SISTEM ORGANA ZA

DISANJE
Organski sistem koji omogućava

• unošenje kiseonika i eliminaciju ugljen dioksida - razmenu

gasova (disanje) između spoljašnje sredine (vazduh, voda) i
telesnih tečnosti (krv).

• u tesnoj vezi sa sistemom organa za krvotok, (kiseonik se

vezuje za hemoglobin, koji je vezan za crvena krvna zrnca
kičmenjaka ili je rastvoren u krvnoj plazmi kod nekih
beskičmenjaka, i putem krvi doprema do svih ćelija i obrnuto,
ugljen - dioksid se putem krvi transportuje od ćelija do organa
za disanje).
• Primitivno građene višećelijske životinje (Coelenterata,
Turbellaria, Rotatoria, i neke Annelida) nemaju organe za disanje.
Razmena gasova sa okolinom - preko cele površine tela,
difuzijom preko kože,

• Više Metazoa, imaju diferenencirane disajne organe.

Razmena gasova - preko respiratornog epitela Kod čoveka -
površina tela je oko 2 m2 a respiratorna površina pluća je oko 100 m2.

Prema tome, da li se kiseonik prima iz vazduha ili vode

organi za disanje su škrge kod vodenih životinja, traheje i
pluća kod suvozemnih životinja.
Kod mnogih opstaje i disanje preko kože.
 Škrge (Branchia)

kod vodenih beskičmenjaka i vodenih hordata.

• Škrge beskičmenjaka su kožni nabori ektodermalnog porekla. U vidu

nežnih ploča ili razgranati.
• na istaknutim delovima tela

• Škrge hordata (ribe, larve vodozemaca)

• parni nabori ždrelnog dela organa za varenje, endodermalnog i
mezodermalnog porekla.
 Škrge košljoriba
(Teleostei)

četiri para u 2 škržne

duplje sa obe strane
tela,
iza glave.
duplje - povezane sa
ždrelom,
zaštićene škržnim
poklopcima
(operculum).
voda kroz škrge
stalno cirkuliše.
•Svaka škrga se sastoji od škržnog
luka - hrskavica kod rušljoriba,
koštano tkivo kod košljoriba.
•Škržni luk sa konveksne strane nosi
dva niza
•finih listolikih tvorevina - primarne
lamele.
•Površina primarnih lamela je
polumesečasto nabrana -
sekundarne lamele.
•Sekundarne lamele - prekrivene
dvorednim epitelom i predstavljaju
respiratornu površinu škrga.
•bogato vaskularizovane.
 Pluća (pulmo) suvozemnih kičmenjaka.

(Pluća nekih suvozemnih beskičmenjaka su rezervoari

vazduha kožnog porekla, i sa plućima kičmenjaka čine -
analoge tvorevine.)
nastaju rano u toku embriogeneze kao izvrat (divertikulum)
medioventralnog dela zida ždrela
Na krajnjim ograncima respiratornih puteva, kao nabori zida su
alveole - prave respiratorne površine
Bogata mreža kapilara uspostavlja bliski kontakt sa
respiratornim epitelom alveola gradeći vazdušno-krvnu
barijeru.
filogenetski - prvi put kod riba plućašica (Dipnoa).
Riblji mehur (organ homolog plućima kičmenjaka) kod plućašića, u
uslovima suše, preuzima ulogu pluća i omogućava ovim životinjama, koje u
normalnim uslovima dišu na škrge, da koriste kiseonik iz vazduha.

Pluća Vertebrata su se u toku evolucije usložnjavala od običnih kesastih

proširenja repatih vodozemaca, do složeno građenih sunđerastih pluća sisara
Definitivnim napuštanjem vodene sredine, u suvozemnih
kičmenjaka je celokupno disanje preko pluća.
Pluća sisara imaju najveću respiratornu površinu.

Pluća deteta u vreme rađanja sadrže 20 miliona alveola,

do osme godine - broj alveola 300 miliona, a
pluća odraslog čoveka sadrže 700 miliona alveola,

respiratorna površina pluća odraslog čoveka - do 50 puta

veća od telesne površine.
Sistem organa za disanje sisara
• sprovodni deo
• respiratorni deo
Sprovodni deo - sistem cevastih organa (sprovode
vazduh iz spoljašnje sredine do mesta izmene gasova
(vazdušno-krvne barijere) i obratno). Prolaskom kroz
sprovodni sistem vazduh se zagreva.
Sprovodne puteve čine:
•nosne šupljine,
•respiratorni deo ždrela,
•grkljan,
•dušnik,
•bronhije,
•bronhiole i
•terminalne bronhiole.
Respiratorni deo organa za disanje su:
•respiratorne bronhiole,
•alveolarni kanali,
•alveolarni meškovi i
•alveole.
Alveole se nalaze na respiratornim bronhiolama i
alveolarnim kanalima i omogućavaju razmenu gasova
Alveolarni kanal - Respiratorne bronhiole se nastavljaju u alveolarne kanale - vrlo
tankih zidova u koje se otvaraju alveolarni meškovi i pojedinačne alveole. Veći deo
zida alveolarnih kanala čine otvori blisko postavljenih alveolarnih meškova.

Alveolarni meškovi se sastoje iz 2 - 4 ili više aleveola, a ulivaju se u alveolarni

kanal. Mesto gde se spajaju alveolarni kanali i alveolarni meškovi obično nosi naziv
atrium.
Plućni mehurići (alveole)
Distalni završeci respiratornih puteva
omogućavaju razmenu gasova između
unutrašnje i spoljašnje sredine
organizma preko
krvno-vazdušne barijere.
Zid alveola čini kontinuirani celularni
omotač
-respiratorni epitel i tanka bazalna
membrana.

Plućne epitelne ćelije,

fuzionisane bazalne
membrane i
endotel kapilara čine
vazdušno-krvnu barijeru.
Respiratorni epitel
Respiratorni epitel čine 2 vrste ćelija: alveolarne ćelije I i alveolarne ćelije II.

Alveolarne ćelije tipa I

(pneumociti ili male alveolarne ćelije).
- pločastog oblika
- pokrivaju 95% površine alveola.
- tanki citoplazmatični produžeci.
- u kontaktu su sa kapilarima zida alveola.

Alveolarne ćelije tipa II

(velike alveolarne ćelije)
- niskoprizmatične sa mikrovilima.
- štrče u šupljinu alveola i
- pokrivaju oko 3% površine alveola.
- luče aktivnu supstancu koja
- oblaže respiratorni epitel pluća.
- površinski sloj se uklanja uz pomoć
makrofaga i nanovo stvara

Pretpostavlja se da okoloćelijski materijal luče i

- Klara ćelije – prizmatične ćelije u terminalnim i respiratornim bronhiolama

Alveolarne makrofage – monociti koji iz kapilara migriraju u alveole gde se transformišu u

makrofage. Kada sadrže čestice prašine - prašinaste ćelije (“čiste” alveole).
Photo 48.12 Human lung 10x: alveolar walls and vascular network. LM.
Photo 48.13 Human lung 64x: alveoli; walls filled with red blood cells. LM.
Photo 48.16 Radioactive
plutonium particle in alveolar
tissue of human lung.
Autoradiographic SEM.
Detalj alveolarne ćelije tipa II i njena veza sa ćelijom tipa I
 Dijafragma (diaphragma)
Pluća sisara smeštena su u pleuralnoj (grudnoj) duplji. Za razliku od
ostalih Vertebrata,
pleuralna duplja sisara je razdvojena od peritonealne
(trbušne) duplje dijafragmom.
Dijafragma je karakteristična samo za sisare.
Dijafragma je mišićna pregrada, između pleuralne i peritonealne duplje
sisara, koja svojim pokretima igra značajnu ulogu u mehanizmu
disanja.

Histološki:
• serozna membrana,
• vezivno tkivo i
• poprečno-prugasto mišićno tkivo.

Mišići dijafragme nastaju od vratnih miotoma a inerviraju ih nervi vratnog

predela.
 Pluća ptica

kratka i slabo elastična

Karakterišu se gustom mrežom respiratornih kanala, koji čine
glavnu masu pluća.

Razmena gasova se ne vrši u alveolama već u krajnjim

ograncima respiratornih kanala u respiratornim
bronhiolama.

Histološka građa traheje, bronhija i bronhiola je slična kao

kod sisara.
Za pluća ptica su karakteristične vazdušne kese - evaginacije
plućnog zida.
U njih ulaze grane bronhija.
Po pravilu ptice imaju 5 pari vazdušnih kesa:
•vratne,
•međuključne,
•prednje grudne
•zadnje grudne i
•trbušne.

1. Plućno krilo, 2. bronhus, 3. bronhije

5. srce