γλιστρέ-
νια, γλιστρομανίτης, αλευρομανίτης, σαλιάρα,
αχυρίτης, αβγούδι.
** Volvopluteus (λατιν.) < volva περίβλημα + plu-
teus θώρακας.
** Volvariella (λατιν.) < υποκοριστικό τους γέ-
νους Volvaria (volva, περίβλημα ==> από την α-
ναδίπλωση στην βάση του ποδιού.
** gloiocephalus < γλοιός + κεφαλή ==> από την
ιξώδη-γλοιώδη υφή του καπέλου (κεφαλής) του
καρποσώματος.

Περισσός
08/01/2014

Ο κατάλογος βασίζεται στις παρατηρή- Hippolais icterina κιτρινοστριτσίδα

σεις 2014-2020 του βιολόγου Σταμάτη Hirundo rustica χωραφοχελίδονο
Iduna pallida ωχροστριτσίδα
Ζόγκαρη (ΕΛΚΕΘΕ) στο Αττικό Άλσος.
Lanius collurio αετομάχος
Accipiter nisus ξεφτέρι
Lanius senator κοκκινοκεφαλάς
Acrocephalus arundinaceus τσιχλοποταμίδα
Larus michahellis ασημόγλαρος της Μεσογείου
Aegithalos caudatus αιγίθαλος
Luscinia megarhynchos αηδόνι
Alectoris chukar νησιώτικη πέρδικα
Monticola solitarius γαλαζοκότσυφας
Anthus pratensis λιβαδοκελάδα
Motacilla alba λευκοσουσουράδα
Anthus trivialis δεντροκελάδα
Motacilla cinerea σταχτοσουσουράδα
Apus apus μαυροσταχτάρα
Muscicapa striata σταχτομυγοχάφτης
Apus melba βουνοσταχτάρα
Oenanthe oenanthe σταχτοπετρόκλης
Apus pallidus ωχροσταχτάρα
Oriolus oriolus συκοφάγος
Athene noctua κουκουβάγια
Otus scops γκιώνης
Buteo buteo γερακίνα
Parus major καλόγερος
Caprimulgus europaeus γιδοβύζι
Passer domesticus σπουργίτης
Carduelis carduelis καρδερίνα
Periparus ater ελατοπαπαδίτσα
Cecropis daurica μιλτοχελίδονο
Phoenicurus ochruros καρβουνιάρης
Circus aeruginosus καλαμόκιρκος
Phoenicurus phoenicurus φοινίκουρος
Coccothraustes coccothraustes κοκκοθραύστης
Phylloscopus collybita δεντροφυλλοσκόπος
Columbia livia αγριπερίστερο
Phylloscopus sibilatrix δασοφυλλοσκόπος
Corvus cornix σταχτοκουρούνα
Phylloscopus trochilus θαμνοφυλλοσκόπος
Coturnix coturnix ορτύκι
Pica pica καρακάξα
Cuculus canorus κούκος
Prunella modularis θαμνοψάλτης
Curruca cantillans κοκκινοτσιροβάκος
Psittacula krameri δακτυλιοειδής παπαγάλος
Curruca communis θαμνοτσιροβάκος
Regulus ignicapilla πυροβασιλίσκος
Curruca melanocephala μαυροτσιροβάκος
Regulus regulus χρυσοβασιλίσκος
Cyanistes caeruleus γαλαζοπαπαδίτσα
Saxicola rubicola μαυρολαίμης
Delichon urbicum σπιτοχελίδονο
Serinus serinus σκαρθάκι
Emberiza cia βουνοτσίχλονο
Spinus spinus
Emberiza cirlus σιρλοτσίχονο
Streptopelia decaocto δεκαοκτούρα
Erithacus rubecula κοκκινολαίμης
Streptopelia turtur τρυγόνι
Falco peregrinus πετρίτης
Sturnus vulgaris ψαρόνι
Falco tinnunculus βραχοκιρκινέζι
Sylvia atricapilla μαυροσκούφης
Ficedula albicollis κρικομυγοχάφτης
Sylvia borin κηποτσιροβάκος
Ficedula hypoleuca μαυρομυγοχάφτης
Sylvia melanocephala μαυροτσιροβάκος
Fringilla coelebs σπίνος
Troglodytes troglodytes τρυποφράχτης
Fringilla montifringilla χειμωνόσπινος
Turdus iliacus
Galerida cristata κορυδαλλός
Turdus merula κοτσύφι
Garrulus glandarius κίσσα
Turdus philomelos κελαηδότσιχλα
Haemorhous mexicanus μεξικάνικη ροδόσπιζα
Upupa epops τσαλαπετεινός

Ορνιθοπανίδα

Παρατηρήθηκε στο Αττικό Άλσος

από τον Σταμάτη Ζόγκαρη

Acrocephalus arundinaceus
τσιχλοποταμίδα
* Επιστημονικό όνομα: Acrocephalus

arundinaceus.
* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): τσιχλοποταμίδα.
* Λαϊκά ονόματα: διπλόπουλο (Κυκλάδες).
*** Acrocephalus < άκρος + κεφαλή.
*** arundinaceus < arundo καλάμι =
καλαμοειδής.

* Επιστημονικό όνομα: Alectoris chukar.

* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): νησιώτικη
πέρδικα.
*** Alectoris < από αλέκτωρ (πετεινός,
κόκορας), ήδη στην «μυκηναϊκή» a-re-
ko-to-re.
*** chukar < cakor στα ινδικά Hindi &
στα ινδουστανικά - πακιστανικά chakor.
*** πέρδικα < αρχ. πέρδιξ, -ικος < θέμα:
περδ- τού ρήματος πέρδομαι ==>
πιθανώς λόγω τού θορύβου που
προκαλούν το φτερούγισμα τού πουλιού.

Alectoris chukar
νησιώτικη πέρδικα


* Επιστημονικό όνομα: Anthus

pratensis.
* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ):
λιβαδοκελάδα.
*** Anthus < anthus (Πλίνιος) μικρό
πουλί των λιβαδιών < άνθος
(Αριστοτέλης) μικρό πολύχρωμο
πουλί // Ο Άνθος, γιός του
Αυτονόου και της Ιπποδάμειας
σκοτώθηκε από τα άλογα του πατέρα
του και μεταμορφώθηκε σε ένα μικρό
πουλί (ελληνική μυθολογία).
*** pratensis (λατιν.) < prato
γρασίδι = των λιβαδιών.
*** κελάδα < κελαδώ (κελαϊδώ) <
κέλαδος (θόρυβος, βοή) < κέλα // <
καλώ.

Anthus pratensis
λιβαδοκελάδα
Περισσός
12/01/2013

Το γιδοβύζι ή γιδοβυζάχτρα (Caprimulgus βιοτόπων.

europaeus) είναι νυχτοπούλι, που
* Επιστημονικό όνομα:
τρέφεται με νυχτοπεταλούδες και μεγάλα
europaeus.
έντομα. Την μέρα παραμένει καθηλωμένο
στο έδαφος ή σε κάποιο κλαρί δέντρου, * Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ
και γι' αυτό το λόγο το φτέρωμά του έχει
* Λαϊκά ονόματα: αιγοβ
τέτοιες αποχρώσεις, ώστε να μην
αιγοβυζάστρα, αιγοκέφ
ξεχωρίζει από ένα κλαδί ή ένα κούτσουρο
βυζανιάρης, βυζάστακα
στο έδαφος, όπως φαίνεται και στην
γιδοβύζα, γιδοβυζάστρ
φωτογραφία. Είναι καλοκαιρινός
γιδοβύζης, γιδοβύζι, γιδ
επισκέπτης και ζει σε ποικιλία ανοιχτών
καλοβυζαστής, καμπού
Caprimulgus europaeus
γιδοβύζι

λαγοβυζάστρα, λαγοβυζάχτρα,
νυκτοβάτης, νυχτογέρακο, νυχτοπάτης,
: Caprimulgus
νυχτοπούλι, νυχτοχελίδονο, πλάνος,
προβατοβύζι, προβοβύζα, προβοβύζι,
Ε): γιδοβύζι. ρωγοβύζι, χάσκουσα, χλούφτης.
βυζάστακας, Ετυμολογία:
φαλο, αιδοβύζι,
*** Caprimulgus < caper κατσίκα,
ας, βυζάστρα,
τράγος + mulgeo αρμέγω.
ρα, γιδοβυζάχτρα,
δουβίζα, *** europaeus < Europaea Ευρώπη.
ύρης, κάτσουλας,
Γαλάτσι
13/09/2009


* Επιστημονικό όνομα: Carduelis car

Carduelis carduelis * Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): καρδερίνα
* Λαϊκά ονόματας: αγκαθιλίδι, αγκαθ
καρδερίνα αγριοκάναρο, αμαραντάκι, αμάραντο
αστραγαλίνος, βασιλοπούλα, γαρδέλ
γκαρδέλι, γραμματίκι, γραμματικός,
γραμματικούδι, γραφτίκι, ζιγαρδέλι,
κορκοπούλα, παπαδίτσα, σγαρδέλι, σ
στραγαλίνι, στραγαλίνος, τουρκάκι,

rduelis. τουρκοπούλι, χρυσομέτρης.

α.
θοπούλι, Ετυμολογία:
ος,
*** Carduelis < carduus (Βιργίλιος) αγκάθι,
λα, γαρδέλι, γαϊδουράγκαθο < κάρδος (ελλ.)γαϊδουράγκαθο ==>
γραμματικούδα, επειδή το πτηνό προτιμά για τροφή τους σπόρους από
καρδερίνα, αγκάθια.
στραγαλιάνος,
*** καρδερίνα < γενουατικά carderina.
τουρκοπούλα,

Cecropis daurica
μιλτοχελίδονο

* Επιστημονικό όνομα: Cecropis

daurica.
μιλτοχελίδονο.
*** Cecropis < Κεκροπίς (μία από
τις 10 φυλές της αρχαίας Αθήνας)
< Κέκροψ (γεν. Κεκροπος).
*** daurica < Dauria, ρωσική
περιοχή ανατολικά της λίμνης
Βαϊκάλη.

Coturnix coturnix
ορτύκι

Γαλάτσι
18/03/2008


Emberiza cia
βουνοτσίχλονο
Επιστημονικό όνομα: Emberiza cia.

Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): βουνοτσίχλονο.
Emberiza < embritz (παλαιογερμανική
λέξη για κυνήγι).
cia < zirlare (ιταλική λέξη) κελαηδώ.


Emperiza cirlus
σιρλοτσίχλονο
* Επιστημονικό όνομα: Emperiza

cirlus.
σιρλοτσίχλονο.
* Λαϊκά ονόματα: τσιχλόνι.
*** Emberiza < embritz
(παλαιογερμανική λέξη για κυνήγι).
*** cirlus < zirlare (ιταλική λέξη)
κελαηδώ.



Erithacus rubecula
κοκκινολαίμης

Ο «Ερίθακος ο κοκιννούλης» εξαπλώνεται στην

Ευρασία, από την ακτή του Ατλαντικού μέχρι την Δ.
Σιβηρία και στην Β. Αφρική από το Μαρόκο έως την
Αίγυπτο.
Στην Ελλάδα, ο κοκκινολαίμης είναι τόσο
επιδημητικό είδος όσο και χειμερινός επισκέπτης
από την κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Η διατροφή
του αποτελείται κυρίως από χερσαία ασπόνδυλα,
έντομα, προνύμφες σκαθαριών.
Το φθινόπωρο και τον χειμώνα, συμπληρώνει την
δίαιτά του με φυτική τροφή. Δεν φοβάται τους
ανθρώπους και τον χειμώνα εισχωρεί στις πόλεις.
* Επιστημονική ονομασία: Erithacus rubecula
* Ελληνική ονομασία: κοκκινολαίμης (όνομα που
έχει επιβληθεί από τον καθηγητή Α. Κανέλλη και
την, ακολουθώντας την αγγλική ονομασία, αν και
το χρώμα στο λαιμό και το στήθος του είναι
πορτοκαλί.)
* Λαϊκά ονόματα: γιαννάκης, γιαννάκι, γιαννακός,
γιαννακούδι, γιαννακουράκι, γιαννάκουρας,
γιαννακούρι, γιαννάς, γιάννης, γιαννί, γιαννούδι,
γύφτος, γύφταλος, γυφτούλα, καλογιάννης,
καλογιάννος, κοκκινογκούσης, κοκκινόρι (Τήνος),
κοκκινοστήθης, κοκκινοστήθι, κοκκινοτραχηλίτσα
(Καρδίτσα), κομπογιάννης, μπαντουγιάννης,
πύρουλας, ρούβελας, ρουβέλι, τσιγκογιάννης
(Λάρισα), τσιμπογιάννης, τσιμπουρογιάννης,
τσίπιρας, τσιπουργιαννάκι,
τσιπουργιάννης, τσιπουργιάννης (Αίγινα),
τσιρογιάννης, γιαννακάκι (Χανιά).
*** Erithacus < ερίθακος, πτηνό που αναφέρεται
από τον Αριστοτέλη.
*** rubecula (λατιν.) < υποκοριστικό του ruber
(ερυθρός, κόκκινος) = κοκκινούλης.
19/12/2011

«έστι δ'
οι δε

Erithacus rubecula
κοκκινολαίμης
*** Erithacus < ερίθακος,

πτηνό που αναφέρεται
από τον Αριστοτέλη.
*** rubecula (λατιν.) <
υποκοριστικό του ruber
(ερυθρός, κόκκινος) =
κοκκινούλης.
ο μεν ερίθακος χειμερινόν,

ε φοινίκουροι θερινοί...»
Αριστοτέλης
Περισσός
06/01/2014

Κοινό μικρό γεράκι, που το βρίσκουμε * Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ):

σε όλη σχεδόν την Ελλάδα και τα βραχοκιρκινέζι
νησιά. Ημερόβιο αρπακτικό, με κύριο
* Λαϊκά ονόματα: καντηνέλι,
χαρακτηριστικό του την επιτόπια
νταμαρογέρακο, πετρογέρακο, αγ
αιώρηση με την ουρά ανοιγμένη σε
αγερακάντι, αγέρακας, αγεράκι,
σχήμα βεντάλια. Τρέφεται κυρίως με
αγεράτσι, αγιράκι, αγκιεράκι, αέρ
τρωκτικά και μικρά πουλιά. Εμφανίζει
αεράτσι, αερογάμης, αερογαμί,
φυλετικό διμορφισμό, με το
ανεμογάμης, ανεμοπούλι,
(μικρότερο) αρσενικό να ξεχωρίζει από
αστοχογερακίνα, βάρβακας, βαρβ
το γκρίζο-μπλε κεφάλι. Φωλιάζει την
βαρβακίνα, βραχοκιρκίνεζο, γελάκ
άνοιξη σε κοιλότητες ή τρύπες βράχων
γεράι, γέρακας, γεράκι, γερακίνα,
σε γκρεμούς (όπως είναι και τα
γερακόπουλο, γεράτσι, γίακας, γι
νταμάρια, εξ ου και το λαϊκό τουόνομα
γιαλάκι, γιαράκι, γιράκι, γιράτσι,
«νταμρογέρακο).
έρακας, εράκι, καντηνέλι, κιρκινέ
* Επιστημονικό όνομα: Falco λούπης, μπαρμπούνι, ξεφτέρι,
tinnunculus περδικογέρακας, περδικογέρακο,
Falco tinnunculus
βραχοκιρικινέζι

περδικολόγος, πετρίτης,
πετρογερακάκι, πετρογέρακας,
πετρογέρακο, σαΐνι, σπιζιός, τσίφτης,
τσιχλογέρακο, φαλκογέρακο, φαλκόνι,
γεράι,
φάλκος, φιλαδέλφι, φιλάδελφος,
χιλιάδελφος.
ρακας,
Ετυμολογία
*** Falco < faix, falcis (δρεπάνι)
βάκι,
==> από το σχήμα των φτερών =
κι,
γεράκι
,
ιάκι, *** tinnunculus < tinnire
κουδουνίζω, κροταλίζω. (ή «κεγχρίς»
έζι, βραχνή & «κερχνηίς» είδος γερακιού)
*** κιρκινέζι < kerkenez (τουρκ.).
Γαλάτσι
07/06/2007


Falco tinnunculus
βραχοκιρικινέζι
Περισσός
09/12/2013

* Επιστημονικό όνομα:
Fringilla coelebs.
σπίνος.
* Λαϊκά ονόματα: ιρέκος,
ισόνι, πίπιζα, σμπίνος,
σπιγγάρι, σπιγγούρι, σπίζα,
σπίνος, τρέκος, τσόνης,
τσόνι, χινοπούλι.
*** Fringilla & Fringuilla
(λατιν.) = σπίνος.
*** coelebs & caelebs
(λατιν.) = άγαμος,
μοναχικός.
*** σπίνος (αρχ.) < σπίζω <
σπίζα.

Fringilla coelebs
σπίνος
Περισσός
20/02/2014

*** Galerida < galerus < galea κράνος ==>
από το λοφίο του πουλιού = κορυδαλλός.
*** cristata < crista λοφίο, λόφος =
λοφιοφόρος
*** κορυδαλλός < αρχ. κορυδαλ(λ)ός <
κόρυδος | κορυδός < κόρυς, -υθος
«περικεφαλαία».
*** κατσουλιέρης < κατσούλα (τριγωνικό
κάλυμμα κεφαλιού, Μπαμπιν.) // κατσούλji
(αλβαν. Ελβασάν) λοφίο, λειρί.

Galerida cristata
κορυδαλλός
Περισσός

Lanius senator
Μακελλάρης ο συγκλητικός
κοκκινοκεφαλάς

Μεταναστευτικό πτηνό. Διαχειμάζει στην

Κεντρική Αφρική. Αναπαράγεται το
καλοκαίρι στην Νότια Ευρώπη (και στην
Ελλάδα). Δεινός κυνηγός, τρέφεται με
μεγάλα έντομα.
*** Lanius (λατιν.) = χασάπης,
κρεουργός, μακελλάρης ==> αναφορά στη
συνήθεια του πουλιού να καρφώνει τα
θηράματά του σε αιχμηρά αντικείμενα για
να τα φάει αργότερα
*** senator (λατιν.) = γηραιός και
αργότερα ο συγκλητικός ==> αναφορά στο
κόκκινο ιμάτιο των συγκλητικών που
συνδέεται με το κόκκινο χρώμα της
κεφαλής του πουλιού.
Ονομασία ΕΟΕ: κοκκινοκεφαλάς.
Λαϊκά ονόματα: αετομαχολιάριζα,
αετομάχος, αητομάχος, ακριδομάχος,
βαροκέφαλος, δαγκανάς, δαγκανιάρης,
δαγκανιόρι, δαγκανούρα, δάγκας,
δαγκόλιαρος, δάγκος, κεφαλάς, κέφαλος,
κοκκινόδαγκος, λιάριζα, λιάρος,
μαυρομμάτης, μπουνούκι, παρδαλόδαγκος,
πελίστερος, πλουμίδης, τρυγονολιάριζα,
τσακτσιάς, τσαρουχάρης, τσαρουχοπάτης.


* Επιστημονικ
* Ελληνικό όνο
* Λαϊκά ονόμα
ράδα, σεισουρ
σουσουράδα,

Motacilla alba
λευκοσουσουράδα
κό όνομα: Motacilla alba. *** Motacilla < moto κινώ (αναφορά στην συνεχή
κίνηση της μακριάς ουράς της ==> (λόγιο όνομα:
ομα (ΕΟΕ): λευκοσουσουράδα.
σεισοπυγίς) σουσουράδα.
ατα: κωλοσούσα, σεισούρα, σεισου-
*** alba (λατιν.) = λευκή.
ρήθρα, σκοινοπούλι, σουρσουράδα,
τσιλιβήθρα. *** σεισοπυγίς < αρχ. σείω + - πυγίς < αρχ. πυγή,
«οπίσθια».
*** σουσουράδα < *σεισουράδα (με προληπτ. α-
Γαλάτσι
05/01/2014


Muscicapa striata
σταχτομυγοχάφτης
* Επιστημονικό όνομα: Muscicapa striata.

* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): σταχτομυγοχάφτης.
* Λαϊκά ονόματα: μοναχός, μυγοσκοτώστρα,
μυγοφαγάς, μυγοχάφτης.
*** Muscicapa < musca μύγα + capere
συλλαμβάνω, αρπάζω = μυγοθήρας.
*** striata (λατιν.) = ραβδωτή ==> αναφορά
στην εικόνα του φτερώματος στο στήθος.
Περισσός
05/12/2011

Oenanthe oenanthe
σταχτοπετρόκλης

Περισσός
01/09/2009

Phoenicurus ochruros
καρβουνιάρης

Μεταναστευτικό πουλί, με συχνή παρουσία τον χειμώνα στην

Ελλάδα σε χαμηλά υψόμετρα. Ζει σε ανοιχτές εκτάσεις από το
επίπεδο της θάλασσας ως την ορεινή ζώνη. Τα θηλυκά και τα
νεαρά άτομα έχουν καφετί-γκριζωπό πτέρωμα ενώ τα αρσενικά
μαύρο-σκούρο γκρι. Τρέφεται με έντομα, αρθρόποδα εδάφους,
σαλιγκάρια.
* Επιστημονικό όνομα: Phoenicurus ochruros.
* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): καρβουνιάρης.
* Λαϊκά ονόματα: γιάννακας, γιαννάκης, γιαννάκι (Κρήτη),
γιαννάκος, γιαννακός, γκιάβακας, γυφτισοπούλα, γυφτοτσίγγανο,
καλατζής (Παρνασσός), κοκκινοκώλης, κοκκινόκωλος,
κοκκινονούρα, λαμπαδονούρα, μαυρογιάννα,μαυροφοινίκουρος,
τσουκαλάκος, χαλκιάς, χειμωνίδι, χειμώνι.
*** Phoenicurus < φοινικιούν (χρώμα σαν τους καρπούς του
φοίνικα) + ουρά = φοινίκουρος.
*** ochruros < ωχρός + ουρά ==> αναφορά στην πιο
ανοιχτόχρωμη ουρά σε σχέση με το τυπικό είδος.
Γαλάτσι
25/10/2007

Επιστημονικό όνομα:
Phylloscopus collybita.
δενδροφυλλοσκόπος.
* Λαϊκά ονόματα: ψιψιονάκι
(Κρήτη).
*** Phylloscopus < φύλλο +
σκοπός (< σκοπεύω).
*** collybita < κόλλυβος
(μικρό νόμισμα, το κέρδος
του αργυραμοιβού).

Phylloscopus collybita
δενδροφυλλοσκόπος
Περισσός
01/01/2009

«Ὁ δὲ τροχίλος καὶ λόχμας καὶ * Επιστημονικό όνομα: Phylloscopu
τρώγλας οἰκεῖ· δυσάλωτος δὲ καὶ * Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): θαμνοφυλ

δραπέτης καὶ τὸ ἦθος ἀσθενής, Ετυμολογία:
εὐβίοτος δὲ καὶ τεχνικός». *** Phylloscopus < φύλλο + σκοπό
πεύω).
*** trochilus < τροχίλος (Αριστοτέ

us trochilus.
λλοσκόπος.
Phylloscopus trochilus
Φυλλοσκόπος ο τροχίλος
ός (< σκο-
θαμνοφυλλοσκόπος
λης).


Pica pica
καρακάξα
* Επιστημονικό όνομα: Pica pica.
* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): καρακάξα.
* Λαϊκά ονόματα: γαΐλα, γαΐλι,
γαϊλίτσι, καρακάξα.
*** Pica < λατινική λέξη για το πουλί
«κίσσα».
*** καρακάξα (μεσαιωνική λέξη)
αβεβαίου ετύμου, πιθανώς
ηχομιμητική λέξη από τον ήχο τής
κραυγής τού πουλιού - Κατ' άλλη
εκδοχή, ανάγεται σε τύπο
«κορακόκισσα» (με επίδραση τής
κραυγής τού πτηνού) < κόρακας +
κίσσα.

Περισσός
04/02/2014

* Επιστημονικό όνομα: Saxicola rubicola.

* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): μαυρολαίμης.
* Λαϊκά ονόματα: βλαχίτσα, μακαντάσης,
μαυρολαίμης, τρίζισα.
*** Saxicola < saxum βράχος + incola
κάτοικος.
*** rubicola < rubus βάτος + incola κάτοικος.

Saxicola rubicola
μαυρολαίμης
Περισσός
01/01/2009

Η δεκαοχτούρα ανήκει στην

οικογένεια των περιστεριών. Το
όνομά της προέρχεται από τη φωνή
της που μοιάζει με τον ελληνικό
αριθμό "δεκαοκτώ". Δεν ζούσε στην
Ελλάδα αλλά τις τελευταίες δεκαετίες
επεκτάθηκε και στην χώρα μας από
τη Μικρά Ασία. Ο αποικισμός της
ξεκίνησε από τα βορειοδυτικά και
σταδιακά επεκτάθηκε στην νότια
χώρα και τα νησιά. Μόλις πριν λίγα
χρόνια έφτασε και στην Κρήτη. Οι
λόγοι της επέκτασής της είναι
αδιευκρίνιστοι. Από την Ευρασία
αποίκισε και την Βόρεια Αμερική.
Έχει μπει μαζικά στις πόλεις όπου και
αναπαράγεται. Φωλιάζει σε δέντρα.
*** Streptopelia < στρεπτός
(στριφτός) < στρέφω + πέλεια &
πελειάς (άγριο περιστέρι).
*** decaocto < δεκαοκτώ ==> από
την φωνή του.

Streptopelia decaocto
δεκαοχτούρα
Περισσός
14/09/2013


Streptopelia decaocto
δεκαοχτούρα
09/03/2013

Sturnus vulgaris
ψαρόνι

* Επιστημονικό όνομα: Sturnus vulgaris.

* Ελληνικό όνομα (ΕΟΕ): ψαρόνι.
* Λαϊκά ονόματα: γκαραβέλι,
γκάργκουλο, ζαραβέλι, ζουρζούρι,
καραβέλι, κουρκουβέλι, μαυροπούλι,
σβορίγγι, σβορίκι, τσιβικάδα, τσιρκόνι,
τσιρόνι, χειμώνι, ψαρόνι.
*** Sturnus = ψαρόνι (< ψαρ & ψάρος).
*** vulgaris < vúlgus κοινός, ευρέως
διαδεδομένος.
*** ψαρόνι < υποκοριστικό του αρχ.
ψάρος / ψαρός < ψαρ (αβέβαιου
ετύμου).
19/11/2014

Sturnus vulgaris
ψαρόνι

01/01/2009

* Επιστημονικό όνομα: Sylvia

melanocephala.
μαυροτσιροβάκος.
* Λαϊκά ονόματα: μαυροκέφαλος,
σακοτρούπης, τρυποπούλι.
*** Sylvia < sylva και silva, δάσος =
δασική, τους δάσους ==> αναφορά
στον βιότοπο του γένους.
*** melanocephala < μέλας, μέλανος
+ κεφαλή = μελανοκέφαλη.

Sylvia melanocephala
μαυροτσιροβάκος
Περισσός
02/12/2011

Turdus merula
κότσυφας
Περισσός
08/03/2013

* Επιστημονικό όνομα: Turdus

merula.
κότσυφας.
* Λαϊκά ονόματα: κόσσυφας,
κοσσύφι, κότσυφας, κοτσύφι,
κοτσυφός, κότσυφος.
*** Turdus (λατιν) = τσίχλα (αρχ.:
κίχλη).
*** merula (λατιν.) = κοτσύφι.
*** κότσυφας < μεσν. κόσσυφας <
αρχ. κόσσυφος (αττ.: κόττυφος).
«Τῶν δὲ κοττύφων δύο γένη ἐστίν, ὁ

μὲν ἕτερος μέλας καὶ πανταχοῦ ὤν, ὁ
δ' ἕτερος ἔκλευκος, τὸ δὲ μέγεθος
ἴσος ἐκείνῳ, καὶ ἡ φωνὴ παραπλησία
ἐκείνῳ· ἔστι δ' οὗτος ἐν Κυλλήνῃ τῆς
Ἀρκαδίας, ἄλλοθι δ' οὐδαμοῦ.
Τούτων ὅμοιος τῷ μέλανι κοττύφῳ
ἐστὶ λαιός, τὸ μέγεθος μικρῷ
ἐλάττων· οὗτος ἐπὶ τῶν πετρῶν καὶ
ἐπὶ τῶν κεράμων τὰς διατριβὰς
ποιεῖται, τὸ δὲ ῥύγχος οὐ φοινικοῦν
ἔχει καθάπερ ὁ κόττυφος. »

Οι τσαλαπετεινοί είναι αυτοί που μας ανθρώπους και απλώς, ότα

προαναγγέλλουν την άνοιξη μαζί με τα χελιδόνια. ανασηκώνουν το λοφίο το
Μας έρχονται στις αρχές Μαρτίου από την Βόρεια Από αυτό το λοφίο, που μ
Αφρική και την Νότια Ισπανία, όπου ονομάζονται σε μερικές πε
ξεχειμωνιάζουν. Μένουν μαζί μας όλο το «αγριοκόκορες». Το όνομ
καλοκαίρι, αναπαράγονται και μας αποχαιρετούν είναι νόθο σύνθετο ==> τ
το φθινόπωρο. Τρέφονται με έντομα, νύμφες, τούρκικα) + πετεινός.
σαλιγκάρια, σκουλήκια. Φωλιάζουν σε κορμούς Υπάρχουν κι άλλα λαϊκά ο
δέντρων, τρύπες βράχων αλλά και σε κτίρια και περιοχή, όπως: αγριοκόκο
ερείπια σε θέσεις που μοιάζουν με τους φυσικούς αγριοπετεινός, γιαλοπετει
τους βιότοπους. γουρζολοπετεινός, έποπας
Γενικά οι τσαλαπετεινοί δεν φοβούνται τους κατσουλοπετείναρο, κουκ
Ο τσαλαπετεινός πρωταγωνιστεί και στην κωμωδία «Όρνιθες», πόλ

που παρουσίασε το 414 π.Χ. ο Αριστοφάνης στην Αθήνα. Με το ορι
έργο του αυτό Ο Αριστοφάνης διακωμωδεί τους κόλακες του τσα
λαού και τους δημαγωγούς. Στους «Όρνιθες» οι πρωταγωνιστές που
Πεισθέταιρος και Ευελπίδης προσπαθούν να βρουν τον βασιλιά θεο
Τηρέα, που πλέον έχει μεταμορφωθεί σε τσαλαπετεινό, για να πεί
τους πει σε ποια πόλη μπορούν να ζήσουν πλούσια και Βασ
ειρηνικά. Όμως ο τσαλαπετεινός δεν έχει ιδέα για την ιδανική

αν ενοχληθούν, κουτσαλεχτοράκι, μουμουζέλα, μπαμζέλι,

ους με τις μαύρες μύτες. μπούμιτσας, ξυλοκόκορας, πάπουζας,
οιάζει με του κόκορα, παρδαλόφτερος, πετεινάρι, πίπιζα, πούπος,
εριοχές πούπουζας.
μα του τσαλαπετεινού
τσαλί (= θάμνος στα Ετυμολογία:
Upupa = έποψ.
ονόματα, ανάλογα με την epops < έποψ (ο) (έποπος, -οπα) > εποποί’ι.
ορας, αγριοπάπουζας, «Και από τα πουλιά, άλλα είναι του αγρού όπως η
νός, γουζιός, φάσσα, άλλα ορεινά όπως ο έποψ και άλλα ζουν
ς, κατσούλης, κοντά στους ανθρώπους όπως το περιστέρι».
κλοπετεινός, κουπούξιος, (Αριστοτέλης).
Upupa epops
τσαλαπετεινός
λη που τον ρωτάνε. Κι έτσι ο Πεισθέταιρος, που είναι ο

ισμός του λαϊκιστή και του δημαγωγού, πείθει τον
αλαπετεινό να ιδρύσουν στους αιθέρες την πόλη των
υλιών, τη «Νεφελοκοκκυγία». Αντιδρούν τα πουλιά και οι
οί αλλά ο δημαγωγός Πεισθέταιρος βρίσκει τους τρόπους να
ίσει τους πάντες και τελικά να παντρευτεί την νεαρή θεά
σίλεια.
Περισσός
29/08/2013


13/09/2009


Πανίδα

Vanessa atalanta
** Vanessa < Φανέσσα > φάος (φως,
χαρά) ==> για τα φωτεινά και
όμορφα χρώματά της // Ο Fabricius,
1807, υποστηρίζει ότι το όνομα έχει
ληφθεί από ένα σύντομο ποίημα του
J. Swift - Cadenus και Vanessa, όπου
η Vanessa ήταν το οικείο ψευδώνυμο
που ο συγγραφέας είχε δώσει στον
κύριο χαρακτήρα της ιστορίας του.
** atalanta < Αταλάντη, μυθικό πρό-
σωπο που συνδέεται με την Αρτέμι-
δα και το κυνήγι

Γαλάτσι
25/05/2007


Papilio machaon
Η Papilio machaon είναι μεταναστευτική πετα-

λούδα με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Έχει ισχυρή και γρήγορη πτήση. Τα φτερά της εί-
ναι κίτρινα με μαύρες γραμμές και σε κάθε διχά-
λα της ουράς της υπάρχει ένα κόκκινο «μάτι» για
αποπροσανατολισμό των εχθρών της. Έτσι πολ-
λές φορές χάνει την διχαλωτή ουρά της, όπως το
άτομο της φωτογραφίας. Το άνοιγμα των φτερών
της μπορεί να φτάσει και τα 10 εκατοστά.
Πετά από την άνοιξη ως το φθινόπωρο και συνή-
θως αναπαράγεται τρεις φορές αυτή την περίο-
δο.
Ξενιστές και τροφή για τις κάμπιες της είναι φυ-
τά της οικογένειας APIACEAE (UMBELLIFERAE -
ΣΚΙΑΔΑΝΘΗ) όπως τα καρότα, τα μάραθα, κ.ά.
** Papilio < papilio, onis ψυχή, πεταλούδα.
** machaon < Μαχάων, γυιός του Ασκληπιού.
Περισσός
03/10/2013

Η «Κυνθία του κάρδου» είναι μια πεταλούδα κοινή στην Ελλάδα. Έχει
παγκόσμια εξάπλωση, εκτός από την Ανταρκτική και με σπάνιες πα-
ρουσίες στην Νότια Αμερική. Έχει μεταναστευτική συμπεριφορά.Κατά
τη διάρκεια των μεταναστεύσεών της, που επαναλαμβάνονται την
άνοιξη και συχνά και το φθινόπωρο, μπορεί να καλύψει έως 3.000
χιλιόμετρα. Η παρουσία της έχει παρατηρηθεί ακόμη και στην Ισλαν-
δία.
Πετάει από τον Απρίλιο έως τα τέλη Νοεμβρίου ανοιχτές θέσεις, λιβά-
δια, φρυγανότοπους και περιστασιακά σε κήπους. Έχει μια ισχυρή και
συνεχή πτήση, με πολύ υψηλή ταχύτητα και διατηρείται για μεγάλες
περιόδους. Ξενιστές για τις κάμπιες της είναι συνήθως γαϊδουράγκα-
θα των γενών Carduus και Cirsium αλλά μπορεί να είναι και φυτά των
οικογενειών Malvacee , Boraginaceae και Urticacae.
Επιστημονικό όνομα: Cynthia cardui (Linnaeus, 1758) // συνώνυμο:
Vanessa cardui (Linnaeus, 1758).
** Cynthia < Κύνθος (βουνό της νήσου Δήλου)
** cardui < carduus, αγκάθι = ακανθίδα, ακανθίσκη (ή φυτό παρόμοιο
με γαϊδουράγκαθο) < cardo (γαϊδουράγκαθο).

Cynthia cardui
Γαλάτσι
25/10/2007

Pontia edusa

Μεσαίου μεγέθους μεταναστευτική πεταλούδα της οικογένειας των

Πιεριδών (Pieridae). Η κατανομή της περιλαμβάνει κυρίως τη Νότια Ευ-
ρώπη και τη Μέση Ανατολή. Το πάνω μέρος των φτερών είναι λευκό με
σκούρες κηλίδες. Πετούν από τον Μάρτιο μέχρι και τον Οκτώβριο (σε
πιο θερμές περιοχές). Οι κάμπιες της τρέφονται με είδη του γένους της
Ρεζεντά (Resedaceae). Οι βιότοποί της περιλαμβάνουν λιβάδια με λου-
λούδια και πετρώδεις περιοχές.
Pontia < Πόντος.
Περισσός
21/03/2015


Pieris rapae
Εχει ευρεία εξάπλωση στην Ευρώπη, Α-

σία και Βόρεια Αφρική. Εχει εξαπλωθεί,
μάλλον από ανθρωπογενή επίδραση,
στις ΗΠΑ από το 1860 και στην Αυστραλί-
α από το 1929. Οι προνύμφες της τρέφο-
νται από φυτά της οικογένειας των Σταυ-
ρανθών (Cruciferae ή Brassicaceae), όπως
είναι τα καλλιεργούμενα λάχανα, μπρό-
κολα, αλλά και οι ρόκες, οι βρούβες, τα
σινάπια, κ.ά.
** Pieris < Πιερίς.
** rapae < rapa < ράπυς & ράφυς
(γογγύλι, ραπάνι).
Περισσός
01/01/2009

Έχει ευρεία εξάπλωση στην Νότια Ευρώπη

και την Βόρεια Αφρική, περιοχές στις οποίες
και αναπαράγεται. Φθάνει ανατολικά, μέσω
Τουρκίας, στην Μέση Ανατολή. Στην κεντρι-
κή και βόρεια Ευρώπη εμφανίζεται σαν κα-
λοκαιρινός μετανάστης.
Φυτά-ξενιστές με τα οποία τρέφονται οι
προνύμφες είναι πολλά είδη της οικογένειας
των Ψυχανθών (Fabaceae), όπως τριφύλλια,
μηδικές, βίκοι, κ.ά. Τα ενήλικα άτομα τρέφο-
νται κυρίως με νέκταρ ανθέων από φυτά της
οικογένειας των Σύνθετων (Compositae-
Asteraceae) όπως γαϊδουράγκαθα, πικραλί-
δες κ.ά. Πετάνε από τον Μάρτιο μέχρι τον
Οκτώβριο, σε υψόμετρα 0-1600 μέτρα. Το
είδος έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Colias < Κωλιάς παλιά θεότητα της Αττικής
που αργότερα ταυτίστηκε με την Αφροδίτη.
crocea < κρόκος = κρόκινη, κροκωτή ==> ε-
πειδή το πάνω μέρος των φτερών έχει πορ-
τοκαλοκίτρινο χρώμα, όπως πολλοί κρόκοι.

Colias crocea
Περισσός
14/02/2008


Rhodometra sacraria
** Rhodometra < ρόδο + μήτρα

==> από το ρόδινο χρώμα της.
** sacraria = ιεροφύλακας
Περισσός
03/10/2013

Testudo marginata

Γαλάτσι
25/10/2007


Testudo marginata
Γαλάτσι
13/09/2009

Σαύρα με ατροφικά πόδια, γι' αυτό συνήθως κινείται κυμα-

τοειδώς όπως τα φίδια. Η κίνησή οδηγεί σε παρεξηγήσεις,
όπως στην Κρήτη που την θεωρούν δηλητηριώδες φίδι. Προ-
τιμά περιοχές με χαμηλή ή καθόλου βλάστηση, σε υψόμετρα
έως 1500 μέτρα. Κρύβεται κάτω από πέτρες ή θάβεται επιδέ-
ξια μέσα σε μαλακό χώμα. Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα
(έντομα, σαλιγκάρια, κλπ). Πρόκειται για ωοζωοτόκο ερπε-
τό, που γεννά 2-20 (συνήθως έως 12) μικρά.
** Chalcides < χαλκός + -ίδης ==> από το χάλκινο χρώμα του.
Χαλκίδης.
** ocellatus (λατιν.) < υποκοριστικό του ocellus (οφθαλμός,

Chalcides ocellatus
λιακονι
Περισσός
10/03/2014

Anthophora
plumipes
Graphosoma
semipunctatum

Cicada cicada
τζιτζίκι
Polistes
dominula


Οι μέλισσες (Apis mellifera),

όπως αυτή της φωτογραφίας
που μαζεύει γύρη από το άνθος,
αποτελούν έναν καλό δείκτη για
την βιοποικιλότητα μιας
περιοχής. Τα μελίσσια που
υπάρχουν στα Τουρκοβούνια
δίνουν έναν τόνο αισιοδοξίας
για την βελτίωση ενός
βιότοπου στο κέντρο της
Αθήνας, αρκεί οι δήμοι και οι
δημότες τους να αποκτήσουν
οικολογική συμπεριφορά.



Χλωριδικός κατάλογος
ΦΤΕΡΕΣ σελ. 190 steinii

ASPLENIACEAE σελ. 176 Anacyclus clavatus Echium plantagineum
Asplenium ceterach Bellis annua Heliotropium europaeum
PTERIDACEAE σελ. 177 Calendula arvensis Onosma frutescens
Allosorus pteridioides Carlina corymbosa subsp. grae-
ca BRASSICACEAE (CRUCIFERAE)
ALLIACEAE σελ. 178 Centaurea raphanina mixta σελ. 218
(ενδημικό) Aethionema saxatile subsp.
Allium ampeloprasum
Chondrilla juncea graecum
Allium neapolitanum
Cichorium intybus Alyssum simplex
Allium roseum
Crupina crupinastrum Aurinia saxatilis subsp. oriental-
Dittrichia viscosa is
AMARYLLIDACEAE σελ. 181
Glebionis coronaria Biscutella didyma subsp. apula
Sternbergia lutea
Helichrysum stoechas subsp. Brassica nigra
barrelieri Draba praecox
Matricaria chamomilla Erysimum graecum (ενδημικό)
σελ. 182
Phagnalon rupestre subsp. grae- Eruca vesicaria
Eryngium campestre
cum Malcolmia graeca subsp. graeca
Foeniculum vulgare
Senecio vulgaris (ενδημικό)
Scandix pecten-veneris
Reichardia picroides
Tordylium officinale
Tragopogon porrifolius subsp. CAMPANULACEAE σελ. 101
eriospermus Campanula celsii subsp. celsii
ARACEAE σελ. 186
Taraxacum minimum (ενδημικό)
Arisarum vulgare
Campanula drabifolia
BORAGINACEAE σελ. 208 (ενδημικό)
ASPHODELACEAE σελ. 188
Alkanna tinctoria
Asphodelus fistulosus CAPPARACEAE σελ. 226
Buglossoides incrassata
Asphodelus ramosus Capparis sicula
Cerinthe major
Echium italicum subsp. bieber-

CARYOPHYLLACEAE σελ. 227 Parkinsonia aculeata Lamium moschatum

Silene colorata Trifolium stellatum Prasium majus
Vicia sativa Salvia verbenaca
CISTACEAE σελ. 228 Salvia viridis
Cistus criticus FUMARIACEAE σελ. 244 Teucrium brevifolium
Fumaria petteri Teucrium capitatum
COLCHICACEAE σελ. 229 Teucrium chamaedrys
Colchicum atticum GERANIACEAE σελ. 245 Phlomis fruticosa
Erodium cicutarium
CONVOLVULAGEAE σελ. 230 Geranium mole LILIACEAE σελ. 266
Convolvulus arvensis Fritillaria obliqua subsp. obliqua
GLOBULARIACEAE σελ. 247 (ενδημικό)
CUCURBITACEAE σελ. 231 Globularia alypum Gagea graeca
Ecballium elaterium Gagea peduncularis
HYACINTHACEAE σελ. 248

Muscari commutatum
DIPSACACEAE σελ. 232 Muscari pulchellum subsp. pul- LINACEAE σελ. 268
Knautia integrifolia subsp. integ- chellum (ενδημικό) Linum bienne

rifolia Ornithogalum collinum
Scabiosa atropurpurea Prospero autumnale MALVACEAE σελ. 269
Malva multiflora
ERICACEAE σελ. 234 IRIDACEAE σελ. 252 Malva sylvestris
Erica manipuliflora Crocus cancellatus subsp. maz-
ziaricus ORCHIDACEAE σελ. 113
EUPHORBIACEAE σελ. 235 Crocus cartwrightianus Anacamptis papilionacea subsp.
(ενδημικό) papilionacea
Euphorbia helioscopia
Crocus laevigatus (ενδημικό) Anacamptis fragrans
Euphorbia prostrata
Iris monophyla Anacamptis pyramidalis
Mercurialis annua
Iris tuberosa Himantoglossum robertianum
Romulea columnae Neotinea lactea
σελ. 238 Ophrys aesculapii (ενδημικό)
Astragalus spruneri LAMIACEAE (LABIATAE) Ophrys attica
σελ. 57
Genista acanthoclada Ophrys cinereophila
Lamium amplexicaule
Melilotus indicus Ophrys ferrum-equinum

Ophrys forestieri subsp. laureo- Thymelaea hirsuta

tica (ενδημικό) PRIMULACEAE σελ. 279
Ophrys melena (ενδημικό) Anagallis arvensis URTICACEAE σελ. 296
Ophrys oestrifera subsp. oes- Cyclamen graecum subsp. grae- Urtica dioica
trifera cum
Ophrys oestrifera subsp. stavri
VALERIANACEAE σελ. 297
(ενδημικό)
RANUNCULACEAE σελ. 281 Centranthus ruber
Ophrys sicula
Anemone coronaria
Ophrys speculum
Nigella arvensis subsp. aristata VERONICACEAE σελ. 298
Ophrys spruneri (ενδημικό)
Veronica cymbalaria
Ophrys tenthredinifera
Veronica persica
Orchis anthropophora RESEDACEAE σελ. 282
Orchis italica Reseda alba
ZYGOPHYLLACEAE σελ. 300
Orchis quadripunctata
Tribulus terrestris
Serapias bergonii ROSACEAE σελ. 283
Serapias vomeracea Rubus sanctus
Serapias orientalis subsp. orien- Sarcopoterium spinosum
talis
RUBIACEAE σελ. 285

OROBANCHACEAE σελ. 271
Galium aparine
Bellardia latifolia.
Sherardia arvensis
PAPAVERACEAE σελ. 272

SIMAROUBACEAE σελ. 287
Glaucium flavum
Ailanthus altissima
Papaver rhoeas
SCROPHULARIACEAE σελ. 288

PLANTAGINACEAE σελ. 275
Verbascum undulatum
Plantago lagopus
SOLANACEAE σελ. 290

POACEAE σελ. 276
Datura inoxia
Avena sterilis
Solanum elaeagnifolium
Hordeum murinum subsp. lepo-
Solanum nigrum
rinum
Lagurus ovatus
THYMELEACEAE σελ. 294

Επιλεγμένη βιβλιογραφία
1. Αντωνόπουλος Ζήσης, «Ορχιδέες της Ελλάδας, το γένος Ophrys», εκδόσεις Mediterraneo, Ρέ-
θυμνο 2009.
2. Γκαίτλιχ Μαρτίνος , «Εκ φύσεως, η πόλη μας. Ανακαλύπτοντας τη φύση στο Δήμο Φιλοθέης -
Ψυχικού». Έκδοση Δήμου Φιλοθέης - Ψυχικού, 2014.
3. Καιροφύλας Γιάννης, «Τοπωνύμια της Αθήνας, του Πειραιά και των Περιχώρων», εκδόσεις
Φιλιππότη, Αθήνα 1995.
4. Πάλλης Γιώργος. «Τοπογραφία του αθηναϊκού πεδίου κατά την μεταβυζαντινή περίοδο - Οικι-
σμοί, οδικό δίκτυο και μνημεία.» Διδακτορική διατριβή, Αθήνα 2007
5. Παπιομύτογλου Βαγγέλης, «Αγριολούλουδα της Ελλάδας», εκδόσεις Mediterraneo, Ρέθυμνο

2006.
6. Νικόλαος Συμεωνίδης: «Ξενάγηση στο χώρο των απολιθωμάτων της Αττικής», Εταρεία Μελε-
τών Νοτιοανατολικής Αττικής - Επιστημονικές Συναντήσεις, Πρακτικά Θ' έκδ. 2008.
7. Τσιφτσής Σπύρος & Αντωνόπουλος Ζήσης, «ΑΤΛΑΣ των ελληνικών ορχεοειδών», εκδόσεις
Mediterraneo, Ρέθυμνο 2017.
8. «Βιβλίο ερυθρών δεδομένων των σπάνιων & απειλούμενων φυτών της Ελλάδας», επιτροπή
έκδοσης Δ. Φοίτος, Θ. Κωνσταντινίδης & Γ. Καμάρη, έκδοση Ελληνικής Βοτανικής Εταιρείας,
Πάτρα 2009.
9. Delforge Pierre, “Orchids of Europe, North Africa and Middle East”, A&C Black Publishers, Lon-
don 2005.
10. Dimopoulos P., Raus Th., Bergmeier E., Constantinidis Th., Iatrou G., Kokkini S., Strid A. & Tza-
noudakis D. 2013: Vascular plants of Greece: an annotated checklist. – Berlin: Botanischer
Garten und Botanisches Museum Berlin-Dahlem;
11. The Red Data Book of Rare and Threatened Plands of Greece, edited by D. Phitos, A. Strid, S.
Snogerup and W. Greuter, 1995.
Διαδίκτυο
http://floraattica.blogspot.com/
http://www.greekflora.gr/
http://portal.cybertaxonomy.org/flora-greece/intro

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 2

Το βιβλίο είναι σε φορμά .pdf και έχει σελιδοποιηθεί για ανάγνωση

[1] Προβολή (View)

==> Εννοείται ότι όποιος θέλει μπορεί να τυπώσει το pdf

Η χρήση του περιεχομένου καθορίζεται από την άδεια Creative Commons

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 2

ΜΙΑ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΜΕ

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 3

Με τον όρο βιοποικιλότητα εννοούμε Ο Νίκος Νικητίδης είναι δημοσιογράφος,

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 4

ΜΙΑ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΜΕ

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 5

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΕΝΔΗΜΙΚΑ ΦΥΤΑ

Οι πλημμύρες σελ. 16 Campanula celsii subsp. celsii σελ. 101

Ο Ποδονίφτης ή Περισσός σελ. 18 Campanula drabifolia σελ. 104

Ο Ποδονίφτης το 1923 σελ. 24 Crocus cartwrightianus σελ. 106

Τα αρχαία υδραγωγεία σελ. 28 Crocus laevigatus σελ. 108

Τα Λυκοβούνια το 1922 σελ. 34 Fritillaria obliqua σελ. 110

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 6

Ophrys oestrifera subsp. oestrifera σελ. ΠΕΤΑΛΟΥΔΕΣ

ΠΟΥΛΙΑ σελ. 308-373

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 7

Αττικό Άλσος Νταμάρια Γαλα

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 8

Η λοφοσειρά των Τουρκοβουνιών

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 9

Στο κέντρο του Λεκανοπεδίου

Τ ο Λεκανοπέδιο Αθηνών, με έκταση 383 τετραγωνικών χιλιομέτρων, είναι η

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 10

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 11

Στην αεροφωτογραφία φαίνεται το λιγοστό

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 12

Η επικρατούσα άποψη σήμερα είναι ότι τα Τουρκοβούνια είναι ο αρχαίος Αγχε-

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 13

Ένα ενδιαφέρον δίκτυο ρεμάτων ξεκινούσε από τα Τουρκοβούνια, το οποίο τροφο-

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 14

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 15

Η ύδρευση της Νέας Ιωνίας

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 16

αποδειχθεί πανηγυρικώς ότι τα τελευταία αντιπλημμυρικά περί την οδόν Πατησίων

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 17

Ο Ποδονίφτης είναι ένα ποταμάκι εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος Αθηνών,

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 18

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 19

Ολόκληρη η περιοχή ανατολικά και νοτιοανατο-

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 20

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 21

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 22

Αεροφωτογραφία του 1933 της Νέας Φιλαδέλφειας, με το γήπεδο

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 23

Στις 17 Ιανουαρίου 1923 στην εφημερίδα «Εμπρός» δημοσιεύθηκε ένα χρονογράφημα με

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 24

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 25

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 26

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 27

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 28

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 29

Οι «ποδάροι» ενός δεύτερου υστερορωμαϊκού

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 30

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 31

Ο φωτογράφος Félix Bonfils το 1870 φωτογράφισε το Θησείο με

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 32

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 33

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ 34