1.SÜRÜNME NEDİR?

Sürünme; bir malzemenin sabit yük etkisinde akma gerilmesinin altında, gerilme etkisiyle sürekli ve
yavaş olarak plastik uzama kaydetmesi olayıdır. Sürünme genellikle yüksek sıcaklıklarda bazen de oda
sıcaklığında meydana gelir. Sürünme her sıcaklıkta gerçekleşebilir, kurşun oda sıcaklığında ve sabit yük altında
önemli ölçüde uzama gösterir.
Düşük sıcaklıklardaki sürünme, aylar-yıllar süren farklı yüklemeler ve sürekli gerilme altında bırakılan
parçalarda oluşur.
Metal ve alaşımlarda önemli ölçüde sürünme uzaması ancak 200 °C'nin üstündeki sıcaklıklarda
meydana gelir.
Sürünme özellikle yüksek sıcaklık uygulamalarında önem taşır. Sıcaklık arttıkça sürünme daha önemli bir
problem olur. Dövme gibi işlemlerde sıkça gözlemlenir.

2.SÜRÜNME EĞRİSİ

Sürünme deneyi; bir numuneye uygulanan sabit bir yükün malzemedeki uzama miktarının zamana bağlı
değişimini gözlemlemek için yapılabilir.
Şekil 1 de gösterildiği gibi Uzama-Zaman Eğrisi üç bölgede kolaylıkla tanımlanabilir.

Şekil 1: Sürünme olayını gösteren tipik bir Uzama-Zaman Eğrisi

Sürünme olayında iki mekanizmanın etkin olduğu düşünülür. Bunlardan biri pekleşme diğeri ise
toparlanmadır.
1-2 Arası (Birinci Sürünme Bölgesi) : Pekleşme hızı toparlanma hızından yüksektir. Sürünme hızı gittikçe
azalır.
2-3 Arası (İkinci Sürünme Bölgesi) : Pekleşme ve toparlanma hızları yaklaşık olarak birbirine eşittir. Sürünme
sabit bir oranda devam eder.
3-4 Arası (Üçüncü Sürünme Bölgesi) : Boyun verme başlar ve gerçek kesit alanı azalır. Gerilmeler ve sürünme
oranı artar ve 4 noktasında hasar meydana gelir.
Sürünme etkisine maruz parçalar çalışma ömürlerinin çoğunu ikinci sürünme bölgesinde harcarlar.
Bundan dolayı sürünme etkisine maruz kalacak metal ve alaşımlar mümkün olabildiğince düşük sürünme
oranına sahip olanlar arasından seçilmelidir. Genellikle parçanın ömrünü ikinci sürünme bölgesindeki parçanın
karakteristik özellikleri belirler.
Metal ve alaşımlar için ikinci bölge sürünme oranı çeşitli değişkenlere bağlıdır. En önemli iki parametre
gerilme miktarı ve sıcaklıktır.
Sürünme oranı aşağıdaki formülle hesaplanabilir
n -E/RT
ε* =A. σ . e
A : Sabit
n : Sabit
E : Metallerde Sürünme Aktivasyon Enerjisi
R : Üniversal Gaz Sabiti ( 8,31 J/mol K )
T : Sıcaklık (Kelvin)
3.DENEY DÜZENEĞİ
 Sürünme deneyi basit bir kaldıraç mekanizması yardımıyla uygulanır. Numunenin bir ucu kaldıraç
kolunun bir ucuna diğer ucu da aparatın gövdesine pimler aracılığıyla bağlandı. Numunenin deney esnasında
bağlantı yerlerinde deforme olmaması için iki ucu ‘U’ şeklinde bükülmüş sac levhalarla desteklendi. Kaldıraç
kolunun diğer ucundaki yük askı tertibatına asılan ağırlıklarla uygulanması düşünülen kuvvet ayarlandı.
Numunede oluşan uzama miktarı bir kompratör yardımıyla ölçüldü. Fakat kompratörden okuduğumuz değer
gerçek değerin iki katıdır bunun da sebebi numunenin ve kompratörün bağlantı noktalarının farklı oluşudur.
Oran trigonometrik bağıntılar yardımıyla hesaplandı.

4.DENEYİN YAPILIŞI VE KURŞUN NUMUNE KULLANILMASININ NEDENİ

Deneyimizi oda sıcaklığında yaklaşık 18 oC’de yapacağımız için en uygun malzeme olan kurşun
kullanıldı. Çünkü deneyin malzemenin yeniden kristalleşme sıcaklığından daha yüksek sıcaklıklarda yapılması
gerekir. Kurşun için bu değer çok düşük olduğundan ortam sıcaklığı yüksek sıcaklık kabul edilebilir. 18 oC için
kullanılması gereken ağırlık belirlendikten sonra kurşun numunemizi deney aparatına bağlayıp 15 dakika
süresince çeşitli zaman dilimlerinde meydana gelen uzama kompratörden okundu.

UZAMA
UZAMA (GERÇEK
ZAMAN (KOMPRATÖRDEN
DEĞER)
[Dakika] OKUNAN DEĞER)
[mm]
[mm]

0 0
0,25 3,11 1,555
0,5 3,115 1,5575
0,75 3,12 1,56
1 3,122 1,561
1,25 3,125 1,5625
1,5 3,128 1,564
1,75 3,14 1,57
2 3,142 1,571
2,25 3,146 1,573
2,5 3,15 1,575
2,75 3,152 1,576
3 3,154 1,577
4 3,162 1,581
5 3,169 1,5845
6 3,172 1,586
7 3,182 1,591
8 3,189 1,5945
9 3,190 1,595
10 3,198 1,599
11 3,202 1,601
12 3,209 1,6045
13 3,212 1,606
14 3,218 1,609
15 3,220 1,610
TABLO 1: Zamana Bağlı Uzama değerleri
 Şekil 2: Deneysel Sürünme Olayı Uzama-Zaman Eğrisi

9 ve 13. Dakikalar arasındaki sürünme hızını hesaplamak gerekirse;

Birincil sürünme devresinde pekleşme hızı, toparlanma hızından daha yüksektir. Bu nedenle birincil
sürünme devresinde sürünme hızı gittikçe azalır.
İkincil sürünme devresinde ise, pekleşme ve toparlanma hızları yaklaşık olarak birbirine eşittir. Bu
nedenden dolayıdır ki hız hemen hemen sabittir.
5. ve 11. dakikalardaki uzama değerlerini kullanarak deneysel sürünme değeri aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

ε*=(uzama 13 – uzama 9) / (zaman 13 – zaman 9)

ε*=(1,606-1,595) / (13-9)
ε*=0,00275mm/dak.
ε*=4,583x10-5 mm/sn.

5.DENEYDEKİ HATA ETKENLERİ

Deney tesisatından, kullanıcı hatalarından, hesaplanan zaman sapmalarından ve kompratörden okunan

değer yanlışlıklarından kaynaklanan çeşitli hatalar oluşmaktadır. Bunun yanında sürünme değerini etkileyen
faktörler; Malzeme cinsi, sıcaklık, yükleme cinsi, yükleme miktarıdır.