Lớp Ngọc lan (Magnoliopside)

Phân lớp Cẩm Chướng (Caryophyllidae)

Đặc điểm chung:
–Cây thảo, cây bụi, cây nhỡ.
–Hoa lưỡng tính, đơn tính, thường Co
–Mạch dẫn có mặt ngăn thủng lỗ đơn.
–Đính noãn trung tâm.

–Phôi cong, thụ phấn nhờ gió.

–Các bộ tiến hoá thấp bộ nhuỵ có các lá noãn còn rời nhau.
Bộ Cẩm Chướng
Họ Rau răm (Polygonaceae)
3
•Dạng sống: Cây cỏ, cây bụi, dây leo.

•Lá: đơn, so le (1) , thường có bẹ chìa (2). 1 2

•Cụm hoa: Chùm, bông (3).

4
•Hoa: Nhỏ, lưỡng tính, đều, thường mẫu 3.
•Đài gồm 3+3 hoặc 5 (4), tồn tại và bọc lấy
quả (5).
•Không cánh hoa,

•Nhị 3-6 (-9).

•Bầu 1 ô, đính noãn gốc.

•‫⚤٭‬K3-(5)-6C0A3-6-(9)G(3)
5 6
•Quả đóng, 3 cạnh hoặc có hình thấu kính (6).
Hạt có phôi thẳng hoặc cong.
1. Cành mang cụm hoa; 2. Một số dạng bẹ chìa; 3. Hoa; 4. Hoa bộc lộ bộ nhị, nhụy
5. Bầu; 6. Bầu cắt dọc; 7. Quả mang đài tồn tại; 8. Quả; 9. Quả cắt dọc; 10. Mặt cắt
ngang quả; 11. Sơ đồ hoa

Vai trò:
• Cảnh: Tigon
• Gia vị: Nghể răm
• Lương thực: Mạch ba góc
• Làm thuốc:
• Hà thủ ô đỏ - Fallopia multiflora
• Đại hoàng – Rheum palmatum
• Cốt khí củ – Reynoutria japonica
• Mạch ba góc – Fagopyrum esculentum
Họ Rau dền (Amaranthaceae) 2
– Dạng sống: Cây thân cỏ, cây bụi hoặc dây leo 4
8
– Lá: Đơn, mọc so le (1), đối.
– Cụm hoa: Bông (2) hay chùm.
– Hoa: nhỏ, đều, lưỡng tính hoặc đơn tính (3) . 4-5
lá đài khô xác, C0.
– Nhị đứng đối diện lá đài, có số lượng bằng số lá đài
(3).
1
– Bộ Nhuỵ gồm 2-3 lá noãn dính nhau (4), bầu
trên, một ô, đính noãn trung tâm (5).
– ⚤ * K4-5C0A4-5G(2-3)
– ♂ * K4-5C0A5G0 (6)
– ♀*K4-5C0A0G(3). (7) 3
– Qủa và hạt: quả hạch nhỏ, đôi khi là quả hộp (8). Hạt
có phôi cong bao bởi vỏ cứng và bóng 6 5
 1. Cành mang hoa; 2. Hoa đực; 3. Hoa cái; 4. Hoa lưỡng tính; 5. Hoa bất thụ; 6.
Hoa đã bỏ đài, bộc lộ bộ nhị - nhụy; 7. Bộ nhị; 8. Hoa cắt dọc; 9. Bầu cắt dọc; 10.
Quả; 11. Hạt và hạt cắt dọc; 12. Sơ đồ hoa
Vai trò
–Rau ăn: Rau dền
– Cây cảnh
• Nhung hoa, ngưu tất
• Cúc bách nhật
– Cây thuốc
• Nhung hoa, ngưu tất
• Cỏ xước
 Phân lớp sổ (Dilleniidae)
Họ Bí (Cucurbitaceae)
Dạng sống: Hằng năm, leo nhờ tua cuốn, ráp (1).
• Lá: đơn, so le (2). Không lá kèm.
• Cụm hoa: Riêng lẻ, hoặc cụm hoa chùm, xim (3).
• Hoa: đơn tính, cùng gốc hay khác gốc, đều, mẫu 5; 5 lá
đài rời hay dính liền; tràng 5 thường dính liền, màu vàng
(4).
• Bộ nhị 2+2+1, hoặc cả 5 đính nhau. Bao phấn cong queo
hình chữ S (5).
• Bộ nhuỵ 3 lá noãn, bầu dưới, 3 ô; đính noãn trung trục
đặc biệt (6).
• Quả và hạt: Quả mọng loại bí. Hạt có 2 lá mầm to, chứa
dầu béo (7).

♂ ‫٭‬K5C(5)A5G0 ♀ ‫٭‬K5C(5)A0G(3)
Vai trò:
• Rau ăn: Bí, Mướp, Mướp đắng
• Quả: Dưa các loại
• Cây thuốc:
– Bí đỏ (Cucurbita maxima Duch. ex Lamk.)
– Đại hái/Mỡ lợn (Hodgsonia macrocarpa (Bl.) Cogn.)
– Gấc (Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng.)
– Mướp đắng (Momordica charantia L.)
– Giảo cổ lam (Gynostemma pentaphyllum)
 Họ Bí (Cucurbitaceae)
1. Cành mang lá và tua quấn; 2. Cành mang tua cuốn; 3-4. Hoa đực; 5-7. Hoa cái;
8. Sơ đồ hoa đực. 9. Sơ đồ hoa cái. 10. Quả. 11. Quả cắt ngang cho thấy đính noãn
trung trụ đặc biệt. 12. Hạt.
Họ Cải (Brassicaceae)
• Dạng sống: Cỏ 1 (2-nhiều) năm, có mùi cay (1).
• Lá: đơn, mọc so le không có lá kèm (2).
• Cụm hoa: Chùm hay chuỳ, không có lá bắc (3).
• Hoa: Lá đài 4, xếp chéo chữ thập; 4 cánh hoa
xếp xen kẽ với lá đài; 6 nhị xếp 2 vòng, 4 trội (nhị)
(4)
• Bộ nhuỵ 2 lá noãn, bầu 1 ô, có vách giả nên chia
bầu thành 2 ô. (đính noãn bên) (5).
• ⚤ ‫٭‬K2+2C4A2+4G(2)
• Quả và hạt: Quả loại cải (5).
Vai trò:
• Rau ăn: Cải canh, Su hào, Súp lơ, Bắp cải, Cải
xoong,
• Làm thuốc:
• Cải canh (Brassica alba): Bạch giới tử
• Cải củ (Raphanus sativus): La bặc tử
• Cải xoong (Nasturtium officinale)
 Họ Cải (Brassicaceae)
1. Cành mang cụm hoa chùm; 2. Hoa nguyên vẹn; 3. Đài 4, rời; 4. Tràng 4, rời,
hình chữ thập; 5. Bộ nhị bốn trội; 6. Bộ nhuỵ; 7 Hoa cắt dọc; 8. Sơ đồ hoa; 9-10.
Quả loại cải.
Họ Bông (Malvaceae)
• Dạng sống: Cây thảo, cây bụi, cây gỗ.
• Lá: Đơn, so le (1), có lá kèm (2).
• Cụm hoa: Đơn độc hay cụm xim (3).
• Hoa: Có đài phụ, 5 đài, 5 cánh hoa rời (4).
• Bộ nhị một bó, bao phấn 1 ô, hạt phấn có gai
(5).
• Bộ nhuỵ 5- nhiều lá noãn dính liền, bầu trên,
đính noãn trung trụ (6).
• ⚤ ‫٭‬K3-5C5A(∞)G(5-∞)
• Quả và hạt: Quả nang, ít quả mọng; Hạt có
phôi cong, thường k có nội nhũ (7).
• Giải phẫu: Tế bào/ túi tiết chất nhầy, có sợi
libe. Lá và các bộ phận non thường có lông
hình sao (8).
Vai trò:
• Cây cảnh: Dâm bụt, Phù dung
• Rau: đậu bắp
• Giải khát: Bụp dấm
• Hương liệu: Vông vang
• Lấy sợi: Tra làm chiếu, bông
• Làm thuốc:
– Sâm bố chính (Hibiscus sagittifolius Kurz.);
– Cối xay (Abutilon indicum)
– Ké hoa vàng (Sida rhombifolia L.)
 Họ Bông (Malvaceae)
1. Cành mang hoa nguyên vẹn; 2. Vòng đài phụ; 3. Hoa cắt dọc; 4. Bộ nhị có các
chỉ
nhị hàn liền thành ống mang các bao phấn 1 ô; 5. Bộ nhuỵ hàn liền; 6. Bầu cắt dọc;
7 Bầu cắt ngang; 8. Sơ đồ hoa 9-11. Các dạng quả; 12. Hạt.
Họ Dâu tằm (Moraceae)
– Dạng sống: đa dạng (cây gỗ, cây bụi, cây
thảo, leo), có nhựa mủ trắng, có khi có rễ phụ.
– Lá: đơn, so le (1), có lá kèm bọc lấy chồi (2).
– Cụm hoa: Chùm, bông, tán, đầu hoặc lõm
hinh quả gioi (3).
– Hoa: Nhỏ, đơn tính, cùng/khác gốc
– Hoa đực: Mẫu 4, 4 nhị đối diện với lá đài (4).
– Hoa cái: G (2), bầu trên hoặc dưới 1 ô, 1
noãn (5).
– ♂ * K4C0A4G0 , ♀ * K4C0A0G(2)
– Quả và hạt: Quả kép (6).
Vai trò:
• Ăn quả: Mít các loại, Chay, Sung, Vả
• Biểu tượng: Đề, Đa, Si
• Làm thuốc:
– Mỏ quạ (Maclura cochinchinensis (Lour.)
Corn.),
– Dâu tằm (Morus alba L.);
– Dướng (Broussonetia papyrifera)
– Mít (Artocarpus heterophyllus)
– Trâu cổ (Ficus pumila)a
• Cây độc:
– Sui (Antiaris toxicaria)
 Họ Dâu tằm (Moraceae)
1. Cành mang cụm hoa và quả ; 2-5. Hoa đực; 6. Sơ đồ hoa đực; 7-11. Hoa
cái. 12. Sơ đồ hoa cái. 13-18. Một số loại quả
Họ Thầu dầu (Euphorbiaceae)
• Dạng sống: Rất đa dạng, nhiều loài có
nhựa mủ trắng (1).
• Lá: đa dạng, đơn, so le; phiến lá có thể
tiêu giảm hay rụng hết (những cây sống
trong vùng khô hạn) (2), Lá kèm có khi
biến thành gai (3).
• Có tuyến mật ngoài hoa (4).
• Cụm hoa: Phức tạp, có cả dạng hình
chén (cyathium).
– Hoa: Đều, đơn tính, cùng/khác gốc; 5 lá
đài hoặc không; 5 cánh hoa hay không
(5).
– Hoa đực: Bộ nhị có 1- nhiều nhị rời
nhau hay dính liền, có bầu lép trong hoa
đực (6).
– Hoa cái: G(3), bầu trên 3 ô, mỗi ô chứa
1 hoặc 2 noãn (7).
– Quả nang mở ra 3 mảnh vỏ. Hạt thường có mồng, nhiều loài có nội nhũ dầu (8).

♂ * K0-5C0-5A1-∞G0 , ♀ * K0-5C0-5A1-∞G(3)
Vai trò:
– Cây cảnh: Trạng nguyên, xương rắn,
– Lương thực: Sắn
– Lấy dầu: Trẩu, Lai, Tung
– Cao su
– Rau: Rau ngót
– Cây độc: Han gà, Ba đậu.
– Cây thuốc:
– Ba đậu (Croton tiglium L.)
– Khổ sâm (C. tonkinensis Gagnep.)
– Cỏ sữa lá to (Euphorbia hirta L.)
 – Cỏ sữa lá nhỏ (E. thymifolia L
– Thầu dầu (Ricinus communis L.)
– Phèn đen (Phyllanthus reticulata)
– Chó đẻ răng cưa (Phyllanthus spp.)

Họ Thầu dầu (Euphorbiaceae)

1. Cành mang cụm hoa; 2. Cụm hoa dạng bông; 3. Cụm hoa dạng chén: a. Hoa cái;
b. Hoa đực; c. Lá bắc cụm hoa; d. Đế của cụm hoa. 4-6. Hoa đực; 7-9. Hoa cái; 10.
Hoa đực cắt dọc; 11. Hoa cái cắt dọc. 12. Hoa đực cắt ngang; 13. Hoa cái cắt
ngang; 14-15. Quả nang mang 3 hoặc nhiều mảnh vỏ; 16-17: Bầu cắt ngang; 18-
19. Hạt.
 Phân lớp hoa hồng (Rosidae)
• Đặc điểm chung:
• Cây gỗ, cỏ.
• Hoa đều tiến tới không đều, mẫu 5, thích nghi với
lối thụ phấn nhờ sâu bọ.
• Đính noãn trung trụ, mép.
Họ Hoa hồng (Rosaceae)
• Dạng sống: Cây gỗ, bụi, cỏ.
• Lá: đơn, kép (1), so le , có lá kèm (2)
• Cụm hoa: đơn độc (3), chùm, xim (4).
• Hoa: Lưỡng tính, đều, mẫu 5 (5). đế hoa
phẳng, lồi hoặc lõm hình chén.
• Bộ nhị: thường nhiều (6), có khi chỉ có 5
hoặc 10.
• Bộ nhuỵ: nhiều lá noãn rời, 2-5 lá noãn
dính liền, 1 lá noãn, Bầu trên hoặc dưới.
• ⚤ ‫٭‬K5C5A5-10-∞G(1-2-5)-∞
• Quả: Quả đóng, đại, quả hạch.
• 4 phân họ:
• Mận (Prunoideae): G1
• Táo tây (Maloideae): G2-5,
• Thủy bia (Spiraeoideae): G5
• Hoa hồng (Rosoideae): G∞
• Vai trò:
• Quả: Mơ, Mận, đào, Dâu tây
• Cây cảnh: Hoa hồng (Rosa chinensis
Jacq.)
• Làm thuốc:
• Sơn tra, Chua chát (Docynia indica (Wall.) Decne), quả dùng làm thuốc
• Hạnh nhân (Prunus dulcis)
• Đào (Prunus persica)
 • Kim anh (Rosa laevigata)
• Mâm xôi (Rubus alcaefolius)
• Mơ (Prunus mume Sieb. et Zucc)

Họ Hoa hồng (Rosaceae)

A. Phân họ Thuỷ bia (Spiraecoideae): 1. Cành mang hoa; 2. Hoa cắt dọc; 3. Quả
mang lá noãn rời; 4. Hoa đồ. B. Phân họ hoa hồng (Rosoideae): 5. Cành mang
hoa; 6. Hoa cắt dọc; 7. Quả cắt dọc, 8-9. Quả cắt ngang; 10. Hoa đồ. C. Phân họ
Táo tây (Maloideae): 11. Cành mang hoa; 12-13: Hoa cắt dọc; 14. Đài; 15. Tràng
hình hoa hồng; 16-17. Quả giả do đế hoa phình ra mang các quả thật bên trong;
18. Bầu cắt dọc; 19. Quả giả do đế hoa phình nạc mang các quả hạch; 20. Hoa đồ.
D. Phân họ Mận (Prunoideae): 21. Cành mang hoa, quả. 22. Hoa cắt dọc; 23. Quả
hạch 1 hạt; 24. Hoa đồ.
Họ sim (Myrtaceae)
• Dạng sống: Cây gỗ, bụi
• Lá: đơn, nguyên, đối (vòng, so le) (1), gân vấn
hợp.
• Cụm hoa: Xim, chùm, ít khi đơn độc (2)
• Hoa: đều, lưỡng tính, mẫu 4-5 (3)
• Bộ nhị: nhiều, rời, thò (4).
• Bộ nhuỵ: G(2-3), bầu dưới/nửa dưới (5),
thường 2-5 ô, 1 vòi nhụy, đính noãn trung trục
(6), ít khi đính noãn bên.
• ⚤ ‫٭‬K4-5C4-5A∞G(2-3)
• Quả và hạt: Mọng (7) (hạch, nang). Hạt có ít
hoặc không có nội nhũ.
• Giải phẫu: Có túi tiết tinh dầu.
• Vai trò:
• Cây quả: ổi, Sim
• Công nghiệp: Bạch đàn
• Tinh dầu: Khuynh diệp, Bạch đàn, v.v...
• Thuốc:
• Sim (Rhodomyrtus tomentosa)
• Tràm (Melaleuca leucadendra L.)
• Đinh hương (Syzygium aromalicum (L.) Men . et Perry
• Bạch đàn (Eucalyptus sp)
 Họ Sim (Myrtaceae)
1. Cành mang hoa; 2-3. Hoa nguyên vẹn; 4-5. Hoa cắt dọc; 6-8. Bộ Nhị, 9-11.
Cành mang quả; 12. Bầu cắt ngang; 13. Quả; 14. Hoa đồ.
Họ Đậu (Fabaceae)
• Dạng sống: Cây gỗ, bụi, cỏ.
• Lá: đơn, kép lông chim/chân vịt (1), có lá kèm.
• Cụm hoa: Bông, chùm (2), khối hình cầu.
• Hoa: Không đều, đối xứng hai bên, mẫu 5; cánh
hoa rời nhau hoặc dính nhau một phần (3).
• Nhị 10 (4) hoặc nhiều. 9 nhị dính lại thành một
ống hình lòng máng không kín, bao quanh nhụy,
chỗ khe hở có nhị thứ 10.
• 1 lá noãn, đính noãn mép, bầu trên (5).
↑ K5C5A5-10-∞G1
• Quả và hạt: Quả loại đậu (6). Hạt không có nội
nhũ hoặc có nội nhũ đơn giản.
• Vai trò:
• Cải tạo đất
• Thực phẩm: Các loại đậu
• Nhuộm: Chàm
• Gỗ: Lim
• Làm thuốc:
– Hoè (Styphnolobium japonicum)
– Cam thảo (Glycyrrhiza uralensis)
– Cam thảo dây (Abrus precaturius L.)
– Cây tô mộc (Caesalpinia sappan L)
– Thảo quyết minh (Cassia tora L.)
– Đậu ván trắng (Lablab purpureus)
– Ba chẽ (Desmodium cephalotes)
– Bồ kết (Gleditsia australis)
– Sắn dây (Pueraria montana)
– Keo dậu (Leucaena glauca)
– Đồng tiền (Desmodium styracifolium)
– Xấu hổ (Mimosa pudica)
– Vông nem (Erythrina variegata L.)
 Họ Đậu (Fabaceae)
A. Phân họ Trinh nữ (Mimosoideae): 1,7. Hoa nguyên vẹn; 2. Nhị; 3. Bộ nhuỵ; 4,8.
Quả; 6. Cụm hoa; 5,9. Hoa đồ; B. Phân họ Vang (Caesalpinioidae): 10. Cụm hoa;
11. Hoa nguyên vẹn; 12. Bộ Nhị-nhuỵ; 13. Quả; 14. Hoa đồ; C. Phân họ Đậu
(Faboideae): 15. Hoa nguyên vẹn; 16. Đài hoa; 17. Tràng hoa (a. Cánh cờ, b. Cánh
bên, c. Cánh thìa); 18. Bộ nhị (9+1); 19. Bộ nhuỵ; 20. Quả; 21. Hạt; 22. Hoa đồ
Họ Cần (Hoa tán) (Apiaceae)
• Dạng sống: Cây cỏ, thân có khía dọc (1)
• Lá: đơn, xẻ sâu, có khi hình sợi, có bẹ (2)
• Cụm hoa: Tán kép, gồm 3-6 tán đơn (3)
• Hoa: Mẫu 5 (4)
• K5: hình sợi;
• C5: gần đều
• A5 , bao phấn nhỏ gần như tròn.
• Bộ nhuỵ 2 lá noãn, gốc vòi dính trên 2 đĩa tuyến
mật (5); vòi nhuỵ mảnh, choãi ra hai bên. Bầu dưới
• ⚤ ‫٭‬K5C5A5G(2)
• Quả và hạt: Quả đóng đôi (6)
• Vai trò:
• Rau và gia vị: Rau mùi, Mùi tàu, Cà rốt, Thìa là, Cần
tây, vv.
• Thuốc:
• Rau má (Centella asiatica Urb.)
• Bạch chỉ (Angelica dahurica (Fisch.) Benth.et
Hook.)
• Tiền hồ (A. decursiva Franh.et Savat.)
• Xuyên khung
• Đương quy
• Độc hoạt
• Tiểu hồi
 Họ Cần (Apiaceae)
1. Cả cây; 2. Lá; 3. Rễ phình củ; 4. Cụm hoa tán kép; 5-8. Hoa nguyên vẹn; 9.
Hoa cắt dọc; 10. Nhị; 11–13. Quả đóng với hai phân quả; 14. Quả cắt dọc; 15.
Quả cắt ngang; 16. Hoa đồ.
Họ Nhân sâm (Araliaceae)
• Giống họ Cần.
• Khác họ Cần:
• Dạng sống đa dạng hơn (gỗ, bụi, cỏ)
• Cụm hoa: Chùm tán (1)
• Hoa: G (2-5). (2) ⚤ ‫٭‬K5C5A5G(2-5) bầu
dưới
• Quả: Mọng. (3)
• Vai trò:
– Cây cảnh
– Làm thuốc:
• Nhân sâm (Panax ginseng C.A.Mey)
• Tam thất (Panax notoginseng Wall.)
• Đinh lăng (Polyscias fruticosa Harms)
• Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus)
• Sâm Việt Nam (Panax vietnamensis)
• Thường xuân (Hedera helix)
• Ngũ gia bì gai (Acanthopanax trifoliatus
(L.) Merr.)
• Ngũ gia bi chân chim (Schefflera
leucantha)
• Đu đủ rừng (Trevesia palmata)
 Họ Nhân sâm (Araliaceae)
1. Cành mang cụm hoa; 2-3. Cụm hoa chùm tán; 4-7. Hoa nguyên vẹn; 8-9.
Hoa cắt dọc cho thấy bầu đưới, đĩa mật trên đỉnh bầu; 10-11. Cụm quả. 12-13.
Quả; 14-17. Bầu cắt ngang. 18. Sơ đồ hoa.
Họ Cam (Rutaceae)
• Dạng sống: Cây gỗ, bụi, bụi leo; Thân có
nhiều gai do cành biến đổi.
• Lá: đơn, hoặc kép (1), mọc so le hay mọc
đối.
• Cụm hoa: Chùm kép, sim (2)
• Hoa mẫu 4 – 5 (3)
• Bộ nhị nhiều, xếp 1-2 vòng (4), ngoài đĩa
tuyến mật, vòng ngoài thường đối diện với
cánh hoa.
• Bộ nhuỵ 4-5 lá noãn hay nhiều lá noãn; đính
noãn trung trụ (5), vòi nhuỵ lớn, đầu nhuỵ
phát triển.
• ⚤ ‫٭‬K4-5C4-5A8-10-∞G(4-5-20)
• Quả mọng loại cam (6), nang, hạch. Hạt
không có nội nhũ.
• Giải phẫu: Túi tiết tinh dầu: Soi lá (7).
Vai trò:
• Quả: Cam, Chanh, Bưởi, Quít, vv.
• Gia vị: Quất hồng bì, Sẻn, vv.
• Tinh dầu
• Thuốc:
• Hoàng bá (Phellodendron chinense )
• Ngô thù (Euodia rutaecarpa)
• Xuyên tiêu (Zanthoxylum nitidum)
• Bưởi (Citrus grandis osbeck)
• Chỉ thực (Citrus Aurantium L.)
• Quýt (C. deliciosa)
• Ba chạc (Melicope ptelefolia)
• Vương tùng
 Họ Cam (Rutaceae)
1. Cành mang hoa; 2-3. Hoa nguyên vẹn; 4. Hoa cắt dọc; 5-6. Bộ nhị, 8. Bộ
nhuỵ; 9. Bầu cắt ngang; 10-12. Cụm quả nang, quả và hạt; 13. Hoa đồ; 14-15.
Quả mọng cắt dọc, cắt ngang; 16. Hoa đồ.
 Phân lớp Bạc hà (Lamiidae) (hoa môi)
Họ cà phê (Rubiaceae)
• Dạng sống: đa dạng
• Lá: đặc biệt: đơn, nguyên, đối, lá kèm
chung
• Cụm hoa: Xim ở ngọn cành
• Hoa: đều, lưỡng tính, mẫu 4-5
• Bộ nhị: đính vào họng ống tràng.
• Bộ nhuỵ 2 lá noãn liền, bầu dưới hai ô.
• * ⚤ K4-5C(4-5)A4-5G(2)
• Quả: Hạch, nang, quả kép.
• Thức uống: Cà phê các loại:
• Cà phê chè (Coffea arabica L.)
• Cà phê vối (Coffea canephora
Pierre)
• Cà phê mít (Coffea excelsa A. Chev)
• Cảnh: Bỏng nẻ, Bướm bạc
• Thuốc:
• Ba kích (Morinda officinalis)
• Câu đằng (Uncaria macrophylla Wall. in Roxb.)
• Canh ki na (Cinchona pupescens Vahl)
• Dành dành (Gardenia florida L.)
• Mơ tam thể (Paederia foetida L.)
• Nhàu (Morinda citrifolia)
• Dạ cẩm (Hedyotis capitellata)
 Họ Cà phê (Rubiaceae)
1. Cành mang lá, lá kèm và cụm hoa; 2. Cụm hoa dạng xim; 3. Cụm hoa dạng đầu;
4-5. Hoa nguyên vẹn; 6-8. Nhị đính trên tràng; 9-10. Hoa cắt dọc; 11-13. Bầu cắt
ngang; 14. Quả nang; 15. Quả kép mọng; 16. 1 quả cà phê nguyên vẹn; 17-18. Mặt
lưng và bụng của 1 hạt cà phê; 19. Hoa đồ.
Họ Mã tiền (Loganiaceae)
• Phân biệt với họ Cà phê:
• Giống: Lá mọc đối, có lá kèm
• Khác: Bầu trên
• Nhiều loài chứa alcaloid, glycozid:
• Độc: Lá ngón, Mã tiền
• Làm thuốc: Mã tiền, Hoàng nàn
Họ Trúc đào (Apocynaceae)
• Dạng sống: đa dạng.
• Lá: đơn, nguyên, cách mọc đa dạng.
• Cụm hoa: Xim hoặc chùm.
• Hoa: đều, lưỡng tính, mẫu 5.
• Bộ nhị: 5 nhị đính trên tràng, bao phấn 2
ô.
• Bộ nhuỵ: 2 lá noãn rời ở bầu, liền ở vòi;
núm nhuỵ có phần hữu thụ và phần bất thụ.
• *⚤K(5)C(5)A5G2
• Quả và hạt: Quả hạch, nang, đại, mọng.
• Hạt thường có chùm lông ở 1 hoặc 2 đầu.
• Giải phẫu: Libe quanh tuỷ, nhựa mủ.
• Nhiều loài chứa alcaloid, glycozid: độc, làm
thuốc.
Vai trò:
• Cây cảnh: Thông thiên, Trúc đào, Dây huỳnh, vv.
• Cây độc: Trúc đào
• Cây thuốc:
• Sữa (Alstonia scholaris (L) R.Br.)
• Dừa cạn (Catharanthus roseus (L.) Don)
• Các loài Ba gạc:
– Ba gạc (Rauwolfia verticillata Lour.)
– Ba gạc Phú Thọ (Rauwolfia vomitoria Afzel. ex Spreng.)
– Ba gạc Ấn độ (Rauwolfia serpentina)
– Ba gạc lá to (Rauvolfia cambodiana)
• Sừng dê (Strophanthus divaricatus (Lour.)Hook. et Am)
 Họ Trúc đào (Apocynaceae)
1. Cành mang cụm hoa; 2-4. Hoa nguyên vẹn; 5-6. Hoa cắt dọc; 7. Tràng có nhị
đính trên tràng; 8-11. Các dạng quả; 12. Quả chứa hạt. 13-14. Bộ nhuỵ; 15-16.
Bầu cắt ngang; 17-20. Hạt mang túm lông ở đầu. 21. Sơ đồ hoa.
Họ Thiên lý (Asclepiadaceae)
• Giống Trúc đào.
• Khác Trúc đào:
• Chủ yếu dây leo
• Khối phấn
• Bộ nhụy rời cả ở bầu và vòi, chỉ dính ở
núm nhụy.
• Đại diện làm thuốc:
• Lá hen
• Dây thìa canh
Họ Cà (Solanaceae)
• Dạng sống: Cây cỏ, bụi, leo.
• Lá: đơn/kép, so le.
• Cụm hoa: Xim
• Hoa: đều, lưỡng tính, mẫu 5,
• K(5)
• C(5) , tràng hình bánh xe
• A5 , đính trên tràng, mở bằng khe
dọc hay lỗ ở đỉnh.
• G(2)

• *⚤K(5)C(5)A5G(2)
• Quả: mọng, nang; mang đài còn lại (đồng
trưởng).
• Giải phẫu: Li be quanh tuỷ. Nhiều loài có
alcaloid.
• Đặc điểm đặc biệt:
• Lá và cụm hoa có hiện tượng lôi
cuốn.
• Bầu bị vặn ngiêng
• Làm rau, gia vị:
• Cà chua, Cà các loại, Ớt (Capsicum spp.).
• Lương thực:
• Khoai tây (nguồn gốc Nam Mỹ)
• Cây cảnh:
• Dạ hương.
• Kích thích:
• Thuốc lá.
• Làm thuốc:
• Cà độc dược (Datura metel L.)
• Cà gai leo (Solanum procumbens)
• Khủ khởi (Lycium chinense)
• Belladon (Atropa belladona) – Kinh điển
 Họ Cà (Solanaceae)
1. Cành mang lá và hoa bị lôi cuốn; 2-4. Hoa nguyên vẹn; 5-6. Nhị đính họng tràng;
7-9. Quả có đài đồng trưởng; 10. Sơ đồ hoa cho thấy vách ngăn bầu đặt lệch.
Họ ô rô (Acanthaceae)
• Dạng sống: Cây cỏ, bụi; Đốt thân phồng lên
• Lá: Đơn, đối, không lá kèm.
• Cụm hoa: Xim, chùm.
• Hoa: Lưỡng tính, đối xứng hai bên, mẫu 5.
• Đài, tràng có 2 môi
• Bộ nhị: 4 hoặc 2. Đĩa mật hình vòng
hoặc tuyến rời.
• Bộ nhuỵ: Bầu 2 lá noãn, 2 ô.
• Giải phẫu: Trong thân và lá của
nhiều loài có túi đá (nang thạch). Một số
ít loài có libe quanh tủy.

↑ ⚤ K(5)C(5)A4-2G(2)
• Quả: nang.
• Hạt: có cán hóa gỗ
• Giải phẫu: Li be quanh tuỷ.
• Thuốc
• Xuyên tâm liên (Andrographis
paniculala)
• Thanh táo (Justicia gendarussa)
• Xuân hoa (Pseudenanthemum palatiferum)
• Bạch hạc (Rhinacanthus nasutus)
• Chàm (Strobilanthes flaccidifolius)
 Họ Ô rô (Acanthaceae)
1. Cành mang hoa; 2. Cụm hoa; 3. Cành cắt ngang; 4-8. Đài; 9-12. Hoa nguyên
vẹn; 13-16. Nhị hoa; 17-20. Nhị đính trên tràng; 21-22. Quả
Họ Hoa mõm chó (Scrophulariaceae)
• Dạng sống: Đa dạng, có loài kí sinh trên rễ cây khác.
• Lá: đơn, mọc so le hoặc mọc đối, ít khi mọc vòng.
• Cụm hoa: chùm, bông hay xim.
• Hoa: lưỡng tính, mẫu 5, đối xứng hai bên.
• K(5)
• C(5) - 2 môi, hoặc 4 - 5 thuỳ.
• A4 , 2 trội (do 1 nhị ở phía sau bị lép) hoặc A2
• G(2), 2 ô, chứa nhiều noãn, đính noãn trung trụ.

↑ ⚤ K(5) C(5) A2-4 G (2)

• Quả: nang ít khi là quả mọng.
• Hạt: nhỏ, nhiều có nội nhũ

• Cây cảnh:
• Hoa mõm chó (Antirrhinum majus)
• Rau ăn:
• Rau ngổ, rau om (Limnophila chinensis)
• Hồi nước (Limnophila rugosa)
• Cây thuốc:
• Dương địa hoàng (Digitalis latana và Digitalis
purpurea)
• Nhân trần (Adenosma caeruleum)
• Bồ bồ (Adenosma indianum)
• Địa hoàng (Rehmania glutinosa) à các vị
thuốc Sinh địa, thục địa
• Huyền sâm (Scrophularia buergeriana)
• Cam thảo đất (Scoparia dulcis)
• Thanh ngâm (Picria fel-terrae)
Nguồn tinh dầu: bạc hà, lavender
Gia vị: Kinh giới, Húng chó, Húng láng, Tía tô, vv.
Làm thuốc:
 Kinh giới (Elsholtzia cristata Wild.)
ích mẫu (Leonurus sibiricus; L. heterophyllus)
Bạc hà nam (Mentha arvensis L.)
Hương nhu trắng (Ocinum gratissinum L.)
Húng chanh (Coleus aromaticus Benth)
Râu mèo (Orthosiphon stamineus)
Hạ khô thảo (Prunella vulgaris)

Họ Hoa mõm chó (Scrophulariaceae)

1. Cành mang hoa; 2-4. Hoa nguyên vẹn; 5-6. Đài; 7-10. Nhị trên tràng; 11. Hoa
cắt dọc; 12-13. Hoa đồ, 14-15. Quả
Họ Bạc hà (Lamiaceae) (hoa môi)
• Dạng sống: Cây cỏ, thân thiết diện vuông,
thơm.
• Lá: Mọc đối chéo chữ thập,
• Cụm hoa: Xim co.
• Hoa: đối xứng 2 bên, lưỡng tính, mẫu 5,
cánh hoa hỡnh môi, bộ nhị 2 trội, 2 lá noãn,
có vách ngan tạo thành bầu 4 ô, vòi đính gốc
bầu.
• ↑ ⚤ K(5)C(5)A4G(2)
• Quả: 4 quả đóng (bế). Hạt có ít hoặc không
có nội nhũ.
• Giải phẫu: Lông tiết
• Nguồn tinh dầu: bạc hà, lavender
• Gia vị: Kinh giới, Húng chó, Húng láng, Tía
tô, vv.
• Làm thuốc:
• Kinh giới (Elsholtzia cristata Wild.)
• ích mẫu (Leonurus sibiricus; L.
heterophyllus)
• Bạc hà nam (Mentha arvensis L.)
• Hương nhu trắng (Ocinum gratissinum L.)
• Húng chanh (Coleus aromaticus Benth)
• Râu mèo (Orthosiphon stamineus)
• Hạ khô thảo (Prunella vulgaris)
 Họ Bạc hà (Lamiaceae)
1. Cành mang cụm hoa xim co; 2. Thân vuông; 3. Lá bắc; 4-6. Hoa nguyên vẹn; 7-
10. Đài hàn liền hình ống; 11-13. Nhị đính trên tràng; 14-17. Bộ nhuỵ có vòi xuất
phát từ gốc bầu;18. Quả đóng tư; 19. Hoa cắt dọc; 20. Hạt; 21-22. Hoa đồ.
Họ Cỏ roi ngựa (Verbenaceae)
• Cây gỗ, bụi hay cây cỏ.
• Thân non 4 cạnh, già thì tròn.
• Lá thường mọc đối, đơn hay kép.
• Cụm hoa là chùm hay xim.
• Hoa đối xứng hai bên, mẫu 5.
• K(5), còn lại trên quả.
• C(4-5), thường chia 2 môi.
• A4, 2 trội, đính trên tràng.
• G(2) , bầu trên với 2 hoặc 4-5 ô, mỗi ô
1 noãn, vòi nhuỵ đính trên đỉnh bầu.

↑ ⚤ K(5)C(5)A4G(2)
• Quả: hạch hay quả mọng.
• Hạt: phôi thẳng
• Cây cảnh:
• Ngũ sắc, Bông ổi (Lantana camara)
• Cây thuốc:
• Cỏ roi ngựa, Mã tiên thảo (Verbena
officinalis)
• Mạn kinh, Quan âm, Từ bi biển, Đẹn 3 lá
(Vitex trifolia) – Mạn kinh tử
• Mò hoa trắng, Bạch đồng nữ (Clerodendrum chinense)
• Mò hoa đỏ, Xích đồng nam (Clerodendrum paniculatum)
• Bọ mẩy (Clerodendrum cyrtophyllum)
 Họ Cỏ roi ngựa (Verbenaceae)
1. Cành mang cụm hoa; 2. Thân vuông; 3-6. Hoa nguyên vẹn; 7-8. Nhị đính trên
tràng; 9. Hoa cắt dọc; 10-14. Quả có đài đồng trưởng; 15. Bầu cắt ngang; 16. Hoa
đồ
 Phân lớp Cúc (Asteridae)
Đặc điểm chung:
• Giống phân lớp Hoa môi (bạc hà)
• Khác:
• Cụm hoa dạng đầu/rổ.
• Cấu tạo của hoa thích nghi cao độ với thụ phấn
nhờ sâu bọ.
• Quả đóng.
Họ Cúc (Asteraceae)
• Dạng sống: Cây cỏ, cây bụi, cây leo
• Lá: đa dạng: đơn/kép, so le/đối, không lá kèm.
• Cụm hoa: đầu/rổ, 2 loại hoa: ống và lưỡi nhỏ.
• Hoa: Lưỡng tính/ đơn tính/vô tính, đều hoặc đối
xứng hai bên, mẫu 5.
• Bộ nhị: Chỉ nhị rời, bao phấn dính nhau.
• Bộ nhuỵ: Bầu 1 ô. Bầu dưới
• * (↑) ⚤ K(2-5-∞)C(3-5)A4-5G(2) ♀ ↑ K(∞)C(5)A0G(2)
• Quả và hạt: Quả có mào lông, gai
• Giải phẫu: Chất dự trữ tan trong nước (inulin).
• Cảnh: Các loại hoa cúc
• Rau: Bầu đất, Ngải đỏ, Ngải cứu, vv.
• Thuốc:
• Cúc hoa vàng (Chrysanthemum indicum)
• Thanh hao hoa vàng (Artemmisia aunua L.)
• Ngải cứu (Artemisia vulgaris L.)
• Nhọ nồi (Elipta alba Hassk)
• Hy thiêm (Siegesbeckia orientalis L.)
• Ké đầu ngựa (Xanthium strumarium L.)
• Mần tưới (Eupatorium staechydosmum)
• Sài đất (Wedelia chinensis)
Các cây thuốc/dược liệu nhập nội:
• Actiso (Cynara scolymus)
• Hồng hoa (Carthamus tinctorius)
• Bạch truật (Atractylodes macrocephala)
• Silybum (Silybum marianum)
 Họ Cúc (Asteraceae)
1. Cành mang cụm hoa đầu; 2. Cụm quả dạng đầu; 3. Cụm hoa đầu; 4. Cấu trúc
cụm hoa đầu: a. Tổng bao lá bắc; b. Đế cụm hoa; c. Lá bắc của từng hoa; d. Hoa
lưỡi nhỏ; e. Hoa hình ống. 5. Hoa và sơ đồ hoa hình hình lưỡi nhỏ; 6. Hoa và sơ đồ
hoa hình ống; 7. Bộ nhị đính trên tràng; 8. Bộ nhuỵ; 9-10. Quả; 11. Hạt; 12. Nhân
hạt.
Họ hoa chuông (Campanulaceae)
Giống họ Cúc:
Hoa mẫu 5
Bầu trên
Khác họ Cúc:
Bầu 5 lá noãn
Quả nang, mọng

Hạt nhiều

* ⚤ K5C(5)A5G(2-3(-5)
 Lớp Hành (Liliopsida)
Phân lớp Loa kèn (Liliidae)
Họ Hành lớn (Liliaceae sensu lato)
• Dạng sống: Cỏ lâu năm; thân hành (vẩy,
áo, đặc); thân rễ; cây hóa gỗ; cây leo
• Lá: Đơn, so le, hình dải, ống, rộng
• Cụm hoa: Bông, chùm, cờ, tán, riêng lẻ
• Hoa: Đủ, lưỡng tính, mẫu 3,
–K+C=P
• Bầu trên hoặc bầu dưới

* ⚤ P3+3 A3+3 G(3)

* ⚤ P3+3 A3+3 Ḡ(3)
• Quả và hạt: Nang, mọng.

Vai trò của họ Hành

• Liliaceae được sử dụng rộng rãi, bao gồm:
– Cây cảnh (Náng, Huyết dụ, Thuỷ tiên, Lili, vv.)
– Gia vị (Hành, tỏi, Hẹ, Kiệu, vv.)
– Mỹ phẩm (Lô hội)
– Chất nhuộm (Hoa hiên)
– Có nhiều loài độc (Ngót nghẻo)
–Thuốc.
• Allium: Hành hoa, Hẹ
• Aloe: Lô hội
• Asparagus: Thiên môn đông
• Crinum: Náng hoa trắng
• Curculigo: Sâm cau lá to
• Daiswa: Bẩy lá một hoa
• Disporopsis: Hoàng tinh hoa trắng
• Dracaena: Huyết giác, Bồng bồng
• Disporum: Hoàng tinh cách
• Lilium: Bách hợp
 • Ophiopogon: Mạch môn
• Polygonatum: Hoàng tinh vòng

Họ Hành nhỏ (Alliaceae; Liliaceae s.t)

Giống hành lớn
• Thân hành
• Cụm hoa tán đơn trên ngọn cán đơn
không có lá
• Bầu trên
• Quả nang chẻ ô
Họ Củ nâu (Dioscoreaceae)
• Dạng sống: Dây leo, quấn trái hay phải
• Lá: Đơn, kép; gân hình cung
• Cụm hoa: Chùm, bông
• Hoa: Nhỏ, đơn tính khác gốc
* ♂ P(3+3)A(3-6)G0

* ♀ P(3+3)A0G(3)
• Quả: Nang, có cánh chạy dọc,
• Hạt: Có cánh
Việt Nam: 1 chi (Dioscorea), khoảng 45 loài.
Thân rễ hay rễ củ giàu chất dinh dưỡng,
được dùng làm thức ăn ngon (Củ
cái, Củ từ, Củ mỡ, Khoai rạng, vv.),
Cũng có loài độc như Khoai trời (D. bulbifera
L.), Nâu trắng (D. hispida
Dennst), Nần độc (D. chingii Prain et Burkill)
D. membranacea).
Nhiều loài chứa diosgenin, có thể khai thác
làm nguyên liệu bán tổng hợp
thuốc.
Các đại diện làm thuốc
• Dioscorea:
– Củ mài (Dioscorea hamiltonii) – Hoài sơn
– Củ mài gừng (Dioscorea zingiberensis)
– Tỳ giải
– Nâu trắng
– Củ nâu
Họ Lan (Orchidaceae)
⚤ K3C2+1 [A1 Ḡ(3)]
• Dạng sống: Cỏ lâu năm, bì sinh, địa sinh, khí
sinh, hoại sinh.
• Lá: Nạc
• Cụm hoa: Chùm
• Hoa: Hoa đủ, Cánh môi do một cánh hoa tạo
thành, Trụ nhị –nhuỵ.
• Quả và hạt: Quả nang, hạt rất nhỏ.
Là họ rất lớn: 1,000 chis; 20-30,000 loài.
– Cây cảnh: Lan các loại
– Hương liệu: Vanilla – Va ni
–Làm thuốc
Các đại diện làm thuốc
• Anoectochilus: Kim tuyến
• Bletilla: Bạch cập
• Dendrobium: Thạch hộc
• Gastrosia: Thiên ma
• Nervilia: Một lá
Họ Gừng (Zingiberaceae)
⚤ K(3)C(3) A1 Ḡ(3)
• Dạng sống: Cỏ lâu năm, có thân rễ
• Lá: Xếp hai dãy, có lưỡi nhỏ
• Cụm hoa: Bông, chùm. Hoa: Hoa đủ,
cánh môi do nhị lép tạo thành, 1 nhị
• Quả và hạt: Quả nang, thơm
• Giải phẫu: Tế bào tiết tinh dầu
Vai trò:
• Gia vị: Gừng, Riềng, Thảo quả, Nghệ
• Cảnh: Bạch yến
• Thuốc:
– Amomum: Sa nhân, Thảo quả,
Đậu khấu
– Curcuma: Nghệ, Nghệ đen
– Kaempferia: Địa liền
– Zingiber: Gừng, Gừng gió
Họ Lúa (Poaceae)
• Dạng sống: Cây cỏ (một hay nhiều
năm), cỏ
hoá gỗ, thân rạ.
• Lá: Xếp 2 dãy, sắc, có lưỡi nhỏ
• Cụm hoa: Bông chét, cờ
• Hoa: Hoa đủ hay thiếu:
• Mày = lá bắc chung của cụm hoa
• Mày nhỏ = lá bắc của 1 hoa
• Mày cực nhỏ = bao hoa
*⚤K0 C0 A3 G(2-3)
*⚤K3 C2 A3-6 G(2-3)
• Quả và hạt: Quả loại thóc, hạt cú nội
nhũ bột
Vai trò: Rất quan trọng:
• Lương thực: Lúa, Lúa mì, Lúa miến, Ngô
• Chăn nuôi: Cỏ các loại
• Xây dựng: Tre, trúc,
• Cây cảnh: Trúc
Làm thuốc:
– Coix: Ý dĩ
– Cymbopogon: Sả
– Eleusine: Cỏ mần trầu
– Lophatherum: Cỏ lá tre
– Imperata: Cỏ tranh
– Saccharum: Mía đỏ
– Zea: Ngô
Phân lớp Cau (Arecidae)
Họ Cau (Arecaceae)
• Dạng sống: Cây thân cột
• Lá: đơn bị xẻ giống kép lông
chim, chân vịt, Có bẹ
• Cụm hoa: Bông-mo phân nhánh :
buồng
• Hoa: Hoa thiếu (đủ), lưỡng tính,
đơn tính, tạp tính
* P3+3 A3+3
* P3+3 G(3)
* P3+3 A3+3 G(3)
• Quả và hạt: Quả hạch (khô, nạc);
Thường chỉ một lá noãn phát triển
Vai trò:
• Xây dựng: Cọ, dừa, mây, song
• Lương thực: Báng (toác)
• Cảnh: Lụi, cau,
• Dầu
• Thuốc:
– Areca: Cau
– Caryota: Móc
– Calamus: Huyết kiệt
– Livistona: Cọ
Họ Ráy (Araceae)
• Dạng sống: Cây cỏ, có thân rễ, nạc, ngứa
• Lá: đơn, có bẹ
• Cụm hoa: Bông - mo nạc, không phân
nhánh
• Hoa: Hoa đủ, trần, đơn tính (lưỡng tính, tạp
tính), thối:
• K3+3 C3+3 A3+3 G(3)
• K0 C0 A3+3
• K0 C0 G(2-3)
• Quả mọng.
• Hạt có nội nhũ nạc
Vai trò:
• Chăn nuôi: Ráy, Khoai nưa
• Lương thực, thực phẩm: Khoai môn, khoai
sọ
• Cây cảnh: Vạn niên thanh, Lân tơ uyn
• Thuốc:
– Acorus: Thạch xương bồ, Thuỷ xương bồ
– Homalomena: Thiên niên kiện
– Typhonium: Bán hạ
– Raphidophora: Lân tơ uyn
– Pothos: Tràng pháo