You are on page 1of 154

1

‫‪2‬‬

‫حبران سیاه؛‬

‫تأمیل در تاریخ حتوالت نفیت ایران‬

‫و تأثری آن بر اوضاع کنوین‬


‫پژوهشگر و نویسنده‪:‬‬

‫شیدوش سپهرداد‬
‫َ‬
‫‪ 8752‬شاهنشایه خورشیدی‬

‫‪528931‬‬
3
‫‪4‬‬

‫سخت دشوار است بر من‪ ،‬که قلم بر این سخن یمرود‪.‬‬


‫ولیکن چه چاره است؟ در تاریخ حمابا نیست! (بیهیق)‬

‫ًفت در جایگاُ یک عاهل هْن در پٌِْی رٍیذادّا ٍ تحَالت اقتصادی ٍ‬


‫سیاسی جْاًی‪ ،‬بِ سبب کاربزدّای صٌعتی آى‪ً ،‬قش ٍیژُای در تاریخ هعاصز‬
‫جْاى ایفا کزدُ ٍ ّوچٌاى هیکٌذ؛ ایزاى ًیش‪ ،‬در جایگاُ یک کشَر ًفتخیش‪،‬‬
‫افشٍىبز جٌبِّای دیگز اثزگذار بز تاریخ آى‪ ،‬اس پیاهذّای رٍیذادّای ًفتی در‬
‫اهاى ًبَدُ است؛ بِ ّویي رٍی السم هیآیذ کِ ایزاًیاى با تاریخ ًفت خَد ٍ‬
‫تأثیزّای رٍیذاد ًفتی بز تاریخ ٍ جٌبِّای گًَاگَى سًذگیشاى آگاّی بیابٌذ‪.‬‬

‫پیآهذ چٌیي آگاّی ًسبت بِ ایي عاهل جْاًی اثزگذار‪ ،‬کِ بخشی اس‬
‫هٌاسبات سیاسی ایزاى با کشَرّای دیگز ٍ رٍیذادّای داخلی ایي کشَر را‬
‫سیز تٲثیز قزار دادُ است‪ ،‬افشٍىبز آًکِ هیتَاًذ بِ شٌاخت بزخی ریشِّای‬
‫تاریخی ٍضع کًٌَی کوک شایاًی کٌذ‪ ،‬هیتَاًذ بِ فْن اٍضاع آیٌذُ‪ٍ ،‬‬
‫هَضعی حساس کِ ایزاًیاى بایذ در بزابز آى داشتِ باشٌذ‪ ،‬یاری بزساًذ‪.‬‬

‫ًگارًذُ بز ایي است کِ بزای درک اٍضاع کًٌَی ٍ آًچِ کِ در آیٌذُ رٍی‬
‫خَاّذ داد‪ً ،‬یاس است کِ بِ رًٍذ تاریخی شکلگیزی آى تَجِ داشتِ ٍ بِ‬
‫ّویي خاطز السم هیًوایذ کِ قذهی بِ عقب بزداشتِ‪ ،‬در تاریخ تحَالت ًفتی‬
‫تأهلّی کٌین؛ سیزاکِ «خزدهٌذ بایذ کِ در ایي هعاًی بِ چشن عبزت ًگزد ٍ ایي‬
‫اشارت بِ سوع خزد شٌَد ٍ حقیقت شٌاسذ کِ بز دشوي اعتواد ًبایذ کزد‪ٍ ،‬‬
‫خصن را خَار ًشایذ داشت اگزچِ حالی ضعیف ًوایذ؛ کاًذر سز رٍسگار بس‬
‫باسیّاست‪».‬‬
5
‫‪6‬‬

‫فصل یکم‬

‫خبش یکم‪ :‬نگایه به خنستنی امتیازهای نفت‬

‫امتیازهای خنستنی‪:‬‬
‫ووٖشیه ٹَاٍىاىی ٽٍ ىٍثبٌٍی وٶز ایَان ثٍ اډ‪٢‬ب ٍٕیي «لشاسداد داِىی» یب‬
‫«أتیاص ‪ٛٞ‬تض» (‪ )Houts‬وبڇ ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ایه ٹَاٍىاى‪ ،‬ډیـبن ‪َٙ‬ٽز ًَسِ ثٍ ډبڅپیز‬
‫«آڅجَر ًَسٖه» (‪ )Albert Houtson‬ي ىيڅز ایَان‪ ،‬ىٍ ُډبن دبى‪ٙ‬بَی وب‪َٝ‬اڅيیه ‪ٙ‬بٌ‬
‫ثٍ ٕبڃ ‪ 1883/1265‬اډ‪٢‬ب ‪ٙ‬ي‪ .‬ایه ‪َٙ‬ٽز دٔ اُ كٶبٍی ىٍ ىاڅپی ي ػِیٌَی ٹ‪ٚ‬ـڈ‬
‫ىٍ ػٖـزيػًی وٶز ثب وبٽبډی ٍيثٍٍي ‪ٙ‬ي ي ىٕز اُ ٽبٍ ٽ‪ٚ‬یي‪ .‬دٔ اُ ایه‪ ،‬اډشیـبُ ٍا‬
‫ثٍ «ضشوت حم‪ٛ‬ق ٔؼذ٘ی تا٘ه ایشاٖ»‪ ،‬ٽٍ ثب َيٳ ٵٮبڅیز ىٍ ُډیىٍی ًهبیَ ډٮـبىن‬
‫ٍاٌاوياُی ‪ٙ‬يٌ ثًى ياځٌاٍ ٽَى؛ ایه ‪َٙ‬ٽز َڈ دٔ اُ وبٽبډی ىٍ دیيا ٽَىن وٶز ي ثب‬
‫اڅٲبی اډشیبُار ډٮبىن اُ ډیيان ٍهز ثَثٖز‪)1( .‬‬

‫ٹَاٍىاى ىیڂَ ٽٍ ىٍ آن ثٍ وٶز ا‪ٙ‬بٌٍ ٍٵشٍ ثًى‪ ،‬ٹَاٍىاىی ثًى ٽٍ ىٍ ٕبڃ ‪1872‬‬
‫(‪ )1251‬ډیبن ىيڅز ایَان ي «تاس‪ ٖٚ‬ج‪ِٛ‬ی‪ٛ‬س س‪ٚ‬یتش» (‪ )Paul Reuter‬ثٍ اډ‪٢‬ـب‬
‫ٍٕیــي ٽٍ ثٍ «أتیاص س‪ٚ‬یتش» ‪َُٙ‬ر یـبٵز‪ .‬ىٍ ٵٺٌَ یبُىَڈ ایه ٹَاٍىاى آډيٌ ثًى‪:‬‬
‫«ىيڅز ٭چّیٍ ایَان ثٍ كپڈ اډشیبُوبډٍ ي ٹَاٍىاىوبډٍی كب‪ ٌَ١‬ثٍ ا‪ٝ‬لبة ایه اډشیبُ‬
‫كٸ ډو‪ ًٛٞ‬ي اډشیبُ اول‪ٞ‬بٍی ي ٹ‪٦‬ٮی ډیىَي ٽٍ ىٍ ډير ‪ً٥‬ڃ ایه اډشیبُ ىٍ‬
‫سمبڇ ډمبڅټ ایَان‪ ،‬ډٮبىن ُٱبڃٕىڂی ي آَه ي ډٔ ي َٕة ي پطش‪ َٚ‬ي ٱیٌَ ٍا ي‬
‫ََ ډٮين ىیڂَ ٽٍ ای‪ٚ‬بن ډىبٕت ثياوىي ٽبٍ ٽىىي ي اُ آنَب سمشّ‪ ٬‬ثَىاٍوي‪ .‬ثٍ ٱیَ اُ‬
‫آن ډٮبىن ٽٍ ډچټ ډَىڇ إز ي ‪ٝ‬بكجبن آنَب االن ىٍ آنَب ٽبٍ ډیٽىىي‪ ،‬ىٍه‪ًٛٞ‬‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق‪248 ،‬؛ ٍإوی‪16 -15 ،‬‬
‫‪7‬‬

‫ایه وً‪ ٫‬ډٮبىن ََځبٌ ٽمذبوی ثوًاَي آنَب ٍا ثوَى ثبیي ثب ‪ٝ‬بكجبن آنَب ثب ٍ‪١‬بی‬
‫‪َ٥‬ٵیه ډٮبډچٍ ومبیي‪ )1( ».‬ي ىٍ ٵٺٌَ ىياُىَڈ ویِ آډيٌ ثًى‪« :‬اُ ډل‪ًٞ‬الر هبڅـ‪ََ ٜ‬‬
‫ډٮيوی ٽٍ ٽمذبوی ثٍ ٽبٍ ثیىياُى ىيڅز ایَان اُ ډىبٵ‪ ٬‬هبڅ‪ ٜ‬آن ٕبڅی ‪ٝ‬يی دبوِىٌ‬
‫ډًَٕڇ ډٺٍَ هًاَي ځَٵز»‪ .‬ایه ٹَاٍ ىاى َٕاوؼبڇ ثب ٵ‪ٚ‬بٍَبی هبٍػی اُ ًٕی‬
‫ٍيَٓب ي ٵ‪ٚ‬بٍ ىاهچی ىٍ آًٍ ‪ 1252‬څٲً ‪ٙ‬ي‪)2( .‬‬

‫خبش دوم‪ :‬امتیاز داریس و پایهگذاری شرکت نفت انگلیس و ایران‪:‬‬


‫ىٍ ٕبڃ ‪ٚ« 1901‬یّیاْ ٘اوس داسسی» (‪ )William Knox D'Arcy‬ٽٍ اُ اكشمبڃ‬
‫يػًى ًهبیَ وٶز ىٍ ایَان آځبَی یبٵشٍ ثًى‪ ،‬ومبیىيٌای ٍا ثٍ وبڇ «ٔاسی‪ٛ‬ت» َمـَاٌ ثب‬
‫«وتاتچیخاٖ» ثٍ سُـَان ٵَٕشبى سب ثب ىيڅز ایَان ثَای ثٍىٕزآيٍىن اډشیبُی ػُز‬
‫ىٕشیبثی ثٍ وٶز ایَان ياٍى ډٌاٽٌَ ‪ًٙ‬ى‪ .‬ځٶزيځًَب َٕاوؼبڇ ثٍ اډ‪٢‬بی ٹَاٍىاىی‬
‫ډ‪ُٚ‬ـًٍ ثٍ اډشیـبُوبډٍ ىإٍی اوؼبډیي‪ .‬ایه ٹَاٍىاى ٽٍ ىٍ ٕبڃ ‪ )1901( 1280‬ثب وبڇ‬
‫ٍٕمی «أتیاص٘أچ‪٘ ٝ‬فت ‪ ْٛٔ ٚ‬طثیؼی ٔؼذ٘ی» ثٍ اډ‪٢‬بی ‪َ٥‬ٵیه ٍٕیي‪ ،‬ي ىٍ ‪18‬‬
‫ٵ‪ٞ‬ڄ سى‪٪‬یڈ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬اډشیبُ إشوَاع وٶز ي ځبُ ٍا ىٍ َٕإَ ایَان ثٍػِ آًٍثبیؼبن‪،‬‬
‫ځیالن‪ ،‬ډبُويٍان‪ ،‬هَإبن ي إشَآثبى (ځَځبن)‪ ،‬ثٍ ډير ‪ٕ 60‬بڃ ىٍ اهشیبٍ ىإٍی‬
‫ډیځٌا‪ٙ‬ز‪ .‬ایه وپشٍ ٍا ثبیي ىٍ و‪ َ٪‬ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ُډبویٽٍ اډشیبُ ىإٍی ىاىٌ ډی‪ٙ‬ي‪ ،‬وٍ‬
‫ایَان ي وٍ ىإٍی ىٍثبٌٍی آیىيٌی وٶز ایَان آځبَی ويا‪ٙ‬شىي‪( .‬ٵبسق‪ ،‬ٵ‪ٞ‬ڄ ‪ٚٙ‬ڈ ثو٘ ىيڇ)‬

‫ىإٍی ىٍ ثَاثَ ډشٮُّي ډی‪ٙ‬ي ٽٍ سب ىي ٕبڃ دٔ اُ اډ‪٢‬بی ٹَاٍىاى‪َٙ ،‬ٽشی ثَای‬


‫إشوَاع ي ثٌَُثَىاٍی وٶز س‪ٚ‬پیڄ ىَي ي ډجچٰ ثیٖز َِاٍ څیٌَ وٺي ي ثیٖز َِاٍ‬
‫څیٌَ اُ ُٕـبڇ ‪َٙ‬ٽز ٍا ثٍ ىيڅز ایَان ياځٌاٍ ٽىي ي ‪ٙ‬بوِىٌ ىٍ‪ٝ‬ي اُ ًٕى هبڅـ‪ٜ‬‬
‫‪َٙ‬ٽز ٍا ثٍ ایَان ثذَىاُى‪َٙ .‬ٽز ىٍ ُډیىٍی ياٍىار ي ‪ٝ‬بىٍار اُ ََځًوٍ ډبڅیبر ي‬
‫٭ًاٍ‪ ٟ‬ځمَٽی ډٮبٳ ثًى‪ .‬ىيڅز ایَان ویِ ډیثبیٖز اډىیز ٽبٍٽىبن ي اډًاڃ ‪َٙ‬ٽز‬
‫ٍا ثَ ٭ُيٌ ډیځَٵز‪.‬‬
‫‪ ) 1‬سیمًٍی‪110 ،‬؛ ٵبسق ‪ ) 2 245‬سیمًٍی‪139 ،‬؛ ٍإوی‪25 ،‬‬
‫‪8‬‬

‫دٔ اُ ایه‪ ،‬ىٍ ٕبڃ ‪ ،1903‬ىإٍی ضشوت ت‪ٟ‬ش‪ٜ‬تشداسی ا‪ِٚ‬ی‪ٍ ٝ‬ا س‪ٚ‬پیڄ ىاى ي‬
‫كٶّبٍان څُٖشبوی‪ ،‬ثٍ َٕدَٕشی جشج تش٘اسد سی‪ِٛٙ‬ذص ثٍ ػٖزيػًی وٶز ىٍ ایَان‬
‫دَىاهشىي‪ .‬وجًىِ اډىیز‪ ،‬وجًىِ ٍاٌَبی ‪ ،ًٍٕٙ‬ي اډپبوبسی ډبوىي يٕبیڄ كمڄيوٺڄ ي‬
‫ػبثٍػبیی اىيار‪ ،‬ٽبٍ ٍا ثَای ٽبي‪ٙ‬ڂَان ٕوز ډیٕبهز‪)1( .‬‬

‫َٕاوؼـبڇ َىڂبډیٽٍ َٕان ‪َٙ‬ٽز س‪ٞ‬میڈ ثٍ ىٕز ٽ‪ٚ‬یين اُ ٽبٍ ډیځیَوي‪ ،‬ىٍ‬
‫دىؼڈ هَىاى ‪ 26( 1287‬ډی ‪ ،)1908‬ډشٍّی كٶـَ‪ ،‬ؿبٌ آهَیه ‪١‬ـَثٍی هـًى ٍا ثـٍ‬
‫‪ٝ‬وٌَای ٽٍ ٍيی ډٮين ډٮَيٳ ٔسجذ سّیٕاٖ ٹَاٍ ځَٵشٍ ثًى ياٍى آيٍىٌ ي وٶز‬
‫اُ ؿبٌ ثب ٵ‪ٚ‬بٍ ُیبى ٵًٍان ډیٽىي ي سبٍین دَ ٵَاُ ي و‪ٚ‬یت ‪ٝ‬ىٮز وٶز ایَان (ثٍ سٮجیَ‬
‫ٕبسه «‪ٝ‬ىٮشی ٽٍ ىٍ ‪٥‬ی ىي ػىڀ ویَيی ىٍیبیی اوڂچٖشبن ٍا وؼبر ىاى يڅی ثَای‬
‫ایَاویبن ُكمشی ایؼبى ٽَى ٽٍ اُ ډؼمً‪ ٫‬ډِاكمزَبی ٕیبٕی ىيڃ ٭‪٪‬یڈ ثی‪ٚ‬شَ‬
‫ثًى»)‪ ،‬آٱبُ ډی‪ًٙ‬ى‪ .‬دٔ اُ ایه ضشوت ٘فت اٍّ٘یس ‪ ٚ‬پاسس ( ‪Anglo-Persian‬‬
‫‪ )Oil Company‬یب ثٍاهش‪ٞ‬بٍ ‪ APOC‬ػبی هًى ٍا ثٍ ‪َٙ‬ٽز ثٌَُثَىاٍی ايڅیٍ ىاى‪.‬‬
‫(وبڇ ‪َٙ‬ٽز ىٍ ٹَاٍىاى ‪ 1933‬ثٍ ضشوت ٘فت اٍّ٘یس ‪ ٚ‬ایشاٖ سٲییَ دیيا ٽَى‪)2( ).‬‬

‫ىإٍی دٔ اُ آوپٍ ‪َٙ‬ٽز ثٌَُثَىاٍی ايڅیٍ ( ‪The First Exploitation‬‬


‫‪ٍ )Company‬ا س‪ٚ‬پیڄ ىاى‪ ،‬ي ډٺياٍ ُٕبڇ سٮییه‪ٙ‬يٌ ي ثیٖز َِاٍ څیٌَ وٺي ٍا ثٍ‬
‫ایَان دَىاهز‪ ،‬سب آن ُډبن ٕی‪ٞ‬يَِاٍ څیٌَ اُ ػیت هًى َِیىٍ ٽَىٌ ثًى؛ َٕوً‪ٙ‬ز‬
‫وٶز ویِ ډ‪ٚ‬و‪ ٜ‬وجًى ي اي كب‪ َ١‬وجًى ثی٘ اُ ایه َِیىٍ ٽىي ي ثٍىوجبڃ ٽمټَبی‬
‫ډبڅی ثَآډي؛ ؿىي َٕډبیٍىاٍ آڅمبوی ثٍ اي دی‪ٚ‬ىُبى ٽَىوي ٽٍ اډشیبُ وٶز ٍا ىٍ ثَاثَ‬
‫ىٍیبٵز سمبډی َِیىٍَبیی ٽٍ سب آن ُډبن ٽَىٌ ثًى ثٍ َمَاٌ ډجچٲی ثٍ٭ىًان ٹیمز‬
‫اډشیبُ‪ ،‬ثٍ آوبن ياځٌاٍى‪ .‬یټ ‪َٙ‬ٽز وٶز آډَیپبیی‪ ،‬ي «آِف‪٘ٛ‬س س‪ٚ‬تچیّذ» ٵَاوًٖی‬
‫ویِ دی‪ٚ‬ىُبىَبیی ثٍ اي ٽَىوي‪)3( .‬‬

‫«ِشد فیطش» (‪ )John Arbuthnot Fisher‬ٽٍ ىٍ ٕبڃ ‪ 1904‬ثٍ ٵَډبويَی ٘یش‪ٚ‬ی‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق‪َ ) 2 255 ،‬مبن ‪َ ) 3 258‬مبن ‪ ،256‬ثٍ وٺڄ اُ ٽشبثـٍای ٽٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ىٍ‬
‫ٕبڃ ‪ 1934‬ىٍ ومبی‪ٚ‬ڂبٌ يډجچی (‪ )Wembley‬ډىش‪ َٚ‬ٽَىٌ ثًى‪.‬‬
‫‪9‬‬

‫دسیایی اٍّ٘یس ٍٕیيٌ ثًى ٽمیشٍای ثٍ ٍیبٕز «پشتیٔٗ» (‪ )E.G Pertyman‬ثب َيٳ‬
‫ډ‪٦‬بڅٮٍ ي ثٍَٕی ىٍ ُډیىٍ ثٍىٕز آيٍىن ډىبث‪ ٬‬ٽبٵی وٶز ثَای ویَيی ىٍیبیی ثَیشبویب‬
‫س‪ٚ‬پیڄ ىاى ي دٔ اُ آځبَی اُ ایىپٍ ىإٍـی ىٍ‪ٝ‬يى إز ٽٍ اډشیبُ هًى ٍا ثٍ‬
‫َٕډبیٍىاٍان هبٍػی ثٶَي‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍ ایه ٽمیشٍ ىٕشًٍ ىاى ٽٍ ثٍ ََ ٍاَی سًاوٖشىي اډشیبُ‬
‫يی ٍا ثٍىٕز آيٍوي‪.‬‬

‫اُ آوؼبٽٍ ىٍ آن ُډبن ىيڅز اوڂچیٔ سًاوبیی ي اػبٌُ ىهبڅز ىٍ اډًٍ اٹش‪ٞ‬بىی ي‬
‫ثبٍُځـبوی ٍا ويا‪ٙ‬ـز دَسیډه وـِى «ِشد استشاتى‪٘ٛ‬ا» (‪ٍ )Strathcona‬ٵز ي اُ اي‬
‫ىٍهًإز ٽَى ٽٍ ثب َٕډبیٍی هًى ثٍ ىإٍی ٽمټ ٽىي‪ .‬إشَاسپًوب دٔ اُ دَٕ٘‬
‫اُ ایىپٍ «دی‪َٚ‬ٵز ي دیَيُی ایه دَيٌّ ډیسًاوي ثٍ ویَيی ىٍیـبیی اوڂچیٔ ٽمټ‬
‫ٽىي؟»‪ ،‬ي ‪ٙ‬ىیين دبٕـن ډظجز‪ ،‬ثب َٕډبیٍځٌاٍی ىٍ ایه ُډیىٍ ډًاٵٺز ٽَى‪.‬‬

‫دَسیډه َڈؿىیه ثب «ضشوت ٘فت تشٔ‪ »ٝ‬ډٌاٽَاسی ٍا اوؼبڇ ىاى ي ډًاٵٺز آن‬
‫‪َٙ‬ٽز ٍا ویِ ثٍىٕز آيٍى‪ .‬ىٍ وشیؼٍ ‪َٙ‬ٽشی ثٍوبڇ ٕىيیپبی اډشیبُار ( ‪Concessions‬‬
‫‪ )Syndicate‬س‪ٚ‬پیڄ ‪ٙ‬ي ٽٍ ډبڅټ ثٌَُثَىاٍی ايڅیٍ ي اډشیبُوبډٍ ځ‪ٚ‬ز ي ُٕبډياٍان آن‬
‫ىإٍی‪ ،‬څَى إشَاسپًوب ي ‪َٙ‬ٽز وٶز ثَډٍ ثًىوي‪)1( .‬‬

‫خبش سوم‪ :‬پایان جنگ جهاین اول؛ خنستنی تالش های آمریکا برای‬
‫دستیایب به نفت ایران‬

‫سب ٕبڃَبی ػىڀ ػُبوی ايڃ ‪ٝ‬ىٮز وٶز ایَان دی‪َٚ‬ٵزَبی ؿ‪ٚ‬مڂیَی ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬
‫دٔ اُ دبیبن ایه ػىڀ‪ ،‬اډذَاسًٍی آڅمبن ثٍ ُاوً ىٍآډيٌ‪ ،‬ي هالٵز ٭ظمبوی ٵَيدب‪ٙ‬یيٌ‬
‫ثًى؛ ٍيٕیٍ سِاٍی ویِ ثب ٍهياى اوٺالة ثچ‪ًٚ‬یپی اُ ډیيان ٹيٍر ٽىبٍ ٍٵشٍ ثًى‪ ،‬ي ىٍ‬
‫ایه ډیبن اډذَاسًٍی ثَیشبویب ىٍ ػبیڂبٌ سىُب اثَٹيٍر ػُبن‪ ،‬ٹيٍرومبیی ډیٽَى‪.‬‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪255 – 252‬؛ ٍإوی ‪49 - 33‬‬
‫‪11‬‬

‫ىٍ دبیبن ػىڀ ػُبوی ايڃ «‪ٚٚ‬دس‪ٚ ٚ‬یّس‪ٍ )Woodrow Wilson( »ٖٛ‬ئیٔ ػمًٍُ‬
‫ایبالر ډشليٌ‪ ،‬ثیبویٍای ىٍ ‪ 14‬ډبىٌ ډىش‪ٕ َٚ‬بهز؛ ىٍ ثىيی اُ آن آډيٌ ثًى ٽٍ َمٍی‬
‫ٹَاٍىاىَبی ثیهاڅمچچی ثبیي آ‪ٙ‬پبٍ ثب‪ٙ‬ىي؛ اوش‪ٚ‬بٍ ایه ثیبویٍ‪ ،‬ٽٍ ثب اوش‪ٚ‬بٍ ٹَاٍىاى ‪1919‬‬
‫(‪ )1298‬ي ثٍ ٍاٌ اٵشبىن ډًع ثیِاٍی ایَاویبن وٖجز ثٍ ٕیبٕزَبی اډذَاسًٍی ثَیشبویب‪،‬‬
‫َمِډبن ‪ٙ‬ي‪ ،‬ٵَ‪ٝ‬ز هًثی ٍا ىٍ اهشیبٍ ایبالر ډشليٌ ٹَاٍ ډیىاى سب ىٍ ٍإشبی ډىبٵ‪٬‬‬
‫هًى‪ ،‬اُ ایَاویبن ىٍ ثَاثَ اوڂچیٔ‪ ،‬د‪ٚ‬شیجبوی ٽىي ثٍ َمیه هب‪ َ٥‬يُاٍر هبٍػٍ آډَیپب‬
‫ثٍ يُیَ ډوشبٍ ایَان ىٍ آډَیپب ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ اځَ ایَان ویبُډىي ٽمټ ىيڅز آډَیپب‬
‫ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ىيڅز آډَیپب اُ آن ىٍیٰ ووًاَي ٽَى‪ .)1( .‬ایه ٍا ‪ٙ‬بیي ثشًان ووٖشیه ٍيىٍٍيیی‬
‫ایبالر ډشليٌ ثب ثَیشبویب ثَ َٕ ایَان ٹچمياى ٽَى‪ ،‬يڅی ؿًن ىٍ آن ُډبن ایَان ثَای‬
‫آډَیپب ډىبٵٮی ُیبىی ويا‪ٙ‬ز‪ ،‬ؿىيان ىٍ ثَاثَ ثَیشبویب ایٖشبىځی وپَى‪.‬‬

‫ثٍ وً‪ٙ‬شٍی آثَاَبڇ یٖچًٖن‪ ،‬ایَاویبن ٽٍ ىٍ ثَاثَ اډذَاسًٍی ثَیشبویب هچ‪ٕ ٬‬الف ‪ٙ‬يٌ‬
‫ثًىوي ي ویَيیی يػًى ويا‪ٙ‬ز ٽٍ اُ آوبن د‪ٚ‬شیجبوی ٽىي‪ ،‬ٽً‪ٙ‬یيوي وٶز ٍا ‪٥‬ٮمٍای ثَای‬
‫ٽ‪ٚ‬بوين آډَیپب ثٍ ډیيان سلًّالر ایَان ٹَاٍ ىَىي ي ثيیهٕبن اوڂچیٔ ٍا ځبډی ثٍ‬
‫٭ٺت ثَاوىي (‪ ،)2‬ي ىٍ ياٹ‪ ٬‬ثب ایه ٽبٍ ثٍځًوٍای سًاُن ٹًا ثَٹَاٍ ٕبُوي‪.‬‬

‫«احٕذ ل‪ٛ‬اْ» ٽٍ دٔ اُ ٍيیياى ًٕڇ إٶىي ثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیيٌ ثًى‪ ،‬ځبڇَبیی‬


‫ىٍ ٍاٌِ ٽ‪ٚ‬بوين ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ایبالر ډشليٌ ثٍ ایَان ثَىا‪ٙ‬ز‪ .‬ىٍ آن ُډبن آډَیپب‬
‫ثٍ ؿ‪ٚ‬ڈ یټ ویَيی ًٕڇ ٽٍ ډیسًاوٖز ىٍ ثیه ىیڂَ ویَيَبی هبٍػی سٮبىڃ ثَٹَاٍ‬
‫ٕبُى ىیيٌ ډی‪ٙ‬ي‪ ،‬ي َيٳ ٹًاڇ ویِ ثَٹَاٍی ؿىیه سًاُوی ثًى؛ ياوڂُی‪ ،‬ىٍ آن ُډبن‬
‫ٕیبٕزَبی سًٕٮٍهًاَبوٍی آډَیپب‪ ،‬ثٍ‪ٙ‬پچی ٽٍ ىٍ ىيٍان دٔ اُ ػىڀ ػُبوی ىيڇ‬
‫ومًى دیيا ٽَى‪ ،‬ډ‪َ٦‬ف وجًى‪.‬‬

‫ىٍ َمیه ٍإشب‪ ،‬ٹًاڇ‪« ،‬حسیٗ ػال» ٍا ثب ىي َيٳِ‪ :‬س‪ٙ‬جص ضشایط تشای دسیافت‬
‫‪ٚ‬أی اص د‪ِٚ‬ت آٔشیىا‪ ٚ ،‬دػ‪ٛ‬ت چ‪ٙ‬ذ ٔستطاس آٔشیىایی ت‪ ٝ‬ایشاٖ‪ ،‬ثٍ ٕٶبٍر ایَان ىٍ‬
‫‪ ) 1‬ثىڂَیي ثٍ ٕىي ‪ٙ‬مبٌٍ ‪ ،179‬إىبى ډلَډبوٍ ثَیشبویب ىٍثبٌٍ ٹَاٍىاى ‪ ،1919‬ع‪ٝ ،2‬ٶلٍ ‪314‬‬
‫‪ ) 2‬یٖچًٖن ‪254‬‬
‫‪11‬‬

‫آډَیپب ډى‪ًٞ‬ة ٽَى‪ .‬٭ال إشًاٍوبډٍ هًى ٍا ىٍ َ‪ٚ‬شڈ ‪َُٙ‬یًٍ ‪ 30(1300‬آځًٕز ‪)1921‬‬
‫ثٍ ‪ٚ‬اسٖ جی‪ٞ .‬اسدی‪ٍ ،ًٙ‬ئیٔ ػمًٍُ يٹز‪ ،‬سٺيیڈ ٽَى‪ .‬اُ ًٕی ىیڂَ ثَیشبویب ٽٍ‬
‫يػًى وٶز ایَان ٍا ثَای هًى ‪َ١‬يٍی ډیىاوٖز‪ ،‬ي ىٍ ياٹ‪ ٬‬ایه وٶز ایَان ثًى ٽٍ ثٍ‬
‫ویَيی ىٍیبیی ثَیشبویب ىٍ ػىڀ ػُبوی ايڃ ىٍ ٍٕیين ثٍ دیَيُی ٽمټ ‪ٙ‬بیبوی ٽَىٌ‬
‫ثًى‪ ،‬اُ ٹيٍرځیَی اكمي ٹًاڇ اكٖبٓ ه‪ َ٦‬ډیٽَى‪ُ .‬یَا ٹَاٍىاى ػيیي ثب یټ ‪َٙ‬ٽز‬
‫آډَیپبیی ٽٍ ‪ٙ‬بیي ىٍ ٍٹبثز ثب ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ًٕى ثی‪ٚ‬شَی ثٍ ایَان‬
‫ډیدَىاهز ډىبٵ‪َٙ ٬‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٍا ىٍ ٵَاٍيی سُيیي ٹَاٍ ډیىاى ي‬
‫ایَاویبن ثب اڅڂً ٹَاٍىاىن ٹَاٍىاى ػيیي‪ًٕ ،‬ى ثی‪ٚ‬شَی ٍا اُ ایه ‪َٙ‬ٽز ىٍهًإز‬
‫ډیٽَىوي‪.‬‬

‫ؿىبوپٍ ځٶشٍ ‪ٙ‬ي ثَ إبٓ ٹَاٍىاى ىإٍی اډشیبُ إشوَاع وٶز ىٍ َٕإَ ایَان ثٍػِ‬
‫آًٍثبیؼبن‪ ،‬ځیالن‪ ،‬ډبُويٍان‪ ،‬هَإبن ي ځَځبن‪ ،‬ىٍ اول‪ٞ‬بٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ٹَاٍ ځَٵشٍ ثًى‬
‫ي اډشیبُ وٶز إشبنَبی ‪ٙ‬مبڅی سىُب ‪٥‬ٮمٍای ثًى ٽٍ ٹًاڇ ډیهًإز اُ آن ىٍ ٍإشبی‬
‫ٽ‪ٚ‬بوين ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ایبالر ډشليٌ إشٶبىٌ ٽىي‪ .‬اډشیبُ وٶز ىٍ ایه إشبنَب‬
‫دی‪ٚ‬شَ ىٍ ٕبڃ ‪ ،1274‬ثٍٵَډبن وب‪َٝ‬اڅيیه ‪ٙ‬بٌ ثٍ ٔحٕذ‪ِٚ‬یخاٖ ت‪ٙ‬ىات‪ٙ‬ی‪ٕ ،‬ذُياٍ‬
‫ا٭‪٪‬ڈ‪ ،‬ياځٌاٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى ي اي ویِ ىٍ ٹَاٍىاىی ىٍ ‪ٚٙ‬ڈ ثُمه ‪ّ 27( 1294‬اوًیٍ ‪ )1916‬ایه‬
‫اډشیبُ ٍا ثٍ سجٮٍای ٍيٕی ثٍ وبڇ آواوی خ‪ٛ‬ضتاسیا ياځٌاٍ ٽَىٌ ثًى (‪)1‬؛ هً‪ٙ‬شبٍیب ویِ‬
‫دٔ اُ ؿىيی سالٗ ایه اډشیبُ ٍا ثٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ٵَيهز؛ ‪َٙ‬ٽز ىٍ‬
‫ډِی ‪َٙ ،1920‬ٽشی ثٍ وبڇ «‪َٙ‬ٽز وٶزَبی ‪ٙ‬مبڅی ایَان» ( ‪The North Persian Oils‬‬
‫‪ ،)Co‬ثب َٕډبیٍ ٍٕ ډیچیًن څیٌَ س‪ٚ‬پیڄ ىاى (‪ .)2‬يڅی اډشیبُ هً‪ٙ‬شبٍیب اُ ىٍػٍ ا٭شجبٍ‬
‫ٹبوًوی ٕبٹ‪ ٤‬ثًى‪ُ .‬یَا ووٖز آوپٍ ډیبن هً‪ٙ‬شبٍیب ي یټ ‪ٙ‬و‪ ٜ‬كٺیٺی ایَاوی‬
‫(ډلمييڅی هبن) ثٖشٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬وٍ ىيڅز ایَان‪ ،‬ي ىیڂَ آوپٍ ىيڅز ٽمًویٖشی‪ ،‬ٽٍ دٔ‬
‫اُ ٵَيدب‪ٙ‬ی ٍيٕیٍ سِاٍی ٍيی ٽبٍ آډيٌ ثًى‪ ،‬ٹَاٍىاىَبیی اُ ایه ىٕز ٍا ثب‪٥‬ڄ ٽَىٌ‬
‫ثًى‪.‬‬

‫ي‪ ٬١‬اٹش‪ٞ‬بىی ایَان ىٍ آن ُډبن ثٍٕوشی ثلَاوی ثًى ثٍځًوٍای ٽٍ ٹًاڇ ىٍ آثبن‬
‫‪ ) 1‬څىـبٵٖپی ‪ ،105‬ثَای ډٶبى ٹَاٍىاى ثىڂَیي ثٍ‪ :‬ٵبسق ‪ ) 2 327‬ٵبسق ‪331‬‬
‫‪12‬‬

‫‪ 1300‬ثٍ ٭ال وً‪ٙ‬ز اځَ وشًاوي يػٍ ٵًٍی ثَای ثَآيٍىن ویبَُبی ٽ‪ ًٍٚ‬ٵَاَڈ ٽىي‪،‬‬
‫ٍ‪ٙ‬شٍی ٽبٍَب یپٌَٖ اُ َڈ ځٖیوشٍ هًاَي ‪ٙ‬ي (‪)1‬؛ ىٍ وبډٍی ثٮيی ٹًاڇ ډ‪ٚ‬پڄ ٍا‬
‫ثب ػيیّز ثی‪ٚ‬شَ ډ‪َ٦‬ف ٽَى‪ « :‬ٹ‪ًٚ‬ن ایَان ؿُبٍ ډبٌ إز كٺًٷ ىٍیبٵز وپَىٌاوي ي‬
‫اځَ ایه اٵالٓ اٹش‪ٞ‬بىی ي ثیدًڅی ىياڇ یبثي ىٍىََٕبی ثٖیبٍ ثَای ىيڅز ډَٽِی‬
‫ایَان ثٍ ثبٍ هًاَي آډي» ي اُ ٭ال هًإز ىٕزٽڈ یټ ډیچیًن ىالٍ دًڃ اُ ډىبث‪٬‬‬
‫آډَیپبیی ٵَاَڈ ٽىي؛ ٹًاڇ وًیي ىاى اځَ ػبیی ىٍ آډَیپب ثشًاوي ډىبث‪ ٬‬ډبڅی ایَان ٍا‬
‫ٵَاَڈ ٽىي‪ ،‬ىٍ ثَاثَ‪ ،‬اډشیبُ وٶز ‪ٙ‬مبڃ ٍا ىٍیبٵز هًاَي ٽَى‪.‬‬

‫ىٍ ایه ُډبن ‪َٙ‬ٽز وٶز «استا٘ذاسد ا‪ٚ‬یُ ٘ی‪ٛ‬جشسی» ( ‪Standard Oil Company‬‬
‫‪ )of New Jersey‬ځبډی ثٍ دی٘ وُبى؛ اُ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ویِ‬
‫هًإشبٍ ٵٮبڅیز ىٍ ُډیىٍی وٶز ‪ٙ‬مبڃ ثًى‪ .‬يڅی ٹًاڇ ا٭الڇ ٽَى ٽٍ ثَهالٳ ډیڄ‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‪ ،‬ٹ‪ٞ‬ي ىاٍى وٶز ‪ٙ‬مبڃ ٍا ثٍ یټ ‪َٙ‬ٽز آډَیپبیی‬
‫ياځٌاٍى‪.‬‬

‫ٽ‪ٚ‬مپ‪ٚ‬ی ثَ َٕ اډشیبُ وٶز ‪ٙ‬مبڃ ډیبن ‪ًٍٙ‬يی‪ ،‬اوڂچیٔ ي آډَیپب ىٍځَٵز‪.‬‬


‫ثَدبیٍی ٭ُيوبډٍی ډًىّر ایَان ي ‪ًٍٙ‬يی (‪ )1921‬ٽچیٍی اډشیبُار ٍيٕیٍ ىٍ ایَان‬
‫څٲً ډی‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍ ٹیي آوپٍ ىيڅز ایَان ډًاٍى څٲً‪ٙ‬يٌ ٍا ثٍ َیؾ ٽ‪ ًٍٚ‬ثیڂبوٍای ياځٌاٍ‬
‫وپىي (ډبىٌ ٕیِىَڈ)‪َٙ .‬ٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ویِ ثٍيإ‪ٍ٦‬ی هَیي ایه اډشیبُ اُ‬
‫هً‪ٙ‬شبٍیب ي س‪ٚ‬پیڄ ‪َٙ‬ٽز وٶزَبی ‪ٙ‬مبڃ ایَان‪ ،‬ډي٭ی وٶز ایه ډىب‪٥‬ٸ ثًى‪.‬‬

‫ډٌاٽَار ىيڅز ایَان ثب إشبوياٍى ايیڄ ویًػَٕی ثب ډیبوؼیځَی ٔ‪ٛ‬سٌاٖ ض‪ٛ‬ستش‪،‬‬


‫آٱبُ‪ ،‬ي ثٍ ٹَاٍىاىی ډىؼَ ‪ٙ‬ي ٽٍ إشبوياٍى ايیڄ ډؼبُ ثٍ إشوَاع ي ثٌَُثَىاٍی وٶز‬
‫ىٍ دىـغ إشـبن ‪ٙ‬مبڅی ثٍ ډير پ‪ٙ‬جـا‪ ٜ‬سـاَ ډی‪ٙ‬ي ي ډیثبیٖز ‪٥‬ی یټ ٕـبڃ‪،‬‬
‫ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن هًى ٍا ثَای اوؼبڇ ٽبٍَبی ٭چمی ي كٶبٍی ثٍ ډى‪٦‬ٺٍ ډیٵَٕشبى ي ثٍ ایَان‬
‫ځِاٍٗ ډیىاى‪ ،‬دٔ اُ دىغ ٕبڃ ُډیهَبیی ٍا ٽٍ ٹَاٍ ثًى ىٍ آن سإٕیٖبس٘ ٍا ثَدب‬
‫ٽىي ډ‪ٚ‬و‪ ٜ‬ٽَىٌ ي ثٺیٍ ٍا ثٍ ىيڅز ایَان ياځٌاٍ ډیٽَى‪ُٕ .‬ڈ ایَان ىٌ ىٍ‪ٝ‬ي ٽڄ‬
‫‪ ) 1‬ٹًاڇ ثٍ كٖیه ٭ال ‪ ،‬آٍ‪ٙ‬یً إىبى ٕبُډبن إىبى ډچّی ایَان‪2035007 ٗ ،‬‬
‫‪13‬‬

‫وٶشی ثًى ٽٍ ثٍ ىٕز ډیآډي ي ‪َٙ‬ٽز ډً‪ّ٩‬ٴ ثًى دٔ اُ ثٌَُثَىاٍی‪ ،‬یټ ‪ٙ‬ٮجٍی‬
‫ایَاوی ثَدب ٽَىٌ ي ػًاوبن ایَاوی ٍا ثَای إشوياڇ آډًُٗ ىَي‪)1( .‬‬

‫ىٍ ثَاثَ ایه اډشیبُ‪َٙ ،‬ٽز إشبوياٍى ايیڄ ډیدٌیَٵز ٽٍ ياڇ ډًٍى ویبُ ىيڅز ٹًاڇ ٍا‬
‫ثٍ ډجچٰ ىٌ ډیچیًن ىالٍ دَىاهز ٽىي‪ٕ .‬یاڇ آثبن ‪ 1300‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ ،‬ٹبوًوی ٍا‬
‫ىٍ دىغ ډبىٌ ثٍ س‪ًٞ‬یت ٍٕبویي‪:‬‬
‫ډبىٌ ايڃ‪ -‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ ،‬ياځٌاٍىن اډشیبُ إشوَاع وٶز ٍا ىٍ ایبالر آًٍثبیؼبن ي هَإبن‬
‫ي ځیالن ي إشَآثبى ي ډبُويٍان ثٍ ٽمذبوی إشبوياٍى ايیڄ آډَیپبیی ثٍ ‪َٙ‬ای‪ً ٤‬یڄ س‪ًٞ‬یت ډیومبیي‪:‬‬

‫ډبىٌ ىي‪ -‬ډير ایه اډشیبُ ثی٘ اُ دىؼبٌ ٕبڃ ووًاَي ثًى‪.‬‬

‫ډبىٌ ًٕڇ‪ -‬كٺًٷ ىيڅز ثی‪ٚ‬شَ اُ ‪ٝ‬يی ىٌ ٽچیٍی وٶز ي ډًاى وٶشی إز ٽٍ ٽمذبوی اُ ؿبٌَب‬
‫هبٍع ډیومبیي ٹجڄ اُ آوپٍ ََځًوٍ هَػی ثٍ آن سٮچّٸ ځیَى‪.‬‬

‫ډبىٌ ؿُبٍڇ‪َٙ -‬ای‪ ٤‬ىیڂَ ایه اډشیبُ‪ ،‬اُ ٹجیڄ سٖٮیَ ُٕڈ ىيڅز ىٍ ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ىيڅز ‪ٝ‬الف ثياوي‬
‫ي ‪ َُ٥‬سإىیٍ آن ي ‪ َُ٥‬سٶبير ىيڅز ایَان ي ٭ًایي ٽمذبوی ي ‪َٙ‬ای‪ ٤‬اث‪٦‬بڃٽىىيٌی اډشیبُ ي ٕبیَ‬
‫‪َٙ‬ای‪ ٤‬الُڇ ثَای كٶ‪ ٨‬كٺًٷ ىيڅز ي ډمچپز ٍا ىيڅز سُیٍ ي دٔ اُ سًاٵٸو‪ َ٪‬ثب ٽمذبوی ډِثًٍ ثٍ‬
‫ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی دی‪ٚ‬ىُبى هًاَي ومًى‪.‬‬

‫ډبىٌ دىؼڈ‪ -‬ٽمذبوی إشبوياٍى ايیڄ ومیسًاوي ثٍ َیؾيػٍ ایه اډشیبُ ٍا ثٍ َیؾ ىيڅز یب ٽمذبوی یب‬
‫‪ٙ‬و‪ ٜ‬اوشٺبڃ ىَي ي َمـىیه ‪َٙ‬اٽز ثب َٕډبیٍىاٍان ىیڂَ ډىً‪ ٣‬ثٍ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‬
‫ایَان إز‪ .‬٭يڇ ٍ٭بیز ایه ډبىٌ ثب٭ض ٕٺً‪ ٣‬اډشیبُ ىٍػٍ ا٭شجبٍ هًاَي ثًى‪)2( .‬‬

‫ىٍ ایه َىڂبڇ ىيڅز ثَیشبویب‪ ،‬ثٍ ٹًاڇ وً‪ٙ‬ز ٽٍ اُ اڅٲبی ٹَاٍىاى هً‪ٙ‬شبٍیب د‪ٚ‬شیجبوی‬
‫ډیٽىي يڅی ىٍ ُډیىٍی وٶز ‪ٙ‬مبڃ اځَ ٹـَاٍ إـز ٽٍ اډشیبُی ياځٌاٍ ‪ًٙ‬ى‪َٙ ،‬ٽز‬
‫وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‪ ،‬ثب سًػٍ ثٍ ډ‪ٞ‬بڅق ډچّی ایَان ثبیي ىٍ ايڅًیز ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىٍ دبٕن ثٍ اى٭بَبی ىيڅز ‪ًٍٙ‬يی ي ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‪ ،‬كٖیه ٭ال ىٍ‬
‫وبډٍای ثٍ يُاٍر هبٍػٍ اوڂچٖشبن وً‪ٙ‬ز‪« :‬دی٘ اُ ډ‪َٚ‬ي‪ ََ ٍ٥‬اډشیبُی ثٍ ٍيَٓب‬
‫‪ ) 1‬كٖیه ٭ال ثٍ يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ‪ ،‬ډپبسجبر ٕبڃ ‪ ،1301‬ډؼمً٭ٍی ‪ ،39‬دَيويٌی ٗ ‪ ) 2 8‬ٵبسق ‪333‬‬
‫‪14‬‬

‫ىاىٌ ‪ٙ‬يٌ اُ َٕ اٽَاٌ ي اػجبٍ ثًىٌ إز ي اډشیبُار دٔ اُ آن َڈ ثبیي ثٍ س‪ًٞ‬یت‬


‫ډؼچٔ ډیٍٕیيٌ إز‪ .‬اډشیبُ هً‪ٙ‬شبٍیب ثٍ اډ‪٢‬بی ىي ‪ٙ‬و‪ ٜ‬كٺیٺی ٍٕیيٌ ي ثٍ‬
‫س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ وَٕیيٌ ي اٍُٗ كٺـًٹی وياٍى‪ٙ .‬ـَٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ َڈ‬
‫ٽبٍ ٱیَٹبوًوی ٽَىٌ إز ُیَا اډشیـبُی ٍا ٽٍ اٍُٗ كٺًٹی ويا‪ٙ‬شٍ إز هـَیيٌ‬
‫ثىبثَایه ډي٭یبر ‪ًٍٙ‬يی ي ‪َٙ‬ٽز اوڂچیٖی اٍُٗ دیڂیَی وياٍى‪ ».‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای‬
‫ډچّی ویِ ٹ‪٬٦‬وبډٍای ثٍ سبٍین ‪ 23‬آًٍ ‪ ،1300‬ثيیه ‪َٙ‬ف ثٍ س‪ًٞ‬یت ٍٕبویي‪« :‬ؿًن‬
‫اډشیبُ هً‪ٙ‬شبٍیب ډَاكڄ ٹبوًوی ٍا ‪٥‬ی وپَىٌ‪ ،‬ٽبن څڈ یپه إز څٌُا يا‪١‬ق إز ٽٍ‬
‫ٵ‪ٞ‬ڄ ٕیِىَڈ ٭ُيوبډٍ ثیه ایَان ي ٍيٕیٍ ‪ٙ‬بډڄ آن ومی‪ًٙ‬ى‪)1( ».‬‬

‫ىٍ ایه َىڂبڇ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‪ ،‬ٽٍ وبډٍوڂبٍیَبی هًى ٍا ثیاطَ ډیىیي‬
‫ي ثیاٍُ‪ٙ‬ی ٹَاٍىاى هً‪ٙ‬شبٍیب وِى ایَاویبن ٍا ىٍیبٵشٍ ثًى‪ ،‬ىٕز ثٍ ٽبٍ ىیڂَی ُى؛ ِشد‬
‫وذٔٗ‪ ،‬ٽٍ ثٍسبُځی ثٍ٭ىًان ډٖش‪ٚ‬بٍ ٵىی ‪َٙ‬ٽز وٶز ثَیشبویب ځمب‪ٙ‬شٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ډبډًٍ‬
‫‪ٙ‬ي ٽٍ ثٍ آډَیپب ٍٵشٍ سب ؿـبٌٍای ثَای وٶز ‪ٙ‬مـبڃ ایَان ثیبثي‪ .‬اي ىٍ ایه ٕٶـَ‪ ،‬ىٍ‬
‫ډٌاٽٌَ ثب َٕان ‪َٙ‬ٽز إشبوياٍى ايیڄ‪ ،‬ثٍ ای‪ٚ‬بن ٵُمبوي ٽٍ ثَ إبٓ ٹَاٍىاى ىإٍی‪،‬‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان كٸ اول‪ٞ‬ـبٍی څًڅٍٽ‪ٚ‬ی وٶز ثٍ هچیغ ٵبٍٓ ٍا ىاٍإز‬
‫ي اځَ ‪َٙ‬ٽز إشبوياٍى ايیڄ‪ ،‬وٶشی ٽ‪ٚ‬ٴ ي إشوَاع ٽىي‪ ،‬سًاوبیی ‪ٝ‬بىٍار آن ٍا وياٍى‪،‬‬
‫ډڂـَ آوپٍ یب ثب ىيڅز ‪ًٍٙ‬يی ٕـبُٗ ٽَىٌ ي وٶز ٍا اُ ٍاٌ ‪ٙ‬ـمبڃ ‪ٝ‬ـبىٍ ٽىي‪ ،‬یب ثب‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز ٹَاٍىاىی ٍا ثٍ اډ‪٢‬ب ثَٕبوي ي اػبٌُی څًڅٍٽ‪ٚ‬ی ٍا ثٍىٕز آيٍى؛ دٔ‬
‫ىٍٕز ایه إز ٽٍ اډشیبُ وٶز ‪ٙ‬مبڃ‪ ،‬ډیبن ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ي ‪َٙ‬ٽز‬
‫إشبوياٍى ايیڄ و‪ٞ‬ٴ ‪ًٙ‬ى؛ ىٍ ثَاثَ‪ ،‬ٽيډه ثٍ ‪َٙ‬ٽز إشبوياٍى ايیڄ‪ ،‬وًیي ُٕیڈ‪ٙ‬ين‬
‫ىٍ وٶز ٭َاٷ ي كٸ ٽبيٗ ىٍ ٵچٖ‪٦‬یه ٍا ىاى‪َٕ .‬اوؼبڇ ‪َٙ‬ٽز إشبوياٍى ايیڄ ثٍ‬
‫ُٕیڈ‪ٙ‬ين ثب ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ىٍ وٶز ‪ٙ‬مبڃ ایَان سه ىٍ ىاى‪)2( .‬‬

‫ىَڈ ىی ډبٌ ‪ 31( 1300‬ىٕبډجَ ‪ ،)1921‬يُاٍر هبٍػٍی آډَیپب ي ٕٶبٍر اوڂچیٔ ىٍ‬
‫يا‪ٙ‬ىڂشه سًاٵٺی ډجىی ثَ ایىپٍ «اځَ ثَای ََ یټ اُ ىيڅشیه آډَیپب ي اوڂچیٔ الُڇ‬
‫‪ ) 1‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪ 23‬ٹًٓ ‪ ،1300‬ػچٍٖ ‪ ) 2 48‬ٵبسق ‪335‬‬
‫‪15‬‬

‫آیي ٽٍ سٺب‪١‬بی اٹياډی ىٍثبٌٍی اډشیبُ هً‪ٙ‬شبٍیب ىٍ ایَان ثىمبیىي َیؾ یټ اُ ىيڅشیه‬
‫ډِثًٍ اٹياڇ ٹ‪٦‬ٮی ىٍ ایه ډً‪ ٫ً١‬ثيين ایىپٍ ٹجال ىیڂَی ٍا ډ‪ّ٦‬چ‪ٕ ٬‬بُى ووًاَي‬
‫ٽَى»‪ ،‬ثٍ اډ‪٢‬ب ٍٕبويوي‪)1( .‬‬

‫دٔ اُ ایه ډبػَا‪ٕ ،‬ٶبٍر ایَان ىٍ وبډٍای ا٭شَا‪١‬ی ثٍ يُاٍر هبٍػٍی آډَیپب‬
‫ا٭الڇ ٽَى ٽٍ ثٍ َیؾ ٍيی ٍا‪١‬ی ووًاَي ‪ٙ‬ي ٽٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ىٍ‬
‫اډشیبُ وٶز ‪ٙ‬ـمبڃ ىهبڅز ٽىي‪ .‬ىٍ دبٕن يُاٍر هبٍػٍی آډَیپب ثٍيٕیچٍی ٽبٍىاٍ‬
‫هًى ثٍ سَُان هجَ ىاى ٽٍ‪:‬‬
‫اڅٴ‪ -‬ٹَاٍىاىی ډیبن ‪َٙ‬ٽز إشبوياٍى ايیڄ ي ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ډىٮٺي ‪ٙ‬يٌ ٽٍ وٶز‬
‫‪ٙ‬مبڃ ٍا ثب َمپبٍی یپيیڂَ ثٌَُثَىاٍی ٽىي‪.‬‬

‫ة‪٥ -‬جٸ ٹَاٍىاى ډِثًٍ‪َٙ ،‬ٽز إشبوياٍى ډٖئًڃ اىاٌٍ ٽَىن ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي آډَیپب هًاَي‬
‫ثًى ي اٽظَیز آٍاء َیإر ډيیٌَ َڈ ثب آوبن هًاَي ثًى‪.‬‬

‫ع‪ -‬ىيڅز آډَیپب ‪َ٥‬ٵياٍ «سیاست دس‪ٞ‬ای تاص» (‪ )Open Door Policy‬ثًىٌ ي ثٍ َمیه‬
‫ډىبٕجز سًاٵٸ ىي ‪َٙ‬ٽز ٍا س‪ًٞ‬یت ډیٽىي‪)2( .‬‬

‫ىيڅز ایَان ثب سًػٍ ثٍ ٹبوًن ډ‪ًٞ‬ثٍی‪ 30‬آثبن ثب ایه ‪َ٥‬ف ډوبڅٶز يٍُیي؛ ىٍ ؿىیه‬
‫‪َٙ‬ای‪٦‬ی‪ ،‬ىٍ اډَىاى ‪ ،1301‬ومبیىيٌی ‪َٙ‬ٽز ٕیىپچَ (‪ )Sinclair Oil Company‬ثٍ‬
‫سَُان ياٍى ‪ٙ‬ي ي ىځَځًوی اډیيثو‪ٚ‬ی ىٍ ُډیىٍی ٹَاٍىاى وٶز ‪ٙ‬مبڃ ایؼبى ٽَى‪.‬‬

‫ٕیىپچَ‪ ،‬اډشیبُی ثَای إشوَاع ي ثٌَُثَىاٍی اُ وٶز ٕبهبڅیه اُ ‪ًٍٙ‬يی ىٍیبٵز‬


‫ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ثٍ َمیه ٍيی ډ‪ٚ‬پڄ إشبوياٍى ايیڄ ویًػَٕی‪ٍ ،‬ٹیت َٕٕوز هًى ٍا‪ ،‬ىٍ‬
‫ُډیىٍی ‪ٝ‬بىٍار وٶز ويا‪ٙ‬ز ي َڈؿىیه ا٭الڇ آډبىځی ٽَىٌ ثًى ٽٍ ډجچٰ ىٌ ډیچیًن‬
‫ىالٍ ډًٍىویبُ ایَان ٍا آډبىٌ ٽىي‪.‬‬

‫ىٍ ‪ 23‬هَىاى ‪ ،1302‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ٹبوًوی ٍا س‪ًٞ‬یت ٽَى ٽٍ ‪َٙ‬ای‪ ٤‬إبٕی‬
‫ٍا ثَای ياځٌاٍی اډشیبُ وٶز ‪ٙ‬مبڃ ثٍ یټ ‪َٙ‬ٽز ډٖشٺڄ آډَیپبیی ا٭الڇ ډیٽَى؛‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ،335‬ثٍ وٺڄ اُ ٽشبة «ٍياث‪ ٤‬هبٍػی آډَیپب ىٍ ٕبڃ ‪ »1921‬ػچي ىيڇ‪ٝ ،‬ٶلٍ ‪ ) 2 655‬ٵبسق ‪335‬‬
‫‪16‬‬

‫ډبىٌ ؿُبٍڇ آن ثیبن ډیىا‪ٙ‬ز ٽٍ ا٭‪٦‬بی اډشیبُ ډٺیي ثٍ آن إز ٽٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ‪،‬‬
‫ىٕزٽڈ ىٌ ډیچیًن ىالٍ دٔ اُ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ثٍيٕیچٍی ثبوټَبی‬
‫ډٮشجَ ایبالر ډشليٌ ثٍ ىيڅز ایَان ٹَ‪ ٟ‬ثيَي‪)1( .‬‬

‫ىٍ آًٍډبٌ ‪( 1302‬ىٕبډجَ ‪ ،)1923‬ډؼچٔ ایَان اډشیبُ دىغ ایبالر ‪ٙ‬مبڃ‪ ،‬ثٍػِ‬
‫ځیالن ٍا ثٍ ‪َٙ‬ٽز ٕیىپچَ ياځٌاٍ ٽَى‪ ،‬ي ثٍ َمیه ډىبٕجز ػ‪ٚ‬ىی ىٍ سَُان ثَدب ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىٍ ایه َىڂبډٍ‪ ،‬ثٍځٶشٍی څىـبٵٖپی‪ٍ ،‬يیياىَبی دَډٮىبیی ىٍ سَُان ٍم ىاى‪ٍ .‬يُی‬
‫ٽٍ ډؼچـٔ ثٍ الیلٍی ياځٌاٍی اډشیبُ ٍای ىاى‪ ،‬آسـًُٕ٘ی ثٍِځی ىٍ ٕـبهشمبن‬
‫ډؼچٔ ٍيی ىاى؛ آسًُٕ٘ی ٭ميی ثًى ي ٭بډڄ آن ىٕشڂیَ ‪ٙ‬ي‪ٍ .‬يیياى ډُڈسَ ٹشڄ‬
‫ډبّيٍ ایمجَی (‪ ،)Robert Whitney Imbrie‬ډٮبين ٽىًٖڅڂَی آډَیپب ىٍ سَُان ثًى؛‬
‫ډبػَا اُ ایه ٹَاٍ ثًى ٽٍ ٍيُی اى٭ب ‪ٙ‬ي ىٍ «سماخا٘‪ ٝ‬ضیخ ‪ٞ‬ادی»‪ ،‬ٵـَىی ثٍځًوٍی‬
‫ډٮؼٌِإٓـبیی ‪ٙ‬ٶب یبٵشٍ إز‪ .‬ډَىڇ ‪ٙ‬چًٯ ٽَىٌ ي ثـَای سجَّٻ‪ ،‬څجـبٓ ٵَى ٍا دبٌٍ‬
‫ډیٽَىوي‪ٔ .‬اط‪ٚ‬س ایٕثشی ٽٍ اُ آوؼب ډیځٌ‪ٙ‬ز‪ ،‬ثب ىيٍثیى٘ ثٍ ٭پٔثَىاٍی دَىاهشٍ‬
‫ثًى ٽٍ وبځبٌ ػمٮیز َؼًڇ آيٍىٌ‪ ،‬اي ي َمَاَ٘ ٍا ډ‪َ٢‬ية ٕبهشىي‪ .‬دچیٔ ٽٍ ‪ٙ‬بَي‬
‫ډبػَا ثًى‪ ،‬ٹيډی دی٘ وىُبى ي ػمٮیز ٍا دَاٽىيٌ وپَى‪َٕ .‬اوؼبڇ ایمجَی ٍا ډيًَٗ‬
‫ًٕاٍ ٽبڅٖپٍ ٽَىوي ي اي ىٍ آن كبڃ ػبن ٕذَى‪)2( .‬‬

‫ىٍ َٕإَ ایَان‪ ،‬اُ ٹشڄ ایمجَی اثَاُ اوِػبٍ ‪ٙ‬ي؛ ٍيُوبډٍَب‪ٕ ،‬یبٕشمياٍان ي ډَىڇ‬
‫٭بىی ىٍ وبډٍَبیی ثٍ ىيڅز‪ ،‬ایه ٹشڄ ٍا ډلپًڇ ٽَىوي‪ .‬ىٍ ایه وبډٍَب‪ ،‬ثَ ایه وپشٍ‬
‫اوڂ‪ٚ‬ز ځٌا‪ٙ‬شٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى ٽٍ ایه ٍيیياى ثٍ سلَیټ ى‪ٙ‬مىبن ایَان اوؼبڇ ځَٵشٍ إز‪.‬‬
‫ىٍ ٍ‪ٙ‬ز‪ ،‬آس٘ الَیؼبن ثبال ځَٵز؛ ىٍ یپی اُ ډ‪٦‬جً٭بر ‪ َُٙ‬ثٍ وبڇ «دیټ»‪،‬‬
‫ډٺبڅٍای ثٍ ؿبح ٍٕیي ٽٍ ایه ٹشڄ ٍا ثٍ سلَیټ اوڂچیٖیَب ىاوٖشٍ ثًى‪َٙ .‬ٽز‬
‫ٕیىپچَ ثٍىٍٕشی ىٍیبٵشٍ ثًى ٽٍ ایه ‪َُٙ‬يوي آډَیپبیی‪ ،‬ٽٍ يإ‪ٍ٦‬ی هَیي ي ٵَيٗ‬
‫وٶشی ‪َٙ‬ٽز ثًى‪ ،‬ٹَثبوی ىٕیٍٖی ٍٹیجبن آن ‪َٙ‬ٽز ‪ٙ‬يٌ ي َيٳ ا‪ٝ‬چی ثٍياٹ‪٬‬‬
‫‪ًٍٝ ) 1‬ر ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ 23 ،‬ػًُا‪/‬هَىاى ‪ ،1302‬ٵبسق ‪ ) 2 338‬څىـبٵٖپی ‪ ،108‬ٵبسق‬
‫‪ ،339‬څٖبوی ‪378‬‬
‫‪17‬‬

‫‪َٙ‬ٽز ٕیىپچَ ثًىٌ إز‪ ،‬وٍ ایمجَی‪.‬‬

‫ىٍ اياهَ ٕبڃ ‪ ،1923‬هجَی ىٍ ٍٕـبوٍَبی آډَیپبیی ډىش‪ٚ‬ـَ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ډجىـی ثَ ایىپـٍ‬
‫«آِثشت فاَ» (‪ ،)Albert B. Fall‬يُیـَ ٽ‪ٚ‬ـًٍ ایالر ډشليٌ‪ ،‬ډٮـبىن وٶشـی ٍا ٽـٍ‬
‫ویَيی ىٍیبیی آډَیپب ثَای هًى ًهیٌَ ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ثٍ‪ ًٍ٥‬ٱیَٹبوًوی‪ ،‬ىٍ اُای ‪َِ 260‬اٍ‬
‫ىالٍ ٍ‪ ًٌٙ‬اُ ٕیىپچَ‪ ،‬ي ‪َِ 100‬اٍ ىالٍ ياڇ ثيين ٕـًى ي يطیٺـٍ اُ «اد‪ٚ‬اسد د‪ٙٞٚ‬ی»‬
‫(‪ ،)Edward L. Doheny‬ثٍ ایه ىي اػبٌٍ ىاىٌ إز‪ .‬ایه ډً‪ٍ ٫ً١‬ا ٕىبسًٍ ػِی‪ .‬ياڅ٘‬
‫(‪ ،)Thomas James Walsh‬دیثَىٌ ي آ‪ٙ‬پبٍ ٕبهشٍ ثًى؛ ٽٖـبویٽٍ اُ ػِئیبر آځبَی‬
‫ىا‪ٙ‬شٍاوي‪ ،‬ثَ ایهاوي ٽٍ إشبوياٍى ايیڄ ىٍ ٽ‪ٚ‬ٴ ایه ډً‪ُٕ ٫ً١‬ڈ ډُمی ىا‪ٙ‬شٍ إز‪.‬‬
‫دٔ اُ اوش‪ٚ‬بٍ ایه هجَ‪ ،‬ىيڅز ‪ًٍٙ‬يی ٹَاٍىاى هًى ٍا ثب ٕیىپچَ څٲً ٽَى‪ََ .‬ی ٕیىپچَ‬
‫(‪ ،)Harry F. Sinclair‬ویِ ډلپًڇ ي ډيسی ُوياوی ‪ٙ‬ي‪)1( .‬‬

‫ایه ىي ٍيیياى‪ ،‬یٮىی ٍٕـًایی سیذبرىُڇ (‪ )Teapot Dome scandal‬ي ٹشڄ ایمجـَی‪،‬‬
‫ٕجت وبٽبډی ٕیىپچَ ىٍ ىٕشیبثی ثٍ وٶز ‪ٙ‬مبڃ ایَان ‪ٙ‬ي؛ ثٍ َمیهٍيی‪ٕ ،‬یىپچَ ىٍ‬
‫سیَډبٌ ‪ ،)1924( 1303‬ایَان ٍا سَٻ ٽَى‪ )2( .‬ثٍ َمیه ٕجت ىٕشیبثی آډَیپب ثٍ وٶز‬
‫ایَان سب ٕبڃَب ثٍ سإهیَ اٵشبى‪.‬‬

‫تالیش دیگر از سوی شرکتهای نفیت آمریکا‪:‬‬


‫ىٍ دبوِىَڈ ثُمه ‪ّ( 1315‬اوًیٍ ‪ ،)1937‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ثٍ ياځٌاٍی اډشیبُ‬
‫إشـوَاع وٶز ىٍ ‪ٙ‬مـبڃ ي ‪ٙ‬مـبڃ‪َٙ‬ٷ ایَان (هَإـبن) ثٍ ‪ٙ‬ـَٽز «أیشا٘یٗ»‬
‫(‪ ، )Amiranian Oil Company‬ٽٍ ُیَ‪ٙ‬بهٍی ‪َٙ‬ٽز «سیت‪ٛ‬سد» ( ‪Seaboard Oil‬‬
‫‪ )Company of Delaware‬ثًى‪ٍ ،‬ای ىاى‪ .‬ٹَاٍىاى ثٍ ډير ‪ٕ 60‬بڃ سى‪٪‬یڈ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ي‬
‫‪َٙ‬ٽز‪ ،‬كٸ ٱیَاول‪ٞ‬بٍی څًڅٍٽ‪ٚ‬ی وٶز ثٍ هچیغ ٵبٍٓ ٍا ثٍ ىٕز ډیآيٍى (ىٍ ایه‬
‫ُډبن ثٍډًػت ٹَاٍىاى ‪ ،1312‬كٸ اول‪ٞ‬بٍی څًڅٍٽ‪ٚ‬ی اُ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‬
‫ٕشبويٌ ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ي كًٌُ اډشیبُ آن َڈ ثٍ یټ‪ٝ‬ي َِاٍ ډیڄ ډَث‪ ٬‬ٽبَ٘ یبٵشٍ ثًى)‪.‬‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ٍ ) 2 338‬يكبوی ‪ 62-61‬؛ ‪٥‬چً٭ی ‪149‬‬
‫‪18‬‬

‫ثٍىڅیڄ إشًاٍی ي اٹشياٍ ىيڅز ىٍ آن ُډبن‪َ ،‬یؾ ٹيٍر هبٍػی ي ىاهچـی سًاوـبیی‬
‫سُيیي ایه ٹَاٍىاى ٍا ويا‪ٙ‬ز يڅی ‪َٙ‬ٽز اډیَاویه دٔ اُ ىي ٕبڃ ٽبيٗ ىٍ آن وًاكی‪،‬‬
‫ىٍ یبىىا‪ٙ‬شی ثٍ ىيڅز ایَان‪ ،‬دبیبن ٹَاٍىاى ٍا ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز؛ ىڅیڄ ایه ٽبٍ‪ ،‬وباډىی‪ ،‬ٽٍ ىٍ‬
‫آن ٕبڃَب ثَ ػُبن كبٽڈ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ي ویِ َِیىٍی ُیبى څًڅٍی اوشٺبڃ ثٍ ػىًة ٭ىًان‬
‫‪ٙ‬يٌ ثًى‪ .‬اٵِين ثَ ایه‪ ،‬دی‪َٚ‬ٵز ‪َٙ‬ٽز وٶز ٭َثٖشبن‪ -‬آډَیپب ( ‪Arabian-American‬‬
‫‪ ،)Oil Company‬٭َ‪ٍ ٍٝ‬ٹبثز ٍا ثَ آن ‪َٙ‬ٽز سىڀ ډیٕبهز‪)1( .‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ،343‬څىـبٵٖپی ‪109‬‬


19
‫‪21‬‬

‫فصل دوم‪ :‬برآمدن رضاشاه و قرارداد جدید نفت‬

‫دٔ اُ ػىڀ ػُبوی ايڃ‪ ،‬ایَاویبن ٽٍ ؿىيی اُ ځَٵشبٍیَب ي ٍيیياىَبی دٔ اُ آن‬


‫ٍَبیی یبٵشٍ ثًىوي‪ ،‬سًػٍ ثی‪ٚ‬شَی ثٍ ډٖإڅٍی وٶز و‪ٚ‬بن ىاىوي‪ .‬ثیه ٕبڃَبی ‪ 1915‬ي‬
‫‪ ،1919‬٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ځٖشَٗ یبٵشٍ ثًى؛ إشوَاع ي ‪ٝ‬ـبىٍار‬
‫وٶز اُ ‪ 274٫000‬سه ىٍ ٕبڃ ‪ ،1914‬ثٍ ‪ 1٫106٫000‬سه ىٍ ٕبڃ ‪ٍٕ 1919‬یيٌ ثًى‪.‬‬
‫ثٍ ٕجت ځٖشَٗ ٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ٽبٍهبوٍ ثَٷ ډٖؼي ٕچیمبن ٍاٌاوياُی ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ي‬
‫ٍإٌبُی ي هبوٍٕبُی ىٍ آن ٕبډبن دی‪َٚ‬ٵز ٽَىٌ ثًى ي هًىٍيَبی ثبٍی ي ًٕاٍی ىٍ‬
‫آن ثٍ كَٽز ىٍآډيٌ ثًىوي‪)1( .‬‬

‫ٽڄ ىٍآډي ایَان اُ آٱبُ ثٌَُثَىاٍی اُ وٶز سب ٕبڃ ‪ ،1919‬یټ ډیچیًن ي ٕی‪ٝ‬ي ي‬
‫ثیٖز ي دىغ َِاٍ څیٌَ‪ ،‬ي ىٍ ٕبڃ ‪ ،1920-1919‬سىُب ‪ 470٫000‬څیٌَ ثًى‪ )2( .‬اهشالٳ‬
‫ثـَ ٕـَ ىٍآډي ىيڅز ایَان اُ وٶز‪ ،‬اُ ایه هـب‪ َ٥‬ثًى ٽٍ ىيڅز ایَان‪ ،‬ثىـب ثـٍ ٵ‪ٞ‬ـڄ‬
‫ؿُبٍىَڈ ٹَاٍىاى ىإٍی‪ ،‬ډً‪٩‬ٴ ثٍ سإډیه اډىیز اډًاڃ ي ٽبٍٽىبن ‪َٙ‬ٽز وٶز ثًى‬
‫يڅی ٹيٍر ىيڅز ډَٽِی ىٍ ُډبن ٹبػبٍ‪ ،‬ٽٍ ىٍ آن ډىب‪٥‬ٸ وٶًً ؿىياوی ويا‪ٙ‬ز‪ ،‬٭مڄ‬
‫ثٍ ایه ٵ‪ٞ‬ڄ ٍا ٱیَډمپه ٕبهشٍ ثًى‪.‬‬

‫‪َٙ‬ٽز ثَای سإډیه اډىیز هًى‪ ٍٕ ،‬ىٍ‪ٝ‬ي اُ كٸاالډشیبُ ىيڅز ایَان ٍا ثٍ هبنَبی‬
‫ثوشیبٍی ي ‪ٙ‬ین هِ٭ڄ ډیدَىاهز ي ایىبن ىٍ ثَاثَ‪ ،‬ډشٮُّي ثٍ سإډیه اډىیز آن ‪َٙ‬ٽز‬
‫ي ٽبٍٽىبن آن ثًىوي‪ .‬ىيڅز ایَان ىٍ دبٕن ثٍ ایه ډٖئچٍ‪ ،‬ثیبن ډیىا‪ٙ‬ز ٽٍ هبنَبی‬
‫ثوشیبٍی‪ ،‬سىُب كٸ ىٍیبٵز دًڃ ُډیهَبی هًى ٍا‪ ،‬ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ٹ‪ٞ‬ي اوؼبڇ ٭مچیبر ىٍ‬
‫آنَب ٍا ىا‪ٙ‬شٍ‪ ،‬ىا‪ٙ‬شٍاوي‪ ،‬ي اځَ ‪ٙ‬ـَٽز دًڃ ا‪١‬ـبٵٍای دَىاهز ٽـَىٌ‪ ،‬ثٍ هًإز ي‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ . ٍ ) 2 273‬ٻ‪ .‬ٵبسق ‪274-273‬‬
‫‪21‬‬

‫ډٖئًڅیز هًى ثًىٌ إز؛ ىٍ ُډیىٍی اډىیز ویِ‪َٙ ،‬ٽز ډیثبیٖز اُ ىيڅز ىٍهًإز‬
‫ثَٹَاٍی اډىیز ډیٽَى‪ ،‬وٍ آوپٍ ثب ٭ٺي ٹَاٍىاىَبیی ثب هبنَبی ډلچی‪ ،‬ٹيٍر ىيڅز‬
‫ډَٽِی ٍا ډشِڅِڃ ډیٕبهز‪)1( .‬‬

‫ىٍ ػىڀ ػُـبوی ايڃ ـ ؿىبوپٍ ځٶشیڈ ـ ویـَيی ىٍیـبیی اوڂچیٔ اُ وٶز ثٍ٭ىًان‬
‫ًٕهز ٽ‪ٚ‬شیَبی هًى ثٌَُ ډیثَى ي آڅمبویَب ثٍډى‪َ١ ًٍ٪‬ثٍُىن ثٍ آن‪ ،‬ىٍ ٵًٍیٍی‬
‫‪ ،1915‬ه‪ ٤‬څًڅٍ وٶز ٍا ثیه ډٖؼي ٕچیمبن ي اًَاُ ًٍٕام ٽَىوي؛ ثٍ َمیه ٕجت‪ ،‬ىي‬
‫سب ٍٕ ډبٌ ٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز ډشًٹٴ ‪ٙ‬يٌ ثًى سب آوپٍ ىٍ سبثٖشبن ‪ ،1915‬ىيثبٌٍ ػَیبن‬
‫وٶز آٱبُ ‪ٙ‬ي‪َٙ .‬ٽز وٶز اى٭ـب ىا‪ٙ‬ز ٽٍ دـبو‪ٞ‬ي َِاٍ څیٌَ هٖـبٍر ىیيٌ إز ي‬
‫َِیىٍی ػجَان هٖبٍر ٍا اُ ىيڅز ایَان ىٍهًإز ډیٽَى؛ دبٕن ىيڅز ایَان ایه ثًى‬
‫ٽٍ َِیىٍی سٮمیَ ایه إٓیت ثی٘ اُ ثیٖز َِاٍ څیٌَ ویٖز ي اُ آوؼب ٽٍ ىيڅز ایَان‬
‫ىٍ ػىڀ ػُبوی ايڃ ثی‪َ٥‬ٳ ثًىٌ إز‪ ،‬ډٖئًڅیز ایه إٓیت ډشًػٍ ىيڅز ایَان‬
‫ویٖز‪)2( .‬‬

‫ىٍ َٶيَڈ اډَىاى ‪ 9( 1298‬آځًٕز ‪ ،)1919‬ډًاٵٺزوبډٍای‪ ،‬ډ‪ ًٍُٚ‬ثٍ «لشاسداد‬


‫‪ »۹۱۹۱‬ډیبن پشسی واوس (‪ ،)Percy Cox‬ثٍ ومبیىيځی اُ ىيڅز ثَیشبویب‪ ،‬ي كٖه‬
‫يطًٷاڅييڅٍ‪ ،‬ووٖزيُیَ يٹز ایَان ثٍ اډ‪٢‬ب ٍٕیي ٽٍ ثٍډًػت آن‪ ،‬ډٖش‪ٚ‬بٍان اىاٍی‬
‫ي و‪٪‬بډی ثَیشبویبیی ي‪٩‬یٶٍی آډًُٗ و‪٪‬بډی اٍس٘ ایَان‪ ،‬اډًٍ ډبڅی ي ځمَٽی ٍا ثَ‬
‫٭ُيٌ ډیځَٵشىي‪ ،‬ي اٹياډبر الُڇ ثَای سإٕیٔ ٍاٌآَه ي «اٹٖبڇ ىیڂَ يٕبئڄ وٺچیٍ»‬
‫ٍا اوؼبڇ ډیىاىوي‪ .‬ىٍ ثَاثَ ىيڅز اوڂچٖشبن كب‪ َ١‬ثٍ دَىاهز ياڇ ثَای اػَای ایه‬
‫اٹياډبر ډی‪ٙ‬ي ي ٭ًایي ځمَٽی ي ىیڂَ ٭ًایي ىيڅز ایَان ثٍ٭ىًان س‪٢‬میىی ثَای‬
‫ثبُدَىاهز ایه ياڇ ٹَاٍ ډیځَٵز‪.‬‬

‫ایه ٹَاٍىاى ثب ياٽىَ٘بی ډوبڅٴ ي ا٭شَا‪١‬بر ُیبىی ٍيثٍٍي ‪ٙ‬ي‪ ،‬يڅی يطًٷاڅييڅٍ‬
‫ي‪١‬ٮیز ایَان ٍا ثٍځًوٍای ډیىاوٖز ٽٍ اي ٍا اُ اډ‪٢‬بی آن ٹَاٍىاى وبځِیَ ډیٕبهز؛‬
‫ثٍ‪ًٍ٥‬یٽٍ ډیځًیي كبڅز اي ىٍ آن ُډبن «ډبوىي ٱَیٺی ثًى ٽٍ ايڃ ثٍ كپڈ ا‪َ٦١‬اٍ‬
‫‪ ) 2‬ٵبسق ‪273-271‬‬ ‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪274‬‬
‫‪22‬‬

‫ثٍ ََ سوشٍدبٌٍ ډشًٕڄ ځَىى سب هًى ٍا ثٍيٕیچٍی آن ثٍ ٽ‪ٚ‬شی ي ٕبكڄ وؼبر‬


‫ثَٕبوي»‪)1( .‬‬

‫ؿبٍڅِ ٭یًٖی‪ ،‬ىٍ ٽشبة «سبٍین اٹش‪ٞ‬بىی ایَان»‪ ،‬ثب إشىبى ثٍ ٕبیپٔ ي ثبڅٶًٍ‪ ،‬ىٍ‬
‫سً‪ٝ‬یٴ ي‪ ٬١‬آن ُډبن ډیوًیٖي‪« :‬ٹل‪٦‬ی ي ٽمجًى َٕسبَٕ ډمچپز ٍا ٵَاځَٵشٍ ي‬
‫ډًاى ٱٌایی ي اك‪ٚ‬بڇ ٍا ثٍ وبثًىی ٽ‪ٚ‬بويٌ إز»(‪« )2‬ىٍ آن ٕبڃ ىٍ سَُان ثٍ ؿ‪ٚ‬ڈ‬
‫هًى ىیيڇ ٽٍ یټ ؿُبٍڇ ٽ‪ٚ‬بيٍُان ىٍ ػَیبن ٹل‪٦‬ی اُ ځَٕىڂی ډَىوي»(‪ٕ« )3‬ذٔ‬
‫ثیمبٍی آوٶًالوِا َمٍ ػب ٍا ٵَاځَٵز ي ىٍ ٕبڃ ‪ٙ ،1918‬یَاُ اُ ‪ 50٫000‬وٶَ ػمٮیز‬
‫هًى ‪ 10٫000‬وٶَٗ ٍا ىٍ ػَیبن ایه ثیمبٍی اُ ىٕز ىاى‪)4( ».‬‬

‫ىٍ یبىىا‪ٙ‬زَبی ډٌُةاڅييڅٍ ویِ ثٍ ځِاٍٗ ؿىیه ي‪١‬ٮی ثَډیهًٍیڈ‪« :‬اي‪١‬ب‪٫‬‬


‫ډمچپز ىٍ ایه ٕــبڃ ثٖیــبٍ ثي ثًى [‪ ،]...‬ثٍيإ‪ٍ٦‬ی كَیٸ آډڄ‪ ،‬ٹشــڄ ي ٱبٍر‬
‫څؼبڇځٖیوشٍی ٕبڅيارَبی ٍيٕی ىٍ اٍيډیٍ ي ٕچمبٓ ي ٹِيیه ي ُوؼبن ي َميان‬
‫ي ٽَىٕشـبن ي ٽَډبو‪ٚ‬ـبَبن ي سمبـڈ ه‪ ٣ً٦‬٭َ‪ٍ ٟ‬اٌ‪ ،‬اُىیـبى ََعيډَع وـب‪ٙ‬ی اُ‬
‫سلَیپبر هبٍػی ي ىاهچی‪ ،‬٭مچیبر ٽمیشٍ ډؼبُار‪ ،‬اكشپبٍ ػىٔ اُ ‪َ٥‬ٳ اوڂچیَٔب‪،‬‬
‫ٹل‪٦‬ی ي ځَاوی ي ٕوشی اډَاٍ ډٮبٗ ىٍ سَُان ي ىٍ سمبڇ وٺب‪ ٣‬ډمچپز ٽٍ ډىؼَ ثٍ‬
‫َالٽز َِاٍان َِاٍ ډَىڇ ثیځىبٌ ثب ثيسَیه كبالر ځَىیيٌ ي َىًُ َڈ ډىــب‪َ٩‬‬
‫اڅڈاوڂیِ ي ډ‪ٚ‬بَيار ډالڅزهیِ آن ىٍ سمبڇ ٽًؿٍ هیبثبنَب ډَئی إز؛ ډ‪ٞ‬بیجی ثَ‬
‫ایه ډمچپز ځٌ‪ٙ‬شٍ ٽٍ ٹچڈ اُ ‪َٙ‬ف آن ٭بػِ إز ي ثٍ ثیبن ي سٺَیَ ومیآیي‪ .‬دچیٔ‬
‫ػىًة ثَ سًٕٮٍی هًى اٵِيىٌ ي اوڂچیٖیَب ٹ‪ًٚ‬ن ثٍ ٕیٖشبن ي ٽَډبن ي ٽَډبو‪ٚ‬بَبن‬
‫آيٍىٌ ي ٍيُثٍٍيُ ثَ سؼبيُار هًى ډیبٵِایىي‪)5( ».‬‬

‫ىٍ ‪ 18‬اډَىاى َمبن ٕبڃ‪ ،‬و‪َٞ‬راڅييڅٍ ٵیَيُ ثَای ٵَاَڈآيٍىن ُډیىٍَبی ٹَاٍىاى‬
‫‪ٍ 1919‬اَی څىين ‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ آوؼب ثٍ ٕٶبٍٗ ىيڅز اوڂچیٔ یپی اُ ٽبٍډىيان ثچىيدبیٍی‬
‫هِاوٍىاٍی اوڂچیٔ ثٍ وبڇ «آٍډیشبّإمیز» (‪ٍ )Sydney Armitage-Smith‬ا ثٍ ٕمز‬

‫‪ ) 1‬ثیبر ‪437‬ـ ‪ ) 2 444‬ؿبٍڅِ ٭یًٖی‪ ،591 ،‬ثٍ وٺڄ اُ‪ٕ :‬بیپٔ‪ ،persia ،‬ػچي ‪) 3 .487 ٛ ،2‬‬
‫٭یًٖی‪ ،591 ،‬ثٍ وٺڄ اُ‪ :‬ثبڅٶًٍ‪ ) 4 .23 ،‬٭یًٖی ‪ ،591‬ثٍ وٺڄ اُ‪ٕ :‬بیپٔ ‪ ) 5 515‬یبىىا‪ٙ‬زَبیی اُ‬
‫ُويځبوی ثبٹَ ٽب‪٩‬می‪423 ،‬‬
‫‪23‬‬

‫ډٖش‪ٚ‬بٍ ډبڅی ایَان إشوياڇ ٽَى‪.‬‬

‫و‪َٞ‬راڅييڅٍ دیَاډًن اهشالٵبر ىيڅز ایَان ثب ‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ثب آٍډیشبّ إمیز‬
‫ډ‪ًٍٚ‬ر ٽَىٌ ي ثب ډٮَٵی اي كٖبثياٍی ثٍ وبڇ يیچیبڇ ډپچیهسبٻ ( ‪William Mac‬‬
‫‪ٍ )Lintock‬ا ثٍډى‪ٍٕ ًٍ٪‬یيځی ثٍ كٖبةَبی ‪َٙ‬ٽز وٶز ي ثٍَٕی دی‪ٚ‬ىُبى ‪َٙ‬ٽز‪،‬‬
‫ډجىی ثَ سٲییَ ىٍیبٵز كٸاالډشیبُ ىيڅز اُ ‪ٙ‬بوِىٌ ىٍ‪ٝ‬ي اُ ىٍآډي هبڅ‪ ،ٜ‬ثٍ ډجچٲی اُ‬
‫ََ سه وٶز إشوَاع‪ٙ‬يٌ‪ ،‬إشوياڇ ډیٽىي‪ .‬ډپچیهسبٻ ىٍ ‪ 20‬ٵًٍیٍ ‪ ،1920‬ځِاٍ‪ٙ‬ی‬
‫ٍا ډجىی ثَ ایىپٍ سجيیڄ دبیٍی كٸاالډشیبُ ثٍ ډجچٰ ډٮیه ىٍ ََ سه‪ ،‬ثٍ ًٕى ایَان‬
‫ویٖز ي ىیڂَ ایىپٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز كٺًٷ ىيڅز ایَان ٍا ثٍ‪ ًٍ٥‬ٽڄ وذَىاهشٍ ي‬
‫‪ 535٫000‬څیٌَ ٽمشَ دَىاهز ٽَىٌ إز‪ ،‬ثٍ ىيڅز ایَان سٖچیڈ ٽَى‪)1( .‬‬

‫ىٍ سیَ ‪ ،1299‬ٽبثیىٍ حسٗ ٔطیشاِذ‪ ِٝٚ‬پیش٘یا ثَ َٕ ٽبٍ آډي؛ اُ آوؼـبٽٍ ډ‪ٚ‬یَاڅييڅٍ‬
‫ومیهًإز آٍډیشبّإمیز ىٍ ٽبٍَبی يُاٍر ىاٍایی ىهبڅز ٽىي‪ ،‬اي ٍا ثٍ څىين ٵَٕشبى‬
‫سب اهشالٵبر ثب ‪َٙ‬ٽز ٍا س‪ٞ‬ٶیٍ ٽىي‪ .‬آٍډیشبّإمیز ىٍ سًاٵٺی ٽٍ ډیبن و‪َٞ‬راڅييڅٍ ي‬
‫‪َٙ‬ٽز اوؼبڇ ځَٵشٍ ثًى‪ ،‬سٲییَاسی اوؼبڇ ىاى ي ډجچٰ دبو‪ٞ‬ي َِاٍ څیٌَ ٍا ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ثَای‬
‫ٹ‪ ٬٦‬ى٭بيی كب‪ َ١‬ثٍ دَىاهزاٗ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ثٍ یټ ډیچیًن څیٌَ اٵِای٘ ىاى‪.‬‬

‫ٹَاٍىاى ‪ 1920‬آٍډیشبّإمیز‪ ،‬ځَؿٍ اُ ًٕی ډؼچٔ ایَان ثٍ س‪ًٞ‬یت وَٕیي ي‬


‫ٽبثیىٍَبی ثٮيی ایَان َڈ آن ٍا وذٌیَٵشىي‪ ،‬يڅی ‪َٙ‬ٽز ؿىبن ٍٵشبٍ ډیٽَى ٽٍ ځًیی‬
‫ډالٻ َمبن ډًاٵٺزوبډٍی ‪ 1920‬إز (‪ )2‬ثٍ‪ًٍ٥‬یٽٍ ډیَُا ٭یٖی هبن ٵی‪،٠‬‬
‫ومبیىيٌ ي ٽمیَٖ ىيڅز ىٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ىٍ وبډٍای ٽٍ ثٍ سبٍین ‪ 9‬ډِی ‪ 1928‬ثٍ‬
‫‪َٙ‬ٽز وً‪ٙ‬ز‪ ،‬ا‪ُ٩‬بٍ ىا‪ٙ‬ز‪« :‬ٽَاٍاً ځٶشٍاڇ ي اډَيُ ویِ سپَاٍ ډیٽىڈ ٽٍ آٹبی‬
‫آٍډیشبّإمیز ىٕشًٍی ويا‪ٙ‬شٍ ي اهشیبٍی ٍا ثَای ٭ٺي ٹَاٍىاىی ٽٍ ډًاى ي ډجىبی آن‬
‫اډشیبُوبډٍ ىإٍی ٍا سٲییَ ىَي‪ ،‬ىاٍا وجًىٌ إز»‪ )3( .‬ثب ایه كبڃ‪ ،‬اهشالٵبر ىيڅز ي‬
‫‪َٙ‬ٽز َڈؿىبن دبثَػب ثًى ي ٍي ثٍ اٵِای٘ ډیٍٵز‪.‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ٍ ) 2 276‬يكبوی‪ ) 3 61 ،‬ٵبسق ‪285‬‬


‫‪24‬‬

‫ثب ٹيٍرځَٵشه ٍ‪١‬بهبن‪ ،‬دٔ اُ ٽًىسبی ًٕڇ إٶىي ‪ ،1299‬ي َٕٽًة ٹيٍرَبی‬
‫ډلچی‪ ،‬ٹيٍر ي وٶًً ىيڅز ډَٽِی ځٖشَٗ یبٵز‪ ،‬ثٍ َمیهٍيی‪َٙ ،‬ٽز ډشًػٍ‬
‫اَمیز ىيڅز ډَٽِی ‪ٙ‬ي ي یټ ىٵشَ ومبیىيځی ىٍ سَُان ٍاٌاوياُی ٽَى‪)1( .‬‬

‫دی‪ٚ‬ىُبى ثبُوڂَی ىٍ اډشیبُوبډٍی ىإٍی ووٖز اُ ًٕی َٕ ػبن ٽَيډه ( ‪John‬‬


‫‪ )Cadman‬ٽٍ ثٍ ومبیىيځی اُ ًٕی ‪َٙ‬ٽز وٶز ثٍ ػ‪ٚ‬ه سبػڂٌاٍی ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ آډيٌ‬
‫ثًى‪ ،‬ثب إشيالڃ ایىپٍ «اډشیبُوبډٍ ىإٍی ىٍ ډًٹٮی ا٭‪٦‬ب ‪ٙ‬يٌ ٽٍ ډٮچًڇ وجًى ىٍ ایَان‬
‫وٶشی َٖز یب وٍ‪ ،‬ي څٌا ‪َٙ‬ای‪ ٤‬آن ډجُڈ ي ٽچّی [إز] ي ډى‪٦‬جٸ ثب ي‪ٍ ٬١‬يُ ویٖز» ي‬
‫ویِ ایىپٍ «ډًاى اډشیبُوبډٍ ډًػت سًڅیي اهشالٵبر ځًوبځًوی ثیه ىيڅز ایَان ي ‪َٙ‬ٽز‬
‫ډیومبیي»‪ ،‬ډ‪َ٦‬ف ‪ٙ‬ي‪١ٍ )2( .‬ب‪ٙ‬بٌ ویِ اُ آٱبُ دبى‪ٙ‬بَی‪ ،‬وٖجز ثٍ ُیبنَبی ٹَاٍىاى‬
‫ىإٍی ي ٽمجًىَبی آن آځبَی ىا‪ٙ‬ز ي ىٍ‪ٝ‬يى ثبُوڂَی ىٍ آن ثًى‪)3( .‬‬

‫اُ ٕبڃ ‪ ،1305‬ډٌاٽَاسی ډیبن ىيڅز ایَان ي ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‪ ،‬ثٍ‬
‫َٕدَٕشی سیمًٍسبٗ آٱبُ ‪ٙ‬ي‪ .‬اهشالٵبر ډیبن ىيڅز ي ‪َٙ‬ٽز وٶز اُ َمیه ٕبڃَب‬
‫ثٍىالیڄ ځًوبځًن‪ ،‬ډبوىي ٽمیِ ىٍآډي ایَان ىٍ ثَاثَ اٵِای٘ ٍيُاٵِين ىٍآډي ‪َٙ‬ٽز ي‬
‫ىيڅز ثَیشبویب‪ ،‬ډٖإڅٍی ډىبٵ‪َٙ ٬‬ٽزَبی سبثٮٍ‪ ،‬٭يڇ اٍائٍی ا‪٥‬ال٭بر ډٮبډالسی ي‬
‫كٖبةَبی هًى ثٍ ىيڅز ایَان‪ٍ ،‬ي ثٍ ٵِيوی ځَٵز ي َمـىبن ىيڅز ي ډچّز ایَان ٍا‬
‫ىٍ ه‪ٚ‬ڈ وڂبٌ ډیىا‪ٙ‬ز‪ .‬سیمًٍسبٗ ٽٍ ىٍ ّيئه ‪ 1928‬ثٍ څىين ٵَٕشبىٌ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ثب ىي‬
‫َيٳ اٵِای٘ ُٕبڇ ایَان ثٍ ‪ 25‬ىٍ‪ٝ‬ي اُ ُٕبڇ ٭بىی ي ىٍیبٵز ‪ٙ 2٫5‬یچیىڀ اُ ََ‬
‫سه وٶز إشوَاع‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ثب َٕ ػبن ٽيډه‪ ،‬ٽٍ ىٍ آن ُډبن ثٍ ٍیبٕز ‪َٙ‬ٽز وٶز‬
‫ٍٕیيٌ ثًى‪ ،‬ثٍ ځٶزيځً دَىاهز‪ .‬دبٵ‪ٚ‬بٍی سیمًٍسبٗ ثَای ثٍ ىٕز آيٍىن ُٕڈ ‪25‬‬
‫ىٍ‪ٝ‬يی‪ ،‬ثب ایٖشبىځی ډيیَان ‪َٙ‬ٽز وٶز ٍيثٍٍي ‪ٙ‬يٌ ي ایه دبٵ‪ٚ‬بٍی ي ایٖشبىځی‪،‬‬
‫وشیؼٍځیَی ډٌاٽَار ٍا ٕوز ٽَىٌ ثًى‪)4( .‬‬

‫َٕ ػبن ٽيډه ثَ ایه ثًى ٽٍ اُ آوؼبٽٍ وٶز ایَان ثَای اوڂچٖشبن اَمیز ثٍِٕایی‬
‫ىا‪ٙ‬شٍ إز‪ ،‬دٔ اځَ ‪َٙ‬ٽز ثوًاَي ثٍ ٭مچیبر هًى اىاډٍ ىَي‪ ،‬ویبُ إز سب ٍياث‪٤‬‬
‫‪ ) 4‬ٵبسق ‪ ،288‬٭چڈ ‪60‬‬ ‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ) 2 282‬ٵبسق ‪ ) 3 284‬ٵبسق ‪ٍ ،285‬يكبوی ‪63‬‬
‫‪25‬‬

‫هًى ٍا ثب ایَان ثَ دبیٍی ىيٕشی ي ‪ٝ‬میمیز ٹَاٍ ىَي ي ُٕڈ ٭بىالوٍای ثٍ ایَان‬
‫ثذَىاُى (‪ .)1‬يڅی آوـىبن ٽٍ ځٶشٍ ‪ٙ‬ي‪ ،‬دبٵ‪ٚ‬بٍی ایَان ثَ ُٕڈ ثیٖزيدىغ ىٍ‪ٝ‬يی ي‬
‫ایٖشبىځی ډيیَان ٽُىٍٽبٍ ‪َٙ‬ٽز ىٍ ثَاثَ آن‪ ،‬ډبو‪ ٬‬اُ دی‪َٚ‬ٵز ٽبٍَب ثًى‪ ،‬ؿىبوپٍ‬
‫ٽيډه ىٍ ا‪٥‬ال٭یٍای ثٍ سبٍین ‪ 7‬آځًٕز ‪ 1931‬ثٍ ىيڅز ایَان‪ ،‬ا‪٥‬ال‪ ٫‬ىاى ٽٍ‬
‫«ىٍهًإزَبی ىيڅز ایَان ثٍډَاست ثی‪ٚ‬شَ اُ آن إز ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ثشًاوي آنَب ٍا‬
‫ثذٌیَى» ي اُ ثبُوڂَی ىٍ اډشیبُوبډٍ ىإٍی‪ ،‬اثَاُ وباډیيی ٽَى‪)2( .‬‬

‫َمـىیه ډ‪٦ٞ‬ٶی ٵبسق‪ ،‬ٽٍ ىٍ ٕبڃ ‪ 1930‬ىٍ څىين ثب ٽيډه ىیياٍ ىا‪ٙ‬شٍ إز ىٍ‬
‫‪َٙ‬ف ىیياٍ‪ ،‬ځٶشٍی ٽيډه ٍا آيٍىٌ إز ٽٍ‪« :‬ډشإٕٶبوٍ ايڅیبی ىيڅز ‪ٙ‬مب ثب ‪َٙ‬ٽز‬
‫ؿبوٍ ډیُوىي ي ومیىاوىي ٽٍ ډه ثب ؿٍ ډل‪ًٍ٪‬اسی ډًاػٍ َٖشڈ‪ .‬اځَ ىيڅز ایَان‬
‫ډیىاوٖز ٽٍ ُٕیڈ ‪ٙ‬ين ىٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ؿٍ ډِایبیی ثَای آن ىٍ آیىيٌ هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪،‬‬
‫َیـڂبٌ دی‪ٚ‬ىُبى ډَا ََٕٕی سچٺّی ومیٽَى‪ )3( ».‬دی‪ٚ‬ىُبى ٽيډه ایه ثًى ٽٍ ‪ 20‬ىٍ‪ٝ‬ي‬
‫اُ ُٕبڇ ‪َٙ‬ٽز ثٍ‪ٍ ًٍ٥‬ایڂبن ثٍ ىيڅز ایَان‪ ،‬ثب ٹیي ایىپٍ ىيڅز وشًاوي آن ٍا ثٍ‬
‫ىیڂَی ياځٌاٍ ٽىي‪ ،‬ياځٌاٍ ‪ًٙ‬ى ي ویِ اول‪ٞ‬بٍ څًڅٍٽ‪ٚ‬ی هچیغ ٵبٍٓ څٲً‪ ،‬ي كًٌُی‬
‫٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز ثٍ ‪ٝ‬ي َِاٍ ډبیڄ ډَث‪ ٬‬ډلييى ‪ًٙ‬ى ي ىٍ اُای ََ سه وٶز ‪ٙ 2‬یچیىڀ‬
‫كٸاالډشیبُ ثٍ ىيڅز دَىاهز ‪ًٙ‬ى‪)4( .‬‬

‫ىٍ آثبن ډبٌ ‪ 1307‬ٽٍ ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ َمَاٌ ثب يُیَان ي ومبیىيځبن ډؼچٔ ثَای ځ‪ًٚ‬ىن‬
‫ٍاٌ ‪ًٍٕٙ‬ی سَُان‪-‬هَڇ آثبى‪-‬اويیم‪ٚ‬ټ ثٍ هًُٕشبن ډیٍيى‪َٙ ،‬ٽز اُ ای‪ٚ‬بن ى٭ًر‬
‫ثٍ٭مڄ آيٍىٌ سب اُ ‪َٙ‬ٽز ثبُىیي ٽىىي‪١ٍ .‬ب‪ٙ‬بٌ اُ دٌیَٗ ایه ى٭ًر هًىىاٍی ٽَى‪،‬‬
‫يڅی اُ َمَاَبن هًإز سب اُ سإٕیٖبر وٶشی ىیين ٽىىي‪ .‬دٔ اُ ثبُځ‪ٚ‬ز ثٍ سَُان‪،‬‬
‫‪ٙ‬بٌ‪ ،‬ډ‪٦ٞ‬ٶی ٵبسق ٍا ٵَاهًاويٌ ي دیٲبډی ٍا ثٍډى‪ ًٍ٪‬اثالٯ ثٍ ٍییٔ َیإر ډيیٌَ‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ څىين‪ ،‬ثَای يی ثیبن ډیىاٍى‪:‬‬

‫«ىٍ ایه ٕٶَ ډه ٭يٌی ُیبىی اُ َٕ‪ٙ‬ىبٕبن ایَان ٍا ثٍ َمَاٌ هًى آيٍىڇ ٽٍ ىٍ ػ‪ٚ‬ه اٵششبف‬
‫ٍاٌ هَڇآثبى ‪َٙ‬ٽز ٽىىي ي ‪١‬مىبً ثبُىیيی َڈ اُ ‪َٙ‬ٽز وٶز ثىمبیىي‪ٔ ٗٔ .‬یخ‪ٛ‬استٓ و‪ ٝ‬ایٗ‪ٞ‬ا تیای‪ٙ‬ذ‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ًٙ ) 2 284‬اىٍان‪ ) 3 39-38 ،‬ٵبسق ‪ ) 4 285‬ٵبسق ‪287‬‬


‫‪26‬‬

‫‪ ٚ‬تا چطٓ خ‪ٛ‬د تثی‪ٙٙ‬ذ و‪ ٝ‬ضشوت ٘فت چ‪ٛٔ ٝ‬سسات تضسٌی دس خ‪ٛ‬صستاٖ تشای استخشاج ‪ ٚ‬تصفی‪ٝ‬ی‬
‫ٔ‪ٙ‬اتغ ػظیٓ ٘فت ٔا ایجاد وشد‪ ٜ‬است ‪ ٚ‬چ‪ ٝ‬س‪ٛ‬د سشضاسی اص آٖ ٔیتشد ‪ ٚ‬چ‪ٚ ٝ‬ج‪٘ ٝ‬اچیض ‪٘ ٚ‬الاتّی ت‪ٝ‬‬
‫ٔا‪ ،‬و‪ ٝ‬صاحثاٖ اصّی ایٗ ٘فت ‪ٞ‬ستیٓ ٔیپشداصد‪ .‬ډه هًىڇ ى٭ًر ‪َٙ‬ٽز ٍا ٹجًڃ وپَىڇ ُیَا ايالً‬
‫ؿىي ٕبڃ دی٘ َمٍی ډًٕٖبر ٍا ثبُىیي ٽَىٌ ثًىڇ‪ .‬ي طبویبً ؿًن اُ ٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ ایَان‬
‫ٍا‪١‬ی ي ه‪ٚ‬ىًى ویٖشڈ ى٭ًر آنَب ٍا ٍى ٽَىڇ‪ .‬ايڅیبی ‪َٙ‬ٽز وٶز ثبیي ثياوىي ٽٍ ىيڅز ي ډچّز ایَان‬
‫اُ اډشیبُوبډٍی ىإٍی ٍا‪١‬ی ویٖز ي ثبیي ََؿٍ ُيىسَ اډشیبُ ػيیيی ٽٍ ډىبٵ‪ ٬‬ایَان ٍا ثٍ ولً اٽمڄ‬
‫سإډیه ومبیي‪ ،‬سى‪٪‬یڈ ځَىى‪ .‬ایه وپشٍ ٍا ىيڅز ىٍ ځٌ‪ٙ‬شٍ ؿىي ثبٍ ډشٌٽَ ‪ٙ‬يٌ إز ي اٽىًن ډه ثٍ‬
‫‪َٝ‬اكشبً ډیځًیڈ ٽٍ ايڅیبی ‪َٙ‬ٽز ثبیي ثٍ ا‪ٝ‬الف ایه اډَ ثذَىاُوي ي‪ ،‬ؿىبوپٍ ٱٶچشی ٽىىي‪ ،‬ډٖئًڅیز‬
‫٭ًاٹت اډَ ډشًػٍ هًى آنَب هًاَي ثًى؛ ایَان ومیسًاوي ثی٘ اُ ایه سلمڄ ٽىي ٽٍ ٭ًایي َٕ‪ٙ‬بٍ‬
‫وٶز آن ثٍ ػیت ثیڂبوڂبن ثَيوي ي هًى اُ آن ډلَيڇ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬الُڇ إز ثٍ ٵًٍیز آوـٍ ځٶشٍ ‪ٙ‬ي ثٍ‬
‫ايڅیبی ‪َٙ‬ٽز ىٍ څىين اثالٯ ځَىى‪)1( ».‬‬

‫دٔ اُ ایه‪ ،‬ډٌاٽَار ثٍ‪ ًٍ٥‬ػيی ي دیًٕشٍ دیڂیَی ‪ٙ‬ي سب آوپٍ ىٍ اياهَ ٕبڃ ‪1310‬‬
‫(‪ ،)1931‬ثٍ سى‪٪‬یڈ ٹَاٍىاى ػيیيی اوؼبډیي ي ىٍ ٵَيٍىیه ‪ 1311‬ثٍ سَُان ٵَٕشبىٌ ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىٍ ّيئه ‪ ،)1311( 1932‬سَاُوبډٍی ‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ډَثً‪ ٣‬ثٍ ٕبڃ ‪ 1931‬ډىش‪ٙ َٚ‬ي‪،‬‬
‫ي و‪ٚ‬بن اُ ایه ىا‪ٙ‬ز ٽٍ كٸاالډشیبُ ىيڅز ىٍ آن ٽبَ٘ یبٵشٍ إز‪ .‬اُ ٕبڃ ‪ 1915‬سب‬
‫‪ ،1920‬سىُـب ‪ 1٫352٫552‬څیٌَ ثٍ ىيڅز ثٍهـب‪ َ٥‬كٸاالډشیـبُ دَىاهـز ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ .‬ىٍ‬
‫ٕـبڃَبی ‪ ،1924 ،1923‬ي ‪ ،1925‬ىٍیـبٵشـی ىيڅز ایَان اُ ‪ 624٫000‬څیٌَ ىٍ ٕـبڃ‬
‫‪ ،1923‬ثٍ ‪ 327٫532‬څیٌَ ىٍ ٕبڃ ‪ٍٕ 1925‬یيٌ ثًى؛ كبڃ آوپٍ ډیِان وٶز‬
‫إشوَاع‪ٙ‬يٌ اُ ‪ 2٫959٫000‬سه ىٍ ٕبڃ ‪ 1923‬ثٍ ‪ 4٫334٫000‬سه ىٍ ٕبڃ ‪1925‬‬
‫ٍٕیيٌ ثًى‪ .‬اُ ‪ 1926‬سب ‪ ،1930‬ىٍیبٵشی ىيڅز یټ ٕیَ اٵِای‪ٚ‬ی دیيا ٽَى ي اُ‬
‫‪ 728٫778‬څیٌَ ىٍ ٕبڃ ‪ ،1926‬ثٍ یټ ډیچیًن ي ؿُبٍ‪ٝ‬ي ي ىياُىٌ َِاٍ څیٌَ ىٍ ٕبڃ‬
‫‪ 1927‬ي ‪ 1٫341٫000‬څیٌَ ىٍ ‪ٍٕ 1930‬یي (‪ .)2‬يڅی ىٍ ٕبڃ ‪ 1931‬وبځُبن ىٍآډي‬
‫ىيڅز اُ وٶز‪ ،‬ثٍ ‪ 307٫000‬څیـٌَ ٽبَ٘ یبٵز‪ .‬ثٍ َمیه هب‪ ،َ٥‬ىيڅز اُ س‪ًٞ‬یت‬
‫ٹَاٍىاى ػيیي هًىىاٍی ٽَى ي اُ ‪َٙ‬ٽز هًإز سب ومبیىيٌای ثَای اٍائٍی سً‪١‬یلبر‬
‫ثٍ سَُان ثٶَٕشي ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ډوبڅٶز يٍُیي ي ډي٭ی ‪ٙ‬ي ٽٍ ومبیىيځبن ایَان ىٍ سى‪٪‬یڈ‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ) 2 286‬إشوَاع‪ :‬ٵبسق ‪ ،281-280‬ىٍآډي ىيڅز‪ :‬ٵبسق ‪291‬‬
‫‪27‬‬

‫ٹَاٍىاى ىهبڅز ىا‪ٙ‬شٍاوي ي ډیسًاوىي ََ سً‪١‬یلی ٽٍ ویبُ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ثيَىي‪َٙ )1( .‬ٽز ٽمیِ‬
‫ىٍآډي ایَان ٍا وب‪ٙ‬ـی اُ ٽبَ٘ ثُـبی وٶز ىٍ ػُـبن ي ځٖشَٗ ٍٹـبثز ‪ٙ‬ـًٍيی ىٍ‬
‫ثبُاٍَبی ػُبن ا٭الڇ ٽَى‪ ،‬ىٍكبڅیٽٍ ىٍ َمبن ٕبڃ یټ ډیچیًن څیٌَ ثٍ٭ىًان ډبڅیبر‬
‫ثَ ىٍآډي ثٍ ىيڅز اوڂچٖشبن دَىاهشٍ ثًى (‪ .)2‬ٽمی ىٍآډي ایَان ىٍ ایه ٕبڃ‪ ،‬ثب ياٽى٘‬
‫ومبیىيځبن ډؼچٔ ویِ ٍيثٍٍي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىٍ ًٕڇ آًٍ ‪ ،1311‬ى‪ٙ‬شی ىٍ ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ه‪٦‬بة ثٍ يُیَ ىاٍایی ډیځًیي‪:‬‬
‫«اډَيُ ٽٍ ىيڅزَب ډٮبَيٌی يٍٕبی ٍا څٲً ډیٽىىي‪ ،‬ىيڅز ډب وجبیٖشی وٖجز ثٍ یټ‬
‫اډشیبُوبډٍی دًٕیيٌ ٽٍ سمبڇ یټ‪َ٥‬ٵی إز ُٕڄاوڂبٍی ٽىي ي ډه ډیىاوڈ ٽٍ ایه‬
‫ډٖئچٍ َىًُ كڄ و‪ٚ‬يٌ ي ىيڅز اٹياڇ ػيی ثٍ٭مڄ ویبيٍىٌ إز ي ؿَا ىيڅز ىٍ اڅٲبی‬
‫اډشیبُ ىإٍی ډٖبډلٍ ډیٽىي؟» (‪)3‬‬

‫َٕاوؼبڇ ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ ٽٍ اُ ثیوشیؼڂی ځٶزيځًَب ي ډٌاٽَار ه‪ٚ‬مڂیه ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ىٍ‬


‫‪ٙ‬ت ‪ٚٙ‬ڈ آًٍ ډـبٌ ‪ 1311‬دَيويٌی ډٌاٽَار وٶز ٍا ىٍ آس٘ ثوـبٍی اٵپىي‪ )4( .‬ىٍ‬
‫َمبن ػچٍٖ َیإر ىيڅز څٲً ا٭الډیٍ ىإٍی ٍا س‪ًٞ‬یت ٽَى ي ٵَىای آن ٍيُ (‪ٚٙ‬ڈ آًٍ‬
‫‪ 27 ،1311‬وًاډجَ ‪ ،)1932‬كٖه سٺیُاىٌ‪ ،‬يُیَ ىاٍایی يٹز‪ ،‬څٲً ایه ٹَاٍىاى ٍا ثٍ‬
‫«ػپٔ» (‪ )T. L Jacks‬ډيیَ ډٺیڈ ‪َٙ‬ٽز ا‪٥‬ال‪ ٫‬ىاى‪)5( .‬‬

‫ٍيُ ىَڈ آًٍ‪ ،‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی َڈ اڅٲبی ٹَاٍىاى ىإٍی ٍا سإییي ٽَى‪ٍ .‬يُ‬
‫ىياُىَڈ آًٍ‪ ،‬ثٍ ىٕشًٍ ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ‪ ،‬وبىٍ دیَإشٍ‪ ،‬ٵَډبوياٍ هًُٕشبن‪ ،‬دبالی‪ٚ‬ڂبٌ ي ‪َٙ‬ٽز‬
‫وٶز ٍا سٖویَ ٽَى‪ .‬ثب ځٶزيځًی ٽيډه‪ ،‬ىيڅز ډًاٵٺز ٽَى سب ػَیبن وٶز ُیَ و‪َ٪‬‬
‫ډٖئًالن ‪َٙ‬ٽز اىاډٍ یبثي (‪َٕ .)6‬اوؼبڇ ‪َٙ‬ٽز دٔ اُ ا٭شَا‪َٟ‬بی ثٖیبٍ‪ ،‬ډً‪ٍ ٫ً١‬ا‬
‫ثٍ «ػبډٮٍ ډچڄ» (‪ )League of Nations‬اٍػـب‪ ٫‬ىاى؛ ىيڅز ایَان َیـإسی ثٍ ٍیـبٕز‬
‫٭چیاٽجَ ىايٍ ثَای ىٵب‪ ٫‬اُ كٺًٷ ایَان‪ ،‬ىٍ ىی ډبٌ ‪ 1311‬ثٍ ّوً ٵَٕشبى‪ )5( .‬ىيڅز‬
‫ثَیشبویب ویِ ىٍ ایه َىڂبڇ ىٍ هچیغ ٵبٍٓ ىٕز ثٍ یټ ډبوًٍ ىٍیبیی ُى‪)6( .‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ٍ ) 2 291‬يكبوی ‪ ) 3 64-63‬ٵبسق ‪ ) 4 292‬هب‪َ٥‬ار ي ه‪َ٦‬ار ‪ ،503‬ٵبسق ‪ٍ ،297‬يكبوی ‪،64‬‬


‫‪ٝ‬ٶبیی ‪ٝ ) 5 22‬ٶبیی ‪ ،24‬ٵبسق ‪ٝ ) 6 292‬ٶبیی ‪ ) 5 33‬ٵبسق ‪ ) 6 300‬څىـبٵٖپی‪ ،‬ىيڅز ي وٶز‪،‬‬
‫‪103‬‬
‫‪28‬‬

‫‪ًٍٙ‬ای ػبډٮٍ ډچڄ‪ ،‬ىٽشَ «اىياٍى ثى٘» (‪ ،)Edvard Beneš‬يُیَ اډًٍ هبٍػٍ‬
‫ؿټإچًاٽی ٍا ډٖئًڃ ٍٕیيځی ثٍ إىبى ي اىڅٍی ‪َ٥‬ٵیه ٽَى‪ .‬ىٍ ثُمه ‪ ،1311‬اي‬
‫دی‪ٚ‬ىُبى ٽَى ‪َ٥‬ٵیه ډٖشٺیمبً ياٍى ځٶزيځً ‪ًٙ‬وي‪َٙ .‬ٽز وٶز ي ىيڅز ایَان ََ ىي‬
‫ایه دی‪ٚ‬ىُبى ٍا دٌیَٵشىي ي ‪ًٍٙ‬ای ػبډٮٍ ډچڄ ویِ ثب ٹ‪٦‬ٮىبډٍای ‪َ٥‬ٵیه ٍا ثٍ ځٶزيځً‬
‫ٵَاهًاوي‪)1( .‬‬

‫دٔ اُ ډٌاٽَار ؿىي َٶشٍای‪ ،‬ٽٍ اُ ‪ 14‬ٵَيٍىیه ‪ 3( 1312‬آيٍیڄ ‪ )1933‬آٱبُ ‪ٙ‬يٌ‬


‫ثًى‪َٕ ،‬اوؼبڇ ىٍ ‪ 29‬اٍىیثُ‪ٚ‬ز ‪ 19( 1312‬ډی ‪ )1933‬ٹَاٍىاىی ثیٖزيَٶز ډبىٌای‬
‫ٽٍ ثٍ ٹَاٍىاى ‪ )Agreement 1933( 1933‬ډٮَيٳ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍ اډ‪٢‬بی ‪َ٥‬ٵیه ٍٕیي؛ ىٍ َٶشڈ‬
‫هَىاى َمبن ٕبڃ ٹَاٍىاى ػيیي ثٍ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ایَان ٍٕیي‪)2( .‬‬

‫ىٍ اٍُیبثی ٹَاٍىاى ‪ ،1933‬ثَسَیَبیی وٖجز ثٍ اډشیبُوبډٍ ىإٍی اُ ایه ٹَاٍ ىیيٌ‬
‫ډی‪ًٙ‬ى‪ :‬ثَإبٓ اډشیبُ ىإٍی‪ ،‬اډشیبُ إشوَاع وٶز ىٍ َٕإَ ایَان ثٍػِ إشبنَبی‬
‫هَإبن‪ ،‬إشَآثبى‪ ،‬ځیالن‪ ،‬ډبُويٍان ي آًٍثبیؼبن ثٍ ‪َٙ‬ٽز ىاىٌ ډی‪ٙ‬ي (ٵ‪ٞ‬ڄ ‪ 1‬ي ‪،)6‬‬
‫ثَإبٓ ٹَاٍىاى ‪ ،1312‬كًٌُی اډشیبُ ثٍ یټ دىؼڈ دی٘‪ٝ ،‬يَِاٍ ډبیڄ ډَث‪ ،٬‬ٽبَ٘‬
‫دیيا ډیٽَى (ډبىٌ ‪)2‬؛ ىٍ ایه ‪ًٍٝ‬ر ایَان ډیسًاوٖز ثيين َیؾ ډ‪ٚ‬پچی‪ ،‬ثَای‬
‫إشوَاع وٶز ثب ‪َٙ‬ٽزَبی ىیڂَ ویِ ٹَاٍىاى ثجىيى‪َٙ .‬ٽز كٸ اول‪ٞ‬بٍی څًڅٍٽ‪ٚ‬ی‬
‫ثٍ هچیغ ٵبٍٓ ٍا ٽٍ ثٍډًػت ٵ‪ٞ‬ڄ ىيڇ ٹَاٍىاى ىإٍی ثٍ ىٕز آيٍىٌ ثًى‪ ،‬ثَإبٓ‬
‫ٹَاٍىاى ػيیي اُ ىٕز ډیىاى‪ .‬ثَإبٓ اډشیبُوبډٍ ىإٍی‪ ،‬ایَان ‪ 16‬ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ًٕى‬
‫‪َٙ‬ٽز ‪َٙ‬یټ ثًى ٽٍ ىٍ ٹَاٍىاى ‪ ،1312‬كٸاالډشیبُ ایَان‪ ََ ،‬سه ؿُبٍ ‪ٙ‬یچیىڀ ي‬
‫ثیٖز ىٍ‪ٝ‬ي ا‪١‬بٵٍ ثَ ‪ 671٫250‬څیٌَ ًٕى ‪ٝ‬بكجبن ُٕبڇ سٮییه ‪ٙ‬ي‪ ،‬ي ویِ ډٺٍَ ‪ٙ‬ي‬
‫ٽٍ كٸاالډشیبُ ٕبالوٍ ایَان اُ ‪ 750٫000‬څیٌَ ٽمشَ وجب‪ٙ‬ي (ډبىٌ ىَڈ) ي ىٍ ‪ًٍٝ‬ر‬
‫ىیَٽَى‪َٙ ،‬ٽز ډیثبیٖز دىغ ىٍ‪ٝ‬ي ُیبن ىیَٽَى ثٍ ىيڅز ډیدَىاهز‪ .‬ثَإبٓ ډبىٌ‬
‫دبوِىَڈ ىيڅز ایَان یټ ومبیىيٌ ثب ٭ىًان «ډبډًٍ ىيڅز ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی» ثَای ‪َٙ‬ٽز ىٍ‬
‫ػچٖبر َیإر ډيیٌَ ‪َٙ‬ٽز سٮییه ډیٽَى ي ‪َٙ‬ٽز َڈ ډیثبیٖز ىي َِاٍ څیٌَ ػُز‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ٍ ،41‬يكبوی ‪ٝ ) 2 64‬ٶبیی ‪ ،44‬ٵبسق ‪ٍ ،292‬يكبوی ‪ 64‬سً‪١‬یق‪ :‬ٵبسق ي ٍيكبوی سبٍین اډ‪٢‬بی‬
‫ٹَاٍىاى ٍا َٶشڈ هَىاى یبى ٽَىٌاوي‪.‬‬
‫‪29‬‬

‫كٺًٷ ي َِیىٍَبی ومبیىيٌ ثٍ ىيڅز ډیدَىاهز‪.‬‬

‫ثَإبٓ ډبىٌ ثیٖشڈ َمٍ ىاٍایی ‪َٙ‬ٽز‪ُ :‬ډیهَب‪ٕ ،‬بهشمبنَب‪ٕ ،‬يَب‪ ،‬دڄَب‪ ،‬ؿبٌَب‪،‬‬
‫ٍاٌَب‪ ،‬ٽبٍهبوٍَب‪ ،‬يٕبیڄ وٺچیٍ‪ ،‬دٔ اُ دبیبن ٹَاٍىاى ثٍ ىيڅز سٮچّٸ ډیځَٵز‪ .‬ثَإبٓ‬
‫ډبىٌ وًُىَڈ‪َٙ ،‬ٽز ویبَُبی اهش‪ٞ‬ب‪ٝ‬ی ىيڅز ثٍ وٶز‪ ،‬ثىِیه ي وٶز ٽًٌٍ ٍا ثب‬
‫ثیٖزيدىغ ىٍ‪ٝ‬ي سوٶیٴ ي ویبَُبی ىیڂَ ډ‪َٞ‬ٳٽىىيځبن ىاهچی ٍا ثب ىٌ ىٍ‪ٝ‬ي‬
‫سوٶیٴ سإډیه ډیٽَى (ثَ ایه إبٓ ىٍ ٕبڃَبی ثٮي ٵَي‪ٙ‬ڂبٌَبی وٶز ي ثىِیه ىٍ ایَان ىایَ‬
‫‪ٙ‬ي)‪ .‬ثَإبٓ ډبىٌ ‪ٙ‬بوِىَڈ ‪َٙ‬ٽز ٕبالوٍ ‪َِ 10‬اٍ څیٌَ ثَای سل‪ٞ‬یڄ ایَاویبن ىٍ‬
‫‪ٝ‬ىٮز وٶز دَىاهز ډیٽَى ي ډً‪٩‬ٴ ثًى ٽٍ ٽبٍډىيان ٵىّی ي سؼبٍی هًى ٍا اُ‬
‫ایَاویبن إشوياڇ ٽٌَ ي ٕبالوٍ آنَب ٍا اٵِای٘ ىَي‪.‬‬

‫ىٍ ثَاثَ ډير اډشیبُ ثٍ ًٕى ٽمذبوی ثٍ ‪ٞٙ‬ز ٕبڃ اٵِای٘ یبٵز‪ ،‬ىٍكبڅیٽٍ اُ‬
‫اډشیبُوبډٍ ىإٍی ‪ٕ 28‬بڃ ثی‪ٚ‬شَ ومبويٌ ثًى‪ .‬ٽيډه ا‪َٝ‬اٍ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ډير ٹَاٍىاى ثٍ‬
‫‪ٕ 75‬بڃ اٵِای٘ یبثي يڅی ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ ثب ځٶشه ایىپٍ «ٕی ٕبڃ إالٳ هًی٘ ٍا ثَای‬
‫ىاىن ؿىیه اډشیبُی ډًٍى څٮه ي وٶَیه ٹَاٍ ىاىیڈ»‪ ،‬ایه ٽبٍ ٍا ٱیَډمپه ىاوٖز‪.‬‬
‫«كَثٍ ٵ‪ٚ‬بٍ» ٽيډه ـ ثٍ سٮجیَی ٽٍ سٺیُاىٌ آيٍىٌ إز ـ سُيیي ثٍ اٍػب‪ ٫‬ىيثبٌٍ‬
‫ډً‪ ٫ً١‬ثٍ ػبډٮٍ ډچڄ ثًى (‪)1‬؛ ثٍ َمیه ػُز‪ ،‬ىٍ ًٕڇ اٍىیثُ‪ٚ‬ز وِى ‪ٙ‬بٌ ٍٵشٍ ي‬
‫ا٭الڇ ډیىاٍى ٽٍ ثٍ ىڅیڄ ثی وشیؼٍ ډبوين ځٶزيځًَب‪ ،‬س‪ٞ‬میڈ ثٍ سَٻ ایَان ىاٍى‪.‬‬
‫َٕاوؼبڇ ثب ډًاٵٺز ‪ٙ‬بٌ‪ ،‬ډير اډشیبُ ثٍ ‪ٞٙ‬ز ٕبڃ اٵِای٘ یبٵز‪)2( .‬‬

‫ىٍ وشیؼٍی ٹَاٍىاى ‪َٙ ،1933‬ٽز ډجچٰ ‪ 2٫864٫000‬څیٌَ ثَای كٸاالډشیبُ‬


‫ٕبڃَبی ‪ 1931‬ي ‪ 1932‬ثٍ ایَان دَىاهز‪ .‬ىٍآډي ىيڅز ىٍ ‪ 1933‬ثٍ یټ ډیچیًن ي‬
‫َٶش‪ٞ‬ي ي َ‪ٚ‬شبى ي دىغ څیٌَ ٍٕیي ي ىٍ ‪ ،1939‬ثٍ ‪ 3٫315٫000‬څیٌَ (‪ .)3‬ثب آٱبُ ػىڀ‬
‫ىيڇ ػُبوی‪َ ،‬ىڂبډیٽٍ سًڅیي وٶز ٽبَ٘ یبٵز‪ٙ ،‬بٌ اُ ‪َٙ‬ٽز ٱَاډز هًإز ي‬
‫‪َٙ‬ٽز ویِ آن ٍا دَىاهز ٽَى؛ ٍٵشبٍ ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ‪ ،‬ثٍځٶشٍ ىيوبڅي ان يیچجَ (‪Donald‬‬
‫‪ ،)Newton Wilber‬ه‪ٚ‬ڈ اوڂچیٔ ٍا ٭چیٍ يی ثَاوڂیوز (‪ .)4‬إشوَاع وٶز ىٍ‬
‫‪ ) 1‬سٺیُاىٌ‪ُ ،‬ويځی سًٵبوی ‪ٝ ) 2 241‬ٶبیی ‪ ،46‬٭چڈ ‪ ) 3 71‬ٵبسق ‪ ) 4 312‬ىيوبڅي ان‪ ،‬يیچجَ‪ ،‬ایَان ىٍ‬
‫ځٌ‪ٙ‬شٍ ي كبڃ‪131 ،‬‬
‫‪31‬‬

‫‪ ،1945‬ثٍ ‪ 16٫839000‬سه ٍٕیي (‪ ،)1‬ي َمـىبن اٵِای٘ ډییبٵز سب آوپٍ ىٍ ٕبڃ‬


‫‪ 1950‬ثٍ ‪ 31٫750٫000‬سه ٍٕیي ٽٍ ىٍآډي ایَان اُ ‪ 16‬ډیچیًن څیٌَ سؼبيُ ډیٽَى‪)2( .‬‬

‫ىٍآډي وٶز سب ٕبڃ ‪ 1320‬ثٍ كٖبة ًهیٌَی ىيڅز ياٍیِ ډی‪ٙ‬ي ي ىٵشَی ىٍ اٍيدب‬
‫ثَای سإډیه ػىڀاٵِاٍَبی ډًٍىویبُ ایَان ي هَیي ٽبٍهبوٍی إچلٍٕبُی ٍاٌاوياُی‬
‫‪ٙ‬يٌ ثًى ي ویبَُبی سٖچیلبسی ویَيَبی ٍٕځبوٍ اٍس٘ ایَان ثٍيٕیچٍی ایه ىٵشَ ي اُ‬
‫ډلڄ ىٍآډي وٶز سياٍٻ ىیيٌ ډی‪ٙ‬ي‪ .‬ایه ي‪ ٬١‬سب ؿىيی دی٘ اُ ا‪ٙ‬ٲبڃ ایَان ىٍ‬
‫ػىڀ ىيڇ ػُبوی اىاډٍ ىا‪ٙ‬ز‪)3( .‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪٥ ) 2 307‬چً٭ی ‪ٝ ) 3 162‬ٶبیی ‪ ،47‬٭چڈ ‪76‬‬


31
‫‪32‬‬

‫فصل سوم‪ :‬ظهور مصدق‪ :‬تکاپوی آمریکا برای دستیایب به منابع نفت‬
‫ایران و میلشدن نفت‬

‫وٶز ایَان اُ آٱبُ دیيایی ي ثٌَُثَىاٍی ‪ٝ‬ىٮشی‪ٍ ،‬يیياىَبی ثٖیبٍی ٍا ىٍ سبٍین‬


‫ایَان ٕجت ‪ٙ‬يٌ ي ٕبڃَبی دَآ‪ًٙ‬ثی ٍا ىٍ د‪ٚ‬ز َٕ ځٌا‪ٙ‬شٍ؛ يا‪١‬ق إز ٽٍ ٹَاٍ‬
‫ویٖز وٶز ٍا ٭بډڄ‪ ،‬ي ثيسَ اُ َمٍ‪ ،‬یڂبوٍ ٭بډـڄ َمٍی ٕوشیَب ي دی‪ٚ‬ـبډيَبی‬
‫ىٍََـبی ځٌ‪ٙ‬شٍ ٹچمياى ٽىیڈ؛ ؿَاٽٍ ثٍ هًىی هًى‪ ،‬وٶز اُ اَمیز ي اٍُٗ ثبالیی‬
‫ىٍ ‪ٝ‬ىـبی‪ ٬‬ځًوبځًن ثَهًٍىاٍ إز‪ ،‬ي ثٌَُځیـَی اُ ٕـًىَب ي ىٍآډيَبی آن ثَای‬
‫ٽ‪ًٍَٚ‬بی ىاٍويٌ وٶز‪ ،‬ویبُډىي س‪ٞ‬میڈځیَیَبی ثوَىاوٍ ي آځبَی وٖجز ثٍ «ٔصاِح‬
‫ّّٔی» إز‪ ،‬سب ثيیه ډىبٕجز ثشًان اُ ٭ًایي ي ىٍآډيَبی آن ثٍهًثی ثٌَُ ثَى‪.‬‬

‫ویبُډىيی ایبالر ډشليٌ ثٍ وٶز ثَای اٵِای٘ سًان اٹش‪ٞ‬بىی آن ٽ‪ ،ًٍٚ‬دٔ اُ‬
‫ػىڀ ػُبوی ىيڇ‪ ،‬ثی٘ اُ دی٘ اكٖـبٓ ډی‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍ‪ًٍ٥‬یٽٍ ډبیپڄ ٽچَ ډیوًیٖي‪:‬‬
‫«سب دبیبن ػىڀ ػُبوی ىيڇ آ‪ٙ‬پبٍ ‪ٙ‬ي ٽٍ ًهبیَ ډب َٕاوؼبڇ اُ ثیه هًاَي ٍٵز ي ډب‬
‫ثَای ػجَان ًهبیَ ىاهچیِ ٍي ثٍ ٽبَ٘ هًى‪ ،‬ویبُډىي ياٍىار كؼڈ ُیبىی وٶز هًاَیڈ‬
‫ثًى‪ .‬ىٍ ایهػب ثًى ٽٍ وٶز ثٍ ډً‪ً١‬٭ی ډشٮچّٸ ثٍ ٕیبٕز هبٍػی سجيیڄ ‪ٙ‬ي ي ایه‬
‫ٵَ‪ ٟ‬ډ‪َ٦‬ف ‪ٙ‬ي ٽٍ ىيڅز ٵيٍاڃ ثبیي وٺ‪ٚ‬ی ډٖشٺیڈ ىٍ اډَ ياٍىار اوَّی ىا‪ٙ‬شٍ‬
‫ثب‪ٙ‬ي‪».‬‬

‫ىٍ ٵًٍیٍ ‪« ،1943‬ٽمیشٍ يیٌْی ىٵب‪ ٫‬ډچّی ٕىبی آډَیپب» ( ‪Senate Special‬‬
‫‪ )Committee to Investigate the National Defense Program‬ثٍ ٍیبٕز «‪ٞ‬شی تش‪»ٗٔٚ‬‬
‫(‪ ،)Harry S. Truman‬ځِاٍ‪ٙ‬ی ىٍثبٌٍی ي‪ ٬١‬وٶز ىٍ ُډبن ػىڀ ډىش‪ َٚ‬ٽَى ٽٍ ىٍ آن‬
‫‪١‬مه ‪َٙ‬كی دیَاډًن ٽبَ٘ ًهبیَ وٶشی ایبالر ډشليٌ‪ ،‬دی‪ٚ‬ىُبى ٽَىٌ ثًى ٽٍ اسجب‪٫‬‬
‫آډَیپب ثبیي ثی٘ اُ دی٘‪ً ،‬هبیَ وٶشی ىیڂَ ٽ‪ًٍَٚ‬ب‪ ،‬ثٍيیٌْ ٽ‪ًٍَٚ‬بی هبيٍډیبوٍ ٍا ثٍ‬
‫‪33‬‬

‫ىٕز آيٍوي ي ىيڅز ایبالر ډشليٌ ثبیي اُ َٕډبیٍىاٍاوی ٽٍ ىٍ ایه ٍاٌ سالٗ ډیٽىىي‬
‫ثٍ ‪ٙ‬ير د‪ٚ‬شیجبوی ٽىي‪)1( .‬‬

‫ىٍ ځِاٍ‪ٙ‬ی ٽٍ ؿىيی ثٮي ٕىبسًٍ ثَيٕشَ (‪ )Owen Brewster‬ثٍ ډؼچٔ ٕىب سٺيیڈ‬
‫ٽَى‪ ،‬آډيٌ إز‪« :‬ثب يػًى ایىپٍ ثَیشبویب ًهبیَ وٶز ٭ميٌای ىاٍى ٽٍ اُ ًهبیَ آډَیپب‬
‫ٽمشَ ویٖز‪ ،‬ډیِان ډ‪َٞ‬ٳ آن‪ًٍ٥ ،‬ی إز ٽٍ سب یټ‪ٝ‬ي ٕبڃ ىیڂَ َڈ ًهبیَ آن‬
‫ٽ‪ ًٍٚ‬ىياڇ هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ىٍ كبڃ كب‪ َ١‬ٵٺ‪َٚ ٤‬ز ىٍ‪ٝ‬ي اُ ٽڄ ډ‪َٞ‬ٳ ىيڃ ډشٶٸ‬
‫ىٍ ایه ػىڀ اُ ډىبثٮی ٽٍ سلز ٽىشَڃ ثَیشبویبٕز ثٍ ىٕز ډیآیي‪ ،‬ىٍ ‪ًٍٝ‬سیٽٍ‬
‫َ‪ٚ‬شبى ىٍ‪ٝ‬ي ىيڃ یبى‪ٙ‬يٌ ٍا آډَیپب سإډیه ډیٽىي‪)2( ».‬‬

‫اُ ٕبڃ ‪َٙ ،)1321( 1943‬ٽزَـبی ثٍِٿ آډَیپب ثب دبٵ‪ٚ‬ـبٍی ثٍ ىيڅز دی‪ٚ‬ىُـبى‬
‫ډیٽَىوي ٽٍ ثو‪ٚ‬ی اُ اډشیبُار ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٍا ثٍىٕز آيٍى ي ثَهی‬
‫اُ ډٺبڇَبی ٕیبٕی ي ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن اٹش‪ٞ‬بىی آډَیپب (ٽٍ ثی٘ اُ سمبڇ ٽ‪ًٍَٚ‬بی ػُبن‪،‬‬
‫وٶز ډ‪َٞ‬ٳ ډیٽَى)‪ ،‬اُ څِيڇ إشٶبىٌ اُ ډىبث‪ ٬‬وٶشی هبيٍډیبوٍ (ٽٍ ‪ٝ‬ي ثَاثَ ًهبیَ‬
‫وٶشی آډَیپب ثَآيٍى ډی‪ٙ‬ي)‪ ،‬ي كٶ‪ً ٨‬هبیَ وٶشی ٽ‪ ًٍٚ‬هًى‪ٙ‬بن ي ویِ ُٕیڈ ‪ٙ‬ين ىٍ‬
‫ډىبٵ‪ ٬‬ي ډىبث‪َٙ ٬‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٕوه ډیٍاويوي ي ٹچڈ ډیُىوي‪ ،‬ي ځَيَی‬
‫ىیڂَ اُ ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن آډَیپبیی ډٮشٺي ثًىوي ٽٍ ثب آَىڀ َٕی‪ ٬‬إشوَاع وٶز ىٍ آډَیپب‪،‬‬
‫ًهبیَ وٶشی آن ٽ‪ ،ًٍٚ‬ىٍ ډير َؼيٌ ٕبڃ سمبڇ ډی‪ًٙ‬ى ي آډَیپب ثبیي ََؿٍ ُيىسَ ثٍ‬
‫سٖویَ ډىبث‪ ٬‬وٶز هبٍػی ثٍيیٌْ ىٍ هچیغ ٵبٍٓ ثذَىاُى‪)3( .‬‬

‫ىٍ ‪ 15‬اٽشجَ ‪ٕ ،1943‬ىبسًٍ ػیمِ ثیَوِ (‪ ،)James F. Byrnes‬ىٍ وبډٍای ثٍ ٍئیٔ‬


‫ػمًٍُ يٹز‪ ،‬ٵَاوپچیه ٍيُيڅز ډیوًیٖي‪« :‬ډٌاٽـَار ػـيّی ي ‪ٙ‬ـيیيی ثـبیي ثب‬
‫اوڂچیٖـیَب ث‪ًٚ‬ى ٽٍ یټًٕڇ ډٮبىن وٶز ایَان‪ ،‬ٽٍ اٽىًن سمـبډ٘ ىٍ ىٕز‬
‫آنَبٕز‪ ،‬ثٍ آډَیپب ياځٌاٍ ‪ًٙ‬ى‪ .‬ایه ياځٌاٍی ىٍ ډٺبثڄ ډٺبىیَ وٶشی هًاَي ثًى ٽٍ‬
‫سلز ٭ىًان ياڇ ي اػبٌٍ ىٍ ‪٥‬ی ػىڀ اُ ‪َ٥‬ٳ ډب سلًیڄ ‪ٙ‬يٌ ي َمـىیه ىٍ اُای‬
‫ٕبهشه څًڅٍی وٶشی هًاَي ثًى ٽٍ اُ ډٮبىن وٶز ایَان ثٍ ثىيٍ كیٶب ٕبهشٍ هًاَي‬
‫‪ ) 2‬ٵبسق ‪ٝ ) 3 357‬ٶبیی ‪ ،47‬ثٍ وٺڄ اُ ډیَاصهًاٍ إشٮمبٍ‪ ،‬ډُيی ثُبٍ‪162 ،‬‬ ‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪357‬‬
‫‪34‬‬

‫‪ٙ‬ي ي َِیىٍ آن سٺَیجبً كييى ىيیٖز ډیچیًن ىالٍ هًاَي ثًى‪ .‬ایه څًڅٍ ثَای‬
‫ت‪ٟ‬ش‪ٜ‬تشداسی وأُ اص ٘فت ایشاٖ الُڇ إز‪)1( ».‬‬

‫اَمیز وٶز هبيٍډیــبوٍ ثَای ایبالر ډشليٌ آډَیپب ىٍ ایه ځِاٍٗ هجَځِاٍی‬
‫«إًٓ‪ٙ‬یشيدَٓ» ٽٍ ىٍ سبٍین ‪ 18‬وًاډجَ ‪ 26( 1947‬آثبن ‪ )1326‬ډىش‪ٙ َٚ‬يٌ‪ ،‬ثٍهًثی‬
‫دیيإز‪:‬‬
‫«اُ ؿىي ډبٌ دی٘ ثٍ ایه ‪٥‬ـَٳ‪ٕ ،‬ىـبی آډَیپب ٽمیٖیًوی ثَای سلٺیٸ ىٍ دیَاډًن‬
‫ٵٮبڅیزَبی ‪َٙ‬ٽزَبی وٶز آډَیپب ىٍ هبيٍ وِىیټ سإٕیٔ ٽَىٌ إز سب ا٭شَا‪١‬بسی ٍا ٽٍ اُ ‪َ٥‬ٳ‬
‫‪َٙ‬ٽزَبی وٶز آډَیپب ٭چیٍ یپيیڂَ ٍٕیيٌ ي ىٍ آنَب اى٭ب ‪ٙ‬يٌ إز ٽٍ ایه ٽمذبویَب ثَهالٳ‬
‫ٍيٗ ٍٹبثز سؼبٍی اٹياڇ ٽَىٌاوي‪ٍٕ ،‬یيځی ٽىي‪.‬‬

‫س‪ٚ‬پیڄ ایه ٽمیٖیًن سلٺیٸ ثَای ٕىبی آډَیپب ي اٵپبٍ ٭مًډی آن ٽ‪ ًٍٚ‬ٵَ‪ٝ‬ز هًثی‬
‫ثٍيػًى آيٍى سب اُ ٕیبٕز ىيڅز آډَیپب ي ‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ هبيٍډیبوٍ وِىیټ آځبَی یبثىي‪ .‬ىٍ ػچٍٖ‬
‫ىیَيُ ایه ٽمیٖیًن ډٖشَ ثَيٕشَ‪ٍ ،‬ئیٔ ٽمیٖیًن ىٍثبٌٍی ٕیبٕز آډَیپب ىٍ ٭َثٖشبن ٕٮًىی‬
‫ي ٽمپی ٽٍ آډَیپب ثٍ ایه ٽ‪ ًٍٚ‬ٽَىٌ ځٶز‪ :‬ىيڅز آډَیپب ثَای ایىپٍ اډشیبُار وٶشی هًى ٍا ىٍ‬
‫٭َثٖشبن ٕٮًىی كٶ‪ ٨‬ٽىي‪ ،‬ىٍ ُډبن ػىڀ س‪ٞ‬میڈ ځَٵز ډجچٰ َ‪ٚ‬شبى ډیچیًن ىالٍ ثٍ٭ىًان ياڇ ي‬
‫اػبٌٍ ثيَي ي ایه ډجچٰ ٍا دَىاهز‪.‬‬

‫ایه س‪ٞ‬میــڈ ىٍ ډًٍى ا٭شَا‪ ٟ‬ٹَاٍ ځَٵز يڅی ثــبیي ىٍ و‪ َ٪‬ىا‪ٙ‬ز ٽٍ اډشیــبُاسی ٽٍ‬
‫آډَیپـبییَب ىٍ ٹجبڃ ایه ٽمټ ىٍ ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثٍ ىٕز آيٍىوي ثٍ ډير ‪ٞٙ‬ز ٕبڃ سميیي‬
‫‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍ‪ًٍ٥‬یٽٍ ډمپه إز اُ ایه ٍاٌ ىٌ ډیچیبٍى ىالٍ وٶز اُ ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثٍ ىٕز آيٍى‪.‬‬

‫دٔ اُ آوپٍ ثَيٕشَ اُ ٍيیٍی ثي ثٮ‪٢‬ی اُ ‪َٙ‬ٽزَبی وٶز آډَیپبیی ٽٍ ثٍ ىيڅز ډبڅیبر‬
‫وياىٌاوي اوشٺبى ٽَى‪ ،‬اٵِيى‪ :‬اډشیبُ وٶز ٭َثٖشبن ٕٮًىی اَمیز هب‪ٝ‬ی ثَای آډَیپب ىاٍى؛ ُیَا سپبډڄ‬
‫‪ٝ‬ىٮشی ي اٹش‪ٞ‬ـبىی اٍيدـب و‪ٚ‬بن ډیىَي ٽٍ ٵَآيٍىٌَـبی وٶشی ٍيُثٍٍيُ ډُڈسـَ هًاَي ‪ٙ‬ـي ي ډب‬
‫اډیيياٍیڈ ٽٍ سًڅیي وٶز آډَیپب ىٍ ډى‪٦‬ٺٍی هچیغ ٵبٍٓ سًٕٮٍی ‪ٙ‬بیبوی دیيا ٽىي‪.‬‬

‫ثٍ و‪ َ٪‬ډه آٹبیبن ا٭‪٢‬بی ٽمیٖیًن وجبیي ٵَاډًٗ ٽىىي ٽٍ ي‪ ٬١‬ىویب ي ثٍيیٌْ اٹیبوًٓ ا‪٥‬چٔ‬
‫ثٍ ډب ایه‪ ًٍ٥‬كپڈ ډیٽىي ٽٍ ثَ ډیِان إشوَاع وٶز اٵِيىٌ ي ډل‪ًٞ‬الر كب‪ٝ‬چٍ ٍا ًهیٌَ ٽىیڈ‪.‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪500‬‬
‫‪35‬‬

‫ځٌ‪ٙ‬شٍ اُ ایه اځَ ‪َٙ‬ٽزَبی آډَیپبیی اُ كمبیز ىيڅز إشٶبىٌ ومیٽَىوي ډىبٵ‪ ٬‬آډَیپب ىؿبٍ ه‪َ٦‬‬
‫ډی‪ٙ‬ي‪)1( ».‬‬

‫ىٍ ثیٖزيىيڇ آثبن َمبن ٕبڃ‪ ،‬ػیمِ ٵًٍٕشبڃ (‪ ،)James Forrestal‬يُیَ ىٵب‪ ٫‬يٹز‬
‫آډَیپب ىٍ ٕوىَاوی هًى ىٍ ٕىبی آډَیپب ثیبن ىا‪ٙ‬ز ٽٍ‪« :‬ثَای اډىیز ي إٓبی٘‬
‫آډَیپب الُڇ إز ٽٍ ایه ٽ‪ ًٍٚ‬ثٍ وٶز ٽ‪ًٍَٚ‬بی هبيٍډیبوٍ ىٕشَٕی ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي ي‬
‫ثشًاوي ډٺياٍ وٶز ډًٍى ویبُ هًى ٍا اُ ایه ٽ‪ًٍَٚ‬ب ثوَى‪)2( ».‬‬

‫ىٍ ّيئیٍ ‪ ،1943‬ىيڅز آډَیپب ډًٍٕٖای ثٍ وبڇ «‪َٙ‬ٽز ًهبیَ وٶز» ( ‪Petroleum‬‬
‫‪ )Reserves Corporation‬ثب َيٳ‪ :‬هَیي ي اوييهشه ًهبیَ وٶز هبڇ ىٍ هبٍع اُ آډَیپب‪،‬‬
‫هَیي ُٕبڇ ‪َٙ‬ٽزَبیی ٽٍ ؿىیه ًهبیَی ىا‪ٙ‬شىي‪ ،‬اوجبٍٽَىن ي كمڄيوٺڄ ي إشوَاع‬
‫ي دبالی٘ ي هَیي ي ٵَيٗ وٶز هبڇ ي ډ‪ٚ‬شٺبر آن‪ٕ ،‬بهز ي ٍاٌاوياُی دبالی‪ٚ‬ڂبٌَب ي‬
‫اوجبٍَبی ًهیٌَ ي ډوبُن ي ٽ‪ٚ‬یين ه‪ ٤‬څًڅٍ ي ََځًوٍ ٭مچیبسی ثَای ىٕشیبثی ثٍ‬
‫َيٳ سٮییه‪ٙ‬يٌ‪ٍ ،‬اٌاوياُی ٽَى‪.‬‬

‫ىٍ ځِاٍ‪ٙ‬ی ٽٍ َبٍيڅي ایپٔ (‪ )Harold L. Ickes‬يُیَ ٽ‪ ًٍٚ‬آډَیپب ي ٍئیٔ َیإر‬


‫ډيیٌَ ایه ‪َٙ‬ٽز اٍائٍ ٽَى‪ ،‬ؿىیه آډيٌ‪« :‬ډَٽِ طٺڄ سًڅیي وٶز ػُبن اُ ډى‪٦‬ٺٍ هچیغ‬
‫آوشیڄ ثٍ هبيٍډیبوٍ‪ ،‬ډى‪٦‬ٺٍ هچیغ ٵبٍٓ ډىشٺڄ ډی‪ًٙ‬ى ي ثٍ و‪ َ٪‬ډیٍٕي ٽٍ ثٍ َمیه‬
‫‪َ٥‬یٸ‪ ،‬سٲییَ ډپبن هًاَي ىاى سب ایىپٍ ثٍ‪ ًٍ٥‬طبثز ىٍ ایه ډى‪٦‬ٺٍ ډٖشٺَ ‪ًٙ‬ى‪».‬‬

‫ایپٔ ىٍ ایه ځِاٍٗ ثَآيٍى ډیٽىي ٽٍ ًهبیَ هبيٍډیبوٍ ثب ًهبیَ وٶشی آډَیپب ثَاثَ‬
‫إز يڅی سٶبير ډُڈ ایه إز ٽٍ ىٍ هبيٍډیبوٍ ثب ٽىين ‪ 150‬ؿبٌ ثٍ ایه ًهبیَ‬
‫ډیسًان ىٕز یبٵز ىٍكبڅیٽٍ ىٍ ایبالر ډشليٌ ثب ٽىين ثیٖز ثَاثَ ایه سٮياى‪ .‬يی‬
‫ىٍ اىاډٍ ثیبن ډیىاٍى ٽٍ «ډیيانَبی وٶشی ایَان ثٍ‪ ًٍ٥‬ډیبوڂیه ‪ 275٫000‬ث‪ٚ‬پٍ ىٍ‬
‫ٍيُ ډل‪ًٞ‬ڃ هبڅ‪ ٜ‬ىاٍوي‪ ،‬٭َاٷ ‪ 90٫000‬ث‪ٚ‬پٍ ي ٭َثٖشبن ي ثلَیه ‪135٫000‬‬
‫ث‪ٚ‬پٍ ىٍ ٍيُ‪ .‬ي ىٍ ‪ًٍٝ‬سیٽٍ اثِاٍ ٽبٵی يػًى ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ایه ٍٕ ډیيان ؿىبن ٹبثڄ‬
‫ځٖشَٗاوي ٽٍ ثَای ٍٵ‪ ٬‬ویبَُبی وٶشی ػُبن سب ٕبڃَب ٽبٵی ثب‪ٙ‬ىي‪)3( ».‬‬

‫‪ ) 1‬څٖبوی ‪ ) 2 385‬څٖبوی ‪ ) 3 385‬ٵبسق ‪ ،358‬څٖبوی ‪387‬‬


‫‪36‬‬

‫اُيِن ثَيٕشَ ٽٍ دی٘ اُ ایه ٕوىبوی اُ يی ثبُځٶشٍ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ىٍ ػبی ىیڂَ ډیځًیي‪:‬‬
‫«ٵَىا‪ ،‬ٽىشَڃِ ًهبیَ وٶشی‪ ،‬ٽچیي ي ‪١‬بډه ‪ٝ‬چق ػُبوی ٽٍ ډيو‪ َ٪‬آډَیپبٕز هًاَي ثًى‪،‬‬
‫ي َیؾ ډچّشی ثيين ىا‪ٙ‬شه ًهبیَ وٶشی ٹبىٍ ثٍ كمچٍ ي سؼبيُ ووًاَي ثًى ي ََ ىيڅشی‬
‫ٽٍ ډيیَیز وٶز ٍا ثَ ٭ُيٌ ثڂیَى‪ ،‬ػُبن ٍا ٽىشَڃ هًاَي ٽَى‪ .‬ٽ‪ًٍَٚ‬بی ٍيٕیٍ ي‬
‫آډَیپب ي اوڂچیٔ ٽٍ دبٕجبن ‪ٝ‬چق َٖشىي(!) وجبیي ًهبیَ وٶشی هًى ٍا اُ یبى ثجَوي ي ډه‬
‫اٽىًن یبىآيٍ ډی‪ًٙ‬ڇ ٽٍ اوڂچٖشبن ثبیي ىٍ ثَاثَ دَىاهزَب ي ډ‪ٞ‬بٍٳ ٽمَ‪ٙ‬په ي‬
‫ٱیَډى‪ٞ‬ٶبوٍای ٽٍ آډَیپب اٵِين ثَ ُٕڈ هًى ىاىٌ إز‪ ،‬ىٕزٽڈ یټ ُٕڈ اُ ًهبیَ‬
‫وٶز هچیغ ٵبٍٓ ٍا ىٍ اهشیبٍ ډب ثڂٌاٍى‪)1( ».‬‬

‫ػیمِ ٵًٍٕشبڃ ىٍ ‪ٙ‬ـَف ځٶزيځـًیی ٽٍ ثب اين ثَيٕشَ ىٍ ډی ‪ 1947‬ىا‪ٙ‬شٍ إز‪،‬‬


‫ډیځًیي‪« :‬ډه ځٶشڈ ٽٍ وٶز هبيٍډیبوٍ‪ ،‬وٍ ‪َٝ‬ٵبً ىٍ ُډبن ػىڀ ٽٍ ىٍ ُډبن ‪ٝ‬چق َڈ‬
‫ىٍكبڃ سجيیڄ ‪ٙ‬ين ثٍ ‪َ١‬يٍسی ثَای ایه ٽ‪( ًٍٚ‬ایبالر ډشليٌ) إز؛ ثيیه هب‪ َ٥‬ٽٍ‬
‫اځَ ډب ثوًاَیڈ ىٍ سًڅیي ‪ٝ‬ىٮشی ثَای ٍٵبٌ ػُبن ډ‪ٚ‬بٍٽشی ٍا ٽٍ ىٍ و‪ َ٪‬ىاٍیڈ‪ ،‬ىا‪ٙ‬شٍ‬
‫ثب‪ٙ‬یڈ‪ ،‬ثٍ ًهبیَ ًٕهشی ثٍِٿ ٍيثٍٵِيوی ویبُ ىاٍیڈ‪ .‬ثَيٕشَ ځٶز‪ :‬اٍيدب ډمپه إز‬
‫ىٍ ىٌ ٕبڃ آیىيٌ اُ ډ‪َٞ‬ٳ ُٱبڃ ٕىڀ ثٍ اٹش‪ٞ‬بى وٶز ٍيی ثیبيٍى ي ثىبثَایه‪ٞ ،‬شوس‬
‫تش ٔیذاٖ‪ٞ‬ای ٘فت خا‪ٚ‬سٔیا٘‪ ٝ‬تسّّط یاتذ‪ٕٔ ،‬ىٗ است سش٘‪ٛ‬ضت اس‪ٚ‬پا سا دس دست تٍیشد‪».‬‬
‫(‪)2‬‬

‫ىٍ ایَان‪ ،‬ثَای ووٖشیه ثبٍ‪ ،‬ٹَاٍىاى ‪ 1933‬ىٍ ػچٍٖ َٶشڈ آثبن ‪( 1323‬ډؼچٔ‬
‫ؿُبٍىَڈ) اُ ًٕی ډلمي ډ‪ٞ‬يٷ ډًٍى وٺي ٹَاٍ ځَٵز؛ اي اُ «ىيٌٍ ىیپشبسًٍی» (ثٍ ځٶشٍ‬
‫يی) ي اُ ٹَاٍىاى وٶز اوشٺبى ٽَى ي سميیي آن ٍا وپًَیي ي ثب كٖبة َٕاوڂ‪ٚ‬شی! ُیبن‬
‫سميیي ٹَاٍىاى ٍا ‪ 136‬ډیچیًن څیٌَ سومیه ُى‪ .‬دس ایٗجا ٔصذق ‪ٞ‬یچ سـخ‪ٙ‬ی دستـاس‪ٜ‬ی‬
‫ِغ‪ ٛ‬لشاسداد ‪ّّٔ« ٚ ۹۱۱۱‬یوشدٖ ٘فت» ٍ٘فت ي ثٍ ډٌاٽَار ىيڅز ثب ومبیىيځبن‬
‫‪َٙ‬ٽزَبی آډَیپبیی (ياٽیًڇ ي ٕیىپچَ) ي ‪َٙ‬ٽز ډوشچ‪َ ٤‬چىيی ـ اوڂچیٖی «‪ٙ‬ڄ»‪،‬‬
‫‪ ) 1‬څٖبوی ‪387‬‬

‫‪2- Kenneth M. Pollack, Threatening Storm: The Case for Invading Iraq,‬‬
‫‪Random House, 2002, p 13‬‬
‫‪37‬‬

‫ا٭شَا‪١‬ی وپَى‪)1( .‬‬

‫اُ ىیڂَ ًٕ‪ ،‬ىٍ ‪َُٙ 24‬یًٍ ‪ ،1323‬یټ َیإر اُ ‪ًٍٙ‬يی‪ ،‬ثٍٕجت آوپٍ ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن‬
‫وٶز آن ٽ‪ٚ‬ـًٍ ثٍ يػًى وٶز ىٍ ٽًیَ هًٍیبن دی ثَىٌ ثًىوي‪ ،‬ثٍ ٍیـبٕز «َٕځئی‬
‫ٽبٵشبٍاىٌُ» (‪ ،)Sergey Kavtaradze‬ػُز ځٶزيځً ثَ َٕ ځَٵشه اډشیبُ وٶز ياٍى ایَان‬
‫‪ٙ‬ـيٌ ثًىوي‪ .‬ٽبٵشبٍاىٌُ ىٍ ىیياٍَبیی ٽٍ ثب ‪ٙ‬ـبٌ ي ٕـب٭ي‪ ،‬ووٖزيُیَ يٹز‪ ،‬دی‪ٚ‬ىُبى‬
‫هًى ٍا اٍائٍ ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ٽٍ ٽبثیىٍ ٕب٭ي ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ىيڅز س‪ٞ‬میڈ ځَٵشٍ إز‬
‫دی٘ اُ ثَدبیی ‪ٝ‬چق ٭مًډی‪ ،‬اُ ا٭‪٦‬بی ََځًوٍ اډشیبُ هبٍػی هًىىاٍی ٽىي‪ ،‬ي ثيیه‬
‫سَسیت ٍاٌ ځٶزيځً ٍا ثَ َیإر ‪ًٍٙ‬يی ثٖز‪)2( .‬‬

‫دٔ اُ ا٭الڇ ډً‪١‬ــ‪ ٬‬ىيڅز‪ٍ ،‬يُوــبډٍَبی كِة سًىٌ‪ ،‬إت سَيای ‪ًٍٙ‬يی‪ ،‬ي‬
‫ًَاىاٍان آن‪ ،‬كمالر ‪ٙ‬يیيی ثٍ ىيڅز ‪ٙ‬ي ي ىٕشٍَبیی اُ آنَب ثَای ًَاىاٍی اُ‬
‫ا٭‪٦‬بی اډشیـبُ ثٍ ٍيَٓب ثٍ هیـبثبن آډيوي؛ اُ ًٕی ىیڂَ ویِ ډوبڅٶبن اډشیبُ ٭چیٍ‬
‫ٍيَٓب ىٕز ثٍ س‪٪‬بََ ُىوي‪.‬‬

‫ایه سىَ٘ب اىاډٍ ىا‪ٙ‬ز سب آوپٍ ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ یبُىَڈ آًٍ ‪َ٥ ،1323‬كی ىيٵًٍیشی‪ ،‬ثٍ‬
‫‪َٙ‬ف ُیَ‪ ،‬ثٍ ډؼچٔ اٍائٍ ىاى‪:‬‬
‫ډبىٌ یټ‪َ -‬یؾ ووٖزيُیَ یب يُیَ ي ا‪ٙ‬وب‪ٝ‬ی ٽٍ ٽٶبڅز اُ ډٺبڇ آنَب یب ډٮبيوز ډیٽىىي‪،‬‬
‫ومیسًاوىي ٍاػ‪ ٬‬ثٍ اډشیبُ وٶز ثب َیؾیټ اُ ومبیىيځبن ٍٕمی یب ٱیٍَٕمی ىيڃ ډؼبيٍ یب ومبیىيځبن‬
‫‪َٙ‬ٽزَبی وٶز ي ََ ٽٔ ٱیَ اُ ایه‪ ،‬ډٌاٽَاسی ٽٍ اطَ ٹبوًوی ىاٍى ثپىي یب ایىپٍ ٹَاٍىاىی اډ‪٢‬ب‬
‫ثىمبیي‪.‬‬

‫ډبىٌ ىيڇ‪ -‬ووٖزيُیَ ي يُیَان ډیسًاوىي ثَای ٵَيٗ وٶز ي ‪َُ٥‬ی ٽٍ ىيڅز ډٮبىن وٶز‬
‫هًى ٍا إشوَاع ي اىاٌٍ ٽىي‪ ،‬ډٌاٽٌَ ومبیىي‪.‬‬

‫ډبىٌ ًٕڇ‪ -‬ډشوچٶیه اُ ډًاى ٵًٷ‪ ،‬ثٍ كجٔ ډؼَى اُ ٍٕ سب َ‪ٚ‬ز ٕبڃ ي اوٶ‪ٞ‬بڃ اُ هيډز‬
‫ىيڅز ډلپًڇ هًاَىي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪ ) 2‬ٵبسق ‪ٝ ،355‬ٶبیی ‪49‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،49-48‬ډشیىی ‪423‬‬


‫‪38‬‬

‫ډبىٌ ؿُبٍڇ‪ -‬سٮٺیت ډشوچٶیه اُ ‪َ٥‬ٳ ىاىٕشبن ىیًان ٽ‪ ًٍٚ‬ډلشبع ثٍ آن ویٖز ٽٍ ډؼچٔ‬
‫‪ًٍٙ‬ای ډچّی آنَب ٍا سٮٺیت ومًىٌ ثب‪ٙ‬ي ي اػبٌُ ىَي‪ ،‬ىاىٕشبن ي‪٩‬یٶٍىاٍ إز ٽٍ ډشوچٶیه اُ ایه‬
‫ٹبوًن ٍا ‪٥‬جٸ ډلبٽمٍ يٍُا‪ ،‬ډ‪ًٞ‬ة ‪ 16‬ي ‪ 20‬سیَډبٌ ‪ 1307‬سٮٺیت ومبیي‪)1( .‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ٕذٔ ثیبن ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ایه ‪َ٥‬ف ٍا «یپی اُ آٹبیبن ومبیىيځبن ډلشَڇ ٽٍ اػبٌُ‬
‫وياٍڇ وبډ٘ ٍا ثڂًیڈ» ثٍ اي ىاىٌ إز! (‪ )2‬ایه ‪َ٥‬ف ٽٍ ثَای ػچًځیَی اُ ىٕشیبثی‬
‫اسلبى ‪ًٍٙ‬يی ثٍ ډىبث‪ ٬‬وٶز ‪ٙ‬مبڃ ثًى‪ ،‬ي ثٍ‪ًٍ٥‬یٽٍ ډ‪ٞ‬يٷ ویِ هًى ثٍ آن ډٮشَٳ‬
‫إز‪ ،‬ډًٍى ٹـيٍىاوی ‪ٙ‬ـَٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٹَاٍ ځَٵز (‪ٕ ،)3‬ـَاوؼبڇ ثـب‬
‫سً‪١‬یلبر ٕیي ډلمي‪ٝ‬بىٷ ‪٥‬جب‪٥‬جبیی‪ٍ ،‬ئیٔ ډؼچٔ ي كٌٳ ډبىٌ ؿُبٍڇ‪ٙ« ،‬شبثِىٌ»‬
‫ثٍ س‪ًٞ‬یت اٽظَیز ډؼچٔ ٍٕیي‪)4( .‬‬

‫ٍيُ ثٮي‪ ،‬ىٍ ػچٍٖ ‪ 12‬آًٍ ‪ ،1323‬ٱالډلٖیه ٍكیمیبن‪ ،‬ومبیىيٌی ؿذڂَای ٹًؿبن‬
‫‪َ٥‬كی ثَای اڅٲبی اډشیبُ وٶز ػىًة‪ ،‬ثٍ ډؼچٔ سٺيیڈ ٽَى ٽٍ اُ ایه ٹَاٍ ثًى‪« :‬ډبىٌ‬
‫ياكيٌ‪ -‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ایَان‪ ،‬اډشیبُ وٶز ػىًة ٍا ٽٍ ىٍ ىيٌٍ إشجياى ثٍ ‪َٙ‬ٽز‬
‫ىإٍـی ياځٌاٍ ‪ٙ‬يٌ ي ىٍ ىيٌٍی ىیپشـبسًٍی ویـِ آن ٍا سميیي ي سؼيیـي ومـًىٌاوي‪،‬‬
‫ثٍډًػت ایه ٹبوًن اڅٲب ډیومبیي»‪ٍ ،‬كیمیبن ٕذٔ اُ ډ‪ٞ‬يٷ هًإـز ٽٍ ثٍ٭ىـًان‬
‫«ايڅیه ٽٔ» ایه ‪َ٥‬ف ٍا اډ‪٢‬ب ٽىي‪ .‬يڅی ډ‪ٞ‬يٷ اُ اډ‪٢‬بی آن هًىىاٍی ٽَىٌ ي ځٶز‪:‬‬
‫«ٔا ٕ٘یت‪ٛ‬ا٘یٓ لشاسداد سا یهطشف‪ ٝ‬فسخ و‪ٙ‬یٓ‪)5( ».‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ دبٕن ثٍ كمالر ٍيُوبډٍَبی ؿخ‪ ،‬ىٍ ػچٍٖ ‪ 28‬آًٍ ثیبن ىا‪ٙ‬ز‪...« :‬‬
‫و‪ َ٪‬ثٍ ایىپٍ ََ ٹَاٍىاىی ىي ‪َ٥‬ٳ ىاٍى ي ثٍ ایؼبة ي ٹجًڃ ‪َ٥‬ٵیه ډىٮٺي ډی‪ًٙ‬ى څٌا‬
‫سب ‪َ٥‬ٵیه ٍ‪١‬بیز ثٍ اڅٲب ويَىي‪ ،‬ٹَاٍىاى ډچٲی ومی‪ًٙ‬ى‪ ...‬ډؼچٔ ومیسًاوي ٹبوًوی ٍا ٽٍ‬
‫ثَای اٍُٗ ي ا٭شجبٍ ٭ًُى ثیهاڅمچچی ي ٹَاٍىاىَب س‪ًٞ‬یت ډیٽىي ثيين ډ‪٦‬بڅٮٍ ي ٵپَ ي‬
‫ثٍىٕزآيٍىن ٍاٌ ٹبوًن اڅٲب ومبیي‪)6( ».‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ٝ ،356‬ٶبیی ‪ ) 2 51‬ډشیىی ‪ ) 3 158‬ډ‪ٞ‬يٷ ‪ ،133-132‬ډشیىی ‪ ) 4 166‬ډشیىی ‪ٝ ،158‬ٶبیی‬


‫‪ ،53‬ٽیإشًان ع ‪ٝ ) 5 200-199 ٜٝ 1‬ٶبیی ‪ ،54‬ٵبسق ‪ ،357‬ډشیىی ‪ ،158‬ٽیإشًان ع ‪223-222 ،1‬‬
‫‪ ) 6‬ډشیىی ‪ ،159‬ٽیإشًان ع ‪232 ٛ 1‬‬
‫‪39‬‬

‫س‪ًٞ‬یت ‪َ٥‬ف سلَیڈ ډٌاٽَار وٶز‪ ،‬ٽٍ ؿىي سه اُ ومبیىيځبن ثٍ ىڅیڄ ایىپٍ «ؿًن‬
‫َیؾ اډشیـبُی دی٘ اُ ‪َ٥‬ف ي س‪ًٞ‬یت ىٍ ډؼچـٔ اطَ ٹبوًوی وياٍى‪ ،‬ایه ‪َ٥‬ف ثیډٮىی‬
‫إز»‪ ،‬ثب آن ډوــبڅٴ ثًىوي‪ ،‬ثب ياٽى٘ آٱ‪ٚ‬شٍ ثٍ ه‪ٚ‬ـڈ ٍيَٓب ٍيثٍٍي ‪ٙ‬ي ي آطــبٍ‬
‫ُیبوجبٍی ثَای ایَان ثٍ َمَاٌ ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ىٍ ایه َىڂبڇ ٍيَٓب وٺ‪ٍٚ‬ی ػيایی آًٍثبیؼبن‬
‫ي ٽَىٕشبن ٍا ‪َ٥‬فٍیِی ٽَىوي‪ )1( .‬ایه ثلَان ثب ىٍایز اكمي ٹًاڇ ٽٍ ىٍ ثُمه‬
‫‪ 1324‬ثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیي دبیــبن یبٵز‪ .‬ٹًاڇ ىٍ ٕیاڇ ثُمه ‪ 1324‬ثٍ ډٖپً‬
‫ٍٵز ي دٔ اُ ىیياٍ ثب َٕان ‪ًٍٙ‬يی ي ىاىن ي٭يٌ اډشیبُ وٶز ثٍ ایَان ثبُځ‪ٚ‬ز‪.‬‬

‫ىٍ ‪ 29‬إٶىي َمـبن ٕبڃ‪ٕ ،‬ـبىؿیپٴ ثٍ سَُان آډي ي ىٍ ‪ 15‬ٵَيٍىیـه ‪،1325‬‬


‫ٹَاٍىاىی ثَای سإٕیٔ «ضشوت ٔختّط ٘فت ایشاٖ ‪ ٚ‬ض‪ٛ‬س‪ٚ‬ی» ىٍ ‪ 9‬ډبىٌ ثٍ اډ‪٢‬بی‬
‫‪َ٥‬ٵیه ٍٕیي‪ .‬ىٍ ثیٖزيیپڈ آثـبن ډبٌ َمبن ٕبڃ اٍس٘ ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬ـبَی ایَان ياٍى‬
‫آًٍثبیؼبن ‪ٙ‬ي ي ایه ثلَان دبیبن یبٵز‪.‬‬

‫ډًاٵٺزوبډٍ یبى‪ٙ‬يٌ ثٍ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ایَان وَٕیي؛ ٹًاڇ ىٍ ‪ 29‬ډَُ ‪ ،1326‬آن ٍا‬
‫سٺيیـڈ ډؼچٔ ٽَى ي ځٶز‪« :‬س‪ ًٍّٞ‬ومیٽىـڈ ي‪ ٬١‬ځٌ‪ٙ‬شٍ ٍا آٹـبیبن ٵَاډًٗ ٽَىٌ‬
‫ثب‪ٙ‬ىي‪َ ،‬ىڂبډیٽـٍ آًٍثبیؼـبن ىٍ آس٘ ‪٥‬ٲیـبن ي وباډىی ډیٕـًهز ي وٺ‪ٚ‬ـٍی‬
‫ٹشڄ٭بڇَبی يك‪ٚ‬شىبٻ ثَای آنػـب ‪َ٥‬ف ‪ٙ‬يٌ ثًى ي سُـَان ډبوىي كچٺـٍ اوڂ‪ٚ‬شـَ ىٍ‬
‫ډلب‪ ٌَٝ‬ثًى‪ ،‬ي ََ ٕب٭ز ثیڈ كًاىص ػيیيی ډیٍٵز‪ ،‬ډه وبؿبٍ ثًىڇ ثَای سوچیٍی‬
‫ایَان ي ٍَبیی آًٍثبیؼبن ي ػچًځیَی اُ ٽ‪ٚ‬شبٍَب اٹياډی ٽىڈ ي هًى ٍا ىٍ آن اٹياډبر‬
‫ٽبډالً ډ‪ٞ‬بة ډیىاوڈ‪ .‬آن ٕب٭شی ٽٍ ډًاٵٺزوبډٍ ٍا اډ‪٢‬ب ٽَىڇ‪ ،‬ډٮشٺي ثًىڇ ثٍ ‪ٝ‬الف‬
‫ډمچپز إز ي اډَيُ َڈ ډٮشٺيڇ‪ ،‬اځَ ډؼچٔ ػَف ي سٮيیچی الُڇ ډیىاوي ثب ىٹز‬
‫ٽبٵی ىٍ آن ډ‪٦‬بڅٮٍ ٽىي‪».‬‬

‫ایه ډًاٵٺزوبډٍ‪ ،‬ثٍىڅیڄ ٭يڇ او‪٦‬جبٷ ثب ٹبوًن یبُىَڈ آًٍ ‪ ،1323‬ثيين ډ‪َ٦‬ف‪ٙ‬ين‪،‬‬
‫ٍى ‪ٙ‬ي ي ډؼچٔ ثب س‪ًٞ‬یت ډبىٌ ياكيٌای ٽٍ ٍ‪١‬بُاىٌ ‪ٙ‬ٶٸ سٺيیڈ ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ىيڅز ٍا‬
‫‪ ) 1‬ىٍثبٌٍ ىهبڅزَبی ‪ًٍٙ‬يی دٔ اُ ا‪ٙ‬ٲبڃ ایَان ثىڂَیي ثٍ‪ :‬ا٭الډیٍ ٕیي ‪١‬یبءاڅيیه ‪٥‬جب‪٥‬جبیی‬
‫ومبیىيٌی یِى ي ٍئیٔاڅًٍُای ٕبثٸ‪ :‬ثیبن كٺبیٸ ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ډ‪ٞ‬بكجٍی ٍٵیٸ ٽبٵشبٍاىٌُ‪ .‬ډًٍم ‪ 2‬ډلَڇ‬
‫‪ 1364‬ٹمَی ډ‪٦‬بثٸ ثب ‪ 27‬آًٍ ډبٌ ‪1323‬‬
‫‪41‬‬

‫ډبډًٍ إشیٶبی كٺٸ ډچّز اُ وٶز ػىًة ٽَى‪)1( .‬‬

‫اوش‪ٚ‬بٍ سَاُوبډٍی ٕبڃ ‪ ،)1326-1325( 1947‬ىاډىٍی ا٭شَا‪١‬بسی ٍا ٽٍ دی٘ اُ ایه‬


‫دیَاډًن ډٖئچٍ وٶز ي ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان يػًى ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬ځٖشَىٌسَ ٕبهز؛ ثَ‬
‫إبٓ ایه سَاُوبډٍ‪:‬‬
‫ډٺياٍ وٶشی ٽٍ ثٍ ٵَيٗ ٍٵشٍ یب ‪ٝ‬بىٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ 20٫195٫000 :‬سه‪،‬‬

‫ډؼمً‪ ٫‬ىٍآډي هبڅ‪َٙ ٜ‬ٽز دٔ اُ دَىاهز كٸاالډشیبُ ایَان‪ 33٫412٫939 :‬څیٌَ‪،‬‬

‫ډبڅیبر دَىاهشی ثٍ ىيڅز اوڂچیٔ‪ 15٫266٫665 :‬څیٌَ‪،‬‬

‫دَىاهشی ‪ٝ‬بكجبن ُٕبڇ‪ 11٫500٫000 :‬څیٌَ‪،‬‬

‫ي كٸاالډشیبُ ىيڅز ایَان‪ 7٫101٫251 :‬څیٌَ ثًى‪)2( .‬‬

‫ډؼمً‪ ٫‬وٶشی ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ىٍ سمبڇ ډير اډشیبُ اُ ایَان إشوَاع ٽَىٌ ثًى‪:‬‬
‫‪ 326٫660٫000‬سُه‪ ،‬ډؼمً‪ًٕ ٫‬ىی ٽٍ ىٍ آن ډير ثٍ ‪ٝ‬بكجبن ُٕبڇ ‪َٙ‬ٽز دَىاهشٍ‬
‫ثًى‪ 115٫000٫000 :‬څیٌَ‪ ،‬ډؼمً‪ ٫‬ډبڅیبسی ٽٍ ىٍ آن ډير ثٍ ىيڅز اوڂچیٔ دَىاهشٍ‬
‫ثًى‪ 175٫000٫000 :‬څیٌَ‪ ،‬ډؼمً‪ ٫‬ډجـچٲی ٽٍ ‪ٙ‬ــَٽز ثٍ ‪ٝ‬ـَٳ سًٕٮٍی ٽـبٍ هًى‬
‫ٍٕبوي‪ 500٫000٫000 :‬څیٌَ ي ډؼمً‪ ٫‬كٸاالډشیبُی ٽٍ ىٍ سمبڇ ډير ثٍ ىيڅز ایَان‬
‫دَىاهشٍ ثًى‪ 105٫000٫000 :‬څیٌَ ثًىٌ إز‪ .‬یٮىی ‪َٙ‬ٽز وٶز ثَای ََ یټ سه وٶشی‬
‫ٽٍ اُ ایَان إشوَاع ٽَىٌ ي ٵَيهشٍ (دٔ اُ ٽَٖ ٽچیٍی َِیىٍَب)‪ ،‬سٺَیجبً ىي څیٌَ ي ؿىيی‬
‫٭بیيی هبڅ‪ ٜ‬ىا‪ٙ‬شٍ ي ٵٺ‪ ٤‬وِىیټ ثٍ ‪ٙ ٘ٙ‬یچیىڀ ثٍ ایَان دَىاهشٍ إز‪ .‬یٮىی‬
‫ىٍآډي ‪َٙ‬ٽز ٽٍ ډٖشإػَ ثًىٌ‪ ،‬سٺَیجبً َٶز ثَاثَ ىٍآډي ‪ٝ‬بكت ډبڃ ي ډًػَ‪ ،‬ٽٍ ایَان‬
‫ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ثًىٌ إز‪)3( .‬‬

‫ډؼمً‪َٕ ٫‬ډبیٍای ٽٍ ىيڅز ي ډچّز اوڂچیٔ ىٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ‬


‫ځٌا‪ٙ‬شىي‪ ،‬وِىیټ ثٍ ‪ 25‬ډیچیًن څیٌَ ثًى؛ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ىٍ آٱبُ ٽبٍ‪،‬‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ) 2 68‬ٵبسق ‪ ) 3 416‬ٵبسق ‪414‬‬
‫‪41‬‬

‫‪َٙ‬ٽز سٺَیجبً ٽًؿپی ثًى ي ثٮيَب ثٍهب‪ َ٥‬ډىبٵ‪ ٬‬ثٖیبٍی ٽٍ اُ إشوَاع وٶز ایَان ثٍ‬
‫ىٕز آيٍى‪ ،‬ىٍ ٍىٌی ثٍِځشَیه ‪َٙ‬ٽزَبی وٶز ػُبن ٹَاٍ ځَٵز‪َٕ ،‬ډبیٍی ايڅیٍاٗ‬
‫دىؼبٌ ثَاثَ ‪ٙ‬ي ي اُ ثٌَُی وٶز ایَان ثٍاوياٌُای ځٖشَٗ یبٵز ٽٍ اډَيُ یټ ‪َٙ‬ٽز‬
‫ثٍِٿ ػُبوی ثب س‪ٚ‬پیالر ځٖشَىٌ ىٍ َٕسبَٕ ػُبن إز‪)1( .‬‬

‫‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ىٍ آثبىان‪ ،‬اًَاُ ي ډٖؼي ٕچیمبن ي ډىب‪٥‬ٸ ا‪َ٥‬اٳ اٹياډبر ٕبُويٌای‬
‫اوؼـبڇ ىاىٌ ثًى‪ٕ :‬ـبهشه هبوٍ‪ ،‬ثیمبٍٕشـبن‪ ،‬ډيٍٕـٍ‪ ،‬ٵب‪١‬ـالة‪ٍ ،‬اٌَـبی اٍسجـب‪٥‬ی‪،‬‬
‫ثب‪ٙ‬ڂبٌَبی سٶَیلی‪ٕ ،‬یىمب ي ډیيانَبی يٍُ‪ٙ‬ی‪ .‬یټ َیإر ٕبُډبن ثیهاڅمچچی ٽبٍ‪،‬‬
‫دٔ اُ ثبُىیي اُ سإٕیٖبر وٶشی ایَان‪ ،‬ىٍ ‪ ،1950‬وً‪ٙ‬شٍ إز‪« :‬وب‪ َ٩‬ومیسًاوي سلز‬
‫سإطیَ سٮياى ُیبى هبوٍَبی ػيیي ي اٹياډبر ٍٵبَی ٹَاٍ وڂیَى ٽٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي‬
‫اوڂچیٔ ىٍ ډير وٖجشبً ٽًسبَی ي ثب يػًى ‪َٙ‬ای‪ ٤‬وبډٖب٭ي (ػٲَاٵیبیی) آنَب ٍا ٕبهشٍ‬
‫ي اٍائٍ ىاىٌ إز‪ )2( ».‬يڅی اي‪١‬ب‪ ٫‬ىٍ ىیڂَ وٺب‪ ٣‬ایَان وبځًاٍ ثًى‪.‬‬

‫ٹًاڇ دٔ اُ آوپٍ اُ ًٕی ډؼچٔ ډبډًٍ إشیٶبی كٺًٷ ډچّز اُ وٶز ػىًة ‪ٙ‬ي‪،‬‬
‫َْیَ يُیَ ىاٍایی ٍا دیڂیَ ایه ٽبٍ ٽَى‪ ،‬يڅی سً‪٥‬ئٍَبی ٭چیٍ اي آٱبُ ‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ ‪ٙ‬بوِىَڈ‬
‫آًٍ يُیَان اي إشٮٶب ٽَىوي‪ٍ ٍٕ ،‬يُ ثٮي ىٍ وًُىَڈ آًٍ‪ ،‬هًى اي إشی‪٢‬بف ‪ٙ‬ي؛ ىٍ آن‬
‫ٍيُ سىُب ‪ 46‬سه اُ ‪ 113‬ومبیىيٌ ثٍ اي ٍای ډًاٵٸ ىاىوي‪ ،‬ىٍ وشیؼٍ ٽبثیىٍ اي ٕٺً‪ ٣‬ٽَى‪.‬‬
‫دٔ اُ ٹًاڇ‪ ،‬اثَاَیڈ كپیمی‪ ،‬ثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیي‪ .‬ىٍ ایه َىڂبڇ «آوشًوی ایين»‬
‫(‪ ،)Robert Anthony Eden‬يُیَ اډًٍ هبٍػٍ اوڂچیٔ‪ ،‬ثٍ ایَان آډي ي ثب كپیمی ىیياٍ ي‬
‫ىٍ ثبة وٶز ځٶزيځً ٽَى‪.‬‬

‫دٔ اُ ثبُځ‪ٚ‬ز ایين‪ َٕ« ،‬وًیڄ ځٔ» (‪ ،)Neville Gass‬ٽبٍ‪ٙ‬ىبٓ اډًٍ وٶشی ثٍ‬
‫ایَان آډي ي ثب كپیمی ي اثًاڅٺبٕڈ وؼڈ‪ ،‬يُیَ ىاٍایی‪ ،‬ىیياٍ ي ځٶزيځً ٽَى‪ ،‬يڅی‬
‫وشیؼٍای كب‪ٝ‬ڄ و‪ٚ‬ي؛ اي ثبُوڂَی ىٍ ٹَاٍىاى ‪ٍ 1933‬ا وذٌیَٵز ي ثٍ څىين ثبُځ‪ٚ‬ز‪)3( .‬‬

‫دٔ اُ اثَاَیڈ كپیمی‪ ،‬ىٍ ‪ 25‬هَىاى ‪َْ ،1327‬یَ ثٍ ووٖزيُیَی ثَځِیيٌ ‪ٙ‬ي ي‬
‫ثب يػًى ٽبٍ‪ٙ‬پىیَبی ځًوبځًن‪ ،‬ډوبڅٶز ٽب‪ٙ‬بوی ثب اي‪ ،‬ثَدبیی س‪٪‬بََار ثٍ ثُبوٍ ایىپٍ‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ) 2 418‬ډبٕچی ‪ ،305‬ثٍ وٺڄ اُ الوڂَیڀ ‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪76‬‬
‫‪42‬‬

‫«ووٖزيُیَی َْیَ ثٍ ‪ٝ‬الف ډمچپز ویٖز» ي آوـٍ «ثیسًػُی َیإر كبٽمٍ ثٍ‬
‫و‪َ٪‬ار ډَىڇ ي ٍيكبویًن» هًاويٌ ډی‪ٙ‬ي‪َٕ ،‬اوؼبڇ ىٍ َ‪ٚ‬شڈ سیَ اُ ډؼچٔ ٍای ا٭شمبى‬
‫ځَٵز ي ثَوبډٍی ٽبثیىٍی هًى ٍا «اػَای ٽچیٍی ٹًاویه ي ثباله‪ ٜ‬ٹبوًن ‪ 29‬ډَُ ډبٌ‬
‫‪ »1326‬ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ي اُ َمبن آٱبُ ٽبٍ‪ ،‬دیڂیَ ډٖإڅٍ وٶز ػىًة ‪ٙ‬ي‪ .‬ثٍ ىٕشًٍ اي‪،‬‬
‫ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن اىاٌٍ وٶزِ يُاٍر ىاٍایی‪ ،‬ثب َمپبٍی و‪٪‬بڇاڅيیه اډبډی ي كٖیه دیَویب‪،‬‬
‫ځِاٍ‪ٙ‬ی اُ سوچٶبر ‪َٙ‬ٽز وٶز سُیٍ ٽَىوي‪ .‬ثب و‪َْ َ٪‬یَ‪ ،‬طشحی ‪ٔ ۵۲‬اد‪ٜ‬ای اص ٔ‪ٛ‬اسد‬
‫تخّّف ضشوت ‪ٛٔ ٚ‬اسد اختالف آډبىٌ‪ ،‬ي ٕذٔ اُ ‪َٙ‬ٽز وٶز هًإشٍ ‪ٙ‬ي ٽٍ‬
‫ومبیىيٌی هًى ٍا ثَای ځٶزيځً ثٍ سَُان ثٶَٕشي‪ )1( .‬ىٍ ايایڄ ډَُ ‪ ،1327‬ځٔ ىيثبٌٍ‬
‫ثٍ ایَان آډي ي دٔ اُ ؿىي ثبٍ ىیياٍ ي ځٶزيځً‪ ،‬سَُان ٍا ثب ‪َ٥‬ف ‪ 25‬ډبىٌای سَٻ‬
‫ٽَى؛ ا٭الڇ ‪ٙ‬ي ٽٍ اي دٔ اُ ٍٕ ډبٌ ثب دبٕن ډيیَان ‪َٙ‬ٽز وٶز ثٍ ایَان ثبُ هًاَي‬
‫ځ‪ٚ‬ز‪)2( .‬‬

‫ىٍ آثبن ‪ ،1327‬ٽبثیىٍ َْیَ إشٮٶب ىاى ي ٽبثیىٍ ٕب٭ي ٍيی ٽبٍ آډي‪ٕ .‬ب٭ي ىي‬
‫ٽبٍ‪ٙ‬ىبٓ اٹش‪ٞ‬بىی ٵَاوًٖی ٍا ثب وبڇَبی «دَيٵًٍٖ ّیيڃ» ي «ّان ٍيًٕ» ثَای ٍٕ‬
‫ډبٌ إشوياڇ ٽَى ي ‪ًٍٙ‬ایی ثٍ َٕدَٕشی ٭جبٕٺچی ځچ‪ٚ‬بئیبن‪ ،‬٭يڃ يُیَ ډ‪ٚ‬بيٍ‪،‬‬
‫و‪٪‬بڇاڅيیه اډبډی ٽمیَٖ وٶز ایَان ىٍ څىين‪ ،‬و‪َٞ‬اهلل ػُبوڂیَ ي ىٽشَ كٖیه دیَویب‬
‫س‪ٚ‬پیڄ ىاى‪.‬‬

‫ىٍ ايإ‪ ٤‬ثُمه‪ ،‬ځٔ‪ ،‬دٔ اُ ٍٕ ډبٌ ثٍ ایَان ثبُځ‪ٚ‬ز‪ .‬ىٍ ووٖشیه ډٌاٽٌَ‪ ،‬ځٔ‪،‬‬
‫َيٳ هًى ٍا سٮيیڄ ىٍ ثٮ‪٢‬ی ډًاى ٹَاٍىاى ا٭الڇ ٽَى يڅی ځچ‪ٚ‬بئیبن‪َ ،‬يٳ ىيڅز ایَان‬
‫ٍا ثبُوڂَی ىٍ ٹَاٍىاى ٭ىًان ډیٽىي‪ .‬ثب ډوبڅٶز ځٔ ىٍ ثبُوڂَی ٹَاٍىاى‪ ،‬اي ثٍ څىين‬
‫ثبُ ډیځَىى‪)3( .‬‬

‫َٕاوؼبڇ دٔ اُ ٍٵشه ي ثبُځ‪ٚ‬شه ځٔ‪ َٕ« ،‬يیچیبڇ ٵَیٍِ» (‪ )William Fraser‬ثٍ‬


‫سَُان آډي ي ثب ٕب٭ي ځٶزيځًَبیی اوؼبڇ ىاى‪ .‬دٔ اُ ایه‪ ،‬اُ آوؼبٽٍ ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽز‬
‫دبٵ‪ٚ‬بٍی ىا‪ٙ‬شىي ٽٍ ډٌاٽَار ډلَډبوٍ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ىيڅز ثٍ ٭جبٕٺچی ځچ‪ٚ‬بئیبن اهشیبٍ سبڇ‬
‫‪ ) 3‬ٵبسق ‪389‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،84‬ٵبسق ‪ ) 2 388-387‬ٵبسق ‪387‬‬
‫‪43‬‬

‫(‪)1‬‬ ‫ثَای ډٌاٽٌَ ىاى ي ‪ًٍٙ‬ای یبى‪ٙ‬يٌ اُ ‪َٙ‬ٽز ىٍ ډٌاٽٌَ ډلَيڇ ډبوي!‬

‫دٔ اُ ډٌاٽَار ځچ‪ٚ‬بئیبن ثب ځٔ‪ ،‬ىٍ ‪ 26‬سیَډبٌ ‪ ،1328‬ډًاٵٺزوبډٍای ډیبن ایه ىي‬
‫ثب ٭ىًان «لشاسداد اِحالی» ثٍ اډ‪٢‬ب ٍٕیي ي ثٍ «لشاسداد ٌس‪ٌّ-‬طائیاٖ» ډ‪ٙ ًٍُٚ‬ي‪.‬‬
‫ىٍ ایه ٹَاٍىاى كٸاالډشیبُ ایَان اُ ؿُبٍ ‪ٙ‬یچیىڀ ثٍ ‪ٙ ٘ٙ‬یچیىڀ ثَای ََ سه‬
‫اٵِای٘ یبٵشٍ ثًى‪َٙ ،‬ٽز ډً‪ّ٩‬ٴ ثًى سب یټ ډبٌ دٔ اُ اػَای ٹَاٍىاى‪ ،‬ډجچٰ‬
‫‪ 3٫364٫159‬څیٌَ إشَڅیىڀ ي ‪ 5٫090٫909‬څیٌَ اُ ډلڄ «رخیش‪ ٜ‬ػٕ‪ٔٛ‬ی» ( ‪General‬‬
‫‪َٙ )Reserve‬ٽز ثٍ ىيڅز ایَان ثذَىاُى‪َ .‬مـىیه ‪َٙ‬ٽز َمٍی ویبَُبی وٶشی ىاهچی‬
‫ٍا ثب ‪ 25‬ىٍ‪ٝ‬ي سوٶیٴ ثٍ ىيڅز ایَان ډیٵَيهز‪)2( .‬‬

‫ىٍ ‪ 27‬سیَ ‪ 1328‬ىٍكبڅیٽٍ ىٌ ٍيُ ثی‪ٚ‬شَ اُ ٭مَ ډؼچٔ دبوِىَڈ ثبٹی ومبويٌ ثًى (سب‬
‫‪6‬اڇ اډَىاى ‪ ،)1328‬ٹَاٍىاى اڅلبٹی ثٍ ډؼچٔ ٍٵز ي ىٍ ىي ٽمیٖیًن يیٌْ َڈ ثٍ‬
‫س‪ًٞ‬یت ٍٕیي يڅی ‪ٙ‬مبٍی اُ ومبیىيځبن (اثًاڅلٖه كبئَیُاىٌ‪ ،‬٭جياڅٺيیَ آُاى‪ ،‬ډ‪٪‬ٶَ ثٺبیی ي‬
‫كٖیه ډپّی) ثٍ ډوبڅٶز ثب آوبن دَىاهشىي‪ .‬ډپّی ‪ ٘ٙ‬ػچٍٖ آهَ ډؼچٔ دبوِىَڈ ٍا ثب‬
‫ٕوىبوی ٽٍ اُ ٍيی ٽبٱٌی ډیهًاوي ي ٽب‪٩‬ڈ كٖیجی آن ٍا وً‪ٙ‬شٍ ثًى‪ ،‬ځَٵز‪ .‬دس ایٗ‬
‫سخ‪ٙ‬اٖ ٘‪ّّٔ ٝ‬یضذٖ ٘فت خ‪ٛ‬است‪ ٝ‬ضذ‪ ٜ‬ت‪ٛ‬د ‪ ٝ٘ ٚ‬سد لشاسداد اِحالی‪)3( .‬‬

‫ىٍ ٕیاڇ سیَ‪ ،‬ډپّی وبډٍی ډ‪ٞ‬يٷ ٍا ٽٍ ه‪٦‬بة ثٍ ومبیىيځبن وً‪ٙ‬شٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ىٍ‬
‫ډؼچٔ هًاوي؛ ىٍ ایه وبډٍ َڈ‪ ،‬وٍ ٍى ٹَاٍىاى اڅلبٹی‪ ،‬وٍ څٲً ٹَاٍىاى ‪ 1933‬ي وٍ‬
‫ډچّی‪ٙ‬ين وٶز هًإشٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ثچپٍ اُ ډؼچٔ هًإشٍ ثًى ىٍ ډبىٌ ياكيٌ‪ ،‬ىٍثبٌٍی‬
‫څیٌَ‪٥ ،‬ال ي ثَاثَی آن ثب إپىبٓ سً‪١‬یق ‪َٝ‬یق ثیبٵِایىي (‪)4‬‬

‫ډؼچٔ ‪ٙ‬بوِىَڈ ىٍ ‪ 20‬ثُمه ‪ 1328‬ٽبٍ هًى ٍا آٱبُیي؛ ٕب٭ي ویِ ىٍ وُڈ إٶىي ډبٌ‬
‫ٽبثیىٍ هًى ٍا ثٍ آن ډٮَٵی ٽَى‪ .‬يڅی دی٘ اُ ځَٵشه ٍای ا٭شمبى‪ ،‬ثَهالٳ ٹبوًن‪،‬‬
‫سَیجًن ىٍ اهشیبٍ ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ٹَاٍ ځَٵز؛ ایىبن ثب اى٭بی «ي‪٥‬ههًاَی‬
‫اول‪ٞ‬بٍی» ي ثب ‪ٙ‬ٮبٍ ډیُهىيٕشی ي هيډز ثٍ ډَىڇ‪ََ ،‬ؿٍ هًإشىي ځٶشىي ي ََ‬
‫‪.ٍ ) 1‬ٻ‪ :‬وبډٍ ًٕڇ اير ‪ 1949‬ډ‪٦ٞ‬ٶی ٵبسق ثٍ یپی اُ ډيیَان ‪َٙ‬ٽز وٶز؛ ٵبسق ‪ٝ ) 2 399‬ٶبیی ‪94‬‬
‫‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪ ) 4 99‬ثَای ډشه وبډٍ ثىڂَیي ثٍ‪ٝ :‬ٶبیی ‪ٍ ٍٕ ،101‬يیياى ‪337‬‬
‫‪44‬‬

‫ومبیىيٌ ي ََ ٽٔ ٍا ٽٍ ىٍثبٌٍی وٶز‪ ،‬ثبيٍی ػِ ٭ٺیيٌی آوبن ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬ثیدَيا ډًٍى‬


‫ٵل٘ ي سُمز ٹَاٍ ډیىاىوي ي ثٍ ػبًٕٕی ي هیبوز ډشُڈ ډیٽَىوي‪ .‬ثبُسبة آن‬
‫وبِٕاځًییَب ي سُمزَب ىٍ ډ‪٦‬جً٭بر‪ ،‬ثٍيیٌْ ډ‪٦‬جً٭بر ياثٖشٍ‪ ،‬یټ ٵ‪٢‬بی سَيٍ‬
‫٭ٺیيٌ ىٍ ډؼچٔ ديیي آيٍى‪ ،‬ؿىبوپٍ ٽمشَ ومبیىيٌای ػَؤر ډیٽَى ٕوىی ډوبڅٴ‬
‫٭ٺیيٌی آوبن ثٍ ُثبن ٍاوي؛ ځًیی ٽٍ ثٖیبٍی اُ ومبیىيځبن‪ ،‬ىٍ دٔ دَىٌ‪ ،‬ثب ٕیبٕز‬
‫وٶشی ػيیي ٽىبٍ آډيٌ ثًىوي! (‪)1‬‬

‫ٕب٭ي ٽٍ ثب كمالر ي ٽبٍ‪ٙ‬پىیَبی ػجٍُ ډچّی ٍيثٍٍي ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ؿًن اُ ٍی‪ٍٚ‬ی‬
‫ډوبڅٶزَب آځبَی ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬ثيين دبٕوڂًیی ثٍ إشی‪٢‬بفَب‪ ،‬ىٍ ثیٖزيَٶشڈ إٶىي‬
‫‪ ،1328‬إشٮٶب ٽَى‪ )2( .‬دٔ اُ اي‪ ،‬٭چی ډى‪ ًٍٞ‬ثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیي ي ٽبٍ ٹَاٍىاى‬
‫اڅلبٹی ٍا دیځَٵز؛ َٕاوؼبڇ ىٍ ٍيُ ٕیاڇ هَىاى ‪ ،1329‬ثَإبٓ دی‪ٚ‬ىُبى ؿىي‬
‫ومبیىيٌ‪ ،‬ډؼچٔ س‪ٞ‬میڈ ځَٵز ٹَاٍىاى اڅلبٹی ٍا دی٘ اُ ‪َ٥‬ف ىٍ ػچٍٖی ٭چىی ثٍ‬
‫ٽمیٖیًن يیٌْای ثٶَٕشي‪ .‬ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی (ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ثٺبیی‪ٙ ،‬بیڂبن‪ٝ ،‬بڅق‪ ،‬وَیمبن‪،‬‬
‫ٹ‪ٚ‬ٺبیی‪ ،‬ډپّی) ثٍ ٵَٕشبىن ٹَاٍىاى وٶز ثٍ ٽمیٖیًن‪ٍ ،‬ای ډوبڅٴ ىاىوي‪ ،‬يڅی َمبن‬
‫ٍيُ ثٍ ٭‪ً٢‬یز ٽمیٖیًن وٶز ثَځِیيٌ ‪ٙ‬يوي‪ .‬ایه ٽمیٖیًن اُ ‪ 18‬ومبیىيٌ س‪ٚ‬پیڄ‬
‫‪ٙ‬يٌ ثًى ٽٍ ىٍ ډیبن آوبن كشی یټ اٹش‪ٞ‬بىىان ي ډشو‪ ٜٞ‬ډٖبئڄ وٶشی ىیيٌ ومی‪ٙ‬ي‪.‬‬
‫(‪( )3‬ا٭‪٢‬بی ٽمیٖیًن ٭جبٍر ثًىوي اُ‪ :‬ډلمي ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ػمبڃ اډبډی‪ ،‬٭چی ‪ٙ‬بیڂبن‪،‬‬
‫اڅچُیبٍ ‪ٝ‬بڅق‪ ،‬ػًاى ځىؼٍای‪َ ،‬يایزاهلل دبڅیِی‪ ،‬وب‪ً َٝ‬ياڅٶٺبٍی‪ ،‬ػًاى ٭بډَی‪،‬‬
‫٭چیا‪ٝ‬ٲَ َٕسیخُاىٌ‪ ،‬٭جياڅَكمه ٵَاډَُی‪ ،‬كٖه ٭چًی‪ ،‬ډیَٕیي ٭چی ثُجُبوی‪،‬‬
‫هَٖي ٹ‪ٚ‬ٺبیی‪ ،‬و‪َٞ‬راهلل ٽبٕمی‪ ،‬ډلمي٭چی َيایشی‪ٕ ،‬یي اثًاڅلٖه كبئَیُاىٌ‪،‬‬
‫اثًاڅٺبٕڈ ٵٺیٍُاىٌ‪ ،‬ي كٖیه ډپّی)‪.‬‬

‫ٽمیٖیًن وٶز ډیثبیٖز ثٍ ډير یټ ډبٌ ٹَاٍىاى ٍا ډ‪٦‬بڅٮٍ ٽَىٌ ي و‪َ٪‬یٍی هًى‬
‫ٍا دٔ اُ یټ ډبٌ ثٍ ډؼچٔ اٍائٍ ىَي‪ ،‬ي ثيیه ډى‪ ،ًٍ٪‬ٽبٍ هًى ٍا اُ دىؼڈ سیَډبٌ‬
‫‪ 1329‬آٱبُ ٽَى ي َٕوً‪ٙ‬ز ٹَاٍىاى وٶز ٍا ىٍ ىٕز ځَٵز‪ .‬يڅی ٽمیٖیًن صیش ٘ف‪ٛ‬ر‬

‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ) 2 102‬ډشیىی ‪ ،210‬آهَیه ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ ‪ٝ ،220‬ٶبیی ‪ ،102‬ٵوَاڅيیه ٭‪٪‬یمی ‪ٍٕ ) 3 290‬‬
‫ٍيیياى ٍٕ ىيڅشمَى ‪ٝ ،246٫‬ٶبیی ‪ ،103‬ډشیىی ‪211‬‬
‫‪45‬‬

‫ٔصذق ‪ ٚ‬یاساٖ جث‪ّّٔ ٟٝ‬یاش‪ ،‬ډبو‪ََ ٬‬ځًوٍ اٹياڇ ىيڅز ثَای ا‪ٝ‬الف ٽبٍ وٶز ډی‪ٙ‬ي‪.‬‬
‫ډى‪ ًٍٞ‬ٽٍ اي‪١‬ب‪ٍ ٫‬ا وبډٖب٭ي ډیىیي‪ ،‬ىٍ ؿُبٍڇ سیَ ډبٌ إشٮٶب ىاى‪ .‬ځٶشىی إز ٽٍ‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز سب َىڂبډیٽٍ سپچیٴ ٹَاٍىاى ٍي‪ٙ‬ه و‪ٚ‬يٌ ثًى‪ ،‬اُ دَىاهز كٸاالډشیبُ‬
‫ایَان هًىىاٍی ډیٽَى‪)1( .‬‬

‫خنستوزیری سپهبد حاجعیل رزمآرا‪:‬‬


‫دىؼڈ سیَ ډبٌ ‪ٙ ،1329‬بٌ ٵَډبن ووٖزيُیَی ٕذُجي ٍُڇآٍا ٍا ‪ٝ‬بىٍ ٽَى؛ اي ىٍ‬
‫‪ٚٙ‬ڈ سیَډبٌ ىٍ ډیبن س‪٪‬بََار ډًاٵٺبن ي ډوبڅٶبن ي َیبًََبی ػجٍُ ډچّی ثٍ ډؼچٔ‬
‫آډي‪.‬‬

‫ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ثَ ٍيی ىٕشٍَبی ‪ٝ‬ىيڅی هًى ؿىبن ٽًثیيوي ٽٍ ؿىي‬
‫دی٘ىٕشی ‪ٙ‬پٖشٍ ‪ٙ‬ي ي ىٕشٍػمٮی ٵَیبى ډیٽ‪ٚ‬یيوي «ډَٿ ثَ ىیپشبسًٍ‪ ،‬ډچّز ُیَ‬
‫ثبٍ ىیپشبسًٍی ومیٍيى»؛ ډ‪ٞ‬يٷ ویِ ىٍ آن ٍيُ دٔ اُ هًاوين ا٭الډیٍی ػجٍُ ډچّی ي‬
‫ا٭الډیٍی ٽب‪ٙ‬بوی‪ ،‬ځٶز‪« :‬ډه ىيڅشی ثٍ ایه ځىيی ويیيٌاڇ‪ .‬ایه ىيڅز ومیسًاوي ٽبٍ‬
‫ٽىي ډڂَ ثب ‪ٙ‬چّبٷ ي َٕویٌِ‪ .‬ډه آٍُي ډیٽىڈ ثٍ ىٕز ایه ىيڅز ٽ‪ٚ‬شٍ ‪ًٙ‬ڇ ٽٍ ػِي‬
‫‪ُٙ‬يا ثب‪ٙ‬ڈ‪ ،‬وٍ ایىپٍ ثٍ ىٕز ډَىډی ٽٍ ثیبیىي ي ثڂًیىي ایه آٹب ډچّبٻ ي ډلشپَ ثًى‪».‬‬
‫(‪)2‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ دی٘ اُ ووٖزيُیَی ٍُڇآٍا َڈ ىٍ ډوبڅٶز ثب ٕذُجي‪ ،‬ىٍ ػچٍٖ ‪ 23‬هَىاى‬


‫ډبٌ ‪ 1329‬ځٶشٍ ثًى‪ٍُ« :‬ڇآٍا يٕبیچی ٵَاَڈ ډیٽىي ٽٍ ووٖزيُیَ ‪ًٙ‬ى‪ ...‬ډه ثب‬
‫‪ٝ‬يای ثچىي ثٍ ځًٗ ډچّز ایَان ي ثٍ ٕم‪ ٬‬سمبڇ ػُبویبن! ډیٍٕبوڈ ٽٍ ډب ومبیىيځبن‬
‫ػجٍُ ډچّی سب ٍيف ىٍ ثين ىاٍیڈ ثب س‪ٚ‬پیڄ ؿىیه ىيڅشی ډوبڅٶز ډیٽىیڈ‪)3( ».‬‬
‫اثًاڅٺبٕڈ ٽب‪ٙ‬بوی َڈ ٭چیٍ اي ا٭الډیٍای ‪ٝ‬بىٍ ٽَىٌ ثًى‪)4( .‬‬

‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ًٍٝ ) 2 105‬رػچٍٖی ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪ 6‬سیَ ‪1329‬؛ سً‪١‬یق‪ :‬٭جياڅٺيیَ آُاى ىٍ‬
‫ػچٍٖ ‪ 19‬آًٍ ‪ ،1330‬ىٍثبٌٍی ٍٵشبٍَبی ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ایه ٍيُ ه‪٦‬بة ثٍ اي ډیځًیي‪« :‬ٵَاډًٗ ٽَىی ٽٍ ایىؼب‬
‫‪ ) 3‬ډشیىی ‪ٝ ،212‬ٶبیی ‪ ) 4 106‬ډشیىی ‪،212‬‬ ‫َی سوشٍ ډیُىی ي ثٍ ډه َڈ ډیځٶشی ثِوڈ؟»‬
‫ًَشبةٵَى‪ ،‬اٵٖبوٍ ډ‪ٞ‬يٷ ‪192‬ـ‪197‬‬
‫‪46‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ َڈؿىیه ىٍ ػچٍٖ َ‪ٚ‬شڈ سیَډبٌ ‪ 1329‬ډیځًیي‪ٍ« :‬ئیٔ ‪َُٙ‬ثبوی ػِي‬


‫اٍس٘‪ٍ ،‬ئیٔ ٍاٌ آَه ػِي اٍس٘‪ ،‬ډٮبين ووٖزيُیَ ػِي اٍس٘‪ٍ ،‬ئیٔ ٍاٌآَه ػِي‬
‫اٍس٘‪ ،‬ډٮبين ووٖزيُیَ ػِي اٍس٘‪ٕ ،‬یڈ ډٖشٺڄ ٍیبٕز يٍُا ثب ٕشبى اٍس٘ ډٖشٺیمبً‬
‫ثَٹَاٍ إز‪ .‬خذا ضا‪ٞ‬ذ است اٌش ٔا سا تىط‪ٙ‬ذ ‪ ،‬پاسچ‪ٝ‬پاسچ‪ ٝ‬تى‪ٙٙ‬ذ‪ ،‬صیش تاس حى‪ٔٛ‬ت‬
‫ایٗج‪ٛ‬س اضخاظ ٕ٘یس‪ٚ‬یٓ‪[ .‬ثٍ] ‪ٚ‬حذا٘یت حك خ‪ٔ ٖٛ‬یو‪ٙ‬یٓ؛ خ‪ٔ ٖٛ‬یو‪ٙ‬یٓ‪،‬‬
‫ٔیسیضیٓ ‪ ٚ‬وطت‪ٔ ٝ‬یض‪ٛ‬یٓ(ثب ٭‪ٞ‬جبویز) اٌش ضٕا ٘ظأی ‪ٞ‬ستیذ ٔٗ اص ضٕا‬
‫٘ظأیتشْ‪ٔ ،‬یوطٓ‪ٕٞ ،‬یٗجا ضٕا سا ٔیوطٓ‪)1( ».‬‬

‫ٍُڇآٍا ىٍ ‪ 13‬سیَډبٌ اٽظَیز ‪ 95‬وٶَ اُ ‪ 106‬وٶَ ٍای ا٭شمبى ځَٵز ي ىٍ ‪ 19‬سیَ ٍای‬
‫ا٭شمبى ډؼچٔ ٕىب ٍا َڈ ثٍ ىٕز آيٍى‪)2( .‬‬

‫اُ ٕبڃ ‪ 1325‬ىيڅز ایَان ثٍ آډَیپب ا‪َٝ‬اٍ ډیٽَى ٽٍ ثٍ ثبوټ ثیهاڅمچچی ٕٶبٍٗ‬
‫ٽىي ٽٍ ‪ 250‬ډیچیًن ىالٍ ثٍ ایَان ياڇ ثيَي‪ .‬آډَیپب ىٍ دبٕن ثیبن ډیىا‪ٙ‬ز ٽٍ ثبوټ‬
‫ػُبوی سب ‪َٙ‬ای‪٦‬ی دٌیَٵشىی وجیىي ؿىیه ٽبٍی ووًاَي ٽَى ي و‪ َ٪‬ثَ ایه ىا‪ٙ‬ز ٽٍ‬
‫ىٕشڂبٌ ىيڅشی ىٍ ایَان ا‪ٝ‬الف ‪ًٙ‬ى‪)3( .‬‬

‫اُ آوؼبٽٍ ٍُڇآٍا اَياٵی ثَای ا‪ٝ‬الكبر ىا‪ٙ‬ز (ي ایه ىٍ ثَوبډٍی دىغ ډبىٌای ثٍ٭ىًان‬
‫ثَوبډٍی ىيڅز يی ومًى ىا‪ٙ‬ز‪ٍ ،‬ٻ‪ :‬س‪ٞ‬میڈ ٹبوًوی ىایَ ثٍ اثَاُ ٍای ا٭شمبى ثٍ ىيڅز ػىبة آٹبی‬
‫٭چی ٍُڇآٍا ډ‪ًٞ‬ة ‪ 13‬سیَډبٌ ‪ 1329‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی) ىيڅز آډَیپب س‪ٞ‬میڈ ځَٵز َىَی‬
‫ځَیيی (‪ٕ ،)Henry F. Grady‬ٶیَ آن ٽ‪ ًٍٚ‬ىٍ یًوبن ٍا ثٍػبی ػبن ٕی‪ .‬يیچی ( ‪John‬‬
‫‪ )Cooper Wiley‬ثٍ ٕٶبٍر ىٍ ایَان ثڂمبٍى سب ٍَجَی یټ َیإر اٹش‪ٞ‬بىی ىٍ ایَان ٍا‬
‫ثٍ ٭ُيٌ ثڂیَى‪)4( .‬‬

‫يڅی ٍُڇآٍا هالٳ اوش‪٪‬بٍ ٭مڄ ٽَى؛ اي اُ اىاډٍی ٽبٍ ‪ٝ‬يای آډَیپب ػچًځیَی‪ ،‬ي اُ‬
‫ځَٵشه ٽمټَبی آډَیپب هًىىاٍی ٽَى‪ٍُ .‬ڇآٍا ثَای ٍٵزيآډي ډبډًٍیه آډَیپبیی‬
‫ډمىً٭یزَبیی ي‪ ٬١‬ٽَى ي ثٍ هيډز ؿىي ډٖش‪ٚ‬بٍ آډَیپبیی ىٍ ٕبُډبن ثَوبډٍ دبیبن‬
‫‪ًٍٝ ) 1‬ر ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ 8 ،‬سیَډبٌ ‪1329‬؛ ډشیىی ‪ٝ ) 2 212‬ٶبیی ‪ٍ ٍٕ ،106‬يیياى ‪353‬‬
‫‪ ) 3‬ٵبسق ‪ ) 4 503‬٭‪٪‬یمی ‪305‬‬
‫‪47‬‬

‫ىاى ٽٍ یپی اُ آوبن ډبٽٔ سًٍوجَٿ (‪ٍ ،)Max Thornburg‬ئیٔ َیبر ډٖش‪ٚ‬بٍان‬
‫ډبيٍاءثلبٍ ي ډٖش‪ٚ‬بٍ وٶشی ایَان ثًى ٽٍ «فىش ِغ‪ ٛ‬أتیاص ٘فت ج‪ٛٙ‬ب ‪ّّٔ ٚ‬یضذٖ‬
‫٘فت» ٍا اٍائٍ ىاى ي ىٍ ٽبٍ وٶز ‪ٙ‬ینو‪ٚ‬یهَبی هچیغ ٵبٍٓ وٺ٘ إبٕی ىا‪ٙ‬ز‪)1( .‬‬

‫ٍُڇآٍا‪ ،‬ىٍ ٕیِىَڈ آثبن‪ ،‬ٹَاٍىاىی ثبٍُځبوی ي ډَُی ثب ٕبىؿیپٴ‪ٕ ،‬ٶیَ ‪ًٍٙ‬يی‪ ،‬ثٍ‬
‫اډ‪٢‬ب ٍٕبویي ي ځٶزيځًَبیی ٍا دیَاډًن ثٖشبوپبٍیَبی ایَان اُ ‪ًٍٙ‬يی (ثبثز َِیىٍی‬
‫ٍیبڅی اٍس٘ ‪ًٍٙ‬يی ىٍ ٕبڃَبی ا‪ٙ‬ٲبڃ ایَان ي َِیىٍی إشُالٻ ي ٽَایٍی ٍاٌآَه سَُان‪ٙ-‬مبڃ‬
‫ىٍ آن ٕبڃَب)‪ ،‬آٱبُ ٽَى‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ایىؼب َڈ ىٕز اُ ډوبڅٶز ثَ ويا‪ٙ‬ز‪ ،‬ي ىٍ ػچٍٖ‬
‫‪َُٙ 30‬یًٍ ثٍ ٹَاٍىاى یبى‪ٙ‬يٌ ا٭شَا‪ ٟ‬ٽَى‪ٍُ ،‬ڇآٍا ىٍ دبٕن ځٶز اډشیبُی ثٍ ٽٖی‬
‫وياىٌایڈ ي ا٭شَا‪ ٟ‬ثیډًٍى إز‪)2( .‬‬

‫َىَی ځَیيی ثب ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ٍياث‪ ٤‬ىيٕشبوٍ ىا‪ٙ‬ز (‪ ،)3‬ي ثٍ سلَیپبر‬
‫٭چیٍ ٍُڇآٍا ډیدَىاهز‪ .‬ځَیيی یپی اُ ووٖشیه ٽٖبوی ثًى ٽٍ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ىٍ‬
‫ایَان ٍا ډ‪َ٦‬ف ٽَى؛ اي هًى ډیځًیي‪« :‬يٹشی ډه ثٍ ایَان ٍٵشڈ‪َ ،‬ىًُ اويی‪ٍٚ‬ی ډچّی‬
‫‪ٙ‬ين وٶز ډ‪َ٦‬ف وجًى‪ )4( ».‬ځَیيی ىٍٕز ځٶشٍ إز؛ ٵپَ ډچّی ‪ٙ‬ين ‪ٝ‬ىٮز وٶز ٍا‬
‫ځَیيی (ٕٶیَ آډَیپب)‪ ،‬ډبٽٔ سًٍوجَٿ (ٍئیٔ َیإر ډٖش‪ٚ‬بٍان ډبيٍاءثلبٍ ىٍ ٕبُډبن ثَوبډٍ)‪،‬‬
‫ي ػَاڅي ىيََ (ىثیَ ‪َٙ‬ٹی ٕٶبٍر آډَیپب ي اُ ٽبٍٽىبن ثَػٖشٍ ٕبُډبن ‪ )CIA‬ډ‪َ٦‬ف ٕبهشىي ي‬
‫َيٳ آنَب ثبُ‪ٙ‬ين ٍاٌ ٽبٍسڄَبی وٶشی آډَیپب ثَای ثٌَُثَىاٍی اُ وٶز ػىًة ایَان‬
‫ثًى‪ٍ )5( .‬يثیه ډیوًیٖي‪ٕ« :‬یبٕز آډَیپب ثَای كمبیز ي سٺًیز وبٕیًوبڅیٖڈ ىٍ‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،111‬ثٍ وٺڄ اُ وً‪ٙ‬شٍی ډًٍماڅييڅٍ ٕذَُ‪ ،‬ډؼچٍی هًاويویَب ‪ٙ‬مبٌٍ ًٕڇ‪ ،‬ډَُډبٌ ‪1341‬؛ ٵبسق‬
‫‪ٝ ) 2 505-504‬ٶبیی ‪ ،109‬ډشیىی ‪ٝ ) 3 214‬ٶبیی ‪ ،111‬ثٍ وٺڄ اُ ډؼچٍ هًاويویُب‪ٕ ،‬بڃ دبوِىَڈ‪،‬‬
‫‪ٙ‬مبٌٍ ‪ٝ ) 4 57‬ٶبیی ‪ 111‬ثٍ وٺڄ وؼبسی ‪ٝ ) 5 172‬ٶبیی ‪( 111‬ىٍثبٌٍی ػَاڅي ىيََ ثی‪ٚ‬شَ ثوًاویي‪:‬‬
‫هب‪َ٥‬ار اثًاڅلٖه اثشُبع‪ ،1370 ،‬سَُان‪ ،‬ػچي ‪ٝ ،1‬ٶلٍ ‪246‬؛ اثشُبع ډیوًیٖي‪ :‬ډياهچٍ ایه ‪ٙ‬و‪ ٜ‬ىٍ اډًٍ‬
‫ىاهچی ایَان ثٍ كيی ثًى ٽٍ اډَيُ ٽٖی ومیسًاوي ثبيٍ ٽىي ؿڂًوٍ ٭‪ ً٢‬ٽًؿټ یټ ٕٶبٍر هبٍػی‬
‫ډیسًاوٖشٍ ىٍ ثَىن ي آيٍىن ډبډًٍان ٭بڅیډٺبڇ ایهځًوٍ ٭چىی ىهبڅز ٽىي!) (ىٍثبٌٍی سً‪٥‬ئٍی ځَیيی ٭چیٍ‬
‫ٍُڇآٍا‪ٍ ،‬يُوبډٍ ٵَډبن دٔ اُ سَيٍ ٍُڇآٍا ډیوًیٖي‪« :‬ځٶشٍ ډی‪ًٙ‬ى ٽٍ ځَیيی ٕٶیَ آډَیپب‪ ،‬ىٍ ٍيُ ايڃ ٭یي‬
‫ثب یټ ٽیٴ دَ اُ إىبى ثب ‪ٙ‬بٌ ډالٹبر ډیٽىي ي سمبڇ إىبى ي ډياٍٻ ٽًىسبی ٍُڇآٍا! ي سً‪٥‬ئٍی‬
‫ویمٍٽمًویٖشی! هبيٍډیبوٍ ي ػَیبن ٽ‪ٚ‬ٴ ٽًىسب ٍا ثٍ ‪ٙ‬بٌ اٍائٍ ډیىَي!» وب‪ َٝ‬اډیىی‪ٍ ،‬يَُب ىٍ دی ٕبڃَب‪،‬‬
‫‪.)56‬‬
‫‪48‬‬

‫ٽ‪ًٍَٚ‬بی َمؼًاٍ ‪ًٍٙ‬يی‪ُ ،‬ډیىٍَبی دیيای٘ ػجٍُ ډچّی ٍا ىٍ ایَان ډُیّب ٽَى ي‬
‫إشٺجبڃ وٖجی ٕیبٕشمياٍان آډَیپبیی اُ ‪َٙ‬ي‪ ٫‬ؿىیه كَٽزَبیی‪ ،‬ډچیځَایبن ایَان ٍا‬
‫ثٍ ًٕىای یبٵشه ډًٹٮیز ډىبٕت ثیهاڅمچچی ثٍ كَٽز ثی‪ٚ‬شَ س‪ًٚ‬یٸ ٽَى‪ )1( ».‬آډَیپب‬
‫ویِ ىٍ َمبن ٍيُځبٍان ثَای س‪٢‬ٮیٴ ىيڅز ایَان ٽٍ سٮبډڄ ځٖشَىٌ ثب اوڂچیٔ ىا‪ٙ‬ز‬
‫‪َٙ‬ي‪ ٫‬ثٍ كمبیز اُ ػىج٘ ډچّی ایَان ومًى‪)2( .‬‬

‫سًٍوجَٿ ؿىي ثبٍ ثب ٍُڇآٍا ىیياٍ ىا‪ٙ‬ز ي ‪َ٥‬ف ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ٍا ثٍ اي دی‪ٚ‬ىُبى ٽَى‪،‬‬
‫يڅی ٍُڇآٍا وذٌیَٵز‪ ،‬ؿًن اػَای آن ٍا وٍ ٭مچی ډیىاوٖز وٍ ثٍ «ٔصّحت ایشاٖ»‬
‫س‪ٚ‬وی‪ ٜ‬ډیىاى ي ډیهًإز ٽبٍ وٶز ٍا ثب هًى اوڂچیٖیَب سمبڇ ٽىي‪ .‬سًٍوجَٿ دی٘‬
‫اُ سَٻ ایَان ایه ٵپَ ٍا ډٖشٺیڈ ي ٱیَډٖشٺیڈ ثب ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ىٍ ډیبن وُبى ي‬
‫ثٍ يٕیچٍی ىيََ ایه ٵپَ ٍا دیځَٵز‪ .‬ځَیيی َڈ ایه ٵپَ ٍا ىٍ ىیياٍ ځبٌثٍځبٌ ثب‬
‫َٕان ػجٍُ ډچّی سٺًیز ډیٽَى‪)3( .‬‬

‫ٵبسق ډیوًیٖي‪« :‬سٖبډق ‪َٙ‬ٽز وٶز ډًػت ځ‪ٚ‬ز ٽٍ ىيڅز آډَیپب ثَای ؿىيی ثٍ‬
‫اوشٺبى اُ آن ‪َٙ‬ٽز ثذَىاُى ي اوٮپبٓ آن ىٍ ػَایي آډَیپب ډ‪ًُٚ‬ى ځ‪ٚ‬ز‪ .‬ایه‬
‫هَىٌځیَی ي اوشٺبى‪ ،‬اُ ايایڄ ٽبثیىٍ ډى‪َٙ ًٍٞ‬ي‪ٙ ٫‬ي ي ىٍ سمبڇ ډير ُډبډياٍی ٕذُجي‬
‫ٍُڇآٍا َڈ اىاډٍ ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ا‪ُ٩‬بٍار ډپٍَ ځَیيی ٕٶیَ آډَیپب‪ ،‬ىٍ ایه ثبة ٽٍ ‪َٙ‬ٽز‬
‫وٶز ٍاٌ ه‪٦‬بیی ډیٍيى ي ډ‪ٞ‬چلز ىٍ ایه إز ٽٍ سٺب‪١‬بَبی ډچّیًن ٍا اوؼبڇ ىَي‪،‬‬
‫ځًاَی ثَ ایه ډي٭بٕز‪ )4( ».‬اي ىٍ اىاډٍ ډیوًیٖي‪« :‬ىٍ آن ُډبن ثٮ‪٢‬ی اُ ػَایي‬
‫اوڂچیٖی ثٍ ځً‪ ٍٙ‬ي ٽىبیٍ ډ‪٦‬بڅجی ډىش‪ َٚ‬ډیٽَىوي ي ډیځٶشىي ؿىي وٶَی دیيا ‪ٙ‬يٌاوي‬
‫ٽٍ ىٍ ٽبٍ وٶز ایَان اهالڃ ډیٽىىي ي ٹ‪ٞ‬ي ایه ٍا ىاٍوي ٽٍ ٍياث‪ ٤‬ثیه ىيڅز ایَان ي‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز ٍا سیٌَ ٕبُوي ي ٽبٍ ٍا ثٍ ػبیی ٍٕبوىي ٽٍ اډشیبُ ‪َٙ‬ٽز ډِثًٍ ډچٲی ‪ٙ‬يٌ‬
‫ي ثٍ آډَیپبییبن ياځٌاٍ ‪ًٙ‬ى‪ .‬ىٍ ثٮ‪٢‬ی ػَایي آډَیپب َڈ وً‪ٙ‬شٍ ډی‪ٙ‬ي ٽٍ اځَ ‪َٙ‬ٽز‬
‫وٶز كٸ ٭بىالوٍای ثٍ ایَان وذَىاُى ي ایَان س‪ٞ‬میڈ ثٍ اهَاع ‪َٙ‬ٽز ډِثًٍ ثڂیَى‪،‬‬
‫‪َٙ‬ٽزَبیی آډَیپبیی كب‪ َ١‬هًاَىي ثًى ٽٍ وٶز ایَان ٍا ثٍ ىٕز ځَٵشٍ ي و‪ٞ‬ٴ‬
‫‪ ) 3‬ٵبسق ‪ٝ ،507-506‬ٶبیی ‪ ) 4 112‬ٵبسق ‪503‬‬ ‫‪ًَٙ ) 2‬ىڀ ډُييی ‪104‬‬ ‫‪ٍ ) 1‬يثیه ‪61‬‬
‫‪49‬‬

‫ډىبٵ‪ٍ ٬‬ا ثٍ ىيڅز ایَان ثذَىاُى‪)1( ».‬‬

‫ا‪ٙ‬وب‪ٝ‬ی ٽٍ ٍيُوبډٍَبی اوڂچیٖی اُ آنَب وبڇ ډیثَىوي‪« :‬ػًٍع ډټځی» ( ‪George‬‬


‫‪ ،)McGhee‬ځَیيی ي سًٍوجَٿ ثًىوي‪ .‬ډټځی ډٮبين يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ ایبالر ډشليٌ‬
‫ثًى ي ثٍ اډًٍ هبيٍډیبوٍ ٍٕیيځی ډیٽَى ي ؿىيیه ثبٍ ثیبن ىا‪ٙ‬شٍ ثًى ٽٍ ٹَاٍىاى‬
‫اڅلبٹی ثَای ٕشبوين كٸ ایَان ٽبٵی ویٖز ي ثبیي ا‪ٝ‬ڄ سى‪ٞ‬یٴ ډىبٵ‪ ٬‬دٌیَٵشٍ ‪ًٙ‬ى ي‬
‫ََځبٌ ٽٍ ىيڅز ایَان اُ آډَیپب ىٍهًإز ٽمټ ډبڅی ډیٽَى ىٍ دبٕن ډیځٶز‪« :‬اځَ‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز كٸ ٽبډڄ ایَان ٍا اىا ٽىي‪ ،‬ٽمټ ډبڅی آډَیپب ثٍ ایَان‪ ،‬ىیڂَ ډًٍىی دیيا‬
‫ووًاَي ٽَى‪ )2( ».‬ثٮيَب ىيڅز اوڂچیٔ‪ ،‬ځَیيی ٍا ډشُڈ ٽَى ٽٍ ثب ٵبٗ ٽَىن آډبٍ‬
‫ډَثً‪ ٣‬ثٍ ىٍآډي ‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ىٍ كٸ ‪َٙ‬ٽز هیبوز ثٍِځی ٽَىٌ إز‪)3( .‬‬

‫ثب ایىپٍ ٹَاٍ ثًى ٽمیٖیًن وٶز ‪٥‬ی یټ ډبٌ و‪َ٪‬یٍی هًى ٍا ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى‬
‫اڅلبٹی ا٭الڇ ىاٍى‪ ،‬يڅی َمـىبن دٔ اُ ٍٕ ډبٌ ایه ٹَاٍىاى َىًُ ىٍ ٽمیٖیًن ثًى‪ .‬ىٍ‬
‫سبٍین ثیٖزيَٶشڈ ‪َُٙ‬یًٍ ‪ 1329‬ډ‪ٞ‬يٷ اُ ووٖزيُیَ هًإز ٽٍ ‪َ٩‬ٳ ىٌ ٍيُ‬
‫َمٍی دَيويٌَبی وٶشی ٍا ثب ا‪ُ٩‬بٍو‪َٝ َ٪‬یق ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى ثٍ ډؼچٔ ثٶَٕشي‪ .‬ىيڇ‬
‫ډَُ ډبٌ‪ٍُ ،‬ڇآٍا دَيويٌَبی وٶز ٍا ثٍ ٽمیٖیًن ٵَٕشبى ي ومبیىيځبن ىيڅز ٍا ثَای‬
‫ك‪ ًٍ٢‬ىٍ ػچٖبر ٽمیٖیًن ډٮَٵی ٽَى ي ىٍثبٌٍی و‪ َ٪‬ىيڅز وً‪ٙ‬ز‪ :‬ىيڅز ډىش‪َ٪‬‬
‫و‪ َ٪‬ٽمیٖیًن إز‪)3( .‬‬

‫ىٍ ‪ٚٙ‬ڈ ډَُډبٌ‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬كبئَیُاىٌ‪ٝ ،‬بڅق‪َ ،‬يایشی‪ ،‬٭چًی ي ډپّی‪ٍُ ،‬ڇآٍا ٍا‬
‫ثٍ٭چّز «سٮچّڄ ىٍ إشیٶبی كٺًٷ ډچّز ایَان ي ٭يڇ اػَای ٹبوًن ‪ 29‬ډَُډبٌ ‪ 1326‬ىٍ‬
‫ډًٍى وٶز ػىًة»‪ ،‬ي ىٍ ثیٖشڈ ډَُ اي ٍا ثٍ٭چّز «سإهیَ ىٍ إٍبڃ دَيويٌَب» ي «سإهیَ‬
‫ٽبٍ څًڅٍٽ‪ٚ‬ی آة سَُان» إشی‪٢‬بف ٽَىوي؛ ىٍ ثیٖزيَٶشڈ ډَُ إشی‪٢‬بف دبیبن یبٵز‪.‬‬
‫ایه إشی‪٢‬بف ؿىيان ثیدبیٍيإبٓ ثًى ٽٍ ډؼچٔ ثٍ آن ٍای ٕپًر ىاى‪)5( .‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪َ ) 2 504‬مبن ‪ ) 3 504‬ډبٕچی‪ ،‬ع ‪ٝ ) 4 307 ،1‬ٶبیی ووٖزيُیَان ‪ٝ ) 5 234‬ٶبیی‬


‫‪ ،113‬ډشیىی ‪ 216‬وٺڄ اُ ثبٹَ ٭بٹچی‪439 ،1 ،‬‬
‫‪51‬‬

‫ىٍ ػچٍٖ ثیٖزيَٶشڈ ډَُ ډ‪ٞ‬يٷ ځٶز‪« :‬اُ ډٌاٽَار ىیَيُ آٹبی ٍُڇآٍا ىٍ ډؼچٔ‬
‫ٕىب ایه‪ ًٍ٥‬ثَډیآیي ٽٍ اي ٍا ثَای اػَای ٹَاٍىاى ٕب٭ي ي ځٔ آيٍىٌاوي‪ ،‬ي اډیيياٍڇ ٽٍ‬
‫ومبیىيځبن كّٖبٓ ي ي‪٥‬هدَٕز ثٍ ٕیىٍی ایه وبډلَڇ ىٕز ٍى ثِوىي‪)1( ».‬‬

‫اُ ٕبڃ ‪ ،)1322( 1943‬ىيڅز يوِيئال ٹًاویىی ثَای ځَٵشه ډبڅیبر اُ ‪َٙ‬ٽزَبی‬
‫وٶز ثَوُبىٌ ثًى ٽٍ َٕاوؼبڇِ ایه ٍيیٍ ىٍ ٕبڃ ‪ )1327( 1948‬ثٍ و‪٪‬بڇ «‪50‬ـ‪ »50‬یب‬
‫«ت‪ٙ‬صیف ػ‪ٛ‬ایذ» ٽ‪ٚ‬یيٌ ‪ٙ‬ي؛ ثيیه ډٮىب ٽٍ ثَ إبٓ ایه ٹبوًن‪ ،‬ؿىبوـٍ ىٍآډي هبڅ‪ٜ‬‬
‫‪َٙ‬ٽزَبی وٶز‪ ،‬دٔ اُ دَىاهز ډبڅیبر ي ىیڂَ كٺًٷ ىيڅشی‪ ،‬اُ ػم‪ ٬‬ډجبڅٲی ٽٍ‬
‫دَىاهشٍ ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ثی‪ٚ‬شَ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬دىؼبٌ ىٍ‪ٝ‬ي ډبُاى ثبیي ثٍ٭ىًان ډبڅیبر ا‪١‬بٵی ثٍ ىيڅز‬
‫دَىاهز ‪ًٙ‬ى‪ .‬یٮىی ٭ًایي ٵَيٗ دٔ اُ ٽَٖ َِیىٍَب‪ ،‬ویمی ثٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ‬
‫ډیٍٕیي ي ویمی ثٍ٭ىًان ډبڅیبر ثَ ىٍآډي ثٍ ىيڅز دَىاهز ډی‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىيڅز يوِيئال‪ ،‬ثٍ هب‪ َ٥‬ثیڈ اُ آوپٍ اٍُاوی وٶز هبيٍډیبوٍ وٖجز ثٍ وٶز يوِيئال‪،‬‬
‫ٕجت ا‪ٙ‬شیبٷ ي ځَای٘ ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ثٍ وٶز هبيٍډیبوٍ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬سجچیٲبر ځٖشَىٌای‬
‫اوؼبڇ ىاى سب ٽ‪ًٍَٚ‬بی هبيٍډیبوٍ ٍا ثٍ ٕبُيٽبٍ ‪ 50-50‬ډشمبیڄ ٽىي‪ .‬سجچیٲبر يوِيئال‬
‫َٕاوؼبڇ ثٍ ثبٍ و‪ٖٚ‬ز ي ىٍ ‪ 29‬ىی ډبٌ ‪ ،1329‬ثیه ىيڅز ٭َثٖشبن ي ‪َٙ‬ٽز وٶز‬
‫آډَیپبیی‪ ،‬ٹَاٍىاىی ثَإبٓ ا‪ٝ‬ڄ سى‪ٞ‬یٴ ٭ًایي ثٍ اډ‪٢‬ب ٍٕیي‪ .‬ایه ٹَاٍىاى ىٍ‬
‫ٽ‪ًٍَٚ‬بی ډى‪٦‬ٺٍ اطَ ځٌا‪ٙ‬ز ي ىٍ ایَان َڈ ٕجت ‪ٙ‬ي ٽٍ ایَاویبن هًاَبن ؿىیه‬
‫ٹَاٍىاى ًٕىډىيی ‪ًٙ‬وي‪ )2( .‬ىٍ آٱبُ ٽبٍ‪ ،‬اٵپبٍ ٭مًډی ىٍ ایَان َڈ هًإشبٍ ٹَاٍىاىی‬
‫ډجشىی ثَ ا‪ٝ‬ڄ سى‪ٞ‬یٴ ٭ًایي ثًى‪)3( .‬‬

‫ىیيیڈ ٽٍ ډ‪ٞ‬يٷ دی٘ اُ ایه‪ ،‬ىي ثبٍ‪ ،‬ىٍ ػچٍَٖبی ‪ 12‬آًٍ ي ‪ 28‬آًٍ ‪ ،1323‬ٹَاٍىاى‬
‫‪ٍ 1933‬ا ٱیَٹبثڄ ٵٖن هًاويٌ ثًى؛ ىٍ ػچٍٖ َٶشڈ آثبن ‪َ 1323‬ڈ ٽٍ ثٍ وٺي ٹَاٍىاى‬
‫دَىاهز‪ٕ ،‬وىـی اُ اڅٲبی ٹَاٍىاى ي ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ثٍ ډیبن ویبيٍى‪ .‬ىٍ ػچٍٖ ٕیاڇ سیَ‪،‬‬
‫ىٍ وبډٍای ٽٍ اُ ًٕی كٖیه ډپّی هًاويٌ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ثب یټ دی‪ٚ‬ىُبى ا‪ٝ‬الكی‬
‫ىٍثبٌٍی وَم ثَاثَی څیٌَ ي ‪٥‬ال‪ ،‬ٹَاٍىاى اڅلبٹی ٍا ٍيا ىاوٖز ي ىٍ ياٹ‪ ٬‬ٹَاٍىاى ‪1933‬‬
‫‪ ) 1‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪ 27‬ډَُ ‪1329‬؛ ډشیىی ‪ٝ ،216‬ٶبیی ‪ٍ ) 2 113‬يكبوی ‪ ،104-103‬ٵبسق‬
‫‪ ،503‬آهَیه ‪ٙ‬بٌ ‪ ) 3 220‬آهَیه ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ ‪220‬‬
‫‪51‬‬

‫ٍا سىٶیٌ ٽَى ثًى‪ )1( .‬يڅی ثٍ وبځبٌ‪ُ ،‬یَ سإطیَ سلَیپبر آډَیپب‪ ،‬يٍٷ ثَځ‪ٚ‬ز ي ىٍ‬
‫دبوِىَمیه ػچٍٖ ٽمیٖیًن وٶز‪ ،‬ثٍ سبٍین ‪ 13‬آثبن ‪ ،1329‬ډ‪ٞ‬يٷ ي كبئـَیُاىٌ‬
‫دیَاډـًن ٹـَاٍىاى ‪ 1933‬ي ثیا٭شجـبٍی آن ٕوه ځٶشىـي ي ډپّی اُ «٘اسی‪٘ٛ‬اِیض‪»ٜ‬‬
‫‪ٙ‬ين وٶز ٕوه ثٍ ډیبن آيٍى؛ ىٍكبڅیٽٍ ډً‪ ٫ً١‬ٽبٍ ٽمیٖیًن وٶز وٍ ا‪ُ٩‬بٍو‪َ٪‬‬
‫ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى ‪ ،1933‬ي وٍ سٮییه َٕوً‪ٙ‬ز وٶز‪ ،‬ٽٍ ثٍَٕی ٹَاٍىاى اڅلبٹی ثًى؛ ایه‬
‫وپشٍ ٍا ػًاى ٭بډَی ثب ثیبن ایىپٍ «ي‪٩‬یٶٍی ډب ایه إز ٽٍ ثڂًییڈ ٹَاٍىاى اڅلبٹی‬
‫ډىبٵ‪ ٬‬ډب ٍا سإډیه ډیٽىي یب ومیٽىي‪ ،‬ي ثی‪ٚ‬شَ اُ ایه ي‪٩‬یٶٍای وياٍیڈ‪ ،‬ي ٽمیٖیًن ثبیي‬
‫ايڃ سٮییه ومبیي ٽٍ ؿٍ و‪َ٪‬ی ډیسًاویڈ ثيَیڈ‪ ،‬ثٮي ياٍى ا‪ٝ‬ڄ ډً‪ ٫ً١‬ډی‪ًٙ‬یڈ»‬
‫یبىآيٍ ‪ٙ‬ي‪)2( .‬‬

‫ٽمیٖیًن وٶز َٕاوؼبڇ دٔ اُ ډٌاٽَار ي ډ‪٦‬بڅٮبر ثٍ ایه وشیؼٍ ٍٕیي ٽٍ «لشاسداد‬


‫اِحاِمی ٌس‪ٌّ-‬طائیاٖ تشای تاصستا٘ی حم‪ٛ‬ق ّّٔت ایشاٖ وافی ٘یست‪ ،‬ت‪ٕٞ ٝ‬یٗ خاطش‬
‫ٔخاِفت خ‪ٛ‬د سا تا آٖ اظ‪ٟ‬اس ٔیداسد»‪ .‬ىٍ ػچٍٖ َ‪ٚ‬شڈ آًٍ ‪ 1329‬ثَ َٕ سُیٍی ځِاٍٗ‬
‫ځٶزيځً ‪ٙ‬ي؛ ډ‪ٞ‬يٷ ي ؿىي ومبیىيٌی ػجٍُ ډچّی ا‪َٝ‬اٍ ىا‪ٙ‬شىي طشح «ّّٔیضذٖ‬
‫٘فت» ٍا ‪١‬مه ځِاٍٗ‪ ،‬دی‪ٚ‬ىُبى ٽىىي‪َ .‬يایزاهلل دبڅیِی ي و‪َٞ‬راهلل ٽبٕمی ایه‬
‫دی‪ٚ‬ىُبى ٍا هبٍع اُ ي‪٩‬یٶٍی ٽمیٖیًن ‪ٙ‬مَىٌ ي ٽبٍ ٽمیٖیًن ٍا سمبڇ‪ٙ‬يٌ ىاوٖشٍ ي‬
‫ځٶشىي‪« :‬آٹبیبن ډیسًاوىي َىڂبڇ ‪َ٥‬ف ځِاٍٗ ىٍ ډؼچٔ ََ دی‪ٚ‬ىُبىی ىاٍوي ثٍ ډؼچٔ‬
‫ثيَىي‪ ».‬يڅی ثب ا‪َٝ‬اٍ ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ایه ‪َ٥‬ف ٽٍ ٵٺ‪ ٤‬دىغ اډ‪٢‬ب اُ ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ىٍ‬
‫دبی آن ثًى‪ ،‬هًاويٌ ‪ٙ‬ي‪:‬‬

‫«ت‪٘ٝ‬اْ سؼادت ّٔت ایشاٖ ‪ ٚ‬ت‪ٙٔٝ‬ظ‪ٛ‬س وٕه ت‪ ٝ‬تأٔیٗ صّح ج‪ٟ‬ا٘ی‪،‬‬


‫أضاو‪ٙٙ‬ذٌاٖ ریُ پیط‪ٟٙ‬اد ٔیٕ٘اییٓ و‪ ٝ‬ص‪ٙ‬ؼت ٘فت ایشاٖ دس تٕاْ ٔ‪ٙ‬اطك وط‪ٛ‬س‬
‫تذ‪ ٖٚ‬استث‪ٙ‬ـاء ّّٔـی اػالْ ض‪ٛ‬د یؼ‪ٙ‬ی تٕــاْ ػّٕیــات اوتطــاف‪ ،‬استخــشاج ‪ٚ‬‬
‫ت‪ٟ‬ش‪ٜ‬تشداسی دس دست د‪ِٚ‬ت لشاسٌیشد‪ .‬دوتش ٔصذق‪ ،‬حائشیصاد‪ ،ٜ‬اِّ‪ٟ‬یاس صاِح‪ ،‬دوتش‬
‫ضایٍاٖ ‪ ٚ‬حسیٗ ٔىی»‪)3( .‬‬

‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ٝ ) 2 117‬ٶبیی ‪ ،115‬ثٍ وٺڄ اُ ٽشبة ٕیبٌ كٖیه ډپی‪ ) 3 348 ،‬ډًكي‪ ،‬هًاة آ‪ٙ‬ٶشٍ وٶز‪،‬‬
‫‪121‬؛ ‪ٝ‬ٶبیی ‪ 117-116‬ثٍ وٺڄ اُ وؼبسی‪109-108 ،‬؛ سً‪١‬یق‪ :‬ىيڅشی‪ٙ‬ين ثٍ ډچّی‪ٙ‬ين سٮجیَ ډی‪ًٙ‬ى‬
‫‪52‬‬

‫ثب ایه كبڃ ٽٍ ٽمیٖیًن و‪ َ٪‬هًى ٍا ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى اڅلبٹی ا٭الڇ ىا‪ٙ‬شٍ ثًى‪ ،‬ي‬
‫ثبیي و‪َ٪‬یٍاٗ ٍا ثٍ ډؼچٔ اٍائٍ ډیىاى ي دبیبن ٽبٍ ٽمیٖیًن ا٭الڇ ډی‪ٙ‬ي‪ ،‬يڅی‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ ي یبٍان ػجٍُ ډچّیاٗ اُ ایىپٍ ثٍ ىيڅز اػبٌُی ډٌاٽَار ىيثبٌٍ ىاىٌ ‪ًٙ‬ى‪،‬‬
‫ػچًځیَی ٽَىٌ ي ثَ آن ثًىوي ٽٍ ٽبٍ وٶز ٍا هًى ىٍ ىٕز ثڂیَوي‪ .‬ایه ډً‪ ٫ً١‬ثب‬
‫ډوبڅٶز ػًاى ٭بډَی ٍيثٍٍي ‪ٙ‬ي؛ اي ځٶز‪« :‬و‪ َ٪‬ثٍ ایىپٍ ي‪٩‬یٶٍی ٽمیٖیًن وٶز‬
‫ا‪ُ٩‬بٍو‪ َ٪‬ىٍ ٹَاٍىاى اڅلبٹی اُ څلب‪ ٧‬إشیٶب یب ٭يڇ إشیٶبی ډىبٵ‪ ٬‬ایَان ثًىٌ ي ىٍ ایه‬
‫ډً‪ ٫ً١‬ثٍ اسٶبٷ آٍاء ا‪ُ٩‬بٍو‪ َ٪‬ثٍ ٭مڄ آډيٌ‪ ،‬ثىبثَایه يٍيى ىٍ ََ دی‪ٚ‬ىُبی اُ‬
‫ي‪٩‬یٶٍی ٽمیٖیًن هبٍع إز ي سپچیٴ آنَب اُ ًٕی ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ثبیي سٮییه‬
‫‪ًٙ‬ى‪ ».‬ایه ىیيځبٌ ٍا اٽظَیز ٽمیٖیًن (ثٍػِ ډ‪ٞ‬يٷ كبئَیُاىٌ‪ ،‬ډپّی ي ‪ٝ‬بڅق)‬
‫دٌیَٵشىي ي َٕاوؼبڇ ىٍ وًُىَڈ آًٍ‪ ،‬ځِاٍٗ ٕیثَٿ ٽمیٖیًن وٶز‪ ،‬اُ ًٕی كٖیه‬
‫ډپّی ثٍ ډؼچٔ ىاىٌ ‪ٙ‬ي‪ .‬ثىب ثٍ ٍيیٍی و‪٪‬بڇوبډٍی ډؼچٔ‪ ،‬ډیثبیٖز ومبیىيځبن ٍای‬
‫ي ىیيځبٌ هًى ٍا ىٍثبٌٍی ځِاٍٗ ٽمیٖیًن وٶز ثیبن ډیىا‪ٙ‬شىي يڅی ومبیىيځبن ػجٍُ‬
‫ډچّی سَیجًن ٍا ىٍ اهشیبٍ ځَٵشٍ‪ ،‬ي َٕاوؼبڇ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ٍا ډ‪َ٦‬ف ٽَىوي‪)1( .‬‬

‫ىٍ ثیٖزي‪ٚٙ‬ڈ آًٍ‪ ،‬ډپّی ه‪٦‬بثٍی ثچىي ډ‪ٞ‬يٷ ٍا‪ ،‬ٽٍ هًى ثٍ ٭ٌٍ ثیمبٍی كب‪َ١‬‬
‫و‪ٚ‬يٌ ثًى هًاوي‪ ،‬ٽٍ ىٍ دبیبن آن ٔصذق‪ّّٔ ،‬یضذٖ ٘فت سا سا‪ٜ‬حُ ‪ٔ ٕٝٞ‬طىالت دا٘ست‪ ٝ‬ي‬
‫ځٶز‪« :‬ٽ‪ ًٍٚ‬ایَان ىؿبٍ َیؾځًوٍ ‪ ٍَ١‬اٹش‪ٞ‬بىی ي اٍُی َڈ ىٍ اطَ ډچّیٽَىن ‪ٝ‬ىٮز‬
‫وٶز ووًاَي ‪ٙ‬ي‪ ».‬ډ‪ٞ‬يٷ یبىآيٍ ‪ٙ‬ي ٽٍ‪« :‬اځَ ٵَ‪ ٟ‬ٽىیڈ ٽٍ ایَاویبن ثٍػبی ٕی‬
‫ډیچیًن سُه إشوَاػی ‪َٙ‬ٽز ىٍ ٕبڃ ‪ ،1950‬ٵٺ‪ ٤‬ىٌ ډیچیًن سُه وٶز إشوَاع ٽىىي‪،‬‬
‫ي ثَای ََ سه ٽٍ ‪َٙ‬ٽز یټ څیٌَ هَع ډیٽىي‪ ،‬ىي څیٌَ ډ‪َٞ‬ٳ ومبیىي‪ ،‬ثبُ َڈ ثَ‬
‫إبٓ ٵَي‪ ََ ٟ‬سه ‪ 5‬څیٌَ ٽٍ ٹیمز ٵَ‪١‬ی هچیغ ٵبٍٓ هًاَي ثًى‪ ،‬ىيڅز ایَان‬
‫‪ 300‬ډیچیًن ٭بیيی هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪ ...‬ي اُ ا٭مبڃ وٶًًَبیی ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ي ىيڅز اوڂچیٔ‬
‫ډٮمًڃ ىا‪ٙ‬شٍ ډ‪ًٞ‬ن هًاَي ډبوي ي ىيڅز اوڂچیٔ َیؾ ٽبٍی ومیسًاوي ثپىي ي ػبی‬
‫َیؾځًوٍ وڂَاوی كشّی ثَای ‪١‬ٮیٴسَیه ډَىڇ َڈ ثبٹی ومیډبوي!» (‪)2‬‬

‫ىٍ ػچٍٖی ثیٖزيَ‪ٚ‬شڈ آًٍ‪ٙ ،‬بیڂبن ثٍ ٕوىَاوی دَىاهز ي ځٶز‪« :‬اځَ ډچّز‬
‫‪ ) 2‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ 26 ،‬آًٍ ‪ ،1329‬و‪ٖٚ‬ز ‪93‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪121-119‬‬
‫‪53‬‬

‫ایَان هًىٗ ایه وٺ٘ ٍا اىاٌٍ ثپىي ي ثشًاوي كًائغ ًٕهشی‪ ،‬كمڄيوٺڄ‪ ،‬ثَٷ ي‬
‫ٱیًَڅټ‪ ،‬سمبڇ ٍا ثٍ ٹیمز وبُڅی سُیٍ ثپىي‪ ،‬آن اوٺالثی ٍا ٽٍ ‪ٙ‬مب ٵپَٗ ٍا ډیٽىیي‪،‬‬
‫آن اوٺالة اٹش‪ٞ‬بىی ٍا ٽٍ ډیهًاَیي‪ ،‬آن ٍٵبٌ ي إٓبی٘ ٵًٍاً دیيا ډی‪ًٙ‬ى! اځَ َمیه‬
‫وٶز ي ثىِیه ٹیمش٘ و‪ٞ‬ٴ ث‪ًٚ‬ى‪ٙ ،‬پڄ ُويځی ایه ډمچپز ‪ٙ‬پڄ ىیڂَی ډی‪ًٙ‬ى‪.‬‬
‫ایه ٵٺَ ي ډٖپىز ي ثيثوشی‪ ،‬ػبی٘ ٍا ثٍ ٱىب ي ٍٵبٌ ي إٓبی٘ ډیىَي‪ .‬اځَ ىٍ ىَبر‬
‫ایَان ډًاى وٶشی ي ډبُير آنَب ثٍٹيٍ ٽبٵی ي اٍُان ثب‪ٙ‬ي يىٍ ىٕشَٓ ډَىڇ ثب‪ٙ‬ي‪،‬‬
‫آوؼبَب َمٍ ډمپه إز ٽٍ ثَٷ دیيا ثپىىي‪ ،‬څًڅٍٽ‪ٚ‬ی ث‪ًٚ‬ى‪ .‬اځَ ثَٷ دیيا ٽَىوي‪،‬‬
‫ٹًای ډًسًٍی ثپبٍ ډیٶشي ي اُ ایه ي‪ ٬١‬ثیـبٍځی ٽٍ االن ىاٍیڈ‪ ،‬ثٍٽچّی ډب ثیَين‬
‫ډیآییڈ‪ .‬یټ ډمچپشی هًاَیڈ ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬یټ ډمچپشی هًاَیڈ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ٍيُی ٽٍ‬
‫َٕډبن ٍا ثٍ ثبڅیه ډَٿ ثڂٌاٍیڈ‪ ،‬ؿ‪ٚ‬ممبن ٍا ثٍ إًٓىځی ي هً‪ٙ‬لبڅی ٍيی َڈ‬
‫ډیځٌاٍیڈ!» ‪ٙ‬بیڂبن ىٍ دبیبن ٕوىبو٘ ځٶز‪« :‬ثَای ایىپٍ ایه ٹيڇ ډَىاوٍ ٍا ډچّز‬
‫ایَان ثَىاٍى‪ ،‬ایه ٽبٍ ٍا ثپىیي‪ ،‬اځَ و‪ٚ‬ي‪ ،‬ځَىن ډَا ثِویي‪)1( ».‬‬

‫ىٍ ٍيُ دىؼڈ ىی ډبٌ‪ ،‬ىٽشَ ٱالډلٖیه ٵَيََ‪ ،‬يُیَ ىاٍایی يٹز‪ ،‬ىٍ ډؼچٔ‬
‫ٕوىَاوی ٽَى ي اُ ایىپٍ ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی‪ ،‬ىٍثبٌٍی ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ٕوه ځٶشٍاوي‪،‬‬
‫اثَاُ ‪ٙ‬ڂٶشی ٽَى؛ اي ىٍثبٌٍی ایىپٍ ‪َٙ‬ٽز ىٍ اډًٍ ىاهچی ایَان ىهبڅز ډیٽىي ثیبن‬
‫ىا‪ٙ‬ز‪« :‬آٹبیبن ىٍ ‪١‬مه ثیبوبر ډٶ‪ّٞ‬ڄ هًى‪ٙ‬بن‪ ،‬یب س‪َٞ‬یلبً یب سچًیلبً ٽبٍ ٍا ثٍ ػبیی‬
‫ٍٕبويوي ٽٍ ثَای ایه ‪َٙ‬ٽز ىٍ ىاهچٍ ډمچپز ٹيٍسی ډبٵًٷ سمبڇ ٹيٍرَب ٹبئڄ ‪ٙ‬يوي‪.‬‬
‫ثىيٌ ډیهًإشڈ ىٍ ایهػب اُ ځٶشه ي ا‪ُ٩‬بٍ ایه ډَاست ثب ٽمبڃ سإطَّ ا‪ُ٩‬بٍ سإٕٴ ثپىڈ‬
‫ي ثب ‪ٝ‬يای ٍٕب ثڂًیڈ ٽٍ ایه ٹجیڄ ا‪ُ٩‬بٍار‪ ،‬وٍسىُب هالٳ ياٹ‪ ٬‬إز ثچپٍ ډوبڅٴ‬
‫‪ٙ‬ئًن ي كیظیبر ډچّز ٽُهٕبڃ ایَان ثًىٌ ي ایَاى ؿىیه ثیبوبسی وب‪ٙ‬ی اُ یټ كٔ‬
‫كٺبٍر ‪ٙ‬و‪ٞ‬ی إز»‪ .‬ٵَيََ َمـىیه اڅٲبی ٹَاٍىاى ٍا ٽٍ ىٍ ٕبڃ ‪ 1323‬اُ ًٕی‬
‫ٍكیمیبن ډ‪َ٦‬ف ‪ٙ‬ي ي ډ‪ٞ‬يٷ آن ٍا اډ‪٢‬ب وپَى یبىآيٍ ‪ٙ‬ي ي ځٶز‪« :‬ؿًن ا‪ُ٩‬بٍار‪ٙ‬بن‬
‫َیؾیټ دبیٍ ي إبٓ ٹبوًوی وياٍى‪َ٥ ،‬ف ډچّی‪ٙ‬ين ٍا ٽٍ َیؾځًوٍ ډ‪٦‬بڅٮٍای ىٍ‬
‫ا‪َ٥‬اٳ آن وپَىٌاوي‪َٝ ،‬ٵبً ثَای ثبُاٍځَډی دی‪ٚ‬ىُبى ډیٽىىي‪ ».‬ىٍ دبیبن ٵَيََ ځٶز‪:‬‬
‫‪ ) 1‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪ 28‬آًٍ ‪ ،1329‬و‪ٖٚ‬ز ‪94‬‬
‫‪54‬‬

‫«و‪ َ٪‬ثٍ ایىپٍ ٽمیٖیًن ډو‪ ًٛٞ‬وٶز الیلٍی ٹَاٍىاى اڅلبٹی ٍا ػُز إشیٶبی‬
‫كٺًٷ ایَان ٽبٵی وياوٖشٍ‪ ،‬ىيڅز ایه الیلٍ ډٖشَى ډیىاٍى‪ ،‬سب ‪٥‬جٸ ٹبوًن ‪ 29‬ډَُ‬
‫‪ ،1326‬ىٍ إشیٶبی كٺًٷ ٽ‪ ًٍٚ‬اٹياڇ‪ ،‬ي وشیؼٍ ٍا ثٍ ٭َ‪ ٟ‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‬
‫ثَٕبوي‪َ )1( ».‬مُمٍی ‪ٙ‬يیيی ډؼچٔ ٍا ٵَاځَٵز؛ ٭جياڅٺيیَ آُاى ځٶز‪« :‬هیبوز‬
‫ٽَىوي‪ ،‬هبئهَب َٶزسیَ ډیهًاَىي‪ ،‬ځچًڅٍ ډیهًاَىي»‪ ،‬ٽ‪ٚ‬بيٍُ ‪ٝ‬يٍ ځٶز‪« :‬ىيڅز ٍا‬
‫ثَای ایه ٽبٍ إشی‪٢‬بف ډیٽىڈ»‪ ،‬ثٺبیی ځٶز‪« :‬كٸ وياٍوي»‪ ،‬ډپّی ځٶز‪« :‬ثًیه ٍا ثبیي‬
‫إشی‪٢‬بف ٽَى» (اٍوٖز ثًیه يُیَهبٍػٍ اوڂچٖشبن ىٍ آن ُډبن)‪)2( .‬‬

‫اى٭بی ډ‪ٞ‬يٷ ي ػجٍُ ډچّی ىٍثبٌٍی ىهبڅز ‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ اډًٍ ىاهچی ایَان ٽٍ‬
‫ىٍ ٍإشبی ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر ډیُهىيٕشبوٍی ډَىڇ َمًاٌٍ ډ‪َ٦‬ف ي ىٍثبٌٍاٗ‬
‫اٱَاٷ ډی‪ٙ‬ي‪َٕ ،‬سبَٕ ثیدبیٍيإبٓ ثًى؛ دٔ اُ آوپٍ إىبى هبوٍ ٕيان ثٍ ىٕز‬
‫ډبډًٍان ډ‪ٞ‬يٷ اٵشبى‪َ ،‬یؾ ٕىيی ىٍ سإییي اى٭بَبی اي ي ػجٍُ ډچّی دیيا و‪ٚ‬ي يڅی ایه‬
‫اى٭بی ىهبڅز ‪َٙ‬ٽز وٶز َمـىبن ډ‪َ٦‬ف ډی‪ٙ‬ي ي اثِاٍی ىٍ ىٕز آوبن ثَای دی‪ٚ‬جَى‬
‫اَياٳ‪ٙ‬بن ثًى‪ .‬ډ‪ٞ‬بكجٍی ډ‪٦‬جً٭بسی ډیَٕیي ٭چی كبئَی ‪ٙ‬بَجبٯ‪ ،‬ىاىٕشبن ٽڄ ٽ‪ًٍٚ‬‬
‫ىٍ ُډبن ُډبډياٍی ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ثٍ سبٍین ثیٖشڈ سیَډبٌ ‪ ،1330‬هًى ځًیبٕز‪« :‬ىٍ ایه ؿىي‬
‫ٍيُ‪ ،‬ډه ثَكٖت ډَإچٍی آٹبی ووٖزيُیَ‪ ،‬ثٍ اىاٌٍی ا‪٥‬ال٭بر ‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ وٶز‬
‫ٍٵشڈ‪ .‬ىٍ ایه ايٍاٹی ٽٍ ىٍ ٽمیٖیًن ډًٍى ثٍَٕی ي ډ‪٦‬بڅٮٍ ٹَاٍ ځَٵز‪ ،‬وً‪ٙ‬شٍای ثٍ‬
‫ه‪ ٤‬ٵبٍٕی یب اډ‪٢‬بی ٵبٍٕی ډىًٖة ثٍ يٽیڄ یب يُیَ یب ٍيُوبډٍوًیٔ یب كشی‬
‫ا‪ٙ‬وب‪ ٛ‬ډشٶَٹٍ ويیيڇ ي آوـٍ اُ ٹًڃ ډه ىٍ ٍيُوبډٍَب وً‪ٙ‬شٍ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ثٍٽچّی ىٍيٯ إز‪.‬‬
‫ډمپه إز ثٮ‪٢‬ی ايٍاٷ ٽٍ ثٍ ُثبن اوڂچیٖی إز‪ ،‬ډىشُی ثٍ ا‪ُ٩‬بٍ ٭ٺیيٌ ډه ځَىى‬
‫ي ډًٍى سٮٺیت ػِایی ياٹ‪ًٙ ٬‬ى‪ ،‬يڅی ٵٮالً ومیسًاوڈ ا‪ُ٩‬بٍ ٭ٺیيٌای ىٍثبٌٍی آنَب‬
‫ثپىڈ‪ .‬ي اځَ وً‪ٙ‬شٍ ‪ًٙ‬ى ٽٍ ډه اُ ډ‪٢‬مًن وً‪ٙ‬شٍای ثٍ ه‪ ٤‬اوڂچیٖی‪ ،‬ډوجَ ٍيُوبډٍای‬
‫ٍا آځبٌ ٽَىٌ ثب‪ٙ‬ڈ‪ ،‬ٽٌة ډل‪ ٠‬إز‪)3( ».‬‬

‫ىٍ ػچٍٖ ‪ 14‬ىی ډبٌ ‪َ٥ ،133‬ف ىيٵًٍیشی ثَای «سد سخ‪ٙ‬اٖ فش‪ٞٚ‬ش»! ثب اډ‪٢‬بی‬
‫‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪ ،171‬ثٍ‬ ‫‪ ) 1‬ٵَډبوٶَډبییبن ‪ٝ ) 2 299‬ٶبیی ‪127-124‬؛ ٍٕ ٍيیياى ‪359‬؛ ډشیىی ‪218-217‬‬
‫وٺڄ اُ ٍيُوبډٍ ا‪٥‬ال٭بر ‪ 20‬سیَډبٌ ‪1330‬‬
‫‪55‬‬

‫ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ي ؿىي ومبیىيٌی ىیڂَ ثٍ ‪َٙ‬ف «ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ثیبوبر‬
‫ٍٕ‪ٙ‬ىجٍ ‪ 5‬ىی ډبٌ ‪ 1329‬آٹبی ٵَيََ يُیَ ىاٍایی ٍا ډَىيى ي ثٍ َیؾيػٍ ډًٍى‬
‫س‪ٞ‬يیٸ ومبیىيځبن ډچّز ووًاَي ثًى ي اوِػبٍ هًى ٍا اُ ٭مڄ ای‪ٚ‬بن ا٭الڇ ډیٽىي»‪ ،‬ثٍ‬
‫س‪ًٞ‬یت ٍٕبوي؛ ىٍ وشیؼٍ يُیَ ىاٍایی إشٮٶب ىاى‪ٙ )1( .‬ٮجبن ػٮٶَی ىٍ هب‪َ٥‬ار هًى‬
‫ا‪ُ٩‬بٍ ډیىاٍى ٽٍ ٵياییبن إالڇ ىٍ‪ٝ‬يى سَيٍ ٵَيََ ثًىٌاوي ٽٍ اي ایه ٍا ثٍ ٵَيََ هجَ‬
‫ىاىٌ ي ٵَيََ ثَای كٶ‪ ٨‬ػبو٘ ىٍ ډٖبٵَهبوٍَبی هیبثبن ثَٷ ډیهًاثیيٌ إز‪)2( .‬‬

‫ىٍ َمبن ٍيَُب (‪ 8‬ىی ډبٌ)‪ ،‬ا٭الډیٍی ٽب‪ٙ‬بوی ىٍ د‪ٚ‬شیجبوی اُ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ډىش‪َٚ‬‬
‫‪ٙ‬ي ي ًَاىاٍان اي ىٕز ثٍ س‪٪‬بََاسی ىٍ كمبیز اُ آن ا٭الډیٍ ي ىٍ ډوبڅٶز ثب ٵَيََ‬
‫ُىوي؛ كبڃآوپٍ ٽمشَ ٽٖی اُ آوبن ثًى ٽٍ ډٮىبی ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ٍا ىاوٖشٍ ثب‪ٙ‬ي یب‬
‫ډٶًُڇ ٕوىبن ٵَيََ ٍا ىٍٻ ٽىي یب ا‪ٝ‬الً آنَب ‪ٙ‬ىیيٌ ي هًاويٌ ثب‪ٙ‬ي‪)3( .‬‬

‫دٔ اُ ٍى ٹـَاٍىاى اڅلـبٹی‪َ ،‬ىڂبډیٽٍ ٕـَان ػجٍُ ډچّـی ىٍ ٍإشـبی دی‪ٚ‬جـَى‬


‫اَياٳ‪ٙ‬بن اُ َیؾ ٽً‪ٚٙ‬ی ثَای ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر ډَىڇ ىٍیٰ ومیٽَىوي‪ٕ ،‬ذُجي‬
‫ٍُڇآٍا ثَ إبٓ ا‪ٝ‬ڄ سٺٖیڈ دىؼبٌ‪-‬دىؼبٌ ٭ًایي ثب ‪َٙ‬ٽز ثٍ سًاٵٸ ٍٕیيٌ ي ىٍ سالٗ‬
‫ثًى ٽٍ ایَان ثٍ٭ىًان یټ ُٕبډياٍ ىٍ سمبڇ كٺًٷ ياثٖشٍ ثٍ ُٕبڇ ي ٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز‬
‫ىهبڅز ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬سًڅیي وٶز اٵِای٘ یبثي‪ ،‬ي دبالی‪ٚ‬ڂبٌَبی ثٖیبٍی ثَای س‪ٞ‬ٶیٍی‬
‫وٶز ىٍ ىاهڄ ایَان ٕبهشٍ ‪ًٙ‬ى‪ َٕ .‬يیچیبڇ ٵَیٍِ‪ ،‬ىٍ ىٕبډجَ ‪ 1950‬ډیځًیي‪َٙ« :‬ٽز‬
‫وٶز دی‪ٚ‬ىُبى سى‪ٞ‬یٴ ىٍآډي هبڅ‪ٍ ٜ‬ا ثب ایَان ي دَىاهز دىغ ډیچیًن څیٌَ ٽمټ ي ىي‬
‫ډیچیًن څیٌَ ډبَیبوٍ ثٍځًوٍی ٭چیاڅلٖبة ثٍ ٍُڇآٍا سٖچیڈ ٽَى‪ ،‬يڅی اي اډشیبُار ىیڂَ‬
‫َڈ ډیهًإز‪)4( ».‬‬

‫‪ًٍٙ‬ثوشبوٍ ٕذُجي ٍُڇآٍا ځٶزيځًَب ٍا دىُبوی دی ځَٵشٍ ي دی٘ ډیثَى ي ووٖشیه‬


‫ثبٍ ٽٍ ا‪٥‬ال٭بر دیَاډـًن ایه ځٶزيځًَب ډىش‪ٚ‬ـَ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ىٍ ځِاٍٗ ٕبڅیـبوٍای ثًى ٽٍ‬
‫ٍئیٔ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ثٍ ‪ٝ‬بكجبن ُٕبڇ ‪َٙ‬ٽز‪ ،‬ىٍ سبٍین ‪ 16‬وًاډجَ‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ) 2 129‬ٽشبة هب‪َ٥‬ار ‪ٙ‬ٮجبن ػٮٶَی ‪ ،72-71‬ډشیىی ‪ٝ ) 3 219‬ٶبیی ‪ ،129‬ډشیىی ‪219‬‬
‫‪ٝ ) 4‬ٶبیی ‪ ،132‬ثٍ وٺڄ اُ ٍيُوبډٍی سبیمِ ‪ 20‬ىٕبډجَ ‪ٕ ،1950‬وىبن ٵَیٍِ ىٍ سبالٍ اوؼمه ثیمٍ ؿبٍسَ ىٍ‬
‫څىين‬
‫‪56‬‬

‫‪ 24( 1951‬آثبن ‪ )1330‬ىاىٌ إز‪ .‬ډشه ځِاٍٗ ؿىیه إز‪« :‬دٔ اُ ا‪٥‬ال‪ ٫‬اُ ٹَاٍىاى‬
‫ډىٮٺيٌ ثیه ىيڅز ٭َثٖشبن ٕٮًی ي ‪َٙ‬ٽز وٶز آٍاډپً‪ ،‬ىٍ ثبة سى‪ٞ‬یٴ ٭ًایي‪ ،‬ثب‬
‫يػًى ایىپٍ ‪١‬مه ډٌاٽَار ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ٹَاٍىاى اڅلبٹی وشبیؼی كب‪ٝ‬ڄ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪َٙ ،‬ٽز‬
‫ثيين ٵًر يٹز ثٍ ٕذُجي ٍُڇآٍا ٽٍ ىٍ آن يٹز ووٖزيُیَ ثًى ا‪٥‬ال‪ ٫‬ىاى ٽٍ كب‪َ١‬‬
‫إز ثَای ٭ٺي ٹَاٍىاى ډ‪ٚ‬بثُی ثب ىيڅز ایَان ياٍى ډٌاٽٌَ ځَىى ي ىٍ َمبن يٹز ٽٍ‬
‫ایه دی‪ٚ‬ىُــبى ٍا ٽَىٌ‪ ،‬دىغ ډیچیـًن څیـٌَ ډٖــب٭يٌ ثٍ ىيڅز ایَان دَىاهز ٽٍ اُ‬
‫ىٍآډيَبی ثٮي ٽَٖ ځَىى ي ډًاٵٺز ٽَى ٽٍ ثَای ثٺیٍی ٕبڃ ‪َ 1951‬ڈ‪ ،‬ډبَی ىي‬
‫ډیچیًن څیٌَ ډٖب٭يٌ ثذَىاُى‪َٙ .‬ٽز ػيیز ثٖیبٍ ٽَى ٽٍ ووٖزيُیَ دی‪ٚ‬ىُبى ‪َٙ‬ٽز‬
‫ٍا ىایَ ثٍ سؼيیي ډٌاٽَار ثَای ٭ٺي ٹَاٍىاى ٍيی ا‪ٝ‬ڄ سى‪ٞ‬یٴ ٭ًایي ي َمـىیه‬
‫دَىاهز ډٖب٭يٌ ثٍ ىيڅز ٍا ٭چىی ٽَىٌ ي ثَای ا‪٥‬ال‪ ٫‬٭بډٍ ډىش‪ َٚ‬ٽىي‪ ،‬يڅی ٕذُجي‬
‫ٍُڇآٍا هًىىاٍی ٽَى ي وُبیز هٶب ٍا وٖجز ثٍ ََ ىي ډً‪ٍ ٫ً١‬٭بیز ٽَى؛ وشیؼٍ ایه‬
‫‪ٙ‬ي ٽٍ ډَىڇ ایَان اُ ؿىیه دی‪ٚ‬ىُبىی سب ډيرَب ثٮي اُ دی‪ٚ‬ىُبى ډچّی‪ٙ‬ين وٶز‬
‫ا‪٥‬ال٭ی ويا‪ٙ‬شىي‪)1( ».‬‬

‫ىٍ ٕبڃ ‪ ،1953‬وًٍډبن ٽِمخ (‪ )Norman Kemp‬هجَوڂبٍ ٍيُوبډٍ سبیمِ (‪)The Times‬‬
‫ي ویً ٽَاویپڄ (‪ )New Chronicle‬څىين ٽٍ ىٍ ُډبن هچ‪٬‬یي اُ ‪َٙ‬ٽز‪ ،‬ىٍ آثبىان ثًىٌ‪،‬‬
‫ٽشبثی ثٍ وبڇ «آثبىان» ؿبح ي ډىش‪ َٚ‬ٽَى ٽٍ ىٍ آن ډشه یبىىا‪ٙ‬ز ٕٶیَ اوڂچیٔ ثٍ‬
‫ٍُڇآٍا ډًٍهٍی ‪ 23‬ٵًٍیٍی ‪ 4( 1951‬إٶىي ‪ )1329‬آډيٌ إز؛ ایه یبىىا‪ٙ‬ز دی٘ اُ‬
‫ایه ىٍ ایَان ډىش‪ َٚ‬و‪ٚ‬يٌ ثًى ي ډَىڇ اُ آن آځبَی ويا‪ٙ‬شىي‪)2( .‬‬

‫ىٍ ایه وبډٍ َٕ ٵَاوٖیٔ ‪ٙ‬ذَى (‪ٕ ،)Francis Shepherd‬ٶیَ اوڂچٖشبن‪ ،‬ثیبن ىا‪ٙ‬ز ٽٍ‬
‫«ىيڅز ثَیشبویب ومیسًاوي وٖجز ثٍ َٕوً‪ٙ‬ز ‪َٙ‬ٽز وٶز ثیا٭شىب ثمبوي»؛ ‪ٙ‬ذَى دی‪ٚ‬ىُبى‬
‫ٽَى ٽٍ ثَای كڄ ډ‪ٚ‬پالسی ٽٍ ثٍٕجت ٍى ٹَاٍىاى اڅلبٹی ثَای ایَان ثٍيػًى آډيٌ‬
‫إز‪َٙ ،‬ٽز آډبىٌ إز ډجچٲی ډٮبىڃ ثیٖزيَ‪ٚ‬ز ي ویڈ ډیچیًن څیٌَ‪٥ ،‬ی ٕبڃ‬
‫‪ 1951‬ثٍ ایَان ثذَىاُى‪ .‬ي ویِ ىٌ ډیچیًن څیٌَ ثٍ٭ىًان ٕذَىٌ ثٍ ثبوټ ډچّی ثذَىاُى سب‬
‫ىيڅز ٍا ىٍ ٍإشبی َيٵ٘‪ ،‬ډجىی ثَ اٵِای٘ إپىبؤ ىٍ ځَىٗ‪ ،‬یبٍی ٽىي‪ .‬اي‬
‫‪ ) 2‬ٵبسق ‪ 405‬ي (‪).Norman Kemp, Abadan, chapter Three, p. 50‬‬ ‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪405‬‬
‫‪57‬‬

‫َمـىیه ٍ‪١‬بیز ‪َٙ‬ٽز ٍا ثَای ثٖشه ٹَاٍىاى ػيیي ثَ إبٓ ا‪ٝ‬ڄ سى‪ٞ‬یٴ ٭ًایي‪،‬‬
‫ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز‪)1( .‬‬

‫ىٍ َمبن ٍيَُب‪ ،‬ډ‪٦ٞ‬ٶی ٵبسق ىٍ ىیياٍی ٽٍ ىٍ آثبىان‪ ،‬ثب وبٍسپَاٵز ( ‪E.G.D‬‬
‫‪ ،)Northcroft‬ومبیىيٌ ‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ سَُان‪ ،‬ىا‪ٙ‬شٍ إز‪ ،‬ثٍيٕیچٍی اي دیٲبډی ٍا ثَای‬
‫ډيیَان ‪َٙ‬ٽز ډیٵَٕشي ٽٍ‪ ََ« :‬دی‪ٚ‬ىُبى ػيیيی ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ډیهًاَي ثپىي‪ ،‬ي ََ‬
‫ډٖب٭يٌای ٽٍ هیبڃ ىاٍى ثيَي‪ ،‬ثبیي ٭چىی ثب‪ٙ‬ي ي اڅّب ډٌاٽَار ډوٶیبوٍ ي ُیَ دَىٌ ثب‬
‫ىيڅز ًٕء‪٩‬ه ٍا س‪ٚ‬يیي هًاَي ٽَى»‪ .‬وبٍسپَاٵز دٔ اُ ثبُځ‪ٚ‬ز اُ څىين‪ ،‬ثٍ ٵبسق‬
‫ډیځًیي ٽٍ ‪َٙ‬ٽز كب‪ َ١‬إز ا‪ٝ‬ڄ سى‪ٞ‬یٴ ٍا ثذٌیَى‪ ،‬يڅی ٍُڇآٍا دب ډیٵ‪ٚ‬بٍى ٽٍ‬
‫ٹ‪٢‬یٍ دىُبن ثمبوي‪)2( .‬‬

‫ٍُڇآٍا ىٍ ػچٍٖ ىيڇ إٶىي ٽمیٖیـًن ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ثب ډچّـی‪ٙ‬ين وٶز ډ‪ٚ‬پچی‬
‫وياٍى‪ ،‬يڅی ‪ٙ‬شبثِىځی ىٍ ایه اډَ ٍا ډ‪ٞ‬چلز ومیىاوي‪ .‬يی ثٍ ٕٶیَ اوڂچیٔ َڈ ځٶشٍ‬
‫ثًى ٽٍ ډیهًاَي ‪َ٥‬كی ٍا ثٍ س‪ًٞ‬یت ٽمیٖیًن ثَٕبوي ٽٍ ثٍ ىيڅز اػبٌُ ىَي ‪١‬مه‬
‫ډ‪٦‬بڅٮٍ ثَای ډچّیٽَىن وٶز‪ ،‬ٹَاٍىاى ډًٹشی ٍا ثَإبٓ ا‪ٝ‬ڄ سى‪ٞ‬یٴ ٭ًایي ثذٌیَى‪ .‬اي‬
‫سالٗ ډیٽَى ٽٍ ډؼچٔ ٍا ٍا‪١‬ی ٽىي سب ىيڅز ٍا ثَای اوؼبڇ ىيثبٌٍ ډٌاٽَار ډبډًٍ‬
‫ٽىي‪ ،‬ي ٕذٔ ‪َ٥‬ف سى‪ٞ‬یٴ ٍا دی‪ٚ‬ىُبى ٽىي‪ ،‬يڅی ډ‪ٞ‬يٷ ډبو‪ ٬‬آن ثًى ٽٍ ډؼچٔ ؿىیه‬
‫ډبډًٍیشی ثٍ ٍُڇآٍا ثيَي‪)3( .‬‬

‫ىٍ ػچٍٖ ه‪ًٝٞ‬ی ډؼچٔ ىٍ ًٕڇ إٶىي‪ٍُ ،‬ڇآٍا ډیځًیي‪« :‬اځَ ډٺ‪ًٞ‬ى اُ ډچّی‪ٙ‬ين‬
‫آن إز ٽٍ وٶز ىٍ ىٕز ىيڅز ٹَاٍ ثڂیَى‪ ،‬ایه سل‪ٞ‬یڄ كب‪ٝ‬ڄ إز؛ ُیَا ىٍ ایَان‬
‫‪٥‬جٸ ٹبوًن‪ ،‬سمبڇ ډٮبىن اُ آنِ ىيڅز ي ‪٥‬جٸ ډٺٍَار ٽبډالً ډچّی إز‪ .‬ي‪ ٬١‬ایَان ثب‬
‫ډپِیټ ٹبثڄ ٹیبٓ ویٖز‪ .‬ىٍ آن ٽ‪ ًٍٚ‬ٽٍ ‪ٝ‬ىٮز وٶز ٍا ډچّی ٽَىوي‪ ،‬٭چّز آن ثًى‬
‫ٽٍ ٽچیٍی اٍا‪١‬ی ىٍ ىٕز ا‪ٙ‬وب‪ ٛ‬ثًى‪ ،‬وٍ ىيڅز»‪ .‬اي ایه وپشٍ ٍا یبىآيٍ ‪ٙ‬ي ٽٍ‪:‬‬
‫«ایَان ىاٍای آن ٹيٍر ‪ٝ‬ىٮشی ویٖز ٽٍ ثٍ هًىی هًى إشوَاع وٶز ومًىٌ ي ىٍ‬
‫‪ ) 3‬ډًكي ‪،113‬‬ ‫‪ ) 2‬ٵبسق ‪407‬‬ ‫‪ ) 1‬ډشه وبډٍ‪ :‬ٵبسق ‪ ،407-405‬آهَیه ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ ‪ٍ ٍٕ ،225‬يیياى ‪360‬‬
‫‪ٝ‬ٶبیی ‪134‬‬
‫‪58‬‬

‫ثبُاٍَبی ىویب ثٶَي‪ٙ‬ي‪ .‬ایَاوی ٽٍ یټ ٽبٍهبوٍ ٕیمبن ٍا ومیسًاوي ثب دَٕىڄ هًى اىاٌٍ‬
‫ومبیي‪ ،‬ي ایَاوی ٽٍ ٽبٍهبوؼبر ٽ‪ ًٍٚ‬ىٍ اطَ ٭يڇ ٹيٍر ٵىی ثٍ ‪ًٍٝ‬ر وبځًاٍی ىٍ‬
‫آډيٌ إز ي ‪ ٍَ١‬ډیىَي‪ ،‬ثب ٽياڇ يٕبئڄ ډیهًاَي وٶز ٍا ‪ٙ‬و‪ٞ‬بً إشوَاع ٽىي؟» اي‬
‫ثٍٍي‪ٙ‬ىی ثیبن ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ډچّیٽَىن وٶز یټ هیبوز إز‪َ .‬مـىیه سؼَثٍ ډچّی‪ٙ‬ين‬
‫وٶز ىٍ ډپِیټ ٍا دی٘ ؿ‪ٚ‬ڈ هًى ىا‪ٙ‬ز‪)1( .‬‬

‫ٍيُ ‪ 12‬إٶىي‪ ،‬ىٍ ٽمیٖیًن وٶز‪ ،‬ډ‪ٚ‬پالر ٵىی ي اٹش‪ٞ‬بىی ي ٕبُډبوی ډچّی‪ٙ‬ين‬
‫وٶز ي ډ‪ًٚ‬ڃ ويا‪ٙ‬شه ٽبٍ‪ٙ‬ىبٓ ي يٕبیڄ كمڄيوٺڄ ي وٶشپ٘ ي ثبُاٍ ٵَيٗ ٍا‬
‫ثَ‪ٙ‬مَى ي ځٶز‪« :‬ډب و‪ َ٪‬ځَيَی اُ ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن ډٮَيٳ وٶز ٍا هًإشٍایڈ؛ ایه ٽبٍ ٍا‬
‫ثٍ ‪ٝ‬الف ایَان ومیىاوىي‪ ».‬ي اُ ٽمیٖیًن وٶز هًإز اُ ٵَډًڃ ډچّی‪ٙ‬ين ‪َٝ‬ٳو‪َ٪‬‬
‫ٽىي‪)2( .‬‬

‫اثَاَیڈ ‪ٝ‬ٶبیی وً‪ٙ‬شٍ إز‪:‬‬

‫ىٍ ىیياٍی ٽٍ وًیٖىيٌی ایه ٽشبة ىٍ ٭‪ٍ َٞ‬يُ َ‪ٚ‬شڈ إٶىي ‪ 1329‬ثب ىٽشَ‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ هبوٍ اي ىا‪ٙ‬شڈ‪١ ،‬مه ځٶزيځًَب دَٕیيڇ‪ :‬آیب ډچّی‪ٙ‬ين وٶز س‪ًٞ‬یت ډی‪ًٙ‬ى؟ ‪ٙ‬مب‬
‫ٽٍ ىٍ ډؼچٔ ىاٍای اٽظَیز ویٖشیي‪ .‬ځٶز‪« :‬آٹبػبن اٽظَیز یٮىی ؿٍ؟ َمٍی ومبیىيځبن‬
‫ي‪٥‬هدَٕز ډًاٵٸاوي‪ .‬ٵٺ‪ ٤‬ىيڅز ډوبڅٴ إز ٽٍ ډب اهشیبٍ ٍا اُ ىٕز اي ځَٵشٍایڈ ي ٽبٍی‬
‫ومیسًاوي ثپىي»‪ .‬ځٶشڈ َیؾ ډبوٮی ىٍ اػَای ایه ډٺ‪ًٞ‬ى دی٘ ووًاَي آډي؟ ځٶز‪« :‬اثياً‪ ،‬ډڂَ‬
‫ډَا ثپ‪ٚ‬ىي» ځٶشڈ اوڂچٖشبن ډ‪ٚ‬پالسی ایؼبى ووًاَي ٽَى؟ ځٶز‪َٖ« :‬شىي ٹيٍرَبیی ٽٍ ډب‬
‫ٍا ىٍ سلٺٸ ایه آٍډبن ډچّی ٽمټ ٽىىي‪ ».‬ځٶشڈ ایَان هًى ډیسًاوىي وٶز ٍا اىاٌٍ ٽىي؟ ځٶز‪:‬‬
‫«ثچٍ‪َ ،‬مٍی ایه ډٖبئڄ ٍا ډ‪٦‬بڅٮٍ ٽَىٌایڈ‪َ ،‬یؾ ا‪ٙ‬پبڅی دی٘ ووًاَي آډي‪)3( ».‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ثَوبډٍ ډچّی‪ٙ‬ين ٍا ‪ٝ‬يىٍ‪ٝ‬ي ٭مچی ډیىاوٖز ي َیؾ ډ‪ٚ‬پچی ٍا ىٍ ایه ٍاٌ‬
‫ډش‪ ًٍٞ‬وجًى؛ ُیَا َمبوڂًوٍ ٽٍ دی‪ٚ‬شَ ځٶشیڈ آډَیپبییَب ځٶشٍ ثًىوي اځَ وٶز ډچّی ‪ًٙ‬ى‪،‬‬
‫ثٍ یبٍی ایَان هًاَىي آډي ي ا‪٥‬میىبن ډ‪ٞ‬يٷ ثٍهب‪ َ٥‬ایه دىياٍ ثًى ٽٍ آډَیپب اُ اي ي‬
‫‪ ) 1‬ډشیىی ‪ ،219‬ثٍ وٺڄ اُ ٭بٹچی‪ٍ ،‬يُ‪ٙ‬مبٍ ‪ٝ ) 2 441 /1‬ٶبیی ‪ًٍٝ ،134-133‬ر ػچٍٖ ‪ 12‬إٶىي ‪،1329‬‬
‫ٽمیٖیًن وٶز ‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪136-134‬‬
‫‪59‬‬

‫ػجٍُ ډچّی د‪ٚ‬شیجبوی هًاَي ٽَى‪)1( .‬‬

‫ډَىڇ ایَان َڈ ُیَ سإطیَ سجچیٲبر ي ػىؼبڃَبی ػجٍُ ډچّی‪ ،‬ي دی‪َٚ‬ي آن ډ‪ٞ‬يٷ‪،‬‬
‫دٌیَٵز ثًىوي ٽٍ ډچّیٽَىن وٶز ثٍ َمٍی ډ‪ٚ‬پالر آوبن دبیبن ډیثو‪ٚ‬ي؛ اُ ایه‬
‫ٍيی اُ ََ ٕیبٕشمياٍی َمـًن ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ٽٍ ډچّیٽَىن وٶز ٍا ؿبٌٍی َمٍی‬
‫ډ‪ٚ‬پالر ډیىاوٖز‪ ،‬دیَيی ډیٽَىوي‪)2( .‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ػچٍٖی ‪ 16‬إٶىي ‪ 1329‬ٽمیٖیًن وٶز‪ ،‬ىٍ دبٕن ثٍ ډ‪ٚ‬پالسی ٽٍ‬


‫ٍُڇآٍا ىٍثبٌٍی ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ثَ‪ٙ‬مَىٌ ثًى‪ ،‬ځٶز‪« :‬ډه ثٍ ومبیىيځی اُ ػجٍُ ډچّی ي‬
‫د‪ٚ‬شیجبوی ډچّز ایَان‪ ،‬ډَاست اوِػبٍ ډچّز ایَان ٍا وٖجز ثٍ ځِاٍٗ آٹبی ووٖزيُیَ‬
‫اثَاُ ډیىاٍڇ ي ثٍيٕیچٍی ٽمیٖیًن وٶز‪ ،‬ثٍ ػُبویبن! ا٭الڇ ډیىاٍڇ كپًډشی ٍا ٽٍ‬
‫ثٍ ؿىیه دٖشیَب ي ثىيٌ‪ٝ‬ٶشیَب سه ىٍ ىَي ډچّز ایَان ٹبوًوی ومی‪ٙ‬ىبٕي‪ ».‬ي اٵِيى‬
‫«َیؾ ډبوٮی ىٍ ٍاٌ اوؼبڇ ایه هيډز ثٍِٿ! ثبٹی ومبويٌ ي ٍاَی ػِ ډًاٵٺز ثب‬
‫ډچّیٽَىن وٶز ویٖز ي هًاَیڈ سًاوٖز ىٍ یټ ډلی‪ٝ ٤‬میمیز ثٍ اسٶبٷ آٍا ثٍ‬
‫آٍُيَبی ډچّز ایَان څجیټ اػبثز ځٶشٍ‪ ،‬ډچّیٽَىن وٶز ٍا ىٍ َٕإَ ٽ‪ ًٍٚ‬س‪ًٞ‬یت ي‬
‫ثَای ځٌ‪ٙ‬شه اُ آهَیه ډَكچٍی ٹبوًوی‪ ،‬سٺيیڈ ډؼچٔ ومبییڈ‪)3( ».‬‬

‫ىٍٕز ىٍ َمبن ُډبن ٽٍ ډ‪ٞ‬يٷ ىٍكبڃ ٕوىَاوی ىٍثبٌٍی ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ثًى‪،‬‬
‫ډؼچٔ هشڈ آیزاهلل ٵی‪ ٠‬ىٍ ډٖؼي ٕچ‪٦‬بوی ىٍ ػَیبن ثًى ي ٍُڇآٍا ثبیي ىٍ ډَإڈ‬
‫‪َٙ‬ٽز ډیػٖز؛ إياهلل ٭َچَڈ وِى اي ٍٵز ي یبىآيٍ ‪ٙ‬ي‪ٍُ ،‬ڇآٍا ډیځًیي ٭ؼت! ؿ‪ًٍ٦‬‬
‫ٵَاډًٗ ٽَىٌ ثًىڇ ي ثب ‪ٙ‬شبة‪ ،‬ثيين ډلبٵ‪َ ٨‬مَاٌ ثب ٭چڈ ثٍ ډٖؼي ٕچ‪٦‬بوی ٍٵز ي‬
‫َمیه‪ ًٍ٥‬ٽٍ ىٍ كیب‪ ٣‬ډٖؼي كَٽز ډیٽَى‪ ،‬هچیڄ ‪ُ٥‬مبٕجی اي ٍا اُ د‪ٚ‬ز َٕ َيٳ‬
‫ٍٕ ځچًڅٍ ٹَاٍ ىاى‪ .‬دیپَ ویمٍػبن اي ٍا ثٍ ثیمبٍٕشبن ثَىوي‪ ،‬ي اي ىٍځٌ‪ٙ‬ز‪)4( .‬‬

‫«اٹياڇ ثٮيی ٵياییبن إالڇ [دٔ اُ سَيٍ َْیَ] سَيٍ ٕذُجي ٍُڇآٍا‬
‫ووٖزيُیَ يٹز ثًى‪ .‬ایه ىي سَيٍ ٕیبٕی هیچی َٕي‪ٝ‬يا ٽَى ي ىٍ ٕیَ ػَیبوبر ٽ‪ ًٍٚ‬هیچی‬

‫‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪ًٍٝ ،137‬ر ػچٍٖ ‪ 16‬إٶىي‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،136‬ثبٍی ٍيثیه ‪ ) 2 54‬ډبٕچی‪ ،‬ع ‪306 ،1‬‬
‫‪ 1329‬ٽمیٖیًن وٶز ‪ٝ ) 4‬ٶبیی ‪ٍ ٍٕ ،137‬يیياى ‪361‬‬
‫‪61‬‬

‫سـإطیَ ىا‪ٙ‬ز‪ .‬وپشٍ ٹبثـڄ سًػٍ آن ثـًى ٽٍ ىٍ آن ىيٍان‪ ،‬یٮىی [ىيٍان] سـَيٍ ٍُڇآٍا‪ ،‬ٵياییبن‬
‫إالڇ ىٍ اٍسجب‪ ٣‬وِىیټ ثب ػجٍُ ډچّی ثًىوي‪ .‬سَيٍ ٍُڇآٍا َڈ ىٍ ػچٍٖای ٽٍ ثب ك‪ ًٍ٢‬ډَكًڇ‬
‫وًاة ‪ٝ‬ٶًی‪ ،‬ډَكـًڇ ىٽشَ ٵب‪٥‬می‪ ،‬ىٽشَ ثٺبیی‪ ،‬ډپی‪ ،‬ىٽشَ ‪ٙ‬بیڂبن ي ٕـبیَ ٍَجَان ػجٍُ‬
‫ډچّی اڅجشٍ ثيين ك‪ ًٍ٢‬ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ ي آیزاهلل ٽب‪ٙ‬بوی ثَځِاٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ډ‪َ٦‬ف ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىٍ آن ػچٍٖ ثىب ثٍ ىالیچی ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ ‪َٙ‬ٽز ويا‪ٙ‬ز ي ىٽشَ ٵب‪٥‬می ٍا ثٍ ومبیىيځی هًى‬
‫ٵَٕشبىٌ ثًى‪ .‬آیزاهلل ٽب‪ٙ‬بوی َڈ ىٍ آن ػچٖـٍ ك‪ ًٍ٢‬ويا‪ٙ‬ز ٽٍ ایه َـڈ ثٍ ىڅیڄ اهشالٵبر‬
‫ډیبن ٽب‪ٙ‬بوی ي وًاة ثًى‪ .‬ثٍ ََ ‪ًٍٝ‬ر ىٍ آن ػچٍٖ ٕـَان ػجٍُ ډچّی‪ ،‬سلچیـچی اُ ي‪١‬ٮیـز‬
‫ٕیـبٕی ٽ‪ٚ‬ـًٍ ٍا اٍائٍ ډیٽىىي ٽٍ وشیؼٍی ٽچی آنَـب ایه ثًى ٽٍ ه‪ َ٦‬ا‪ٝ‬چی ٍيُ‪ٙ ،‬و‪ٜ‬‬
‫ٍُڇآٍا إز ي ٍُڇآٍا إـز ٽٍ ٹ‪ٞ‬ي آن ىاٍى ٽٍ ایـَان ٍا ثٍ اوڂچٖشـبن ثٶَي‪ٙ‬ي‪ .‬آوـبن ډٮشٺي‬
‫ثًىوي ٽٍ ‪ٙ‬ـبٌ ٵٮالً ه‪َ٦‬وـبٻ ویٖـز ي َمٍی ٽبٍَـب ُیَ ٕـَ ٍُڇآٍا إز‪ .‬ىٍ دـبٕـن ثـٍ‬
‫سلچیڄَبی َٕان ػجٍُ [ډچّی]‪ ،‬وًاة ا‪ُ٩‬بٍ ډیىاٍى ٽٍ ٵَ‪ ٟ‬ٽىیڈ ٍُڇآٍا اډَيُ ٕبٹ‪ٙ ٤‬ي ي‬
‫ىٍ ایه كبڃ ٵىؼبن هًى ٍا ثَډیځَىاوي سًی وٮچجپی ي ډیځًیي كبال ٍُڇآٍا ٕبٹ‪ٙ ٤‬ي‪ ،‬ثٮيٗ‬
‫ؿی‪ ،‬آیب ‪ٙ‬مب ٹًڃ ډیىَیي ٽٍ دٔ اُ ٕٺً‪ ٣‬يی‪ ،‬اكپبڇ إالډی ٍا اػَا ٽىیي ٽٍ آنَب ػًاة‬
‫ډظجز ډیىَىي‪.‬‬

‫َٕاوؼبڇ دٔ اُ یپی ىي ډبٌ ثٮي اُ آن ػچٍٖ‪ ،‬ٵيائیبن إالڇ ٍُڇآٍا ٍا ىٍ ٍيُ ‪ 16‬إٶىي‬
‫‪ 1329‬ىٍ ډٖؼي ‪ٙ‬بٌ َيٳ ځچًڅٍ ٹَاٍ ىاىٌ ي ثٍ ُويځی يی هبسمٍ ىاىوي‪)1( ».‬‬

‫ثَای ىٍٻ ثُشَ اٍسجـب‪ ٣‬ډیـبن س‪ٞ‬میـڈ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ىٍ ٽمیٖیـًن وٶز ي سـَيٍ‬
‫ٕذجُي ٍُڇآٍا‪ ،‬ي َمِډبوـی آن ىي‪ ،‬ىٍ یټ ٍيُ ي یټ ُډـبن‪ ،‬ثـبیي ثٍ ا٭شَاٵـبر وًاة‬
‫‪ٝ‬ٶًی‪ٍَ ،‬جَ ٵياییبن إالڇ‪ ،‬سًػٍ ٽَى ٽٍ ىٍ ٕبڃ ‪ 1334‬ىٍ ثبُدَٕی ځٶشٍ إز‪:‬‬
‫«ٽب‪ٙ‬بوی ثٍ ٹشڄ ٍُڇآٍا ٵشًا ىاى ي ډ‪ٞ‬يٷ ي ‪ٙ‬بیڂبن ي ثٺبیی ي ٕىؼبثی ي ډپّی ي‬
‫ٵب‪٥‬می ي ‪ٙ‬مٔ ٹىبرآثبىی ي كبئَیُاىٌ ي وَیمبن ي آُاى آځبٌ ثًىوي»‪ .‬ډؼچٍ اډیي ایَان‬
‫‪ 4‬سیَډبٌ ‪ 1358‬وً‪ٙ‬شٍ إز‪« :‬وًاة ‪ٝ‬ٶًی ځٶشٍ إز ثٺبیی ي ډپّی ي ٵب‪٥‬می آډيوي‬
‫هبوٍی كبع ډلمًى آٹبیی ىٍ هیبثبن ٭یهاڅييڅٍ ي ځٶشىي ه‪ َ٦‬٭ميٌ ثَای دی‪َٚ‬ٵزَبی‬
‫ىیىی ي ډچّی ٍُڇآٍا إز‪ ،‬اي ثبیي اُ ثیه ثَيى سب ٽبٍَب ىٍٕز ‪ًٙ‬ى‪)2( ».‬‬

‫‪ ) 1‬ویڈٹَن هب‪ ٌَ٥‬ي سؼَثٍ‪ ،‬هب‪َ٥‬ار ډُىيٓ ٭ِراهلل ٕلبثی‪ ،‬ػچي ايڃ‪ ،‬و‪ َٚ‬ٵََىڀ ‪ٝ‬جب‪َ 1386 ،‬مـىیه‬
‫ثىڂَیي ثٍ‪ :‬ٵياییبن إالڇ‪ :‬سبٍین‪ ،‬٭مچپَى‪ ،‬اويی‪َ ،ٍٚ‬بىی هَٖي‪ٙ‬بَی‪ٝ ) 2 93 ،‬ٶبیی ‪139‬‬
‫‪61‬‬

‫كٖیه ډپّی ٽٍ ىٍ ٍيُ ‪ 16‬إٶىي ىٍ ٽمیٖیًن وٶز كب‪ َ١‬ثًىٌ إز‪ ،‬ډیوًیٖي‪:‬‬

‫يٹشی ٽ‪ٚ‬بيٍُ ‪ٝ‬يٍ ياٍى ٽمیٖیًن ‪ٙ‬ي‪« ،‬هیچی آَٖشٍ ىٍ ځًٗ ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ ډ‪٦‬چجی‬
‫ځٶز ٽٍ َیؾٽٔ اُ آن ؿیِی وٶُمیي يڅـی ىٽشَ ثب ‪ٝ‬يای ثچىي ىٍ ػًاة ځٶز‪« :‬ډیهًإز‬
‫آن و‪٦‬ٸ ٍا وپىي»‪َ .‬ىًُ ا٭‪٢‬بی ٽمیٖیًن اُ ډً‪ َٕ ٫ً١‬ىٍ ویبيٍىٌ ثًىوي ٽٍ هَٖي ٹ‪ٚ‬ٺبیی‬
‫ياٍى اسبٷ ‪ٙ‬ي ي ثب ‪ٝ‬يای ثچىي ځٶز‪ :‬االن ٍُڇآٍا ىٍ ډٖؼي ډًٍى كمچٍ ٹَاٍ ځَٵز ي سیَ هًٍىٌ‬
‫إز كبئَیُاىٌ ځٶز‪« :‬ثٍ ػُىڈ‪ ،‬ثبیي ػًاة آن و‪٦‬ٸ ځچًڅٍ َڈ ثب‪ٙ‬ي‪)1( ».‬‬

‫ډى‪ ًٍ٪‬ػجٍُ ډچّی‪ٕ ،‬وىبن ٍُڇآٍا ىٍ ػچٍٖ ه‪ًٝٞ‬ی ډؼچٔ ىٍ سبٍین ‪ 3‬إٶىي إز؛‬
‫َٕان ػجٍُ ډچّی ثٍ اي وٖجز ىاىوي ٽٍ ځٶشٍ إز‪« :‬ایَاویَب یټ څًڅُىڀ َڈ‬
‫ومیسًاوىي ثٖبُوي سب ؿٍ ٍٕي ثٍ إشوَاع وٶز»!‬

‫آیزاهلل ٽب‪ٙ‬بوی ىٍ ډ‪ٞ‬بكجٍ ثب هجَوڂبٍ ٍيُوبډٍ ایشبڅیبیی «سمذً» (‪ )Tempo‬ځٶز‪...« :‬‬


‫ػًاوی ٱیًٍ ي ي‪٥‬هدَٕز ي ډشيیّه اُ ډیبن ډَىڇ ایَان ثَهبٕز ي ووٖزيُیَ‬
‫ثیڂبوٍدَٕز ٍا ثٍ ِٕای هًى ٍٕبویي‪ )2( »...‬يی َمـىیه ىٍ ٍيُ ثیٖشڈ إٶىي ځٶز‪:‬‬
‫«‪ُ٥‬مبٕجی ثَای هيډز ثٍ ډَىڇ ډَسپت ٹشڄ ‪ٙ‬يٌ ي ثبیي آُاى ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ؿًن كپڈ ٹشڄ‬
‫ٍُڇآٍا ٍا اٵپبٍ ٭مًډی ډچّز ایَان ‪ٝ‬بىٍ ٽَىٌ إز»‪ )3( .‬ىٍ ٍيُ َٶيَڈ إٶىي‪ ،‬ٽٍ‬
‫اػشمب‪ ٫‬ثٍِځی ىٍ ډیيان ثُبٍٕشبن ثٍډىبٕجز سَيٍ ٍُڇآٍا ثَ دب ‪ٙ‬ي‪ ،‬كٖیه ډپّی ي‬
‫ثٺبیی‪١ ،‬مه ٕوىبوی‪ ،‬ٽ‪ٚ‬شه ٍُڇآٍا ٍا ثٍ ډچّز ایَان سجَیټ ځٶشىي‪ ،‬آیزاهلل ٽب‪ٙ‬بوی‬
‫َڈ ‪٥‬ی ډ‪ٞ‬بكجٍای ٹشڄ ٍُڇآٍا ٍا اُ ىیيځبٌ ‪َٙ‬٭ی ياػت ىاوٖز ي هچیڄ ډچپی ٍا‬
‫ډىؼی ډچّز ایَان ډٮَٵی ٽَى‪)4( .‬‬

‫٭جياڅٺيیَ آُاى‪ ،‬ىٍ ػچٍٖی ‪ 25‬سیَډبٌ ‪ ،1330‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ ،‬دَىٌ اُ وٺ٘‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ ي ػجٍُ ډچّی ىٍ سَيٍ ٍُڇآٍا ثَډیىاٍى ي ډیځًیي‪« :‬هًى آٹبیبن ثٍهب‪ َ٥‬ىاٍوي‪،‬‬
‫ٍيُی ٽٍ ٍُڇآٍا آډي ایىؼب‪ ،‬ډب ایىؼب ایهٹيٍ سوشٍَب ٍا ثب آٹبی ډ‪ٞ‬يٷ ثٍ َڈ ُىیڈ ٽٍ‬
‫‪ٝ‬يای ٽٖی ‪ٙ‬ىیيٌ ومی‪ٙ‬ي‪ًٙٙ( .‬شَی‪ :‬ؿُبٍ سبی آن ٍا َڈ ‪ٙ‬پٖشیي) كشی ثٍ هًى ډه‬
‫‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪ 139‬ثٍ وٺڄ اُ‪:‬‬ ‫‪ ) 1‬ډشیىی ‪ ،222‬ثٍ وٺڄ اُ كٖیه ډپّی ډؼچٍ هًاويویُب ‪ ) 2‬ډشیىی ‪222‬‬
‫وڂَ‪ٙ‬ی ٽًسبٌ ثَ وُ‪٢‬ز ډچّی ایَان‪ٍ ٍٕ ) 4 144 ،‬يیياى ‪363‬‬
‫‪62‬‬

‫ډیځٶشىي ؿَا ٹبیڈ ومیُوی سوشٍَب ٍا‪ ،‬ثٍ هًى ډه ډیځٶشىي‪ .‬ډب اڅجشٍ ٵشًای ٕیبٕی‬
‫ٹشڄ ٍُڇآٍا ٍا ىاىیڈ‪ ،‬ځٶشیڈ هبئه إز‪ ،‬ي‪٥‬هٵَيٗ إز‪( ،‬ػمبڃ اډبډی‪ٙ :‬مب ومیسًاویي‬
‫ٵشًای ٹشڄ ثيَیي) ىٍ ََ ‪ٝ‬ـًٍر ډب ثب آٹبی ىٽشَ ىاىیڈ ي آٹبی ىٽشـَ َڈ ىٍ ایىؼـب‬
‫ٵَډًىوي‪ ،‬سٮؼت ىٍ ایه إز ٽٍ َمـبن ٍُڇآٍا ٍا یټ وٶَ آىڇ ثَكٖت ایهَمٍ ىاى‬
‫ي ٵَیبى ي ًَ ٽ‪ٚ‬ز‪)1( ».‬‬

‫ىٍ ‪ 16‬اډَىاى ‪َ٥ ،1331‬كـی اُ ًٕی ومـبیىيځبن ثٍ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ٍٕیـي‪ ،‬ٽٍ‪:‬‬
‫«ؿًن اٵَاىی ٽٍ طبثز ‪ًٙ‬ى ٭چیٍ ډچّز ي ډىبٵ‪ ٬‬اػشمب‪ ،٫‬ٹیبڇ ثٍ وٶ‪ ٬‬ثیڂبوٍ ثىمبیىي‪ ،‬ىٍ‬
‫ََ ډٖچټ ي ډٌَت‪« ،‬ډُييٍاڅيڇ» َٖشىي‪ ،‬څٌا ډب اډ‪٢‬بٽىىيځبن ًیڄ‪ ،‬ډبىٌ ياكيٌ ٍا ثب‬
‫ٹیي ٍٕ ٵًٍیز سٺيیڈ ډیىاٍیڈ‪ :‬ډبىٌ ياكيٌ‪ -‬ؿًن هیبوز كبػی٭چی ٍُڇآٍا ي كمبیز‬
‫اي اُ اػبوت ثَ ډچّز ایَان طبثز إز‪ ،‬ثَ ٵَ‪ ٟ‬ایىپٍ ٹبسڄ اي إشبى هچیڄ ‪ُ٥‬مبٕجی‬
‫ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬اُ و‪ َ٪‬ډچّز ثیځىبٌ ي سجَئٍ‪ٙ‬يٌ ‪ٙ‬ىبهشٍ ډی‪ًٙ‬ى»‪ ،‬ثٍ َمیه ٕجت ٹبسڄ ٕذُجي‬
‫ٍُڇآٍا آُاى ‪ٙ‬ي ي هًى اي‪ ،‬ٽٍ ىٍ َمٍی ٕبڃَبی هيډش٘ ي ىٍ ٍيُځبٍ ووٖزيُیَی‬
‫ػِ ثٍ ډىبٵ‪ ٬‬ډچّی ایَان ویبويی‪ٚ‬یيٌ ثًى‪ُ ،‬یَ سإطیَ َیبًََب‪ ،‬ػىؼبڃَب ي اوڀَبی ػجٍُ‬
‫ډچّی‪ ،‬هبئه ‪ٙ‬ىبهشٍ ‪ٙ‬ي‪ )2( .‬يٹشی ډ‪ًٞ‬ثٍ ډؼچٔ ٍا ډجىی ثَ آُاىی ٹبسڄ ٍُڇآٍا ي هبئه‬
‫‪ٙ‬ىبهشه اي‪ ،‬ىٍ اهشیبٍ ‪ٙ‬بٌ ٹَاٍ ىاىوي‪ ،‬اي اُ اډ‪٢‬بی آن هًىىاٍی ٽَى ي ځٶز‪ٍُ« :‬ڇآٍا‬
‫و‪ٚ‬بن ًياڅٶٺبٍ ىا‪ٙ‬ز ي ډه ىٍ‪ًٍٝ‬سی ایه ډشه ٍا اډ‪٢‬ب ډیٽىڈ ٽٍ يی ٍا ډلبٽمٍ‬
‫ومًىٌ ي و‪ٚ‬بن ًياڅٶٺبٍ ٍا اُ اي ثڂیَیي»‪ ،‬يڅی َٕاوؼبڇ ‪ٙ‬بٌ سبة ایٖشبىځی ىٍ ثَاثَ‬
‫ډؼچٔ ٍا ثب آن ػًّ هٶٺبوی ٽٍ اُ ًٕی ػجٍُ ډچّی ایؼبى ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ويیي ي آن ٍا اډ‪٢‬ب‬
‫ٽَى‪)3( .‬‬

‫ىٍ ٍيُ دىغ‪ٙ‬ىجٍ َٶيَڈ إٶىي ٽمیٖیًن وٶز ثٍ اسٶبٷ آٍا‪ ،‬ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ٍا‬
‫س‪ًٞ‬یت‪ ،‬ي ځِاٍٗ ُیَ ٍا ثٍ ډؼچٔ سٺيیڈ ٽَى‪:‬‬

‫‪ ) 1‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪ 25‬سیَډبٌ ‪ ) 2 1330‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪ 16‬ډَىاى ‪،1330‬‬
‫‪ٝ‬ٶبیی ‪ ،139‬٭بٹچی‪َٙ ،‬ف كبڃ ٍػبڃ‪ ،‬ع ‪ٍ ) 3 720 ،2‬إوی ‪ ،154‬ثٍ وٺڄ اُ ُويځیوبډٍ ي ډجبٍُار‬
‫ٕیبٕی ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ىٽشَ و‪َٞ‬اهلل ‪ٙ‬یٶشٍ‪52 ،‬‬
‫‪63‬‬

‫«و‪ َ٪‬ثٍ ایىپٍ ‪١‬مه دی‪ٚ‬ىُبىار يا‪ٝ‬چٍ (‪ )1‬ثٍ ٽمیٖیًن وٶز‪،‬‬


‫دی‪ٚ‬ىُبى ډچّی‪ٙ‬ين ىٍ َٕإَ ٽ‪ ًٍٚ‬ډًٍى سًػٍ ي ٹجًڃ ٽمیٖیًن ٹَاٍ ځَٵشٍ‪ ،‬ي اُ آوؼبیی ٽٍ‬
‫يٹز ٽبٵی ثَای ډ‪٦‬بڅٮٍ ىٍ ا‪َ٥‬اٳ اػَای ایه ا‪ٝ‬ڄ ثبٹی ویٖز‪ ،‬ٽمیٖیًن ډو‪ ًٛٞ‬وٶز‪،‬‬
‫اُ ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ ،‬سٺب‪١‬بی ىي ډبٌ سميیي ډیومبیي‪ .‬ثىبثَایه ډبىٌ ياكيٌی ُیَ ٍا ثب ٹیي ىي‬
‫ٵًٍیز ثَای س‪ًٞ‬یت‪ ،‬سٺيیڈ ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ډیومبیي‪ :‬ډبىٌی ياكيٌ ـ ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای‬
‫ډچّی س‪ٞ‬میڈ ډًٍهٍی ‪ 1329 / 12 / 17‬ٽمیٖیًن ډو‪ ًٛٞ‬وٶز ٍا سإییي ي ثب سميیي ډير‬
‫ډًاٵٺز ډیومبیي‪.‬‬

‫سج‪ ٌَٞ‬یټ ـ ٽمیٖیًن وٶز ډؼبُ إز اُ ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن ىاهچی ي هبٍػی ىٍ ‪ًٍٝ‬ر څِيڇ‬
‫ى٭ًر ومبیي ي ډًٍى إشٶبىٌ ٹَاٍ ىَي‪.‬‬

‫سج‪ٌَٞ‬ی ىي ـ آٹبیبن ومبیىيٌ سب دبوِىٌ ٍيُ ثٮي اُ س‪ٚ‬پیڄ ٽمیٖیًن كٸ ك‪ ًٍ٢‬ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ىي‪».‬‬
‫(‪)3‬‬

‫ا‪ٝ‬ڄ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز‪ ،‬ىٍكبڅیٽٍ ‪ٙ‬ت ‪ 24‬إٶىي‪ ،‬دی‪ٚ‬ىُبىی ثَای سى‪ٞ‬یٴ ٭ًایي وٶز‬
‫اُ ًٕی ‪َٙ‬ٽز ي ثب سإییي ىيڅز اوڂچیٔ‪ ،‬ثٍ ىيڅز ایَان اثالٯ ‪ٙ‬يٌ ثًى (‪ )2‬ي ىيڅز َڈ‬
‫ډؼچٔ ٍا آځبٌ ٽَىٌ ثًى‪ٍ ،‬يُ ثیٖزيؿُبٍڇ إٶىي ثٍ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ي ىٍ‬
‫ٍيُ ثیٖزيوُڈ إٶىي ثٍ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ٕىب ٍٕیي‪ .‬ؿىي ٕب٭ز ثٮي ایه ډ‪ًٞ‬ثٍ ثٍ‬
‫سً‪ٙ‬یق ‪ٙ‬بٌ ٍٕیي؛ َٕسبَٕ ایَان ىٍ ‪ ًٍٙ‬ي ٱچیبن ي َیؼبن ثًى! ‪ٙ‬بٌ ىٍ دیبڇ هًى ا٭الڇ‬
‫ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ياٹٮٍای ٵَاډًٗو‪ٚ‬يوی ىٍ سبٍین ایَان هًاَي ثًى‪)4( .‬‬

‫ىٍ آډَیپب ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ایَان یټ ٍيیياى ډُڈ ٹچمياى ‪ٙ‬ي ي اډیي ‪َٙ‬ٽزَبی وٶز‬
‫آن ٽ‪ٍ ًٍٚ‬ا ثَای ُٕیڈ ‪ٙ‬ين ىٍ وٶز ایَان اٵِای٘ ىاى؛ ‪َٙ‬ٽز وٶز سڂِآ ا٭الڇ‬
‫ٽَى‪« :‬اځَ ایَان ثٌَُثَىاٍی اُ ډىبث‪ ٬‬وٶز هًى ٍا ثٍ ډِایيٌ ثڂٌاٍى‪ ،‬ایه ‪َٙ‬ٽز ىٍ‬
‫ډِایيٌی اكشمبڅی‪ٞٙ ،‬ز ىٍ‪ٝ‬ي ثٍ ایَان ًٕى هًاَي ىاى‪)5( ».‬‬

‫‪ ) 1‬سىُب ‪ 67‬ٵٺٌَ دی‪ٚ‬ىُبى اُ ‪َ٥‬ٳ ومبیىيځبن ثٍ ٽمیٖیًن ٵَٕشبىٌ ‪ٙ‬يٌ ثًى؛ ثیه آنَب یټ دی‪ٚ‬ىُبى ثٍ ایه‬
‫ډ‪٢‬مًن ثًى ٽٍ اډشیبُ ‪ 1312‬ډچٲی ي اډشیبُ ىإٍی ډؼيىاً ثَٹَاٍ ‪ًٙ‬ى‪ٍ .‬يكبوی ‪ٍ ) 2 110‬يُوبډٍ ٽیُبن ‪28‬‬
‫إٶىي ‪ ) 3 1329‬ٵبسق ‪ٝ ،408‬ٶبیی ‪ ،140‬إىبى وٶز ‪ ) 4 38‬دبٕن ثٍ سبٍین ‪ ،69-67‬آهَیه ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ‬
‫‪ٝ ) 5 228‬ٶبیی ‪ 141‬ثٍ وٺڄ اُ ٍيُوبډٍ وًیي آیىيٌ ‪ 28‬إٶىي ‪1329‬‬
‫‪64‬‬

‫ثَای ىٍٻ ثُشَ ‪َٙ‬ای‪٦‬ی ٽٍ ىٍ آن َىڂبڇ ُیَ سإطیَ آن ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ي ٕىب‪،‬‬
‫ا‪ٝ‬ڄ ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز ٍا ثٍ س‪ًٞ‬یت ٍٕبوي‪ ،‬ډیسًان ثٍ ځِاٍٗ َٕ ٵَاوٖیٔ ‪ٙ‬ذَى ثٍ‬
‫يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ اوڂچیٔ‪ ،‬وڂبَـی ثیـبٵپىیڈ؛ ‪ٙ‬ذَى ځِاٍٗ ىاى‪« :‬كشی آنَـبیی ٽٍ‬
‫‪ٙ‬و‪ٞ‬بً اُ ‪ٙ‬بٌ ىٕشًٍ ځَٵشٍ ثًىوي سب ىٍ ػچٍٖ [ډؼچٔ] ‪َٙ‬ٽز وپىىي ي كي و‪ٞ‬بة الُڇ‬
‫ثَای ٍایځیَی ثٍ ایه يٕیچٍ ثٍ ىٕز ویبیي‪ ،‬ثٍ ډؼچٔ ٍٵشىي ي ثٍ ډچّی‪ٙ‬ين ٍای‬
‫ىاىوي‪ ».‬اي ٭چّز ایه ٽبٍ ٍا سإطیَ ‪ٙ‬یًٌَبی سَيٍیٖشی ػجٍُ ډچّی ي ٽب‪ٙ‬بوی ي سُيیي‬
‫آنَب ثٍ ایىپٍ وبڇ ومبیىيځبوی ٍا ٽٍ ىٍ ػچٍٖ ‪َٙ‬ٽز وپىىي ثٍ٭ىًان هبئه ٵبٗ‬
‫هًاَىي ٽَى‪ ،‬ډیىاوي‪)1( .‬‬

‫كٖیه ٭ال ٽٍ ىٍ ثیٖشڈ إٶىي ‪ ،1339‬ثٍ ووٖزيُیَی ثَځِیيٌ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬دٔ اُ‬
‫سٮ‪٦‬یالر ٵَيٍىیه‪ٍ ،‬ای ا٭شمبى ډؼچٔ ٍا ثٍىٕز آيٍى ي ثَوبډٍی ٽبثیىٍی هًى ٍا ىٍ‬
‫ىي ډبىٌ ا٭الڇ ٽَى‪:‬‬
‫‪1‬ـ اُ ډیبن ثَىا‪ٙ‬شه ٍيف سمَّى ي ٭‪ٞ‬یبن ىٍ ثَاثَ ٹبوًن‬

‫‪2‬ـ ىٍ دی٘ ځَٵشه ٕیبٕشی ىٍثبٌٍ وٶز ٽٍ ثب كياٽظَ ډ‪ٞ‬بڅق ډچّز ایَان ي و‪َ٦‬یبر ٽمیٖیًن‬
‫وٶز َمبَىڀ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫٭ال‪ ،‬ٽٍ اُ ځٌ‪ٙ‬شٍ ىٍ ٍيوي ٍيیياىَبی ډَثً‪ ٣‬وٶز وٺ٘ دٍَوڂی ىا‪ٙ‬ز ي اُ ایه‬
‫ىیيځبٌ ىاٍای سؼَثٍ ثًى‪ ،‬ثَ ایه ثًى ٽٍ ثب سُيیي ډچّی ٽَىن وٶز ي سُيیي س‪ًٞ‬یت‬
‫ٹًاویه ػيیي ي ثٖشه ډبڅیبر ٕىڂیه ثَ ىٍآډي وٶز ډیسًان ‪َٙ‬ٽز وٶز ٍا ثٍ دٌیَٗ‬
‫ََ وً‪ ٫‬سٮيیڄ ىٍ ٹَاٍىاى ‪ 1933‬ياىاٍ ٽَى ي ىٍ ایه ٍإشب ثب «كبع ډلمي ومبُی»‪،‬‬
‫ثبٍُځبن ي ‪ٙ‬و‪ٞ‬یز اٹش‪ٞ‬بىی ډٺیڈ آډَیپب ډ‪ًٍٚ‬ر ډیٽَى‪)2( .‬‬

‫ىٍ دىؼڈ اٍىیثُ‪ٚ‬ز ‪َٙ ،1330‬ٽز وٶز ‪َ٥‬ف ؿُبٍ ډبىٌای ډجىـی ثَ ایىپٍ‪ ،‬اډًاڃ‬
‫‪َٙ‬ٽز ثٍ ‪َٙ‬ٽز ػيیي ٽٍ ډيیَان آن ثٍ وٖجز ثَاثَ ایَاوی ي اوڂچیٖی ثب‪ٙ‬ىي‪ ،‬ياځٌاٍ‬
‫‪ًٙ‬ى ي سمبڇ سإٕیٖـبر ثو٘ ىاهچی ثٍ یټ ‪َٙ‬ٽز ایَاوی سلًیڄ ىاىٌ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ىٍآډـي‬
‫‪ ) 1‬٭چڈ ‪ٝ ) 2 141‬ٶبیی ‪144‬‬
‫‪65‬‬

‫هبڅ‪ ٜ‬ډیبن ‪َٙ‬ٽز وٶز ي ىيڅز ایَان ثٍ وٖجز ډٖبيی سٺٖیڈ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ي ثٍ سيٍیغ‬
‫ٽبٍډىيان ي ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن ایَاوی ػبیڂِیه ٽبٍډىيان ي ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن هبٍػی ‪ًٙ‬وي‪ ،‬اثالٯ‬
‫ٽَى‪)1( .‬‬

‫ىٍ َمبن ٍيُ‪َ٥ ،‬ف ‪ 9‬ډبىٌای اػَای ٹبوًن ډچّی‪ٙ‬ين وٶز اُ ًٕی ډ‪ٞ‬يٷ ثٍ‬
‫ٽمیٖیًن وٶز سٺيیڈ ‪ٙ‬ي؛ ایه ‪َ٥‬ف ٽٍ ػمبڃ اډبډی ىٍ َٶز ډبىٌ وً‪ٙ‬شٍ ثًى ي‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ ‪ 2‬ډبىٌ ىٍثبٌٍی ٱَاډز ي ؿڂًوڂی هچ‪٬‬یي ثٍ آن اٵِيىٌ ثًى‪ ،‬ىٍ ٽمیٖیًن‬
‫س‪ًٞ‬یت ‪ٙ‬ي‪ .‬٭ال دٔ اُ آځبَی اُ ایه ډبػَا‪ ،‬ثيين آوپٍ ٵَ‪ٝ‬شی ثَای دبٕن ثٍ ‪َ٥‬ف‬
‫ؿُبٍ ډبىٌای ‪َٙ‬ٽز وٶز ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ىٍ َٶشڈ اٍىیثُ‪ٚ‬ز إشٮٶب ٽَى ي ځٶز‪« :‬ؿًن‬
‫ىٍثبٌٍی ایه ‪َ٥‬ف كشی ثب ډه ډ‪ًٍٚ‬ر و‪ٚ‬ي إشٮٶب ىاىڇ‪ُ ،‬یَا ٕچیٺٍی ډه ایه إز‬
‫ٽٍ ٹًٌی ډٺىىٍ كٸ ىهبڅز ىٍ اډًٍ ٹًٌ اػَایی ٍا وياٍى‪َ٥ )2( ».‬ف وٍ ډبىٌای ىٍ سبٍین‬
‫َٶشڈ ي وُڈ اٍىیثُ‪ٚ‬ز ثٍ سَسیت ىٍ ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ي ډؼچٔ ٕىب ثٍ س‪ًٞ‬یت‬
‫ٍٕیي‪)3( .‬‬

‫دٔ اُ إشٮٶبی ٭ال‪ ،‬ځٶزيځًَب ثَ َٕ ووٖزيُیَ ػيیي ثًى‪ ،‬ىٍ آن ُډبن وبڇ ٕیي‬
‫‪١‬یبءاڅيیه ‪٥‬جب‪٥‬جبیی ىٍ ډیبن ډَىڇ ثَ َٕ ُثبنَب اٵشبىٌ ثًى ي ؿىبوپٍ ځٶشٍ ډی‪ٙ‬ي‪،‬‬
‫ٕیي ‪١‬یب ثَای ځَٵشه ٵَډبن ووٖزيُیَ ثٍ ىٍثبٍ ٍٵشٍ ثًىٌ إز‪ .‬ىٍ ػچٍٖ ه‪ًٝٞ‬ی‬
‫ډؼچٔ‪ ،‬ىٍ َمبن ٍيُ إشٮٶبی ٭ال‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ثَای اػَای ‪َ٥‬ف وٍ ډبىٌای اُ ًٕی‬
‫ووٖزيُیَ ثٮيی اثَاُ وڂَاوی ډیٽَى‪ ،‬ٽٍ وبځُبن ػمبڃ اډبډی‪ ،‬ٽٍ دی‪ٚ‬شَ اُ ًٕی‬
‫‪ٙ‬بٌ اُ ډ‪ٞ‬يٷ هًإشٍ ثًى ووٖزيُیَی ٍا ثذٌیَى‪ ،‬ثٍ ډ‪ٞ‬يٷ ځٶز ؿَا هًىسبن‬
‫ومیآییي ىيڅز ٍا س‪ٚ‬پیڄ ىَیي ي ‪ٙ‬و‪ٞ‬بً ٹبوًن ‪ 9‬ډبىٌای ٍا اػَا ٽىیي؟ ډ‪ٞ‬يٷ‬
‫ثیىٍوڀ ځٶز‪« :‬ٹجًڃ ډیٽىڈ»؛ ډ‪ٞ‬يٷ آٱبُ ٽبٍٗ ٍا ډ‪َٚ‬ي‪ ٣‬ثٍ س‪ًٞ‬یت ‪َ٥‬ف ‪9‬‬
‫ډبىٌای ٽَى‪)4( .‬‬

‫ىٍ آن ُډبن اٍوٖز ثًیه‪ ،‬ثٍىڅیڄ ثیمبٍی‪ ،‬اُ ٕمز يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ اوڂچٖشبن‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪144‬ـ‪ٍ ،145‬إوی ‪َُ ) 2 163‬شبةٵَى‪ٝ ) 3 93 ،‬ٶبیی ‪ٍ ،146‬إوی ‪ ،163‬ډشه ‪َ٥‬ف‪ :‬ٵبسق‬
‫‪ ) 4 411 -409‬ډ‪ٞ‬يٷ ‪ٍ ٍٕ ،178-177‬يیياى ‪ ،365‬آهَیه ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ ‪ٝ ،230‬ٶبیی ‪146‬‬
‫‪66‬‬

‫إشٮٶب ىاىٌ ثًى ي «ََثَر ډًٍیٖه» (‪ )Herbert Morrison‬ػبو‪ٚ‬یه اي ‪ٙ‬يٌ ثًى؛ يی ىٍ‬
‫یبُىَڈ اٍىیثُ‪ٚ‬ز ‪ 2( 1330‬ډی ‪ )1951‬ثٍ ډ‪ٞ‬يٷ دیٲبڇ ىاى ي ‪١‬مه ا٭شَا‪ ٟ‬ثٍ‬
‫ٹبوًن ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز ي اػَای ٹبوًن هچ‪٬‬یي‪ ،‬ایَان ٍا اُ ََځًوٍ اٹياډی ثَ كٌٍ ىا‪ٙ‬ز‬
‫ي دی‪ٚ‬ىُبى ځٶزيځً ثب َيٳ سٺًیز ثىیٍی اٹش‪ٞ‬بىی ایَان ي سبډیه ٍٵبٌ ي إٓبی٘ ډَىڇ‬
‫ایَان ٍا ٽَى‪ .‬يڅی ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ دبٕن ځٶز‪« :‬ٹَاٍىاى ‪ 1933‬څٲً‪ٙ‬يٌ ٹچمياى ډی‪ًٙ‬ى ي ډچّی‬
‫ٽَىن وٶز وب‪ٙ‬ی اُ كٸ كبٽمیز ډچّی إز ي ‪َ٥‬ٳ ایَان ىٍ ایه ډًٍى ‪َٙ‬ٽز وٶز‬
‫إز‪ ،‬وٍ ىيڅز اوڂچیٔ‪ ،‬ي ػِ اػَای ٹبوًن ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز‪ ،‬ډٺ‪ًٞ‬ىی وياٍى ي ثَای‬
‫اػَا ایه ٹبوًن اُ ‪َٙ‬ٽز وٶز هًاَي ‪ٙ‬ي‪ )1( ».‬ػًاى ٭بډَی ٽٍ س‪ٞ‬میڈَبی ٽمیٖیًن‬
‫وٶز ٍا ثب ىڅیڄ ٍى ډیٽَى‪ ،‬ىٍثبٌٍی كٸ كبٽمیز ډچّی ىٍ ایه ډًٍى يیٌْ ځٶز‪« :‬ایه‬
‫وبىٍٕزسَیه سٮجیَ اُ كٸ كبٽمیز ډچّی إز‪».‬‬

‫وپشٍ كٺًٹی ٹبثڄ سًػُی ٽٍ ىٍ ایه ُډیىٍ يػًى ىاٍى ایه إز ٽٍ كٸ كبٽمیز‬
‫ډچّی یب ډچّی ٽَىن سإٕیٖبر ‪ٝ‬ىٮشی ي ٱیَ‪ٝ‬ىٮشی َىڂبډی ډیسًاوي ثب كٺًٷ ثیهاڅمچچی‬
‫ٕبُځبٍ ثب‪ٙ‬ي ٽٍ ‪ٝ‬بكت آن ‪ٝ‬ىٮز ي ډىبث‪ ٬‬ي سإٕیٖبر ‪ٝ‬ىٮشی یب ٱیَ‪ٝ‬ىٮشی‪ ،‬كٺی ي‬
‫اډشیبُی وٖجز ثٍ آن ډىبث‪ ٬‬ي سإٕیٖبر‪ ،‬ثٍ ىیڂَان‪ ،‬ي ثٍيیٌْ ثٍ ‪َُٙ‬يويان ثیڂبوٍ‪،‬‬
‫وياىٌ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ډڂَ آوپٍ ډير اډشیبُ ٕذَی ‪ٙ‬يٌ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬يڅی ىٍثبٌٍی وٶز ػىًة ي ‪َٙ‬ٽز‬
‫وٶز ؿىیه وجًى؛ ایَان ثٍ٭ىًان ‪ٝ‬بكت ي ډبڅټ ډىبث‪ ٬‬وٶز‪ ،‬ثىب ثٍ ٹَاٍىاى ٹبوًوی‬
‫‪ ،1933‬كٸ إشوَاع‪ ،‬س‪ٞ‬ٶیٍ ي ٵَيٗ وٶز ٍا ثٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‪ ،‬ثَای‬
‫ثبٌُای ډ‪ٚ‬و‪ ٜ‬ىاىٌ ثًى‪ ،‬ي ویِ اػبٌُ ىاىٌ ثًى سب ثَای ثٌَُثَىاٍی اُ وٶز‪ ،‬سإٕیٖبر‬
‫ډًٍىویبُ ٍا ایؼبى ٽىي ي ىٍ دبیبن ډير‪ ،‬آن سإٕیٖبر ٍا ٍایڂبن ثٍ ایَان ياځٌاٍى‪.‬‬

‫ؿىبوپٍ دی‪ٚ‬شَ و‪ٚ‬بن ىاىیڈ‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ىي ثبٍ ىٍ ىياُىَڈ ي ثیٖزيَ‪ٚ‬شڈ آًٍ ‪،1323‬‬
‫ٹَاٍىاى ‪ٍ 1933‬ا ٱیَٹبثڄ ٵٖن ىاوٖشٍ ثًى ي ىٍ ػچٍٖی ‪ 19‬آًٍ ‪َ 1330‬ڈ َمٍی‬
‫اسُبڇَبیی ٽٍ ٭چیٍ ‪َٙ‬ٽز ٍيا ډیىا‪ٙ‬ز ثٍٽچّی ٵَاډًٗ ٽَىٌ ي ځٶز‪« :‬اځَ ‪َٙ‬ٽز‬
‫دىؼبٌ ىٍ‪ٝ‬ي اُ ىٍآډي هبڅ‪ٍ ٜ‬ا ثٍ ډب ډیىاى‪َ ،‬یؾ اهشالٵی ويا‪ٙ‬شیڈ‪ ».‬ي ویِ ثىبثَ ډبىٌ‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ٝ ،524‬ٶبیی ‪150‬‬
‫‪67‬‬

‫‪ 22‬ٹَاٍىاى ثَای إشیٶبی كٺًٷ ایَان اُ ٍاٌ ىايٍی‪ ،‬كشی ىٍ كي اكشمبڃ اث‪٦‬بڃ ٹَاٍىاى‬
‫ٍاٌ ثبُ ثًى ي ایَان ىالیڄ ثٖیبٍ ىٍ ىٕز ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ىٍ ََ ډَػ‪ ٬‬كٺًٷ ي ثیهاڅمچچی‬
‫دٌیَٵشىی ثًى‪ .‬سوچّٶبر ‪َٙ‬ٽز ىٍ ‪َ٥‬ف ‪ 25‬ډبىٌای َْیَ ي ىٍ ځِاٍٗ «دَيٵًٍٖ‬
‫ّیيڃ»‪ ،‬ثٍ سٶ‪ٞ‬یڄ ي ثب ىڅیڄ ي اٍٹبڇ طبثز ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ .‬ىٍ ٹَاٍىاى ځٔ‪-‬ځچ‪ٚ‬بئیبن‪ ،‬ٽٍ ثٍ‬
‫اډ‪٢‬بی َٕ وًیڄ ځٔ‪ ،‬ومبیىيٌی ٍٕمی ‪َٙ‬ٽز ٍٕیيٌ ثًى‪ ،‬ؿىيیه ډًٍى اُ سوچّٶبر‬
‫‪َٙ‬ٽز اُ ٹَاٍىاى ‪ 1933‬ځًاَی ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ ډیسًاوٖز ثب إشىبى ثٍ ایه ډياٍٻ‪،‬‬
‫ىٍ ډؼبډ‪ ٬‬ثیهاڅمچچی ي ډَاػ‪ ٬‬ىايٍی اكٺبٷ كٸ ایَان ٍا ثوًاَي ي ثیځمبن دیَيُ‬
‫ډی‪ٙ‬ي؛ َمـىیه ثَإبٓ ثىي ىيڇ ډبىٌ ‪ 20‬ٹَاٍىاى ىٍ ‪ًٍٝ‬ر دبیبن ٹَاٍىاى‪ ،‬ثب َٕآډين‬
‫ُډبن آن‪ ،‬سمبڇ ىاٍایی ‪َٙ‬ٽز ثٍ ٍایڂبن‪ ،‬اُ آن ایَان ډی‪ٙ‬ي ي ثب ایه ٍي‪ٙ‬ىی‪ ،‬وٍسىُب ىٍ‬
‫‪ًٍٝ‬ر َٕآډين ُډبن ٹَاٍىاى ٽٍ ثب اث‪٦‬بڃ آن ىٍ ډَاػ‪ ٬‬ىايٍی‪ ،‬ایَان ياىاٍ ثٍ دَىاهز‬
‫ٱَاډز ومی‪ٙ‬ي‪ .‬يڅی ډچّی‪ٙ‬ين ي ٹبوًن هچ‪٬‬یي‪َٙ ،‬ای‪ٍ ٤‬ا ثَای ایَان ثٍځًوٍی ىیڂَی‬
‫ډ‪َ٦‬ف ٽَى‪)1( .‬‬

‫ٍيُ ىياُىَڈ اٍىیثُ‪ٚ‬ز‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ٽبثیىٍی هًى ٍا ثٍ ډؼچٔ ډٮَٵی ٽَى ي ثَوبډٍ‬
‫ٽبثیىٍاٗ ٍا ىٍ ىي ډبىٌی ُیَ ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز‪:‬‬
‫‪1‬ـ اػَای ٹبوًن ډچّی‪ٙ‬ين ‪ٝ‬ىٮز وٶز ىٍ َٕإَ ٽ‪٥ ًٍٚ‬جٸ ٹبوًن اػَای ډچّی ‪ٙ‬ين ډ‪ًٞ‬ة‬
‫وُڈ اٍىیجُ‪ٚ‬ز ي سو‪ٞ‬ی‪ ٜ‬٭ًایي آن ثٍ سٺًیز ثىیٍی اٹش‪ٞ‬بىی ٽ‪ ًٍٚ‬ي ایؼبى ډًػجبر ٍٵبٌ ي‬
‫إٓبی٘ ٭مًډی‪.‬‬

‫‪2‬ـ ا‪ٝ‬الف ٹبوًن اوشوبثبر ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ي ‪َُٙ‬ىاٍیَب‪.‬‬

‫ٍيُ ثیٖزيؿُبٍڇ اٍىیثُ‪ٚ‬ز‪ ،‬ثٍ ىٕشًٍ ډ‪ٞ‬يٷ ىيڅز ‪٥‬ی ثو‪ٚ‬ىبډٍ اولالڃ‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٍا ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ي ىٕشًٍ ىاى ٽٍ وبڇ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ‬
‫ي ایَان ٍا دٔ اُ ایه «‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ وٶز» ثىًیٖىي‪)2( .‬‬

‫ىٍ هَىاى ‪ٙ ،1330‬ذَى‪ ،‬ثَ دبیٍی و‪َ٪‬یٍی ډًٍیٖه ٽٍ ىٍ ‪ 29‬ډی ‪ 1951‬ىٍ ډؼچٔ‬
‫٭ًاڇ هًإشبٍ دی‪ٚ‬ىُبى ډ‪ٚ‬و‪ٞ‬ی اُ ًٕی ایَان ٽٍ َڈ ثَ ا‪ٝ‬ڄ ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز إشًاٍ‬
‫‪ٝ ) 2‬ٶبیی ‪ٍ ،154‬يكبوی ‪119‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪152‬ـ‪153‬‬
‫‪68‬‬

‫ثب‪ٙ‬ي ي َڈ دبالی‪ٚ‬ڂبٌ ي ‪ٝ‬ىبی‪ ٬‬وٶز سٮ‪٦‬یڄ و‪ًٚ‬وي‪ٙ ،‬يٌ ثًى‪ ،‬ثب ډ‪ٞ‬يٷ ځٶزيځًی‬
‫ثچىيی ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ ؿىي ٍيُ ثٮي‪ ،‬كٖهویز ‪ٙ‬ذَى ٍا ٕشًى يڅی دی‪ٚ‬ىُبى اي ٍا‬
‫وذٌیَٵز‪ ،‬ىٍكبڅیٽٍ آٱبُ ځٶزيځً ثَ إبٓ دٌیَٗ ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز‪ ،‬ډٲبیَسی ثب آن‬
‫ويا‪ٙ‬ز‪ ،‬ثچپٍ ثٍ كڄ ډ‪ٚ‬پڄ ډیبوؼبډیي‪)1( .‬‬

‫ٍيُ ثیٖشڈ هَىاى‪ ،‬ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ثٍ ٍیبٕز «ػپٖه» (‪،)B. R. Jackson‬‬
‫ياٍى سَُان ‪ٙ‬ي ي اُ ىيڅز ثَای اػَای هچ‪٬‬یي سب دبیبن ډٌاٽَار ډُچز هًإز‪ .‬ىٍ‬
‫ػچٍٖی ثیٖزيَ‪ٚ‬شڈ هَىاى‪َ ،‬یإر ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽز (ػٖپه‪ ،‬ثٍَمَاٌ ٕيان ي ٵًاى‬
‫ٍيكبوی) ا‪ٝ‬ڄ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ٍا دٌیَٵشىي ي دی‪ٚ‬ىُبى ٽَىوي ٽٍ ‪َٙ‬ٽز‪ ،‬ىٌ ډیچیًن څیٌَ‬
‫ثبثز ثيَیَبی ځٌ‪ٙ‬شٍ ثٍ ایَان ثذَىاُى‪ ،‬ډ‪َٚ‬ي‪ ٍ٥‬ثَ آوپٍ ىيڅز ایَان ډشٮُّي ‪ًٙ‬ى سب‬
‫ُډبویٽٍ ډٌاٽَار ىٍ ػَیبن إز‪ ،‬اُ ٭مچیبر ثٌَُثَىاٍی ػچًځیَی وپىي‪َ .‬مـىیه‬
‫‪َٙ‬ٽز ډیدٌیَٵز ٽٍ اُ ډبٌ ّيئیٍ ثٍ ثٮي‪ ََ ،‬ډبٌ ٍٕ ډیچیًن څیٌَ سب يٹشیٽٍ ډٌاٽَار‬
‫ثٍ وشیؼٍ ثَٕي‪ ،‬ثٍ ىيڅز ثذَىاُى؛ ىاٍاییَبی ایَاوی ‪َٙ‬ٽز وٶز‪ ،‬ثٍ یټ ‪َٙ‬ٽز ډچّی‬
‫وٶز ایَان ډىشٺڄ ‪ًٙ‬ى ي ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ىٍ اُای ایه ياځٌاٍی‪ ،‬كٸ إشٶبىٌ اُ آن‬
‫ىاٍاییَب ٍا ثٍ ‪َٙ‬ٽز ػيیيی ٽٍ اُ ‪َ٥‬ٳ ‪َٙ‬ٽز ُٕبډی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‬
‫سإٕیٔ ډی‪ًٙ‬ى‪ ،‬ثيَي‪َٙ .‬ٽز ػيیي‪ ،‬٭يٌای ډيیَ ایَاوی ىٍ َیإر ډيیٌَ هًاَي‬
‫ىا‪ٙ‬ز ي ثٍ ومبیىيځی اُ ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ٽبٍ هًاَي ٽَى‪ .‬٭مچیبر دو٘ ىٍ ایَان ثٍ‬
‫‪َٙ‬ٽشی ٽٍ ډبڅپیز ي اىاٌٍی آن ٽبډالً ایَاوی ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ډىشٺڄ هًاَي ‪ٙ‬ي‪)2( .‬‬

‫ایه دی‪ٚ‬ىُبى‪ ،‬ووٖز آوپٍ ػىجٍی ډًٹز ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬ىيڇ آوپٍ سىُب ٹيډی ىٍ ٍاٌ دیيا‬
‫ٽَىن إبٓ ډٌاٽَار آیىيٌ ثًى‪ًٕ ،‬ڇ آوپٍ ا‪ٝ‬ڄ ډچّیٽَىن ٍا د‪ٚ‬شیجبوی ډیٽَى ي‬
‫ٍاَی ثَای اٵِای٘ ىٍآډي ي ثُجًى ي‪ ٬١‬اٹش‪ٞ‬بىی ایَان ثًى‪)3( .‬‬

‫ٍيُ ثیٖزيوُڈ هَىاى‪ ،‬ځَیيی ٕٶیَ آډَیپب‪ ،‬ىٍ وبډٍای ثٍ ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬اُ اي هًإز‬
‫ٽٍ «اُ وٺ‪ٍ٦‬و‪ٍ َ٪‬٭بیز ډىبٵ‪ ٬‬ایَان»‪« ،‬سًػٍ ثی‪ٚ‬شَی وٖجز ثٍ دی‪ٚ‬ىُبىَبی اهیَ‬
‫اوڂچٖشبن ډجٌيڃ ىا‪ٙ‬شٍ سب ىٍ وشیؼٍ اُ ٹ‪ٍٙ ٬٦‬شٍی ډٌاٽَار ٵٮچی ثیه ىيڅز ‪ٙ‬مب‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ٝ ) 2 159‬ٶبیی ‪ ،164-163‬ٵبسق ‪ٝ ) 3 533‬ٶبیی ‪ ،164‬ٵبسق ‪533‬‬
‫‪69‬‬

‫ي ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽز وٶز هًىىاٍی ‪ًٙ‬ى‪ ،)1( ».‬يڅـی ډ‪ٞ‬يٷ ایه دی‪ٚ‬ىُـبى ٍا ثٍ ىڅیڄ‬
‫ایهٽٍ ډ‪٢‬مًن آن «ٽبډالً ثب ٹًاویه ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ډجبیىز ىا‪ٙ‬ز» ٍى ٽَى‪)2( .‬‬

‫٭مچیبر هچ‪ ٬‬یي اُ ٕیاڇ هَىاى ډبٌ ‪ 1330‬آٱبُ ‪ٙ‬ي ي ىٍ ىياُىَڈ سیَ ډبٌ دبیبن‬
‫یبٵز؛ ٍيُ ٕیاڇ هَىاى‪َ ،‬یإر ډيیٌَ ډًٹز (ىٽشَ ٭چیآثبىی‪ ،‬ډُيی ثبٍُځبن ي‬
‫ډُىيٓ ثیبر) ا٭الڇ ٽَى ٽٍ‪1 :‬ـ َمٍی ٽبٍٽىبن ایَاوی ي هبٍػی ‪َٙ‬ٽز‪ ،‬ٽبٍډىي ي‬
‫ډٖشويڇ ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ‪ٙ‬ىبهشٍ ډی‪ًٙ‬وي ي َمٍی كٺًٷ ي ډِایبی آوبن دَىاهز‬
‫هًاَي ‪ٙ‬ي‪2 ،‬ـ ََ ٽ‪ٚ‬شی وٶشپ٘ ٽٍ اُ ىاىن ٹج‪ٍٕ ٠‬یي ثٍ َیإر ډيیٌَ ډًٹز‬
‫هًىىاٍی ٽىي‪ ،‬كٸ كَٽز وياٍى‪.‬‬

‫ىٍ ثَاثَ «اٍیټ ىٍیټ» (‪ٍ ،)A. E. C Drake‬یبٕز ٽڄ ‪َٙ‬ٽز ىٍ ایَان‪ ،‬ثٍ وبهيایبن‬
‫وٶشپَ٘ب ىٕشًٍ ىاى ٽٍ اُ ثبٍځیَی ي ىاىن ٍٕیي هًىىاٍی ٽىىي‪ .‬وٶشپَ٘ب ثيين‬
‫ثبٍځیَی وٶز‪ٕ ،‬بكڄ آثبىان ٍا سَٻ ځٶشىي ي ‪ٝ‬بىٍار وٶز ثٍ یپجبٌٍ ډشًٹٴ ‪ٙ‬ي‪ .‬ىيڅز‬
‫اوڂچٖشبن ویِ ثَای وڂُجبوی اُ ػبن ي ډبڃ ‪َُٙ‬يويان هًى ثٍ ىيڅز ایَان َ‪ٚ‬ياٍ ىاى ي‬
‫ىٍ ؿُبٍڇ سیَ‪ ٍٕ ،‬وبي ډًٍیشیًٓ(‪ٍ ،)Mauritius‬ن(‪ ،)Wren‬ي ٵالډیىڂً(‪ٍ )Flamingo‬ا ىٍ‬
‫ًٕاكڄ آثبىان ډٖشٺَ ٽَى ي سب ايایڄ اډَىاى سٮياى آنَب ٍا ثٍ ‪ 9‬ٵَيوي ٍٕبویي‪ .‬ىٍیټ‬
‫آثبىان ٍا سَٻ ځٶز ي ثٍ ث‪ٍ ٌَٞ‬ٵز؛ ډ‪٦ٞ‬ٶی ٵبسق ٍئیٔ ایَاوی ‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ‬
‫سَُان ویِ ٽىبٌٍ ځَٵز‪)3( .‬‬

‫ىٍثبٌٍی هچ‪٬‬یي‪ ،‬ځٶشىی إز ٽٍ ىيڅز ثٍ٭ىًان ډبڅټ وجبیي هًى ډبډًٍ اػَای ٹبوًن‬
‫ډی‪ٙ‬ي‪ ،‬ثچپٍ ثبیي ثٍ ىاىځٖشَی ٽَډبو‪ٚ‬بٌ‪ ،‬آثبىان‪ ،‬هَډ‪ ،َُٚ‬سَُان ي ََ ٽؼب ٽٍ‬
‫ډیثبیي اُ ‪َٙ‬ٽز هچ‪٬‬یي ډی‪ٙ‬ي‪ ،‬ىاىهًإز ډیىاى ي كپڈ سوچیٍ ي هچ‪٬‬یي اُ ىاىځبٌ‬
‫كٺًٹی ډیځَٵز ي دٔ اُ كشمی‪ٙ‬ين ىاىوبډٍ ي ځٌ‪ٙ‬شه س‪َٚ‬یٶبر‪ ،‬اُ ًٕی‬
‫ىاىځٖشَی ثٍ اػَا ىٍډیآډي‪)4( .‬‬

‫ثبٍی‪ ،‬ىٍكبڅیٽٍ ‪ٝ‬ىٮز وٶز سٮ‪٦‬یڄ ‪ٙ‬يٌ ثًى ي ٽبٍٽىبن ي ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن اوڂچیٖی‬
‫‪ ) 2‬إىبى وٶز ‪ٍ ) 3 147‬يكبوی ‪ٝ ،129-128‬ٶبیی ‪ٝ ) 4 166‬ٶبیی‬ ‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ،533‬إىبى وٶز ‪،137‬‬
‫‪172‬‬
‫‪71‬‬

‫‪َٙ‬ٽز وٶز َمڂی س‪ٞ‬میڈ ثٍ إشٮٶب ځَٵشٍ ثًىوي‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ؿُبٍڇ سیَډبٌ دیبډی ثٍ‬
‫آوبن ٵَٕشبى ي ثب ىاىن ََځًوٍ س‪٢‬میه ډبڅی ي ػبن ي ډِایبی ثبُو‪ٖٚ‬شڂی هًإز ثٍ‬
‫ٽبٍ هًى اىاډٍ ىَىي ي إشٮٶبی آوبن ٍا ډش‪٢‬مه ُیبوی ثٍِٿ ثَای ایَان ىاوٖز (‪ )2‬ي‬
‫َٕثٖشٍ ا٭شَاٳ ٽَى ٽٍ ثيين ك‪ ًٍ٢‬ي َمپبٍی ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن اوڂچیٖی‪ ،‬ایَان سًاوبیی‬
‫اىاٌٍی ‪ٝ‬ىٮز وٶز هًى ٍا وياٍى‪ .‬ایه ياٹٮیشی ثًى ٽٍ ؿىي ډبٌ دی٘ اُ ایه‪ٕ ،‬ذُجي‬
‫ٍُڇآٍا ثیبن ىا‪ٙ‬ششٍ ثًى يڅی ػجٍُ ډچّی اي ٍا هبئه هًاوي ي َٕاوؼبڇ ثٍ ٽ‪ٚ‬شى٘ ىاى‪.‬‬

‫ډؼچٍی «‪ ،»Petroleum Press Service‬ىٍ ‪ٙ‬مبٌٍی ډبٌ ّيئه هًى وً‪ٙ‬ز‪:‬‬


‫«ثٍويٍر ىیيٌ ‪ٙ‬يٌ إز ٽٍ ىیيځبَی ا‪ُ٩‬بٍ ي دیڂیَی ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ثيين ایىپٍ دیبډيَبی‬
‫آن ىٍ و‪ َ٪‬ځَٵشٍ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ي ایه ىٍٕـز َمبن ٽـبٍی إز ٽٍ ىيڅز ایـَان ٽَىٌ إـز؛ ٍيی ډـًع‬
‫اكٖبٕبر‪ ،‬ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ وٶز ایَان ٍا ډچّی ٽَىٌ ي اٽىًن ثبیي آوـٍ ٍا ثب ٽمټ اڅٶب‪ ٧‬ثیبن ٽَىٌ‪،‬‬
‫ډًػٍّ ٕبهشٍ ي ثٍ اػَا ىٍآيٍى‪ .‬ووٖزيُیَ ایَان َىًُ ثَ ایه ثبيٍ إز ٽٍ سمبڇ ثيثوشیَبی ایَان‬
‫ډـبوىي طَيسمىيی یټ ځَيٌ اويٻ ي ٵٺَ اٽظَیز ډَىڇ ي ثیًٕاىی ٭بډٍ ي ٵٖبى اىاٌٍَب‪ ،‬یپٌَٖ‬
‫وـب‪ٙ‬ی اُ ٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز وٶز إز ي ثٍٹَاٍ ډٮچًڇ‪ ،‬اي سًاوبیی ایه ٍا وياٍى ٽٍ ډٖئًڅیز ایه ډٮبیت‬
‫ٍا ثٍ ىيٗ ي‪ ٬١‬اػشمب٭ی ایَان ي وبآځبَیَبی كپًډز آن ٽ‪ ًٍٚ‬ثڂٌاٍى؛ كٺیٺز ایه إز ٽٍ‬
‫ىيای ىٍى ٍا ثبیي ىٍ ایَان ػٖز ي ا‪ٝ‬الف آن ٍا ثبیي اُ هبوٍی هًى آٱبُ ٽَى‪.‬‬

‫اڅجشٍ هیچی ُٕڄسَ إز ٽٍ سٺ‪ٞ‬یَ ٍا ثٍ ځَىن ثیڂبوڂبن ثیبوياُوي؛ ُیَا ؿىیه ٍاٌ ي ٍي‪ٙ‬ی‬
‫ىٍ ځٌ‪ٙ‬شٍ َڈ ډٺجًڅیز ٭ـبڇ ىا‪ٙ‬شٍ ي ٕجت ‪ٙ‬يٌ إز ٽٍ ٭ـًاډڄ ځًوبځًوی ډبوىي َـًاهًاَبن ىٽشَ‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ٽٍ اُ ىٕزٍإشیَب َٖشىي‪ ،‬ثب سًىٌایَبی ٽمًویٖز ىٍ ډوبڅٶز ثب ‪ٙ‬ـَٽز َمٖـبُ ٽىي‪.‬‬
‫يٹشیٽٍ ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ ىٍثبٌٍی ‪ٝ‬ىٮز وٶز ٕوه ډیځًیي‪ٕ ،‬وىبن اي ىٍثبٌٍی ‪ٝ‬ىٮشی إز ٽٍ كشی‬
‫یټ ثبٍ َڈ ؿ‪ٚ‬ڈ اي ثٍ ؿىیه ىٕشڂبَی ویٶشبىٌ‪ ،‬ي ثبيػًى ایىپٍ ٵٺ‪ ٤‬ؿىي ‪ٝ‬ي ډبیڄ سب سَُان ٵب‪ٝ‬چٍ‬
‫ثی٘ وياٍى‪٩ ،‬بََاً َیؾځبٌ اي ایه ‪ٝ‬ىٮز ٍا ثبُىیي وپَىٌ إز!» (‪)2‬‬

‫ٔصذق س‪ٚ‬ی ٔطىالت ّّٔیضذٖ ٘فت ت‪ٝ‬طسفی ٘یا٘ذیطیذ‪ ٜ‬ت‪ٛ‬د‪ ،‬ي ډ‪ٚ‬بيٍان ي‬
‫ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن اي ویِ اُ ډ‪ٚ‬پالر ثٮيی آځبٌ وجًىوي ي ثب ا٭شمبى ي ا‪٥‬میىبن ثٍ ٽمټ آډَیپب‬
‫ي ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر َمڂبوی ډَىڇ ي ثٍيػًى آيٍىن ٵ‪٢‬بیی سجچیٲبسی ي اوجًَی اُ‬
‫يك‪ٚ‬ز‪ٙ ،‬شبةُىٌ ایه ثَوبډٍی ډجُڈ ٍا ثٍ اػَا ىٍآيٍىٌ ثًىوي ي اُ ډ‪ٚ‬پالر دی٘ ٍي‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ،537‬إىبى وٶز ‪ٝ ،169-168‬ٶبیی ‪ ) 2 173‬ٵبسق ‪539-538‬‬
‫‪71‬‬

‫ٱٶچز ىا‪ٙ‬شىي ي ډیدىيا‪ٙ‬شىي ٽٍ آډَیپب كشمبً ثٍ یبٍی ایَان هًاَي آډي‪ ،‬ىٍكبڅیٽٍ‬
‫یبٍی آډَیپب سب َمبنػب ثًى ٽٍ وٶز ډچّی ‪ٙ‬يٌ ي ُډیىٍی ُٕیڈ‪ٙ‬ين آډَیپب ىٍ ډىبث‪٬‬‬
‫وٶشی ػىًة ایَان ٵَاَڈ ‪ًٙ‬ى‪ )1( .‬ایه ياٹٮیزَب ٍا ٭جياڅٺيیَ آُاى ىٍ ٕوىبن هًى ىٍ‬
‫ػچٍٖ ‪ 25‬سیَډبٌ ‪ 1330‬ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ىٍثبٌٍی ٽبثیىٍی ډ‪ٞ‬يٷ ثٍهًثی ثیبن‬
‫ډیٽىي‪« :‬ٽبثیىٍی آٹبی ډ‪ٞ‬يٷ ٽبثیىٍی ًَ ي ػىؼبڃ إز‪ ».‬ي ىٍ اىاډٍ ثٍ‬
‫وبسًاویَبی ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ىٍٻ ډٖبئڄ ا‪ٙ‬بٌٍ ٽَىٌ ډیځًیي‪« :‬اُ ٕبڅیبن ىٍاُ ٽٍ ډه ثٍ‬
‫‪ َُ٥‬ٵپَ ي ٕچیٺٍی آٹبی ډ‪ٞ‬يٷ آ‪ٙ‬ىبیی ىاٍڇ آُډبی٘ ٽَىٌاڇ ٽٍ ای‪ٚ‬بن ىٍ ٽبٍَبی‬
‫ډظجز ٭بػِوي ي ىٍ ٕیبٕز ډىٶی ي ډیشیىڀ ي و‪٦‬ٸ ي ډٺبڅٍ إشبى‪ ،‬ي ډُبٍر‬
‫ٵًٷاڅٮبىٌای ىاٍوي‪)2( ».‬‬

‫دیبڇ ډ‪ٞ‬يٷ ثٍ ٽبٍٽىبن ي ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن اوڂچیٖی‪ ،‬ٽبٍځَ ویٶشبى ي آوبن ثب هبوًاىٌی هًى‬
‫آډبىٌی سَٻ هًُٕشبن ثًىوي‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ َٕٕوشبوٍ ثٍ ََ دی‪ٚ‬ىُبىی ٽٍ ډ‪ٚ‬پڄ وٶز ٍا‬
‫ثب ٍ٭بیز ا‪ٝ‬ڄ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز كڄ ډیٽَى‪ ،‬دبٕن ٍى ډیىاى‪.‬اُ آن ػمچٍ ډیسًان ثٍ‬
‫‪َ٥‬ف دىغ ډبىٌای ٽٍ ډ‪٦ٞ‬ٶی ٵبسق آن ٍا ىٍ ‪18‬اڇ هَىاى ثٍ ډ‪ٞ‬يٷ اٍائٍ ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ي‬
‫ویِ ‪َ٥‬ف ي َ‪ٚ‬ياٍ كبع ډلمي ومبُی ٍا ٽٍ ثٍ هًاَ٘ ډ‪ٞ‬يٷ ثٍيٕیچٍی ٭ال ثَای اي‬
‫ٵَٕشبىٌ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ا‪ٙ‬بٌٍ ٽَى‪ ،‬ٽٍ ډ‪ٞ‬يٷ ََ ىي ٍا وبىیيٌ ځَٵز ي ٍيیياىَبی ثٮيی‬
‫و‪ٚ‬بن ىاى ٽٍدی٘ ثیىیَبی ومبُی َٕسبَٕ ىٍٕز ثًى‪َ٥( .‬ف ٵبسق‪ 530 :‬ـ ‪)532‬‬

‫ډِایبی ‪َ٥‬ف ٵبسق ایه ثًى ٽٍ ثب ٍ٭بیز ا‪ٝ‬ڄ ډچّی ‪ٙ‬ين‪ ،‬إشوَاع ي دو٘ وٶز ٍا‬
‫ثیىٍوڀ ثٍ س‪َٞ‬ٳ ىيڅز ىٍ ډیآيٍى ي سىُب ىٍ ثو٘ دبالی‪ٚ‬ڂبٌ یټ ‪َٙ‬ٽز هبٍػی‬
‫اٹچیز ُٕبڇ ٍا ډیىا‪ٙ‬ز ٽٍ ووٖز ػچًی ثُبوٍَبی آنَب ٍا ډیځَٵز‪ ،‬ي ىيڇ‬
‫ډٖإڅٍی ٱَاډز ٍا كڄ ډیٽَى ي ًٕڇ اُ ىاو٘ ٵىی آوبن إشٶبىٌ ډی‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ ‪َ٥‬ف كبع‬
‫ډلمي ومبُی ثٍ ډ‪ٚ‬پالسی ډبوىي ويا‪ٙ‬شه ډشو‪ ٜٞ‬ٵىی‪ ،‬ويا‪ٙ‬شه وٶشپ٘ ي ويا‪ٙ‬شه‬
‫ثبُاٍ ٵَيٗ ا‪ٙ‬بٌٍ‪ ،‬ي ٽچیي كڄ ډ‪ٚ‬پڄ ٽىبٍ آډين ثب اوڂچیٔ یب ‪ًٍٙ‬يی یب آډَیپب‬
‫ىاوٖشٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى؛ ایىټ ‪َ٥‬ف كبع ډلمي ومبُی‪:‬‬
‫«وٶز ٍا ډچّی ٽَىٌایڈ يڅی وٍ سًاوبیی اىاٌٍٽَىن آن ٍا ىاٍیڈ‪ ،‬وٍ ډشو‪ ٜٞ‬ٵىّی‪ ،‬وٍ‬

‫‪ ) 2‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪ 25‬سیَ ‪1330‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،174‬ٵبسق ‪532‬‬
‫‪72‬‬

‫وٶشپ٘ ي ىٍ ٵَيٗ آن ٭بػِ هًاَیڈ ډبوي ي ثبیي اُ ‪ًٍٙ‬يی یب آډَیپب یب اوڂچیٔ ثٍ وبؿبٍ ٽمټ‬
‫ثوًاَیڈ‪.‬‬

‫‪ًٍٙ‬يی اځَ َڈ ثوًاَي‪ ،‬ٹبىٍ ویٖز ىٍ ډً‪ ٫ً١‬وٶز ثٍ ډب ٽمټ ٽىي‪ .‬آډَیپب سب كيی‬
‫ٽمټ هًاَـي ٽَى‪ ،‬اډب ډ‪ٚ‬ـَي‪ ٣‬ثَ آوپٍ دٔ اُ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ثب اوڂچیٔ ٽىــبٍ ثیبییڈ‪ .‬آن َڈ‬
‫ثٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ آډَیپب ثٍ٭ىًان ‪َٙ‬یټ ىٍ ٽبٍ وٶز ُٕیڈ ‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫ىٍ ٽىبٍ آډين ثب اوڂچیٔ سَػیق ىاٍى ثب «ٽمذبوی ‪ٙ‬ڄ» ٽىبٍ ثیبییڈ‪ُ ،‬یَا ایه ‪َٙ‬ٽز ٽٍ‬
‫ىٍ «يوِيئال» ډ‪ٚ‬ٲًڃ إشوَاع وٶز إز‪َ ،‬ڈ ثی‪ٚ‬شَیه َٕډبیٍ ٍا ىاٍى ي َڈ َيٵ٘ ‪َٝ‬ٵبً ثبٍُځبوی‬
‫إز‪ .‬ٹَاٍىاى ثب یټ ٽمذبوی ثٍِٿ وٶز آډَیپبیی یب اوڂچیٖی ٽٍ اُ كیض ىا‪ٙ‬شه يٕبیڄ كمڄيوٺڄ ي‬
‫وٶشپ٘ ي دو٘ ي ثبُاٍ ٵَيٗ ىاٍای اډپبوبر ٽبٵی ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍ ىي ځًوٍ ډمپه إز‪:‬‬

‫‪ -1‬ٽمذبوی هبٍػی یب یټ ٽمذبوی ٵَ٭ی ٽٍ ىٍ ایَان ثٍ طجز ثَٕي‪ ،‬ٽبٍ إشوَاع‬


‫وٶز ٍا ثَ٭ُيٌ ځیَى ي وٶز هبڇ ٍا ثَ دبیٍی ٹَاٍىاى سب دبوِىٌ ٕبڃ ثٍ ثُبی ډى‪ٞ‬ٶبوٍ اُ ‪َٙ‬ٽز ډچّی‬
‫وٶز ایَان هَیياٍی ٽىي ي س‪ٞ‬ٶیٍهبوٍ ي سإٕیٖبر ثىيٍی ٍا ثب ٹَاٍىاى ػياځبوٍ ثٍ َمبن ډير اُ‬
‫ایَان اػبٌٍ ومبیي ي ؿًن ٽمذبوی ٵَ٭ی ىٍ ایَان طجز ډی‪ًٙ‬ى‪ ،‬ثبیي ََ ٕبڃ ډبڅیبر ثَ ىٍآډي ډىبٕجی‬
‫ثٍ ایَان ثذَىاُى‪.‬‬

‫‪َٙ -2‬ٽز ډچّی وٶز هًى یټ ‪َٙ‬ٽز ٵَ٭ی ىٍ ایَان ثٍ طجز ٍٕبوي ي ‪ٝ‬يی‬
‫ؿُڄيوٍ اُ ُٕبڇ ‪َٙ‬ٽز ٵَ٭ی ٍا ثَای ډيسی ؿىيیه ٕبڅٍ ثٍ یپی اُ ٽمذبویَبی ثٍِٿ وٶشی ٽٍ‬
‫ىاٍای َمٍځًوٍ اډپبوبر ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ياځٌاٍ ومبیي ي آن ‪َٙ‬ٽز سمبڇ وٶز هبڇ ي ډل‪ًٞ‬الر ‪ٝ‬بىٍاوی وٶشی‬
‫ٍا هَیياٍی ومبیي ي ‪ٝ‬يی دىؼبٌ اُ ًٕى هبڅ‪ٍ ٜ‬ا ثبثز كٸ اډشیبُ ثٍ ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ثذَىاُى ي ثٺیٍ‬
‫ډىبٵ‪ٍ ٬‬ا دٔ اُ ي‪ ٬١‬إشُالٻ ي كٖبةَبی ًهیٌَ‪ ،‬ډیبن ُٕبډياٍان هًى سٺٖیڈ ٽىي ي ډجچٲی ٽٍ‬
‫ٽمذبوی هبٍػی ثبثز اډشیبُ ‪ٝ‬يی ؿُڄيوٍ ډیدَىاُى‪ ،‬ثبثز ٱَاډز ثٍ ٽمذبوی ٕبثٸ ىاىٌ ‪ًٙ‬ى‬
‫(ٱَاډشی ٽٍ ىٍ ٹبوًن ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز ‪ٝ‬يی ثیٖزيدىغ ثُبی وٶز ثٍ آن اهش‪ٞ‬ب‪ ٛ‬ىاىٌ ‪ٙ‬يٌ إز)‪.‬‬
‫ولًٌی ٵَيٗ وٶز اُ كیض ػِئیبر ٹبثڄ سٲییَ ي سجيیڄ إز‪ ،‬يڅی ثٍ‪ ًٍ٥‬ٽچّی ٹَاٍىاىی ٽٍ ٹبثڄ‬
‫ٹجًڃ ٽمذبوی ثٍِٿ وٶز ثب‪ٙ‬ي ي ثب ٹبوًن ډچّی‪ٙ‬ين وٶز َڈ س‪٦‬جیٸ ٽىي‪ ،‬اُ ایه ىي ‪ًٍٝ‬ر هبٍع‬
‫ویٖز‪ .‬اوش‪٪‬بٍ ایىپٍ ٽمذبوی ٕبثٸ یب یټ ٽمذبوی ثٍِٿ ىیڂَ ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن هًى ٍا ىٍ اهشیبٍ ‪َٙ‬ٽز‬
‫ډچّی وٶز ثڂٌاٍوي ي وٶز ٍا ثٍ ثبالسَیه ٹیمز ثجَوي‪ ،‬٭مچی ویٖز ي سب ٽمذبویَبی وٶشی ىٍ ٽبٍ‬
‫إشوَاع ي س‪ٞ‬ٶیٍ ُٕیڈ وجب‪ٙ‬ىي‪ََ ،‬ځِ يٕبیڄ ٵَيٗ هًى ٍا ىٍ اهشیبٍ ىيڅز ایَان ووًاَىي ځٌا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫اځَ ٵَيٗ وٶز ٍا اُ ىٕز ٽمذبوی وٶز ثڂیَیڈ‪ ،‬ٵٺ‪ ٤‬ىي ٽمذبوی «‪ٙ‬ڄ اوڂچیٖی» ي‬
‫«إشبوياٍى ايیڄ آډَیپبیی» ٹيٍر آن ٍا ىاٍوي ٽٍ وٶز ایَان ٍا ثٍ ٵَيٗ ثَٕبوىي‪ .‬ٵپَ ایىپٍ ‪َٙ‬ٽز‬
‫‪73‬‬

‫ډچّی وٶز ثشًاوي ىٍ هَډ‪ َُٚ‬وٶز ٍا ثٍ ٵَيٗ ثَٕبوي‪ ،‬ثٍ َیؾيػٍ ٭مچی ویٖز‪ُ .‬یَا ٵَيٗ وٶز‬
‫ډٖشچِڇ ىا‪ٙ‬شه س‪ٚ‬پیالر ډو‪ ًٛٞ‬ىٍ ٽ‪ًٍَٚ‬بی ډ‪َٞ‬ٳٽىىيٌ إز ي ثٍ ایه ٕبىځی ویٖز‪.‬‬
‫سبٽىًن ػجٍُ ډچّی وٺ٘ هًى ٍا هًة ثبُی ٽَىٌ‪ ،‬يڅی اٽىًن ثبیي ثٍ ثلَان دبیبن ىاى‪ ،‬يځَوٍ اځَ‬
‫ؿىيی ثٍ ایه ډىًاڃ ثڂٌٍى ي ٽمذبوی ډشو‪ٞٞ‬یه هًى ٍا اُ ایَان ثجَى ي اُ وٶز ایَان ي س‪ٞ‬ٶیٍهبوٍ‬
‫آثبىان ‪َٝ‬ٳو‪ َ٪‬ٽىي‪ ،‬هٖبٍار ثٖیبٍ ٕىڂیىی ثٍ ایَان ياٍى هًاَي آډي‪.‬‬

‫اځَ ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن اوڂچیٖی ثَيوي‪ ،‬الاٹڄ ډيسی ‪ً٥‬ڃ ډی ٽ‪ٚ‬ي سب ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن ٵىی هبٍػی‬
‫ػبی آنَب ٍا ثڂیَوي ي ٽبٍ وٶز یټ ٕبڃ يٹٶٍ دیيا هًاَي ٽَى‪ .‬وڂُياٍی ي ثٍ ٽبٍ اوياهشه ىيثبٌٍ‬
‫سإٕیٖبر ىٍ ایه ډير‪ ،‬٭اليٌثَ َِیىٍی ثٖیبٍ ٕىڂیه ډًػت اُ ډیبنٍٵشه ډٺياٍ ُیبىی إجبة ي‬
‫سؼُیِار یيٽی ي ٵىّی هًى سإٕیٖبر هًاَي ‪ٙ‬ي ي ثب دَىاهز ډِى ٽبٍځَان ي ٽبٍډىيان ىٍ ایه ډير‪،‬‬
‫اٹالً یټ‪ٝ‬ي ډیچیًن ىالٍ هٖبٍر ياٍى هًاَي ‪ٙ‬ي‪ .‬ثَ ٵَ‪ ٟ‬آوپٍ ثب سلمڄ سمبڇ هٖبٍر سإٕیٖبر ثٍ‬
‫ٍاٌ اٵشي ي ‪ٝ‬ييٍ وٶز ػَیبن یبثي‪ ،‬ثب ا‪ٙ‬پبڃ يٕبیڄ كمڄ ٍيثٍٍي َٖشیڈ‪ُ .‬یَا ‪ٝ‬يی وًى ٽ‪ٚ‬شیَبی‬
‫وٶشپ٘ یب ډشٮچّٸ ثٍ ‪َٙ‬ٽزَبی ثٍِٿ وٶشی یب ىٍ اػبٌٍ آنَب إز ي ٽ‪ٚ‬شیَبی وٶشپ٘ ٽٍ ایَان‬
‫اػبٌٍ هًاَي ٽَى‪ ،‬هیچی ٽڈ إز ي ٽمذبویَبی ثٍِٿ ډبو‪ ٬‬هًاَىي ‪ٙ‬ي‪ .‬ثُبی هَیي یټ وٶشپ٘ ٽٍ‬
‫‪َ٩‬ٵیز دبوِىٌ َِاٍ سه ثبٍځیَی ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ىٕزٽڈ ىي ډیچیًن ي ویڈ ىالٍ ډیثب‪ٙ‬ي ٽٍ ىيڅز ایَان‬
‫وٍ دًڃ ىاٍى ي وٍ اډپبن آن ٍا ٽٍ ؿىي وٶشپ٘ اػبٌٍ یب هَیياٍی ومبیي ي ثَ ٵَ‪ ٟ‬ٽٍ سمبڇ ایه‬
‫ا‪ٙ‬پبالر ثَ‪َ٥‬ٳ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ا‪ٙ‬پبڃ ډُڈسَ دیيا ٽَىن هَیياٍ ي ثبُاٍ إز ٽٍ ډب ىٍ اهشیبٍ وياٍیڈ‪ .‬اځَ اُ‬
‫س‪ٞ‬ٶیٍهبوٍ آثبىان ‪َٝ‬ٳو‪ َ٪‬ٽىیڈ ي ثوًاَیڈ وٶز هبڇ ثٍ ٽ‪ًٍَٚ‬بیی ٽٍ س‪ٞ‬ٶیٍهبوٍ (دبالی‪ٚ‬ڂبٌ) ي‬
‫يٕبیڄ كمڄ ىاٍوي (ډبوىي ایشبڅیب‪ّ ،‬اده ي ٵَاوٍٖ) ثٶَي‪ٙ‬یڈ‪ ،‬ثب ٍٹبثز ‪ٙ‬يیي ٽمذبویَبی وٶشی ٍيثٍٍي‬
‫هًاَیڈ ‪ٙ‬ي ي وبؿبٍیڈ ىٕزٽڈ ٕی ىٍ‪ٝ‬ي ثُبی وٶز ٍا سوٶیٴ ىَیڈ ي ثبُ َڈ ٽمذبویَبی وٶشی اُ‬
‫َیؾ اٹياډی ثَای ػچًځیَی اُ ٵَيٗ وٶز ایَان ٽًسبَی ووًاَىي ٽَى ي سبٌُ هَیياٍ وٶز هبڇ َڈ‬
‫ډلييى إز ي كياٽظَ ٕبڅی ثی٘ اُ َ‪ٚ‬ز ډیچیًن سه ثٍ ثُبی سىی َٶز یب َ‪ٚ‬ز ىالٍ‪ ،‬ثی‪ٚ‬شَ‬
‫ومیسًاویڈ ثٶَي‪ٙ‬یڈ ي ٵٺ‪ٞٙ ٤‬ز ډیچیًن ىالٍ اُ ایه ٍاٌ ٭بیي ډی‪ًٙ‬ى ٽٍ كشی ثَای دَىاهز ډِى ي‬
‫كٺًٷ ٽبٍځَان ي ٽبٍډىيان ایَاوی ي ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن هبٍػی سپبٵً ووًاَي ٽَى‪)1( ».‬‬

‫ٍيُ ؿُبٍڇ هَىاى‪ ،‬ىيڅز اوڂچٖشبن اُ ایَان ثٍ ىیًان ىاىځٖشَی ثیهاڅمچچی الٍَ‬
‫‪ٙ‬پبیز ثَى‪ .‬ثٍ ایَان ا‪٥‬ال‪ ٫‬ىاىوي ٽٍ ثَای ٍيُ ٕیاڇ ّيئه ‪َٚ( 1951‬شڈ سیَ‪،)1330‬‬
‫ومبیىيځبن هًى ٍا ثٍ الٍَ ثٶَٕشي‪ .‬كٖه ‪ٝ‬يٍ‪ ،‬ىٽشَ‪ٙ‬بیڂبن ي ا‪ٝ‬ٲَ دبٍٕب ومبیىيځبن‬
‫ایَان ثًىوي ٽٍ ثٍ الٍَ ٵَٕشبىٌ ‪ٙ‬يوي‪ )2( .‬آنَب دبٕن ایَان ٍا ثيين آوپٍ ىٍ ػچٍٖ‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ) 2 178-175‬ثىڂَیي ثٍ هب‪َ٥‬ار اډیَا‪ٝ‬الن اٵ‪ٚ‬بٍ‪115-113 ،‬‬
‫‪74‬‬

‫ٍٕمی ‪َٙ‬ٽز ٽىىي‪ ،‬ثٍ ٍئیٔ ىیًان الٍَ(ّيڃ دبٕيان) سٖچیڈ ٽَىوي‪ .‬وپشٍی ػبڅت ىٍ‬
‫الیلٍی سٺيیمی ایَان ایه ثًى ٽٍ‪ :‬سىُب ډٖإڅٍای ٽٍ ىیًان ثبیي ثٍ آن ٍٕیيځی ٽىي‬
‫ایه إز ٽٍ آیب ثَای ٍٕیيځی ثٍ ډبَیز ى٭ًا ‪ٝ‬الكیز ىاٍى یب وٍ؟ (‪)1‬‬

‫ىیًان الٍَ كپمی ‪ٝ‬بىٍ وپَى ثچپٍ ثٍ ىيڅز ایَان ي اوڂچیٔ ٕٶبٍٗ ٽَى ٽٍ اُ‬
‫اػَای ََځًوٍ ٭مڄ ُیبنآيٍ وٖجز ثٍ ډىبٵ‪ ٬‬یټىیڂَ هًىىاٍی ٽىىي ي ډبو‪ ٬‬اُ اىاډٍی‬
‫٭مچیبر ثٌَُثَىاٍی ‪ٝ‬ىٮشی ي ثبٍُځبوی ‪َٙ‬ٽز وٶز ؿىبوپٍ دی٘ اُ یپڈ ډبٌ ډی‬
‫‪( 1951‬اٍىیثُ‪ٚ‬ز‪ ،1330‬سبٍین س‪ًٞ‬یت اػَای ٹبوًن ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز) ػَیبن ىا‪ٙ‬شٍ إز‪،‬‬
‫و‪ًٚ‬وي ي ٕٶبٍٗ ٽَى یټ ٽمیٖیًن دىغ وٶَی ٽٍ ىي ٭‪ ً٢‬اُ ًٕی ایَان ي ىي ٭‪ً٢‬‬
‫اُ ًٕی اوڂچٖشبن ي یټ ٭‪ ً٢‬اُ ىيڅشی ىیڂَ ثب و‪َ٪‬ىیًان ثَځِیيٌ هًاَي ‪ٙ‬ي‪ ،‬ثَ‬
‫اىاډٍی ػَیبن وٶز ي ىٍآډي ي َِیىٍی آن سب سٮییه سپچیٴ ٹ‪٦‬ٮی و‪٪‬بٍر ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي؛‬
‫ىيڅز اوڂچٖشبن ایه ٕٶبٍٗ ٍا دٌیَٵز يڅی ومبیىڂبن ډ‪ٞ‬يٷ اٵِينثَ ٍى سً‪ٝ‬یٍ ي‬
‫‪ٝ‬الكیز ىیًان‪ ،‬ا٭الډیٍی ىيڇ اٽشجَ ‪ 1930‬ایَان ٍا ىٍثبٌٍی دٌیَٗ ىايٍی ىیًان‬
‫ثیهاڅمچچی ثبُ دٔ ٕشبويوي! (‪)2‬‬

‫یټ‪ٙ‬ىجٍ ثیٖزيًٕڇ سیَډبٌ‪ ،‬یټ َیإر آډَیپبیی ثٍ ٍیبٕز آيٍڃ ََیمه ( ‪Averell‬‬
‫‪ ،)Harriman‬ومبیىيٌی يیٌْی ٍئیٔ ػمًٍُی آډَیپب‪َ ،‬مَاٌ ياڅشَ څًی (‪)Walter Levy‬‬
‫ٽبٍ‪ٙ‬ىبٓ وٶشی‪ٍ ،‬يوشَی (‪ٍ )Rountree‬ئیٔ اىاٌٍی هبيٍډیبوٍ‪ ،‬يٍوًن ياڅشَُ ډشَػڈ‬
‫يُاٍر هبٍػٍ آډَیپب ياٍى سَُان ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪َ٥‬كی اُ ًٕی ىيڅز ثٍ ََیمه ىاىٌ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ډجىی ثَ ایىپٍ‪ ،‬اځَ ىيڅز اوڂچیٔ ثٍ‬
‫يٽبڅز اُ ‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ وٶز ا‪ٝ‬ڄ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ٍا ثٍٍٕمیز ث‪ٚ‬ىبٕي‪ ،‬ىيڅز ایَان‬
‫كب‪ َ١‬إز ثب ومبیىيځبن ىيڅز اوڂچیٔ ثٍ يٽبڅز اُ ‪َٙ‬ٽز وٶز ثٍ ځٶزيځً ثذَىاُى‬
‫ي ىيڇ ایىپٍ ىيڅز اوڂچیٔ دی٘ اُ ٵَٕشبىن ومبیىيځبن هًى ا‪ٝ‬ڄ ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز ٍا‬
‫ا٭الڇ ىاٍى؛ دٔ اُ ایه ىيڅز ایَان كب‪ َ١‬إز ىٍثبٌٍی ؿڂًوڂی اػَای ٹبوًن هچ‪٬‬یي‬
‫سب آوؼبٽٍ ډَثً‪ ٣‬ثٍ ىيڅز اوڂچٖشبن إز ثٍ ډٌاٽٌَ ثذَىاُى‪)3( .‬‬

‫‪ٝ ) 2‬ٶبیی ‪-179‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ 179‬ثٍ وٺڄ اُ‪ :‬ىٵب‪ ٫‬ىٽشَډ‪ٞ‬يٷ اُ وٶز‪ ،‬كٖه ‪ٝ‬يٍ كبع ٕیيػًاىی‪32 ،‬‬
‫‪ ،180‬ٵبسق ‪ٝ ) 3 547-546‬ٶبیی ‪ ،184‬ٵبسق ‪555‬‬
‫‪75‬‬

‫ٍيُ ىياُىَڈ اډَىاى َیإسی اوڂچیٖی ثٍ ٍیبٕز «ٍیـبٍى إشًٽٔ» ( ‪Richard‬‬


‫‪ ،)Stokes‬يُیَ ډ‪ٚ‬بيٍ ي ډَُىاٍ ٕچ‪٦‬ىشی‪َ ،‬مَاٌ ثب َٕ «ىيوبڅي ٵَځًٕه» ( ‪Sir Donald‬‬
‫‪ ،)Fergosen‬ډيیَ ٽڄ يُاٍر ًٕهز ي ویَي‪ ،‬ىٽشَ وًسبڃ (‪ ،)Dr. W. L. F. Nuttall‬ډ‪ٚ‬بيٍ‬
‫يُاٍر ًٕهز‪ ،‬ډٖشَ ٵچز (‪ٍ ،)M.T. Flett‬ئیٔ ثو٘ ډبڅی يُاٍر ىاٍایی اوڂچٖشبن‪،‬‬
‫ډٖشَ ٍډجٖجظڈ (‪ٍ ،)P. E Ramsbotham‬ئیٔ اىاٌٍ ٍياث‪ ٤‬اٹش‪ٞ‬بىی ىٍ يُاٍر هبٍػٍ‪،‬‬
‫اڅپیىڂشًن‪ ،‬یپی اُ ډيیَان ‪َٙ‬ٽز وٶز ي ؿُبٍسه اُ ا٭‪٢‬بی ىیڂَ آن‪ ،‬ياٍى سَُان‬
‫‪ٙ‬يوي‪.‬‬

‫إشًٽٔ دی‪ٚ‬ىُبىی ىٍ َ‪ٚ‬ـز ډبىٌ ثٍ ایَان سٺيیڈ ٽَى ٽٍ ډچّـی‪ٙ‬ـين وٶز ٍا‬
‫ډیدٌیَٵز ي هچ‪٬‬یي ٍا ٭مالً سلٺٸ ډیثو‪ٚ‬یي‪ ،‬كبٽمیز ایَان ي ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ي‬
‫إشوَاع ثی‪ٚ‬شَ وٶز ي اٵِای٘ ىٍآډي ایَان ٍا ثَای ثُجًى ُويځی ډَىڇ س‪٢‬میه ډیٽَى‬
‫ي ٕبُډبن هَیي ىٕشڂبٌ ي اډپبوبر يٕی‪ ٬‬ػُبوی ثَای كمڄيوٺڄ ي دو٘ ي ٵَيٗ ىٍ‬
‫اهشیبٍ ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ځٌا‪ٙ‬شٍ ډی‪ٙ‬ي؛ اډپبوبسی ٽٍ ٵَاَڈ آيٍىن ٽمشَیه آن اُ سًان‬
‫ىيڅز ایَان ثَومیأډي؛ ایىټ دی‪ٚ‬ىُبى إشًٽٔ‪:‬‬
‫‪َٙ ) 1‬ٽز وٶز سمبڇ سبٕیٖبر ي ډب‪ٙ‬یه آالر ي ىٕشڂبٌَب ي ډچِيډبر هًى ٍا ىٍ ایَان ثٍ‬
‫‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ایَان ياځٌاٍ هًاَي ٽَى ي ٱَاډشی ٽٍ ثبیي ثٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ىاىٌ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬سَسیت ػياځبوٍ‬
‫هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫‪ٕ ) 2‬بُډبوی ثٍ٭ىًان ٕبُډبن هَیي ثَای ډير ‪ٕ 25‬بڃ س‪ٚ‬پیڄ هًاَي ‪ٙ‬ي ٽٍ يٕبیڄ‬
‫ډ‪٦‬مئه ثَای ‪ٝ‬ييٍ وٶز ایَان ٵَاَڈ ٕبُى‪.‬‬

‫‪َٙ ) 3‬ٽز ډچّی وٶز ډیسًاوي هًى ډٮبډالر ا‪١‬بٵی ثَای ٵَيٗ وٶز ثٍځًوٍای ٽٍ ثٍ‬
‫ډىبٵ‪ٕ ٬‬بُډبن هَیي څ‪٦‬مٍ ياٍى ویبيٍى‪ ،‬ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪ٕ ) 4‬بُډبن‪ ،‬هَیي ىٕشڂبٌ ي اډپبوبر يٕی‪ ٬‬ػُبوی ثَای كمڄ ي وٺڄ ي دو٘ ي ٵَيٗ ىٍ‬
‫اهشیبٍ ‪َٙ‬ٽز ډچی وٶز هًاَي ځٌا‪ٙ‬ز ي ىٍ ثَاثَ ډ‪ٚ‬شَیبن هًى سٮُيار ٹ‪٦‬ٮی هًاَي ومًى ي ثَای‬
‫ایه ډى‪ ًٍ٪‬ثب ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ىٍ سإٕیٔ یټ ٕبُډبن ٭بډڄ سًاٵٸ هًاَي ٽَى ٽٍ سلز اډَ ‪َٙ‬ٽز‬
‫ډچّی وٶز ي ثٍ ومبیىيځی ‪َٙ‬ٽز ډچّی‪ ،‬٭مچیبر اٽش‪ٚ‬بٵی ي سًڅیي ي س‪ٞ‬ٶیٍ ي ثبٍځیَی ي كمڄيوٺڄ ٍا‬
‫ىٍ وبكیٍ ډَثً‪ ٍ٥‬اىاٌٍ ومبیي‪ٕ .‬بُډبن‪ ،‬هَیي سمبڇ َِیىٍَبی ثبیٖشٍ ٍا اُ ډلڄ ىٍآډي ػبٍی دَىاهز‬
‫هًاَي ٽَى‪.‬‬
‫‪76‬‬

‫‪ ) 5‬ثَای ایىپٍ ٕبُډبن هَیي ثشًاوي هَیي ډٺبىیَ ُیبىی اُ وٶز ایـَان ٍا ىٍ ٕـبڃَبی‬
‫ډشمبىی سٮُي ومبیي‪َٙ ،‬ای‪ ٤‬سؼبٍسی ثبیي ‪ًٍ٥‬ی ٹَاٍ ىاىٌ ‪ًٙ‬ى ٽٍ اُ ‪َٙ‬ای‪ٕ ٤‬بُډبن هَیي ىٍ ىیڂَ‬
‫وٺب‪ ٣‬ٽمشَ وجب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪ ) 6‬ىٍ ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ایه دی‪ٚ‬ىُبى ثٍ ‪ًٍٝ‬ر ډجىبی ٭مڄ آیىيٌ ‪ٝ‬ىٮز وٶز ػىًة ډًٍى ٹجًڃ‬
‫ىيڅز ایَان ياٹ‪ًٙ ٬‬ى‪ ،‬ډٶبى آن ثٍ ‪ًٍٝ‬ر ٍئًٓ ډٖبئڄ‪ ،‬سى‪٪‬یڈ ډی‪ًٙ‬ى ٽٍ ثَ ډجىبی آن ٹَاٍىاى‬
‫سٶ‪ٞ‬یچی ډیبن ىيڅز ایَان ي ٕبُډبن هَیي سى‪٪‬یڈ ځَىى ي سَسیجی َڈ ثٍ‪ ًٍ٥‬ډًٹز ثَای ػَیبن وٶز‬
‫ډٺٍَ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪ ) 7‬سمبڇ ىاٍایی ډشٮچّٸ ثٍ وٶز ٽَډبو‪ٚ‬بٌ ٽٍ وٶز ٍا ثَای ډ‪َٞ‬ٳ ىاهچی ایَان إشوَاع ي‬
‫س‪ٞ‬ٶیٍ ډیومبیي‪ ،‬ثب سمبڇ ډًٕٖبر ي ىٕشڂبٌَب ي ډب‪ٙ‬یهَب ي ىاٍایی ډىٺًڃ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي‬
‫ایَان ثب ‪َٙ‬ای‪ ٤‬ډٖب٭ي ثٍ ىيڅز ایَان ياځٌاٍ ډیځَىى‪.‬‬

‫‪ ) 8‬ىٍ َیإر ډيیٌَ ٕبُډبن ٭بډڄ (یب َیإر َمبوىي ىیڂَ) ىيڅز ایَان ومبیىيٌ هًاَي‬
‫ىا‪ٙ‬ز ي ٕبُډبن اُ ٽبٍٽىبن ٱیَایَاوی ٵٺ‪ ٤‬ىٍ ډًاٍىی ٽٍ ثَای ٭مچیبر وٶشی إشوياڇ آنَب‬
‫‪َ١‬يٍی ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬إشٶبىٌ هًاَي ٽَى ي ٕبُډبن ٭بډڄ ثب ََ ثَوبډٍی ٽبٍآډًُی ٽٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ثوًاَي‪،‬‬
‫َمپبٍی هًاَي ٽَى‪.‬‬

‫ىٍ ػچٍٖای ٽٍ ثب ك‪ََ ًٍ٢‬یمه‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ي إشًٽٔ‪ ،‬ىٍ هبوٍی ډ‪ٞ‬يٷ س‪ٚ‬پیڄ‬
‫‪ٙ‬ي‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬دٌیَٵز ٽٍ ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن ي ٽبٍٽىبن اوڂچیٖی ثب سمبڇ ډِایبی هًى ډ‪ٚ‬ٲًڃ‬
‫هيډز ثب‪ٙ‬ىي ي ویِ٭يٌای ٽبٍ‪ٙ‬ىبٓ ډمشبُ ٍا اُ ٽ‪ًٍَٚ‬بی ثی‪َ٥‬ٳ ثَای ٭‪ً٢‬یز ىٍ‬
‫َیإر ډيیٌَ ثٍٽبٍځیَى‪ ،‬يڅـی إشًٽٔ ډي٭ـی ‪ٙ‬ي ٽٍ ؿًن ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕـبن اوڂچیٖی‬
‫ومیدٌیَوي ُیَ ٍیبٕز یټ ٱیَاوڂچیٖی ٽبٍ ٽىىي‪ ،‬ثُشَ إز ٽٍ ډيیَ ‪َٙ‬ٽز یټ‬
‫ډشو‪ ٜٞ‬اوڂچیٖی ثب‪ٙ‬ي ٽٍ ٭مچیبر إشوَاع ي ثٌَُثَىاٍی ُیَ ٵَډبن اي اوؼبڇ ځیَى‪.‬‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ ویِ س‪ٚ‬پیڄ ٕبُډبن هَیي ي ٕبُډبن ٭بډڄ ٍا هالٳ ٹبوًن ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز‬
‫ىاوٖز ي َٕاوؼبڇ ځٶزيځًَب ثیوشیؼٍ ډبوي‪ .‬إشًٽٔ یټ ٕب٭ز دٔ اُ سَٻ هبوٍ‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ‪ ،‬ىٍ ‪ 29‬ډَىاى‪ ،‬وبډٍای ثٍ اي وً‪ٙ‬ز ي دی‪ٚ‬ىُبى َ‪ٚ‬ز ډبىٌای هًى ٍا دٔ ځَٵز‪.‬‬
‫(‪ )1‬اي ٕذٔ ثٍ آثبىان ٍٵز سب اُ سإٕیٖبر وٶز ىیين ٽىي‪ ،‬ٽبٍٽىبن ‪َٙ‬ٽز وٶز ثٍ اي‬
‫وبډٍ وً‪ٙ‬شىي ي اُ ٍٵشبٍ سًَیهآډیِ ډبډًٍان ایَاوی ‪ٙ‬پبیز ٽَىوي ي ا٭الڇ ىا‪ٙ‬شىي ٽٍ‬
‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ٝ ،559-558‬ٶبیی ‪ ،193-191‬ىٌ ځِاٍٗ اُ ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ ‪29-25‬‬
‫‪77‬‬

‫ومیسًاوىي ىٍ ایَان ثمبوىي‪ََ .‬یمه ویِ ىٍ وبډٍای ثٍ ډ‪ٞ‬يٷ اُ ثیوشیؼٍ ډبوين‬


‫ځٶزيځًَب اثَاُ سإٕٴ ٽَى‪ .‬إشًٽٔ ىٍ ٕیاڇ اډَىاى ي ََیمه ىٍ یپڈ ‪َُٙ‬یًٍ‪،‬‬
‫ایَان ٍا سَٻ ٽَىوي‪.‬‬

‫دٔ اُ ثبُځ‪ٚ‬ز إشًٽٔ‪ٍ ،‬يُوبډٍی ىیچیاٽٖذَٓ څىين وً‪ٙ‬ز‪ٔ« :‬صذق ‪ٚ‬‬


‫یاسا٘ص تایذ اص ‪ٞ‬زیاٌٖ‪ٛ‬یی تپش‪ٞ‬یض٘ذ‪ .‬اص ایٗ پس ‪ٚ‬صیشاٖ اٍّ٘یس ت‪ ٝ‬ت‪ٟ‬شاٖ‬
‫٘خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ سفت؛ ٔصذق اٌش ٔیخ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ دستاس‪ٜ‬ی ٘فت ٌفت‪ ٌٛٚ‬و‪ٙ‬ذ‪ٔ ،‬یت‪ٛ‬ا٘ذ تخت‬
‫خ‪ٛ‬اب خ‪ٛ‬د سا ت‪ِٙ ٝ‬ذٖ تیا‪ٚ‬سد‪)1( ».‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ٽٍ ُډبوی ځٶشٍ ثًى‪« :‬ىٍ ډچّی ٽَىن وٶز‪ ،‬ایَان ىؿبٍ َیؾځًوٍ ُیبن‬
‫اٹش‪ٞ‬بىی ي اٍُی ووًاَي ‪ٙ‬ي»‪ 26( ،‬آًٍ ‪ ،)1329‬ىٍ َٶيَڈ ‪َُٙ‬یًٍ ‪ 1330‬ىٍ ډؼچٔ‬
‫‪ًٍٙ‬ای ډچّی ا٭الڇ ٽَى‪ٔ« :‬سائُ اسص ٔا ت‪ٝ‬وّّی ٔ‪ٛ‬سد ٍ٘شا٘ی است‪ ،‬یٮىی سبٽىًن ‪َٙ‬ٽز‬
‫وٶز‪ ََ ،‬ډبَی ىي ډیچیًن څیٌَ هًىٗ ثَای ډوبٍػی ٽٍ ىٍ ایَان ډیٽَى‪ ،‬ډیآيٍى‬
‫ثبوټ ډچّی ډٮبډچٍ ډیٽَى ي یټ څیٌَای ٽٍ اُ ثبثز كٸاالډشیبُ ثٍ ىيڅز ایَان‬
‫ډیٍٕیي‪ ،‬آن َڈ یټ اٍُی ثًى ٽٍ ىٍ ىٕز ډب ثًى ي اٽىًن ؿًن جشیاٖ ٘فت ت‪ٝ‬وّّی‬
‫لطغ ضذ‪ ،ٜ‬ایه څیٌََب اُ ىٕز ډب ٍٵشٍ إز‪)2( ».‬‬

‫ىٍ ‪َُٙ 20‬یًٍ ‪ ،1330‬ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ وبډٍای ثٍ ََیمه‪ ،‬دی‪ٚ‬ىُبى سبٌُای ثَای اُ‬
‫َٕځیَی ځٶزيځًَب ثَای ىيڅز اوڂچیٔ ٵَٕشبى ي سُيیي ٽَى اځَ سب دبوِىٌ ٍيُ ثٮي‪،‬‬
‫ىيڅز اوڂچٖشبن سٖچیڈ ایه دی‪ٚ‬ىُبى و‪ًٚ‬ى‪ ،‬اٹبډز ‪ 350‬ٽبٍډىي اوڂچیٖی ٍا ىٍ ایَان څٲً‬
‫ډیٽىي‪ .‬ایه ‪ 350‬ٽبٍډىي‪ ،‬سىُب ٽبٍډىيان ثبٹیډبويٌ ‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ ایَان ثًىوي ٽٍ‬
‫دی٘ اُ ایه ‪َٙ‬ٽز ډیهًإز َمٍی آوبن ٍا ثٍ اوڂچٖشبن ثٶَٕشي يڅی ثٍ ىٍهًإز‬
‫ىيڅز اوڂچیٔ‪ ،‬ایه ٽبٍ سب آن ُډبن ثٍ سإهیَ اٵشبىٌ ثًى (‪ََ ،)3‬یمه دبٕن ىاى‪« :‬دیبڇ ‪ٙ‬مب‬
‫َیؾ ٍاٌكڄ سبٌُای ٍا و‪ٚ‬بن ومیىَي ي ډه ومیسًاوڈ آن ٍا ثَای ىيڅز اوڂچیٔ‬
‫ثٶَٕشڈ‪ٙ ».‬بیي ډ‪ٞ‬يٷ ُډبویٽٍ ثٍ هیبڃ د‪ٚ‬شیجبوی ایبالر ډشليٌ اُ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز‬
‫ځٶشٍ ثًى‪َٖ« :‬شىي ٹيٍرَبیی ٽٍ ډب ٍا ىٍ سلٺٸ ایه آٍډبن ډچّی ٽمټ ٽىىي»‪ََ ،‬ځِ‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی‪ ،194‬ثٍ وٺڄ اُ آٍ‪ٙ‬یً ‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ ډچّی وٶز‪ ) 2 1330 ،‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ‪17‬‬
‫‪َُٙ‬یًٍ ‪ ) 3 1330‬ٵبسق ‪561‬‬
‫‪78‬‬

‫ومیدىيا‪ٙ‬ز ٽٍ ٍيُی ایه ؿىیه ډًٍى ثیسًػُّی ایبالر ډشليٌ ٹَاٍ ځیَى‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ ثٍ‬
‫‪ٙ‬بٌ ٍيی آيٍى؛ اي دیبڇ هًى ٍا ٽٍ ٍيی ثَځٍای ٱیٍَٕمی وً‪ٙ‬شٍ ثًى‪ ،‬ثٍ ‪ٙ‬بٌ ىاى ي‬
‫هًإز ٽٍ آن ٍا ثٍ ٕٶیَ اوڂچیٔ ثيَي‪ٙ .‬بٌ ایه دیبڇ ٍا ثٍ ٕٶیَ ىاى‪ .‬ؿىي ٍيُ ثٮي‬
‫ٕٶیَ ىٍ وبډٍای ثٍ ٭ال‪ ،‬يُیَ ىٍثبٍ‪ ،‬وً‪ٙ‬ز‪« :‬ىيڅز دبى‪ٙ‬بَی اوڂچٖشبن ومیسًاوي یټ‬
‫يٍٹٍی ٱیٍَٕمی ٍا ٕىي ث‪ٚ‬ىبٕي ي ډىيٍػبر ایه يٍٹٍ َڈ ومیسًاوي دبیٍی‬
‫ځٶزيځًَبی سبٌُ ٹَاٍ ځیَى‪ )1( ».‬ي ثيیه سَسیت سُيیي ډ‪ٞ‬يٷ وبٽبٍآډي ػچًٌ ىاىوي‪ .‬ىٍ‬
‫َمیه ٍيَُب سلَیڈَبی اٹش‪ٞ‬بىی اُ ًٕی هِاوٍىاٍی ي يُاٍر هبٍػٍی اوڂچٖشبن‬
‫٭چیٍ ایَان ي‪ٙ ٬١‬ي‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ ٽٍ سُيیي هًى ٍا وبٽبٍآډي ىیي‪ ،‬اٹبډز ٽبٍډىيان ‪َٙ‬ٽز‬
‫ٕبثٸ ٍا څٲً ٽَى‪.‬‬

‫ىٍ ډَُډبٌ ‪ ،1330‬ثٍىوجبڃ ‪ٙ‬پبیز ىيڅز اوڂچٖشبن‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ٍاَی آډَیپب ‪ٙ‬ي‪.‬‬
‫ثیٖزيیپڈ سب ثیٖزي‪ٚٙ‬ڈ ډَُډبٌ‪ ،‬و‪ٖٚ‬زَبی ‪ًٍٙ‬ای اډىیز‪ ،‬ثَای ٍٕیيځی ثٍ‬
‫ډً‪ٙ ٫ً١‬پبیز ثَځِاٍ ‪ٙ‬ي؛ ىٍ ډیبن ایه و‪ٖٚ‬زَب‪ ،‬ومبیىيٌی اوڂچیٔ ثیبن ىا‪ٙ‬ز ٽٍ‬
‫ىيڅز اوڂچٖشبن ا‪ٝ‬ڄ ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز ي كبٽمیز ایَان ثَ ‪ٝ‬ىٮز وٶز هًى ٍا دٌیَٵشٍ‪،‬‬
‫ي دی‪ٚ‬ىُبى ٽَى ایَان ثَای كڄ اهشالٵبر ياٍى ځٶزيځً ‪ًٙ‬ى‪ .‬يڅی ډ‪ٞ‬يٷ ثبُ َڈ‬
‫وذٌیَٵز ي ‪ًٍٙ‬ای اډىیز َڈ ؿًن ډیبن ایَان ي اوڂچیٔ سًاٵٺی كب‪ٝ‬ڄ و‪ٚ‬يٌ ثًى‪ ،‬ثٍ‬
‫ډٖپًر ډبوين ډً‪ٍ ٫ً١‬ای ىاى‪)2( .‬‬

‫ىٍ آډَیپب‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ اُ ىيڅز ایبالر ډشليٌ ىٍهًإز ياډی ‪ٝ‬ييثیٖز ډیچیًن‬
‫ىالٍی ٽَى ٽٍ ثٍ ډير یټ ٕبڃ‪ ََ ،‬ډبٌ ىٌ ډیچیًن ىالٍ ىٍ اهشیبٍ ىيڅز ایَان‬
‫ځٌا‪ٙ‬شٍ ‪ًٙ‬ى‪ .‬يڅی ىٍهًإز اي دٌیَٵشٍ و‪ٚ‬ي؛ ُیَا ىيڅشمَىان آډَیپب ډیځٶشىي ٽٍ‬
‫ایَان ثب ٍاٌاوياُی ‪ٝ‬ىٮز وٶز هًى ډیسًاوي ویبَُبی ډبڅی ٽ‪ٍ ًٍٚ‬ا سإډیه ٽىي‪ .‬ىٍ‬
‫ثیٖزي‪ٚٙ‬ڈ آثبن‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ وبډٍای ثٍ سَيډه‪ٍ ،‬ئیٔ ػمًٍُ يٹز آډَیپب‪ ،‬دٔ‬
‫اُ سً‪١‬یق يهبډز اي‪١‬ب‪ ٫‬اٹش‪ٞ‬بىی ایَان ي احتٕاَ خطش چیشٌی وٕ‪٘ٛ‬یسٓ‪ ،‬اُ سَيډه‬
‫هًإز اُ ډلڄ ا٭شجبٍ يیٌْ ٍیبٕز ػمًٍُی‪ ،‬ٽمټ ٵًٍی ي ډًطَ ثٍ ایَان ثپىي؛‬
‫ایه ىٍهًإز َڈ اُ ًٕی سَيډه ٍى ‪ٙ‬ي‪)3( .‬‬

‫‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪208‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ٝ ) 2 197-195‬ٶبیی ‪200-199‬‬


‫‪79‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ٽٍ اُ ٽمټَبی ایبالر ډشليٌ وباډیي ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ٍ ،‬يُ ًٕڇ آًٍ‪ ،‬ځِاٍٗ ٕٶَ‬
‫هًى ٍا ثٍ ډؼچـٔ اٍائـٍ ىاى ي ځٶز‪« :‬اُ ډٖب٭ی ډب ثَای ػچـت ډًاٵٺـز ىیڂَان‪،‬‬
‫وشیؼٍای كب‪ٝ‬ڄ و‪ٚ‬ي‪ ،‬ي اٽىًن ‪ٚ‬ظیف‪ٝ‬ی ّّٔی ٔشدْ است و‪ ٝ‬دأٗ ‪ّٕٞ‬ت ت‪ ٝ‬وٕش تض٘‪ٙ‬ذ‬
‫‪ ٚ‬ت‪ ٝ‬اصالح أ‪ٛ‬س خ‪ٛ‬د تپشداص٘ذ»‪ ،‬ي ىٍ اىاډٍ ځٶز‪« :‬اځَ ثًىػٍ ډب اُ سٮبىڃ هبٍع ‪ٙ‬يٌ ي‬
‫ا‪ٝ‬الف آن ډٖشچِڇ ٵياٽبٍی إز‪ ،‬ىیڂَان (اوڂچیٖیَب) َڈ اُ َمیه ػُز ثب ډ‪ٚ‬پالر‬
‫٭‪٪‬یڈ ىٕز ثٍ ځَیجبناوي! اځَ ډب ثبیي ىٍ ُويځبوی هًى ‪َٝ‬ٵٍػًیی ٽىیڈ‪ ،‬ي ؿىيی ثب‬
‫٭َٖر ي ٕوشی ثٍ َٕ ثَیڈ‪ ،‬آنَب َڈ ثٍ َمیه ُكمبر ي ډ‪ٚ‬ٺّبر ىؿبٍ َٖشىي‪)1( ».‬‬

‫ٍيُ ‪ٙ‬بوِىَڈ آًٍ‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ وبډٍای ثٍ ىيڅز اوڂچٖشبن‪ ،‬هًإز سب آن ىيڅز اُ‬
‫ډلب‪ٌَٝ‬ی اٹش‪ٞ‬بىی ایَان ىٕز ثَىاٍى ي ؿُڄيوٍ ډیچیًن څیٌَ‪ ،‬ثبثز ډ‪٦‬بڅجبر ایَان‪،‬‬
‫ٵًٍی ثذَىاُى ي ٕذٔ ثَای كڄ ډ‪ٚ‬پڄ وٶز ډٌاٽٌَ آٱبُ ‪ًٙ‬ى‪)2( .‬‬

‫دٔ اُ ىٍیبٵز ایه وبډٍ‪َ٥ ،‬ف دىغ ډبىٌ ډ‪ٚ‬شَٽی اُ ًٕی ؿَؿیڄ‪ ،‬ووٖزيُیَ‬
‫اوڂچٖشبن‪ ،‬ي سَيډه‪ٍ ،‬ئیٔػمًٍُ آډَیپب ثَای ډ‪ٞ‬يٷ ٵَٕشبىٌ ‪ٙ‬ي‪:‬‬
‫‪ ) 1‬دَىاهز ٱَاډز ي سمبڇ ى٭بيی ىي ‪َ٥‬ٳ ثٍ یټ ىاىځبٌ ثیه اڅمچچی ٍػً‪ًٙ ٫‬ى‪.‬‬

‫‪ ) 2‬ومبیىيځبوی اُ ًٕی ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ثَای آٱبُ ځٶزيځً ي ٵَاَڈآيٍىن‬
‫ډًػجبر ػبٍی‪ٙ‬ين وٶز ایَان ثٍ ثبُاٍ ػُبوی سٮییه هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪ ) 3‬ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽز ثَای ‪ٝ‬ييٍ وٶز س‪ٞ‬ٶیٍ‪ٙ‬يٌی ډًػًى ىٍ دبالی‪ٚ‬ڂبٌ ایَان‪ ،‬سَسیجبسی‬
‫ٵَاَڈ هًاَىي ٽَى ي ثُبی ََ ډٺياٍ وٶز ٽٍ ثبٍځیَی ‪ًٙ‬ى‪ ،‬وٺياً دَىاهز هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪ ) 4‬ىيڅز اوڂچیٔ ډلييىیز ‪ٝ‬بىٍار ثٍ ایَان ي ډلييىیز ایَان ٍا اُ څیٌَ إشَڅیىڀ څٲً‬
‫هًاَي ٽَى‪.‬‬

‫‪ ) 5‬ایبالر ډشليٌ آډَیپب ثیىٍوڀ یټ ا٭شجبٍ ىٌ ډیچیًن ىالٍی (ىٍ ‪ًٍٝ‬ر دٌیَٵشٍ‪ٙ‬ين‬
‫ایه دی‪ٚ‬ىُبى ثَای ٍٵ‪ ٬‬ډ‪ٚ‬پالر اٹش‪ٞ‬بىی ىٍ اهشیبٍ ایَان هًاَي ځٌاٍى)‪)3( .‬‬

‫‪)3‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،209‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪ 3 ،‬آًٍ ‪ٍ ) 2 1330‬يكبوی ‪ 297‬ي ثٮي‪ٝ ،‬ٶبیی ‪236‬‬
‫ٍيكبوی ‪ٝ ،301-300‬ٶبیی ‪236‬‬
‫‪81‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ دٔ اُ هًاوين وبډٍ‪ ،‬آن ٍا وبٕبُځبٍ ثب اوش‪٪‬بٍار ډچّز ایَان ىاوٖز ي ٍيُ ‪25‬‬
‫‪َُٙ‬یًٍ آن ٍا ٍى ٽَى! ي ثَ ىٍیبٵز ‪ 49‬ډیچیًن څیٌَ دبٵ‪ٚ‬بٍی ٽَى‪ ،‬ي سُيیي ٽَى ٽٍ اځَ‬
‫ىٍهًإز اي دٌیَٵشٍ و‪ًٚ‬ى‪« ،‬ىيڅز ایَان ثٍ هًى كٸ ډیىَي ٽٍ ثَای كٶ‪ ٨‬ډىبٵ‪٬‬‬
‫هًی٘‪ ،‬اُ ََځًوٍ اٹياډی ََؿىي ډىؼَ ثٍ ٹ‪ٍ ٬٦‬ياث‪ٕ ٤‬یبٕی ‪ًٙ‬ى‪ ،‬ٵَيځٌاٍ وپىي‪)1( ».‬‬

‫ىٍ ډیبوٍَبی آثبن ‪ ،1331‬هجََبیی ډجىی ثَ ایىپٍ ىيڅز آډَیپب ىٍ و‪ َ٪‬ىاٍى دی‪ٚ‬ىُبى‬
‫ٽىي ٽٍ یټ ‪ٙ‬ـَٽز ثیهاڅمچچـی ثب َٕدَٕشـی آن ىيڅز ٍاٌاوـياُی ‪ًٙ‬ى ٽٍ ٱَاډـز‬
‫‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ ٍا دَىاهشٍ ي وٶز ایَان ٍا سًڅیي ٽىي ي ثب ثٌَُځیَی اُ يٕبیڄ كمڄيوٺڄ‬
‫ي سإٕیٖبر ‪َٙ‬ٽز ٕـبثٸ آن ٍا ثٶَي‪ٙ‬ي ي ىٍ آٱبُ ‪ٝ‬ي ډیچیًن ىالٍ ثٍ ایـَان ٽمټ‬
‫ٽَىٌ ي ثٮيَب اُ ډلڄ ٭ًایي ٵَيٗ آن ٍا ٽڈ ٽىي‪ ،‬دَاٽىيٌ ‪ٙ‬يٌ ثًى؛ یپی ىي ډبٌ ثٮي‬
‫ایه ٵپَ ثب ثَهی ىځَځًویَب ىٍ ٍٕبوٍَبی آن ٽ‪ ًٍٚ‬ثبُسبة یبٵز ي ثب دی‪ٚ‬ىُبى إٶىي‬
‫‪ 1331‬ثٍ ىيڅز ایَان َڈ ثیاٍسجب‪ ٣‬وجًى‪)2( .‬‬

‫ىٍ آًٍ ‪ ،1331‬ثٍډى‪ ًٍ٪‬ایؼبى ډىبث‪ ٬‬ػيیي ىٍآډي‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ثب اهشیبٍار هًى‪ ،‬ٹبوًن ډبڅیبر‬
‫ثَ اٍا‪١‬ـی‪ ،‬ي ىٍ ثُمـه ډـبٌ ډبڅیـبر ىياُىٌ ىٍ‪ٝ‬ي ثَ ډٮـبډالر اٹش‪ٞ‬ـبىی ي ُډیـه ي‬
‫ٕبهشمبن ٍا س‪ًٞ‬یت ٽَى‪ .‬يڅی َیؾیټ اُ ایهَب ؿبٌٍٕبُ وجًى؛ ىيڅز ‪ 452‬ډیچیًن‬
‫سًډبن ثٍ ثبوټ ډچّی ثيَی ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ىی ډبٌ ‪َ ،1331‬ىيٍٕه (‪،)Loy W. Henderson‬‬
‫ٕٶیَ آډَیپب ىٍ ایَان‪ ،‬دی‪ٚ‬ىُبى ډ‪ٚ‬شَٻ ىیڂَی ٍا اُ ًٕی اوڂچیٔ ي آډَیپب ثٍ‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ سٺيیڈ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ىاٍای ٍٕ وپشٍ إبٕی ثًى‪:‬‬
‫‪ٍ -1‬ػً‪ ٫‬سمبڇ ى٭بيی دًڅی ىي ‪َ٥‬ٳ ثٍ یټ ىايٍی ثیهاڅمچچی‪،‬‬

‫‪ -2‬آٱبُ ډٌاٽَار ثبٍُځبوی ثَای هَیي وٶز اُ ایَان‪،‬‬

‫‪ -3‬دَىاهز ىٌ ډیچیًن ىالٍ ٽمټ ٵًی اُ ًٕی آډَیپب ثٍ ایَان‪.‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ایه دی‪ٚ‬ىُبى ٍا َڈ ثٍثُبوٍ «ٍػً‪ ٫‬ثٍ یټ ىايٍ ثی‪َ٥‬ٳ» ٍى ٽَى‪)3( .‬‬

‫ىٍ ایه ُډبن آیِوُبيٍ ىٍ آډَیپب ثٍ ٍیبٕز ػمًٍُی ٍٕیيٌ ثًى؛ ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ وبډٍای‬
‫‪ٍ ) 1‬يكبوی ‪ٝ ،307‬ٶبیی ‪ٍ ) 2 237‬يكبوی ‪ٝ ) 3 329-328‬ٶبیی ‪249‬‬
‫‪81‬‬

‫ثٍ اي اكشمبڃ ه‪ َ٦‬ٽمًویٖڈ ٍا یبىآيٍ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ي ىٍهًإز ٽمټ ډبڅی ٽَى‪ .‬آیِوُبيٍ ىٍ‬
‫دبٕن ځٶز‪« :‬كپًډز آډَیپب ىٍ ډٺبڇ ي ډًٹٮیشی ویٖز ٽٍ ثشًاوي ثٍ ایَان ٽمټ‬
‫ٽىي‪)1( ».‬‬

‫ىٍ یپڈ إٶىي ‪َ ،1331‬ىيٍٕه دی‪ٚ‬ىُبى دی‪ٚ‬یه ٍا ثب سٮيیڄ ىٍثبٌٍی ٍٕیيځی دًڅی‬
‫ىي ‪َ٥‬ٳ ثٍ ډ‪ٞ‬يٷ سٖچیڈ ٽَى؛ دٔ اُ اوش‪ٚ‬ـبٍ ډً‪ ٫ً١‬ایه ‪َ٥‬ف ػيیي‪ٍٕ ،‬بوٍَبی‬
‫هبٍػی ځِاٍٗ ىاىوي ٽٍ ىيڅزَبی اوڂچیٔ ي آډَیپب ایه دی‪ٚ‬ىُبى ٍا آهَیه دی‪ٚ‬ىُبى‬
‫ډیىاوىي؛ ىيڅز آډَیپب َڈ ثب اوش‪ٚ‬بٍ ثیبویٍای ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ‪َ٥‬ف ػيیي ډًٍى‬
‫د‪ٚ‬شیجبوی ٽبډڄ آن ىيڅز إز‪.‬‬

‫آوـٍ ٕجت ‪ٙ‬ي ډ‪ٞ‬يٷ ایه ‪َ٥‬ف ٍا َڈ وذٌیَى‪ ،‬اُ ایه ٹَاٍ إز‪ :‬ىٍ هَىاى ‪،1331‬‬
‫وٶشپ٘ ٍُډبٍی‪ 700 ،‬سه وٶز اُ ثىيٍ «ډٮ‪ »ًٍٚ‬ثبٍځیَی ي ثٍ ًٕی ایشبڅیب كَٽز ٽَى‪،‬‬
‫يڅی ىٍ اطَ اٹياڇ ي ‪ٙ‬پبیز ‪َٙ‬ٽز وٶز ٕبثٸ ىٍ ثىيٍ ٭ين سًٹیٴ ‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ ‪ 20‬ىی ډبٌ‪،‬‬
‫ىاىځبٌ ثٍ ًٕى ‪َٙ‬ٽز وٶز ٕبثٸ ٍای ىاى ي ثبٍ وٶشپ٘ ثٍ ‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ سلًیڄ ىاىٌ‬
‫‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ ‪ 29‬ىی ډبٌ‪ ،‬ډلمًڅٍی ىیڂَی اُ ایَان ثٍيٕیچٍ وٶشپ٘ ډیَیال (‪)Miriella‬‬
‫ثَای ٍٵشه ثٍ ایشبڅیب ثبٍځیَی‪ ،‬ي ىٍ ‪ 25‬ثُمه ياٍى ثىيٍ «يویِ» ‪ٙ‬ي‪َٙ .‬ٽز ٕبثٸ‪،‬‬
‫‪ٙ‬پبیز دی‪ٚ‬یه هًى ٍا ىٍ ىاىځبٌ يویِ َڈ ډ‪َ٦‬ف ٽَى ي وٶشپ٘ ډیَیال سًٹیٴ ‪ٙ‬ي‪ .‬يڅی‬
‫ىٍ ‪ 19‬إٶىي ‪ٍ ،1331‬ای ىاىځبٌ ٭چیٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ٕبثٸ ‪ٝ‬بىٍ ‪ٙ‬ي؛ ثٍ ډل‪ٍٕ ٠‬یين‬
‫ایه هجَ‪ ،‬ٽٍ اطَ ٍای ىاىځبٌ ٭ين ٍا هىظی ډیٽَى‪ ،‬ایه سًَڈ ىٍ ډ‪ٚ‬بيٍیه ډ‪ٞ‬يٷ ي‬
‫هًى اي ديیي آډي ٽٍ ایَان هًاَي سًاوٖز وٶز هًى ٍا ثب يػًى ډوبڅٶز ‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ‬
‫ىٍ ثبُاٍَبی ػُبوی ثٶَي‪ٙ‬ي!‬

‫ىٍ اطَ َمیه ٍيیياى‪ ،‬ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ثیبویٍای ثٍ سبٍین ‪ 29‬إٶىي ‪ ،1331‬ه‪٦‬بة ثٍ ډچّز‬
‫ایَان‪ٍ ،‬ى دی‪ٚ‬ىُبى ػيیي آډَیپب ي اوڂچیٔ ٍا ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ىٍ دبوِىَڈ ٵَيٍىیه ‪،1332‬‬
‫«ىاڅٔ» (‪ ،)John Foster Dulles‬يُیَ اډًٍ هبٍػٍ آډَیپب ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز‪« :‬و‪ َ٪‬ىيڅز‬
‫آډَیپب آن إز ٽٍ دی‪ٚ‬ىُبى اهیَ آډَیپب ي اوڂچیٔ ٽٍ ؿىيی دی٘ اُ ‪َ٥‬ٳ ىٽشَ‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪251‬‬
‫‪82‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ٍى ‪ٙ‬ي‪ ،‬٭بىالوٍ إز ي ٵٮالً آډَیپب دی‪ٚ‬ىُبى ىیڂَی ثَای كڄ ډٖإڅٍی وٶز‬
‫ایَان وياٍى‪)1( ».‬‬

‫ىٍ هَىاى ‪ 1331‬ٽٍ ډ‪ٞ‬يٷ ثٍ الٍَ ٕٶَ ډیٽىي‪ ،‬ىي آڅمبوی اُ ‪َ٥‬یٸ ٭جياڅلٖیه‬
‫ډٶشبف‪َٕ ،‬ٽىًٖڃ يٹز ایَان ثب اي سمبٓ ثَٹَاٍ ٽَىٌ ي ا٭الڇ ډیٽىىي ٽٍ ثبيػًى‬
‫سًٹیٴ وٶشپ٘ ٍُډبٍی ىٍ ٭ين‪ ،‬كب‪َ١‬وي ٽٍ ثَای هَیي وٶز اُ ایَان ٹَاٍىاى ثٖشٍ ي‬
‫دًڃ آن ٍا َڈ دَىاهز ٽىىي‪ .‬ډ‪ٞ‬يٷ اُ ایه دی‪ٚ‬ىُبى هً‪ٙ‬لبڃ ‪ٙ‬يٌ ي ٽب‪٩‬ڈ كٖیجی ٍا‪،‬‬
‫ثٍ٭ىًان ومبیىيٌی هًى‪ ،‬ثَای ډ‪ٚ‬بيٌٍ ثَډیځِیىي سب ثب ای‪ٚ‬بن ډٮبډچٍ ٽىي‪ .‬يڅی كٖیجی‬
‫ثب ایه ثُبوٍ ٽٍ «ډب ٽٍ ایه آىڇَب ٍا ومی‪ٙ‬ىبٕیڈ»‪ ،‬اُ ډٮبډچٍ ثب آوبن ډیدََیِى؛ آن ىي‬
‫آڅمبوی ویِ ثيين وشیؼٍځیَی ثبُډیځَىوي‪ .‬دٔ اُ ایه ډبػَا‪ ،‬ډٶشبف ثٍ اډیَا‪ٝ‬الن اٵ‪ٚ‬بٍ‬
‫ډیځًیي‪« :‬ډه ٵپَ ډیٽىڈ كٺیٺشبً یټ ىٕشی ىٍ ٽبٍ إز ٽٍ ایه ٽبٍ (كڄ ډ‪ٚ‬پڄ وٶز)‬
‫اوؼبڇ و‪ًٚ‬ى!» (‪)2‬‬

‫بریخ از زیانهای میل شدن نفت‬


‫ٍٕبوٍَبی ٱَثی ىٍ ثٍَٕی ىيٍان ډ‪ٞ‬يٷ ثٍ ثبُومًى ٭ًاٍ‪ ٟ‬اٹش‪ٞ‬بىی آن ىيٍان ي‬
‫ُیبوی ٽٍ ىٍ وشیؼٍی ٹ‪ٝ ٬٦‬بىٍار وٶز ثٍ ایَان ياٍى ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬دَىاهشىي‪ .‬ىٍ ډیبن‬
‫ثٍَٕیَب ثی‪ٚ‬شَ ثٍ ایه وپشٍ سًػٍ ‪ٙ‬ي ٽٍ اځَ ‪ٝ‬ىٮز وٶز ایَان سٮ‪٦‬یڄ و‪ٚ‬يٌ ثًى‪ ،‬ي‬
‫ډ‪ٞ‬يٷ ثٍ ٍاٌكڄ ډٮٺًڅی سه ىٍ ډیىاى‪ ،‬ایَان ىٍ ځٌٍ ٕبڃَبی ‪ 1951‬سب ‪ ،1953‬ثی٘‬
‫اُ ‪ٝ‬ي ډیچیًن سه وٶز ثٍ ثبُاٍَبی ػُبن ‪ٝ‬بىٍ ډیٽَى‪ ،‬ي ٭ًایي ثٍىٕزآډيٌ اُ آن‪ ،‬ثَ‬
‫ډجىبی دىؼبٌ‪-‬دىؼبٌ‪ ،‬ٽٍ ډًٍى دٌیَٗ اوڂچیٖیَب ٹَاٍ ځَٵشٍ ثًى‪ٕ ،‬جت ‪ٙ‬پًٵبیی‬
‫اٹش‪ٞ‬بىی ایَان ډی‪ٙ‬ي‪ .‬يڅی ىٍ سمبڇ ایه ډير‪ ،‬ایَان سىُب سًاوٖز ٽمی ثی٘ اُ‬
‫‪ٝ‬يَِاٍ سه وٶز‪ ،‬یٮىی یټَِاٍڇ آوـٍ ډیسًاوٖز ىٍ ‪َٙ‬ای‪ ٤‬٭بىی وٶز ‪ٝ‬بىٍ ٽىي‪،‬‬
‫ثٍ ؿىي ایشبڅیبیی ي ّادىی ثٶَي‪ٙ‬ي‪ .‬ي یټ ‪َٙ‬ٽز ډٖشٺڄ وٶشی آډَیپب ثٍ وبڇ «ٕیشیِ‬
‫‪ ) 2‬اٵ‪ٚ‬بٍ ‪119‬‬ ‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،249‬ٵبسق ‪ٍ ،652‬يكبوی ‪336-333‬‬
‫‪83‬‬

‫َٕيیٔ» (‪َ )Cities Services‬ڈ ٽٍ كب‪ٙ َ١‬يٌ ثًى ثب ایه ياٍى ډٮبډچٍ ث‪ًٚ‬ى‪ُ ،‬یَ ٵ‪ٚ‬بٍ‬
‫ىيڅز آن ٽ‪ ًٍٚ‬اُ ‪ٝ‬لىٍ ثیَين ٍٵز‪)1( .‬‬

‫َىڂبډیٽٍ ډ‪ٞ‬يٷ ثَای اػَای ٹبوًن ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیي‪،‬‬


‫‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان یپی اُ ٹيٍسمىيسَیه ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ػُبوی ثٍ‪ٙ‬مبٍ‬
‫ډیآډي؛ ایَان ثٍِځشَیه ‪ٝ‬بىٍٽىىيٌی وٶز هبيٍډیبوٍ ثًى ي اُ څلب‪ ٧‬ػُبوی ډٺبڇ ؿُبٍڇ‬
‫ٍا دٔ اُ ایبالر ډشليٌ آډَیپب‪ ،‬ػمًٍُی يوِيئال ي اسلبى ػمبَیَ ‪ًٍٙ‬يی ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان اٵِين ثَ ایىپٍ اول‪ٞ‬بٍ سًڅیي ي ‪ٝ‬ييٍ وٶز ایَان ٍا ىٍ‬
‫ىٕز ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬دىؼبٌ ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ٽًیز‪ 23٫75 ،‬ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ٭َاٷ‪،‬‬
‫ي ‪ 23٫75‬ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ٹ‪َٙ َ٦‬یټ ثًى ي ٍيیَڈٍٵشٍ ثی٘ اُ دىؼبٌ ىٍ‪ٝ‬ي‬
‫وٶز هبيٍډیبوٍ ٍا ىٍ اهشیبٍ ىا‪ٙ‬ز‪ .‬ایه ‪َٙ‬ٽز َمَاٌ ثب ‪َٙ ٘ٙ‬ٽز ىیڂَ ٽبٍسڄ‬
‫ثٍِٿ ثیهاڅمچچی ډ‪ ًٍُٚ‬ثٍ «َٶز هًاََان» ٍا س‪ٚ‬پیڄ ډیىاى ي ایه َٶز ‪َٙ‬ٽز‬
‫ثو٘ ا٭‪٪‬ڈ وبيځبن وٶشپ٘ ػُبن ٍا ىٍ اهشیبٍ ىا‪ٙ‬ز‪َٙ .‬ٽز وٶز‪ ،‬ىٍ دبالی‪ٚ‬ڂبٌَبی‬
‫وٶشی ثَیشبویب‪ ،‬إشَاڅیب‪ ،‬ٵَاوٍٖ‪ ،‬ایشبڅیب ي إَائیڄ ُٕیڈ ثًى ي یټ وبيځبن وٶشپ٘ ثب‬
‫وٶزٽَ٘بیی ثٍ اٍُٗ ثیٖزيیټ ډیچیًن څیٌَ ىٍ اهشیبٍ ىا‪ٙ‬ز؛ َٕډبیٍځٌاٍی‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ ‪َٙ‬ٽزَبی ٵَ٭ی ي سبثٮٍی ٽمذبویَبی ډ‪ٚ‬شَٻ‪ ،‬ثٍ ‪ 50‬ډیچیًن‬
‫ډیٍٕیي (‪ )2‬ي اٍُٗ ىاٍاییَبی ‪َٙ‬ٽز ىٍ َٕإَ ػُبن اٵِين ثَ ‪ 254‬ډیچیًن دًوي‬
‫ثًى‪.‬‬

‫ٽڄ سًڅیي ٕبالوٍ ایَان ىٍ آن ُډبن ثٍ ‪ 32‬ډیچیًن سه ډیٍٕیي ٽٍ ثی٘ اُ یټًٕڇِ‬


‫ٽڄِ ‪ 90‬ډیچیًن سه وٶزِ َٕإَ هبيٍډیبوٍ س‪ٚ‬پیڄ ډیىاى؛ دبالی‪ٚ‬ڂبٌ آثبىان ( ‪Abadan‬‬
‫‪ ،)Refinery‬ثٍِځشَیه دبالی‪ٚ‬ڂبٌ وٶز ىٍ َٕإَ ػُبن ثًى‪ .‬اُ ٽڄ ویبَُبی ًٕهشی‬
‫اٍيدبی ٱَثی ‪ 90‬ىٍ‪ٝ‬ي اُ وٶز هبڇ‪ 40 ،‬ىٍ‪ٝ‬ي اُ وٶز ٕٶیي‪ ،‬ي ‪ 100‬ىٍ‪ٝ‬ي ځبُيییڄ‬
‫آن ٍا ایَان ثٍسىُبیی سإډیه ډیٽَى‪( )3( .‬ثٍ یبى ثیبيٍیي ٕوىبن ثَيٕشَ ىٍ ٕبڃ ‪1947‬‬
‫ځٶشٍ ثًى‪ََ« :‬ٽٔ ثَ ډیيانَبی وٶز هبيٍډیبوٍ سٖچّ‪ ٤‬یبثي‪ ،‬ډمپه إز َٕوً‪ٙ‬ز‬
‫اٍيدب ٍا ىٍ ىٕز ثڂیَى‪)».‬‬
‫‪َ ) 2‬مبن‪ ) 3 177 ،‬٭چڈ ‪182-181‬‬ ‫‪٥ ) 1‬چً٭ی‪211 ،‬‬
‫‪84‬‬

‫ىيڅز ایَان‪ ،‬كٸاالډشیبُی ثٍ ډیِان ‪ 16‬ىٍ‪ٝ‬ي اُ ٽچیٍی ډىبٵ‪ ٬‬هبڅ‪ ٜ‬كب‪ٝ‬ڄ اُ‬
‫إشوَاع‪ ،‬س‪ٞ‬ٶیٍ‪ ،‬ي ٵَيٗ وٶز ایَان‪ ،‬هًاٌ سمبڇ ډَاكڄ ایه ٭مچیبر ډٖشٺیمبً ثٍىٕز‬
‫‪َٙ‬ٽز یب ‪َٙ‬ٽزَبی سبثٮٍ‪ ،‬ي هًاٌ ىٍ ایَان یب ىٍ هبٍع اوؼبڇ ډیځَٵز‪ ،‬ثٍډًػت‬
‫ٹَاٍىاى «آٍډیشبّإمیز» ډیثبیٖز ىٍیبٵز ډیٽَى (‪ )1‬يڅی ډ‪ٞ‬يٷ اى٭بی ایَان وٖجز‬
‫ثٍ ‪َٙ‬ٽزَبی سبثٮٍ ٍا ىيٍ اوياهز‪)2( .‬‬

‫ىیيیڈ ٽٍ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ىٍ یټ ٵ‪٢‬بی ػىؼبڅی ي سجچیٲبسیِ آڅًىٌ ثٍ اوڀ ي سَيٍ‪ ،‬ثب‬
‫ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر ٭مًڇ ډَىڇ ‪ٙ‬پڄ ځَٵز ي ثب ًَىیشی ا‪ٙ‬شجبٌ ي سجچیٲبر ٵَیجىيٌ‪،‬‬
‫ىٍ ٍإشبی اَياٳ سًٕٮٍهًاَبوٍی آډَیپب ىٍ ػًّی اُ هٶٺبن ثٍ اػَا ىٍآډي ٽٍ‬
‫٘تیج‪ٝ‬ای جض آسیة‪ٞ‬ای ٌشاٖ ت‪ٙٔ« ٝ‬افغ ّّٔی ایشاٖ» ‪ ٚ‬اص ٔیاٖ تشداضتٗ ‪٘ ٚ‬ات‪ٛ‬دی‬
‫«ت‪ٛ‬ا٘ایی‪ٞ‬ای التصادی ایشاٖ» ‪ ٚ‬ظشفیت‪ٞ‬ایی و‪ٔ ٝ‬یت‪ٛ‬ا٘ست ت‪« ٝ‬پیطشفت ضتاتاٖ‬
‫التصاد ایشاٖ» تیا٘جأذ‪ ،‬دس پی ٘ذاضت‪.‬‬

‫آډَیپب‪ ،‬ٽٍ ثٍځٶشٍی ثبٍی ٍيثیه «ًٕىػًییَبی٘ ٍا ىٍ دً‪ٕ ٘ٙ‬شیِ ثب ٕیبٕز‬


‫سًٕٮٍ‪٥‬چجبوٍی ‪ًٍٙ‬يی ىوجبڃ ډیٽَى»‪ ،‬سًاوٖز وٶًً ٕیبٕی ي اٹش‪ٞ‬بىی هًىٗ ٍا ىٍ‬
‫ایَان ځٖشَٗ ىَي‪ ،‬ٽٍ ایه هًى ثٍ ٍهياىَبی ىیڂَی ٽٍ َىًُ دیبډيَبی آن ىٍ ډیبن‬
‫ایَاویبن ډچمًٓ إز‪ ،‬ٽ‪ٚ‬یيٌ ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ایه ثو٘ ٍا ثب ه‪٥ً٦‬ی اُ ځٶشٍَبی څَى ٽيډه ه‪٦‬بة ثٍ ډ‪٦ٞ‬ٶی ٵبسق ىٍ ٕبڃ‬
‫‪ 1930‬ثٍ دبیبن ډیثَڇ‪:‬‬

‫«ٔتأسفا٘‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬یای د‪ِٚ‬ت ضٕا تا ضشوت چا٘‪ٔ ٝ‬یص٘‪ٙ‬ذ ‪ٕ٘ ٚ‬یدا٘‪ٙ‬ذ و‪ ٗٔ ٝ‬تا چ‪ٝ‬‬
‫ٔحظ‪ٛ‬ساتی ٔ‪ٛ‬اج‪ٞ ٝ‬ستٓ‪ .‬اٌش د‪ِٚ‬ت ایشاٖ ٔیدا٘ست و‪ ٝ‬س‪ٟ‬یٓضذٖ دس ضشوت‬
‫٘فت چ‪ٔ ٝ‬ضایایی تشای آٖ دس آی‪ٙ‬ذ‪ ٜ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داضت‪ٞ ،‬یچٌا‪ ٜ‬پیط‪ٟٙ‬اد ٔشا سشسشی‬
‫تّمی ٕ٘یوشد؛ ٔٗ پس اص ٔذت‪ٞ‬ا وطٕىص ‪ٕٞ‬ىاساٖ خ‪ٛ‬د سا حاضش ت‪ ٝ‬لث‪ َٛ‬چ‪ٙ‬یٗ‬
‫پیط‪ٟٙ‬ادی وشدْ ‪ ٚ‬حاَ ٔیتی‪ ٓٙ‬و‪ ٝ‬ف‪ٛ‬ائذ پیط‪ٟٙ‬اد ٔشا دسن ٕ٘یو‪ٙٙ‬ذ‪ .‬تاضذ تا س‪ٚ‬صی‬
‫ایشا٘یاٖ تف‪ٕٟٙ‬ذ و‪ ٝ‬س‪ٟ‬یٓضذٖ دس ضشوت تضسٌی ٔا٘‪ٙ‬ذ ایٗ ضشوت‪ ،‬و‪ ٝ‬س‪ٚ‬صت‪ٝ‬س‪ٚ‬ص‬

‫‪ ) 2‬ٵَډبوٶَډبییبن ‪328-327‬‬ ‫‪ ) 1‬ډًكي‪ ،‬وٶز ډب‪،60 ،‬‬


‫‪85‬‬

‫ػّٕیات آٖ ت‪ٛ‬سؼ‪ٔ ٝ‬ییاتذ ‪ ٚ‬دستشسی ت‪ٙٔ ٝ‬اتغ ٘فت وط‪ٛ‬س‪ٞ‬ای دیٍش پیذا ٔیو‪ٙ‬ذ‪،‬‬
‫چ‪ ٝ‬اسصضی داضت‪ ٝ‬است‪ »...‬ٵبسق ٕذٔ ډیوًیٖي‪« :‬او‪ ٖٛٙ‬و‪ ٝ‬ضا٘ضد‪ ٜ‬ساَ اص پیط‪ٟٙ‬اد‬
‫وذٔٗ ٔیٌزسد ‪ ٚ‬ح‪ٛ‬ادث ٌ‪٘ٛ‬اٌ‪٘ٛ‬ی ت‪ٚٝ‬ل‪ٛ‬ع پی‪ٛ‬ست‪ ٝ‬است ت‪ٝ‬س‪ِٟٛ‬ت ٔیت‪ٛ‬اٖ ساجغ ت‪ ٝ‬خ‪ٛ‬تی‬
‫یا تذی پیط‪ٟٙ‬اد ٔضت‪ٛ‬س تیطشفا٘‪ ٝ‬لضا‪ٚ‬ت وشد‪ .‬دس آٖ‪ٚ‬لت سشٔای‪ٝ‬ی ضشوت ٘فت ایشاٖ ‪ٚ‬‬
‫اٍّ٘یس یهپ‪ٙ‬جٓ سشٔای‪ٝ‬ی أش‪ٚ‬صیاش ت‪ٛ‬د ‪ ٚ‬لسٕت ػٕذ‪ٜ‬ی افضایص سشٔای‪ ٝ‬اص آٖ‪ٚ‬لت‬
‫تا حاال اص س‪ٛ‬دی ت‪ٛ‬د‪ ٜ‬است و‪ ٝ‬ضٕٗ ػُٕ ت‪ٝ‬دست آٔذ‪ ٚ ٜ‬تؼذ ت‪ ٝ‬سشٔای‪ ٝ‬افض‪ٚ‬د‪ ٜ‬ضذ‪ٜ‬‬
‫است‪ٔ .‬مذاس ٘فتی و‪ ٝ‬آٖ‪ٚ‬لت استخشاج [ٔیوشد] ‪ٔ ٚ‬یفش‪ٚ‬خت لشیة د‪ّٔ ٜ‬ی‪ ٖٛ‬تٗ دس ساَ‪،‬‬
‫‪ ٚ‬او‪ ٖٛٙ‬چ‪ٟ‬اس تشاتش آٖ است‪ .‬تأسیسات حُٕ‪٘ٚ‬مُ ‪ ٚ‬دستٍا‪ٜٞ‬ای فش‪ٚ‬ش ضشوت ‪ٕٛٞ‬اس‪ ٜ‬س‪ٚ‬‬
‫ت‪ ٝ‬ت‪ٛ‬سؼ‪ ٝ‬ت‪ٛ‬د‪ ٚ ٜ‬أش‪ٚ‬ص ضشوت ٔضت‪ٛ‬س یىی اص ‪ٞ‬فت ضشوت تضسي ٘فت ج‪ٟ‬اٖ است‪)1( ».‬‬
‫ډىًؿَُ ٵَډبوٶَډبییبن ىٍثبٌٍی ډ‪ٞ‬يٷ ي ډچّی‪ٙ‬ين وٶز ډیوًیٖي‪« :‬ا‪ٌ ٚ‬فت و‪ ٝ‬ایٗ‬
‫واس ت‪ ٝ‬صالح ّّٔت ایشاٖ است‪ ،‬دس‪ٚ‬الغ ا‪ ٚ‬تیص اص ‪ٞ‬ش وس دیٍشی دس تاسیخ ت‪ ٝ‬صیاٖ‬
‫ایشاٖ ػُٕ وشد‪)2( ».‬‬

‫‪ ) 1‬ٵبسق ‪ ) 2 290-288‬ٵَډبوٶَډبییبن ‪328-327‬‬


86
‫‪87‬‬

‫فصل چهارم‪ :‬به سوی انقالب‪:‬‬

‫خبش یکم‪ :‬قراردادکنسرسیوم‪:‬‬


‫ػىج٘ ډٮَيٳ ثٍ ډچّی‪ٙ‬ين وٶز‪ ،‬ؿىبوپٍ ٽٍ ځٶشٍ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ثب سلَیټ ي د‪ٚ‬شیجبوی‬
‫ایبالر ډشليٌ ي سجچیٲبر ي سلَیپبر ػجٍُ ډچّی ‪ٙ‬پڄ ځَٵز ي َٕاوؼبڇ ثٍ ىٕشَٕی‬
‫ٽبٍسڄَبی وٶشی آډَیپبیی ثٍ ډىبث‪ ٬‬وٶز ایَان ي وٶًً ځٖشَىٌی ایبالر ډشليٌ ىٍ‬
‫٭َ‪ٕ ٍٝ‬یبٕی‪ ،‬اٹش‪ٞ‬بىی ي و‪٪‬بډی ایَان‪ ،‬ٽٍ هًى وٺ٘ ډُڈ ي سٮییهٽىىيٌای ىٍ‬
‫ٍيیياىَبی ثٮيی ایَان ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬اوؼبډیي‪ .‬ىٍ ثو٘ دی٘ ٍي ثٍ سإطیَ ٕیبٕزَبی ایبالر‬
‫ډشليٌ ٽٍ ثٍ ٕٺً‪ ٣‬ىيڅز دبى‪ٙ‬بَی ٽ‪ٚ‬یيٌ ‪ٙ‬ي‪ ،‬هًاَیڈ دَىاهز ي اُ ایه ٍَڂٌٍ‬
‫ُډیىٍَبی الُڇ ثَای ٵُڈ ي‪ ٬١‬ٽىًوی ایَان ٍا ٵَاَڈ ډیآيٍیڈ‪.‬‬

‫دٔ اُ ثَٽىبٍی ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ٍيُ دبوِىَڈ ‪َُٙ‬یًٍ ٕبڃ ‪ٕ« ،1332‬ذُجي ٵ‪٢‬ڄاهلل‬
‫ُاَيی» ووٖزيُیَ يٹز سًاوٖز ثب ٽمټ ؿُڄيدىغ ډیچیًن ىالٍی آډَیپب‪،‬‬
‫ؿَمَبی اٹش‪ٞ‬بى يٍ‪ٙ‬پٖشٍی ایَان ٍا ثٍ كَٽز ىٍآيٍى‪ٍ .‬ياث‪ٕ ٤‬یبٕی ایَان ي‬
‫اوڂچیٔ ٽٍ ىٍ ىيٍان ډ‪ٞ‬يٷ ٹ‪ٙ ٬٦‬يٌ ثًى‪ ،‬ىٍ آًٍ َمبن ٕبڃ اُ َٕ ځَٵشٍ ‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ‬
‫ٵَيىیه ‪ََ« 1332‬ثَر ًَيٍ» دَٖ (‪ ،)Herbert Hoover jr‬ثب ٍَىمًىَبی سبٌُ اُ ًٕی‬
‫آیِوُبيٍ ٍئیٔ ػمًٍُ آډَیپب‪ ،‬ياٍى سَُان ‪ٙ‬ي؛ اي ډجشپَ دی‪ٚ‬ىُبى س‪ٚ‬پیڄ ٽىَٖٕیًڇ‬
‫ثًى‪)1( .‬‬

‫يیچیبڇ ٵَیٍِ ٍئیٔ ٽڄ ‪َٙ‬ٽز وٶز ٕبثٸ دبٵ‪ٚ‬بٍی ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ثٍ ‪َٙ‬ٽز اػبٌُ ىاىٌ‬
‫‪ًٙ‬ى ثیىٍوڀ ثٍ ایَان ثبُځَىى‪ )2(.‬يڅی ػًّ ‪١‬ياوڂچیٖی ٽٍ َمـىبن ىٍ ایَان دبثَػب‬
‫‪ٝ ) 1‬ٶبیی ‪ ،287‬ډبٕچی‪ ،‬ع ‪ ) 2 19 ،2‬٭چڈ ‪484‬‬
‫‪88‬‬

‫ثًى‪ ،‬اػبٌُ ومیىاى ٽٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ثشًاوي ډىبث‪ ٬‬دی‪ٚ‬یه هًى ٍا ثٍ ىٕز آيٍى‪ )1( .‬ىٍ‬
‫َمیه ٍإشب‪ٕ« ،‬بڇ ٵبڃ» ثٍ ‪َٙ‬ٽز َ‪ٚ‬ياٍ ىاى ٽٍ‪َٙ« :‬ٽز ٹبىٍ إز ىٕز ثٍ ََ ٽبٍ‬
‫اكمٺبوٍای ثِوي‪ ،‬ډه ډ‪٦‬مئىڈ ایه اډَ ثٍ‪ ًٍ٥‬ٽبډڄ ىٍ َٕإَ ػُبن دٌیَٵشٍ ‪ٙ‬يٌ إز‬
‫ٽٍ ٽبٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ىٍ ایَان سمبڇ إز ي ََ ٽً‪ٚٙ‬ی ثَای ثبُځ‪ٚ‬ز‬
‫آن ثٍ ََ ‪ًٍٝ‬سی ىٍآیي‪ ،‬ډلپًڇ ثٍ ‪ٙ‬پٖز هًاَي ثًى‪ ».‬يُاٍر هبٍػٍ اوڂچیٔ َڈ ثٍ‬
‫ىٍٕشی ؿىیه اډَی آځبَی ىا‪ٙ‬ز‪)2( .‬‬

‫َٕاوؼبڇ ىٍ سبثٖشبن ‪ 1333‬ثَیشبویب ثب ‪ٙ‬پڄځیَی ٽىَٖٕیًڇ ډًاٵٺز ٽَى‪ )3( .‬ىٍ ایه‬
‫ٽىَٖٕیًڇ ُٕمی ثَای ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی آډَیپب دی٘ثیىی ‪ٙ‬يٌ ثًى؛ ُیَا َيٳ آډَیپب‬
‫اُ ډچّی‪ٙ‬ين ‪ٝ‬ىٮز وٶز َمیه ثًى؛ ُٕیڈ‪ٙ‬ين ىٍ وٶز ایَان‪ .‬ىيڅز اوڂچیٔ َڈ سإییي‬
‫ٽَى ٽٍ ىٍ ایه ٽىَٖٕیًڇ ثبیي ُٕمی ثٍ ‪َٙ‬ٽزَبی ثٍِٿ وٶشی آډَیپب ىاىٌ ‪ًٙ‬ى‪)4( .‬‬

‫سٺٖیڈ ُٕبڇ ٽىَٖٕیًڇ ثيیه ‪َٙ‬ف ثًى‪ :‬ثَیشی٘ دشَيڅیًڇ (‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ)ؿُڄ ىٍ‪ٝ‬ي‪،‬‬
‫دىغ ‪َٙ‬ٽز آډَیپبییِ‪ :‬إشبوياٍى ايیڄ ویًػَٕی‪ًٕ ،‬ٽًوی ياٽیًڇ‪ ،‬إشبوياٍى ايیڄ‬
‫ٽبڅیٶَویب‪ ،‬ځچٴ ايیڄ ي ‪َٙ‬ٽز وٶز سڂِآ‪ََ ،‬ٽياڇ دىغ ىٍ‪ٝ‬ي‪ٍ ،‬يی َڈ ؿُڄ ىٍ‪ٝ‬ي‬
‫ي ٍيیبڃ ىاؽ‪ٙ‬ڄ (َچىيی‪-‬اوڂچیٖی) ؿُبٍىٌ ىٍ‪ٝ‬ي ي ‪َٙ‬ٽز وٶز ٵَاوًٖی ٵَاؤ ىي‬
‫دشَيڃ ‪ ٘ٙ‬ىٍ‪ٝ‬ي‪)5( .‬‬

‫ٹَاٍىاى ٽىَٖٕیًڇ ىٍ ‪ٙ‬ت ثیٖزي‪ٚٙ‬ڈ ‪َُٙ‬یًٍ ‪ ،1332‬ثٍ اډ‪٢‬بی اډیىی‪،‬‬


‫ُٕبڇاڅٖچ‪٦‬بن ثیبر‪ٍ ،‬ییٔ ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ایَان ي ًَاٍى دیغ (‪،)Howard W. Page‬‬
‫ومبیىيٌ ‪َٙ‬ٽز إشبوياٍى ايیڄ ویًػَٕی ٍٕیي ي ٍيُ ‪َُٙ 28‬یًٍ ثٍ ىٕز ډؼچٔ‬
‫‪ًٍٙ‬ای ډچّی ي ٍيُ ‪ 29‬ثٍ ډؼچٔ ٕىب ىاىٌ ‪ٙ‬ي‪ .‬اډیىی ىٍ ػچٍٖ ‪َُٙ 30‬یًٍ دیَاډًن‬
‫ٹَاٍىاى ي ٽمجًىَبی ځٶز‪« :‬ایه ٹَاٍىاى ثَای ایَان ایيٌآڃ ویٖز‪ ».‬يڅی آن ٍا ىٍ‬
‫اي‪١‬ب‪ ٫‬آن ُډبن ځَیِوبدٌیَ ىاوٖز ي ثیبن ىا‪ٙ‬ز‪« :‬ایه ٹَاٍىاى ثب سًػٍ ثٍ ‪َٙ‬ای‪٤‬‬
‫‪٥ ) 1‬چً٭ی‪ ،212‬ډبٕچی ع ‪ ) 2 20 ،2‬٭چڈ ‪ ) 3 482‬ډبٕچی‪ ،‬ع‪ٝ ) 4 22 ،2‬ٶبیی ‪ 288-287‬ثٍ وٺڄ‬
‫اُ وٶز ي ٽ‪ًٍَٚ‬بی ثٍِٿ ػُبن‪ ،‬دیشَ ٍ‪ .‬ايىڃ ‪ٝ‬ٶلٍ ‪ٝ ) 5 32‬ٶبیی ‪ 288‬ثٍ وٺڄ اُ ډ‪ٚ‬ٮڄَبی هچیغ‬
‫ٵبٍٓ‪ ،‬اڅپٖی يإیچیٴ‪ٝ ،‬ٶلٍ ‪ ،22‬ډبٕچی ‪ٝ‬ٶلٍ ‪ٍ ،22‬يكبوی ‪441-440‬‬
‫‪89‬‬

‫ثُشَیه ٹَاٍىاى إز‪)1( ».‬‬

‫ثٍډًػت ٹَاٍىاى یبى‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ٽچیٍی ٭مچیبر ‪ٝ‬ىٮشی ىٍ اهشیبٍ ٽىَٖٕیًڇ ىٍآډي ي‬


‫‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ایَان ىٍ اىاٌٍ ٱیَ‪ٝ‬ىٮشی (ٽبٍَبی ٕبهشمبن‪ ،‬ځبُ‪ ،‬ثَٷ‪ ،‬آثَٕبوی ي اډًٍ‬
‫إشوياډی)‪ ،‬ىٍ ډى‪٦‬ٺٍی ٭مچیبر ٽىَٖٕیًڇ ثَ ىيٗ ډیځَٵز‪ ،‬ي ویِ ډیسًاوٖز ىٍ‬
‫هبٍع اُ ډى‪٦‬ٺٍی ٭مچیبر ٽىَٖٕیًڇ‪ ،‬٭مچیبر ډٖشٺڄ وٶشی ٍا اىاډٍ ىَي‪ .‬اډًاڃ ي‬
‫ىاٍایی ‪َٙ‬ٽز ٕبثٸ ىٍ ثَاثَ ثیٖزيدىغ ډیچیًن څیٌَ ٱَاډز‪ ،‬ثٍ ډبڅپیز ایَان ىٍآډي ي‬
‫ٽىَٖٕیًڇ ىٍ ىٍاُای ډير ٹَاٍىاى كٸ إشٶبىٌی ٍایڂبن اُ سمبڇ آن اډًاڃ ي سإٕیٖبر‬
‫ٍا ىا‪ٙ‬ز‪( .‬كبڃآوپٍ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‪ ،‬ٽٍ كب‪ٝ‬ڄ ثٍِځشَیه َٕډبیٍځٌاٍی‬
‫هبٍػی ثَیشبویب ثًى‪َِ ،‬یىٍی سًٕٮٍ ي وڂُياٍی سإٕیٖبر ٍا هًى ډیدَىاهز)‪.‬‬

‫ثَ إبٓ ډبىٌ ‪ 21‬ٹَاٍىاى‪ ،‬ډٺٍَ ‪ٙ‬يٌ ثًى ٽٍ ډیِان إشوَاع وٶز‪ٕ ََ ،‬بڃ اٵِای٘‬
‫یبثي‪ ،‬ىٍ ډبىٌ ‪ 23‬ډٺٍَ ‪ٙ‬يٌ ثًى ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ثبٍُځبوی ٭بډڄ ٽىَٖٕیًڇ ‪ 12٫5‬ىٍ‪ٝ‬ي اُ‬
‫ثُبی ا٭الڇ‪ٙ‬يٌی وٶز هبڇ ٍا ٽٍ اُ ایَان ‪ٝ‬بىٍ ډیٽىي ي دىغ ىٍ‪ٝ‬ي اُ ثُبی‬
‫ا٭الڇ‪ٙ‬يٌ ىٍ ثَاثَ ََ َِاٍ سه ډپٮت ځبُ ‪ٝ‬بىٍ‪ٙ‬يٌ ٍا ثٍ ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز ایَان‬
‫ثذَىاُى ي ایه دَىاهزَب ډیثبیٖز ََ ٍٕ ډبٌ یټثبٍ اوؼبڇ ډی‪ٙ‬ي‪ .‬ډبڅیبر ثَ ىٍآډي‬
‫ثَای ‪َٙ‬ٽزَب ثَ دبیٍی ‪ 50‬ىٍ‪ٝ‬ي اُ ًٕى يیٌْی دی٘ثیىی‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ي ډيّر ٹَاٍىاى ‪25‬‬
‫ٕبڃ ثًى‪)2( .‬‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ یټ الیلٍ ‪ً٥‬الوی ٽٍ ىٍ ثبُىا‪ٙ‬شڂبٌ هًى وً‪ٙ‬شٍ ثًى ي ثَای ىیًان ٭بڅی‬
‫ٽ‪ ًٍٚ‬ٵَٕشبى‪ ،‬ىٍ ا٭شَا‪ ٟ‬ثٍ ٹَاٍىاى ػيیي‪،‬آن ٍا ٕىي إبٍر ‪ٕ 25‬بڅٍ ثَای ایَان‬
‫ىاوٖز‪ )3( .‬يڅی ځًیب اي ٵَاډًٗ ٽَىٌ ثًى ٽٍ ٹَاٍىاى ػيیي ډٮچًڃ ‪َٙ‬ای‪٦‬ی ثًى‪ ،‬ٽٍ اي‬
‫یټٌَٕ ىٍ ایؼبى آن وٺ٘ إبٕی ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬ي ىٍ وشیؼٍی ډچّی‪ٙ‬ين وٶز‪ ،‬ٹ‪ ٬٦‬ىٍآډي‬
‫وٶشی ي سلَیڈ اٹش‪ٞ‬بىی ایَان ديیي آډيٌ ثًى‪.‬‬

‫اُ ٕبڃ ‪ ،1334‬سًڅیي وٶز ایَان ٍيوي اٵِای‪ٚ‬ی ىا‪ٙ‬ز ي اُ ‪ 120‬ډیچیًن ث‪ٚ‬پٍ ىٍ ایه‬
‫‪ ) 1‬ډٌاٽَار ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی‪َُٙ 30 ،‬یًٍ ‪ٝ ،1333‬ٶبیی‪ٍ ،291‬يكبوی ‪ٝ ) 2 479-478‬ٶبیی ‪295‬‬
‫‪ٝ ) 3‬ٶبیی ‪ٝ‬ٶلٍ ‪295‬‬
‫‪91‬‬

‫ٕبڃ‪ ،‬ثٍ ‪ 1٫650٫000٫000‬ث‪ٚ‬پٍ ىٍ ٕبڃ ‪ٍٕ 1350‬یي ي ىٍآډي وٶشی ایَان ىٍ ایه‬
‫ډير ‪ 13٫7‬ډیچیبٍى ىالٍ ثًى‪ )1( .‬اُ ٕبڃ ‪ 1344‬ایَان اُ ٽىَٖٕیًڇ ډیهًإز ٽٍ‬
‫سًڅیي ي ‪ٝ‬بىٍار وٶز ٍا ‪ 17‬ىٍ‪ٝ‬ي اٵِای٘ ىَي يڅی ٽىَٖٕیًڇ ومیدٌیَٵز‪ ،‬سب ایىپٍ‬
‫ىٍ ډٌاٽَار ډلميٍ‪١‬ب ‪ٙ‬بٌ ي ًَیيا ي ىٽشَ اٹجبڃ ثب ومبیىيځبن ٽىَٖٕیًڇ (ًَاٍى دیغ‪،‬‬
‫ىیًیي إشیڄ‪ ،‬ػَع دبٍٻ ََر‪ ،‬ياٍىٍ)‪َٕ ،‬اوؼبڇ آوبن دٌیَٵشىي ٽٍ ایه ډیِان ٍا اٵِای٘‬
‫ىَىي‪)2( .‬‬

‫ىٍ ٕبڃ ‪ ،1958‬ٹَاٍىاىی ډٮَيٳ ثٍ ٹَاٍىاى ‪ 75-25‬ډیبن ایَان ي ‪َٙ‬ٽز «اوی»‬


‫ایشبڅیب ثَإبٓ سٺٖیڈ ‪ 75-25‬ىٍ‪ٝ‬ي ٭ًایي وٶز ثٍ ًٕى ایَان ثٖشٍ ‪ٙ‬ي‪ .‬ایه ٹَاٍىاى‬
‫ثٍٕجت آوپٍ ډجىبی ٹَاٍىاىَبی ‪ 50-50‬ىٍ هچیغ ٵبٍٓ ٍا ىٍَڈ ٽًثیي‪ ،‬وبڇ ‪ٙ‬بٌ ایَان‬
‫ي «اوَیپً ډبسئی» ٍئیٔ ‪َٙ‬ٽز وٶز اوی ٍا ثَ َٕ ُثبنَب اوياهز‪ .‬اوَیپً ډبسئی ىٍ‬
‫ٍيُځبٍ ډچّی‪ٙ‬ين ‪ٝ‬ىٮز وٶز ثٍ اډیي ایىپٍ ثٮيَب ثشًاوي ډىبثٮی ىٍ ایَان ثٍىٕز آيٍى‪،‬‬
‫اُ هَیي وٶز ایَان دََیِ ٽَى ي ثٍ سلَیڈ وٶشی ایَان دیًٕز‪ ،‬يڅی دٔ اُ س‪ٚ‬پیڄ‬
‫ٽىَٖٕیًڇ‪ ،‬ثب إشيالڃ ایىپٍ «سىُب ‪َٙ‬ٽزَبیی ډیسًاوىي ىٍ ٽىَٖٕیًڇ ٭‪ ً٢‬ثب‪ٙ‬ىي‬
‫ٽٍ دی‪ٚ‬شَ اډشیبُاسی ىٍ هبيٍډیبوٍ ىا‪ٙ‬شٍاوي ي اځَ ثٍ ایشبڅیب اػبٌُ ٭‪ً٢‬یز ىاىٌ ‪ًٙ‬ى ىیڂَ‬
‫‪َٙ‬ٽزَب َڈ ىٍهًإز ٭‪ً٢‬یز ډیٽىىي ي ٽىَٖٕیًڇ ومیسًاوي ثٍ َمٍ دبٕن ډظجز‬
‫ثيَي»‪ ،‬ثٍ اي اػبٌُ ‪َٙ‬ٽز ىٍ ٽىَٖٕیًڇ ىاىٌ و‪ٚ‬ي‪ .‬اي‪ ،‬ٽٍ ثٍ٭ىًان ٍٹیجی ثَای‬
‫‪َٙ‬ٽزَبی ثٍِٿ وٶشی ثٍ ‪ٙ‬مبٍ ډیٍٵز‪َٕ ،‬اوؼبڇ ثب ایه ٹَاٍىاى سًاوٖز ثٍ َيٳ‬
‫هًى ىٕز دیيا ٽىي‪ )3( .‬ډبسئی ىٍ ٕبڃ ‪ 1963‬ىٍ اطَ ٕٺً‪ ٣‬ډ‪ٚ‬پًٻ ًَادیمبی‬
‫اهش‪ٞ‬ب‪ٝ‬ی ‪َٙ‬ٽز اوی ىٍځٌ‪ٙ‬ز!‬

‫َٕدیـیَبی ٽىَٖٕیًڇ اُ سٮُياس٘ اويٻاويٻ ُیبى ‪ٙ‬ي ي سب ػبیی دی٘ ٍٵز ٽٍ‬
‫ډلميٍ‪١‬ب ‪ٙ‬بٌ ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ٽىَٖٕیًڇ ىٍ اػَای سٮُيار هًى ‪١‬ٮٴ و‪ٚ‬بن ىاىٌ ي‬
‫ډىبٵ‪ ٬‬ایَان ٍا ؿىبوپٍ ىٍ ٹَاٍىاى آډيٌ څلب‪ ٧‬ويا‪ٙ‬شٍ إز ي ىي ٍاٌ دی٘ ٍيی‬
‫ٽىَٖٕیًڇ ځٌا‪ٙ‬ز‪:‬‬
‫‪ ) 3‬ډبٕچی ع ‪ ،34 ،2‬ػالڃ ډيوی‪ ،‬سبٍین ٕیبٕی ډٮب‪ َٝ‬ع ‪582 ،1‬‬ ‫‪ٝ ) 2‬ٶبیی‪296‬‬ ‫‪ ) 1‬ډبٕچی ‪46‬‬
‫‪91‬‬

‫‪1‬ـ ٽىَٖٕیًڇ سب ٕبڃ ‪ ،1358‬یٮىی دبیبن ىيٌٍ ‪ٕ 25‬بڅٍی ٹَاٍىاى‪ ،‬ثٍ ٽبٍ هًى اىاډٍ ىَي‪،‬‬
‫ډ‪َٚ‬ي‪ ٣‬ثَ آوپٍ ىٍآډي ََ ث‪ٚ‬پٍ وٶز ثَای ایَان اُ ىٍآډي وٶشی ٽ‪ًٍَٚ‬بی كًٌُ هچیغ ٵبٍٓ ٽمشَ‬
‫وجب‪ٙ‬ي ي ٹيٍر ‪ٝ‬بىٍار وٶز ایَان ثٍ َ‪ٚ‬ز ډیچیًن ث‪ٚ‬پٍ ىٍ ٍيُ ثَٕي‪.‬‬

‫‪2‬ـ ٽىَٖٕیًڇ ٹَاٍىاى ػيیيی ثب ایَان ډىٮٺي ٕبُى ي سمبڇ ډٖئًڅیزَب ٍا ثٍ ایَان ياځٌاٍ‬
‫ومًىٌ ي ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ډ‪ٚ‬شَیَبی ‪ً٥‬یڄاڅمير ایَان ځَىوي‪)1( .‬‬

‫ٽىَٖٕیًڇ دی‪ٚ‬ىُبى ىيڇ ٍا دٌیَٵز ي ٹَاٍىاى ٽىَٖٕیًڇ ىٍ وُڈ اډَىاى ‪ 1352‬ثب‬


‫ډًاٵٺز ا٭‪٢‬بی آن ٵٖن‪ ،‬ي ثٍػبی آن ٹَاٍىاى ٵَيٗ وٶز ثب َمبن ا٭‪٢‬بی‬
‫ٽىَٖٕیًڇ ثٍ وٖجز ُٕبډی ٽٍ ىا‪ٙ‬شىي اډ‪٢‬ب ‪ٙ‬ي ي َِیىٍی سإٕیٖبر ي وڂُياٍی َڈ‬
‫ثَ ٭ُيٌی ‪َٙ‬ٽز ډچّی وٶز اٵشبى ي َمبن ٽبٍ‪ٙ‬ىبٕبن هبٍػی ٽىَٖٕیًڇ سب دبیبن ٕبڃ‬
‫‪َ 57‬مـىبن اىاٌٍٽىىيٌی سإٕیٖبر ثًىوي‪)2( .‬‬

‫ىٍ دبوِىَڈ آځًٕز ‪ 24( 1971‬اډَىاى ‪« )1350‬سیچاسد ٘یىس‪،)Richard Nixon( »ٖٛ‬‬


‫ٍئیٔػمًٍُ يٹـز آډَیپب‪ ،‬ثٍډىـ‪« ًٍ٪‬ډلبٵ‪٪‬ز اُ ىالٍ آډَیپـب ىٍ ثَاثـَ ىالالن‬
‫ثیهاڅمچچی» ي «ػچًځیَی اُ هَيع وڂَانٽىىيٌی ىالٍ ثٍ ًٕی اٍيدب» ٽٍ ثی‪ٚ‬شَ اُ‬
‫ًٕی اٍيدب هَیياٍی ډی‪ٙ‬ي ثٍ ٹبثچیز سجيیڄ ډٖشٺیڈ ىالٍ آډَیپب ثٍ ‪٥‬ال دبیبن ىاى‪ .‬ىٍ‬
‫‪ 18‬ىٕبډجَ َمبن ٕبڃ اٍُٗ ىالٍ ٽبَ٘ یبٵز ي ايدټ ىٍهًإز ػجَان هٖبٍر‬
‫وب‪ٙ‬ی اُ ٽبَ٘ اٍُٗ ىالٍ ٍا ٽَى؛ ثٍ َمیه ٍيی ىٍ ثیٖشڈ ّاوًیٍ ‪ٕ( 1972‬یاڇ ىی‬
‫‪ ،)1350‬ٽ‪ًٍَٚ‬بی ‪ٝ‬بىٍٽىىيٌی وٶز (ايدټ)‪ ،‬ىٍ ٽىٶَاؤ ّوً سًاوٖز اٵِای٘ ‪8٫49‬‬
‫ىٍ‪ٝ‬يی ثُبی وٶز ٍا ثٍ ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ثذٌیَاوىي‪ .‬آډَیپبییَب ٽٍ وشًاوٖشىي ىالٍ ٍا‬
‫وِى هًى وڂٍىاٍوي‪ ،‬ىٍ سبٍین ‪ 12‬ٵًٍیٍ ‪ ،1973‬ىيثبٌٍ اٍُٗ ىالٍ ٍا ٽبَ٘ ىاىوي ي‬
‫ايدټ ىٍ كمچٍی ىیڂَ‪ ،‬ایه ثبٍ ىٍ ّيئه ‪ 1973‬ىٍ ّوً‪ ،‬ٹیمز وٶز ٍا ‪ 5٫7‬ىٍ‪ٝ‬ي‬
‫اٵِای٘ ىاى‪ .‬اُ آځًٕز ‪ 1970‬سب اٽشجَ ‪ ،1973‬ٹیمز ََ ث‪ٚ‬پٍ وٶز هبڇ هچیغ ٵبٍٓ ٍا‬
‫اُ ‪ 1٫20‬ىالٍ ثٍ ‪ 1٫30‬ىالٍ اٵِای٘ یبٵز‪)3( .‬‬

‫‪ ) 3‬إَاٍ وٶز‪225 ،‬‬ ‫‪ ) 1‬ډًع وٶز ‪ 268‬ثٍ وٺڄ اُ ایَع ًيٹی‪ ،‬وٶز ایَان‪ٝ ) 2 300 ،‬ٶبیی ‪297‬‬
‫‪92‬‬

‫خبش دوم‪ :‬شوکهای نفیت؛ سرآغازی نو!‬


‫ٍيُ ‪ٚٙ‬ڈ اٽشجَ‪( 1973‬ؿُبٍىَڈ ډَُ ‪ )1352‬ثب َؼًڇ ویَيَبی ډ‪َٞ‬ی ي ًٍٕی ثٍ‬
‫إَائیڄ‪ ،‬ػىڀ ډٮـَيٳ «ی‪ ْٛ‬ویپ‪ٛ‬س» ٽٍ ٕـَآٱبُ ٍيیياىَبی ثٮيی وٶشـی ثٍ ‪ٙ‬مـبٍ‬
‫ډیآیي‪ ،‬آٱبُ ‪ٙ‬ي‪ .‬ىي ٍيُ دٔ اُ آن‪ ،‬ىٍ َ‪ٚ‬شڈ اٽشجَ‪ ،‬و‪ٖٚ‬شی ثب ك‪ ًٍ٢‬ومبیىيځبن ايدټ‬
‫ي ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ثب َيٳ ثبُوڂَی ىٍ ٹیمز وٶز‪ ،‬ىٍ يیه اسَی٘ س‪ٚ‬پیڄ‬
‫‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىٍ ایه و‪ٖٚ‬ز‪ ،‬ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی‪ ،‬دی‪ٚ‬ىُبى اٵِای٘ ‪ 8‬ىٍ‪ٝ‬يی ٹیمز‬
‫وٶز ٍا اٍائٍ ٽَىوي‪ ،‬يڅی ایه دی‪ٚ‬ىُبى اُ ًٕی ومبیىيځبن ايدټ ٍى ‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ ىيډیه‬
‫و‪ٖٚ‬ز‪ ،‬ومبیىيځبن ايدټ اٵِای٘ ‪ 15‬ىٍ‪ٝ‬يی ٹیمز وٶز ٍا اٍائٍ ٽَىوي ٽٍ ثبُ َڈ‬
‫اُ ًٕی ومبیىيځبن ايدټ ٍى ‪ٙ‬ي ي ىٍ ثَاثَ ومبیىيځبن ايدټ هًإشبٍ ىي ثَاثَ ‪ٙ‬ين‬
‫ٹیمز وٶز ‪ٙ‬يوي‪.‬‬

‫ایه اػالٓ َٕاوؼبڇ ثیوشیؼٍ دبیبن یبٵز‪ ،‬يڅی ؿىي ٍيُ دٔ اُ آن‪ ،‬ىٍ ‪ٙ‬بوِىَڈ‬
‫اٽشجَ (‪ 24‬ډَُ) ىٍ ػچٍٖی يُیَان ىاٍایی ٽ‪ًٍَٚ‬بی ٭َثی ‪ٝ‬بىٍٽىىيٌ وٶز ىٍ ٽًیز‪،‬‬
‫آنَب ٹیمز وٶز ٍا ثیه َٶشبى سب َ‪ٚ‬شبى ىٍ‪ٝ‬ي وٖجز ثٍ اوًا‪ ٫‬وٶز هبڇ ‪ٝ‬بىٍاسی‬
‫اٵِای٘ ىاىوي؛ ٽ‪ًٍَٚ‬بی ٭َثی ثٍػِ ٭َاٷ‪ٝ ،‬بىٍار وٶز ٍا ثٍ إَائیڄ ي ٽ‪ًٍَٚ‬بی‬
‫كبډی آن ډبوىي آډَیپب‪ ،‬سلَیڈ ٽَىوي‪ .‬ایه اٵِای٘ ٹیمز ىٍ ٍٕبوٍَبی ٱَثی‪٘ ،‬خستیٗ‬
‫ض‪ٛ‬ن ٘فتی ٘أیذ‪ ٜ‬ضذ‪.‬‬

‫ډبػَا ثٍ َمیهػب دبیبن ویبٵز ي ض‪ٛ‬ن ٘فتی د‪ ْٚ‬ىٍ ٍاٌ ثًى؛ ىٍ و‪ٖٚ‬ز يُیَان‬
‫ىاٍایی ايدټ ىٍ ىٕبډجَ ‪ 1973‬ىٍ سَُان‪ ،‬س‪ٞ‬میڈ ځَٵشٍ ‪ٙ‬ي ٽٍ ٹیمز وٶز ثٍ كييى‬
‫ىي ثَاثَ ٹیمز سٮییه‪ٙ‬يٌ ىٍ اٽشجَ آن ٕبڃ اٵِای٘ یبثي؛ یٮىی ثٍ ؿُبٍ ثَاثَ ثُبی وٶز‬
‫ىٍ ویمٍ ووٖز ٕبڃ ‪ .1973‬ىٍ اطَ ایه اٵِای٘ ٹیمزَب‪ ،‬ثُبی ََ ث‪ٚ‬پٍ وٶز ایَان اُ‬
‫‪ 2٫93‬ىالٍ دی٘ اُ اٽشجَ ‪ 1973‬ثٍ ‪ 4٫99‬ىالٍ دٔ اُ ‪ًٙ‬ٻ ايڃ ي ‪ 11٫63‬ىالٍ ىٍ‬
‫ّاوًیٍ ‪ٍٕ 1974‬یي‪← )1( .‬‬
‫‪93‬‬

‫اٵِای٘ وبځُبوی ٹیمز وٶز ي ٽبَ٘ ٭َ‪ٍ١‬ی وٶز ىٍ ثبُاٍَبی ػُبوی‪ٕ ،‬جت ‪ٙ‬ي‬
‫ٽٍ ډَىڇ ٽ‪ًٍَٚ‬بی ياٍىٽىىيٌی وٶز‪ُ ،‬ډٖشبن ‪ٍ 1974‬ا ثب ٕوشیَبیی َمـًن‬
‫ډ‪ٚ‬پڄ ٍٵزيآډي‪ٝ ،‬ٴَبی ثچىي ػچًی دمخ ثىِیه‪َٕ ،‬ىی هبوٍَب ثٍ٭چّز ٽمجًى ډًاى‬
‫وٶشی ي ‪َٝ‬ٵٍػًیی ىٍ ډ‪َٞ‬ٳ ځبُ ي ځبُيییڄ ىٕشڂبٌَبی ځَډبی‪ٚ‬ی ثڂٌٍاوىي‪.‬‬

‫ٽ‪ًٍَٚ‬بی ثٍِٿ ‪ٝ‬ىٮشی‪ ،‬اُ َمبن ٕبڃ ‪ 1974‬هًى ٍا ثب ي‪ ٬١‬ػيیيی ٽٍ ىٍ اطَ‬


‫اٵِای٘ ٹیمزَبی وٶشی ثٍ يػًى آډيٌ ثًى‪ٕ ،‬بُځبٍی ىاىوي ي ثب سياثیَ ځًوبځًن‪ ،‬آطبٍ‬
‫ډىٶی آن ٍا ىٍ اٹش‪ٞ‬بى هًى ثیاطَ ٕبهشٍ یب ٽبَ٘ ىاىوي‪ .‬یپی اُ ایه سياثیَ‪ ،‬اٵِای٘‬
‫ٹیمز ٽبالَبی ‪ٝ‬ىٮشی ي اٵِای٘ ‪ٝ‬بىٍار إچلٍ ثٍ ٽ‪ًٍَٚ‬بی سًڅیيٽىىيٌ وٶز ثًى‪،‬‬
‫ثَای ومًوٍ ىٍ ٕبڃ ‪ 1974‬ٽٍ ووٖشیه ٕبڃ دٔ اُ ‪ًٙ‬ٻ وٶشی ثًى‪ ،‬ډیِان ‪ٝ‬بىٍار‬
‫إچلٍ آډَیپب ىي ثَاثَ اٵِای٘ یبٵز ي ثو٘ ثٍِځی اُ ‪ 8500‬ډیچیًن ىالٍ ٕالف‬
‫آډَیپبیی ٽٍ ثٍ ٽ‪ًٍَٚ‬ـبی سًڅیيٽىىيٌی وٶز ىٍ هـبيٍډیبوٍ ‪ٝ‬ـبىٍ ‪ٙ‬ي؛ سىُب ایَان ىٍ‬
‫ٕبڃ ‪ 1974‬ؿُبٍ َِاٍ ډیچیًن ٕالف آډَیپبیی هَیياٍی ٽَى ٽٍ وِىیټ ثٍ و‪ٞ‬ٴ ٽڄ‬
‫‪ٝ‬بىٍار إچلٍ آډَیپب ٍا س‪ٚ‬پیڄ ډیىاى‪ )2( .‬اُ ًٕی ىیڂَ ویِ اٵِای٘ ٹیمز وٶز‬
‫ًٕىَبی ٽالوی ٍا ثَای ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی ٽٍ ًهبیَ ٵَآيٍىٌَبی وٶشی ُیبىی ىا‪ٙ‬شىي‪،‬‬
‫ثٍىوجبڃ آيٍى ي ىيڅزَب ثب ثٖشه ډبڅیبر ثَ ډ‪َٞ‬ٳ‪ ،‬دىغ ثَاثَ ثی‪ٚ‬شَ ىٍآډي ډبڅیبسی‬
‫ثٍىٕز آيٍىوي‪)3( .‬‬

‫ىَڈ ّيئیٍی ‪ 1977‬ځِاٍٗ سپبن ىَىيٌای ٽٍ إَاٍ د‪ٚ‬زدَىٌی ډٮبډالر دىُبوی‬


‫ثَای اٵِای٘ ٹیمز وٶز ي ًٕى كب‪ٝ‬چٍ اُ آن ٍا ثَای ایبالر ډشليٌ آډَیپب آ‪ٙ‬پبٍ‬
‫ډیٕبهز‪ ،‬ىٍ ٍيُوبډٍی يا‪ٙ‬یىڂشهدٖز ډىش‪ٚ‬ـَ ‪ٙ‬ي‪ .‬ىٍ ایه ځِاٍٗ آډـيٌ ثًى ٽٍ‪:‬‬
‫«ویسی‪ٙ‬جش‪ ،‬يُیَ هبٍػٍ يٹز آډَیپب‪ ،‬ٽبٍځَىان ا‪ٝ‬چی اٵِای٘ وبځُبوی ٹیمز وٶشبيدټ‬
‫ىٍ اياهَ ٕبڃ ‪ 1973‬ثًىٌ ي ثب ایه ٽبٍ هيډز ثٍِځی ثٍ اٹش‪ٞ‬بى ایبالر ډشليٌ ٽَىٌ‬
‫إز‪ ».‬آډبٍَب ي ومًىاٍَبیی َڈ ٽٍ َمَاٌ ثب ایه ځِاٍٗ ؿبح ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬و‪ٚ‬بن ډیىاى‬
‫ٽٍ ؿڂًوٍ اٹش‪ٞ‬بى آډَیپب ىٍ ٵب‪ٝ‬چٍی ‪ٕ 3‬بڃ دٔ اُ اٵِای٘ وبځُبوی ٹیمز وٶز‬
‫‪ ) 2‬ػبن اڇ ثچَ‪ ،‬ٽىشَڃ وٶز‬ ‫← ‪ .ٍ ) 1‬ٻ‪ :‬إَاٍ وٶز ‪ 229‬ي ثٮي‪٥ ،‬چً٭ی ‪ ،244-241‬ډٮمبی ٵَاياوی ‪25‬‬
‫ٕبڃ ‪ٝ ،1978‬ٶلٍ ‪٥ ،273‬چً٭ی ‪ ) 3 248‬إَاٍ وٶز ‪230‬‬
‫‪94‬‬

‫سٺًیز ‪ٙ‬يٌ ي ٽَٖی سَاُ سؼبٍی آن ىٍ ٕبڃَبی دی٘ اُ اٵِای٘ ٹیمز وٶز‪ ،‬وبځُبن‬
‫ػبی هًى ٍا ثٍ ډًاُوٍی ثبٍُځبوی هبٍػی ي ٕذٔ ډظجز ‪ٙ‬ين سَاُ سؼبٍی ىاىٌ إز‪.‬‬

‫ثٍ إشىبى ومًىاٍی ٽٍ ىٍثبٌٍی سَاُ سؼبٍی ایبالر ډشليٌ ثیه ٕبڃَبی ‪ 1972‬ي‬
‫‪ 1979‬ؿبح ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬سَاُ سؼبٍی ایبالر ډشليٌ ىٍ ٕبڃ ‪ ،1972‬ىياُىٌ ىٍ‪ٝ‬ي ٽَٖی‬
‫ىا‪ٙ‬شٍ إز‪ ،‬یٮىی ‪ٝ‬بىٍار آن ىياُىٌ ىٍ‪ٝ‬ي ٽمشَ اُ ياٍىار آن ٽ‪ ًٍٚ‬ثًىٌ إز‪،‬‬
‫ىٍكبڅیٽٍ ىٍ ٍٕ ډبٌ آهَ ‪ ،1973‬ایه ٽٖـَی ػبی هًى ٍا ثٍ ٍٕ سب ؿُـبٍ ىٍ‪ٝ‬ي‬
‫اٵِای٘ ډیىَي ي ایـه اٵـِای٘ ىٍ ٕبڃ ‪ 1975‬ثٍ ىياُىٌ ىٍ‪ٝ‬ـي ډیٍٕي؛ یٮىی ىٍ‬
‫ایه ٕبڃ‪ٝ ،‬بىٍار آن ٽ‪ ًٍٚ‬ىياُىٌ ىٍ‪ٝ‬ي ثی٘ اُ ياٍىاس٘ ثًىٌ إز‪.‬‬

‫ىڅیڄ ایه ډٖئچٍ ٍي‪ٙ‬ه ثًى؛ ایبالر ډشليٌ ثٍىڅیڄ آنٽٍ ثو٘ ثٍِځی اُ وٶز‬
‫ډ‪َٞ‬ٵی هًى ٍا ىٍ ىاهڄ سًڅیي ډیٽَى ىٍ ثَاثَ اٵِای٘ ٹیمز وٶز‪ ،‬وٖجز ثٍ ىیڂَ‬
‫ٽ‪ًٍَٚ‬بی ‪ٝ‬ىٮشی اُ ایه إٓیت ىيٍ ډبوي‪)1( .‬‬

‫يا‪ٙ‬ىڂشهدٖز ىٍ ایه ځِاٍٗ ډٶ‪ٞ‬ڄ ډیوًیٖي‪ :‬اُ ٕبڃ ‪ 1974‬ثٍ ایـه ‪َ٥‬ٳ (یٮىی‬
‫سب آٱبُ ٕبڃ ‪ٕ )1977‬بالوٍ ثی٘ اُ یټ ډیچیًن ىالٍ اُ ًٕی ٽ‪ًٍَٚ‬بی ډ‪َٞ‬ٳٽىىيٌی‬
‫وٶز ثٍ ‪َ٥‬ٳ ٽ‪ًٍَٚ‬بی ٭‪ ً٢‬ايدټ َٕاُیَ ‪ٙ‬يٌ يڅی ٹٖمز ٭ميٌی آن ثٍ ‪ًٍٝ‬ر‬
‫ثُبی ډل‪ًٞ‬ال ‪ٝ‬ىٮشی ي إچـلٍی آډَیپبیی یب ٹَاٍىاىَبی ډَثً‪ ٣‬ثٍ ډ‪ٚ‬ـبٍٽز ىٍ‬
‫هيډبر ٵىّی ي َٕډبیٍځٌاٍی ىٍ ىاهـڄ آډَیپب ي یب ثٍ ‪ًٍٝ‬ر ٕذـَىٌ ىٍ ثبوټَـبی‬
‫آډَیپبیی ثٍ ایه ٽ‪ ًٍٚ‬ثبُځ‪ٚ‬شٍ إز‪ .‬٭ميٌسَیه ٍٹڈ ډَثً‪ ٣‬ثٍ ٭َثٖشبن ٕٮًىی‬
‫إز ٽٍ اٍُٗ ٹَاٍىاىَبی آن ثب ىيڅز ي ‪َٙ‬ٽزَبی آډَیپبیی ىٍ ایه ډير ثٍ ‪27‬‬
‫ډیچیبٍى ىالٍ ثبڅٰ ډی‪ًٙ‬ى ي ثٍډًػت ا‪٥‬ال٭بسی ٽٍ اُ ډىبث‪ ٬‬ډًطٸ ثٍ ىٕز آډيٌ‪،‬‬
‫َڈاٽىًن (ىٍ ویمٍی ايڃ ٕبڃ ‪ )1977‬ىٍ كييى ٕی ډیچیبٍى ىالٍ ثٍ ا‪ٙ‬پبڃ ځًوبځًن ىٍ‬
‫آډَیپب َٕډبیٍځٌاٍی ٽَىٌ إز‪)2( .‬‬

‫‪٥ ) 1‬چً٭ی ‪249‬ـ‪َ ) 2 250‬مبن‪251-250 ،‬‬


‫‪95‬‬

‫‪َ٥‬كی ٽٍ ىٍ ‪ٙ‬مبٌٍی ‪ّ 10‬يئیٍ ‪ٍ 1977‬يُوبډٍ يا‪ٙ‬یىڂشه دٖز ؿبح ‪ٙ‬يٌ إز‪ ،‬و‪ٚ‬بن ډیىَي ٽٍ ٹیمزَبی‬
‫وٶز ايدټ ډبوىي یټ َٕڇ كیبسی ثَای اٹش‪ٞ‬بى ثیمبٍ آډَیپب ‪ٙ‬ٶبثو٘ ثًىٌ‪ ،‬ي ومًىاٍ ٕمز ٍإز اٵِای٘‬
‫َٕی‪ٝ ٬‬بىٍار آډَیپب ٍا وٖجز ثٍ ياٍىار آن ٽ‪ ًٍٚ‬دٔ اُ اٵِای٘ ٹیمزَبی وٶز ومبیبن ډیٕبُى‪.‬‬

‫اٍُانثًىن َِیىٍی اوَّی اٍيدب ي ّاده ٽٍ دٔ اُ ػىڀ ػُبوی ىيڇ ٕجت ثبُٕبُی‬
‫اٹش‪ٞ‬بىی ‪ٙ‬شبثبن آن ٽ‪ًٍَٚ‬ب ‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍهب‪ٍ َ٥‬ٹبثز اٹش‪ٞ‬بىی‪ٕ ،‬جت وڂَاوی آډَیپب‪ ،‬ىٍ‬
‫ٕبڃَبی دی٘ اُ اٵِای٘ ٹیمز ػُبوی وٶز ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬ىٍ آن ٕبڃَب ٹیمز ََ ث‪ٚ‬پٍ‬
‫وٶز هبڇ ىٍ آډَیپب ‪ 3٫3‬ىالٍ ثًى‪ ،‬ىٍكبڅیٽٍ ٹیمز وٶز هبڇ َىڂبڇ ثبٍځیَی ىٍ ثىبىٍ‬
‫هچیغ ٵبٍٓ ََ ث‪ٚ‬پٍ كييى ‪ 1٫76‬ىالٍ ثًى ٽٍ ثب َِیىٍی ػبثٍػبیی ىٍ اٍيدبی ٱَثی‬
‫ي ّاده ثٍ كييى ‪ 2‬ىالٍ ډیٍٕیي‪.‬‬

‫اُ ‪َ٥‬ٵی‪ ،‬ىٍ ٕبڃَبی ‪َٙ 1950‬ٽزَبی وٶشی ډٖشٺچی ډبوىي آډًٽً ىٍ آډَیپب ي اوی‬
‫ىٍ ایشبڅیـب يػًى ىا‪ٙ‬شىي ٽٍ ؿًن ىٍ ٹـَاٍىاى ٽىَٖٕیًڇ ُٕمی ثٍ آوبن ىاىٌ و‪ٚ‬يٌ ثًى‪،‬‬
‫ډشًػٍ ایَان ي ٽ‪ًٍَٚ‬بی سًڅیـيٽىىيٌی وٶز ‪ٙ‬يوي‪ ،‬ي ٵٮبڅیـز هًى ٍا ىٍ ایه ٽ‪ًٍَٚ‬ب‬
‫آٱبُ ٽَىوي‪ .‬ایه ‪َٙ‬ٽزَب ویِ ډبوىي ‪َٙ‬ٽزَبی ثٍِٿ ډًٵٸ ثٍ سًڅیي وٶز ثب َِیىٍی‬
‫‪96‬‬

‫ٽڈ ‪ٙ‬ـيٌ ثًىوي ي ثـَای ثیـَين آيٍىن ثـبُاٍ اُ ىٕز ‪َٙ‬ٽزَـبی ثٍِٿ ي ثـبُځ‪ٚ‬ز‬
‫َٕډبیٍځٌاٍی هًى ىٍ ٽًسبٌسَیه ُډبن‪ ،‬وٶز سًڅیيی هًى ٍا ثب ٹیمزَبی دبییهسَ ياٍى‬
‫ثبُاٍ ٽَىوي‪)1( .‬‬

‫ىٍ هَىاى ‪ 30( 1351‬ډی ‪ٍ )1972‬یـبٍى ویپًٖن دٔ اُ ډالٹبر ثب ٍَجـَان اسلـبى‬


‫ػمبَیَ ‪ًٍٙ‬يی‪َ ،‬مَاٌ ثب َىَی ٽیٖیىؼَ ثٍ ایَان آډي؛ اي ىٍ ډالٹبر ثب ‪ٙ‬ـبٌ‪ ،‬ثٍ اي‬
‫ي٭يٌ ىاى ٽٍ ثٍ ډلييىیزَبی ٵَيٗ سٖچیلبر ایبالر ډشليٌ ثٍ ایَان دبیبن ىَي‪،‬‬
‫ي سچًیلبً ثب ایه ډًاٵٺز ٽَى ٽٍ ‪ٙ‬ـبٌ ډیسًاوي ثب اٵِای٘ ثُبی وٶز ثَای ډ‪ٚ‬شـَیبن‬
‫ٱَثی ډىبث‪ ٬‬ډبڅی الُڇ ثَای اٵِای٘ سًان ٍُډی ویَيَبی و‪٪‬بډی‪ ،‬ثَوبډٍَبی اسمی ي‬
‫‪ٝ‬ىٮشیٕبُی ایَان ٍا ٵَاَڈ ٽىي‪ )2( .‬ثٍ٭جبٍسی‪ٙ ،‬بٌ ٍا ثٍځًوٍای ثٍ اٵِای٘ ثُبی وٶز‬
‫ي اٵِای٘ هَیي ٕالف س‪ًٚ‬یٸ ٽَى‪.‬‬

‫خبش سوم‪ :‬نفرین نفت‪:‬‬


‫ىٍ اطَ ‪ًٙ‬ٻَبی وٶشی‪ ،‬ىٍآډي ىيڅز ایَان ثٍ‪ٙ‬پڄ ‪ٙ‬ڂٶزاوڂیِی اٵِای٘ یبٵز‪.‬‬
‫َمبو‪ ًٍ٦‬ٽٍ ځٶشٍ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ثُبی ََ ث‪ٚ‬پٍ وٶز ایَان اُ ‪ 2٫39‬ىالٍ دی٘ اُ اٽشجَ ‪،1973‬‬
‫ثٍ ‪99،4‬ىالٍ دٔ اُ‪ًٙ‬ٻ ووٖز ىٍ اٽشجَ ‪ 1973‬ي ىٍ ّاوًیٍ ‪ 1974‬ثٍ ‪ 11٫63‬ىالٍ‬
‫ٍٕیي؛ ٽڄ ىٍآډي ىيڅز ایَان ىٍ ‪ 173٫4 1970‬ډیچیبٍى ٍیبڃ ثًى ٽٍ ‪ 85٫5‬ډیچیبٍى آن‬
‫ٍا ىٍآډيَبی وٶز ي ځبُ س‪ٚ‬پیڄ ډیىاى‪.‬‬

‫ىٍ ٕبڃ ‪ 1973‬ىٍآډي ٽڄ ىيڅز ثٍ ‪ 464٫8‬ډیچیبٍى ي ىٍآډي وٶشی ي ځبُی ثٍ‪311٫3‬‬


‫ډیچیبٍى ٍیبڃ ٍٕیيٌ ثًى ي ایه اٍٹبڇ ىٍ ٕبڃ ‪ 1974‬ثٍ ‪ 1394٫4‬ډیچیبٍى ٍیبڃ ىٍآډي ٽڄ‬

‫ي ‪ 1205٫2‬ډیچیبٍى ٍیبڃ ىٍآډي وٶز ي ځبُ اٵِای٘ یبٵشٍ ثًى‪ .‬ایه ٍيوي اٵِای‪ٚ‬ی سب ٕبڃ‬
‫‪َ 1977‬ڈؿىبن اىاډٍ ىا‪ٙ‬ز ي ىٍ ایه ٕبڃ ىٍآډي ٽڄ ىيڅز ایَان ثٍ ‪ 2034٫2‬ډیچیبٍى‬
‫ٍیبڃ ي ىٍآډي وٶز ي ځبُ ثٍ ‪ 1497٫8‬ډیچیبٍى ٍیبڃ ٍٕیي‪)3( .‬‬

‫‪ ) 2‬ٽًدَ‪ ) 3 290 ،‬آډبٍ ثبوټ ډَٽِی‬ ‫‪ ) 1‬ٵویمی ‪471‬‬


‫‪97‬‬

‫ایه اٵِای٘ ىٍآډي ثٍ ىيڅز ایه اډپبن ٍا ډیىاى سب ىٍ سإډیه َِیىٍَبی ثَوبډٍ‬
‫٭مَاوی دىؼڈ‪ ،‬اُ ٕي سىڂىبَبی ډبڅی ثڂٌٍى؛ ثَوبډٍ دىؼڈ ثب س‪ ًٍّٞ‬ا‪ٙ‬شجبَی ثبُوڂَی‬
‫‪ٙ‬ي ي َِیىٍَبی ٭مًډی ىيڅز ثب ىٍآډيَبی وٶشیِ اٵِای٘یبٵشٍ‪َ ،‬مبَىڂی دیيا ٽَى‪.‬‬
‫كؼڈ ا٭شجبٍار ثَوبډٍ دىؼڈ‪ ،‬ثَای ٍٕ ٕبڃ ي ویڈ ثبٹیډبويٌ اُ ‪ 35٫7‬ډیچیبٍى ىالٍ ثٍ‬
‫‪ 68‬ډیچیبٍى ىالٍ ٍٕیي‪)1( .‬‬

‫ثب َٕاُیَ‪ٙ‬ين ىٍآډيَبی وٶشی ثٍ ىٍين ٽ‪( ًٍٚ‬ىٍ ثًػٍ ٕبالوٍ)‪ ،‬وٺيیىڂی ٍي ثٍ‬
‫اٵِای٘ وُبى ثٍ‪ًٍ٥‬یٽٍ اُ‪ 27٫73‬ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ٕبڃ ‪ 1973‬ثٍ ‪ 61٫42‬ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ٕبڃ‬
‫‪ٍٕ 1974‬یي؛ وَم سًٍڇ اُ ‪ 14٫3‬ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ٕبڃ ‪َٕ ،1352‬اوؼبڇ ثٍ ‪ 27٫3‬ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ‬
‫ٕبڃ ‪ٍٕ 1355‬یي‪ٍٙ .‬ي ٵَایىيٌی َِیىٍ َبی ىيڅز ثٍ اٵِای٘ كؼڈ وٺيیىڂی ي ىٍ‬
‫وُبیز اٵِای٘ وَم سًٍڇ ٽ‪ٚ‬یيٌ ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫صٔی‪ٝٙ‬ساصی تشای آسیةصدٖ ت‪ ٝ‬د‪ِٚ‬ت ایشاٖ‪ ،‬و‪ ٝ‬دس ضتابتخطیذٖ ت‪ ٝ‬ا٘مالب‬


‫‪٘ ۹۱۲۱‬مص پشسٍ٘ی داضت‪ ،‬اص صٔاٖ سیاست جٕ‪ٟٛ‬سی ٘یىس‪ ٚ ٖٛ‬ف‪ٛ‬سد آغاص ضذ‪ٜ‬‬
‫ت‪ٛ‬د؛ اويٍي إپبر ٽًدَ‪ ،‬ډًٍم ي وًیٖىيٌ ٽشبة سالطیٗ ٘فت‪ ،‬ىٍ ډٺبڅٍای ٽٍ ىٍ دبییِ‬
‫‪ 2008‬ثب وبڇ «٘ثشد سش٘‪ٛ‬ضتساص دس د‪ٚ‬ح‪ٔ :ٝ‬ؼأّ‪ٝ‬ی ٘فتی‪ ،‬و‪ ٝ‬ت‪ ٝ‬سشٍ٘‪٘ٛ‬ی ضا‪ٜ‬‬
‫ایشاٖ وٕه وشد» ( ‪Showdown at Doha: The Secret Oil Deal That Helped‬‬
‫‪ )Sink the Shah of Iran‬ىٍ و‪َٚ‬یٍی ‪( Middle East‬هبيٍډیبوٍ) ډى‪ٚ‬شَ ٕبهز‪ ،‬ثب‬
‫ا‪ٙ‬بٌٍ ثٍ ایىپٍ إىبىی ٽٍ ىٍثبٌٍی ٍياث‪ ٤‬ډٺبډبر اٍ‪ٙ‬ي ایبالر ډشليٌ ي ‪ٙ‬بٌ ایَان‪،‬‬
‫ډلميٍ‪١‬ب دُچًی‪ ،‬ىيٍ اُ ىٕشَٓ دْيَ‪ٚ‬ڂَان ثًىٌاوي‪ ،‬ډیوًیٖي‪:‬‬

‫«اُ ‪٥‬جٺٍثىيی هبٍع ‪ٙ‬ين ايٍاٷ ډَثً‪ ٣‬ثٍ ثَوز إپًٽَاٵز (‪،)Brent Scowcroft‬‬
‫ډَىی ٽٍ ىٍ ىيڅزَبی ویپًٖن ي ٵًٍى هيډز ٽَىٌ إز‪ ،‬ىٍٻ ډب ٍا اُ ٍی‪ٍَٚ‬بی اوٺالة‬
‫ایَان ٭مٸ ثٖیبٍ ثو‪ٚ‬یيٌ إز‪.‬ایه ايٍاٷ آ‪ٙ‬پبٍ ډیٕبُوي ٽٍ ىٍ ٕبڃ ‪ 1976‬ایبالر ډشليٌ‬
‫ي ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثَای ٽبَ٘ ٹیمزَبی وٶز ثب یپيیڂَ سجبوی ٽَىوي؛اډَی ٽٍ وبهًإشٍ‬
‫ُډیىٍٕبُ ثلَان ډبڅیای ‪ٙ‬ي ٽٍ اٹش‪ٞ‬بى ایَان ٍا ثیطجبر ي ٹيٍر ‪ٙ‬بٌ ٍا ډشِڅِڃ ځَىاویي‪.‬‬

‫‪ ) 1‬ٽمجَیغ‪ ،210‬ثبیىيٍ ‪94‬ـ‪96‬‬


‫‪98‬‬

‫ىٍ وٍُ ٍيُ ووٖز ّاوًیٍی ‪ ،1977‬اٹش‪ٞ‬ـبى ایَان ىٍ دیِ آ‪ٙ‬ٶشڂی ٱیَډٮمـًڃِ ثـبُاٍَبی‬
‫ػُبوی وٶز ىٕشوًٗ إٓیت ٭‪٪‬یمی ‪ٙ‬ي؛ ‪ٝ‬يَب ډیچیًن ىالٍ اُ ىٍآډيَبی دی٘ثیىی‪ٙ‬يٌی‬
‫ٽ‪ ًٍٚ‬ثٍ٭چّز ٕٺً‪ ٣‬وبځُبوی اٍُٗ ‪ٝ‬بىٍار ٍيُاوٍی وٶز ډلً ‪ٙ‬ي‪ ،‬ي ایه ىٍ كبڅی ثًى ٽٍ‬
‫ٽڄ سًڅیي وٶز ىٍ ډٺبیٍٖ ثب ډبٌ دی٘ اُ آن ‪ 38‬ىٍ‪ٝ‬ي ٽبَ٘ یبٵشٍ ثًى‪.‬‬

‫هًنٍیِِٗ ډبڅی (‪ )Financial Hemorrhage‬ىيڅز ٍا ياىاٍ ٽَى ٽٍ ثًىػٍی هًى ٍا‬


‫ثبُوڂَی ٽىي‪َٝ ،‬ٳ َـِیىٍ ىٍ دَيٌَّـبی ػيیي ٍا ډشًٹٴ ٕـبُى‪ ،‬ثَوبډٍَـبی ٽمټَـبی‬
‫هبٍػی ٍا ثٍ كبڅز سٮچیٸ ىٍآيٍى‪ ،‬ي ‪ 500‬ډیچیًن ىالٍ ياڇ ا‪َ٦١‬اٍی اُ ثبوټَبی اډَیپبیی ي‬
‫اٍيدبیی ىٍهًإز ٽىي‪.‬‬

‫٭چّز ډٖشٺیڈ ثلَان ډبڅی ایَان س‪ٞ‬میڈ ٹب‪٥‬ٮبوٍی ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثٍ َٕدیـیين اُ‬
‫اٍاىٌی ىیڂَ ا٭‪٢‬ـبی ٕـبُډبن ٽ‪ٚ‬ـًٍَبی ‪ٝ‬ـبىٍٽىىيٌی وٶز (ايدټ) ډجىـی ثَ اٵـِایـ٘‬
‫ٹیمزَبی وٶز ىٍ اػالٓ ىٕبډجَ ‪ 1976‬ىٍ ىيكٍی ٹ‪ َ٦‬ثًى‪ .‬يُیَ وٶز ٭َثٖشبن ٕٮًىی‪،‬‬
‫‪ٙ‬ین اكمي ُٽی یمبوی‪ ،‬ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ىيڅز ډشجً‪ ٫‬اي ثب ٵَيٗ وٶز هبڇ هًى ثٍ ٹیمشی‬
‫دبییهسَ‪،‬ثب اٵِای٘ ٹیمز آن ډٺبثچٍ هًاَي ٽَى‪».‬‬

‫ٍيُ ثیٖزيدىؼڈ ډبٍٓ ‪ ،1975‬ٽمشَ اُ یټ ډبٌ دٔ اُ س‪ٚ‬پیڄ ٽىٶَاؤ َٕان‬


‫ايدټ ىٍ اڅؼِیٌَ ډچټ ٵی‪ٞ‬ڄ‪ ،‬كبٽڈ ٭َثٖشبن ٕٮًىی‪ ،‬ٽٍ ىٍ س‪ٚ‬پیڄ ٕبُډبن ايدټ‬
‫ي سلَیڈ وٶشی ا٭َاة ٭چیٍ آډَیپب ي ىیڂَ ٽ‪ًٍَٚ‬بی كبډی إَائیڄ ي اٵِای٘ ٹیمز‬
‫وٶز ىٍ ٍٕ ډبٍَی آهَ ٕبڃ ‪ 1973‬وٺ٘ ډُمی ایٶب ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ثٍ ىٕز یپی اُ‬
‫‪ٙ‬بَِاىځبن ٕٮًىی ٽٍ ثٍسبُځی اُ آډَیپب ثٍ ٽ‪ًٍٚ‬هًى ثبُځ‪ٚ‬شٍ ثًى‪ ،‬سَيٍ ‪ٙ‬ي‪ .‬ډچټ‬
‫ٵی‪ٞ‬ڄ‪ ،‬ثَهالٳ ٍيیٍی ٕبڃَبی آٱبُ كپمَاوی هًى‪ ،‬ىیڂَ كب‪ َ١‬ثٍ دیَيی اُ آډَیپب‬
‫ىٍ ُډیىٍی وٶز ي ايدټ ي ثبُوڂَی ىٍ ٕیبٕز ا٭َاة وٖجز ثٍ إَائیڄ وجًى‪ ،‬ي ىٍ‬
‫آهَیه دی‪ٚ‬ىُبى يُیَ هبٍػٍی آډَیپب ىٍثبٌٍی سظجیز ثُبی وٶز ثَای یټ ډير‬
‫‪ً٥‬الوی ي ‪َ٥‬ف ػيیي ‪ٝ‬چق اي ثیه ا٭َاة ي إَائیڄ ٍا ٍى ٽَىٌ ثًى‪٥( .‬چً٭ی ‪)260‬‬

‫سَيٍ ډچټ ٵی‪ٞ‬ڄ وٖچی ٍا ىٍ٭َثٖشبن ثٍ ٹيٍر ٍٕبویي ٽٍ ډ‪ٞ‬مڈ ثًى ٽٍ اُ ٹيٍر‬
‫وٶشی ٭َثٖشبن ثَای اٵِای٘ وٶًً ٍاَجَىی آن ٽ‪ ًٍٚ‬ي ثُجًى ٍياث‪ ٤‬ثب ایبالر ډشليٌ‬
‫ثٌَُثَىاٍی ٽىي‪← )1( .‬‬
‫‪99‬‬

‫ىٍ ووٖشیه ٽىٶَاؤ ايدټ دٔ اُ سَيٍ ډچټ ٵی‪ٞ‬ڄ‪ ،‬ىٍ ‪ َُٙ‬څیجَيیڄ ځبثًن ‪ٙ‬ین‬
‫اكمي ُٽی یمبوی ٽٍ ایه ثبٍ ثٍ ومبیىيځی اُ ډچټ هبڅي‪ ،‬كبٽڈ ػيیي ٭َثٖشبن‪ ،‬ىٍ‬
‫ٽىٶَاؤ ‪َٙ‬ٽز ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ثب اٵِای٘ ٹیمز وٶز سب ايڃ اٽشجَ ‪ 1975‬ډوبڅٶز ٽَى‪ .‬ىٍ‬
‫اػالٓ ٵًٷاڅٮبىٌی ايدټ ٽٍ ثَای ثبُوڂَی ىٍ ٹیمز وٶز ىٍ ٕذشبډجَ ‪ 1975‬ثَځِاٍ‬
‫‪ٙ‬ي‪ ،‬اي ثبُ َڈ ثب اٵِای٘ ‪ 25‬سب ‪ 30‬ىٍ‪ٝ‬يی ٹیمز وٶز ډوبڅٶز يٍُیي‪ ،‬يڅی َٕاوؼبڇ‬
‫ثب دی‪ٚ‬ىُبى ایَان ډجىی ثَ اٵِای٘ ىٌ ىٍ‪ٝ‬يی ٹیمز وٶز ډًاٵٺز ٽَى‪)2( .‬‬

‫ثب سلَیټ آډَیپبییَب‪ ،‬ا٭َاة وٖجز ثٍ ویزَبی ‪ٙ‬بٌ وٖجز ثٍ هًى ََآ دیيا‬
‫ٽَىٌ ثًىوي؛ سىُب ٍاٌ ثَای ډلييىٕبهشه سًٕٮٍ ٹيٍر و‪٪‬بډی ‪ٙ‬بٌ‪ ،‬ٽبَ٘ سًاوبیی اي‬
‫ىٍ َِیىٍٽَىن ثیدَيای دًڃ ثًى‪ .‬یمبوی‪ٙ ،‬بٌ ٍا ٵَىی ثب ثیطجبسی ٍياوی ‪ٙ‬يیي سً‪ٝ‬یٴ‬
‫ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ي يا‪ٙ‬ىڂشه ٍا ډشُڈ ډیٽَى ٽٍ آځبَبوٍ ي ٭بډياوٍ ٹيٍر و‪٪‬بډی ‪ٙ‬بٌ ٍا‬
‫اٵِای٘ ىاىٌ إز سب اي ًٕاكڄ ٭َثی ٍا ا‪ٙ‬ٲبڃ ٽىي‪)3( .‬‬

‫ىٍ ؿُبٍىَڈ ىٕبډجَ ‪ٕ ،1976‬ٶیَ ٭َثٖشبن ىٍ آډَیپب‪ ،‬سىُب ؿىي ٕب٭ز دی٘ اُ آٱبُ‬
‫اػالٓ ايدټ ىٍ ىيكٍ ٹ‪ ،َ٦‬ثٍ ٵًٍى ٍئیٔ ػمًٍُی آډَیپب ا‪٥‬ال‪ ٫‬ىاى ٽٍ ٕٮًىیَب‬
‫اػبٌُ اٵِای٘ ثی٘ اُ ىٌ ىٍ‪ٝ‬ي ثُبی وٶز ٍا ووًاَىي ىاى‪)4( .‬‬

‫ُٽی یمبوی‪ ،‬يُیَ وٶز ٭َثٖشبن ٕٮًىی‪ ،‬ویِ َىڂبڇ يٍيى ثٍ ىيكٍ‪ ،‬ا٭الڇ ىا‪ٙ‬ز ٽٍ‬
‫يی ثب دی‪ٚ‬ىُبى سظجیز ثُبی وٶز ثَای ‪ ٘ٙ‬ډبٌ ىیڂَ ىٍ ٽىٶَاؤ يُیَان ايدټ‬
‫‪َٙ‬ٽز هًاَي ٽَى‪ .‬ثب ایىپٍ ‪ٙ‬ین یمبوی ىٍ ىي و‪ٖٚ‬ز دی‪ٚ‬یه ايدټ ویِ دی‪ٚ‬ىُبى سظجیز‬
‫ثُبی وٶز ٍا ٭ىًان ٽَىٌ ثًى ي ىٍ ىٍاُای ٕبڃ ‪ ،1976‬ايدټ ُیَ ٵ‪ٚ‬بٍ ٭َثٖشبن‬
‫ٕٮًىی ٽٍ ثٍِځشَیه سًڅیيٽىىيٌی وٶز ايدټ ثًى‪ ،‬اُ اٵِای٘ ٹیمز وٶز هًىىاٍی‬
‫← ‪ ) 1‬ٽًدَ‪ ،‬ډٺبڅٍ ‪٥ ) 2‬چً٭ی ‪ ) 3 263‬ٽًدَ‪ٍ :‬يایز ػیمِ آٽىیٔ اُ ځٶزيځً ثب یمبوی ‪-‬ٽٍ ثٍ ‪ٙ‬پڄ‬
‫ٍيوً‪ٙ‬ز ثٍ يا‪ٙ‬ىڂشه ډوبثٌَ ‪ٙ‬ي ‪ 13-‬ډبٌ ثٮي ىٍ يا‪ٙ‬یىڂشهدٖز ىٍ ٕشًوی ثٍ ٹچڈ ػټ اويًٍٕن اوش‪ٚ‬بٍ یبٵز‬
‫وڂبٌ ٽىیي ثٍ‪.Saudies Suspect an Iran-U.S. Plot,” The Washington Post, September 17, 1976:‬‬
‫‪ ) 4‬وڂبٌ ٽىیي ثٍ‪National Security Adviser, Memoranda of Conversations, 12/14/76, folder :‬‬
‫‪“Ford, Saudi Ambassador Ali Alireza,” Box 21, Brent Scowcroft Papers, Gerald R. Ford‬‬
‫‪.Library‬‬
‫‪111‬‬

‫ٽَى‪ ،‬سپَاٍ دی‪ٚ‬ىُبى سظجیز ٹیمز وٶز ثَای ايدټ ٱیَډىش‪ ٌَ٪‬ي سپبنىَىيٌ ثًى؛ ُیَا‬
‫اٵِين ثَ آوپٍ سظجیز ٹیمز وٶز ثب سًػٍ ثٍ ٽبَ٘ ٹيٍر هَیي آن ثٍ ډیِان ‪26‬ىٍ‪ٝ‬ي‬
‫ٱیَډى‪٦‬ٺی ي وذٌیَٵشىی ثًى‪ ،‬ىٍ ‪ 22‬وًاډجَ‪َ ٍٕ ،‬ٶشٍ دی٘ اُ اػالٓ ايدټ‪ ،‬ډچټ هبڅي‬
‫ىٍډ‪ٞ‬بكجٍ ثب ډؼچٍی ویًُيیټ آډَیپب‪ ،‬ثٍٍي‪ٙ‬ىی ثَ څِيڇ اٵِای٘ ثُبی وٶز ىٍ ثَاثَ‬
‫سًٍڇ ػُبوی سإٽیي ٽَىٌ ثًى‪)1( .‬‬

‫دی‪ٚ‬ىُبى سظجیز ثُبی وٶز اُ ‪َ٥‬ٳ ُٽی یمبوی ثب ډوبڅٶز ‪ٙ‬يیي ٕبیَ ٽ‪ًٍَٚ‬بی‬
‫ايدټ ٍيثٍٍي ‪ٙ‬ي‪ ،‬ثٍ‪ًٍ٥‬ی ٽٍ ُٽی یمبوی ډؼجًٍ ‪ٙ‬ي ثَای ځِاٍٗ ي ځَٵشه س‪ٞ‬میڈ‬
‫وُبیی ثٍ ػيٌ ثبُځَىى‪ .‬ىٍ ثبُځ‪ٚ‬ز اُ ػيٌ اي ا٭الڇ ٽَى ٽٍ كياٽظَ ثب اٵِای٘ دىغ‬
‫ىٍ‪ٝ‬ي ثَ ثُبی وٶز ډًاٵٺز هًاَي ٽَى‪ٕ( .‬ٶیَ ٭َثٖشبن دی‪ٚ‬شَ ثٍ ٵًٍى ځٶشٍ ثًى ٽٍ‬
‫اٵِای٘ دىغ ىٍ‪ٝ‬يی‪ ،‬وب‪ٙ‬ی اُ ٕبُيٽبٍ ىٍيوی ‪َٙ‬ٽزَبی وٶشی إز)‪ .‬اُ ىياُىٌ ٽ‪ًٍٚ‬‬
‫ىیڂَ ايدـټ سىُـب یټ ٽ‪( ًٍٚ‬اډبٍار ډشليٌ ٭َثی) ثب دی‪ٚ‬ىُـبى ٭َثٖشـبن ډًاٵٺز ٽَى ي‬
‫یبُىٌ ٽ‪ ًٍٚ‬ىیڂَ س‪ٞ‬میڈ ځَٵشىي ثب يػًى دبٵ‪ٚ‬بٍی ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثُبی وٶز هًى ٍا‬
‫اُ ايڃ ّاوًیٍ ‪ 1977‬ثٍ ډیِان ‪ 10٫4‬ىٍ‪ٝ‬ي ي اُ ايڃ ّيئیٍ َمبن ٕبڃ دىغ ىٍ‪ٝ‬ي ىیڂَ‬
‫اٵِای٘ ىَىي‪)2( .‬‬

‫ُٽی یمبوی ٽٍ وشًاوٖشٍ ثًى ٽ‪ًٍَٚ‬بی ىیڂَ ايدټ ٍا ثب هًى َمَاٌ ٕبُى یټ‬
‫ٽىٶَاؤ ډ‪٦‬جً٭بسی س‪ٚ‬پیڄ ىاى ي ‪١‬مه اوشٺبى اُ ا٭‪٢‬بی ايدټ ځٶز‪« :‬تشای‬
‫‪ٚ‬اداسساختٗ ایٗ وط‪ٛ‬س‪ٞ‬ا ت‪ ٝ‬پیش‪ٚ‬ی اص س‪ٚ‬ش ػشتستاٖ سؼ‪ٛ‬دی‪ ،‬ت‪ِٛ‬یذ ٘فت خ‪ٛ‬د سا‬
‫افضایص خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داد ‪ ٚ‬تاصاس‪ٞ‬ای ج‪ٟ‬ا٘ی سا اص سیُ ٘فت اسصاٖ پش خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ وشد‪)3( ».‬‬

‫سُيیي یمبوی َیـڂبٌ ثٍ ياٹٮیز وذیًٕز يڅی و‪٪‬بڇ ىيٹیمشی ايدټ سب ‪ ٘ٙ‬ډبٌ‬
‫دبثَػب ډبوي ي ي ٽبَ٘ ىٍآډيَبی ىيڅز‪ٕ ،‬جت ‪ٙ‬ي سب ىيڅز ىٍ ثًىػٍی هًى ثبُوڂَی‬
‫ٽىي ي ثٍ ثًىػٍ ٍیب‪١‬شی ٍيی آيٍىٌ َِیىٍَبی ٭مًډی ٍا ٽبَ٘ ىَي‪ ،‬ي ؿىبوپٍ ځٶشٍ‬
‫‪ٙ‬ي اُ ‪َٝ‬ٳ َِیىٍ ىٍ دَيٌَّبی ػيیي ىٕز ثپ‪ٚ‬ي‪ ،‬ثَوبډٍَبی ٽمټَبی هبٍػی ٍا‬
‫سٮچیٸ‪ ،‬ي ياڇ ‪ 500‬ډیچیًن ىالٍی اُ ثبوټَبی اٍيدبیی ي آډَیپب ىٍهًإز ٽىي‪ .‬ثٮيَب‬
‫‪٥ ) 2‬چً٭ی ‪ 286‬ـ ‪287‬؛ ٽًدَ‪ ،‬ډٺبڅٍ ‪٥ ) 3‬چً٭ی‪287 ،‬‬ ‫‪٥ ) 1‬چً٭ی‪286‬‬
‫‪111‬‬

‫اٹش‪ٞ‬بىىاوبن اٍ‪ٙ‬ي ‪ٙ‬بٌ ا٭شَاٳ ٽَىوي ٽٍ ىيڅز آنَب ثٍ َیؾٍيی اكشمبڃ ٕٺً‪ ٣‬ثُبی‬
‫وٶز ي ٽبَ٘ سًڅیي ٍا ىٍ و‪ َ٪‬وڂَٵشٍ ثًى‪)1( .‬‬

‫ىٍ اٽشجَ ‪ ،1974‬یټ ځِاٍٗ ډلَډبوٍ ٕبُډبن ا‪٥‬ال٭بر ډَٽِی آډَیپب ىٍثبٌٍی‬
‫ي‪ ٬١‬اٹش‪ٞ‬بىی ایَان‪ ،‬وشیؼٍځیَی ٽَى ٽٍ‪« :‬ثَوبډٍ سًٕٮٍ ثچىيدَياُاوٍی اٹش‪ٞ‬بىی ي‬
‫و‪٪‬بډی ‪ٙ‬بٌ‪ُ ،‬ډیىٍٕبُ ثَيُ ډ‪ٚ‬پالر اٹش‪ٞ‬بىی ثَای ٽ‪ٙ ًٍٚ‬يٌ إز‪َِ .‬یىٍی‬
‫َىڂٶز (ىٍ ٽىبٍ يٍيى ػَیبن ٭‪٪‬یمی اُ َٕډبیٍ) ډىؼَ ثٍ اٵِای٘ وبځُبوی ٹیمزَب‬
‫‪ٙ‬يٌ إز‪ ».‬ایه ځِاٍٗ َمـىیه ا‪ٙ‬بٌٍ ډیٽىي ٽٍ َؼًڇ ٽبٍځَان ٵبٹي ډُبٍرَبی‬
‫‪ٙ‬ٲچی ثٍ ‪ََُٙ‬ب ٕجت اٵِای٘ ثیپبٍی ځَىیيٌ إز‪)2( .‬‬

‫َٕاُیَ ‪ٙ‬ين ىالٍَبی وٶشی ي دیَي آن ٽبَ٘ وَم ىالٍ‪ ،‬اٍُان‪ٙ‬ين ٽبالَبی‬
‫ياٍىاسی ٍا ىٍ دی ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬ي ىٍ وشیؼٍ إٓیت ٭‪٪‬یمی ٍا ثٍ سًڅیي ‪ٝ‬ىٮشی ىاهچی ياٍى‬
‫آيٍى‪ ،‬ي ثب ٽبَ٘ ىٍآډيَبی وٶشی‪ ،‬ىٍ دی سً‪٥‬ئٍ ایبالر ډشليٌ ي ُىيثىي ثب ٭َثٖشبن‬
‫ٕٮًىی‪ ،‬ٽٍ ٽیٖیىؼَ آن ٍا «وشیؼٍی ىیذچمبٕی آډَیپب» هًاويٌ ثًى (‪ ،)3‬ثلَان ډبڅی‪،‬‬
‫ثٍ سً‪ٝ‬یٶی ٽٍ ځٶشٍ ‪ٙ‬ي‪ ،‬ځَیجبن ىيڅز ٍا ځَٵز‪ .‬إشمذڄ ډیوًیٖي‪« :‬ىٍ دبیبن ٕبڃ‬
‫‪ 1976‬ي َٕسبَٕ ٕبڃ ‪ 1977‬ٽبٍځَان ثیپبٍ ىٍ ‪ََُٙ‬ب اػشمب‪ ٫‬ډیٽَىوي‪ ،‬ي ٭چیٍ‬
‫ثیپبٍی ثٍ ا٭شَا‪ ٟ‬ډیدَىاهشىي؛ ػَایڈ هیبثبوی‪ ،‬ىُىی‪ ،‬سؼبيُ‪ ،‬وباډىی ي ٍٵشبٍَبی‬
‫ثیو‪٪‬ڈيٹب٭يٌ اٵِای٘ یبٵز ي ‪ٝ‬ٶلبر ٍيُوبډٍَب ٍا دَ ٽَى‪ .‬ىٍ دبیبن ٕبڃ ‪1977‬‬
‫س‪٪‬بََار ىاو‪ٚ‬ؼًیبن ‪ٙ‬يّر ځَٵشٍ ثًى‪ .‬ثب ثبُ‪ٙ‬ين ٵ‪٢‬بی ٕیبٕی‪ ،‬ٽٍ ىٍ ایه ٕبڃَب اُ‬
‫ػمچٍ ا‪ٝ‬الكبر ‪ٙ‬بٌ ثًى‪ ،‬ځَيٌَبی ډوبڅٴ ٵَ‪ٝ‬ز ٍ‪ٙ‬ي ي ځٖشَٗ ٵٮبڅیزَبی‬
‫ا٭شَا‪١‬ی ي اوٺالثی ٍا یبٵشٍ ثًىوي‪)4( ».‬‬

‫‪ ) ۹‬ٽًدَ‪ ،‬وڂبٌ ٽىیي ثٍ‪Hossein Razavi and Firouz Vakil, The Political Environment of :‬‬
‫‪Economic Planning in Iran, 1971-1983: From Monarchy to Islamic Republic, Westview‬‬
‫‪.Special Studies on the Middle East (Boulder and London: Westview, 1984), p. 90‬‬
‫‪ ) ۵‬ٽًدَ‪ ،‬وڂبٌ ٽىیي ثٍ‪CIA Confidential Document, Iran: An Overview of the Shah’s :‬‬
‫‪ ) ۱ .Economy, 1974-10-16, National Security Archive Doc. IV B-3‬وڂبٌ ٽىیي‬
‫ثٍ‪Memoranda of Conversations, 1/4/77, folder “Ford, Kissinger,” Box 21, National :‬‬
‫‪ ) 4 Security Adviser, Gerald R. Ford Library‬إشمذڄ ‪35‬‬
‫‪112‬‬

‫اػَای ‪َ٥‬ف ډٮَيٳ ثٍ «ٵ‪٢‬بی ثبُ ٕیبٕی» ثَ وبځًاٍی اي‪١‬ب‪ ٫‬سىَ٘بی ىاهچی‬
‫اٵِيىٌ ثًى؛ ىٍ ػَیبن ٍٹبثزَب اوشوبثبسی ٍیبٕزػمًٍُی ایبالر ډشليٌ‪ ،‬ػیمی ٽبٍسَ‬
‫(‪ )Jimmy Carter‬اُ ٕیبٕزَبی ‪ٙ‬بٌ ىٍ ُډیىٍی كٺًٷ ث‪ َٚ‬اوشٺبى ٽَىٌ ثًى‪ ،‬ي ایه‬
‫اكشمبڃ ٍا و‪ٚ‬بن ډیىاى ٽٍ ډمپه إز يی ىٍ ٍياث‪ ٤‬ایبالر ډشليٌ ثب ایَان ثبُوڂَی‬
‫ٽىي (‪)1‬؛ اػَای ایه ‪َ٥‬ف ٽٍ ياٽى‪ٚ‬ی ثٍ ایه ػجٍُځیَی ٽبٍسَ ثًى‪ُ ،‬ډیىٍ ٍا ثَای‬
‫سلَّٻ ځَيٌَبی ٕیبٕی ډوبڅٴ ىيڅز‪ ،‬ٵَاَڈ ډیٕبهز‪.‬‬

‫َٕ آوشًوی دبًٍٕوِ‪ٕ ،‬ٶیَ ثَیشبویب ىٍ ایَان (‪ )1979-1974‬ىٍ سً‪ٝ‬یٴ اي‪١‬ب‪٫‬‬


‫ډیوًیٖي‪ٕ« :‬یٖشڈ اثشيایی ٍاٌآَه ایَان ثَای كمڄ ٽبالَبی ډ‪َٞ‬ٵی ي ياٍىاسی ٽبٵی‬
‫وجًى‪ ،‬ي ثىبىٍ ٽًؿټ ایَان ‪َ٩‬ٵیز دٌیَٗ ٽ‪ٚ‬شیَبیی ٍا ٽٍ ٽبالَبی ٕٶبٍ‪ٙ‬ی اُ‬
‫هبٍع ٍا ثٍ ایَان كمڄ ډیٽَىوي‪ ،‬ويا‪ٙ‬شىي»‪ٍ« ،‬يٕشبییبن ٽٍ ‪ٙ‬ىیيٌ ثًىوي هیبثبنَبی‬
‫‪ََُٙ‬ب ٍا ثب دًڃ ي ‪٥‬ال ٵَٗ ٽَىٌاوي‪ ،‬ثَای ػم‪٬‬آيٍی ایه دًڃَب ثٍ ‪ََُٙ‬ب َؼًڇ‬
‫ډیآيٍىوي يڅی ؿیِی ىٍ هیبثبنَب ومییبٵشىي‪ )2( »...‬٭َچڈ ىٍ یبىىا‪ٙ‬زَبی ٍيُاوٍی هًى‬
‫ډیوًیٖي‪« :‬ډب سب آهَیه ِٕىز هًى ٍا هَع ٽَىیڈ سب ثب یټ كَٽز ٭َثٖشبن ٕٮًىی‬
‫ٽی٘ ي ډبر ‪ًٙ‬یڈ‪)3( ».‬‬

‫ىٍ ایهػب ٹ‪ٞ‬ي وياٍڇ ٽٍ ثٍ ثٍَٕی ُډیىٍ ي َٕ‪ٙ‬ز ا٘مالب جٕ‪ٟٛ‬سیخ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ا٘‪ٝ‬ی‬


‫‪ )۹۱۱۱( ۹۱۲۱‬ثذَىاُڇ‪ ،‬ىٍ ایه ثبٌٍ ىٍ ػبی ىیڂَ ٕوه هًاَڈ ځٶز؛ ؿَاٽٍ یپی اُ‬
‫‪َ١‬يٍرَبی اډَيُ‪ ،‬دْيَ٘ ىٍ ډبَیز ي ُډیىٍی آن اوٺالة‪ ،‬ٽٍ ډیسًاوي ُٕمی ىٍ‬
‫ځ‪ًٚ‬ىن ٵ‪ٞ‬چی سبٌُ ىٍ سبٍین اويی‪ ٍٚ‬ي سبٍینوًیٖی ایَان‪ ،‬ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬إز‪.‬‬

‫ایه ثو٘ ٍا ثب آيٍىن ځِاٍٗ ډٮَيٳ «ػَع ثبڃ» (‪ ،)George Ball‬ٽٍ ثب َمپبٍی‬
‫ىیه ثَاين (‪ )Dean Brown‬سُیٍ ٽَىٌ ي ثَای ٽبٍسَ ډیٵَٕشي‪ ،‬ثٍ دبیبن ډیثَڇ‪)4( :‬‬

‫«ا‪٥‬ال٭بر يا‪ٝ‬چٍ و‪ٚ‬بن ډیىَي ٽٍ ٍيَُبی هًٗ ٵَډبوَيایی هًىٽبډٍ! ‪ٙ‬بٌ ثٍ‬
‫ٍَٕٕیيٌ إز‪ .‬ػبو‪ٚ‬یه اكشمبڅی ثَای ‪ٙ‬بٌ ډشىبٕت ثب كًاىطی ٽٍ دی٘ آیي ثٍ سَسیت ُیَ‬
‫دی٘ثیىی ډی‪ًٙ‬ى‪:‬‬

‫‪Alam, The Shah and I, p. 537 ) 3‬‬ ‫‪ ) 2‬دبًٍٕوِ ‪25-24‬‬ ‫‪٥ ) 1‬چً٭ی ‪288‬‬
‫‪113‬‬

‫‪ٔ ) 1‬طش‪ٚ‬ط‪ ٝ‬سّط‪ٙ‬تی‪ :‬يُاٍر ىٵب‪ ٫‬آډَیپب ي اٍس٘ ایَان سَػیق ډیىَىي ٽٍ ‪ٙ‬بٌ‬
‫ٕچ‪٦‬ىز ٽىي وٍ كپًډز‪ .‬ىٍ ایه ‪ًٍٝ‬ر یټ ىيڅز ائشالٵی اهشیبٍ اىاٌٍ ډمچپز ٍا ثٍ ٭ُيٌ‬
‫ثڂیَى‪ .‬اوشوبة ىٽشَ ٭چی اډیىی ثب ىٽشَ ٕىؼبثی ٍَجَ ػجٍُ ډچّی‪ ،‬ٽٍ وٖجشبً ػىجٍ ا٭شياڃ ٍا‬
‫ٍ٭بیز ډیٽىىي‪ ،‬س‪ٞ‬میڈ ډىبٕجی إز‪.‬‬

‫‪ ) 2‬ض‪ٛ‬اسی ٘یاتت سّط‪ٙ‬ت‪ :‬إشٮٶب یب هچ‪ٙ ٬‬بٌ اُ ٕچ‪٦‬ىز ثٍ وٶ‪ ٬‬دَٖٗ ي اىاٌٍ‬
‫ٽ‪ ًٍٚ‬سًٕ‪ًٍٙ ٤‬ای ٕچ‪٦‬ىز ثب ‪َٙ‬اٽز ځَيَی اُ ‪َ٥‬ٵياٍان ٕچ‪٦‬ىز ي ډوبڅٶیه سب ایىپٍ‬
‫دَٖٗ ثٍ ٕه ‪ٕ 21‬بڅڂی ثَٕي‪.‬‬

‫‪ ) 3‬تشلشاسی حى‪ٔٛ‬ت جٕ‪ٟٛ‬سی‪ :‬ىٍ ایه ‪ًٍٝ‬ر ىٽشَ اډیىی یب ىٽشَ ٕىؼبثی‬
‫ثٍ٭ىًان ٍئیٔ ػمًٍُ‪ ،‬اىاٌٍ ٽ‪ٍ ًٍٚ‬ا ثٍ ٭ُيٌ ډیځیَوي‪ .‬ؿىیه ىيڅشی ثبیي ثب ډٖچمبوبن ډجبٍُ‬
‫ي اٍس‪ٚ‬یَب ٽىبٍ ثیبیي ي اُ سپىًٽَارَبی آډًُٗىیيٌی ٱَة كياٽظَ إشٶبىٌ ٍا ثٍ٭مڄ آيٍى‪.‬‬

‫‪ ) 4‬ىٍ ‪ًٍٝ‬سیٽٍ كپًډز ػمًٍُی ىياڇ ویبيٍى‪ :‬ایجاد حى‪ٔٛ‬ت اسالٔی ت‪ٝ‬‬
‫سیاست خٕی‪ٙ‬ی ٹ‪٦‬ٮی إز‪ .‬ىٍ ایه ‪ًٍٝ‬ر تجذدٌشایی ایشاٖ اص تیٗ سفت‪ ،ٝ‬اٍس٘ ي‬
‫ډیبوٍٍيَب ٭پٔاڅٮمڄ ٵچغٽىىيٌای و‪ٚ‬بن هًاَىي ىاى‪.‬‬

‫‪ ) 5‬كپًډز و‪٪‬بډی ثٍ ‪ٙ‬پڄ څیجی‪ :‬ىٍ ٽ‪ًٍَٚ‬بی هبيٍډیبوٍ‪ ،‬كِة ثٍډٮىبی ياٹٮی‬
‫ي ‪ٙ‬پڄ ډىٖؼڈ يػًى وياٍى‪ .‬ډٮمًالً اٍس٘ ډى‪٪‬ڈ ػبو‪ٚ‬یه آن إز‪ .‬اځَ ‪ٙ‬بٌ ثَيى ي‬
‫وبثٍٕبډبویَب اىاډٍ دیيا ٽىي اٍس٘ ډمپه إز ىٕز ثٍٽبٍ ‪ًٙ‬ى ي ثب ىٍ ىٕز ځَٵشه اىاٌٍ‬
‫ډمچپز یټ كپًډز ډَىډی ثب ه‪ًٚ‬وز و‪٪‬بډی ایؼبى ٽىي‪)1( ».‬‬

‫‪ ) 1‬ىٕیٍٖ‪ ،‬إي آٍاڇ‪ ،‬ثو٘ َٶشڈ‪213 ،‬‬


114
‫‪115‬‬

‫فصل پنجم‪ :‬جدال انرژی‬


‫ىٍ ٕبڃَبی اهیَ‪ ،‬سىَ٘بی ډیبن ایبالر ډشليٌ ي و‪٪‬بڇ ػمًٍُی ىٍ ایَان ٍي ثٍ‬
‫ٵِيوی ٍٵشٍ ي َمـىبن اٵِای٘ ډییبثي؛ سى‪ٚ‬ی ٽٍ اطَځٌاٍی آن سب ٕ‪٦‬ق ػُبوی ٵَاسَ‬
‫ٍٵشٍ‪ ،‬ي َمٍی ػُبن ٍا ُیَ ٕبیٍی هًى ٹَاٍ ىاىٌ إز؛ دیثَىن ثٍ اَياٵی ٽٍ ایه‬
‫سىَ٘ب ىوجبڃ ډیٽىىي‪ ،‬ي ٵُڈ آنَب‪ ،‬ٽمټ ‪ٙ‬بیبوی ثٍ ىٍٻ سلًالر آیىيٌ‪ ،‬ٽٍ ‪ٙ‬بیي‬
‫ایَان ٍا ثٍ ًٕی یټ «اوِيای ‪ٙ‬پىىيٌی ػُبوی» دی٘ ثجَى‪ ،‬ډیٽىي‪.‬‬

‫ډلٖه ٍوبوی ىٍ ٵ‪ٞ‬ڄ ‪ٚٙ‬ڈ اُ ٽشبة «التصاد سیاسی ٔ‪ٙ‬الط‪ ٝ‬اتٕی»‪ ،‬ىٍ دبٕن ثٍ‬
‫ایه دَٕ٘ ٽٍ ؿـَا ایبالر ډشليٌ سالٗ ىا‪ٙ‬شٍ سب ډٖـإڅٍی اسمـی ایَان ٍا ثٍ یټ‬
‫ډٖإڅٍ ػُبوی سجيیڄ ٽىي‪ ،‬ډیوًیٖي‪« :‬ایؼبى یټ ثلَان ٹبثڄ ډيیـَیز ىٍ ډى‪٦‬ٺـٍی‬
‫كٖـبٓ هچیغ ٵبٍٓ ٽٍ ىٍ ‪َ٥‬ٳ ډٺـبثڄ آن یټ ٽ‪ٚ‬ـًٍ إالډیِ ىاٍای ٍٵشـبٍی‬
‫«وٖجشبً» ٹبثڄ دی٘ثیىی (ىٍ ډٺبیٍٖ ثب اڅٺب٭يٌ ي ‪ٝ‬ياڇ) ٹَاٍ ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي ي سيايڇ ىاىن‬
‫ایه ثلَان ثَای یټ ىيٌٍ دىغ سب ىٌ ٕبڃ ثٍډى‪ ًٍ٪‬ډيیَیز ثبُاٍ وٶز اُ ‪َ٥‬یٸ ایه‬
‫ثلَان‪ ».‬يی ىٍ اىاډٍ ډیوًیٖي‪« :‬آډَیپب ومیهًاَي ایه ډىبٹ‪ٍ ٍٚ‬ا ثٍ ًٕی یټ ػىڀ‬
‫سمبڇ٭یبٍ ثب ایَان ًٕٷ ىَي ي سالٗ ىاٍى سب َڈ سىًٍ ډىبٹ‪ٍ ٍٚ‬ا ځَڇ وڂٍ ىاٍى ي َڈ‬
‫وڂٌاٍى ثٍ ًٕی ػىڀ ًٕٷ یبثي ي ىٍ ایه ٽبٍ یټ ثبُی ٍٵزيثَځ‪ٚ‬شیِ ثٖیبٍ‬
‫كٖبة‪ٙ‬يٌ ٍا ثب اٍيدب سى‪٪‬یڈ ٽَىٌ إز‪».‬‬

‫اي ىٍ اىاډٍ ثَ وپشٍای ډُڈ اوڂ‪ٚ‬ز ډیځٌاٍى‪« :‬ثٍو‪ َ٪‬ډیٍٕي َيٳ ايڅیٍ ٱَة اُ‬
‫ىٍځیَی ثب ایَان‪ ،‬ثَاوياُی و‪٪‬بڇ ػمًٍُی إالډی ویٖز‪ .‬ثٍ‪ًٙ‬هی ډیډبوي ٽٍ ځمبن‬
‫ٽىیڈ اځَ آډَیپب ٕبڅی ؿىي ډیچیًن ىالٍ ثَای ډٺبثچٍ ثب ػمًٍُی إالډی یب ٽمټ ثٍ‬
‫ځَيٌَبی ‪١‬يو‪٪‬بڇ س‪ًٞ‬یت ډیٽىي‪ ،‬ثَای ثَاوياُی و‪٪‬بڇ إز!»‪« ،‬اڅجشٍ س‪ًٞ‬یت ؿىي‬
‫ډیچیًن ىالٍ ثًىػٍ ثَ ٭چیٍ [و‪٪‬بڇ ػمًٍُی ىٍ] ایَان ٭بډڄ هًثی إز ٽٍ ثٍ ایَان*‬
‫اوڂیٌِ ي ثُبوٍ ٽبٵی ثيَي سب َمـىبن ثَ ‪٥‬جڄ ى‪ٙ‬مىی ثب آډَیپب ثپًثي‪ ،‬ي آډَیپب اُ ایه‬
‫‪َ٥‬یٸ ُډیىٍ سيايڇ سى٘ ثب ایَان ٍا كٶ‪ ٨‬ٽىي‪)1( ».‬‬

‫‪ٍ ) 1‬وبوی‪ 376 ،‬ـ ‪377‬‬ ‫(* ډٺ‪ًٞ‬ى و‪٪‬بڇ ػمًٍُی ىٍ ایَان إز)‬
‫‪116‬‬

‫اٹياډبر ىيڅز آډَیپب‪ ،‬ٽٍ ثٍ ‪٩‬بََ ىٍ ٕشیِ ثب و‪٪‬بڇ ػمًٍُی ىٍ ایَان إز‪ ،‬سًػٍ‬
‫٭مًډی اُ سلَٽبر ي اٹياډبر ىیڂَ ىيڅز آډَیپب ٍا ثٍيیٌْ ىٍ ُډیىٍی اوَّی ثبُىا‪ٙ‬شٍ‬
‫إز؛ ٍوبوی ىٍ ایه ثبٌٍ ډیوًیٖي‪« :‬ومیىاوڈ ؿڂًوٍ إز ٽٍ ډب ثًىػٍی ‪ 80‬ډیچیًن‬
‫ىالٍی آډَیپب ٽٍ یټ ثبٍ ىيڅز آډَیپب ثَای ثٍا‪٦ٝ‬الف دی‪ٚ‬جَى ىډًٽَإی ىٍ ایَان‬
‫س‪ًٞ‬یت ٽَى ٍا ډیثیىیڈ‪ ،‬اډـب َِیىٍَـبی ؿىي َـِاٍ ډیچیبٍى ىالٍی ي ٕیـبٕزَبی‬
‫ثَاوياُاوٍ ىٍ كًٌُ اوَّی (یٮىی ٕیبٕزَبیی ٽٍ ثَای ػبیڂِیىی اوَّیَبی وً ‪َ٥‬اكی‬
‫‪ٙ‬يٌ إز) ٍا ومیثیىیڈ‪ )1( ».‬ثٍىٍٕشی آوـٍ ىٍ ‪٩‬بََ ىیيٌ ډی‪ًٙ‬ى‪ ،‬ي ىٍ ثبيٍ ٭مًډی‬
‫ػباٵشبىٌ إز‪ ،‬ایه إز ٽٍ َيٳ آډَیپب اُ اٵِای٘ سى٘ ثب و‪٪‬بڇ ػمًٍُی‪ ،‬ي ُیَ‬
‫ٵ‪ٚ‬ـبٍ ٹَاٍىاىن آن‪ ،‬ىٍ دی٘ ځَٵشه ٕیبٕزَبیی ثَای ثَاوياُی آن إز‪ ،‬يڅی آوـٍ‬
‫ىیيٌ ومی‪ًٙ‬ى ي ىٍ ا‪ٝ‬ڄ يػًى ىاٍى‪ ،‬ثَوبډٍٍیِیَب ي سالَٗبی ځٖشَىٌی آډَیپب‪،‬‬
‫ىٍ ٍإشبی ىٍاهشیبٍ ځَٵشه ډيیَیز كًٌُ اوَّی إز‪.‬‬

‫ٽ‪ ًٍٚ‬ایَان ػبیڂبٌ ىيڇ ىٍ ډیبن ٽ‪ًٍَٚ‬بی ىاٍای ًهبیَ ځبُ ىٍ ػُبن ٍا ىاٍى؛ ىٍ‬
‫آیىيٌای وِىیټ‪ ،‬اُ آوؼـبٽٍ ځبُ ډیسًاوي ‪َ٩‬ٵیشـی ډـٮبىڃ ‪ 25‬ځیڂـبيار سًڅیي ثَٷ‬
‫ثٍيٕیچٍی ُٱبڃٕىڀ ٍا اُ ډياٍ هبٍع ٽىي‪ ،‬ػبی ُٱبڃٕىڀ ٍا ىٍ سًڅیي ثَٷ هًاَي‬
‫ځَٵز‪ .‬ځِاٍٗ آّاؤ ثیهاڅمچچی اوَّی (‪ ،)IEA‬ىٍ وًاډجَ ‪ 2017‬ثیبوڂَ آن إز ٽٍ‬
‫سًڅیي وٶز ‪ٙ‬یڄ آډَیپب‪ ،‬سب ډیبوٍَبی ٕبڃ ‪ ،2020‬اٵِای٘ ٹبثڄ ډالك‪ٍ٪‬ای هًاَي‬
‫ىا‪ٙ‬ز‪ ،‬ي ایه دی‪َٚ‬ٵز ډیسًاوي ایه ٽ‪ٍ ًٍٚ‬ا ثٍ ثٍِځشَیه ‪ٝ‬بىٍٽىىيٌی ځبُ ‪٥‬جیٮی‬
‫ډبی‪ )LNG( ٬‬سجيیڄ ٽىي؛ ثَ إبٓ دی٘ثیىیَب‪ ،‬ىٍ ٕبڃ ‪ 2025‬ډیالىی‪ ،‬سًڅیي وٶز‬
‫ایبالر ډشليٌ ثب ٍ‪ٙ‬يی ‪ 50‬ىٍ‪ٝ‬يی‪ ،‬اُ ډَُ ‪ 9‬ډیچیًن ث‪ٚ‬پٍ ىٍ ٍيُ هًاَي ځٌ‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫ٍوبوی ىٍ ثو‪ٚ‬ی ثب ٭ىًان «سَٖی‪ٝ ٬‬بىٍار ځبُ ایَان» اُ ٵ‪ٞ‬ڄ ‪ٚٙ‬ڈ ډیآيٍى‪:‬‬
‫«ډىبٹ‪ٍٚ‬ی اسمی ٱَة ثب ایَان‪ ،‬ایه ٵَ‪ٝ‬ز ٍا ىٍ اهشیـبٍ ٱَة ٹَاٍ ډیىَي ٽٍ ىٍ‬
‫٭مڄ ایَان ٵَ‪ٝ‬ز ویبثي ٽٍ ىٍ ډًٍى ًهبیَ ځبُیاٗ ثب ډ‪٦‬بڅٮٍ ٽبډڄ ي ثَ إـبٓ‬
‫ډىبٵ‪ ٬‬ثچىيډير ډچّی س‪ٞ‬میڈ ثڂیَى ي ٱَة ثشًاوي اَياٳ هًى ٍا ىٍ ایه ُډیىٍ دیڂیَی‬
‫ٽىي‪ .‬یپی اُ ډُمشَیه اَياٳ ٱَة ایه إز ٽٍ ایَان ځبُٗ ٍا ََؿٍ َٕی‪٬‬سَ اُ‬
‫‪َ ) 1‬مبن‪377 ،‬‬
‫‪117‬‬

‫‪َ٥‬یٸ ٭ٺي ٹَاٍىاىَبی ثچىيډير ثب ٕبیَ ٽ‪ًٍَٚ‬ب ثٍ اٹش‪ٞ‬بى ػُبوی ياٍى ٽىي‪ .‬ثٍيیٌْ‬
‫‪ٝ‬بىٍار ځبُ ثٍ ؿیه ي َىي اُ ايڅًیزَبی ٱَة إز‪ )392( ».‬یٮىی اػَای اَياٵی ٽٍ‬
‫ٱَة ىٍ و‪ َ٪‬ىاٍى‪ ،‬ثٍىٕز و‪٪‬بڇ كبٽڈ ثَ ایَان!‬

‫ىٍ اىاډٍی َمیه ډجلض‪ٍ ،‬وبوی ثب ثیبن ایىپٍ ‪ٝ‬بىٍار ځبُ ایَان ثٍ َىي ي ؿیه‪،‬‬
‫ډىبٵ‪ ٬‬ىیڂَی ویِ ثَای ٱَة ىاٍى‪ ،‬ثو٘ ىیڂَی ٍا ثب ٭ىًان «ایَان وجبیي ىٍ ‪2020‬‬
‫ٹيٍر ايڃ اوَّی ػُبن ‪ًٙ‬ى»‪ ،‬آٱبُ ٽَىٌ‪ ،‬ي ؿىیه ډیوًیٖي‪َ« :‬يٳ ىیڂَ ٱَة اُ‬
‫سَٖی‪ٝ ٬‬بىٍار ځبُ ایَان ډیسًاوي ایه ثب‪ٙ‬ي ٽٍ اٹشياٍ ي سٖچّ‪ ٤‬ثبڅٺًٌای ٽٍ ایَان‬
‫ډمپه إز ىٍ ىٍََبی ىيڇ ي ًٕڇ ایه ٹَن ثَ ډىبث‪ ٬‬اوَّی ٵٖیچی (وٶز ي ځبُ)‬
‫ػُبن ىا‪ٙ‬ش‪ ٬‬ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ٽبَ٘ یبثي»‪« ،‬اځَ ٍيوي ٕبڃَبی ځٌ‪ٙ‬شٍ ىٍډًٍى ‪ٝ‬بىٍار وٶز‬
‫ٽ‪ًٍَٚ‬بی ايدټ اىاډٍ یبثي‪ ،‬ي ایَان ثٍځًوٍای ‪ٝ‬یبوشی اُ ډوبُن وٶشی هًى ثَىا‪ٙ‬ز‬
‫ٽىي‪ ،‬ایه اډپبن يػًى ىاٍى ٽٍ ایَان ىٍ ٕبڃ ‪ ،2020‬ثٍ تضسٌتشیٗ داس٘ذ‪ٜ‬ی ٔ‪ٙ‬اتغ‬
‫ا٘شطی فسیّی ډى‪٦‬ٺٍ‪ ،‬ي كشی ػُبن‪ ،‬سجيیڄ ‪ًٙ‬ى‪)393( ».‬‬

‫ىٍ ٕبڃَبی دی٘ ٍي‪ ،‬ٽٍ ایبالر ډشليٌ ډیٽً‪ٙ‬ي سب اول‪ٞ‬بٍ ‪ٝ‬بىٍار ځبُ ثٍ اٍيدب ٍا‬
‫ىٍ ىٕز ثڂیَى‪ ،‬ىٍ ‪َ٥‬ٳ ٍيثٍٍي‪ ،‬ٽ‪ًٍَٚ‬بی اٍيدبیی ىٍ سالٗاوي سب ثب ىا‪ٙ‬شه ٍياث‪٤‬‬
‫ډٖبڅمزآډیِ ثب ایَان‪ ،‬اُ ډِیز ياٍىار ځبُ اٍُانسَ ثٌَُډىي ‪ًٙ‬ى‪ .‬ثٍ َمیه ػُز‪ ،‬س‪٢‬بى‬
‫ډىبٵ‪ ٬‬ٽ‪ًٍَٚ‬بی اٍيدبیی ثب ایبالر ډشليٌ‪ ،‬ویبُډىي اٹياډبسی إز سب ٽ‪ًٍَٚ‬بی اٍيدبیی‬
‫ٍا اُ ىا‪ٙ‬شه ٍاث‪ ٍ٦‬ډٖبڅمزآډیِ ثب ایَان ىيٍ وڂٍ ىاٍى؛ الُڇ ثٍ سً‪١‬یق ویٖز ٽٍ ٭يڇ‬
‫دیَيی ٽ‪ًٍَٚ‬بی اٍيدبیی اُ ایبالر ډشليٌ ىٍ ا٭مبڃ سلَیڈ ٭چیٍ ایَان ي ٽً‪٘ٙ‬‬
‫ثَای كٶ‪ٍ ٨‬ياث‪ ٤‬ثٍ ؿٍ هب‪ َ٥‬اوؼبڇ ډیځیَى‪.‬‬

‫ٍهىٍی ایبالر ډشليٌ آډَیپب ىٍ اٍٽبن اٹش‪ٞ‬بىی ایَان‪ ،‬ي ثٍىوجبڃ آن‪ ،‬ىٍ اٍٽبن‬
‫ٕیبٕی ٽ‪ ،ًٍٚ‬ىٕشبيٍى ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر ٭مًډی ٽٍ ىٍ دً‪ ٘ٙ‬د‪ٚ‬شیجبوی اُ ډَىڇ‬
‫ي ثَٹَاٍی ىډًٽَإی ػچًٌ ډیومًى‪ ،‬ثًى؛ َٕاوؼبڇ ٕیبٕزَبی آن ىيڅز ثٍ َٕوڂًوی‬
‫ىيڅز ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ایَان اوؼبډیي‪ ،‬ي‪ ،‬اٽىًن ىٍ ٱیبة ىيڅز ډچّی‪ٕ ،‬یبٕزَبیی‪ ،‬ٽٍ ثبُ‬
‫َڈ ىٍ ػچًٌی د‪ٚ‬شیجبوی اُ ډَىڇ ي ثَٹَاٍی ىډًٽَإی‪ ،‬ي ىٍ َمبَىڂی ثب و‪٪‬بڇ‬
‫‪118‬‬

‫ػمًٍُی ىٍ ایَان اػَا ډی‪ًٙ‬ى‪ ،‬ډیسًاوي ایَان ٍا ثٍ «اوِيای ػُبوی ‪ٙ‬پىىيٌ»ای‬


‫ځَٵشبٍ ٕبُى‪ ،‬ٽٍ ثٌَُای ػِ سیٌٍَيُی ثی‪ٚ‬شَ ډَىڇ ایَان ىٍ دی ووًاَي آيٍى‪.‬‬

‫ىؿبٍآډين ىٍ ىاڇ ؿىیه اوِيایی‪ ،‬ډیسًاوي ديیيآيٍىويٌی ‪َٙ‬ای‪٦‬ی ثب‪ٙ‬ي ٽٍ ډَىڇ ٍا اُ‬
‫دٌیَٗ كَٽزَبیی ٽٍ ىٍ ‪٩‬بََ اډیي ثُجًى ‪َٙ‬ای‪ٍ ٤‬ا ډیىَىي‪ ،‬وبځِیَ ډیٕبُى‪.‬‬

‫ياوڂُی‪ ،‬اځَ سىَ٘بی َمبَىڂییبٵشٍ ډیبن ایبالر ډشليٌ ي و‪٪‬بڇ ػمًٍُی ىٍ‬
‫ایَان‪ ،‬ٽٍ ثب دً‪ٝ ٘ٙ‬چقػًیی ي ىٍ ٍإشبی كمبیز اُ ډَىډی ـٽٍ ؿىبنٽٍ ځٶشٍ ‪ٙ‬ي‬
‫ىٍ اطَ ٕیبٕزَبی ځٌ‪ٙ‬شٍی ایبالر ډشليٌ ثٍ ؿىیه ي‪١‬ٮی ىؿبٍ آډيٌاوي ـ ىٍ كبڃ‬
‫ايع ځَٵشه َٖشىي‪ ،‬كشمبً ثٍ اوِيای ایَان ویبوؼبډي‪ٕ« ،‬چ‪ٍ٦‬ی ثبڅٺًٌای» ٍا ٽٍ ایَان‬
‫ډیسًاوي ثٍډیبوؼی ىا‪ٙ‬شه ډىبث‪٥ ٬‬جیٮی ثٍ ىٕز آيٍى‪ ،‬ثَای َمی‪ ٍٚ‬اُ ثیه ډیثَى‪.‬‬

‫دیبډي ثیسًػُی ایَاویبن ثٍ ډىبٵ‪ ٬‬ډچّی‪ٙ‬بن ي كَٽز ثب ؿ‪ٚ‬ڈَبی ثٖشٍ‪ ،‬ډیسًاوي‬


‫ایَان ٍا ثٍػبی ٹَاٍ ځَٵشه «ىٍ إٓشبوٍی ىویبیی وً» ي «ځ‪ًٚ‬ىن ػبىٌای ‪ٙ‬بَی ثٍ‬
‫ًٕی ىيٍان ػيیي سبٍین»‪ ،‬ثٍ «ثَځِیين ٽًٌٍٍاَی» وبؿبٍ ٕبُى‪.‬‬
‫‪119‬‬

‫«سإٽیي ثَ ایهٽٍ كشی ثَهی اُ ثیڂبوڂبن و‪ٚ‬بوٍَبی اول‪٦‬ب‪ ٣‬ي ُياڃ ایَان ٍا‬
‫ډیىیيوي‪ ،‬ځًاَی ثَ ایه ډي٭ـبٕز ٽٍ اډپبن ىیين يػًى ىا‪ٙ‬ـز‪ ،‬اډب ثـبٍ ىیڂَ سپَاٍ‬
‫ډیٽىیڈ ٽٍ وڂبٌ ٽَىن دیًٕشٍ ثٍډٮىبی ىیين ویٖز‪ .‬و‪َ٪‬یٍی اول‪٦‬ب‪ ٣‬ایَان ىٍ ٭یه‬
‫كبڃ‪ ،‬وً٭ی و‪َ٪‬یٍی ىیين ویِ َٖز ي ایه و‪َ٪‬یٍ ثبیي ای‪٢‬بف ډى‪٦‬ٸ ٭ًاډڄ ي إجبة‬
‫اول‪٦‬ب‪ٍ ٣‬ا ػبو‪ٚ‬یه «كیَر اُ ؿ‪ٚ‬ڈثىيی هيايوي» ٽىي ٽٍ ؿڂًوٍ‪ ،‬ىٍ ىيٌٍَـبیی اُ‬
‫سبٍین‪ ،‬ډچّشی ثب «ؿ‪ٚ‬ڈ ثبُ ي ځًٗ ثبُ» ومیثیىي‪ .‬اُ ُډبویٽٍ كشی یټ وٶَ ډیسًاوي‬
‫ثجیىي‪ ،‬اډپبن ىیين يػًى ىاٍى‪ ،‬اډب سَىیيی ویٖز ٽٍ ډیسًان ويیي ‪ٞ ٚ‬شٌا‪ّّٔ ٜ‬تی‬
‫٘خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ تثی‪ٙ‬ذ‪ٞ ،‬یچ ٘یش‪ٚ‬یی ‪ٚ‬ج‪ٛ‬د ٘ذاسد و‪ ٝ‬ا‪ ٚ‬سا ٔجث‪ٛ‬س ت‪ ٝ‬دیذٖ و‪ٙ‬ذ‪( ».‬ػًاى ‪٥‬جب‪٥‬جبیی‪،‬‬
‫سإډچی ىٍثبٌٍ ایَان‪ ،‬ػچي ووٖز‪ :‬ىیجبؿٍای ثَ و‪َ٪‬یٍ اول‪٦‬ب‪ ٣‬ایَان‪)506 ،‬‬

‫«ثٍ ایَاویبن ثىًیٖیي ٽٍ اُ آډَیپبییَب ثی‪ٚ‬شَ ثشَٕىي سب اُ ٍيَٓب ي‬


‫اوڂچیَٔب‪ .‬ایه إز كَٳ آهَ ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ ي ایه كَٳ ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ ٍا َڈ سبٍین‪ ،‬ډيڅّڄ‬
‫هًاَي ىا‪ٙ‬ز ٽٍ آیب ىٍٕز إز یب وبىٍٕز‪( ».‬هًاويویُب‪َُٙ 4 .‬یًٍ ‪ٝ 1323‬ٶلٍ ؿُبٍڇ‪).‬‬

‫پایان‬

‫امرداد ‪ 8752‬شاهنشاهی خورشیدی‬

‫با سپاس از همه آناهیی هک رد هب سرانجامرساندن این نوشته هب من یاری رساندند‪.‬‬


111
‫‪111‬‬

‫اسناد‪:‬‬

‫قرارداد دارسی‪:‬‬

‫أتیاص٘أچ‪٘ ٝ‬فت ‪ ْٛٔ ٚ‬طثیؼی ٔؼذ٘ی‬

‫ډبثیه ىيڅز ا٭چیل‪َ٢‬ر ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی اُ یټ ‪َ٥‬ٳ ي يیچیبڇ وبٽٔ ىإٍی ٍاویشٍ ‪َُٙ‬‬
‫څىين ومٌَ ‪ 42‬ځَٓ يوَ (ډهثٮي ىٍ سمبڇ اډشیبُوبډٍ ثٍ ػبی إبډی ي ډلڄ سًٹٴ ي‬
‫ٱیٌَ ډوش‪َٞ‬اً ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ٹیي هًاَي‪ٙ‬ي) اُ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ ډًاٵٸ ایه اډشیبُوبډٍ سٶب‪ٝ‬یڄ‬
‫ًیڄ ډٺٍَ ‪ٙ‬يٌإز‪.‬‬

‫فصُ ا‪:َٚ‬‬

‫ىيڅز ا٭چیك‪َ٢‬ر ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ ایَان ثٍډًػت ایه اډشیبُوبډٍ اػبٌُ ډو‪ ًٍٝٞ‬ثٍ ػُز‬
‫سٶشی٘ ي سٶل‪ ٜ‬ي دیياٽَىن ي إشوَاع ي ثٖ‪ ٤‬ىاىن ي كب‪َ١‬ٽَىن ثَای سؼبٍر ي‬
‫وٺڄ ي ٵَيٗ ډل‪ًٞ‬الر ًیڄ ٽٍ ٭جبٍر اُ ځبُ ‪٥‬جیٮی ي وٶز ي ٹیَ ي ډًڇ ‪٥‬جیٮی‬
‫ثب‪ٙ‬ي ىٍ سمبڇ يٕٮز ډمبڅټ ایَان ىٍ ډير ‪ٞٙ‬ز ٕبڃ اُ سبٍین اډَيُ ا٭‪٦‬بء ډیومبیي‪.‬‬

‫فصُ د‪:ْٚ‬‬

‫‪ٝ‬بكت ایه اډشیبُ ىاٍای كٸاالول‪ٞ‬بٍ ٽ‪ٚ‬یين څًڅٍَبی الُډٍ اُ َٕؿ‪ٚ‬مٍَبی وٶز‬
‫ي ٹیَ ي ٱیٌَ سب هچیغ ٵبٍٓ ي ٽٌاڅټ ‪ٙ‬ٮجبر الُډٍ څًڅٍَبی ٵًٷ ثٍ ػُز سًُی‪ ٬‬ي‬
‫سٺٖیڈ وٶز ثٍ ػبَبی ىیڂَ هًاَي ثًى ي ٽٌاڅټ كٸ ثىبی ؿبَُبی وٶز ي كً‪َٟ‬ب ي‬
‫ډلڄ سچمجٍ ي ډًاٹ‪ ٬‬ػم‪ ٬‬ي سٺٖیڈ ي سإٕیٔ ٽبٍهبوٍ ي ٱیٌَ اُ ََ ؿٍ ٽٍ ثب‪ٙ‬ي هًاَي‬
‫ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬
‫‪112‬‬

‫فصُ س‪:ْٛ‬‬

‫ىيڅز ٭چّیٍ ایَان اٍا‪١‬ی ثبیٌَی هًى ٍا ىٍ ػبیی ٽٍ ډُىيٕیه ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ثٍ‬
‫ػُز ثىب ي سإٕیٔ ٽبٍَبیی ٽٍ ىٍ ٵًٷ ډٌٽًٍ إز الُڇ ثياوىي ډؼبوبً ثٍ ‪ٝ‬بكت‬
‫اډشیبُ ياځٌاٍ هًاَىي ٽَى ي اځَ آن اٍا‪١‬ی ىایَ ثب‪ٙ‬ىي ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ثبیي آنَب ٍا اُ‬
‫ىيڅز ثٍ ٹیمشی ٭بىڅٍ هَیياٍی ومبیي ي ىيڅز ٭چّیٍ ثٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ویِ كٸ ډیىَي‬
‫ٽٍ اٍا‪١‬ی ي اډالٻ الُډٍ ٍا ثٍ ػُز اػَای ایه اډشیبُ اُ ‪ٝ‬بكجبن اډالٻ ثٍ ٍ‪١‬بیز‬
‫آنَب اثشیب‪ ٫‬ومبیي ي ډٮچًڇ إز ٽٍ ایه اثشیب‪ ٫‬ډًاٵٸ ‪َٙ‬ای‪٦‬ی هًاَيثًى ٽٍ ډبثیه‬
‫‪ٝ‬بكت اډشیبُ ي ډبڅپیه ډچټ ډٺٍَ هًاَي‪ٙ‬ي يڅی ‪ٝ‬بكجبن اډالٻ ډؼبُ ووًاَىيثًى‬
‫ٽٍ اُ ٹیمز ٭بىالوٍ اٍا‪١‬ی ياٹٮٍ ىٍ كًڃ ي كًٗ سؼبيُ ومبیىي‪ .‬ػبَبی ډٺيٍٕ ي‬
‫ػمی‪ ٬‬ډشٮچٺبر آنَب ىٍ ىایٌَ ٽٍ ىيیٖز ًٍ‪ٙ ٫‬ٮب‪ ٫‬آن ثب‪ٙ‬ي ډؼِا ي ډٖشظىب َٖشىي‪.‬‬

‫فصُ چ‪ٟ‬اسْ‪:‬‬

‫ؿًن ډٮبىن وٶز ‪ًٙٙ‬شَ ي ٹ‪َٙٞ‬یَیه ي ىاڅپی ثىيٍ ثً‪ َُٙ‬ٽٍ ثبڅٶٮڄ ىایَ ي ډجچٰ‬
‫ىي َِاٍ سًډبن ػم‪ ٬‬ىیًاوی ىاٍوي ي ډشٮچٸ ثٍ ىیًان َمبیًن ا٭چی ډیثب‪ٙ‬ىي ‪ٙ ٣َٙ‬ي‬
‫ٽٍ آنَب ٍا ویِ ىيڅز ثٍ ډًػت ٵ‪ٞ‬ڄ ايڃ ثٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ياځٌاٍ ومبیي ډ‪َٚ‬ي‪ ٣‬ثَ‬
‫ایىپٍ ٭اليٌ ثَ ‪ٝ‬يی‪ٙ‬بوِىٌ ډٌٽًٍ ىٍ ٵ‪ٞ‬ڄ ىَڈ ٽٍ ثبیي ثٍ ىيڅز ثَٕي ‪ٝ‬بكت اډشیبُ‬
‫َمٍ ٕبڅٍ ىي َِاٍ سًډبن ػم‪ ٬‬كبڅیٍ ډٮبىن ډٌٽًٌٍ ٍا ویِ ثٍ ىيڅز ٽبٍٕبُی ىاٍى‪.‬‬

‫فصُ پ‪ٙ‬جٓ‪:‬‬

‫‪َ٥‬فٍیِی ي وٺ‪ ٍٚ‬ٽبٍ ځٌا‪ٙ‬شه څًڅٍَب ثٍ سًٕ‪ ٤‬ډُىيٕیه ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ي یب هًى اي‬
‫هًاَي ثًى‪.‬‬

‫فصُ ضطٓ‪:‬‬

‫ٹ‪ ٬٦‬و‪ َ٪‬اُ آوـٍ ىٍ ٵًٷ ًٽَ ‪ٙ‬يٌ ایه اډشیبُ ‪ٙ‬بډڄ يالیبر آًٍثبیؼبن ي ځیالن ي‬
‫ډبُويٍان ي هَإبن ي إشَآثبى ووًاَي ثًى يڅی ثٍ ‪٥َٙ‬ی ٽٍ ىيڅز ٭چّیٍ ثٍ َیؾ ٽٔ‬
‫‪113‬‬

‫اػبٌُ ويَي ٽٍ څًڅٍَبی وٶز ثٍ ‪َ٥‬ٳ ٍيىهبوٍَب ي ًٕاكڄ ػىًثی ایَان سإٕیٔ‬
‫ومبیىي‪.‬‬

‫فصُ ‪ٞ‬فتٓ‪:‬‬

‫سمبڇ اٍا‪١‬ی ٽٍ ثٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ياځٌاٍ‪ٙ‬يٌ ي َمـىیه اٍا‪١‬ی ٽٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ثٍ‬
‫ډًػت ٵ‪ٞ‬ڄ ًٕڇ إشمالٻ هًاَيٽَى ي َمـىیه سمبڇ ډل‪ًٞ‬الر آنَب ٽٍ ثٍ‬
‫هبٍػٍ كمڄ ‪ًٙ‬ى اُ ََ وً‪ ٫‬ډبڅیبر ي ٭ًاٍ‪ ٟ‬ىٍ ډير ایه اډشیبُوبډٍ ډٮبٳ هًاَي ثًى‬
‫ي سمبڇ إجبة ي آالر الُډٍ ثَای سٶشی٘ ي سٶل‪ ٜ‬ي إشوَاع ډٮبىن ي ثٖ‪ ٤‬آنَب ي‬
‫ٽٌاڅټ ثٍ ػُز سإٕیٔ څًڅٍَب ىٍ يٹز ىهًڃ ثٍ ایَان ثٍ َیؾ يػٍ ډهاڅًػًٌ كٺًٷ‬
‫ځمَٻ ٍا ووًاَىي دَىاهز‪.‬‬

‫فصُ ‪ٞ‬طتٓ‪:‬‬

‫‪ٝ‬بكت اډشیبُوبډٍ ډپچّٴ إز ٽٍ ثيين سٮچّڄ ي سإهیَ ثٍ هَع هًى یټ یب ؿىي وٶَ ٍا‬
‫اُ اَڄ هجٌَ ثٍ ایَان ثٍ ػُز سٶشی٘ ‪ٝ‬ٶلبسی ٽٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ اكشمبڃ يػًى ډٮبىن‬
‫ډِثًٌٍ ٍا ىٍ آنَب ډیثَى ثٶَٕشي ي ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ٍادًٍرَبی آن ا‪ٙ‬وب‪ ٛ‬هجٌَ ثٍ‬
‫٭ٺیيٌ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ٽبٵی ثب‪ٙ‬ي ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ډپچّٴ إز ٽٍ ثيين سإهیَ ي ثٍ هَع‬
‫هًى اػِای ٭چمی الُډٍ ثب إجبة ي آالر ي اىيار إشوَاع ثٍ ػُز سٮمیٸ ي ٽىين‬
‫ؿبٌَب ي اډشلبوبر الُډٍ ثٶَٕشىي‪.‬‬

‫فصُ ٘‪:ٟٓ‬‬

‫ىيڅز ٭چیٍ ایَان ثٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ اػبٌُ ډیىَي ٽٍ یټ یب ؿىي ‪َٙ‬ٽز ثٍ ػُز‬
‫اوشٶب‪ ٫‬اُ آن اډشیبُ سإٕیٔ ومبیي إبډی ي و‪٪‬بڇوبډٍ َٕډبیٍ آن ‪َٙ‬ٽزَب ثٍ سًٕ‪٤‬‬
‫‪ٝ‬بكت اډشیبُ ډٮیه هًاَي ‪ٙ‬ي ډ‪َٚ‬ي‪ ٣‬ثَ ایىپٍ ىٍ ایؼبى ََ ‪َٙ‬ٽشی ‪ٝ‬بكت اډشیبُ آن‬
‫ایؼبى ٍا ٍٕمبً ثٍ سًٕ‪ ٤‬ٽمیَٖ ثٍ ىيڅز ا‪٥‬ال‪ ٫‬ثيَي ي و‪٪‬بڇوبډٍ آن ‪َٙ‬ٽز ٍا ثب سٮییه‬
‫ډلچی ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ډِثًٍ ثبیي ىٍ آنػب ٽبٍ ٽىي ثٍ ىيڅز ا‪ُ٩‬بٍ ىاٍى ي ډيیََبی‬
‫‪َٙ‬ٽزَب ویِ ثٍ سًٕ‪ ٤‬اي اوشوبة هًاَىي ‪ٙ‬ي ایه ‪َٙ‬ٽز ثب آن ‪َٙ‬ٽزَب سمبڇ كٺًٷ‬
‫‪114‬‬

‫‪ٝ‬بكت اډشیبُ ٍا هًاَىي ىا‪ٙ‬ز يڅی اُ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ آنَب ثبیي سمبڇ سٮُيار ي ډٖئًڅیز‬
‫‪ٝ‬بكت اډشیبُ ٍا ویِ ىٍ ٭ُيٌ هًى ځیَوي‪.‬‬

‫فصُ د‪:ٓٞ‬‬

‫ثیه ‪ٝ‬بكت اډشیبُ اُ یټ ‪َ٥‬ٳ ي ‪َٙ‬ٽشی ٽٍ س‪ٚ‬پیڄ ٽىي اُ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ ٹَاٍ ىاىٌ‬
‫هًاَي ‪ٙ‬ي ٽٍ یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین سإٕیٔ ٍٕمی ‪َٙ‬ٽز ايڃ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ډپچّٴ‬
‫إز ډجچٰ ثیٖز َِاٍ څیٌَ اوڂچیٖی وٺياً ي ثیٖز َِاٍ څیٌَ ىیڂَ ُٕبڇ دَىاهشٍ ‪ٙ‬يٌ‬
‫ثٍ ىيڅز ٭چیٍ ثيَي ٭اليٌثَ آن آن ‪َٙ‬ٽز ي سمبڇ ‪َٙ‬ٽزَبیی ٽٍ سإٕیٔ هًاَىي ‪ٙ‬ي‬
‫ډپچّٴ هًاَىي ثًى ٽٍ اُ ډىبٵ‪ ٬‬هبڅ‪ٕ ٜ‬بڅیبوٍ هًى ‪ٝ‬يی ‪ٙ‬بوِىٌ ثٍ ىيڅز ٭چیٍ ٕبڃ‬
‫ثٍ ٕبڃ ٽبٍٕبُی ومبیىي‪.‬‬

‫فصُ یاصد‪:ٓٞ‬‬

‫ىيڅز ٭چّیٍ ډوشبٍ إز ٽٍ یټ وٶَ ٽمیَٖ ډٮیّه ومبیي ٽٍ آن ٽمیَٖ ‪َ٥‬ٳ ‪ًٍٙ‬‬
‫‪ٝ‬بكت اډشیبُ ي ډيیَ آن ‪َٙ‬ٽزَب هًاَي ثًى ي ډل‪ ٠‬هیَ ایه سإٕیٔ ََځًوٍ‬
‫ا‪٥‬ال٭بر ډٶیي ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي ثٍ آنَب ىاىٌ َمٍ وً‪ٍ ٫‬اَىمبیی ثٍ آنَب هًاَي ٽَى ي‬
‫ډل‪ ٠‬كٶ‪ ٨‬كٺًٷ ىيڅز ډشٶٺبً ثب ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ََځًوٍ سٶشی٘ ٽٍ ډٶیي ثياوي ثٍ ٭مڄ‬
‫هًاَي آيٍى كٺًٷ ي ډ‪ٚ‬بٱڄ ٽمیَٖ ىيڅشی ‪َٝ‬یلبً ىٍ و‪٪‬بڇوبډٍ ‪َٙ‬ٽشی ٽٍ س‪ٚ‬پیڄ‬
‫‪ًٙ‬ى ډٮیه هًاَي ځَىیي ‪ٝ‬بكت اډشیبُ َمٍ ٕبڅٍ اثشيا اُ سبٍین س‪ٚ‬پیڄ ‪َٙ‬ٽز ايڃ‬
‫ډجچٰ َِاٍ څیٌَ اوڂچیٖی ثٍ ٽمیَٖ ىيڅشی كٸ هًاَي ىاى‪.‬‬

‫فصُ د‪ٚ‬اصد‪:ٓٞ‬‬

‫٭مچٍ ي ٵٮچٍ ٽٍ ىٍ سإٕیٖبر ٵًٷ ٽبٍ ډیٽىىي ثبیي ٍ٭یز ا٭چیك‪َ٢‬ر ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ‬
‫ثب‪ٙ‬ىي ثٍإشظىبی اػِای ٭چمی اُ ٹجیڄ ډيیَ ي ډُىيٓ ي ٭مبٷ ي ډجب‪َٙ‬یه‪.‬‬
‫‪115‬‬

‫فصُ سیضد‪:ٓٞ‬‬

‫ىٍ سمبڇ ػبَبیی ٽٍ ډيڅڄ ‪ًٙ‬ى ٽٍ اَبڅی ډلچیٍ كبال اُ وٶز آوؼب ډىشٶ‪ ٬‬ډی‪ٙ‬يوي‬
‫‪َٙ‬ٽز ثبیي ثٍ آنَب ډؼبوبً َمیه ډٺياٍ وٶز ٍا ٽٍ اَبڅی ٕبثٺبً ػم‪ ٬‬ډیٽَىوي كبال َڈ‬
‫ثيَي ایه ډٺياٍ ثٍ ا‪ُ٩‬بٍ هًى آنَب ي ثٍ س‪ٞ‬يیٸ كپًډشی ډلچیٍ ډٮیه هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫فصُ چ‪ٟ‬اسد‪:ٓٞ‬‬

‫ىيڅز ٭چّیٍ ډشٮُّي ډی‪ًٙ‬ى ٽٍ اٹياډبر الُډٍ ىٍ كٶ‪ ٨‬اډىیز ي اػَای ډٺ‪ٞ‬ي ایه‬
‫اډشیبُ ي إجبة ي آالر ي اىيار ډٌٽًٌٍ ىٍ ٵًٷ ثٍ ٭مڄ آيٍى ي ٽٌاڅټ ومبیىيٌَب ي‬
‫اػِای ٭چمی ي يٽالی ‪َٙ‬ٽز ٍا ىٍ سلز كمبیز ډو‪ ًٍٝٞ‬هًى ځیَوي ي ؿًن ىيڅز‬
‫٭چیٍ ایه سپبڅیٴ هًى ٍا اىاء ٽَى ‪ٝ‬بكت اډشیبُ ي ‪َٙ‬ٽزَبی س‪ٚ‬پیڄ ‪ٙ‬يٌ ىیڂَ ثٍ‬
‫َیؾ يػٍ إڈ ي ٍٕڈ كٸ ډ‪٦‬بڅجٍ هٖبٍر اُ ىيڅز ٭چّیٍ وياٍوي‪.‬‬

‫فصُ پا٘ضد‪:ٓٞ‬‬

‫ثٮي اُ اوٺ‪٢‬بی ډير ډٮیّىٍ ایه اډشیبُ سمبڇ إجبة ي اثىیٍ ي اىيار ډًػًىٌ ‪َٙ‬ٽشی ثٍ‬
‫ػُز إشوَاع ي اوشٶب‪ ٫‬ډٮبىن ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ٭چّیٍ هًاَي ثًى ي ‪َٙ‬ٽز كٸ‬
‫َیـڂًوٍ ٱَاډز اُ ایه ثبثز ووًاَي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫فصُ ضا٘ضد‪:ٓٞ‬‬

‫اځَ ىٍ ډير ىي ٕبڃ اُ سبٍین ایه اډشیبُوبډٍ ‪ٝ‬بكت اډشیبُ وشًاوي ‪َٙ‬ٽز ايڅی‬
‫ډٌٽًٌٍ ىٍ ٵ‪ٞ‬ڄ َ‪ٚ‬شڈ ٍا سإٕیٔ ومبیي ایه اډشیبُ اُ ىٍػٍ ا٭شجبٍ ثٍٽچّی ٕبٹ‪ ٤‬إز‪.‬‬

‫فصُ ‪ٞ‬فذ‪:ٓٞ‬‬

‫ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ډبثیه ‪َ٥‬ٵیه ډشٮبَيیه ډىبُ٭ٍ ي اهشالٵی ىٍ سإيیڄ ي سَػمٍ ایه‬


‫اډشیبُوبډٍ ي ٽٌاڅټ ىٍ ثبة كٺًٷ ي ډٖئًڅیز ‪َ٥‬ٵیه ډ‪ٚ‬بػٌَ اسٶبٷ اٵشي كڄ ډ‪ٚ‬پڄ ي‬
‫ډٖئچٍ ىٍ سَُان ثٍ ىي كپڈ ٍػً‪ ٫‬هًاَي ‪ٙ‬ي ي آن ىي كپڈ ثٍ سًٕ‪َ٥ ٤‬ٵیه ډٮیه‬
‫هًاَي ‪ٙ‬ي ي ویِ آن ىي كپڈ ٹجڄ اُ ډجبىٍر ثٍ ډَاٵٮٍ كپڈ طبڅض ٍا ډٮیه هًاَىي ٽَى‬
‫‪116‬‬

‫كپڈ آن ىي كپڈ ي یب ىٍ‪ًٍٝ‬سی ٽٍ كپمیه ډِثًٍیه ډشٶٸ و‪ًٚ‬وي كپڈ كپڈ طبڅض‬
‫ٹ‪٦‬ٮی هًاَي ثًى‪.‬‬

‫فصُ ‪ٞ‬یجذ‪:ٓٞ‬‬

‫ایه اډشیبُوبډٍ ىٍ ىي وٖوٍ ثٍ ٵَاوٍٖ وً‪ٙ‬شٍ ‪ٙ‬يٌ ي ثٍ َمبن ډ‪٢‬مًن ثٍ ٵبٍٕی‬


‫سَػمٍ ‪ٙ‬يٌ إز‪ .‬ي اځَ اهشالٵی ىٍ ډ‪٢‬مًن ایه اډشیبُوبډٍ ډبثیه ىي ُثبن كب‪ٝ‬ڄ ‪ًٙ‬ى‬
‫ډشه ٵَاوٍٖ ايڅًیز ىاٍى ي ثٍ آن ډشه ثبیي ٍػً‪ ٫‬ٽَى‪ .‬ډالك‪ٙ ٍ٪‬ي‪ٝ .‬لیق إز ٵی‬
‫‪ٝ َُٙ‬ٶَ ايىئیڄ ىٍ ‪ٝ‬بكجٺَاویٍ ‪1319‬‬

‫اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ‪٥‬جیٮی ډٮيوی إز ٽٍ ثٍ ‪َٙ‬ٳ اډ‪٢‬بی ډٺيّٓ َٕٽبٍ ثىيځبن‬
‫ا٭چیك‪َ٢‬ر اٹيٓ َمبیًن ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ٍٕیيٌ إز‪ .‬٭چیا‪ٝ‬ٲَ‪( .‬ډلڄ ډَُ اسبثټ‬
‫ا٭‪٪‬ڈ)‬

‫ایه اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ډٮيوی ٽٍ ثٍ ‪َٙ‬ٳ اډ‪٢‬بی ډجبٍٻ ا٭چیك‪َ٢‬ر اٹيٓ‬
‫َمبیًن ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی اٍياكىب ٵياٌ ٍٕیيٌإز ىٍ يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ ىيڅز ایَان طجز‬
‫‪ٙ‬ي ىٍ ومٌَ ‪ 829‬ٵی ‪ َُٙ‬اڅ‪ٞ‬ٶَ ايىئیڄ ‪ 1319‬ډلڄ اډ‪٢‬ب ي ډَُ ډ‪ٚ‬یَاڅييڅٍ‪.‬‬

‫ایه اډشیبُوبډٍ ٽٍ ىٍ ىي وٖوٍ ثٍ ٵَاوٍٖ وً‪ٙ‬شٍ ي ثٍ ٵبٍٕی سَػمٍ ‪ٙ‬يٌ ي ډجبىڅٍ‬


‫ځَىیيٌ إز ََ ىي ثٍ ىٕشو‪ ٤‬ډجبٍٻ ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی اٍياكىب ٵياٌ ډً‪ٙ‬ق ي ثٍ ىٕشو‪ ٤‬ي‬
‫ډَُ ك‪َ٢‬ر ا‪َٙ‬ٳ اسبثټ ا٭‪٪‬ڈ ي ه‪ ٤‬ي ډَُ ػىبة آٹبی ډ‪ٚ‬یَاڅييڅٍ يُیَ اډًٍ هبٍػٍ‬
‫ډِیّه ‪ٙ‬يٌاوي ٵی ‪ٝ َُٙ 9‬ٶَاڅم‪٪‬ٶَ ايىئیڄ ‪ 1319‬و‪٪‬بڇاڅيیه يُیَ ډٮبىن‬

‫ډلڄ ډَُ ي اډ‪٢‬بء ډالك‪ٙ ٍ٪‬ي ‪ٝ‬لیق إز ٵی ‪ٝ َُٙ‬ٶَ ايىئیڄ ىٍ ‪ٝ‬بكجٺَاویٍ‬
‫‪.1319‬‬

‫اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ‪٥‬جیٮی ډٮيوی ٽٍ ثٍ ‪َٙ‬ٳ اډ‪٢‬بء َٕٽبٍ ثىيځبن ا٭چیك‪َ٢‬ر‬
‫اٹيٓ َمبیًن ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ٍٕیيٌإز‪.‬‬

‫٭چیا‪ٝ‬ٲَ ــ اسبثټ ا٭‪٪‬ڈ‪.‬‬


‫‪117‬‬

‫ایه اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ډٮيوی ٽٍ ثٍ ‪َٙ‬ٳ اډ‪٢‬بی ډجبٍٻ ا٭چیل‪َ٢‬ر اٹيٓ‬
‫َمبیًن ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی اٍياكىب ٵياٌ ٍٕیيٌإز ىٍ يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ ىيڅز ایَان طجز‬
‫‪ٙ‬يٌ ي ىٍ ومٌَ ‪ 829‬ٵی ‪ٝ َُٙ 9‬ٶَاڅم‪٪‬ٶَ ايىئیڄ ‪ 1319‬ــ و‪َٞ‬اهلل ډ‪ٚ‬یَاڅييڅٍ‪.‬‬

‫ایه اډشیبُوبډٍ ٽٍ ىٍ ىي وٖوٍ ثٍ ٵَاوٍٖ ي ثٍ ٵبٍٕی سَػمٍ ‪ٙ‬يٌ ي ډجبىڅٍ ځَىیيٌإز‬


‫ََ ىي وٖوٍ ثٍ ىٕشو‪ ٤‬ډجبٍٻ ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی اٍياكىب ٵياٌ ډً‪ٙ‬ق ي ثٍ ىٕشو‪ ٤‬ي ډَُ‬
‫ك‪َ٢‬ر ا‪َٙ‬ٳ اسبثټ ا٭‪٪‬ڈ ي ه‪ ٤‬ي ډَُ ػىبة آٹبی ډ‪ٚ‬یَاڅييڅٍ يُیَ اډًٍ هبٍػٍ‬
‫ډِیه ‪ٙ‬يٌاوي ٵی ‪ٝ َُٙ 9‬ٶَاڅم‪٪‬ٶَ ايىئیڄ ‪ 1319‬ډلڄ ډَُ و‪٪‬بڇاڅيیه يُیَ ډٮبىن‪.‬‬

‫قرارداد ‪:9191‬‬
‫و‪ َ٪‬ثٍ ٍياث‪ ٤‬ډلپمٍ ىيٕشی ي ډًىّر ٽٍ اُ ٕبثٸ ثیه ىيڅشیه ایَان ي اوڂچیٔ ډًػًى‬
‫ثًىٌ إز‪ ،‬ي و‪ َ٪‬ثٍ ا٭شٺبى ٽبډڄ ثٍ ایىپٍ ډٖچّمبً ډىبٵ‪ ٬‬ډ‪ٚ‬شَٽٍ ي إبٕی ََ ىي ىيڅز‬
‫ىٍ آسیٍ سلپیڈ ي سظجیز ایه ٍياث‪ٍ ٤‬ا ثَای ‪َ٥‬ٵیه اڅِاڇ ډیومبیي ي و‪ َ٪‬ثٍ څِيڇ سُیٍ‬
‫يٕبیڄ سَٹّی ي ٕٮبىر ایَان ثٍ كيا٭چى‪ ،‬ثیه ىيڅز ایَان اُ یټ ‪َ٥‬ٳ ي يُیَ ډوشبٍ‬
‫ا٭چیك‪َ٢‬ر دبى‪ٙ‬بٌ اوڂچٖشبن ثٍ ومبیىيځی اُ ىيڅز هًى اُ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ‪ ،‬ډًاى ًیڄ ډٺٍَ‬
‫ډی‪ًٙ‬ى‪:‬‬

‫‪1‬ـ ىيڅز اوڂچٖشبن ثب ٹ‪٦‬ٮیّز ََؿٍ سمبڇسَ سٮُياسی ٍا ٽٍ ډپٍَّ ىٍ ٕبثٸ ثَای اكشَاڇ‬
‫ډ‪٦‬چٸ إشٺالڃ ي سمبډیز ایَان ومًىٌ إز‪ ،‬سپَاٍ ډیومبیي‪.‬‬

‫‪2‬ـ ىيڅز اوڂچٖشبن هيډبر ََ ٭يٌ ډٖش‪ٚ‬بٍ ډشو‪ٍ ٜٞ‬ا ٽٍ ثَای څِيڇ إشوياڇ آنَب‬
‫ىٍ اىاٍار ډوشچٶٍ ثیه ىيڅشیه سًاٵٸ كب‪ٝ‬ڄ ځَىى‪ ،‬ثٍ هَع ىيڅز ایَان سُیٍّ هًاَي‬
‫ٽَى‪ ،‬ایه ډٖش‪ٚ‬بٍَب‪ ،‬ثب ٽىشَار اػیَ ي ثٍ آنَب اهشیبٍار ډشىبٕجٍ ىاىٌ هًاَي ‪ٙ‬ي‪،‬‬
‫ٽیٶیز ایه اهشیبٍار ثٖشٍ ثٍ سًاٵٸ ثیه ىيڅز ایَان ي ډٖش‪ٚ‬بٍَب هًاَي ثًى‪.‬‬

‫‪3‬ـ ىيڅز اوڂچیٔ ثٍ هَع ىيڅز ایَان ‪ٝ‬بكتډى‪ٞ‬جبن ي ًهبیَ ي ډُمبر ٕیٖشڈ ػيیي‬
‫ٍا ثَای س‪ٚ‬پیڄ ٹًٌ ډشلياڅ‪ٚ‬پچی ٽٍ ىيڅز ایَان ایؼبى آن ٍا ثَای كٶ‪ ٨‬و‪٪‬ڈ ىٍ ىاهچٍ‬
‫ي َٕكيّار ىٍ و‪ َ٪‬ىاٍى‪ ،‬سُیٍّ هًاَي ٽَى‪ ،‬٭يٌ ي ډٺياٍ ‪َ١‬يٍر ‪ٝ‬بكتډى‪ٞ‬جبن ي‬
‫‪118‬‬

‫ًهبیَ ي ډُمّبر ډِثًٍ ثٍ سًٕ‪ ٤‬ٽمیٖیًوی ٽٍ اُ ډشو‪ٞٞ‬یه اوڂچیٖی ي ایَاوی‬


‫س‪ٚ‬پیڄ هًاَي ځَىیي ي اكشیبػبر ىيڅز ٍا ثَای س‪ٚ‬پیڄ ٹًٌ ډِثًٌٍ س‪ٚ‬وی‪ ٜ‬هًاَي‬
‫ىاى‪ ،‬ډٮیّه هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪4‬ـ ثَای سُیٍ يٕبیڄ وٺيی الُډٍ ثٍ ػُز ا‪ٝ‬الكبر ډٌٽًٌٍ ىٍ ډبىٌ ‪ 2‬ي ‪ 3‬ایه‬
‫ٹَاٍىاى‪ ،‬ىيڅز اوڂچٖشبن كب‪ َ١‬إز ٽٍ یټ ٹَ‪ ٟ‬ٽبٵی ثَای ىيڅز ایَان سُیٍ ي یب‬
‫سَسیت اوؼبڇ آن ٍا ثيَي‪ .‬س‪ٞ‬میمبر ایه ٹَ‪ ٟ‬ثٍ اسٶبٷ و‪ َ٪‬ىيڅشیه اُ ٭بیيار‬
‫ځمَٽبر یب ٭بیيار ىیڂَی ٽٍ ىٍ اهشیبٍ ىيڅز ایَان ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬س‪٢‬میه ډی‪ًٙ‬ى‪ .‬سب ډيسی‬
‫ٽٍ ډٌاٽَار إشٺَا‪ ٟ‬ډٌٽًٍ هبسمٍ ویبٵشٍ‪ ،‬ىيڅز اوڂچٖشبن ثٍ‪ ًٍ٥‬ډٖب٭يٌ يػًَبر‬
‫الُڇ ٽٍ ثَای ا‪ٝ‬الكبر ډٌٽًٌٍ الُڇ إز‪ ،‬هًاَي ٍٕبویي‪.‬‬

‫‪5‬ـ ىيڅز اوڂچٖشبن ثب س‪ٞ‬يیٸ ٽبډڄ اكشیبػبر ٵًٍی ىيڅز ایَان ثٍ سَٹّی يٕبئڄ‬
‫كمڄيوٺڄ ٽٍ ډًػت سإډیه ي سًٕٮٍ سؼبٍر ي ػچًځیَی اُ ٹل‪٦‬ی ىٍ ډمچپز‬
‫ډیثب‪ٙ‬ي‪ ،‬كب‪ َ١‬إز ٽٍ ثب ىيڅز ایَان ډًاٵٺز ومًىٌ‪ ،‬اٹياډبر ډ‪ٚ‬شَٽٍ ایَان ي‬
‫اوڂچیٔ ٍا ٍاػ‪ ٬‬ثٍ سإٕیٔ ه‪ ٣ً٦‬آَه ي یب اٹٖبڇ ىیڂَ يٕبئڄ وٺچیٍ س‪ًٚ‬یٸ ومبیي‪،‬‬
‫ىٍ ایه ثبة ثبیي ډظالً ډَاػٮٍ ثٍ ډشو‪ٞٞ‬یه ‪ٙ‬يٌ ي سًاٵٸ ثیه ىيڅشیه ىٍ ‪َ٥‬فَبیی ٽٍ‬
‫ډُڈسَ ي ُٕڄسَ ي ډٶیيسَ ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬كب‪ٝ‬ڄ ‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫‪ 6‬ـ ىيڅشیه سًاٵٸ ډیومبیىي ىٍ ثبة سٮییه ډشو‪ٞٞ‬یه ‪َ٥‬ٵیه ثَای س‪ٚ‬پیڄ ٽمیشٍ ٽٍ‬
‫سٮَٵٍ ځمَٽی ٍا ډَاػٮٍ ي سؼيیيو‪ َ٪‬ومًىٌ ي ثب ډىبٵ‪ ٬‬كٺٍّ ډمچپشی ي سمُیي ي سًٕٮٍ‬
‫يٕبئڄ سَٹّی آن س‪٦‬جیٸ ومبیي‪.‬‬
‫‪119‬‬

‫قرارداد ‪:9111‬‬

‫ډٺيډٍ‬
‫ثٍ ٹ‪ٞ‬ي ثَٹَاٍ ٽَىن اډشیبُ ػيیيی ثٍ ػبی اډشیبُی ٽٍ ىٍ سبٍین ‪ 1901‬ثٍ يیچیبڇ‬
‫ىإٍی ىاىٌ ‪ٙ‬يٌ ثًى ایه اډشیبُ ٍا ىيڅز ایَان ا٭‪٦‬بء ي ٽمذبوی وٶزاوڂچیٔ ي ایَان‬
‫ډلييى آن ٍا ٹجًڃ ډیومبیي‪.‬‬

‫ٍياث‪َ٥ ٤‬ٵیه ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ىٍ آسیٍ ثَ ‪٥‬جٸ ایه ٹَاٍىاى هًاَي ثًى‪.‬‬

‫سٮَیٶبر ـ ثٮ‪٢‬ی ا‪٦ٝ‬الكبر ډٖشٮمچٍ ىٍ ایه ٹَاٍىاى ٹ‪ ٬٦‬و‪ َ٪‬اُ ََ ډٮىی ىیڂَی‬
‫ٽٍ ډمپه إز ىٍ كبڃ یب ىٍ آسیٍ ىٍ ډًاٍى ىیڂَ ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي ىٍ ایه ٹَاٍىاى ډ‪٦‬بثٸ‬
‫سٮَیٶبر ًیڄ ډٮىی هًاَي ‪ٙ‬ي‪:‬‬

‫ىيڅز ـ یٮىی ىيڅز ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ایَان‬

‫ٽمذبوی ـ یٮىی ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ي سمبڇ ‪َٙ‬ٽزَبی سبثٮٍ آن‪.‬‬

‫‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ــ یٮىی ‪َٙ‬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى یب‬
‫ََ ‪ٙ‬و‪ ٜ‬كٺًٹی ىیڂَی ٽٍ ثب س‪ًٞ‬یت ىيڅز ایَان ډ‪٦‬بثٸ ډبىٌ ‪ 26‬ایه اډشیبُ ثٍ اي‬
‫ډىشٺڄ ‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫‪َٙ‬ٽز سبثٮٍ ـ یٮىی ََ ‪َٙ‬ٽشی ٽٍ ىٍ آن ٽمذبوی كٸ سٮییه ثی٘ اُ و‪ٞ‬ٴ ډيیَان ٍا‬
‫ډٖشٺیمبً یب ٱیَ ډٖشٺیڈ ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي ي یب آنٽٍ ٽمذبوی ىٍ آن ‪َٙ‬ٽز ثٍ‪ ًٍ٥‬ډٖشٺیڈ یب‬
‫ٱیَډٖشٺیڈ ډبڅټ یټ ډٺياٍی ُٕبڇ ثب‪ٙ‬ي ٽٍ ثی٘ اُ ‪ٝ‬يی دىؼبٌ ‪ 50‬ىٍ‪ٝ‬ي كٸ‬
‫ٍؤی ىٍ ډؼم‪ ٬‬٭مًډی ‪َٙ‬ٽز ډِثًٍ ٍا ثَای ٽمذبوی س‪٢‬میه ومبیي‪.‬‬

‫وٶز ـ یٮىی ٍيٱه وٶز هبڇ ي ځبَُبی ‪٥‬جیٮی ي ٹیََب (إٓٶبڅزَب) ي ډًڇَبی ‪٥‬جیٮی‬
‫ي سمبڇ ډ‪ٚ‬شٺّبر ىیڂَی ٽٍ یب اُ ډًاى ډٌٽًٌٍ كب‪ٝ‬ڄ ډی‪ًٙ‬ى ي یب ثٍيٕیچٍ اهشال‪ ٣‬ي‬
‫اډشِاع ایه ډًاى ثٍ ډًاى ىیڂَی ثٍ ىٕز ډیآیي‪.‬‬
‫‪121‬‬

‫٭مچیبر ٽمذبوی ىٍ ایَان ـ یٮىی سمبڇ ٭مچیبر ‪ٝ‬ىٮشی ي سؼبٍی ي ٵىی ٽٍ ٽمذبوی‬
‫ډىل‪َٞ‬اً ثَای اػَای ایه اډشیبُ اوؼبڇ ډیىَي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬ا‪:َٚ‬‬

‫ىيڅز ثَ ‪٥‬جٸ ډٺٍَار ایه اډشیبُ كٸ ډبو‪٬‬اڅٲیَ سٶلّ‪ ٜ‬ي إشوَاع وٶز ٍا ىٍ كييى‬
‫كًٌُ اډشیبُ ثٍ ٽمذبوی ا٭‪٦‬بء ډیٽىي ي َمـىیه كٸ اول‪ٞ‬بٍی س‪ٞ‬ٶیٍ ي ََ وً‪ ٫‬٭مچی‬
‫ٍا ىٍ وٶشی ٽٍ هًى سل‪ٞ‬یڄ ٽَىٌ ي سُیٍی آن ثَای سؼبٍر هًاَي ىا‪ٙ‬ز ي َڈؿىیه‬
‫ىيڅز ىٍ سمبڇ يٕٮز هبٻ ایَان ثٍٽمذبوی كٸ ٱیَاول‪ٞ‬بٍی كمڄيوٺڄ وٶز ي س‪ٞ‬ٶیٍ‬
‫ي ََ وً‪ ٫‬٭مچی ىٍ آن ي سُیٍ آن ثَای سؼبٍر ي َمـىیه ٵَيٗ آن ىٍ ایَان ي ‪ٝ‬بىٍ‬
‫ٽَىن آن ٍا ا٭‪٦‬بء ډیومبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬د‪:ْٚ‬‬

‫اڅٴـ كييى كًٌُ اډشیبُ سب سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1938‬٭جبٍر هًاَي ثًى اُ كًٌُای ٽٍ‬
‫ياٹ‪ ٬‬إز ىٍ ػىًة ه‪ ٤‬ثىٶ‪ٚ‬ی ٽٍ ىٍ ٍيی وٺ‪ٍٚ‬ای ٽٍ ‪َ٥‬ٵیه اډ‪٢‬بء ٽَىٌ ي ډى‪٢‬ڈ‬
‫ثٍ ٹَاٍىاى إز ٍٕڈ ‪ٙ‬يٌ إز‪.‬‬

‫ةـ ٽمذبوی ثبیي ډىشُب سب ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1938‬ىٍ كًٌُ یټ یب ؿىيیه ٹ‪٦‬ٮٍ ُډیه ٍا ثٍ‬
‫ََ ‪ٙ‬پڄ ي يٕٮشی ي ىٍ ََ وٺ‪ ٍ٦‬ٽٍ ډٺش‪٢‬ی ډیىاوي اوشوبة ومبیي‪.‬‬

‫ډؼمً‪٦ٕ ٫‬ق یټ یب ؿىي ٹ‪٦‬ٮٍ ٽٍ اوشوبة ‪ٙ‬يٌ ثب‪ٙ‬ي وجبیي اُ یټ‪ٝ‬ي َِاٍ ډیڄ ډَث‪٬‬‬
‫اوڂچیٖی (‪ 100٫000‬ډیڄ ډَث‪ )٬‬سؼبيُ ومبیي ََ ډیڄ ٕبىٌ ډ‪٦‬بثٸإز ثب یټ َِاٍ ي‬
‫‪ٞٚٙ‬ي ي وٍ ډشَ‪.‬‬

‫ٽمذبوی ىٍ سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1938‬یب ٹجڄ اُ آن یټ ٹ‪٦‬ٮٍ یب ٹ‪٦‬ٮبسی ٍا ٽٍ ثٍ ‪َ٥‬یٸ‬


‫ٵًٷ اوشوبة ٽَىٌ ٽشجبً ثٍ ىيڅز ا‪٥‬ال‪ ٫‬هًاَي ىاى‪.‬‬

‫ثٍ ََ ا‪٥‬ال‪٫‬وبډٍ وٺ‪ٍَٚ‬ب ي ا‪٥‬ال٭بر الُډٍ ثَای س‪ٚ‬وی‪ ٜ‬ي سليیي ٹ‪٦‬ٮٍ یب ٹ‪٦‬ٮبر‬
‫ډىشوجٍ اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ‪١‬میمٍ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬
‫‪121‬‬

‫عـ ثٮي اُ سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1938‬ٽمذبوی ىیڂَ كٸ سٶل‪ ٜ‬ي إشوَاع وٶز ٍا ػِ‬
‫ىٍ ٹ‪٦‬ٮٍ یب ٹ‪٦‬ٮبسی ٽٍ ډ‪٦‬بثٸ ثىي (ة) ٵًٷ اوشوبة ٽَىٌ إز ووًاَي ىا‪ٙ‬ز ي كًٌُ‬
‫اډشیبُ ثٮي اُ ایه سبٍین ٭جبٍر هًاَي ثًى اُ ٹ‪٦‬ٮٍ یب ٹ‪٦‬ٮبسی ٽٍ ثيیه ‪َ٥‬یٸ اوشوبة‬
‫ځَىیيٌ ي اُ اوشوبة آنَب ویِ ثٍ سَسیت ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ثٍ ىيڅز ا‪٥‬ال‪ ٫‬ىاىٌ ‪ٙ‬يٌ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬س‪:ْٛ‬‬

‫ٽمذبوی كٸ ٱیَاول‪ٞ‬بٍی ٕبهشه ي ىا‪ٙ‬شه څًڅٍَبی كمڄ وٶز ٍا هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫ٽمذبوی ىٍ سٮییه ډلڄ ٕیَ څًڅٍَبی وٶز هًى ي ثٍٽبٍ اوياهشه آنَب ډوشبٍ إز‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬چ‪ٟ‬اسْ‪:‬‬

‫اڅٴـ ََ ُډیه ثبیَ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ٽٍ ٽمذبوی ثَای ٭مچیبر هًى ىٍ ایَان الُڇ‬
‫ثياوي ي اُ ثَای ډٺب‪ٝ‬ي ٭مًډی ډًٍى اكشیبع ىيڅز وجب‪ٙ‬ىي ډؼبوبً ثٍ ٽمذبوی ياځٌاٍ‬
‫هًاَي ‪ٙ‬ي‪َ٥ .‬یٺٍی سل‪ٞ‬یڄ اٍا‪١‬ی ډٌٽًٍ ثٍ سَسیت ًیڄ هًاَي ثًى‪:‬‬

‫ََ يٹز ٹ‪٦‬ٮٍای اُ اٍا‪١‬ی ډٌٽًٌٍ ډًٍى اكشیبع ٽمذبوی ياٹ‪ ٬‬ډی‪ًٙ‬ى ثبیي ٽمذبوی یټ‬
‫یب ؿىيیه وٺ‪ ٍٚ‬ٽٍ ىٍ ٍيی آن ُډیه ډًٍى اكشیبع ثب ٍوڀآډیِیډ‪ٚ‬و‪ ٜ‬ځَىیيٌ ثب‪ٙ‬ي‬
‫ثٍ يُاٍر ډبڅیٍ إٍبڃ ثياٍى‪ ،‬ىيڅز ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ا٭شَا‪١‬ی ويا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي ډشٮُّي ډی‪ًٙ‬ى‬
‫ٽٍ ىٍ ‪َ٩‬ٳ ٍٕ ډبٌ اُ سبٍین ي‪ًٝ‬ڃسٺب‪١‬بی ٽمذبوی ډًاٵٺز هًى ٍا ا‪ُ٩‬بٍ ثياٍى‪.‬‬

‫ةـ اٍا‪١‬ی ىایَ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ٍا ٽٍ ٽمذبوی اكشیبع دیيا ډیٽىي ثٍ ‪َ٥‬یٺی ٽٍ ىٍ‬
‫ػِء ٹجڄ ډٌٽًٍ إز اُ ىيڅز سٺب‪١‬ب هًاَي ٽَى ي ىيڅز ىٍ ‪َ٩‬ٳ ٍٕ ډبٌ ډًاٵٺز هًى‬
‫ٍا ىٍ ډٺبثڄ سٺب‪١‬بی ٽمذبوی ىایَ ثٍ ٵَيٗ آن اٍا‪١‬ی ا‪ٙ‬ٮبٍ هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬
‫ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ىيڅز ا٭شَا‪ ٟ‬ي اكشیبػی ثٍ اٍا‪١‬یډِثًٌٍ ويا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪ .‬ٹیمز ایه اٍا‪١‬ی‬
‫ٍا ٽمذبوی سإىیٍ هًاَي ٽَى ‪ -‬ٹیمز ډِثًٍ ثبیي ٭بىالوٍ ثب‪ٙ‬ي ي اُ ٹیمز ډشٮبٍٵی‬
‫اٍا‪١‬ی ٽٍ اُ َمبن وً‪ ٫‬ثًىٌ يَمبن ډ‪َٞ‬ٳ ٍا ىا‪ٙ‬شٍ ي ىٍ َمبن كًٌُ ياٹ‪ٙ ٬‬يٌ ثب‪ٙ‬ي‬
‫وجبیي سؼبيُ ٽىي‪.‬‬
‫‪122‬‬

‫عـ ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ىيڅز ىٍ ډٺبثڄ سٺب‪١‬بَبی دی٘ثیىی ‪ٙ‬يٌ ىٍ ػِيٌَبی (اڅٴ ي ة)‬
‫ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ػًاثی ويَي دٔ اُ اوٺ‪٢‬بی ىي ډبٌ اُ سبٍین ي‪ًٝ‬ڃ سٺب‪١‬بَبی ډِثًٍ‬
‫ٽمذبوی سٌٽَوبډٍ ػيیيی ثٍ ىيڅز هًاَي ٵَٕشبى ؿىبوـٍ ثٍ سٌٽَوبډٍ ډِثًٍ ویِ ىٍ‬
‫‪َ٩‬ٳ یټ ډبٌ اُ سبٍین ي‪ًٝ‬ڃ ػًاثی ىاىٌ و‪ًٚ‬ى ٕپًر ىيڅز ثٍ ډىِڅٍ س‪ًٞ‬یت سچٺّی‬
‫هًاَي ځَىیي‪.‬‬

‫ىـ اٍا‪١‬ی ٍا ٽٍ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ویٖز ي ثَای ٽمذبوی الُڇ ثب‪ٙ‬ي ثب سًاٵٸ ثب‬
‫‪ٝ‬بكجبن اٍا‪١‬ی ډِثًٍ ي ثب سًٕ‪ ٤‬ىيڅز ٽمذبوی سل‪ٞ‬یڄ هًاَي ٽَى ىٍ ‪ًٍٝ‬ر ٭يڇ‬
‫ك‪ًٞ‬ڃ ډًاٵٺز ىٍ ٹیمز ىيڅز ثٍ ‪ٝ‬بكجبن اٍا‪١‬ی ډِثًٍ اػبٌُ ووًاَي ىاى ٽٍ ثی٘ اُ‬
‫وَم ډشٮبٍٵی اٍا‪١‬ی ډش‪ٚ‬بثٍ ډؼبيٍ ډ‪٦‬بڅجٍ ومبیىي‪.‬ثَای سٺًیڈ اٍا‪١‬ی ډٌٽًٍ ډى‪ًٍ٪‬ی‬
‫ٽٍ ٽمذبوی اُ ډ‪َٞ‬ٳ آنَب ىاٍى ډإهٌ ٹَاٍ ىاىٌ ومی‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫ٌـ اډبٽه ډٺيٍٕ ي اثىیٍ سبٍیوی ي ډلڄَبیی ٽٍ ػىجٍی سبٍیوی ىاٍوي ي َمـىیه‬
‫سًاث‪ ٬‬آنَب سب ىيیٖز ډشَ ډٖبٵز اُ ډٺٍَار ډٌٽًٌٍ ډٖشظىی َٖشىي‪.‬‬

‫يـ ٽمذبوی كٸ ٱیَاول‪ٞ‬بٍی هًاَي ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ٵٺ‪ ٤‬ىٍ كًٌُ اډشیبُی وٍ ػبی ىیڂَ‬
‫ي اُ ََ ُډیه ثبیَ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ثَای ډ‪َٞ‬ٳ ٭مچیبر هًى اُ ََ وً‪ ٫‬هبٻ ي ‪ٙ‬ه ي‬
‫آَټ ي ٕىڀ ي ځؾ ي ٕىڀ ي ډ‪ٞ‬بڅق ٕبهشمبوی ىیڂَ ډؼبوبً إشٶبىٌ ومبیي‪:‬‬

‫ډٖچّڈ إز ٽٍ اځَ إشٶبىٌ اُ ډًاى ډٌٽًٌٍ ډًػت ‪ٙ ٍَ١‬و‪ ٜ‬طبڅظی ثب‪ٙ‬ي ثبیي‬
‫ٽمذبوی ػجَان هٖبٍر ًيیاڅلٺًٷ ٍا ثىمبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬پ‪ٙ‬جٓ‪:‬‬

‫٭مچیبر ٽمذبوی ىٍ ایَان ثٍ ‪َ٥‬یٸ ًیڄ ډلييى ډی‪ًٙ‬ى‪:‬‬

‫‪1‬ـ ٕبهشمبن ََ ه‪ ٤‬آَه ي ََ ثىيٍ ػيیيی ډًٽًڃ ثٍ ك‪ًٞ‬ڃ ډًاٵٺز ٹجچی ثیه‬
‫ىيڅز ي ٽمذبوی هًاَي ثًى‪.‬‬
‫‪123‬‬

‫‪2‬ـ اځَ ٽمذبوی سًٕٮٍ اٍسجب‪ ٣‬سچٶًوی ي سچڂَاٵی ي سچڂَاٳ ثیٕیڈ ي ًَادیمبئی ٵٮچی‬
‫هًى ٍا ىٍ و‪ َ٪‬ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي ٹجڄ اُ سل‪ٞ‬یڄ اػبٌُ ىيڅشی ىٍ ایه ه‪ ًٛٞ‬اٹياډی‬
‫ومیسًاوي ثپىي‪.‬‬

‫اځَ ىيڅز ثَای ىٵب‪ ٫‬ډچّی یب ىٍ ډًٹ‪ ٬‬دی‪ٚ‬أډيَبی ٵًٷاڅٮبىٌ ىیڂَی اكشیبع ثٍ يٕبئ‪٤‬‬
‫وٺچیٍ ي يٕبئڄ اٍسجب‪٥‬یٍی ٽمذبوی دیيا ٽَى سٮُّي ډیومبیي كشیاالډپبن ٽمشَ ډًػت‬
‫س‪٢‬ییٸ ٭مچیبر ٽمذبوی ث‪ًٚ‬ى ي ویِ هٖبٍاسی ٍا ٽٍ اُ ایه كیض ډشًػٍ ٽمذبوی‬
‫ډیځَىى ثٍ‪ ًٍ٥‬كٺبویز ػجَان ومبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬ضطٓ‪:‬‬

‫اڅٴـ ٽمذبوی ډؼبُ إز ٽٍ ثيين سل‪ٞ‬یڄ ػًاُ ډو‪ًٝٞ‬ی آوـٍ ٍا ٽٍ ډىل‪َٞ‬اً ثَای‬
‫ډ‪َٞ‬ٳ ا٭‪٢‬بء ي ډٖشويډیه هًى الُڇ ىاٍى ياٍى ومًىٌ ي كٺًٷ ځمَٽی ي ډبڅیبرَبی‬
‫ډٮمًڅٍی كیه يٍيى ٍا ثذَىاُى‪ .‬ٽمذبوی سياثیَ الُډٍ ٍا اسوبً هًاَي ومًى ٽٍ اػىبٓ‬
‫ياٍىٌ ثٍ ا‪ٙ‬وب‪ٝ‬ی ٱیَ ډٖشويډیه هًىٗ ٵَيهشٍ ي یب ياځٌاٍ وڂَىى‪.‬‬

‫ةـ ٽمذبوی ثيين سل‪ٞ‬یڄ ػًاُ ډو‪ًٝٞ‬ی كٸ هًاَي ىا‪ٙ‬ز ٽٍ څًاُڇ ي ډ‪ٞ‬بڅق ي‬
‫آالر ‪٥‬جّی ي ػَاكی ي اىيیٍای ٍا ٽٍ ثَای ډَی‪٢‬وبوٍَب ي ډ‪٦‬تَبی هًى ىٍ ایَان‬
‫الُڇ ىاٍى ياٍى ومبیي ي ا‪ٙ‬یبء ي اػىبٓ ډٌٽًٌٍ ىٍ ډًٹ‪ ٬‬يٍيى اُ سإىیٍ كٺًٷ ځمَٽی‬
‫ډبڅیبر ي ٭ًاٍ‪ ٟ‬ثٍ ىيڅز ي اىاٍار ډلچی ډٮبٳ هًاَي ثًى‪.‬‬

‫عـ ثيين سل‪ٞ‬یڄ َیؾځًوٍ ػًاُی ي ثيين دَىاهز َیؾ وً‪ ٫‬كٺًٷ ځمَٽی ي ََ وً‪٫‬‬
‫ډبڅیبر ي ٭ًاٍ‪ ٟ‬ثٍ ىيڅز ي اىاٍار ډلچی ٽمذبوی كٸ هًاَي ىا‪ٙ‬ز آنؿٍ ٍا ٽٍ‬
‫ډىل‪َٞ‬اً ثَای ٭مچیبر هًى ىٍ ایَان الُڇ ىاٍى ياٍى ومبیي‪.‬‬

‫ىـ ‪ٝ‬بىٍار وٶشی اُ دَىاهز كٺًٷ ځمَٽی ي ََ وً‪ ٫‬ډبڅیبر ي ٭ًاٍ‪ ٟ‬ثٍ ىيڅز ي‬
‫اىاٍار ډلچی ډٮبٳ هًاَي ثًى‪.‬‬
‫‪124‬‬

‫ٔاد‪ٞ ٜ‬فتٓ‪:‬‬

‫اڅٴـ ٽمذبوی ي ډٖشويډیى٘ اُ كمبیز ٹبوًوی ىيڅز ثٌَُډىي هًاَىي ثًى‪.‬‬

‫ةـ ىيڅز ىٍ كييى ٹًاویه ي ډٺٍَار ډمچپشی َمٍ وً‪ ٫‬سُٖیالر ډمپىٍ ٍا ثَای‬
‫٭مچیبر ٽمذبوی ډجٌيڃ هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫عـ ََ ځبٌ ىيڅز ىٍ كًٌُی اډشیبُیٍ ثٍ ا‪ٙ‬وب‪ ٛ‬ىیڂَی اډشیبُاسی ثَای ثٍ ٽبٍ‬
‫اوياهشه ٕبیَ ډٮبىن ا٭‪٦‬بء ٽىي ثبیي ياىاٍ ومبیي ٽٍ اكشیب‪٥‬بر الُډٍ ٍاثٍ ٭مڄ آيٍوي ٽٍ‬
‫٭مچیبر آنَب ثٍ ډؤٕٖبر ي ٭مچیبر ٽمذبوی هٖبٍسی ياٍى وٖبُى‪.‬‬

‫ىـ ٽمذبوی ډپچّٴ إز ډى‪٦‬ٺٍای ٍا ٽٍ ثَای ٕبهشه هبوٍ ي ىٽبٽیه ي ٕبیَ ثىبَبی‬
‫ىیڂَ ه‪َ٦‬وبٻ إز سٮییه ٽىي سب ىيڅز ثشًاوي اَبڅی ٍا ډٖجًٷ ي اُ ٕپًوز ىٍ آن‬
‫ډلڄ ډى‪ ٬‬ومبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ٞ ٜ‬طتٓ‪:‬‬

‫ٽمذبوی ډچِڇ ووًاَي ‪ٙ‬ي ٽٍ َیؾ ٹٖمشی اُ يػًٌ هًى ي ډو‪ًٝٞ‬بً ٭ًایي كب‪ٝ‬چٍ اُ‬
‫ٵَيٗ ‪ٝ‬بىٍار هًى ٍا ثٍ دًڃ ایَاوی سجيیڄومبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪:ٟٓ٘ ٜ‬‬

‫ٽمذبوی ٵًٍاً سياٍٽبر هًى ٍا هًاَي ىیي ٽٍ ثٍ يٕیچٍُ یټ ٽمذبوی ٵَ٭ی إشوَاع‬
‫وٶز ایبڅز ٽَډبو‪ٚ‬بٌ ٍا ‪َٙ‬ي‪ ٫‬ي ىٍ ډلڄ س‪ٞ‬ٶیٍ ومبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬د‪:ٓٞ‬‬

‫‪1‬ـ ډجبڅٲی ٽٍ ثَ كٖت ایه ٹَاٍىاى اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ثبیي ثٍ ىيڅز سإىیٍ ‪ًٙ‬ى (٭اليٌ‬
‫ثَ ډجبڅٲی ٽٍ ىٍ ډًاى ىیڂَ دی٘ثیىی ‪ٙ‬يٌ) ثٍ ‪َٙ‬ف ًیڄ سٮییهډیځَىى‪:‬‬
‫‪125‬‬

‫اڅٴـ كٸاالډشیبُ ٕبڅیبوٍ ٽٍ اُ ايڃ ّاوًیٍ ‪َٙ 1933‬ي‪ ٫‬ډی‪ًٙ‬ى ثٍ ډجچٰ ؿُبٍ ‪ٙ‬چیىڀ‬
‫ثَای ََ سه وٶشی ٽٍ ثَای ډ‪َٞ‬ٳ ىاهچی ىٍ ایَان ثٍ ٵَيٗ ثَٕي ي یب اُ ایَان ‪ٝ‬بىٍ‬
‫‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫ةـ دَىاهز ډجچٲی ډٮبىڃ ثب ثیٖز ىٍ‪ٝ‬ي (‪ )٪20‬آوـٍ ا‪١‬بٵٍ ثَ ‪ 671250‬څیٌَ ثٍ‬
‫‪ٝ‬بكجبن ُٕبڇ ٭بىی ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى سًُی‪ ٬‬ډیځَىى هًاٌ ایه‬
‫سًُی‪ ٬‬ثٍ ٭ىًان ُٕڈ ډىبٵ‪ ٬‬یپی اُ ٕىًار ثًىٌ ي یب اُ يػًٌ ًهیٌَ َمبن ٽمذبوی ٽٍ‬
‫ا‪١‬بٵٍ ثَ ًهبیَی ٽٍ ىٍ ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1932‬ثٍ ډًػت ىٵبسَ هًى ډًػًى ىا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫عـ ډؼمً‪ ٫‬ډجبڅٲی ٽٍ ثَای ََ ٕبڃ ډٖیلی ثَ كٖت ػِءَبی (اڅٴ) ي (ة) اُ ‪َ٥‬ٳ‬
‫ٽمذبوی ثٍ ىيڅز ایَان سإىیٍ ډی‪ًٙ‬ى وجبیي ََځِ اُ َٶش‪ٞ‬ييدىؼبٌ َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ‬
‫(‪ 750000‬څیٌَ إشَڅیىڀ) ٽمشَ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪2‬ـ سإىیٍ يػًٌ ډٌٽًٍ ىٍ ایه ډبىٌ اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ثٍ ‪َ٥‬یٸ ًیڄ ثٍ ٭مڄ هًاَي آډي‪:‬‬

‫اڅٴـ ‪ 31‬ډبٍٓ ي ‪ّ 30‬يئه ي ‪ٕ 30‬ذشبډجَ ي ‪ 31‬ىٕبډجَ ََ ٕبڃ ََ ىٵٮٍ ډجچٰ‬


‫یټ‪ٝ‬ييَ‪ٚ‬شبىيَٶز َِاٍ ي دبو‪ٞ‬ي څیٌَ إشَڅیىڀ (سإىیٍ ډَثً‪ ٣‬ثٍ ‪ 31‬ډبٍٓ ‪)1933‬‬
‫ٵًٍاً دٔ اُ س‪ًٞ‬یت ایه ٹَاٍىاى ثٍ ٭مڄ هًاَي آډي)‪.‬‬

‫ةـ ىٍ سبٍین ثیٖزيَ‪ٚ‬شڈ ٵًٍیٍ ‪ 1934‬ي ډىجٮي ىٍ َمیه سبٍین ىٍ ََ ٕبڃ‬


‫كٸاالډشیبُ ډَثً‪ ٣‬ثٍ ٕبڃ ٹجڄ ثبثز ََ سه وٶز ثَ كٖت ػِء (اڅٴ) دٔ اُ ي‪٬١‬‬
‫ډجچٰ َٶش‪ٞ‬ي ي دىؼبٌ َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ (‪ 7500000‬څیٌَ إشَڅیىڀ) ٽٍ ډ‪٦‬بثٸ ػِء‬
‫(‪-1‬اڅٴ) ٹجالً سإىیٍ ځَىیيٌ إز‪.‬‬

‫عـ ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ثَ كٖت ػِء (‪ ِ 1‬ة) ایه ډبىٌ ىٍ ډًٹ‪ ٬‬سٺٖیڈ ډىبٵ‪ ٬‬ثٍ‬
‫ُٕبڇ ٭بىی دَىاهشٍ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ِ‪ 3‬ىٍ ډًٹ‪ ٬‬اوٺ‪٢‬بی ایه اډشیبُ ي َمـىیه ىٍ ‪ًٍٝ‬ر سَٻ آن اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ډ‪٦‬بثٸ‬
‫ډبىٌ (‪ )25‬ٽمذبوی ډجچٲی ډٖبيی ثیٖز ىٍ‪ٝ‬ي (‪ )٪20‬اُ ثبثزَبی ًیڄ ٍا ثٍ ىيڅز‬
‫ایَان سإىیٍ هًاَي ٽَى‪:‬‬
‫‪126‬‬

‫اڅٴـ اُ سٶب‪١‬ڄ ثیه ډجبڅٰ ٽڄ ًهبیَی (‪ )Generale reserve‬ٽٍ ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي‬
‫ایَان ډلييى ىٍ سبٍین اوٺ‪٢‬بء ي یب سَٻ اډشیبُ ډًػًى هًاَي ىا‪ٙ‬ز ي ډجبڅٰ ًهبیَی ٽٍ‬
‫ٽمذبوی ډٌٽًٍ ىٍ سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1932‬ډًػًى ىا‪ٙ‬شٍ إز‪.‬‬

‫ةـ اُ سٶب‪١‬ڄ ثیه ډجبڅٰ ډًػًىی ٽٍ اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ىٍ‬
‫سبٍین اوٺ‪٢‬بء یب سَٻ اډشیبُ ثٍ كٖبة ډىٺًڃ ډی‪ًٙ‬ى ي ډًػًىیَبیی ٽٍ ىٍ سبٍین ‪31‬‬
‫ىٕبډجَ ‪ 1932‬اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ډِثًٍ ثٍ كٖبة ډىٺًڃ ځَىیيٌ إز‪.‬‬

‫دَىاهز يػًٌ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ثَ كٖت ایه ػِي یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین س‪ٚ‬پیڄ‬
‫ډؼم‪ ٬‬٭مًډی ٽمذبوی ٽٍ دٔ اُ اوٺ‪٢‬بء یب سَٻ اډشیبُ س‪ٚ‬پیڄډی‪ًٙ‬ى اوؼبڇ هًاَي‬
‫ځَٵز‪.‬‬

‫‪4‬ـ ىيڅز كٸ هًاَي ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ډلبٕجبر ډَثً‪ ٣‬ثٍ ػِي (‪1‬ـ اڅٴ) ٍا ٽٍ ډىشُب سب ‪28‬‬
‫ٵًٍیٍ ََ ٕبڃ ثبثز ٕبڃ ځٌ‪ٙ‬شٍ ٵَٕشبىٌ ډی‪ًٙ‬ى سٶشی٘ ي ٍٕیيځی ومبیي‪.‬‬

‫‪5‬ـ ثَای ػچًځیَی اُ اډپبن سًػٍ ‪ ٍَ١‬ثٍ ىيڅز ىٍ ډًٹ‪ ٬‬سَٹی ي سىِڃ ٹیمز دًڃ‬
‫اوڂچیٔ ‪َ٥‬ٵیه ثٍ ‪َٙ‬ف ًیڄ سًاٵٸ كب‪ٝ‬ڄ ومًىوي‪:‬‬

‫اڅٴـ ََ ځبٌ ډًٹٮی ٹیمز ‪٥‬ال ىٍ څىين اُ ‪ ٘ٙ‬څیٌَ إشَڅیىڀ (‪ 6‬څیٌَ إشَڅیىڀ) ىٍ‬
‫ډٺبثڄ یټ ايؤسَيی سؼبيُ ومبیي ثَای ََ دىی ٽٍ ٭اليٌ ثَ ‪ ٘ٙ‬څیٌَ إشَڅیىڀ ىٍ‬
‫ډٺبثڄ یټ ايؤسَيی ىٍ ٍيُ دَىاهز ٹیمز ‪٥‬ال سَٹّی ومبیي ثَ ٽچیٍ ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ‬
‫ثٍ ىيڅز اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ثٍ ډًػت ایه ٹَاٍىاى (ثٍ إشظىبی ډجبڅٲی ٽٍ ثَ كٖت‬
‫ػِيَبی (‪1‬ـ ة) ي (‪ 3‬اڅٴ ي ة) ایه ډبىٌ ي ػِي (‪1‬ـ اڅٴ) اُ ډبىٌ ‪ 23‬ثبیي ثٍ ىيڅز‬
‫ثَٕي) ثٍ ډیِان یټ یټَِاٍ ي ؿُبٍ‪ٝ‬ي ي ؿُچڈ ‪ 1440/1‬ډجبڅٰ ډِثًٌٍ اٵِيىٌ هًاَي‬
‫ځَىیي‪.‬‬

‫ةـ ََځبٌ ډًٹٮی ىيڅز س‪ ًٍٞ‬ٽَى ثٍ ایهٽٍ ىیڂَ ‪٥‬ال ډجىبی ٭مًډی ٹیمزَب ي‬
‫ډٮبډالر ویٖز ي ‪َ٥‬یٸ سإىیٍَبی ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ س‪٢‬میىی ٍا ٽٍ ډى‪َ٥ ًٍ٪‬ٵیه إز‬
‫ثَای ىيڅز ٵَاَڈ ومیومبیي ‪َ٥‬ٵیه ډًاٵٺز ډیومبیىي ٽٍ ي‪١‬ٮیز س‪٢‬میه ډِثًٍ ٍا‬
‫‪127‬‬

‫سٲییَ ىَىي ي ىٍ ‪ًٍٝ‬ر ٭يڇ ك‪ًٞ‬ڃ ډًاٵٺزٹ‪٢‬یٍ ډ‪٦‬بثٸ ډبىٌ (‪ )22‬ثٍ كپمیز اٍػب‪٫‬‬
‫هًاَي ‪ٙ‬ي ي ‪َٙ‬ای‪٦‬ی ٍا ٽٍ ثبیي ػبو‪ٚ‬یه س‪٢‬میه ډٌٽًٍ ځَىى ي سبٍین اػَای آن ٍا ویِ‬
‫ډٮچًڇ هًاَي ومًى‪.‬‬

‫‪6‬ـ ََ ځبٌ ىٍ دَىاهز ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ډ‪٦‬بثٸ سبٍینَبی ډٺٍَّ ىٍ ایه ٹَاٍىاى‬
‫اسٶبٹبً اُ وبكیٍ ٽمذبوی سإهیَ ثٍ ٭مڄ آیي ثَای ډير سإهیَ اُ ٹَاٍ دىغ ىٍ‪ٝ‬ي ىٍ ٕبڃ‬
‫ٵَ‪ ٫‬يػًٌ ډِثًٌٍ ٍا ٽمذبوی هًاَي دَىاهز‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬یاصد‪:ٓٞ‬‬

‫‪1‬ـ ٽمذبوی ثَای ډير ٕی ٕبڃ ايڃ ٭مچیبر هًى ىٍ ایَان اُ دَىاهز ََ ځًوٍ ډبڅیبسی‬
‫ٽٍ ثٍ وٶ‪ ٬‬ىيڅز ي اىاٍار ډلچی ٵٮالً ثَٹَاٍ ي یب ىٍ آسیٍ ي‪ًٙ ٬١‬ى ډٮبٳ هًاَي ثًى ي‬
‫ىٍ ٭ً‪ ٟ‬ډجبڅٰ ًیڄ ٍا ثٍ ىيڅز سإىیٍ هًاَي ومًى‪:‬‬

‫اڅٴـ ىٍ ډير دبوِىٌ ٕبڃ ايڃ ایه ٹَاٍىاى سبٍین ‪ 28‬ٵًٍیٍ ََ ٕبڃ ي ثَای ايڅیه ډَسجٍ‬
‫ىٍ ‪ 28‬ٵًٍیٍ ‪ 1934‬وٍ دىٔ ثبثز ََ سه اُ ‪ ٘ٙ‬ډیچیًن سه (‪ )6٫000٫000‬وٶشی ٽٍ‬
‫ثبثز ٕىٍ ځٌ‪ٙ‬شٍ ډٖیلی ډ‪ٚ‬مًڃ كٸاالډشیبُ ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (‪1‬ـ اڅٴ) اُ ډبىٌ (‪)10‬‬
‫ډیځَىى ي ‪ ٘ٙ‬دىٔ ثبثز ََ سه وٶز ا‪١‬بٵٍ ثَ ٍٹڈ ‪ ٘ٙ‬ډیچیًن سه ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ‬
‫سإىیٍ هًاَي ومًى‪.‬‬

‫ةـ ٽمذبوی سإډیه ډیٽىي ډجبڅٲی ٍا ٽٍ ثَ ‪٥‬جٸ ػِيَبی ٵًٷاڅٌٽَ سإىیٍ ډیومبیي‬
‫َیؾ يٹز اُ ډجچٰ ىيیٖز ي ثیٖز ي دىغ َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ (‪َِ 225‬اٍ څیٌَ‬
‫إشَڅیىڀ) ٽمشَ وجب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫عـ ىٍ ډير دبوِىٌ ٕبڃ ثٮي یټ ‪ٙ‬یچیىڀ ثبثز ََ سه اُ ‪ ٘ٙ‬ډیچیًن سه (‪6000000‬‬


‫سه) وٶشی ٽٍ ثبثز ٕىٍ ځٌ‪ٙ‬شٍ ډٖیلی ډ‪ٚ‬مًڃ كٸاالډشیبُډٌٽًٍ ىٍ ػِي (‪1‬ـ اڅٴ) اُ‬
‫ډبىٌ ‪ 10‬ډیځَىى ي ‪ 9‬دىٔ ثبثز ََ سه وٶز ا‪١‬بٵٍ ثَ ٍٹڈ ‪ ٘ٙ‬ډیچیًن سه ډٌٽًٍ ىٍ‬
‫ٵًٷ سإىیٍ هًاَي ومًى‪.‬‬
‫‪128‬‬

‫ىـ ٽمذبوی س‪٢‬میه ډیٽىي ډجبڅٲی ٍا ٽٍ ثَ ‪٥‬جٸ ػِي (ع) ډبٹجڄ سإىیٍ ډیومبیي‬
‫َیؾيٹز اُ ٕی‪ٞ‬ي َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ (‪ 300000‬څیٌَ إشَڅیىڀ)ٽمشَ وجب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪2‬ـ ٹجڄ اُ ٕىٍ ‪ٍ 1963‬اػ‪ ٬‬ثٍ ډیِان ډجبڅٲی ٽٍ ٽمذبوی ىٍ اُای ډٮبٵیز ٽبډڄ ٭مچیبر‬
‫هًى ىٍ ایَان اُ دَىاهز ََ ځًوٍ ډبڅیبسی ثٍ وٶ‪ ٬‬ىيڅز ي یب اىاٍار ډلچی ىٍ ډير ٕی‬
‫ٕبڃ ىيڇ ٽٍ ډىشُی ثٍ ٕىٍ ‪ 1993‬ډی‪ًٙ‬ى ثبیي ثذَىاُى ‪َ٥‬ٵیه سًاٵٸ و‪ َ٪‬كب‪ٝ‬ڄ‬
‫هًاَىي ومًى‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬د‪ٚ‬اصد‪:ٓٞ‬‬

‫اڅٴـ ٽمذبوی ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ٭مچیبسی ٽٍ ډ‪٦‬بثٸ ایه ٹَاٍىاى ىٍ ایَان ډیومبیي ػمی‪ ٬‬يٕبیڄ‬
‫ډٮمًڃ ي ډىبٕت ٍا ثَای سإډیه ‪َٝ‬ٵٍػًیی ي إشٶبىٌ ٽبډڄ اُ ٭مچیبر هًى ي ثَای‬
‫كٶ‪ ٨‬ډوبُن سلزاالٍ‪١‬ی وٶز ي ثَای إشٶبىٌ اُ اډشیبُ هًى ثٍ‪َُ٥‬یٽٍ ډ‪٦‬بثٸ‬
‫آهَیه سَٹّیبر ٭چمی يٹز ثب‪ٙ‬ي ثٍ ٽبٍ هًاَيثَى‪.‬‬

‫ةـ ََځبٌ ىٍ كًٌُ اډشیبُ ٱیَ اُ وٶز ٕبیَ ډًاى ډٮيوی ي ثی‪ٍَٚ‬ب ي ػىڂڄَبی ډشٮچّٸ‬
‫ثٍ ىيڅز ډًػًى ثب‪ٙ‬ي ٽمذبوی ومیسًاوي آنَب ٍا ثٍٽبٍ اوياهشٍ ي إشٶبىٌ ومبیي ي یب ډبو‪٬‬‬
‫٭مچیبر ي إشٶبىٌ ىیڂَان ث‪ًٚ‬ى (ډ‪َٚ‬ي‪ ٣‬ثَ ایه ٽٍ ډٺٍَار ػِي (ع) اُ ډبىٌ ‪ٍ 7‬٭بیز‬
‫‪ًٙ‬ى)‪.‬‬

‫يڅی ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ډًاى ډٮيوی ثی‪ ٍٚ‬ي ػىڂڄَبی ډٌٽًٍ ثَای سؼّٖٔ ي إشوَاع وٶز‬
‫الُڇ ثب‪ٙ‬ي ٽمذبوی كٸ إشٶبىٌ اُ آنَب ٍا هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫عـ ٽچیٍ كٶَیبسی ٽٍ ډىؼَ ثٍ ٽ‪ٚ‬ٴ وٶز وڂ‪ٚ‬شٍ ي آة یب ډًاى ٹیمشی ىیڂَ ىٍ آن دیيا‬
‫ډی‪ًٙ‬ى ثبیي ثَای ىيڅز كٶ‪ًٙ ٨‬ى ي ٵًٍاً ٽمذبوی ىيڅز ٍا اُ ٽ‪ٚ‬ٶیبر ډِثًٍ ډ‪ّ٦‬چ‪٬‬‬
‫ٕبُى ي ىيڅز ََؿٍ ُيىسَ ډمپه ثب‪ٙ‬ي ثٍ ٽمذبوی سمبیڄ هًى ٍا وٖجز ثٍ س‪َٞ‬ٳ‬
‫كٶَیبر ډِثًٍ ا٭الڇ هًاَي ىا‪ٙ‬ز ي ىٍ ‪ًٍٝ‬ر س‪َٞ‬ٳ آنَب ىيڅز ډَاٹجز هًاَي ٽَى‬
‫ٽٍ ډبو‪ ٬‬٭مچیبر ٽمذبوی و‪ًٚ‬ى‪.‬‬
‫‪129‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬سیضد‪:ٓٞ‬‬

‫ٽمذبوی سٮُّي ډیومبیي ٽٍ ثٍ هَع هًى ي ىٍ یټ ډيّر ډىبٕجی ََ ډًٹٮی ٽٍ ومبیىيٌ‬


‫ىيڅز سٺب‪١‬ب ډیٽىي ًٕاىَبی ‪ٝ‬لیق اُ سمبڇ ‪َ٥‬فَب ي وٺ‪ٍَٚ‬ب ي ٍٕڈَب ي ٕبیَ‬
‫ډياٍٻ ي إىبى ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ي‪١‬ٮیز ٕ‪٦‬قاالٍ‪١‬ی ي ‪٥‬جٺبراالٍ‪١‬ی ي كٶَ ؿبٌَب ډَثً‪٣‬‬
‫ثٍ كًٌُ اډشیبُیٍ ٽٍ ډًػًى ىاٍى ثٍ يُاٍر ډبڅیٍ ثيَي‪.‬‬

‫ثٍ٭اليٌ ىٍ سمبڇ ډير اډشیبُ ٽمذبوی سمبڇ ا‪٥‬ال٭بر ډُڈ ٭چمی ي ٵىّی ٍا ٽٍ اُ وشیؼٍ‬
‫٭مچیبر هًى ىٍ ایَان ثٍ ىٕز آيٍىٌ ثٍ ىيڅز إٍبڃ هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫سمبڇ إىبى ي ډياٍٻ ډِثًٌٍ ٍا ىيڅز ثٍ ٭ىًان ډلَډبوٍ سچٺّی هًاَي ومًى‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬چ‪ٟ‬اسد‪:ٓٞ‬‬

‫اڅٴـ ىيڅز ثٍ ډیڄ هًى ىٍ ََ ډًٹ‪ ٬‬ډىبٕجی كٸ هًاَي ىا‪ٙ‬ز اډَ ثٍ سٶشی٘ ٭مچیبر‬
‫ٵىی ٽمذبوی ىٍ ایَان ومًىٌ ي ثَای اػَای ایه ډٺ‪ًٞ‬ى اُ اَڄ هجٌَ ي ډشو‪ٞٞ‬یه ٵىی‬
‫ډإډًٍیه ثڂمبٍى‪.‬‬

‫ةـ ٽمذبوی سمبڇ ډياٍٻ ي إىبى ډَثً‪ ٣‬ثٍ ا‪٥‬ال٭بر ٭چمی ي ٵىی ي سمبڇ ډؤٕٖبر ي‬
‫يٕبیڄ ي آالر اوياٌُځَٵشه إشوَاع وٶز ٍا ىٍ ىٕشَٓ ډإډًٍیه هجٌَ ي ډشو‪ٞٞ‬یه‬
‫ىيڅز هًاَي ځٌاٍى ي ثٍ٭اليٌ ډإډًٍیه ډِثًٍ ىٍ سمبڇ اىاٍار ٽمذبوی ي ىٍ سمبڇ هبٻ‬
‫ایَان كٸ سل‪ٞ‬یڄ ََ ځًوٍ ا‪٥‬ال٭ی ٍاهًاَىي ىا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬پا٘ضد‪:ٓٞ‬‬

‫ىيڅز كٸ سٮییه یټ وٶَ ومبیىيٌ ٍا هًاَي ىا‪ٙ‬ز ي ومبیىيٌ ډِثًٍ (ډإډًٍ ىيڅز‬
‫‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی) وبډیيٌ ‪ٙ‬يٌ ي اهشیبٍار ًیڄ ٍا هًاَي ىا‪ٙ‬ز‪:‬‬

‫‪1‬ـ ا‪٥‬ال٭بسی ٍا ٽٍ ىٍ كييى كٸ ‪ٝ‬بكجبن ُٕبڇ ٽمذبوی إز اُ ٽمذبوی سل‪ٞ‬یڄ‬


‫ومبیي‪.‬‬
‫‪131‬‬

‫‪2‬ـ ىٍ سمبڇ ػچٖبر َیإر ډيیٌَ ي ٽمیشٍَبی آن ي ىٍ سمبڇ ػچٖبر ډؼم‪ ٬‬٭مًډی ٽٍ‬
‫ثَای ډٌاٽٌَ ىٍ ډٖبیڄ ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ٍياث‪ ٤‬ىيڅز ي ٽمذبویس‪ٚ‬پیڄ ‪ٙ‬يٌ ثب‪ٙ‬ي ك‪ ًٍ٢‬ثٍ َڈ‬
‫ٍٕبوي‪.‬‬

‫‪3‬ـ ٽمیشٍ ٍا ٽٍ ٽمذبوی ثٍ ٹ‪ٞ‬ي سًُی‪ ٬‬ا٭شجبٍ ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ ‪ 16‬ي ثَای و‪٪‬بٍر ىٍ‬
‫سل‪ٞ‬یڄ ایَاویبن ىٍ څىين س‪ٚ‬پیڄ ډیىَي ثٍ٭ىًان ٍٕمی ي ثب كٸ ٍؤی ٹب‪ٍ ٬٥‬یبٕز‬
‫ومبیي‪.‬‬

‫‪4‬ـ سٺب‪١‬ب ومبیي ٽٍ ػچٖبر ډو‪َ ًٛٞ‬یإر ډيیٌَ ََ يٹز ٽٍ الُڇ ثياوي ثَای‬
‫ډٌاٽٌَ ىٍ ډٖبئچی ٽٍ ىيڅز دی‪ٚ‬ىُبى ډیومبیي س‪ٚ‬پیڄ ځَىى ػچٖبر ډِثًٌٍ ىٍ ډير‬
‫دبوِىٌ ٍيُ ثٮي اُ ي‪ًٝ‬ڃ سٺب‪١‬بی ٽشجی ثٍ ډى‪ٚ‬ی ٽمذبوی س‪ٚ‬پیڄ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ٽمذبوی ثبثز كٺًٷ ي ٕبیَ ډوبٍع ومبیىيٌ ډِثًٍ ٕبڅیبوٍ ىي َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ ثٍ‬
‫ىيڅز هًاَي دَىاهز‪ .‬ىيڅز ٽشجبً ٽمذبوی ٍا اُ سٮییه ومبیىيٌ ډِثًٍ ي یب ػبو‪ٚ‬یه اي‬
‫ډ‪ّ٦‬چ‪ ٬‬هًاَي ٕبهز‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬ضا٘ضد‪:ٓٞ‬‬

‫‪1‬ـ ‪َ٥‬ٵیه س‪ٞ‬يیٸ ىاٍوي ي ٹجًڃ ډیومبیىي ٽٍ ا‪ٝ‬چی ٽٍ ډياٍ اػَای ایه ٹَاٍىاى‬
‫ډیثب‪ٙ‬ي آن إز ٽٍ ىٍ ډىبٵ‪َ٥ ٬‬ٵیه كٶ‪ ٨‬كي ا٭الی ډىشغ ثًىن ي‪َٝ‬ٵٍػًیی ىٍ‬
‫اىاٌٍ ي ٭مچیبر ٽمذبوی ىٍ ایَان ‪َ١‬يٍر ٭بڅی ىاٍى‪.‬‬

‫‪2‬ـ ډٖچّڈ إز ٽٍ ٽمذبوی ‪ٝ‬ىٮشڂَان ي ډٖشويډیه ٵىّی ي سؼبٍی هًى ٍا ثٍ اوياٌُای‬
‫ٽٍ ا‪ٙ‬وب‪ً ٛ‬ی‪ٝ‬الكیز ي ثبسؼَثٍ ىٍ ایَان یبٵز ‪ًٙ‬ى اُ اسجب‪ ٫‬ایَان اوشوبة هًاَي‬
‫ٽَى ي ایه ویِ ډٖچّڈ إز ٽٍ ډٖشويډیه ٱیَ ٵىّی ٽمذبوی ډىل‪َٞ‬اً اُ اسجب‪ ٫‬ایَان‬
‫هًاَىي ثًى‪.‬‬

‫‪3‬ـ ‪َ٥‬ٵیه ډًاٵٺز ډیومبیىي ىٍ ایهٽٍ ‪َ٥‬ف ٭مًډی ډ‪٦‬بڅٮٍ ي سُیٍ ومبیىي ٽٍ ثَ ‪٥‬جٸ‬
‫آن ََ ٕبڃ ي ډَسجبً ډٖشويډیه ٱیَ ایَاوی ٍا سٺچیڄ ىاىٌ ي ثٍػبی آنَب ثٍ ‪ًٍ٥‬‬
‫س‪ٞ‬ب٭يی ىٍ ٽًسبٌسَیه ډير ډمپه اُ اسجب‪ ٫‬ایَاوی ثڂمبٍوي‪.‬‬
‫‪131‬‬

‫‪ -4‬ٽمذبوی ٕبڅیبوٍ ډجچٰ ىٌ َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ ثَای ایه ٽٍ اسجب‪ ٫‬ایَان ىٍ اوڂچٖشبن‬
‫٭چًڇ ي ٵىًن ډَثً‪ ٣‬ثٍ ‪ٝ‬ىب٭ز وٶز ٍا ٵَا ځیَوي سو‪ٞ‬ی‪ ٜ‬هًاَي ىاى‪ .‬ا٭شجبٍ ډٌٽًٍ ثٍ‬
‫يٕیچٍ یټ ٽمیشٍ ٽٍ ډ‪٦‬بثٸ ډبىٌ ‪ 15‬س‪ٚ‬پیڄ ډی‪ًٙ‬ى ثٍ ډ‪َٞ‬ٳ هًاَي ٍٕیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ٞ ٜ‬فذ‪:ٓٞ‬‬

‫ٽمذبوی س‪ٚ‬پیالر ي ډوبٍع سإٕیٖبر ي سٶشی٘ ي اىاٌٍ يٕبیڄ ‪ٝ‬لی ي ‪ٝ‬لز ٭مًډی‬
‫ٍا ډ‪٦‬بثٸ ػيیيسَیه ‪َ٥‬یٺٍ كٶ‪٨‬اڅ‪ٞ‬لٍ ډٮمًڅی ىٍ ایَان ىٍ سمبڇ اٍا‪١‬ی ي اثىیٍ ي‬
‫ډٖبٽه ا٭‪٢‬بء ي ٭مچؼبر هًى ٽٍ ىٍ كًٌُ اډشیبُیٍ ٽبٍ ډیٽىىي ثٍ٭ُيٌ ډیځیَى‪.‬‬

‫ٔاد‪ٞ ٜ‬یجذ‪:ٓٞ‬‬

‫ََ يٹز ٽمذبوی إُبڇ ػيیيی ثَای ٭بډٍ ا‪ٙ‬ب٭ٍ ډیىَي ثبیي ىٵبسَ طجز سٺب‪١‬بی‬
‫ا‪ٙ‬شَاٻ آن ٍا ىٍ َمبن ډًٹ‪ ٬‬ٽٍ ىٍ ٕبیَ وٺب‪َٙ ٣‬ي‪ ٫‬ډی‪ًٙ‬ى ىٍ سَُان ویِ ثَٹَاٍ‬
‫ومبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ٛ٘ ٜ‬صد‪:ٓٞ‬‬

‫ٽمذبوی ثَای اكشیبػبر ىاهچی ایَان ي اُ آن ػمچٍ اكشیبػبر ىيڅز ثىِیه ي وٶز ي‬
‫الډخ ي ډبُير ٽٍ اُ وٶز ایَاوی كب‪ٝ‬ڄ ډی‪ًٙ‬ى ثَ إبٓ ًیڄ هًاَي ٵَيهز‪:‬‬

‫اڅٴـ ىٍ ايڃ ّيئه ََ ٕبڃ ٽمذبوی ډٮيڃ ٹیمزَبی (ٵًة) ٍيډبوی ٍا ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ثىِیه‬
‫ي وٶز ي الډخ ي ډبُير ي ډٮيڃ ٹیمزَبی (ٵًة) هچیغ ډپِیټ ٍا ٍاػ‪ ٬‬ثٍ ََ یټ‬
‫اُ ډًاى ډٌٽًٌٍ وٖجز ثٍ ډير ىياُىٌ ډبٌ ځٌ‪ٙ‬شٍ سب سبٍین ‪ 30‬آيٍیڄ ډٮیه هًاَي ٽَى‬
‫ـ وبُڃسَیه ډٮيڃَبی ډٌٽًٍ اهشیبٍ ي «إبٓ ٹیمزَب» ثَای ٕبڅی ٽٍ اُ ايڃ ّيئه‬
‫‪َٙ‬ي‪ ٫‬ډیځَىى ٹَاٍ ىاىٌ ډی‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫ٹیمزَبی إبٕی ثٍ ډىِڅٍ ٹیمز ىٍ س‪ٞ‬ٶیٍهبوٍ سچٺی ډیځَىى‪.‬‬

‫ةـ ٽمذبوی ثىِیه ي وٶز الډخ ي ډبُير ٍا ثٍ سَسیت ًیڄ هًاَي ٵَيهز‪:‬‬
‫‪132‬‬

‫‪1‬ـ ثٍ ىيڅز ثَای اكشیبػبر اهش‪ٞ‬ب‪ٝ‬ی هًىٗ يڅی وٍ ثَای ٵَيٗ ثٍ ىیڂَان ډ‪٦‬بثٸ‬
‫(ٹیمزَبی إبٕی) ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (اڅٴ) ٵًٷ ثب سوٶیٴ ثیٖزيدىغ ىٍ‪ٝ‬ي (‪)٪25‬‬

‫‪2‬ـ ثٍ ٕبیَ ډ‪َٞ‬ٳٽىىيځبن ډ‪٦‬بثٸ َمبن (ٹیمزَبی إبٕی) ثب سوٶیٴ ىٌ ىٍ‪ٝ‬ي‬


‫(‪.)٪10‬‬

‫عـ ٽمذبوی كٸ ىاٍى ٽٍ ثٍ ٹیمزَبی إبٕی ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (اڅٴ) ډوبٍع كٺیٺی‬
‫كمڄيوٺڄ ي سًُی‪ ٬‬ي ٵَيٗ ي َمـىیه ډبڅیبر ي ٭ًاٍ‪ ٟ‬ډً‪ً١‬٭ٍ ثَ ډل‪ًٞ‬الر‬
‫ډِثًٍ ٍا ثیٶِایي‪.‬‬

‫ىـ ىيڅز ‪ٝ‬بىٍ ٽَىن ډل‪ًٞ‬الر وٶشی ٍا ٽٍ ډ‪٦‬بثٸ ډٺٍَار ٵًٷ ٽمذبوی ٵَيهشٍ‬
‫إز ٹيٱه هًاَي ٽَى‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیستٓ‪:‬‬

‫‪1‬ـ اڅٴـ ىٍ ډير ىٌ ٕبڃ آهَ اډشیبُ ي یب ىٍ ٵب‪ٝ‬چٍ ىي ٕبڃ دٔ اُ ا‪٥‬ال‪ ٫‬ٹجچی ٽٍ‬
‫ٍاػ‪ ٬‬ثٍ سَٻ اډشیبُ ډ‪٦‬بثٸ ډبىٌ ‪ 25‬ىاىٌ ډی‪ًٙ‬ى ٽمذبوی ػِ ثٍ ‪َٙ‬ٽزَبی سبث‪ ٬‬هًى‬
‫كٸ ٵَيٗ یب اوشٺبڃ یټ یب ؿىيیه ٹٖمز اُ اډًاڃ ٱیَ ډىٺًڃ هًى ٍا ٽٍ ىٍ ایَان‬
‫ډًػًى إز وياٍى ـىٍ ډيرَبی ډٌٽًٍ ویِ ٽمذبویكٸ اوشٺبڃ ي هبٍع ٽَىن َیؾ‬
‫ٹٖمشی اُ اډًاڃ ډىٺًڃ هًى ٍا وياٍىـ ډڂَ آن ٽٍ ا‪ٙ‬یبء ډِثًٌٍ اُ كیِ اوشٺبڃ اٵشبىٌ‬
‫ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ةـ ىٍ سمبڇ ډير ٹجڄ اُ ىٌ ٕبڃ آهَ اډشیبُ َیؾ ٹ‪٦‬ٮٍ اُ اٍا‪١‬ی ٍا ٽٍ ٽمذبوی ډؼبو ًب‬
‫اُ ىيڅز سل‪ٞ‬یڄ ٽَىٌ إز ومیسًاوي اوشٺبڃ ىَي ي َمـىیه َیؾیټ اُ اډًاڃ ډىٺًڃ‬
‫هًى ٍا ویِ ثٍ إشظىبء آن ؿٍ ٱیَ ډٶیي ي یب ایه ٽٍ ىیڂَ ډًٍى اكشیبع ٭مچیبر ٽمذبوی‬
‫ىٍ ایَان ویٖز ومیسًاوي هبٍع ومبیي‪.‬‬

‫‪2‬ـ ىٍ ډًٹ‪ ٬‬هشڈ اډشیبُ هًاٌ ایه هشڈ ثٍيإ‪ ٍ٦‬اوٺ‪٢‬بی ٭بىی ډير ي یب ثٍ ََ ولً‬
‫ىیڂَی دی‪ٚ‬بډي ٽَىٌ ثب‪ٙ‬ي سمبڇ ىاٍایی ٽمذبوی ىٍ ایَان ثٍ‪ٕ ًٍ٥‬بڅڈ ي ٹبثڄ إشٶبىٌ‬
‫ثيين َیؾ ډوبٍع ي ٹیيی ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ایَان ډیځَىى‪.‬‬
‫‪133‬‬

‫‪3‬ـ ػمچٍ (سمبڇ ىاٍایی) ډ‪ٚ‬شمڄ إز ثَ سمبڇ اٍا‪١‬ی ي اثىیٍ ي ٽبٍهبوٍَب ي ٕبهشمبنَب‬
‫ي ؿبٌَب ي ٕيَبی ىٍیبیی ي ٍاٌَب ي څًڅٍَبی كمڄ وٶز ي دڄَب ي ٍ‪ٙ‬شٍ وٺتَبی‬
‫ٵب‪١‬الة ي يٕبیڄ سًُی‪ ٬‬آة ي ډب‪ٙ‬یهَب ي ډؤٕٖبر ي سؼُیِار (اُ آن ػمچٍ آالر ي‬
‫اىيار) اُ ََ ٹجیڄ ي سمبڇ يٕبی‪ ٤‬وٺچیٍ (ډظالً اُ ٹجیڄ اسًډجیڄ ي ځبٍی ي ایَيدالن) ي‬
‫سمبڇ اػىبٓ اوجبٍ ‪ٙ‬يٌ ي ٕبیَ ا‪ٙ‬یبیی ٽٍ ٽمذبوی ىٍ ایَان ثَای اػَای ایه اډشیبُ اُ آن‬
‫إشٶبىٌ ډیومبیي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیست‪ٚ‬یىٓ‪:‬‬

‫‪َ٥‬ٵیه ډشٮبَيیه ا٭الڇ ډیىاٍوي ٽٍ اػَای ایه ٹَاٍىاى ډجىی ثَ ا‪ًٝ‬ڃ ډشٺبثڄ‬
‫كٖهویز ي ‪ٝ‬ياٹز ي سٶٖیَ ډٮٺًڃ ي ډشىبٕت ایه ٹَاٍىاى ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ٽمذبوی ‪َٝ‬یلبً سٮُي ډیومبیي ٽٍ ىٍ ََ يٹز ي ىٍ ََ ډًٹ‪ ٬‬كٺًٷ ي اډشیبُار ي ډىبٵ‪٬‬‬


‫ىيڅز ٍا ىٍ و‪ َ٪‬ىا‪ٙ‬شٍ ي اٹياڇ ثٍ َیؾ ٭مچی ي یب هًىىاٍی اُ ٭مچی ٽٍ ډًػت ُیبن‬
‫ىيڅز ثب‪ٙ‬ي وىمبیي‪ .‬ایه اډشیبُ ٍا ىيڅز څٲً ووًاَي ٽَى ي ډٶبى ډٺٍَار آن ٍا ىٍ آسیٍ ثٍ‬
‫يٕیچٍ َیؾ ٹبوًوی ٭مًډی ي ه‪ًٝٞ‬ی ي یبَیؾ یټ اُ ىٕشًٍار ي و‪٪‬بډبر اىاٍی ي یب‬
‫٭مچیبر ډٺبډبر اػَاییٍ ٹبثڄ سٲییَ ووًاَي ثًى‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیست‪ٚ‬د‪:ْٚ‬‬

‫اڅٴـ ََ ٹجیڄ اُ اهشالٵبر كب‪ٝ‬چٍ ثیه ‪َ٥‬ٵیه ي ډو‪ًٝٞ‬بً اهشالٵبر وب‪ٙ‬ی اُ سٮجیَ‬
‫ډيڅًڃ ایه اډشیبُوبډٍ ي كٺًٷ ي ډٖئًڅیشُبی ډٺٌٍَ ىٍ آن ي َمـىیه ََ اهشالٳ و‪َ٪‬‬
‫ىٍ ډًاٍىی ٽٍ ثٍ ډًػت ایه اډشیبُوبډٍ ډلشبع ثٍ سًاٵٸ و‪َ٥ َ٪‬ٵیه إز ثٍ ‪َ٥‬یٸ‬
‫كپمیز ٹ‪ ٬٦‬ي ٵ‪ٞ‬ڄ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ةـ ‪َ٥‬ٵی ٽٍ سٺب‪١‬بی كپمیز ډیٽىي ثبیي سٺب‪١‬بی هًى ٍا ثٍ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ ٽشجبً اثالٯ‬
‫ومبیي ‪َ٥‬ٵیه ََ یټ‪ ،‬یټ كپڈ ډٮیه ومًىٌ ي كپمیه ٹجڄ اُ ‪َٙ‬ي‪ ٫‬ثٍ كپمیز یټ‬
‫كپڈ طبڅظی اوشوبة هًاَىي ٽَى ـََ ځبٌ كپمیه وشًاوىي ىٍ ‪َ٩‬ٳ ىي ډبٌ وٖجز ثٍ‬
‫سٮییه كپڈ طبڅض سًاٵٸ و‪ َ٪‬كب‪ٝ‬ڄ ومبیىي كپڈ ډِثًٍ ٍا ثٍ سٺب‪١‬بی یپی اُ ‪َ٥‬ٵیه‬
‫‪134‬‬

‫ٍییٔ ىیًان ىايٍی ىائمی ثیهاڅمچچی سٮییه هًاَي ومًى‪ .‬ؿىبوـٍ ٍییٔ ىیًان ىايٍی‬
‫ثیهاڅمچچی اُ كیض ډچیز ي سبثٮیز ډ‪٦‬بثٸ ػِي (ع) كبئِ ‪َٙ‬ای‪ ٤‬الُډٍ ثَای سٮییه كپڈ‬
‫طبڅض وجب‪ٙ‬ي كپڈ طبڅض ثٍيٕیچٍ وبیتٍییٔ ىیًان ډِثًٍ ډٮیه هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫عـ كپڈ طبڅض ثبیي اُ ډچز ایَان ي یب اوڂچیٔ وجب‪ٙ‬ي ي ثٍ٭اليٌ اٍسجب‪ ٣‬وِىیټ ویِ وٍ ثب‬
‫ایَان ي وٍ ثب اوڂچیٔ اُ كیض سٮچٸ ثٍ یپی اُ ډٖشمچپبر یب ډمبڅټ سلزاڅلمبیٍ ي یب‬
‫ډٖشٮمَار ي ډمبڅټ سلز ٹیمًډیز ي ډمبڅپی ٽٍ ثٍ يٕیچٍ یپی اُ ډمچپشیه ډٌٽًٍ‬
‫ىٍ ٵًٷ اىاٌٍ ي یب ا‪ٙ‬ٲبڃ ‪ٙ‬يٌ ي یب ډظڄ ایهٽٍ ىٍ هيډز یپی اُ ډمبڅټ ډِثًٌٍ ثًىٌ ي‬
‫یب ډیثب‪ٙ‬ي ويا‪ٙ‬شٍ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىـ اځَ یپی اُ ‪َ٥‬ٵیه ‪ٞٙ‬ز ٍيُ ثٮي اُ ي‪ًٝ‬ڃ سٺب‪١‬بی كپمیز ‪َ٥‬ٳ ډٺبثڄ كپڈ‬
‫هًى ٍا ډٮیه وپَىٌ ي یب سٮییه آن ٍا ثٍ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ اثالٯ وىمبیي ‪َ٥‬ٳ ډِثًٍ كٸ‬
‫هًاَي ىا‪ٙ‬ز ٽٍ اُ ٍییٔ ىیًان ىائمی ثیهاڅمچچی (یب اُ وبیت ٍییٔ ىٍ ډًٍىی ٽٍ‬
‫ډ‪٦‬بثٸ ٹٖمز اهیَ ػِي (ة) دی٘ثیىی ځَىیيٌ) سٺب‪١‬ب ومبیي ٽٍ یټ كپڈ ډىٶَى‬
‫ًی‪ٝ‬الكیز ډ‪٦‬بثٸ ډٺٍَار ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ سٮییه ٽىي ي ىٍ ایه ‪ًٍٝ‬ر اهشالٳ‬
‫ډًػًى ثٍ يٕیچٍ كپڈ ډىٶَى ډِثًٍ ٹ‪٬٦‬ي ٵ‪ٞ‬ڄ هًاَي ځَىیي‪.‬‬

‫ٌـ ا‪ًٝ‬ڃ ډلبٽمبر ىٍ كپمیز ډ‪٦‬بثٸ َمبن ا‪ًٝ‬څی هًاَي ثًى ٽٍ ىٍ ډًٹ‪ ٬‬كپمیز‬
‫ىٍ ىیًان ىايٍی ىائمی ثیهاڅمچچی ډٮمًڃ ي ډؼَی إز‪.‬‬

‫يٹز ي ډلڄ كپمیز ٍا ثَ كٖت ډًٍى كپڈ طبڅض یب كپڈ ډىٶَى ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (ى)‬
‫ډٮیه هًاَي ٽَى‪.‬‬

‫يـ كپڈ كپمیز ډٖشىي ثَ ا‪ًٝ‬ڃ ٹ‪٢‬بیی ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ (‪ )38‬إبٕىبډٍ ىیًان ىايٍی‬
‫ىائمی ثیهاڅمچچی ثًىٌ ي ٹبثڄ سؼيیي و‪ َ٪‬ووًاَي ثًى‪.‬‬

‫ُـ ډوبٍع كپمیز ثٍ ولًی ٽٍ ىٍ ٍؤی كپمیز ډٮیه ډی‪ًٙ‬ى سإىیٍ هًاَي ځَىیي‪.‬‬
‫‪135‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیست‪ٚ‬س‪:ْٛ‬‬

‫‪1‬ـ اُ ثَای س‪ٞ‬ٶیٍ ٽچی سمبڇ ى٭بيی ځٌ‪ٙ‬شٍ ىيڅز اُ ََ ٹجیڄ سب سبٍین اػَای ایه‬
‫ٹَاٍىاى (ثٍ إشظىبی آن ؿٍ ډَثً‪ ٣‬ثٍ ډبڅیبرَبی ایَان إز) ٽمذبوی ثٍ ‪َٙ‬ف ًیڄ‬
‫اٹياڇ ډیٽىي‪:‬‬

‫اڅٴـ ثٍ ٵب‪ٝ‬چٍ ٕی ٍيُ اُ سبٍین ډٌٽًٍ ډجچٰ یټ ډیچیًن څیٌَ إشَڅیىڀ (‪1000000‬‬
‫څیٌَ إشَڅیىڀ) هًاَي دَىاهز ي ثٍ٭اليٌ‪:‬‬

‫ةـ ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ٍا ثبثز ٭مچپَى ٕىًار ‪ 1931‬ي ‪ 1932‬ثَ ډجىبی ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ‬
‫‪ 10‬ایه ٹَاٍىاى وٍ ډ‪٦‬بثٸ إبٓ اډشیبُ ىإٍی دٔ اُ ي‪ ٬١‬ىيیٖز َِاٍ څیٌَ‬
‫إشَڅیىڀ (‪ 200000‬څیٌَ إشَڅیىڀ) ٽٍ ثٍ ٍٕڈ ډٖب٭يٌ ىٍ ‪َ٩‬ٳ ٕىٍ ‪ 1932‬ثبثز‬
‫كٸاالډشیبُ دَىاهشٍ ي یټ‪ٝ‬ي ي ٕیِىٌ َِاٍ يؿُبٍ‪ٝ‬ي ي ٍٕ څیٌَ ي ٍٕ ‪ٙ‬یچىڀ ي ىٌ‬
‫دىٔ (‪ 113403 - 3 - 10‬څیٌَ) ٽٍ ثٍ اهشیبٍ ىيڅز ٹجالً يىیٮٍ ځٌاٍىٌ ‪ٙ‬يٌ س‪ٞ‬ٶیٍ ي‬
‫سإىیٍ هًاَي ٽَى‪.‬‬

‫‪2‬ـ ىٍ َمبن ډير ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ىٍ ډٺبثڄ ى٭بيی ىيڅز ثبثز ډبڅیبر ځٌ‪ٙ‬شٍ اُ سبٍین‬
‫‪ 21‬ډبٍٓ ‪ 1930‬اڅی ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1932‬ٽمذبوی ډجچٲی ثَكٖت ډجىبی ډٌٽًٍ ىٍ ػِي‬
‫(اڅٴ) اُ ثىي (‪ )1‬ډبىٌ ‪ 11‬ډلبٕجٍ ي ثيين ٍ٭بیز س‪٢‬میه ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (ة) اُ ثىي‬
‫ډِثًٍ ثٍ ىيڅز سإىیٍ هًاَي ومًى‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیست‪ٚ‬چ‪ٟ‬اسْ‪:‬‬

‫ََځبٌ ثٍ ډىبٕجز اڅٲبی اډشیبُ ىإٍی وٖجز ثٍ ٹَاٍىاىَبی اػبٌٍ ٽٍ ٹجڄ اُ ايڃ‬
‫ىٕبډجَ ‪ 1922‬سب اوياٌُای ٽٍ اډشیبُ ډِثًٍ اػبٌُ ډیىاىٌ إز ډىٮٺي ځَىیيٌ اهشالٵبسی‬
‫ثیه ٽمذبوی ي اٵَاى سًڅیي ځَىى اهشالٵبر ډِثًٌٍ ډ‪٦‬بثٸ ٹًا٭ي سٶٖیَ ًیڄ ٵی‪ٞ‬چٍ‬
‫هًاَي یبٵز‪:‬‬

‫اڅٴـ اځَ ٹَاٍىاى ثَ كٖت ډيڅًڃ هًى ىٍ آهَ اډشیبُ ىإٍی ثبیي هبسمٍ ثیبثي سب سبٍین‬
‫‪ 28‬ډٍ ‪ 1961‬ثب يػًى اڅٲبی اډشیبُ ډِثًٍ ثٍ ا٭شجبٍ هًى ثبٹیهًاَي ډبوي‪.‬‬
‫‪136‬‬

‫ةـ ََ ځبٌ ىٍ ٹَاٍىاى دی٘ثیىی ‪ٙ‬يٌ ثب‪ٙ‬ي ٽٍ ٭اليٌ ثَ ا٭شجبٍ آن ىٍ ډير اډشیبُ‬
‫ىإٍی ىٍ ‪ًٍٝ‬ر سؼيیي اډشیبُ ٹَاٍىاى ډِثًٍ ویِ سؼيیي ډی‪ًٙ‬ىا٭شجبٍ آن سب سبٍین ‪31‬‬
‫ىٕبډجَ ‪ 1993‬ثبٹی هًاَي ډبوي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیست‪ٚ‬پ‪ٙ‬جٓ‪:‬‬

‫ىٍ آهَ ََ ٕبڃ ډٖیلی ٽمذبوی كٸ هًاَي ىا‪ٙ‬ز ٽٍ ایه اډشیبُ ٍا سَٻ ومبیي‬
‫ډ‪َٚ‬ي‪ ٣‬ثَ ایه ٽٍ ىي ٕبڃ ٹجڄ اُ آن ىيڅز ٍا اُ ویّز هًى ٽشجبً ډ‪ّ٦‬چ‪ٕ ٬‬بهشٍ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ىٍ هبسمٍ ډير ٵًٷاڅٌٽَ ٽچیٍ ىاٍایی ٽمذبوی ىٍ ایَان (ثٍ‪ًٍ٥‬یٽٍ ىٍ ٹٖمز ‪ 3‬ډبىٌ‬
‫‪ 20‬س‪َٞ‬یق ‪ٙ‬يٌ) ډؼبوبً ي ثيين َیؾ ٹیيی ثٍ ‪ٕ ًٍ٥‬بڅڈ ي ٹبثڄ إشٶبىٌ ډچټ ىيڅز‬
‫هًاَي ‪ٙ‬ي ي ٽمذبوی ىٍ آسیٍ اُ ََځًوٍ سٮُّيی ثَی هًاَي ثًى‪.‬‬

‫ؿىبوـٍ وٖجز ثٍ سٮُيار ‪َ٥‬ٵیه ډَثً‪ ٣‬ثٍ ٹجڄ اُ اوٺ‪٢‬بی ډير ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ‬
‫اهشالٵبسی كب‪ٝ‬ڄ ‪ًٙ‬ى ثٍ ‪َ٥‬یٸ كپمیز ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ ‪ 22‬ٹ‪ ٬٦‬ي ٵ‪ٞ‬ڄهًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیست‪ٚ‬ضطٓ‪:‬‬

‫ایه اډشیبُ ثَای ډيسی ٽٍ اثشيای آن اُ سبٍین اػَاء ي اوشُبی آن ىٍ سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ‬
‫‪ 1993‬هًاَي ثًى ثٍ ٽمذبوی ا٭‪٦‬بء ډیځَىى‪.‬‬

‫ٹجڄ اُ سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1993‬ایه اډشیبُ ومیسًاوي هبسمٍ دیيا ٽىي ډڂَ ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ‬
‫ٽمذبوی ډ‪٦‬بثٸ ډبىٌ ‪ 25‬آن ٍا سَٻ ٽىي ي یب آنٽٍ ډلپمٍ كپمیز ثَ اطَ اٍسپبة‬
‫سوچٶی اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی وٖجز ثٍ اػَای ډٺٍَار ایه ٹَاٍىاى اث‪٦‬بڃ آن ٍا ا٭الڇ ثياٍى‪.‬‬

‫سوچّٴ ثٍ ډٮىی ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ډىل‪َٞ‬اً ثٍ ډًاٍى ًیڄ إز‪:‬‬

‫اڅٴـ ََځبٌ ډجچٲی ٽٍ ثَ كٖت ٍؤی ډلپمٍ كپمیز ثبیي ثٍ ىيڅز دَىاهشٍ ‪ًٙ‬ى سب‬
‫یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین ‪ٝ‬ييٍ ٍؤی سإىیٍ وڂَىى‪.‬‬

‫ةـ ََ ځبٌ س‪ٞ‬میڈ ثَ اولالڃ اهشیبٍی ي یب اػجبٍی ٽمذبوی ځَٵشٍ ‪ًٙ‬ى‪.‬‬


‫‪137‬‬

‫ىٍ ډًٍى ٕبیَ سوچّٶبسی ٽٍ وٖجز ثٍ ډٺٍَار ایه ٹَاٍىاى اُ ََ یټ اُ ‪َ٥‬ٵیه وب‪ٙ‬ی‬
‫‪ًٙ‬ى ډلپمٍ كپمیز ىٍػٍ ډٖئًڅیزَب ي اطَار ډشَسجٍ ثَ آن ٍا سٮییههًاَي ومًى‪.‬‬

‫ََ وً‪ ٫‬اوشٺبڃ اډشیبُ ډ‪َٚ‬ي‪ ٣‬ثٍ س‪ًٞ‬یت ىيڅز هًاَي ثًى‪.‬‬

‫ٔاد‪ ٜ‬تیست‪ٞٚ‬فتٓ‪:‬‬

‫ایه ٹَاٍىاى دٔ اُ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ي سً‪ٙ‬یق آن اُ ‪َ٥‬ٳ ا٭چیك‪َ٢‬ر َمبیًوی ٹبثڄ‬


‫اػَا ډیځَىى‪.‬‬

‫ىٍ سبٍین ‪ 29‬آيٍیڄ ‪ 1933‬ایه ٹَاٍىاى ىٍ سَُان ډىٮٺي ځَىیي‪.‬‬

‫ایه اډشیبُ ٽٍ ډ‪ٚ‬شمڄ ثَ ثیٖز ي َٶز ډبىٌ إز ىٍ ػچٍٖ َٶشڈ هَىاى ډبٌ یټ َِاٍ‬
‫ي ٕی‪ٞ‬ي ي ىياُىٌ ‪ٙ‬مٖی ثٍ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ٍٕیي‪.‬‬

‫ٍییٔ ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ـ ىاىځَ‬


‫‪138‬‬

‫طرح ‪ ۵۲‬مادهای‪:‬‬
‫ثٍډىبٕجز ‪َٙ‬ي‪ ٫‬ډٌاٽَار ډٺيډبسی ثب ومبیىيځبن ‪َٙ‬ٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ثَای‬
‫اػَای ثىي «ٌ» اُ ٹبوًن ډ‪ًّٞ‬ة ‪ 29‬ډَُ ‪ ،1326‬ډًاٍىی ٍا ٽٍ ىيڅز ایَان ٭ؼبڅشبً‬
‫ډ‪ٚ‬مًڃ ډٺٍَار ثىي ډِثًٍ ىیيٌ إز‪ ،‬ثٍ ٹَاٍ ًیڄ سً‪١‬یق ډیومبیي‪.‬‬

‫‪1‬ـ ثٍ ډًػت ٹٖمز (‪ )5‬اُ ډبىٌ ىَڈ اډشیبُوبډٍ ‪ ،1312‬ٹ‪ ٬٦‬و‪ َ٪‬اُ سًاٵٸَبیی ٽٍ ىٍ‬
‫هالڃ اكًاڃ كب‪ٝ‬ڄ ‪ٙ‬يٌ إز‪ ،‬آن ډٺياٍ څیٌَای ٽٍ ثٍيٕیچٍ آن ‪ ٣َٙ‬س‪٢‬میه ‪٥‬ال‬
‫ثَای ىيڅز سإډیه ډی‪ًٙ‬ى‪ ،‬ثٍ ىيڅز دَىاهز وڂَىیيٌ إز‪.‬‬

‫‪2‬ـ ك‪ٍٞ‬ی ىيڅز ایَان اُ ډىبٵ‪ٕ ٬‬بڅیبوٍ ‪َٙ‬ٽز ومیثبیٖشی ډ‪ٚ‬مًڃ ډٺٍَار ډبڅیبر ثَ‬
‫ىٍآډي ىيڅز اوڂچٖشبن ډی‪ٙ‬ي ي آوـٍ ثٍ ایه سَسیت اُ ك‪ٍٞ‬ی ىيڅز ایَان ٽَٖ ‪ٙ‬يٌ‪،‬‬
‫ثبیٖشی ػجَان ‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫‪3‬ـ ډلييىیز ډیِان ًٕى ُٕبڇ ‪َٙ‬ٽز ثٍ إشىبى ىٕشًٍ ىيڅز اوڂچٖشبن ىٍ ډًٍى‬
‫ثیٖز ىٍ‪ٝ‬ي ىيڅز ایَان اُ ډىبٵ‪َٙ ٬‬ٽز وجبیٖشی وبٵٌ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪4‬ـ ثٍډًػت ډبىٌ ‪ 21‬اډشیبُوبډٍ ‪َٙ 1312‬ٽز ثبیٖشی ََيٹز ي ىٍ ََ ډًٹ‪ ٬‬كٺًٷ ي‬
‫اډشیبُار ي ډىبٵ‪ ٬‬ىيڅز ایَان ٍا ىٍ و‪ َ٪‬ىا‪ٙ‬شٍ ي اٹياڇ ثٍ َیؾ ٭مچی ٽٍ ډًػت ُیبن‬
‫ىيڅز ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬وىمبیي ي كبڃ آوپٍ ىٍ ډًٍى ٹَاٍىاىَبی ٵَيٗ ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ثب ثلَیٍ ي‬
‫ًَادیمبیی اوڂچٖشبن ي ‪َٙ‬ٽزَبی اډَیپبیی ډىٮٺي ومًىٌ إز‪ ،‬اُ ایه څلب‪ ٧‬ٽٍ‬
‫ډٮبډچٍ ثٍ وَم ٭بىڅٍی ٍيُ اوؼبڇ وڂَٵشٍ‪ ،‬كٸ ىيڅز وٖجز ثٍ ثیٖز ىٍ‪ٝ‬ي اُ ډىبٵ‪٬‬‬
‫‪َٙ‬ٽز س‪٢‬یی‪ٙ ٬‬يٌ إز‪.‬‬

‫‪5‬ـ كٺًٷ ایَان اُ ثبثز ډًاى وٶشی ٽٍ ىٍ ٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز ډ‪َٞ‬ٳ ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬دَىاهز و‪ٚ‬يٌ ي‬
‫ثبیٖشی دَىاهز ځَىى‪.‬‬

‫‪6‬ـ و‪٪‬بٍر ىٍ اػَای ثىي (‪ )1‬اُ ډبىٌ ‪ 16‬ي ‪ 21‬اډشیبُوبډٍی ‪ 1312‬ي ُٕڈ ىيڅز ىٍ ًٕى‬
‫سًُی‪ٙ ٬‬يٌ ي ىٍ ًهبیَ ‪َٙ‬ٽز (ًهیٌَ ٭مًډی ي ًهیٌَی اٵز ي إشُالٻ) ایؼبة‬
‫‪139‬‬

‫ډیومًى ٽٍ ىيڅز ایَان ثشًاوي ثٍ ىٵبسَ ي ډلبٕجبر ‪َٙ‬ٽز ٍٕیيځی ٽىي ي اُ ډٮبډالر‬
‫ي س‪ٞ‬میمبسی ٽٍ ىٍ كٺًٷ ایَان ډؤطَ إز‪ ،‬ٹجال ا‪٥‬ال‪ ٫‬كب‪ٝ‬ڄ ومبیي‪.‬‬

‫‪7‬ـ ثٍ إشىبى ډبىٌ ‪ 21‬اډشیبُوبډٍ ‪ 1312‬ي ثىب ثٍ اهشیبٍار ٹبوًوی ىيڅز ایَان‪ ،‬س‪ٞ‬ٶیٍی‬
‫ډًاى وٶشی ثبیي ىٍ ىاهچٍ ایَان ٭مڄ آیي‪.‬‬

‫‪8‬ـ ثبیٖشی سَسیجی ثَای كٸ ىيڅز ىٍ اوٺ‪٢‬بی ډير اډشیبُ وٖجز ثٍ سإٕیٖبسی ٽٍ ثب‬
‫يػًٌ ‪َٙ‬ٽز ىٍ هبٍع اُ ایَان ایؼبى ډی‪ًٙ‬ى‪ ،‬ىاىٌ ‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫‪9‬ـ سٮییه سپچیٴ ٹیمز ٵَيٗ ٽچیٍی ډًاى وٶشی ىٍ ىاهچٍ ډمچپز ایَان‪ ،‬اُ څلب‪ ٧‬آوپٍ‬
‫آوـٍ ىٍ ایه ثبة ىٍ اډشیبُوبډٍ ‪ 1312‬وً‪ٙ‬شٍ ‪ٙ‬يٌ ثًى‪ ،‬٭مالً اُ ثیه ٍٵشٍ إز‪.‬‬

‫‪10‬ـ سًٕٮٍی ٽبٵی سإٕیٖبر دو٘ وٶز ډًٍى سٺب‪١‬ب إز‪.‬‬

‫‪11‬ـ اػَای ‪َ٥‬كی ٽٍ ىٍ آثبن ډبٌ ‪ 1326‬ثٍ إشىبى ډًاى ‪ 16‬ي ‪ 17‬اډشیبُوبډٍ ‪ 1312‬ثٍ‬
‫‪َٙ‬ٽز سٖچیڈ ‪ٙ‬يٌ إز‪ ،‬ىٍثبٌٍ سٺچیڄ ډٖشويډیه هبٍػی ي ثُجًى ي‪ ٬١‬ٽبٍډىيان ي‬
‫ٽبٍځَان ایَاوی‪.‬‬

‫‪12‬ـ ػچًځیَی اُ اسالٳ ځبُ ثٍيٕیچٍ ډ‪َٞ‬ٳ ىٍ ٭مچیبر ‪َٙ‬ٽز ي څًڅٍٽ‪ٚ‬ی ثٍ ‪ََُٙ‬ب‬
‫ثَای ډ‪َٞ‬ٳ اَبڅی ي یب وڂبَياٍی آن ىٍ ؿبٌَب ثٍ إشىبى ډًاى ‪ 12‬ي ‪ 21‬اډشیبُوبډٍ‬
‫‪.1312‬‬

‫‪13‬ـ دَىاهز ډبڅیبر ثَ ىٍآډي ډٺب‪٥‬ٮٍٽبٍان هبٍػی ‪٥‬جٸ ٹبوًن ٽ‪ًٍٚ‬‬

‫‪14‬ـ ثیمٍ ډؤٕٖبر ‪َٙ‬ٽز وٶز ىٍ ایَان وِى ‪َٙ‬ٽز ثیمٍ ایَان‪.‬‬

‫‪15‬ـ ىٍ ډًٹ‪ ٬‬ا‪ٝ‬الف اډشیبُ ىإٍی‪ ،‬ىي ډ‪٦‬چت ثی٘ اُ ٕبیَ ډ‪٦‬بڅت ډًٍى سًػٍ ‪َ٥‬ٵیه‬
‫ثًىٌ إز‪ ،‬اُ ‪َ٥‬ٳ ىيڅز ایَان كٸاالډشیبُ ي اُ ‪َ٥‬ٳ ‪َٙ‬ٽز ډير اډشیبُ‪ .‬ىٍ ډًٹٮی‬
‫ٽٍ َىًُ اډشیبُ ىإٍی ډؼَی ثًىٌ‪ ،‬ثب ٽمشَ اُ ؿُبٍ ډیچیًن سه ‪ٝ‬بىٍار ي ٵَيٗ‬
‫ٕبڅیبوٍ ىٍ كييى یټ ډیچیًن ي ویڈ څیٌَ ‪٥‬ال كٸاالډشیبُ ثٍ ىيڅز ډیٍٕیي ي ثيیه‬
‫كٖبة ثٍ ډًػت ډٺٍَار اډشیبُ ىإٍی ثب ٹَیت َؼيٌ ډیچیًن سه ‪ٝ‬بىٍار ي ٵَيٗ‬
‫‪141‬‬

‫ٕبڅیبوٍ ډشؼبيُ اُ ‪ ٘ٙ‬ډیچیًن ي ویڈ دًوي ‪٥‬ال كٸاالډشیبُ ىيڅز ډی‪ًٙ‬ى ي كبڃ آوپٍ‬
‫٭مڄ ‪َٙ‬ٽز ثب اډشیبُوبډٍ ‪ًٍ٥ 1312‬ی ثًىٌ إز ٽٍ ثب َؼيٌ ډیچیًن سه ‪ٝ‬بىٍار ي‬
‫ٵَيٗ‪ ،‬كٸاالډشیبُ ىيڅز اُ ‪ ٘ٙ‬ډیچیًن ي ویڈ دًوي ‪٥‬ال هیچی ٽمشَ إز ي ثب ایه‬
‫ي‪ٝ‬ٴ ډٮچًڇ ویٖز ىٍ ډًٹ‪ ٬‬ٵٖن اډشیبُ ىإٍی ىٍ ٹجبڃ سميیي ډير اډشیبُوبډٍ ‪،1312‬‬
‫ثٍ ىيڅز ایَان ؿٍ ٭بیي ‪ٙ‬يٌ إز؟ وپشٍ ىیڂَی ٽٍ ىٍ ډًٹ‪ ٬‬ایه ډٺبیٍٖ ثبیي ‪َ٥‬ٳ‬
‫سًػٍ ٹَاٍ ځیَى‪ ،‬ایه إز ٽٍ ثٍ ډًػت اډشیبُ ىإٍی ىٍ هبسمٍ ډير اډشیبُ‪ ،‬ٽچیٍ‬
‫ىاٍایی ي ډؤٕٖبر ‪َٙ‬ٽز ىٍ ََ ػبی ىویب ٽٍ ثًى ثٍ ایَان سٮچّٸ ډیځَٵز ي كبڃ‬
‫آوپٍ ىٍ اډشیبُ ‪ 1312‬ایه ٹیي وٖجز ثٍ ىاٍایی ‪َٙ‬ٽز ىٍ ایَان ‪ٙ‬يٌ إز‪[ .‬ىٍ ٵ‪ٞ‬ڄ‬
‫‪ 15‬ٹَاٍىاى ىإٍی وً‪ٙ‬شٍ ‪ٙ‬يٌ إز‪« :‬دٔ اُ دبیبن ډير‪ ،‬إجبة ي اثىیٍ ي اىيار‬
‫ډًػًى‪َٙ ،‬ٽز ػُز إشوَاع ي اوشٶب‪ ٫‬ډٮبىن‪ ،‬ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ایَان هًاَي ثًى‪ ».‬ایه‬
‫‪ٙ ٣َٙ‬بډڄ «ىاٍایی ‪َٙ‬ٽز ىٍ ََ ٽؼبی ىویب» ومی‪ًٙ‬ى ي ‪َٙ‬ٽز َڈ ىٍ ٕبڃَبی‬
‫آٱبُیه «إجبة ي اثىیٍ ي اىيار ثَای إشوَاع ي اوشٶب‪ ٫‬ډٮبىن وٶز» ػِ ىٍ ایَان‪ ،‬ىٍ‬
‫ػبی ىیڂَ ويا‪ٙ‬شٍ إز‪].‬‬

‫‪16‬ـ ډجچٰ ؿُبٍ ‪ٙ‬یچیىڀ ىٍ ََ سه ىٍ ٕبڃ ‪ 1933‬ډٮبىڃ یټَ‪ٚ‬شڈ ٹیمز وٶز هبڇ‬
‫ایَان ثًىٌ إز ي كبڃ آوپٍ ٵٮالً ثب ‪َٝ‬ٳ ‪٥‬الی آن ثَ ‪٥‬جٸ ډلبٕجٍ ‪َٙ‬ٽز‪ ،‬ٽمشَ اُ‬
‫یټ ‪ٙ‬بوِىَڈ ‪ٙ‬يٌ إز ي ثٍ ایه سَسیت ډؼمً‪ ٫‬كٸاالډشیبُ ىيڅز ایَان ثٍ وٖجز ٽڄ‬
‫وٶز إشوَاع ‪ٙ‬يٌ ىٍ ایَان ىٍ ٕبڃ ‪ ،1933‬ىٍ كييى ٕیيٍٕ ىٍ‪ٝ‬ي ثًىٌ ي ىٍ ٕبڃ‬
‫‪ 1947‬ٵٺ‪ ٤‬ىٍ كييى وٍ ىٍ‪ٝ‬ي‪ .‬اځَ كٸاالډشیبُ ىيڅز ایَان ‪٥‬جٸ اډشیبُار ٽ‪ًٍٚ‬‬
‫يوِيئال ىٍیبٵز ډیځَىیي‪ ،‬ثبڅٰ ثَ ‪ 22‬ډیچیًن څیٌَ ډی‪ٙ‬ي‪ .‬یٮىی ډشؼبيُ اُ ٍٕ ثَاثَ‬
‫‪َٙ‬ٽز وٶز ٭َاٷ ډیسًاوي سب ‪ٙ ٘ٙ‬یچیىڀ ‪٥‬ال كٸاالډشیبُ ىٍیبٵز ىاٍى ي ایه ډجچٰ‬
‫ویِ ثب ىٍ و‪ َ٪‬ځَٵشه ٹیمز ٭بىڅٍ ثی٘ اُ ٍٕ ثَاثَ كٸ االډشیبُی إز ٽٍ سبٽىًن ثٍ‬
‫ىيڅز ایَان دَىاهشٍ ‪ٙ‬يٌ إز‪ .‬ثَ ‪٥‬جٸ اډشیبُ ػيیي‪ ،‬ىٍ ٽًیز ویِ كٸاالډشیبُ ىٍیبٵشی‬
‫ٍٕ ثَاثَ ایَان إز‪ .‬اُ اٍٹبڇ ٵًٷ ي ډو‪ًٝٞ‬ب ثب ډياٹٍ ىٍ ٹٖمز ‪ 17‬ایه یبىىا‪ٙ‬ز‪،‬‬
‫ثٍهًثی آ‪ٙ‬پبٍ إز ٽٍ كٸاالډشیبُ ایَان ثٍ َیؾيػٍ ٭بىالوٍ ي ډى‪ٞ‬ٶبوٍ ویٖز‪.‬‬
‫‪141‬‬

‫‪17‬ـ ٽڈ ي ٽیٴ ډٮبٵیزَبی ډبڅیبسی ي ځمَٽی ډًٍى ډلبٕجٍ ىٹیٸ ي سٮییه سپچیٴ‬
‫ٹ‪٦‬ٮی ثبیي ٹَاٍ ځیَى‪ .‬ثٍ ایه ډٮىی ٽٍ ډبڅیبر ثَ ىٍآډي ‪َٙ‬ٽز ثَ ‪٥‬جٸ ٹبوًن ډبڅیبر‬
‫ثَ ىٍآډي ایَان ثَای ٕبڃ ‪ 1947‬ثبڅٰ ثَ ‪ 12‬ډیچیًن څیٌَ ډیځَىى ي اُ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ ثَ‬
‫‪٥‬جٸ ډٺٍَار ډمچپشی ىٍ ََیټ اُ ٕىًار ‪ 1325‬ي ‪ 1329‬كٺًٷ ي ٭ًاٍ‪ ٟ‬ځمَٽی‬
‫ا‪ٙ‬یبء ي اػىبٕی ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ثٍ ایَان ياٍى ٽَىٌ یب اُ ایَان ‪ٝ‬بىٍ ٽَىٌ إز‪ ،‬ىٍ كييى‬
‫َٶيٌ ډیچیًن څیٌَ إز‪ .‬سً‪١‬یلبً ٭اليٌ ډیومبیي ٽٍ ‪َٙ‬ٽز ىٍ ٕبڃ ‪ 1933‬اُ ثبثز‬
‫ډبڅیبر ثَ ىٍآډي ډجچٰ ‪ 274٫412‬څیٌَ ثٍ ىيڅز ایَان ي ‪ 305٫418‬څیٌَ ثٍ ىيڅز‬
‫اوڂچٖشبن دَىاهشٍ إز ي كبڃ آوپٍ ډبڅیبر ىيڅز ایَان ‪ 765٫405‬څیٌَ ي ډبڅیبر‬
‫اوڂچٖشبن ‪ 1٫526٫665‬څیٌَ ثًىٌ إز‪.‬‬

‫‪18‬ـ سجيیڄ ك‪ ٍٞ‬ایَان اُ ًهبیَ ‪َٙ‬ٽز ثٍ ُٕڈ ‪َٙ‬ٽز‪ ،‬و‪٪‬یَ ډٮبډچٍای ٽٍ ثب ‪ٝ‬بكجبن‬
‫ُٕبڇ ‪َٙ‬ٽز ډی‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫‪19‬ـ إشٶبىٌ اُ یټ ٹٖمز اُ إٮبٍ كب‪ٝ‬چٍ اُ ٵَيٗ ډًاى وٶشی ىٍ ىویب‪.‬‬

‫‪20‬ـ سٮییه سَسیجی ٽٍ ثٍ ډًػت آن ‪َٙ‬ٽز ډًاى وٶشی ٍا ىٍ اهشیبٍ ىيڅز یب اسجب‪ ٫‬ایَان‬
‫هًاَي ځٌا‪ٙ‬ز‪.‬‬

‫‪21‬ـ اسوبً سياثیَ ٭مچی ثَای سإډیه ډىبٵ‪ ٬‬ي كٺًٷ ایَان ىٍ وٶز ‪ٙ‬بٌ ثٍ ډىبٕجز‬
‫ډؼبيٍر ثب وٶزهبوٍ‪.‬‬

‫‪22‬ـ سٮییه ډٺٍَاسی ٽٍ ‪َٙ‬ٽزَبی ٱیَسبثٮٍ ثبیٖشی ډ‪ٚ‬مًڃ آن ثب‪ٙ‬ىي‪.‬‬

‫‪23‬ـ ‪َ١‬يٍر ډًاٵٺز ایَان ثٍ سٲییَاسی ٽٍ ىٍ إبٕىبډٍ ‪ 1933‬ثٍ ٭مڄ آډيٌ یب ډیآیي‪.‬‬

‫‪24‬ـ ٍي‪ٙ‬ه ومًىن ي‪ً ٬١‬هبیَ ي سٮییه كٺًٷ ىيڅز ثٍ‪ ًٍ٥‬ىٹیٸ‪.‬‬

‫‪25‬ـ ٽڈ ي ٽیٴ ي كييى ي ٹیًى إشٶبىٌ اُ ه‪ًَ ٣ً٦‬ادیمبیی ي سچٶىی ي سچڂَاٳ ي‬


‫ثىيٍٕبُی ي ٱیٌَ‪ ،‬ثبیي ډًٍى ډًاٵٺز ٹَاٍ ځیَى‪.‬‬
‫‪142‬‬

‫قرارداد الحاقی‪:‬‬
‫و‪ َ٪‬ثٍ ٹَاٍىاىِ (ٽٍ ىٍ ایه ٹَاٍىاى‪ ،‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی وبډیيٌ ډی‪ًٙ‬ى) ډىٮٺيٌ ىٍ سبٍین ‪29‬‬
‫آيٍیڄ ‪ 1933‬ثیه ىيڅز ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی اُ یټ ‪َ٥‬ٳ ي ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان‬
‫ډلييى اُ ‪َ٥‬ٳ ىیڂَ ٽٍ ثٍډًػت آن اډشیبُی ثَای سى‪٪‬یڈ ٍياث‪ ٤‬ثیه ‪َ٥‬ٵیه ډٌٽًٍ‬
‫ىٍ ٵًٷ ثَٹَاٍ ځَىیيٌ إز ي و‪ َ٪‬ثٍ ایىپٍ ډشٮبٹت ډٌاٽَار ٽبڇ ىيٕشبوٍ‪ ،‬ىيڅز ي‬
‫ٽمذبوی ډًاٵٺز ومًىٌاوي ٽٍ ثٍ ډالك‪ ٍ٪‬سٲییَاسی ٽٍ ىٍ وشیؼٍ ػىڀ ػُبوی‬
‫‪1939‬ـ‪ 1945‬ىٍ اي‪١‬ب‪ ٫‬اٹش‪ٞ‬بىی كبىص ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ډِایبی ډبڅی ٽٍ ‪٥‬جٸ ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ثٍ‬
‫ىيڅز سٮچّٸ ډیځیَى‪ ،‬ثبیٖشی ثٍ ډیِان ي سَسیت آسیاڅٌٽَ اٵِای٘ یبثي ي و‪ َ٪‬ثٍ ایىپٍ‬
‫‪َ٥‬ٵیه ثَای سإډیه ایه ډى‪ ًٍ٪‬ډًاٵٺز ومًىٌاوي ٽٍ ٹَاٍىاى اڅلبٹی ډىٮٺي ومبیىي‪،‬‬
‫٭چیٌَا ثیه ىيڅز ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ایَان ي ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ثٍ ‪َٙ‬ف‬
‫ُیَ ډًاٵٺز ډی‪ًٙ‬ى‪:‬‬

‫‪1‬ـ ایه ٹَاٍىاى اڅلبٹی إز ي ػِء الیىٶټ ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ډلًٖة ډی‪ًٙ‬ى‪.‬‬

‫‪2‬ـ ََ ٭جبٍسی ٽٍ ىٍ ایه ٹَاٍىاى إشٮمبڃ ډی‪ًٙ‬ى ي ىٍ ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی سٮَیٴ آن ثٍ‬
‫٭مڄ آډيٌ إز‪َ ،‬مبن ډٮىی ډ‪٦ٞ‬چلٍ ىٍ ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ٍا هًاَي ىا‪ٙ‬ز ثٍ إشظىبی‬
‫ٽچیٍ ٭جبٍار ډٖشٮمچٍ ىٍ ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ثٍ٭ىًان «دَٓ» ي «دَٕبن» ي «ىيڅز‬
‫‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی دَٓ» ي «ٽمذبوی اوڂچیٔ ي دَٕبن ډلييى» ٽٍ اُ څلب‪ ٧‬ایه ٹَاٍىاى‬
‫ډى‪ ًٍ٪‬اُ ٭جبٍار ډِثًٍ ثٍ سَسیت «ایَان»‪« ،‬ایَاوی»‪« ،‬ىيڅز ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ایَان» ي‬
‫«ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى» هًاَي ثًى‪َ .‬مـىیه ََػب ىیًان ىايٍی ىائمی‬
‫ثیهاڅمچچی ًٽَ ‪ٙ‬يٌ إز‪ ،‬ډى‪ ًٍ٪‬اُ آن «ىیًان ىاىځٖشَی ثیهاڅمچچی» ډیثب‪ٙ‬ي ٽٍ اُ‬
‫‪َ٥‬ٳ ٕبُډبن ډچڄ سإٕیٔ ‪ٙ‬يٌ إز‪.‬‬

‫‪3‬ـ اڅٴ‪ :‬ثَای ٕبڃ ډٖیلی ٽٍ ثٍ ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1948‬ډىشُی ځَىیيٌ ي اُ آن ثٍ ثٮي‬


‫ډیِان كٸاالډشیبُ ٕبڅیبوٍ ٽٍ ثٍ ډًػت ػِء ‪ 1‬اڅٴ ډبىٌ (‪ )10‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ثٍ ىيڅز‬
‫سٮچّٸ ډیځیَى‪ ،‬اُ ؿُبٍ ‪ٙ‬یچیىڀ ثٍ ‪ٙ ٘ٙ‬یچیىڀ ثَای ََ سه وٶشی ٽٍ ثَ ډ‪َٞ‬ٳ‬
‫ىاهچی ىٍ ایَان ثٍ ٵَيٗ ثَٕي ي یب اُ ایَان ‪ٝ‬بىٍ ‪ًٙ‬ى‪ ،‬سَٹّی ىاىٌ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬
‫‪143‬‬

‫ة‪ :‬ىٍ اػَای سٲییَ ډٺٍَ ىٍ ثىي اڅٴ ډبىٌ (‪ )3‬ایه ٹَاٍىاى ثٍ ‪ ًٍ٥‬٭‪٦‬ٴ ثٍ ډبٕجٸ ٽٍ‬
‫‪ٙ‬بډڄ ٕبڃ ډٖیلی ډىشُی ثٍ ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1948‬ډیځَىى ي ثب ډى‪ ًٍ٪‬ىا‪ٙ‬شه ډٺٍَار‬
‫ػِء ‪ 2‬اڅٴ ډبىٌ (‪ )10‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ٽمذبوی ىٍ ‪َ٩‬ٳ ٍٕ ٍيُ اُ سبٍین اػَای ایه‬
‫ٹَاٍىاى‪ ،‬ډجچٰ ٍٕ ډیچیًن ي ٕی‪ٞ‬ي ي ‪ٞٙ‬ز ي ؿُبٍ َِاٍ ي ‪ٝ‬ي ي دىؼبٌ ي وٍ څیٌَ‬
‫إشَڅیىڀ ثٍ ىيڅز هًاَي دَىاهز‪.‬‬

‫‪4‬ـ اڅٴ‪ :‬ثَای ایىپٍ إشٶبىٌ ثی‪ٚ‬شَ ي ډ‪٦‬مئهسَ ي ٵًٍیسَ وٖجز ثٍ آوـٍ ىٍ ػِء ‪ 1‬ة‬
‫ي ػِء ‪ 3‬اڅٴ ډبىٌ ‪ 10‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی دی٘ثیىی ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬٭بیي ىيڅز ځَىى‪ ،‬ٽمذبوی وٶز‬
‫اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى اُ ډلڄ يػًَی ٽٍ ثٍ كٖبة ًهیٌَ ٭مًډی ډیځٌاٍى‪ ،‬ثَای‬
‫ََ ىيٌٍ ډبڅی ٽٍ كٖبةَبی ٽمذبوی ثَای آن ىيٌٍ سى‪٪‬یڈ ډیځَىى (‪َٙ‬ي‪ ٫‬آن اُ‬
‫ىيٌٍٓ ډبڅی هًاَي ثًى ٽٍ ثٍ ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1948‬هشڈ ځَىیيٌ)‪ ،‬ډجچٲی ډٮبىڃ ثیٖز‬
‫ىٍ‪ٝ‬ي اُ ٍٹمی ٍا ثٍ ىيڅز هًاَي دَىاهز ٽٍ اُ اٵِای٘ ډجچٰ ډى‪ ًٍ٪‬ثٍ كٖبة ًهیٌَ‬
‫٭مًډی (‪٥‬جٸ كٖبةَبی ډىش‪ ٌَٚ‬ىيٌٍ ډبڅی ډَثً‪ )ٍ٥‬ثٍ سىبٕت ډًػًى ثیه ثیٖز‬
‫‪ٙ‬یچیىڀ ي سٶب‪١‬ڄ ثیٖز ‪ٙ‬یچیىڀ ي وَم إشبوياٍى ډبڅیبر ثَ ىٍآډي اوڂچٖشبن ىٍ سبٍین‬
‫ډَثً‪ ٍ٥‬كب‪ٝ‬ڄ ډیځَىى‪.‬‬

‫سبٍین ډَثً‪ ٍ٥‬٭جبٍر هًاَي ثًى اُ سبٍین آهَیه سًُی‪ًٕ ٬‬ى ىاٍويځبن ُٕبڇ ٭بىی ثبثز‬
‫ىيٌٍ ډبڅی ډًٍى ثلض یب ىٍ‪ًٍٝ‬سیٽٍ ؿىیه سًُیٮی ىٍ ډیبن وجب‪ٙ‬ي‪ ،‬٭جبٍر هًاَي ثًى‬
‫اُ سبٍین یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین ډؼم‪ ٬‬٭مًډی ٽٍ كٖبةَبی ډًٍى ثلض ىٍ آن ډ‪َ٦‬ف‬
‫‪ٙ‬يٌ ثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ثَای اػَای ا‪ٝ‬ڄ ډٮیىٍ ىٍ ثىي اڅٴ ٵًٷ‪ ،‬ډظبڃَبیی ثیه ‪َ٥‬ٵیه ایه ٹَاٍىاى ډًٍى‬
‫ډًاٵٺز ٹَاٍ ځَٵشٍ ي ىٍ ‪١‬میمٍی ایه ٹَاٍىاى ىٍع ځَىیيٌ إز‪.‬‬

‫ة‪ :‬ؿىبوپٍ ثبثز ََ ىيٌٍی ډبڅی ٽٍ ثَای آن كٖبةَبی ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي‬
‫ایَان ډلييى (اُ سبٍین ىيٌٍ ډبڅی ډىشُی ثٍ ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1948‬ثٍ ثٮي) سى‪٪‬یڈ ‪ٙ‬يٌ ػم‪٬‬‬
‫ډجچٲی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ‪٥‬جٸ ثىي اڅٴ ډبىٌ (‪ )2‬ثٍ ىيڅز ثذَىاُى‪ ،‬اكیبوبً اُ ؿُبٍ ډیچیًن‬
‫څیٌَ إشَڅیىڀ ٽمشَ ث‪ًٚ‬ى‪ ،‬ٽمذبوی ډبثٍاڅشٶبير ػم‪ ٬‬ډجچٰ ډِثًٍ (‪ 4٫000٫000‬څیٌَ‬
‫‪144‬‬

‫إشَڅیىڀ) ٍا ثٍ ىيڅز هًاَي دَىاهز‪ .‬ډ‪ٌَ٬‬ا ډٺٍَ إز ٽٍ ؿىبوپٍ ىٍ ‪٥‬ی یپی اُ‬
‫ىيٌٍَبی ډبڅی ډٌٽًٍ‪ ،‬ٽمذبوی ثَ اطَ كًاىطی ٽٍ هبٍع اُ اهشیبٍ اي ثب‪ٙ‬ي‪ ،‬وشًاوي وٶز اُ‬
‫ایَان ‪ٝ‬بىٍ ومبیي‪ ،‬اُ ډیِان ډجچٲی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ثبثز ؿىیه ىيٌٍ ‪٥‬جٸ ډٺٍَار‬
‫ٕبثٸاڅٌٽَ ػِء (ة‪ -‬ٵَ٭ی) ٹَاٍىاى ٵٮچی ثٍ ىيڅز ثذَىاُى‪ ،‬ثبیي ډجچٲی ٽَٖ ځَىى ٽٍ‬
‫وٖجز آن ثب ډیِان ډجچٰ ٕبثٸاڅٌٽَ َمبن وٖجشی ٍا ىاٍا ثب‪ٙ‬ي ٽٍ ثیه ډير ایه سٮ‪٦‬یڄ‬
‫ي ىيٌٍی ډبڅی ډٌٽًٍ يػًى ىاٍى‪.‬‬

‫ع‪ :‬ٽچیٍی ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ایَان ثبثز ََ ىيٌٍ ډبڅی ‪٥‬جٸ ثىي اڅٴ ي ثىي ة‬
‫ډبىٌ ‪ 3‬ایه ٹَاٍىاى ىٍ سبٍین ډَثً‪ ٍ٥‬آن ىيٌٍ ډبڅی دَىاهشٍ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪5‬ـ اڅٴ‪ :‬وٖجز ثٍ ډجچٰ ؿُبٍىٌ ډیچیًن څیٌَ إشَڅیىڀ ٽٍ ىٍ سَاُوبډٍ ٽمذبوی وٶز‬
‫اوڂچیٔ ي ایَان ثٍ سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1947‬ثٍ٭ىًان س‪ٚ‬پیڄ «ًهیٌَ ٭مًډی» ٽمذبوی‬
‫ډِثًٍ ډى‪ٙ ًٍ٪‬يٌ إز‪ ،‬ٽمذبوی ىٍ ‪َ٩‬ٳ ٕی ٍيُ اُ سبٍین اػَای ایه ٹَاٍىاى‪ ،‬ډجچٰ‬
‫دىغ ډیچیًن ي وًى َِاٍ ي وُ‪ٞ‬ي ي وٍ څیٌَ إشَڅیىڀ ثٍ ىيڅز ایَان هًاَي دَىاهز‪.‬‬

‫ة‪ :‬ډٺٍَار ػِء ‪ 5‬ډبىٌ (‪ )10‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ىٍ ډًٍى دَىاهشی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ‪٥‬جٸ ثىي‬
‫اڅٴ ډبىٌ (‪ )5‬ٵٮچی ثٍ ٭مڄ آيٍى‪ ،‬ٹبثڄ اػَا ومیثب‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫‪6‬ـ يػًَی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ثٍ ډًػت ډبىٌ ‪ 4‬ي ‪ 5‬ایه ٹَاٍىاى ثذَىاُى‪ ،‬ثٍ ػبی ډجبڅٰ‬
‫ُیَ دَىاهشٍ ‪ٙ‬يٌ ي ٹبئڈډٺبڇ آنَب هًاَي ثًى‪.‬‬

‫‪1‬ـ ََ دَىاهز ثٍ ىيڅز‪٥ ،‬جٸ ػِء (‪1‬ـ ة) ډبىٌ (‪ )10‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ثبثز ََځًوٍ‬
‫سًُی‪ ٬‬ډَثً‪ ٣‬ثٍ ًهیٌَ ٭مًډی ٽمذبوی‪.‬‬

‫‪2‬ـ ََ ډجچٲی ٽٍ ػِء (‪3‬ـ اڅٴ) ډبىٌ (‪ )10‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ىٍ اوٺ‪٢‬بی اډشیبُ ي یب ىٍ‬
‫‪ًٍٝ‬ر سَٻ آن اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ‪٥‬جٸ ډبىٌ (‪ )25‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ډمپه ثًىٌ‪ ،‬ثبثز‬
‫«ًهیٌَ ٭مًډی» اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی ثٍ ىيڅز الُڇاڅشإىیٍ ځَىى‪.‬‬

‫‪7‬ـ اڅٴ‪ :‬ثَای ٕبڃ ډٖیلی ډىشُی ثٍ ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1948‬ي ٕىًار ثٮيی‪ ،‬وَم ډجبڅٲی‬
‫ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ‪٥‬جٸ ػِء (‪1‬ـ ع) ډىيٍع ىٍ ډبىٌ ‪ 11‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ثٍ ىيڅز ثذَىاُى ي‬
‫‪145‬‬

‫ډَثً‪ ٣‬ثٍ يػًٌ الُڇاڅشإىیٍ ثبثز ډبُاى ‪ ٘ٙ‬ډیچیًن سه اُ وٍ دىٔ ثٍ یټ ‪ٙ‬یچیىڀ‬


‫سَٹی ىاىٌ هًاَي ‪ٙ‬ي‪.‬‬

‫ة‪ :‬ثٍ ډى‪ ًٍ٪‬اػَای سٲییَی ٽٍ ىٍ ثىي اڅٴ ډبىٌ ‪ 7‬ایه ٹَاٍىاى س‪َٞ‬یق ‪ٙ‬يٌ‪ ،‬ثٍ ‪ًٍ٥‬‬
‫٭‪٦‬ٴ ثٍ ډبٕجٸ ٽٍ ‪ٙ‬بډڄ ٕبڃ ډٖیلی ډىشُی ثٍ ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1948‬ډیځَىى ي ثب‬
‫ٍ٭بیز ډٺٍَار ثىي ‪ 5‬ډبىٌ (‪ )10‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ٽمذبوی ىٍ ‪َ٩‬ٳ ٕی ٍيُ اُ سبٍین‬
‫اػَای ایه ٹَاٍىاى‪ ،‬ډجچٰ ٕی‪ٞ‬ي ي ىياُىٌ َِاٍ ي وُ‪ٞ‬ي څیٌَی إشَڅیىڀ ثٍ ىيڅز‬
‫هًاَي دَىاهز‪.‬‬

‫‪8‬ـ اڅٴ‪ :‬ىٍ آهَ ثىي اڅٴ ډبىٌ ‪ 19‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی‪ ،‬٭جبٍر ُیَ ا‪١‬بٵٍ هًاَي ‪ٙ‬ي‪ََ .‬ځبٌ‬
‫ډًٹٮی یپی اُ ‪َ٥‬ٵیه س‪ ًٍٞ‬ومبیي ٽٍ ٹیمزَبی ٍيډبوی ثب ٹیمزَبی هچیغ ډپِیټ‬
‫ىیڂَ ډجىبی ډىبٕجی ثَای سٮییه «ٹیمزَبی إبٕی» ومیثب‪ٙ‬ي‪ ،‬ٹیمزَبی إبٕی ثب‬
‫سًاٵٸ ‪َ٥‬ٵیه ي ىٍ ‪ًٍٝ‬ر ٭يڇ سًاٵٸ ‪٥‬جٸ ډبىٌ (‪ )22‬اُ ‪َ٥‬یٸ كپمیز سٮییه هًاَي‬
‫‪ٙ‬ي‪ .‬ٹیمزَبی إبٕی ٽٍ ثٍ ایه ولً سٮییه ډیځَىى‪ ،‬ثٍيٕیچٍی ډًاٵٺشی ٽٍ ثب سجبىڃ‬
‫وبډٍ ثیه ىيڅز (ٽٍ ‪ٝ‬الكیز الُڇ ثَای ډًاٵٺز ډِثًٍ ىاٍى) ي ٽمذبوی ثٍ ٭مڄ هًاَي‬
‫آډي‪ ،‬ثَای ‪َ٥‬ٵیه الُڇاڅَ٭بیٍ هًاَي ثًى‪.‬‬

‫ة‪ :‬اُ سبٍین ايڃ ّيئه ‪ 1929‬ثُبیی ٽٍ ٽمذبوی ثىِیه ي وٶز ي ډبُير ډل‪ًٞ‬ڃ وٶز‬
‫ایَان ٍا ثٍ ډ‪َٞ‬ٳٽىىيځبن ٱیَ اُ ىيڅز ثَای ډ‪َٞ‬ٳ ىاهچی ایَان هًاَي ٵَيهز‪،‬‬
‫٭جبٍر هًاَي ثًى اُ ٹیمزَبی إبٕی ثب ٽَٖ ثیٖزيدىغ ىٍ‪ٝ‬ي (‪ 25‬ىٍ‪ٝ‬ي) ثٍ ػبی‬
‫ٽَٖ ىٌ ىٍ‪ٝ‬ي (‪ 10‬ىٍ‪ٝ‬ي) ٽٍ ىٍ ثىي ة ډبىٌ ‪ 19‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی دی٘ثیىی ‪ٙ‬يٌ إز‪.‬‬

‫‪9‬ـ ىٍ ډٺبثڄ دَىاهز ډجبڅٰ ډِثًٍ اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی‪ ،‬ىيڅز ي ٽمذبوی ډًاٵٺز ډیومبیىي‬
‫ٽٍ ٽچیٍ سٮُياسی ٽٍ یپی اُ آنَب سب سبٍین ‪ 31‬ىٕبډجَ ‪ 1948‬وٖجز ثٍ ىیڂَی ىٍ‬
‫ډًٍى ثىي ‪ 1‬اڅٴ ي ثىي ‪ 1‬ة ډبىٌ (‪ )10‬ي وٖجز ثٍ ډبىٌ (‪ )11‬ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ي َمـىیه‬
‫آوـٍ ډَثً‪ ٣‬ثٍ ًهیٌَ ٭مًډی ډیثب‪ٙ‬ي ٽبډالً اوؼبڇ یبٵشٍ إز‪.‬‬

‫‪10‬ـ ثب ٍ٭بیز ډٺٍَار ایه ٹَاٍىاى‪ ،‬ډٺٍَار ٹَاٍىاى ا‪ٝ‬چی ىٍ ٽمبڃ ٹًّر ي ا٭شجبٍ هًى‬
‫ثبٹی هًاَي ډبوي‪.‬‬
‫‪146‬‬

‫‪11‬ـ ایه ٹَاٍىاى ثٮي اُ س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی ي اُ سبٍین ‪ٝ‬لٍی ډچًٽبوٍ‪ ،‬ثٍ‬
‫ډًٹ‪ ٬‬اػَا ځٌا‪ٙ‬شٍ هًاَي ‪ٙ‬ي‪ .‬ىيڅز ډشٮُي ډی‪ًٙ‬ى ٽٍ ایه ٹَاٍىاى ٍا ََؿٍ ُيىسَ‬
‫ډمپه ‪ًٙ‬ى ثَای س‪ًٞ‬یت ډؼچٔ ‪ًٍٙ‬ای ډچّی سٺيیڈ ىاٍى‪.‬‬

‫سَُان ـ ثٍ سبٍین ‪ّ 17‬يئیٍ ‪ 29( 1949‬سیَډبٌ ‪)1328‬‬

‫اُ ‪َ٥‬ٳ ىيڅز ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ایَان ـ «ځچ‪ٚ‬بئیبن»‬

‫اُ ‪َ٥‬ٳ ٽمذبوی وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ډلييى ـ «ځٔ»‬


‫‪147‬‬

‫کتابنامه‪:‬‬

‫کتابهای فاریس‪:‬‬
‫آٍاڇ‪ ،‬إي‪« .)2006( .‬ىٕیٍٖ»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ ،‬څٔآوؼچٔ‪َٙ :‬ٽز ٽشبة‪.‬‬

‫اثشُبع‪ ،‬اثًاڅلٖه‪« .)1371( .‬هب‪َ٥‬ار اثًاڅلٖه اثشُبع»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار‬
‫٭چمی‪.‬‬

‫إشمذڄ‪ ،‬ػبن‪ .‬ىی‪« .)1377( .‬ىٍين اوٺالة ایَان»‪ .‬سَػمٍ‪ :‬ډىًؿَُ ‪ٙ‬ؼب٭ی‪ .‬ؿبح‬
‫ايڃ‪ ،‬و‪ َٚ‬وڂبٍٗ‪.‬‬

‫اٵ‪ٚ‬بٍ‪ ،‬اډیَا‪ٝ‬الن‪« .)2012( .‬هب‪َ٥‬ار ىٽشَ اډیَا‪ٝ‬الن اٵ‪ٚ‬بٍ‪ ،‬ىٍ ځٶشڂً ثب‪ :‬٭چی‬
‫ډیَٵ‪َ٦‬يٓ»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬ډًوشَآڃ ٽبوبىا‪ :‬و‪ َٚ‬ٵََىڀ‪.‬‬

‫ايىڃ‪ ،‬دیشَ‪« .)1354( .‬وٶز ي ٽ‪ًٍَٚ‬بی ثٍِٿ ػُبن»‪ .‬سَػمٍ‪ :‬اډیَكٖیه ػُبوجڂچً‪.‬‬
‫ؿبح ايڃ‪ ،‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار هًاٍُډی‪.‬‬

‫ثٍِځمَُ‪ ،‬ػچیڄ‪« .)1362( .‬ډ‪ٞ‬يٷ ىٍ ډلپمٍی و‪٪‬بډی» (ىي ػچي)‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪:‬‬
‫و‪ َٚ‬سبٍین ایَان‪.‬‬

‫ثُبٍ‪ ،‬ډُيی‪« .)1356( .‬ډیَاصهًاٍ إشٮمبٍ»‪ .‬ؿبح ؿُبٍڇ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار اډیَٽجیَ‪.‬‬

‫ثیبر‪ ،‬ٽبيٌ‪ ،‬ي آًٍی ‪١َُٙ‬بیی‪١ٍ ،‬ب‪« .)1392( .‬آډبڃ ایَاویبن‪ :‬اُ ٽىٶَاؤ ‪ٝ‬چق‬
‫دبٍیٔ سب ٹَاٍىاى ‪ 1919‬ایَان ي اوڂچیٔ»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ ،‬و‪ َٚ‬سبٍین ډٮب‪ َٝ‬ایَان‪.‬‬

‫دبًٍٕوِ‪ ،‬آوشًوی‪« .)1363( .‬ٱَيٍ ي ٕٺً‪ .»٣‬سَػمٍ ډىًؿَُ ٍإشیه‪ .‬ؿبح ىيڇ‪،‬‬
‫اوش‪ٚ‬بٍار َٶشٍ‪.‬‬

‫دُچًی‪ ،‬ډلميٍ‪١‬ب‪« .‬دبٕن ثٍ سبٍین»‪ .‬سَػمٍ ٵبٍٕی‪.‬‬


‫‪148‬‬

‫سٺیُاىٌ‪ٕ ،‬یي كٖه‪ُ« .)1372( .‬ويځی سًٵبوی»‪ .‬ؿبح ىيڇ‪ .‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬٭چمی‪.‬‬

‫سیمًٍی‪ ،‬اثَاَیڈ‪« .)1332( .‬٭‪ َٞ‬ثیهجَی یب سبٍین اډشیبُار ىٍ ایَان»‪ .‬سَُان‪ :‬ؿبح‬
‫اٹجبڃ‪.‬‬

‫ىڅيڇ‪ ،‬إپىيٍ‪« .)1367( .‬كبػی يا‪ٙ‬ىڂشه»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬ثیوب‪.‬‬

‫ىيڅًوٍ‪ّ ،‬اٻ‪ ،‬ي ‪ٙ‬بٍڅیٍ‪ ،‬ډی‪ٚ‬ڄ‪« .)1369( .‬إَاٍ وٶز»‪ .‬سَػمٍ ّاڅٍ ٭بڅیوبوی (ثبٕشی)‪.‬‬
‫سَُان‪َٙ :‬ٽز اوش‪ٚ‬بٍار هبډٍ‪.‬‬

‫ًيٹی‪ ،‬ایَع‪« .)1370( .‬ډٖبئڄ ٕیبٕی ـ اٹش‪ٞ‬بىی وٶز ایَان»‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار‬
‫دبّوڀ‪.‬‬

‫ٍإوی څىڂَيىی‪ ،‬اكمي‪« .)1385( .‬ډًع وٶز‪ :‬سبٍین وٶز ایَان اُ اډشیبُ سب ٹَاٍىاى»‪.‬‬
‫ؿبح ىيڇ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار ا‪٥‬ال٭بر‪.‬‬

‫ٍائیه‪ ،‬إمب٭یڄ‪« .)1358( .‬إَاٍ هبوٍ ٕيان»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار اډیَٽجیَ‪.‬‬

‫ٍوبوی‪ ،‬ډلٖه‪« .)1394( .‬اٹش‪ٞ‬بى ٕیبٕی ډىبٹ‪ ٍٚ‬اسمی ایَان‪ ،‬ىٍآډيی ثَ ٭جًٍ‬
‫سميّنَب (وجَى ٱَة ثَای سٖویَ دبیبن سبٍین)»‪ .‬و‪ َٚ‬اڅپشَيویټ‪ .‬وب‪ :َٙ‬سبٍومبی ٍٕمی‬
‫ډلٖه ٍوبوی (‪)www.renani.ir‬‬

‫ٍيثیه‪ ،‬ثبٍی‪« .)1363( .‬ػىڀ ٹيٍرَب ىٍ ایَان»‪ .‬سَػمٍ ډلمًى ‪َٙ‬ٹی‪ ،‬سَُان‪:‬‬
‫اوش‪ٚ‬بٍار آ‪ٙ‬شیبوی‪.‬‬

‫ٍيكبوی‪ ،‬ٵًاى‪« .)1352( .‬سبٍین ډچّی‪ٙ‬ين ‪ٝ‬ىٮز وٶز ایَان»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ ،‬سَُان‪:‬‬
‫‪َٙ‬ٽز ُٕبډی ٽشبةَبی ػیجی‪.‬‬

‫َُشبةٵَى‪ٍ ،‬كیڈ‪« .)1333( .‬ٱًٱبی وٶز‪ ،‬دی٘ثیىیَبی سچن ٕیبٕی»‪ .‬سَُان‪ :‬ثیسب‪.‬‬

‫ُی‪ٚ‬پب‪ ،‬آوشًن‪« .)1388( .‬ػىڀ ډوٶی ثَای وٶز»‪ .‬سَػمٍ ىاييى ىاييی‪ .‬ؿبح ىيڇ‪.‬‬
‫و‪ َٚ‬اڅمٮی‪.‬‬
‫‪149‬‬

‫ٕبسه‪ ،‬اڅًڃ‪« .)1372( .‬وٶز ایَان»‪ .‬سَػمٍ ٍ‪١‬ب ٍییٔ‪ًٕ٥‬ی‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬اوش‪ٚ‬بٍار‬
‫‪ٝ‬بثَیه‪.‬‬

‫ٕبیپڄ‪ ،‬اډیه‪ٕ« .)1371( .‬چٖچٍی دُچًی ي ویَيَبی ډٌَجی‪ ،‬ثٍ ٍيایز سبٍین‬
‫ٽمجَیغ»‪ .‬سَػمٍ ٭جبٓ ډوجَ‪ .‬ؿبح ايڃ‪ ،‬سَُان‪َ٥ :‬ف وً‪.‬‬

‫ٕلبثی‪ ،‬٭ِراهلل‪« .)1386( .‬ویڈٹَن هب‪ ٌَ٥‬ي سؼَثٍ»‪ .‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬ٵََىڀ ‪ٝ‬جب‪.‬‬

‫َٕ‪ٙ‬بٍ‪َ ،‬مب‪« .)1381( .‬هب‪َ٥‬ار ‪ٙ‬ٮجبن ػٮٶَی»‪ .‬ؿبح ىيڇ‪ .‬څٔآوؼچٔ‪ :‬و‪ َٚ‬وبة‪.‬‬

‫‪ًٙ‬اىٍان‪ ،‬ثىؼبډیه (‪« .)1352‬هبيٍډیبوٍ‪ ،‬وٶز ي ٹيٍرَبی ثٍِٿ»‪ .‬سَػمٍ‬


‫٭جياڅلٖیه ‪َٙ‬یٶیبن‪ .‬سَُان‪َٙ :‬ٽز ُٕبډی ٽشبةَبی ػیجی‪.‬‬

‫‪ٝ‬يٍ‪ ،‬كٖه‪« .)1358( .‬ىٵب‪ ٫‬ىٽشَ ډ‪ٞ‬يٷ ي وٶز»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار‬
‫اډیَٽجیَ‪.‬‬

‫‪ٝ‬ٶبیی‪ ،‬اثَاَیڈ‪« .)1371( .‬ا‪ٙ‬شجبٌ ثٍِٿ‪ ،‬ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬ٽشبة‬
‫َٕا‪.‬‬

‫‪ٝ‬ٶبیی‪ ،‬اثَاَیڈ‪« .)1351( .‬ووٖزيُیَان ایَان»‪ .‬ػچي ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار اوؼمه‬
‫سبٍین‪.‬‬

‫‪٥‬چً٭ی‪ ،‬ډلمًى‪« .)1371( .‬ثبُی ٹيٍر‪ ،‬ػىڀ وٶز ىٍ هبيٍډیبوٍ»‪ .‬ؿبح ىيڇ (ثب‬
‫سؼيیيو‪ َ٪‬ٽچّی)‪ ،‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬٭چڈ‪.‬‬

‫٭بٹچی‪ ،‬ثبٹَ‪َٙ« )1380( .‬فكبڃ ٍػبڃ ٕیبٕی ي و‪٪‬بډی ډٮب‪ َٝ‬ایَان» (ىي ػچي)‪ .‬ؿبح‬
‫ايڃ‪ ،‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬ځٶشبٍ ثب َمپبٍی و‪ َٚ‬٭چڈ‪.‬‬

‫٭‪٪‬یمی‪ ،‬ٵوَاڅيیه‪« .)1372( .‬ثلَان ىډًٽَإی ىٍ ایَان ‪ 1320‬ـ ‪ .»1332‬سَػمٍ‬


‫٭جياڅَ‪١‬ب ًَ‪ٙ‬ىڀ ډُييی ي ثیْن وًًٍی‪ .‬ؿبح ايڃ‪ ،‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬اڅجَُ‪.‬‬
‫‪151‬‬

‫٭ِچڈ‪ ،‬ډ‪٦ٞ‬ٶی‪« .)1377( .‬وٶز‪ ،‬ٹيٍر ي ا‪ًٝ‬ڃ‪ :‬ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز ایَان دیبډيَبی آن»‪.‬‬
‫سَػمٍ ٱالډلٖیه ‪ٝ‬بڅلیبٍ‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار ؿبدو٘‪.‬‬

‫٭یًٖی‪ ،‬ؿبٍڅِ‪« .)1362( .‬سبٍین اٹش‪ٞ‬بىی ایَان»‪ .‬سَػمٍ یٮٺًة آّوي‪ .‬ؿبح ايڃ‪.‬‬
‫سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬ځٖشٌَ‪.‬‬

‫ٵبسق‪ ،‬ډ‪٦ٞ‬ٶی‪« .)1335( .‬دىؼبٌ ٕبڃ وٶز ایَان»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬و‪َٙ َٚ‬ٽز‬
‫ُٕبډی ؿبح‪.‬‬

‫ٵویمی‪ ،‬ٹجبى‪ٕ« .)1387( .‬ی ٕبڃ وٶز ایَان‪ :‬اُ ډچّی ‪ٙ‬ين وٶز سب اوٺالة إالډی»‪.‬‬
‫ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬ډَُاويی٘‪.‬‬

‫ٵَډبوٶَډبئیبن‪ ،‬ډىًؿَُ ي ٍهٖبن‪« .)1377( .‬هًن ي وٶز»‪ .‬سَػمٍ ډُيی‬


‫كٺیٺزهًاٌ‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬ٹٺىًٓ‪.‬‬

‫ٽیإشًان‪ ،‬كٖیه‪ٕ« .)1329( .‬یبٕز ډًاُوٍی ډىٶی ىٍ ډؼچٔ ؿُبٍىَڈ» (ىي‬


‫ػچي)‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار ٍيُوبډٍ ډ‪٪‬ٶَ‪.‬‬

‫ٽًدَ‪ ،‬اويٍي إپبر‪ٕ« .)2016( .‬ٺً‪ ٣‬ثُ‪ٚ‬ز؛ دُچًیَب ي يادٖیه ٍيَُبی‬


‫‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بَی ایَان»‪ .‬سَػمٍ ویمب وبنآيٍ‪.‬‬

‫څٖبوی‪ ،‬اثًاڅٶ‪٢‬ڄ‪٥« .)1357( .‬الی ٕیبٌ یب ثالی ٕیبٌ»‪ .‬ؿبح ىيڇ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار‬
‫اډیَٽجیَ‪.‬‬

‫څىـبٵٖپی‪« .)1351( .ٍّّ ،‬ٱَة ي ‪ًٍٙ‬يی ىٍ ایَان‪ٕ ،‬ی ٕبڃ ٍٹبثز»‪ .‬سَػمٍ كًٍا‬
‫یبيٍی‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬اثهٕیىب‪.‬‬

‫څىـبٵٖپی‪ ،‬ػَع‪« .)1342( .‬وٶز ي ىيڅز ىٍ هبيٍډیبوٍ»‪ .‬سَػمٍ ٭چیىٺی ٭بڅیوبوی‪.‬‬


‫ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬اٹجبڃ‪.‬‬
‫‪151‬‬

‫ډبٕچی‪ ،‬څئًوبٍى‪« .)1365( .‬وٶز‪ٕ ،‬یبٕز ي ٽًىسب ىٍ هبيٍډیبوٍ» (ٍٕ ػچي)‪ .‬سَػمٍ‬
‫ډلمي ٍٵیٮی ډَُآثبىی‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬سَُان‪َٙ :‬ٽز اوش‪ٚ‬بٍاسی ٍٕبڇ‪.‬‬

‫ډشیىی‪ ،‬ػالڃ‪« .)1388( .‬وڂبَی ثٍ ٽبٍوبډٍ ٕیبٕی ىٽشَ ډلمي ډ‪ٞ‬يٷ»‪ .‬ؿبح ىيڇ‪.‬‬
‫څٔآوؼچٔ‪َٙ :‬ٽز ٽشبة‪.‬‬

‫ډلمًى‪ ،‬ډلمًى‪1328( .‬ـ‪« .)1333‬سبٍین ٍياث‪ ٤‬ایَان ي اوڂچیٔ» (َ‪ٚ‬ز ػچي)‪ .‬ؿبح‬
‫ايڃ سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار اٹجبڃ‪.‬‬

‫ډيوی‪ ،‬ػالڃاڅيیه‪« .)1378( .‬سبٍین ٕیبٕی ډٮب‪ َٝ‬ایَان» (ىي ػچي)‪ .‬ؿبح وُڈ‪ .‬ىٵشَ‬
‫اوش‪ٚ‬بٍار إالډی (ياثٖشٍ ثٍ ػبډٮٍ ډيٍٕیه كًٌُ ٭چمیٍ ٹڈ)‬

‫ډ‪ٞ‬يٷ ډلمي‪« .‬هب‪َ٥‬ار ي سإڅمبر ډ‪ٞ‬يٷ»‪ .‬ثٍ ٽً‪ ٘ٙ‬ایَع اٵ‪ٚ‬بٍ‪ .‬ؿبح دىؼڈ‪.‬‬
‫سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار ٭چمی‪.‬‬

‫ډپّی‪ ،‬كٖیه‪« .)1368-1358( .‬ٽشبة ٕیبٌ» (ؿُبٍ ػچي)‬

‫ډًكي‪ ،‬ډلمي٭چی‪« .)1378( .‬هًاة آ‪ٙ‬ٶشٍ وٶز (اُ ٹَاٍىاى ىإٍی سب ٕٺً‪٣‬‬
‫ٍ‪١‬ب‪ٙ‬بٌ)»‪ ،‬ؿبح ايڃ‪ ،‬سَُان‪ :‬و‪ َٚ‬ٽبٍوبډٍ‪.‬‬

‫وؼبسی‪ ،‬ٱالڇٍ‪١‬ب‪« .)1366( .‬ػىج٘ ډچّی‪ٙ‬ين ‪ٝ‬ىٮز وٶز ىٍ ایَان ي ٽًىسب ‪28‬‬
‫ډَىاى»‪ .‬ؿبح ًٕڇ‪ .‬سَُان‪َٙ :‬ٽز ُٕبډی اوش‪ٚ‬بٍ‪.‬‬

‫وُبيويی‪ًَٙ ،‬ىڀ‪ٍ ٍٕ« .)1388( .‬يیياى‪ ٍٕ ،‬ىيڅشمَى»‪ .‬ؿبح ايڃ‪ .‬څٔآوؼچٔ‪:‬‬


‫‪َٙ‬ٽز ٽشبة‪.‬‬

‫وُبيويی‪ًَٙ ،‬ىڀ‪« .)1392( .‬ډلميٍ‪١‬ب دُچًی‪ ،‬آهَیه ‪ٙ‬بَى‪ٚ‬بٌ»‪ .‬سَػمٍ ىاىډَُ‪.‬‬


‫ؿبح ايڃ‪ .‬څٔآوؼچٔ‪َٙ :‬ٽز ٽشبة‪.‬‬

‫يإیچیٴ‪ ،‬اڅپٖی‪« .)1359( .‬ډ‪ٚ‬ٮڄَبی هچیغ ٵبٍٓ»‪ .‬سَػمٍ ٕیَيٓ ایِىی‪ .‬ؿبح‬
‫ايڃ‪ .‬سَُان‪ :‬اوش‪ٚ‬بٍار اډیَٽجیَ‪.‬‬
152

.ٍ‫َ ُيّا‬ٚ‫ و‬:‫ سَُان‬.‫ ؿبح ىيڇ‬.»‫َار‬٦‫َار ي ه‬٥‫ «هب‬.)1344( .‫ ډُيیٹچی‬،‫َيایز‬

.‫ ډؤڅٴ‬:‫ سَُان‬،»‫ هبٍػی ایَان‬٤‫ «سبٍین ٍياث‬.)1368( ‫ب‬١َ‫ ٭جياڅ‬،‫ىڀ ډُييی‬ًَٙ

.‫ سَػمٍ ډلميثبٹَ آٍاڇ‬.»‫ ٕیبٕی ایَان ي آډَیپب‬٤‫ «ٍياث‬.)1368( .‫ آثَاَبڇ‬،‫یٖچًٖن‬


.َ‫بٍار اډیَٽجی‬ٚ‫ اوش‬:‫سَُان‬

:‫کتابهای انگلییس‬
Bayandor, Darioush. (2018). The Shah, the Islamic Revolution and the
.United States. Springer
Kemp, Norman, Abadan: A First-hand Account of the Persian Oil
Crisis. London: Allan Wingate, 1953
Longrigg, Stephen Hemsley, Oil in the Middle East: Its Discovery and
Development, 3rd ed. London: Oxford University Press, 1968 (New
)York: OUP, 1967
Pollack, Kenneth M, Threatening Storm: The Case for Invading Iraq
Random House, 200
‫‪153‬‬

‫مقاالت‪:‬‬
‫آثبىیبن‪ ،‬كٖیه‪« .)1385( .‬آډَیپب‪ ،‬وٶز ي ٕیبٕز ىٍ ایَان (‪ 1300‬ـ ‪.»)ٗ 1304‬‬
‫ا‪٥‬ال٭بر ٕیبٕی اٹش‪ٞ‬بىی ٵَيٍىیه ي اٍىیجُ‪ٚ‬ز ‪ٙ .1385‬مبٌٍی ‪ 223‬ـ ‪224‬‬

‫ىاو‪ ،ًٍٚ‬ٵب‪٥‬مٍ‪ ،‬ي ‪ٙ‬ٶی‪ُ٬‬اىٌ‪ٕ ،‬مبوٍ‪ ،‬ي هچیچی‪ ،‬ډلٖه‪« .)1393( .‬ىٽشَیه ویپًٖن ي‬
‫ٕیبٕز وٶشی ایَان ىٍ ىٍَی ‪ .»1350‬دْيَ‪ٚ‬ىبډٍی ایَاوی ٕیبٕز ثیهاڅمچڄ‪ٕ .‬بڃ‬
‫ىيڇ‪ٙ .‬مبٌٍی ‪.2‬‬

‫ٍيُثُبوی‪ ،‬اكميٍ‪١‬ب‪ٍ« .)1391( .‬ياث‪ ٤‬ػجٍُ ډچّی ي آډَیپب ىٍ ىيٌٍ دُچًی ‪ 1324‬ـ‬
‫‪ .»1357‬ډ‪٦‬بڅٮبر سبٍیوی ٕبڃ وُڈ دبییِ ‪ٙ .1391‬مبٌٍ ‪38‬‬

‫ٽًدَ‪ ،‬اويٍي إپبر‪« .)2008( .‬وجَى َٕوً‪ٙ‬زٕبُ ىٍ ىيكٍ‪ :‬ډٮبډچٍی وٶشی‪ ،‬ٽٍ ثٍ‬
‫َٕوڂًوی ‪ٙ‬بٌ ایَان ٽمټ ٽَى»‪ .‬و‪َٚ‬یٍ هبيٍډیبوٍ‪.‬‬
‫‪Cooper, AndrewScott, Showdown at Doha: The Secret Oil Deal That‬‬
‫‪Helped Sink the Shah of Iran, 2008, Middle East.‬‬
154

You might also like