Professional Documents
Culture Documents
2
حبران سیاه؛
شیدوش سپهرداد
َ
8752شاهنشایه خورشیدی
528931
3
4
پیآهذ چٌیي آگاّی ًسبت بِ ایي عاهل جْاًی اثزگذار ،کِ بخشی اس
هٌاسبات سیاسی ایزاى با کشَرّای دیگز ٍ رٍیذادّای داخلی ایي کشَر را
سیز تٲثیز قزار دادُ است ،افشٍىبز آًکِ هیتَاًذ بِ شٌاخت بزخی ریشِّای
تاریخی ٍضع کًٌَی کوک شایاًی کٌذ ،هیتَاًذ بِ فْن اٍضاع آیٌذٍُ ،
هَضعی حساس کِ ایزاًیاى بایذ در بزابز آى داشتِ باشٌذ ،یاری بزساًذ.
ًگارًذُ بز ایي است کِ بزای درک اٍضاع کًٌَی ٍ آًچِ کِ در آیٌذُ رٍی
خَاّذ دادً ،یاس است کِ بِ رًٍذ تاریخی شکلگیزی آى تَجِ داشتِ ٍ بِ
ّویي خاطز السم هیًوایذ کِ قذهی بِ عقب بزداشتِ ،در تاریخ تحَالت ًفتی
تأهلّی کٌین؛ سیزاکِ «خزدهٌذ بایذ کِ در ایي هعاًی بِ چشن عبزت ًگزد ٍ ایي
اشارت بِ سوع خزد شٌَد ٍ حقیقت شٌاسذ کِ بز دشوي اعتواد ًبایذ کزدٍ ،
خصن را خَار ًشایذ داشت اگزچِ حالی ضعیف ًوایذ؛ کاًذر سز رٍسگار بس
باسیّاست».
5
6
فصل یکم
امتیازهای خنستنی:
ووٖشیه ٹَاٍىاىی ٽٍ ىٍثبٌٍی وٶز ایَان ثٍ اډ٢ب ٍٕیي «لشاسداد داِىی» یب
«أتیاص ٛٞتض» ( )Houtsوبڇ ىاٙز .ایه ٹَاٍىاى ،ډیـبن َٙٽز ًَسِ ثٍ ډبڅپیز
«آڅجَر ًَسٖه» ( )Albert Houtsonي ىيڅز ایَان ،ىٍ ُډبن دبىٙبَی وبَٝاڅيیه ٙبٌ
ثٍ ٕبڃ 1883/1265اډ٢ب ٙي .ایه َٙٽز دٔ اُ كٶبٍی ىٍ ىاڅپی ي ػِیٌَی ٹٚـڈ
ىٍ ػٖـزيػًی وٶز ثب وبٽبډی ٍيثٍٍي ٙي ي ىٕز اُ ٽبٍ ٽٚیي .دٔ اُ ایه ،اډشیـبُ ٍا
ثٍ «ضشوت حمٛق ٔؼذ٘ی تا٘ه ایشاٖ» ،ٽٍ ثب َيٳ ٵٮبڅیز ىٍ ُډیىٍی ًهبیَ ډٮـبىن
ٍاٌاوياُی ٙيٌ ثًى ياځٌاٍ ٽَى؛ ایه َٙٽز َڈ دٔ اُ وبٽبډی ىٍ دیيا ٽَىن وٶز ي ثب
اڅٲبی اډشیبُار ډٮبىن اُ ډیيان ٍهز ثَثٖز)1( .
ٹَاٍىاى ىیڂَ ٽٍ ىٍ آن ثٍ وٶز اٙبٌٍ ٍٵشٍ ثًى ،ٹَاٍىاىی ثًى ٽٍ ىٍ ٕبڃ 1872
( )1251ډیبن ىيڅز ایَان ي «تاس ٖٚجِٛیٛس سٚیتش» ( )Paul Reuterثٍ اډ٢ـب
ٍٕیــي ٽٍ ثٍ «أتیاص سٚیتش» َُٙر یـبٵز .ىٍ ٵٺٌَ یبُىَڈ ایه ٹَاٍىاى آډيٌ ثًى:
«ىيڅز ٭چّیٍ ایَان ثٍ كپڈ اډشیبُوبډٍ ي ٹَاٍىاىوبډٍی كب ٌَ١ثٍ اٝلبة ایه اډشیبُ
كٸ ډو ًٛٞي اډشیبُ اولٞبٍی ي ٹ٦ٮی ډیىَي ٽٍ ىٍ ډير ً٥ڃ ایه اډشیبُ ىٍ
سمبڇ ډمبڅټ ایَان ،ډٮبىن ُٱبڃٕىڂی ي آَه ي ډٔ ي َٕة ي پطش َٚي ٱیٌَ ٍا ي
ََ ډٮين ىیڂَ ٽٍ ایٚبن ډىبٕت ثياوىي ٽبٍ ٽىىي ي اُ آنَب سمشّ ٬ثَىاٍوي .ثٍ ٱیَ اُ
آن ډٮبىن ٽٍ ډچټ ډَىڇ إز ي ٝبكجبن آنَب االن ىٍ آنَب ٽبٍ ډیٽىىي ،ىٍهًٛٞ
) 1ٵبسق248 ،؛ ٍإوی16 -15 ،
7
ایه وً ٫ډٮبىن ََځبٌ ٽمذبوی ثوًاَي آنَب ٍا ثوَى ثبیي ثب ٝبكجبن آنَب ثب ٍ١بی
َ٥ٵیه ډٮبډچٍ ومبیي )1( ».ي ىٍ ٵٺٌَ ىياُىَڈ ویِ آډيٌ ثًى« :اُ ډلًٞالر هبڅـََ ٜ
ډٮيوی ٽٍ ٽمذبوی ثٍ ٽبٍ ثیىياُى ىيڅز ایَان اُ ډىبٵ ٬هبڅ ٜآن ٕبڅی ٝيی دبوِىٌ
ډًَٕڇ ډٺٍَ هًاَي ځَٵز» .ایه ٹَاٍ ىاى َٕاوؼبڇ ثب ٵٚبٍَبی هبٍػی اُ ًٕی
ٍيَٓب ي ٵٚبٍ ىاهچی ىٍ آًٍ 1252څٲً ٙي)2( .
دٔ اُ ایه ،ىٍ ٕبڃ ،1903ىإٍی ضشوت تٟشٜتشداسی اِٚیٍ ٝا سٚپیڄ ىاى ي
كٶّبٍان څُٖشبوی ،ثٍ َٕدَٕشی جشج تش٘اسد سیِٛٙذص ثٍ ػٖزيػًی وٶز ىٍ ایَان
دَىاهشىي .وجًىِ اډىیز ،وجًىِ ٍاٌَبی ،ًٍٕٙي اډپبوبسی ډبوىي يٕبیڄ كمڄيوٺڄ ي
ػبثٍػبیی اىيار ،ٽبٍ ٍا ثَای ٽبيٙڂَان ٕوز ډیٕبهز)1( .
َٕاوؼـبڇ َىڂبډیٽٍ َٕان َٙٽز سٞمیڈ ثٍ ىٕز ٽٚیين اُ ٽبٍ ډیځیَوي ،ىٍ
دىؼڈ هَىاى 26( 1287ډی ،)1908ډشٍّی كٶـَ ،ؿبٌ آهَیه ١ـَثٍی هـًى ٍا ثـٍ
ٝوٌَای ٽٍ ٍيی ډٮين ډٮَيٳ ٔسجذ سّیٕاٖ ٹَاٍ ځَٵشٍ ثًى ياٍى آيٍىٌ ي وٶز
اُ ؿبٌ ثب ٵٚبٍ ُیبى ٵًٍان ډیٽىي ي سبٍین دَ ٵَاُ ي وٚیت ٝىٮز وٶز ایَان (ثٍ سٮجیَ
ٕبسه «ٝىٮشی ٽٍ ىٍ ٥ی ىي ػىڀ ویَيی ىٍیبیی اوڂچٖشبن ٍا وؼبر ىاى يڅی ثَای
ایَاویبن ُكمشی ایؼبى ٽَى ٽٍ اُ ډؼمً ٫ډِاكمزَبی ٕیبٕی ىيڃ ٭٪یڈ ثیٚشَ
ثًى») ،آٱبُ ډیًٙى .دٔ اُ ایه ضشوت ٘فت اٍّ٘یس ٚپاسس ( Anglo-Persian
)Oil Companyیب ثٍاهشٞبٍ APOCػبی هًى ٍا ثٍ َٙٽز ثٌَُثَىاٍی ايڅیٍ ىاى.
(وبڇ َٙٽز ىٍ ٹَاٍىاى 1933ثٍ ضشوت ٘فت اٍّ٘یس ٚایشاٖ سٲییَ دیيا ٽَى)2( ).
) 1ٵبسقَ ) 2 255 ،مبن َ ) 3 258مبن ،256ثٍ وٺڄ اُ ٽشبثـٍای ٽٍ َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ىٍ
ٕبڃ 1934ىٍ ومبیٚڂبٌ يډجچی ( )Wembleyډىش َٚٽَىٌ ثًى.
9
دسیایی اٍّ٘یس ٍٕیيٌ ثًى ٽمیشٍای ثٍ ٍیبٕز «پشتیٔٗ» ( )E.G Pertymanثب َيٳ
ډ٦بڅٮٍ ي ثٍَٕی ىٍ ُډیىٍ ثٍىٕز آيٍىن ډىبث ٬ٽبٵی وٶز ثَای ویَيی ىٍیبیی ثَیشبویب
سٚپیڄ ىاى ي دٔ اُ آځبَی اُ ایىپٍ ىإٍـی ىٍٝيى إز ٽٍ اډشیبُ هًى ٍا ثٍ
َٕډبیٍىاٍان هبٍػی ثٶَيٙي ،ثٍ ایه ٽمیشٍ ىٕشًٍ ىاى ٽٍ ثٍ ََ ٍاَی سًاوٖشىي اډشیبُ
يی ٍا ثٍىٕز آيٍوي.
اُ آوؼبٽٍ ىٍ آن ُډبن ىيڅز اوڂچیٔ سًاوبیی ي اػبٌُ ىهبڅز ىٍ اډًٍ اٹشٞبىی ي
ثبٍُځـبوی ٍا وياٙـز دَسیډه وـِى «ِشد استشاتى٘ٛا» (ٍ )Strathconaٵز ي اُ اي
ىٍهًإز ٽَى ٽٍ ثب َٕډبیٍی هًى ثٍ ىإٍی ٽمټ ٽىي .إشَاسپًوب دٔ اُ دَٕ٘
اُ ایىپٍ «دیَٚٵز ي دیَيُی ایه دَيٌّ ډیسًاوي ثٍ ویَيی ىٍیـبیی اوڂچیٔ ٽمټ
ٽىي؟» ،ي ٙىیين دبٕـن ډظجز ،ثب َٕډبیٍځٌاٍی ىٍ ایه ُډیىٍ ډًاٵٺز ٽَى.
دَسیډه َڈؿىیه ثب «ضشوت ٘فت تشٔ »ٝډٌاٽَاسی ٍا اوؼبڇ ىاى ي ډًاٵٺز آن
َٙٽز ٍا ویِ ثٍىٕز آيٍى .ىٍ وشیؼٍ َٙٽشی ثٍوبڇ ٕىيیپبی اډشیبُار ( Concessions
)Syndicateسٚپیڄ ٙي ٽٍ ډبڅټ ثٌَُثَىاٍی ايڅیٍ ي اډشیبُوبډٍ ځٚز ي ُٕبډياٍان آن
ىإٍی ،څَى إشَاسپًوب ي َٙٽز وٶز ثَډٍ ثًىوي)1( .
خبش سوم :پایان جنگ جهاین اول؛ خنستنی تالش های آمریکا برای
دستیایب به نفت ایران
سب ٕبڃَبی ػىڀ ػُبوی ايڃ ٝىٮز وٶز ایَان دیَٚٵزَبی ؿٚمڂیَی ىاٙز.
دٔ اُ دبیبن ایه ػىڀ ،اډذَاسًٍی آڅمبن ثٍ ُاوً ىٍآډيٌ ،ي هالٵز ٭ظمبوی ٵَيدبٙیيٌ
ثًى؛ ٍيٕیٍ سِاٍی ویِ ثب ٍهياى اوٺالة ثچًٚیپی اُ ډیيان ٹيٍر ٽىبٍ ٍٵشٍ ثًى ،ي ىٍ
ایه ډیبن اډذَاسًٍی ثَیشبویب ىٍ ػبیڂبٌ سىُب اثَٹيٍر ػُبن ،ٹيٍرومبیی ډیٽَى.
) 1ٵبسق 255 – 252؛ ٍإوی 49 - 33
11
ىٍ دبیبن ػىڀ ػُبوی ايڃ «ٚٚدسٚ ٚیّسٍ )Woodrow Wilson( »ٖٛئیٔ ػمًٍُ
ایبالر ډشليٌ ،ثیبویٍای ىٍ 14ډبىٌ ډىشٕ َٚبهز؛ ىٍ ثىيی اُ آن آډيٌ ثًى ٽٍ َمٍی
ٹَاٍىاىَبی ثیهاڅمچچی ثبیي آٙپبٍ ثبٙىي؛ اوشٚبٍ ایه ثیبویٍ ،ٽٍ ثب اوشٚبٍ ٹَاٍىاى 1919
( )1298ي ثٍ ٍاٌ اٵشبىن ډًع ثیِاٍی ایَاویبن وٖجز ثٍ ٕیبٕزَبی اډذَاسًٍی ثَیشبویب،
َمِډبن ٙي ،ٵَٝز هًثی ٍا ىٍ اهشیبٍ ایبالر ډشليٌ ٹَاٍ ډیىاى سب ىٍ ٍإشبی ډىبٵ٬
هًى ،اُ ایَاویبن ىٍ ثَاثَ اوڂچیٔ ،دٚشیجبوی ٽىي ثٍ َمیه هب َ٥يُاٍر هبٍػٍ آډَیپب
ثٍ يُیَ ډوشبٍ ایَان ىٍ آډَیپب ا٭الڇ ىاٙز ٽٍ اځَ ایَان ویبُډىي ٽمټ ىيڅز آډَیپب
ثبٙي ،ىيڅز آډَیپب اُ آن ىٍیٰ ووًاَي ٽَى .)1( .ایه ٍا ٙبیي ثشًان ووٖشیه ٍيىٍٍيیی
ایبالر ډشليٌ ثب ثَیشبویب ثَ َٕ ایَان ٹچمياى ٽَى ،يڅی ؿًن ىٍ آن ُډبن ایَان ثَای
آډَیپب ډىبٵٮی ُیبىی وياٙز ،ؿىيان ىٍ ثَاثَ ثَیشبویب ایٖشبىځی وپَى.
ثٍ وًٙشٍی آثَاَبڇ یٖچًٖن ،ایَاویبن ٽٍ ىٍ ثَاثَ اډذَاسًٍی ثَیشبویب هچٕ ٬الف ٙيٌ
ثًىوي ي ویَيیی يػًى وياٙز ٽٍ اُ آوبن دٚشیجبوی ٽىي ،ٽًٙیيوي وٶز ٍا ٥ٮمٍای ثَای
ٽٚبوين آډَیپب ثٍ ډیيان سلًّالر ایَان ٹَاٍ ىَىي ي ثيیهٕبن اوڂچیٔ ٍا ځبډی ثٍ
٭ٺت ثَاوىي ( ،)2ي ىٍ ياٹ ٬ثب ایه ٽبٍ ثٍځًوٍای سًاُن ٹًا ثَٹَاٍ ٕبُوي.
ىٍ َمیه ٍإشب ،ٹًاڇ« ،حسیٗ ػال» ٍا ثب ىي َيٳِ :سٙجص ضشایط تشای دسیافت
ٚأی اص دِٚت آٔشیىا ٚ ،دػٛت چٙذ ٔستطاس آٔشیىایی ت ٝایشاٖ ،ثٍ ٕٶبٍر ایَان ىٍ
) 1ثىڂَیي ثٍ ٕىي ٙمبٌٍ ،179إىبى ډلَډبوٍ ثَیشبویب ىٍثبٌٍ ٹَاٍىاى ،1919عٝ ،2ٶلٍ 314
) 2یٖچًٖن 254
11
آډَیپب ډىًٞة ٽَى .٭ال إشًاٍوبډٍ هًى ٍا ىٍ َٚشڈ َُٙیًٍ 30(1300آځًٕز )1921
ثٍ ٚاسٖ جیٞ .اسدیٍ ،ًٙئیٔ ػمًٍُ يٹز ،سٺيیڈ ٽَى .اُ ًٕی ىیڂَ ثَیشبویب ٽٍ
يػًى وٶز ایَان ٍا ثَای هًى َ١يٍی ډیىاوٖز ،ي ىٍ ياٹ ٬ایه وٶز ایَان ثًى ٽٍ ثٍ
ویَيی ىٍیبیی ثَیشبویب ىٍ ػىڀ ػُبوی ايڃ ىٍ ٍٕیين ثٍ دیَيُی ٽمټ ٙبیبوی ٽَىٌ
ثًى ،اُ ٹيٍرځیَی اكمي ٹًاڇ اكٖبٓ ه َ٦ډیٽَىُ .یَا ٹَاٍىاى ػيیي ثب یټ َٙٽز
آډَیپبیی ٽٍ ٙبیي ىٍ ٍٹبثز ثب َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ًٕى ثیٚشَی ثٍ ایَان
ډیدَىاهز ډىبٵَٙ ٬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٍا ىٍ ٵَاٍيی سُيیي ٹَاٍ ډیىاى ي
ایَاویبن ثب اڅڂً ٹَاٍىاىن ٹَاٍىاى ػيیيًٕ ،ى ثیٚشَی ٍا اُ ایه َٙٽز ىٍهًإز
ډیٽَىوي.
ؿىبوپٍ ځٶشٍ ٙي ثَ إبٓ ٹَاٍىاى ىإٍی اډشیبُ إشوَاع وٶز ىٍ َٕإَ ایَان ثٍػِ
آًٍثبیؼبن ،ځیالن ،ډبُويٍان ،هَإبن ي ځَځبن ،ىٍ اولٞبٍ َٙٽز وٶز ٹَاٍ ځَٵشٍ ثًى
ي اډشیبُ وٶز إشبنَبی ٙمبڅی سىُب ٥ٮمٍای ثًى ٽٍ ٹًاڇ ډیهًإز اُ آن ىٍ ٍإشبی
ٽٚبوين َٙٽزَبی وٶشی ایبالر ډشليٌ إشٶبىٌ ٽىي .اډشیبُ وٶز ىٍ ایه إشبنَب
دیٚشَ ىٍ ٕبڃ ،1274ثٍٵَډبن وبَٝاڅيیه ٙبٌ ثٍ ٔحٕذِٚیخاٖ تٙىاتٙیٕ ،ذُياٍ
ا٭٪ڈ ،ياځٌاٍ ٙيٌ ثًى ي اي ویِ ىٍ ٹَاٍىاىی ىٍ ٚٙڈ ثُمه ّ 27( 1294اوًیٍ )1916ایه
اډشیبُ ٍا ثٍ سجٮٍای ٍيٕی ثٍ وبڇ آواوی خٛضتاسیا ياځٌاٍ ٽَىٌ ثًى ()1؛ هًٙشبٍیب ویِ
دٔ اُ ؿىيی سالٗ ایه اډشیبُ ٍا ثٍ َٙٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ٵَيهز؛ َٙٽز ىٍ
ډِی َٙ ،1920ٽشی ثٍ وبڇ «َٙٽز وٶزَبی ٙمبڅی ایَان» ( The North Persian Oils
،)Coثب َٕډبیٍ ٍٕ ډیچیًن څیٌَ سٚپیڄ ىاى ( .)2يڅی اډشیبُ هًٙشبٍیب اُ ىٍػٍ ا٭شجبٍ
ٹبوًوی ٕبٹ ٤ثًىُ .یَا ووٖز آوپٍ ډیبن هًٙشبٍیب ي یټ ٙو ٜكٺیٺی ایَاوی
(ډلمييڅی هبن) ثٖشٍ ٙيٌ ثًى ،وٍ ىيڅز ایَان ،ي ىیڂَ آوپٍ ىيڅز ٽمًویٖشی ،ٽٍ دٔ
اُ ٵَيدبٙی ٍيٕیٍ سِاٍی ٍيی ٽبٍ آډيٌ ثًى ،ٹَاٍىاىَبیی اُ ایه ىٕز ٍا ثب٥ڄ ٽَىٌ
ثًى.
ي ٬١اٹشٞبىی ایَان ىٍ آن ُډبن ثٍٕوشی ثلَاوی ثًى ثٍځًوٍای ٽٍ ٹًاڇ ىٍ آثبن
) 1څىـبٵٖپی ،105ثَای ډٶبى ٹَاٍىاى ثىڂَیي ثٍ :ٵبسق ) 2 327ٵبسق 331
12
1300ثٍ ٭ال وًٙز اځَ وشًاوي يػٍ ٵًٍی ثَای ثَآيٍىن ویبَُبی ٽ ًٍٚٵَاَڈ ٽىي،
ٍٙشٍی ٽبٍَب یپٌَٖ اُ َڈ ځٖیوشٍ هًاَي ٙي ()1؛ ىٍ وبډٍی ثٮيی ٹًاڇ ډٚپڄ ٍا
ثب ػيیّز ثیٚشَ ډَ٦ف ٽَى « :ٹًٚن ایَان ؿُبٍ ډبٌ إز كٺًٷ ىٍیبٵز وپَىٌاوي ي
اځَ ایه اٵالٓ اٹشٞبىی ي ثیدًڅی ىياڇ یبثي ىٍىََٕبی ثٖیبٍ ثَای ىيڅز ډَٽِی
ایَان ثٍ ثبٍ هًاَي آډي» ي اُ ٭ال هًإز ىٕزٽڈ یټ ډیچیًن ىالٍ دًڃ اُ ډىبث٬
آډَیپبیی ٵَاَڈ ٽىي؛ ٹًاڇ وًیي ىاى اځَ ػبیی ىٍ آډَیپب ثشًاوي ډىبث ٬ډبڅی ایَان ٍا
ٵَاَڈ ٽىي ،ىٍ ثَاثَ ،اډشیبُ وٶز ٙمبڃ ٍا ىٍیبٵز هًاَي ٽَى.
ىٍ ایه ُډبن َٙٽز وٶز «استا٘ذاسد اٚیُ ٘یٛجشسی» ( Standard Oil Company
)of New Jerseyځبډی ثٍ دی٘ وُبى؛ اُ َ٥ٳ ىیڂَ َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ویِ
هًإشبٍ ٵٮبڅیز ىٍ ُډیىٍی وٶز ٙمبڃ ثًى .يڅی ٹًاڇ ا٭الڇ ٽَى ٽٍ ثَهالٳ ډیڄ
َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ،ٹٞي ىاٍى وٶز ٙمبڃ ٍا ثٍ یټ َٙٽز آډَیپبیی
ياځٌاٍى.
وٶشی ثًى ٽٍ ثٍ ىٕز ډیآډي ي َٙٽز ډًّ٩ٴ ثًى دٔ اُ ثٌَُثَىاٍی ،یټ ٙٮجٍی
ایَاوی ثَدب ٽَىٌ ي ػًاوبن ایَاوی ٍا ثَای إشوياڇ آډًُٗ ىَي)1( .
ىٍ ثَاثَ ایه اډشیبَُٙ ،ٽز إشبوياٍى ايیڄ ډیدٌیَٵز ٽٍ ياڇ ډًٍى ویبُ ىيڅز ٹًاڇ ٍا
ثٍ ډجچٰ ىٌ ډیچیًن ىالٍ دَىاهز ٽىيٕ .یاڇ آثبن 1300ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ،ٹبوًوی ٍا
ىٍ دىغ ډبىٌ ثٍ سًٞیت ٍٕبویي:
ډبىٌ ايڃ -ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ،ياځٌاٍىن اډشیبُ إشوَاع وٶز ٍا ىٍ ایبالر آًٍثبیؼبن ي هَإبن
ي ځیالن ي إشَآثبى ي ډبُويٍان ثٍ ٽمذبوی إشبوياٍى ايیڄ آډَیپبیی ثٍ َٙایً ٤یڄ سًٞیت ډیومبیي:
ډبىٌ ىي -ډير ایه اډشیبُ ثی٘ اُ دىؼبٌ ٕبڃ ووًاَي ثًى.
ډبىٌ ًٕڇ -كٺًٷ ىيڅز ثیٚشَ اُ ٝيی ىٌ ٽچیٍی وٶز ي ډًاى وٶشی إز ٽٍ ٽمذبوی اُ ؿبٌَب
هبٍع ډیومبیي ٹجڄ اُ آوپٍ ََځًوٍ هَػی ثٍ آن سٮچّٸ ځیَى.
ډبىٌ ؿُبٍڇَٙ -ای ٤ىیڂَ ایه اډشیبُ ،اُ ٹجیڄ سٖٮیَ ُٕڈ ىيڅز ىٍ ًٍٝسیٽٍ ىيڅز ٝالف ثياوي
ي َُ٥سإىیٍ آن ي َُ٥سٶبير ىيڅز ایَان ي ٭ًایي ٽمذبوی ي َٙای ٤اث٦بڃٽىىيٌی اډشیبُ ي ٕبیَ
َٙای ٤الُڇ ثَای كٶ ٨كٺًٷ ىيڅز ي ډمچپز ٍا ىيڅز سُیٍ ي دٔ اُ سًاٵٸو َ٪ثب ٽمذبوی ډِثًٍ ثٍ
ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی دیٚىُبى هًاَي ومًى.
ډبىٌ دىؼڈ -ٽمذبوی إشبوياٍى ايیڄ ومیسًاوي ثٍ َیؾيػٍ ایه اډشیبُ ٍا ثٍ َیؾ ىيڅز یب ٽمذبوی یب
ٙو ٜاوشٺبڃ ىَي ي َمـىیه َٙاٽز ثب َٕډبیٍىاٍان ىیڂَ ډىً ٣ثٍ سًٞیت ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی
ایَان إز .٭يڇ ٍ٭بیز ایه ډبىٌ ثب٭ض ٕٺً ٣اډشیبُ ىٍػٍ ا٭شجبٍ هًاَي ثًى)2( .
ىٍ ایه َىڂبڇ ىيڅز ثَیشبویب ،ثٍ ٹًاڇ وًٙز ٽٍ اُ اڅٲبی ٹَاٍىاى هًٙشبٍیب دٚشیجبوی
ډیٽىي يڅی ىٍ ُډیىٍی وٶز ٙمبڃ اځَ ٹـَاٍ إـز ٽٍ اډشیبُی ياځٌاٍ ًٙىَٙ ،ٽز
وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ،ثب سًػٍ ثٍ ډٞبڅق ډچّی ایَان ثبیي ىٍ ايڅًیز ثبٙي.
ىٍ دبٕن ثٍ اى٭بَبی ىيڅز ًٍٙيی ي َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ،كٖیه ٭ال ىٍ
وبډٍای ثٍ يُاٍر هبٍػٍ اوڂچٖشبن وًٙز« :دی٘ اُ ډَٚي ََ ٍ٥اډشیبُی ثٍ ٍيَٓب
) 1كٖیه ٭ال ثٍ يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ ،ډپبسجبر ٕبڃ ،1301ډؼمً٭ٍی ،39دَيويٌی ٗ ) 2 8ٵبسق 333
14
ىٍ ایه َىڂبڇ َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ،ٽٍ وبډٍوڂبٍیَبی هًى ٍا ثیاطَ ډیىیي
ي ثیاٍُٙی ٹَاٍىاى هًٙشبٍیب وِى ایَاویبن ٍا ىٍیبٵشٍ ثًى ،ىٕز ثٍ ٽبٍ ىیڂَی ُى؛ ِشد
وذٔٗ ،ٽٍ ثٍسبُځی ثٍ٭ىًان ډٖشٚبٍ ٵىی َٙٽز وٶز ثَیشبویب ځمبٙشٍ ٙيٌ ثًى ،ډبډًٍ
ٙي ٽٍ ثٍ آډَیپب ٍٵشٍ سب ؿـبٌٍای ثَای وٶز ٙمـبڃ ایَان ثیبثي .اي ىٍ ایه ٕٶـَ ،ىٍ
ډٌاٽٌَ ثب َٕان َٙٽز إشبوياٍى ايیڄ ،ثٍ ایٚبن ٵُمبوي ٽٍ ثَ إبٓ ٹَاٍىاى ىإٍی،
َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان كٸ اولٞـبٍی څًڅٍٽٚی وٶز ثٍ هچیغ ٵبٍٓ ٍا ىاٍإز
ي اځَ َٙٽز إشبوياٍى ايیڄ ،وٶشی ٽٚٴ ي إشوَاع ٽىي ،سًاوبیی ٝبىٍار آن ٍا وياٍى،
ډڂـَ آوپٍ یب ثب ىيڅز ًٍٙيی ٕـبُٗ ٽَىٌ ي وٶز ٍا اُ ٍاٌ ٙـمبڃ ٝـبىٍ ٽىي ،یب ثب
َٙٽز وٶز ٹَاٍىاىی ٍا ثٍ اډ٢ب ثَٕبوي ي اػبٌُی څًڅٍٽٚی ٍا ثٍىٕز آيٍى؛ دٔ
ىٍٕز ایه إز ٽٍ اډشیبُ وٶز ٙمبڃ ،ډیبن َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ي َٙٽز
إشبوياٍى ايیڄ وٞٴ ًٙى؛ ىٍ ثَاثَ ،ٽيډه ثٍ َٙٽز إشبوياٍى ايیڄ ،وًیي ُٕیڈٙين
ىٍ وٶز ٭َاٷ ي كٸ ٽبيٗ ىٍ ٵچٖ٦یه ٍا ىاىَٕ .اوؼبڇ َٙٽز إشبوياٍى ايیڄ ثٍ
ُٕیڈٙين ثب َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ىٍ وٶز ٙمبڃ ایَان سه ىٍ ىاى)2( .
ىَڈ ىی ډبٌ 31( 1300ىٕبډجَ ،)1921يُاٍر هبٍػٍی آډَیپب ي ٕٶبٍر اوڂچیٔ ىٍ
ياٙىڂشه سًاٵٺی ډجىی ثَ ایىپٍ «اځَ ثَای ََ یټ اُ ىيڅشیه آډَیپب ي اوڂچیٔ الُڇ
) 1ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 23ٹًٓ ،1300ػچٍٖ ) 2 48ٵبسق 335
15
آیي ٽٍ سٺب١بی اٹياډی ىٍثبٌٍی اډشیبُ هًٙشبٍیب ىٍ ایَان ثىمبیىي َیؾ یټ اُ ىيڅشیه
ډِثًٍ اٹياڇ ٹ٦ٮی ىٍ ایه ډً ٫ً١ثيين ایىپٍ ٹجال ىیڂَی ٍا ډّ٦چٕ ٬بُى ووًاَي
ٽَى» ،ثٍ اډ٢ب ٍٕبويوي)1( .
دٔ اُ ایه ډبػَإ ،ٶبٍر ایَان ىٍ وبډٍای ا٭شَا١ی ثٍ يُاٍر هبٍػٍی آډَیپب
ا٭الڇ ٽَى ٽٍ ثٍ َیؾ ٍيی ٍا١ی ووًاَي ٙي ٽٍ َٙٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ىٍ
اډشیبُ وٶز ٙـمبڃ ىهبڅز ٽىي .ىٍ دبٕن يُاٍر هبٍػٍی آډَیپب ثٍيٕیچٍی ٽبٍىاٍ
هًى ثٍ سَُان هجَ ىاى ٽٍ:
اڅٴ -ٹَاٍىاىی ډیبن َٙٽز إشبوياٍى ايیڄ ي َٙٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ډىٮٺي ٙيٌ ٽٍ وٶز
ٙمبڃ ٍا ثب َمپبٍی یپيیڂَ ثٌَُثَىاٍی ٽىي.
ة٥ -جٸ ٹَاٍىاى ډِثًٍَٙ ،ٽز إشبوياٍى ډٖئًڃ اىاٌٍ ٽَىن َٙٽز وٶز ایَان ي آډَیپب هًاَي
ثًى ي اٽظَیز آٍاء َیإر ډيیٌَ َڈ ثب آوبن هًاَي ثًى.
ع -ىيڅز آډَیپب َ٥ٵياٍ «سیاست دسٞای تاص» ( )Open Door Policyثًىٌ ي ثٍ َمیه
ډىبٕجز سًاٵٸ ىي َٙٽز ٍا سًٞیت ډیٽىي)2( .
ىيڅز ایَان ثب سًػٍ ثٍ ٹبوًن ډًٞثٍی 30آثبن ثب ایه َ٥ف ډوبڅٶز يٍُیي؛ ىٍ ؿىیه
َٙای٦ی ،ىٍ اډَىاى ،1301ومبیىيٌی َٙٽز ٕیىپچَ ( )Sinclair Oil Companyثٍ
سَُان ياٍى ٙي ي ىځَځًوی اډیيثوٚی ىٍ ُډیىٍی ٹَاٍىاى وٶز ٙمبڃ ایؼبى ٽَى.
ىٍ 23هَىاى ،1302ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ٹبوًوی ٍا سًٞیت ٽَى ٽٍ َٙای ٤إبٕی
ٍا ثَای ياځٌاٍی اډشیبُ وٶز ٙمبڃ ثٍ یټ َٙٽز ډٖشٺڄ آډَیپبیی ا٭الڇ ډیٽَى؛
) 1ٵبسق ،335ثٍ وٺڄ اُ ٽشبة «ٍياث ٤هبٍػی آډَیپب ىٍ ٕبڃ »1921ػچي ىيڇٝ ،ٶلٍ ) 2 655ٵبسق 335
16
ډبىٌ ؿُبٍڇ آن ثیبن ډیىاٙز ٽٍ ا٭٦بی اډشیبُ ډٺیي ثٍ آن إز ٽٍ ٝبكت اډشیبُ،
ىٕزٽڈ ىٌ ډیچیًن ىالٍ دٔ اُ سًٞیت ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ثٍيٕیچٍی ثبوټَبی
ډٮشجَ ایبالر ډشليٌ ثٍ ىيڅز ایَان ٹَ ٟثيَي)1( .
ىٍ آًٍډبٌ ( 1302ىٕبډجَ ،)1923ډؼچٔ ایَان اډشیبُ دىغ ایبالر ٙمبڃ ،ثٍػِ
ځیالن ٍا ثٍ َٙٽز ٕیىپچَ ياځٌاٍ ٽَى ،ي ثٍ َمیه ډىبٕجز ػٚىی ىٍ سَُان ثَدب ٙي.
ىٍ ایه َىڂبډٍ ،ثٍځٶشٍی څىـبٵٖپیٍ ،يیياىَبی دَډٮىبیی ىٍ سَُان ٍم ىاىٍ .يُی
ٽٍ ډؼچـٔ ثٍ الیلٍی ياځٌاٍی اډشیبُ ٍای ىاى ،آسـًُٕ٘ی ثٍِځی ىٍ ٕـبهشمبن
ډؼچٔ ٍيی ىاى؛ آسًُٕ٘ی ٭ميی ثًى ي ٭بډڄ آن ىٕشڂیَ ٙيٍ .يیياى ډُڈسَ ٹشڄ
ډبّيٍ ایمجَی ( ،)Robert Whitney Imbrieډٮبين ٽىًٖڅڂَی آډَیپب ىٍ سَُان ثًى؛
ډبػَا اُ ایه ٹَاٍ ثًى ٽٍ ٍيُی اى٭ب ٙي ىٍ «سماخا٘ ٝضیخ ٞادی» ،ٵـَىی ثٍځًوٍی
ډٮؼٌِإٓـبیی ٙٶب یبٵشٍ إز .ډَىڇ ٙچًٯ ٽَىٌ ي ثـَای سجَّٻ ،څجـبٓ ٵَى ٍا دبٌٍ
ډیٽَىوئ .اطٚس ایٕثشی ٽٍ اُ آوؼب ډیځٌٙز ،ثب ىيٍثیى٘ ثٍ ٭پٔثَىاٍی دَىاهشٍ
ثًى ٽٍ وبځبٌ ػمٮیز َؼًڇ آيٍىٌ ،اي ي َمَاَ٘ ٍا ډَ٢ية ٕبهشىي .دچیٔ ٽٍ ٙبَي
ډبػَا ثًى ،ٹيډی دی٘ وىُبى ي ػمٮیز ٍا دَاٽىيٌ وپَىَٕ .اوؼبڇ ایمجَی ٍا ډيًَٗ
ًٕاٍ ٽبڅٖپٍ ٽَىوي ي اي ىٍ آن كبڃ ػبن ٕذَى)2( .
ىٍ َٕإَ ایَان ،اُ ٹشڄ ایمجَی اثَاُ اوِػبٍ ٙي؛ ٍيُوبډٍَبٕ ،یبٕشمياٍان ي ډَىڇ
٭بىی ىٍ وبډٍَبیی ثٍ ىيڅز ،ایه ٹشڄ ٍا ډلپًڇ ٽَىوي .ىٍ ایه وبډٍَب ،ثَ ایه وپشٍ
اوڂٚز ځٌاٙشٍ ٙيٌ ثًى ٽٍ ایه ٍيیياى ثٍ سلَیټ ىٙمىبن ایَان اوؼبڇ ځَٵشٍ إز.
ىٍ ٍٙز ،آس٘ الَیؼبن ثبال ځَٵز؛ ىٍ یپی اُ ډ٦جً٭بر َُٙثٍ وبڇ «دیټ»،
ډٺبڅٍای ثٍ ؿبح ٍٕیي ٽٍ ایه ٹشڄ ٍا ثٍ سلَیټ اوڂچیٖیَب ىاوٖشٍ ثًىَٙ .ٽز
ٕیىپچَ ثٍىٍٕشی ىٍیبٵشٍ ثًى ٽٍ ایه َُٙيوي آډَیپبیی ،ٽٍ يإٍ٦ی هَیي ي ٵَيٗ
وٶشی َٙٽز ثًى ،ٹَثبوی ىٕیٍٖی ٍٹیجبن آن َٙٽز ٙيٌ ي َيٳ اٝچی ثٍياٹ٬
ًٍٝ ) 1ر ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 23 ،ػًُا/هَىاى ،1302ٵبسق ) 2 338څىـبٵٖپی ،108ٵبسق
،339څٖبوی 378
17
ىٍ اياهَ ٕبڃ ،1923هجَی ىٍ ٍٕـبوٍَبی آډَیپبیی ډىشٚـَ ٙي ،ډجىـی ثَ ایىپـٍ
«آِثشت فاَ» ( ،)Albert B. Fallيُیـَ ٽٚـًٍ ایالر ډشليٌ ،ډٮـبىن وٶشـی ٍا ٽـٍ
ویَيی ىٍیبیی آډَیپب ثَای هًى ًهیٌَ ٽَىٌ ثًى ،ثٍ ًٍ٥ٱیَٹبوًوی ،ىٍ اُای َِ 260اٍ
ىالٍ ٍ ًٌٙاُ ٕیىپچَ ،ي َِ 100اٍ ىالٍ ياڇ ثيين ٕـًى ي يطیٺـٍ اُ «ادٚاسد دٙٞٚی»
( ،)Edward L. Dohenyثٍ ایه ىي اػبٌٍ ىاىٌ إز .ایه ډًٍ ٫ً١ا ٕىبسًٍ ػِی .ياڅ٘
( ،)Thomas James Walshدیثَىٌ ي آٙپبٍ ٕبهشٍ ثًى؛ ٽٖـبویٽٍ اُ ػِئیبر آځبَی
ىاٙشٍاوي ،ثَ ایهاوي ٽٍ إشبوياٍى ايیڄ ىٍ ٽٚٴ ایه ډًُٕ ٫ً١ڈ ډُمی ىاٙشٍ إز.
دٔ اُ اوشٚبٍ ایه هجَ ،ىيڅز ًٍٙيی ٹَاٍىاى هًى ٍا ثب ٕیىپچَ څٲً ٽَىََ .ی ٕیىپچَ
( ،)Harry F. Sinclairویِ ډلپًڇ ي ډيسی ُوياوی ٙي)1( .
ایه ىي ٍيیياى ،یٮىی ٍٕـًایی سیذبرىُڇ ( )Teapot Dome scandalي ٹشڄ ایمجـَی،
ٕجت وبٽبډی ٕیىپچَ ىٍ ىٕشیبثی ثٍ وٶز ٙمبڃ ایَان ٙي؛ ثٍ َمیهٍيیٕ ،یىپچَ ىٍ
سیَډبٌ ،)1924( 1303ایَان ٍا سَٻ ٽَى )2( .ثٍ َمیه ٕجت ىٕشیبثی آډَیپب ثٍ وٶز
ایَان سب ٕبڃَب ثٍ سإهیَ اٵشبى.
ثٍىڅیڄ إشًاٍی ي اٹشياٍ ىيڅز ىٍ آن ُډبنَ ،یؾ ٹيٍر هبٍػی ي ىاهچـی سًاوـبیی
سُيیي ایه ٹَاٍىاى ٍا وياٙز يڅی َٙٽز اډیَاویه دٔ اُ ىي ٕبڃ ٽبيٗ ىٍ آن وًاكی،
ىٍ یبىىاٙشی ثٍ ىيڅز ایَان ،دبیبن ٹَاٍىاى ٍا ا٭الڇ ىاٙز؛ ىڅیڄ ایه ٽبٍ ،وباډىی ،ٽٍ ىٍ
آن ٕبڃَب ثَ ػُبن كبٽڈ ٙيٌ ثًى ،ي ویِ َِیىٍی ُیبى څًڅٍی اوشٺبڃ ثٍ ػىًة ٭ىًان
ٙيٌ ثًى .اٵِين ثَ ایه ،دیَٚٵز َٙٽز وٶز ٭َثٖشبن -آډَیپب ( Arabian-American
،)Oil Company٭ٍَ ٍٝٹبثز ٍا ثَ آن َٙٽز سىڀ ډیٕبهز)1( .
ٽڄ ىٍآډي ایَان اُ آٱبُ ثٌَُثَىاٍی اُ وٶز سب ٕبڃ ،1919یټ ډیچیًن ي ٕیٝي ي
ثیٖز ي دىغ َِاٍ څیٌَ ،ي ىٍ ٕبڃ ،1920-1919سىُب 470٫000څیٌَ ثًى )2( .اهشالٳ
ثـَ ٕـَ ىٍآډي ىيڅز ایَان اُ وٶز ،اُ ایه هـب َ٥ثًى ٽٍ ىيڅز ایَان ،ثىـب ثـٍ ٵٞـڄ
ؿُبٍىَڈ ٹَاٍىاى ىإٍی ،ډً٩ٴ ثٍ سإډیه اډىیز اډًاڃ ي ٽبٍٽىبن َٙٽز وٶز ثًى
يڅی ٹيٍر ىيڅز ډَٽِی ىٍ ُډبن ٹبػبٍ ،ٽٍ ىٍ آن ډىب٥ٸ وٶًً ؿىياوی وياٙز ،٭مڄ
ثٍ ایه ٵٞڄ ٍا ٱیَډمپه ٕبهشٍ ثًى.
َٙٽز ثَای سإډیه اډىیز هًى ٍٕ ،ىٍٝي اُ كٸاالډشیبُ ىيڅز ایَان ٍا ثٍ هبنَبی
ثوشیبٍی ي ٙین هِ٭ڄ ډیدَىاهز ي ایىبن ىٍ ثَاثَ ،ډشٮُّي ثٍ سإډیه اډىیز آن َٙٽز
ي ٽبٍٽىبن آن ثًىوي .ىيڅز ایَان ىٍ دبٕن ثٍ ایه ډٖئچٍ ،ثیبن ډیىاٙز ٽٍ هبنَبی
ثوشیبٍی ،سىُب كٸ ىٍیبٵز دًڃ ُډیهَبی هًى ٍا ،ٽٍ َٙٽز ٹٞي اوؼبڇ ٭مچیبر ىٍ
آنَب ٍا ىاٙشٍ ،ىاٙشٍاوي ،ي اځَ ٙـَٽز دًڃ ا١ـبٵٍای دَىاهز ٽـَىٌ ،ثٍ هًإز ي
) 1ٵبسق . ٍ ) 2 273ٻ .ٵبسق 274-273
21
ډٖئًڅیز هًى ثًىٌ إز؛ ىٍ ُډیىٍی اډىیز ویَِٙ ،ٽز ډیثبیٖز اُ ىيڅز ىٍهًإز
ثَٹَاٍی اډىیز ډیٽَى ،وٍ آوپٍ ثب ٭ٺي ٹَاٍىاىَبیی ثب هبنَبی ډلچی ،ٹيٍر ىيڅز
ډَٽِی ٍا ډشِڅِڃ ډیٕبهز)1( .
ىٍ ػىڀ ػُـبوی ايڃ ـ ؿىبوپٍ ځٶشیڈ ـ ویـَيی ىٍیـبیی اوڂچیٔ اُ وٶز ثٍ٭ىًان
ًٕهز ٽٚشیَبی هًى ثٌَُ ډیثَى ي آڅمبویَب ثٍډىَ١ ًٍ٪ثٍُىن ثٍ آن ،ىٍ ٵًٍیٍی
،1915ه ٤څًڅٍ وٶز ٍا ثیه ډٖؼي ٕچیمبن ي اًَاُ ًٍٕام ٽَىوي؛ ثٍ َمیه ٕجت ،ىي
سب ٍٕ ډبٌ ٭مچیبر َٙٽز ډشًٹٴ ٙيٌ ثًى سب آوپٍ ىٍ سبثٖشبن ،1915ىيثبٌٍ ػَیبن
وٶز آٱبُ ٙيَٙ .ٽز وٶز اى٭ـب ىاٙز ٽٍ دـبوٞي َِاٍ څیٌَ هٖـبٍر ىیيٌ إز ي
َِیىٍی ػجَان هٖبٍر ٍا اُ ىيڅز ایَان ىٍهًإز ډیٽَى؛ دبٕن ىيڅز ایَان ایه ثًى
ٽٍ َِیىٍی سٮمیَ ایه إٓیت ثی٘ اُ ثیٖز َِاٍ څیٌَ ویٖز ي اُ آوؼب ٽٍ ىيڅز ایَان
ىٍ ػىڀ ػُبوی ايڃ ثیَ٥ٳ ثًىٌ إز ،ډٖئًڅیز ایه إٓیت ډشًػٍ ىيڅز ایَان
ویٖز)2( .
ایه ٹَاٍىاى ثب ياٽىَ٘بی ډوبڅٴ ي ا٭شَا١بر ُیبىی ٍيثٍٍي ٙي ،يڅی يطًٷاڅييڅٍ
ي١ٮیز ایَان ٍا ثٍځًوٍای ډیىاوٖز ٽٍ اي ٍا اُ اډ٢بی آن ٹَاٍىاى وبځِیَ ډیٕبهز؛
ثًٍٍ٥یٽٍ ډیځًیي كبڅز اي ىٍ آن ُډبن «ډبوىي ٱَیٺی ثًى ٽٍ ايڃ ثٍ كپڈ اَ٦١اٍ
) 2ٵبسق 273-271 ) 1ٵبسق 274
22
ؿبٍڅِ ٭یًٖی ،ىٍ ٽشبة «سبٍین اٹشٞبىی ایَان» ،ثب إشىبى ثٍ ٕبیپٔ ي ثبڅٶًٍ ،ىٍ
سًٝیٴ ي ٬١آن ُډبن ډیوًیٖي« :ٹل٦ی ي ٽمجًى َٕسبَٕ ډمچپز ٍا ٵَاځَٵشٍ ي
ډًاى ٱٌایی ي اكٚبڇ ٍا ثٍ وبثًىی ٽٚبويٌ إز»(« )2ىٍ آن ٕبڃ ىٍ سَُان ثٍ ؿٚڈ
هًى ىیيڇ ٽٍ یټ ؿُبٍڇ ٽٚبيٍُان ىٍ ػَیبن ٹل٦ی اُ ځَٕىڂی ډَىوي»(ٕ« )3ذٔ
ثیمبٍی آوٶًالوِا َمٍ ػب ٍا ٵَاځَٵز ي ىٍ ٕبڃ ٙ ،1918یَاُ اُ 50٫000وٶَ ػمٮیز
هًى 10٫000وٶَٗ ٍا ىٍ ػَیبن ایه ثیمبٍی اُ ىٕز ىاى)4( ».
ىٍ 18اډَىاى َمبن ٕبڃ ،وَٞراڅييڅٍ ٵیَيُ ثَای ٵَاَڈآيٍىن ُډیىٍَبی ٹَاٍىاى
ٍ 1919اَی څىين ٙي .ىٍ آوؼب ثٍ ٕٶبٍٗ ىيڅز اوڂچیٔ یپی اُ ٽبٍډىيان ثچىيدبیٍی
هِاوٍىاٍی اوڂچیٔ ثٍ وبڇ «آٍډیشبّإمیز» (ٍ )Sydney Armitage-Smithا ثٍ ٕمز
) 1ثیبر 437ـ ) 2 444ؿبٍڅِ ٭یًٖی ،591 ،ثٍ وٺڄ إُ :بیپٔ ،persia ،ػچي ) 3 .487 ٛ ،2
٭یًٖی ،591 ،ثٍ وٺڄ اُ :ثبڅٶًٍ ) 4 .23 ،٭یًٖی ،591ثٍ وٺڄ إُ :بیپٔ ) 5 515یبىىاٙزَبیی اُ
ُويځبوی ثبٹَ ٽب٩می423 ،
23
وَٞراڅييڅٍ دیَاډًن اهشالٵبر ىيڅز ایَان ثب َٙٽز وٶز ،ثب آٍډیشبّ إمیز
ډًٍٚر ٽَىٌ ي ثب ډٮَٵی اي كٖبثياٍی ثٍ وبڇ يیچیبڇ ډپچیهسبٻ ( William Mac
ٍ )Lintockا ثٍډىٍٕ ًٍ٪یيځی ثٍ كٖبةَبی َٙٽز وٶز ي ثٍَٕی دیٚىُبى َٙٽز،
ډجىی ثَ سٲییَ ىٍیبٵز كٸاالډشیبُ ىيڅز اُ ٙبوِىٌ ىٍٝي اُ ىٍآډي هبڅ ،ٜثٍ ډجچٲی اُ
ََ سه وٶز إشوَاعٙيٌ ،إشوياڇ ډیٽىي .ډپچیهسبٻ ىٍ 20ٵًٍیٍ ،1920ځِاٍٙی
ٍا ډجىی ثَ ایىپٍ سجيیڄ دبیٍی كٸاالډشیبُ ثٍ ډجچٰ ډٮیه ىٍ ََ سه ،ثٍ ًٕى ایَان
ویٖز ي ىیڂَ ایىپٍ َٙٽز وٶز كٺًٷ ىيڅز ایَان ٍا ثٍ ًٍ٥ٽڄ وذَىاهشٍ ي
535٫000څیٌَ ٽمشَ دَىاهز ٽَىٌ إز ،ثٍ ىيڅز ایَان سٖچیڈ ٽَى)1( .
ىٍ سیَ ،1299ٽبثیىٍ حسٗ ٔطیشاِذ ِٝٚپیش٘یا ثَ َٕ ٽبٍ آډي؛ اُ آوؼـبٽٍ ډٚیَاڅييڅٍ
ومیهًإز آٍډیشبّإمیز ىٍ ٽبٍَبی يُاٍر ىاٍایی ىهبڅز ٽىي ،اي ٍا ثٍ څىين ٵَٕشبى
سب اهشالٵبر ثب َٙٽز ٍا سٞٶیٍ ٽىي .آٍډیشبّإمیز ىٍ سًاٵٺی ٽٍ ډیبن وَٞراڅييڅٍ ي
َٙٽز اوؼبڇ ځَٵشٍ ثًى ،سٲییَاسی اوؼبڇ ىاى ي ډجچٰ دبوٞي َِاٍ څیٌَ ٍا ٽٍ َٙٽز ثَای
ٹ ٬٦ى٭بيی كب َ١ثٍ دَىاهزاٗ ٙيٌ ثًى ،ثٍ یټ ډیچیًن څیٌَ اٵِای٘ ىاى.
ثب ٹيٍرځَٵشه ٍ١بهبن ،دٔ اُ ٽًىسبی ًٕڇ إٶىي ،1299ي َٕٽًة ٹيٍرَبی
ډلچی ،ٹيٍر ي وٶًً ىيڅز ډَٽِی ځٖشَٗ یبٵز ،ثٍ َمیهٍيیَٙ ،ٽز ډشًػٍ
اَمیز ىيڅز ډَٽِی ٙي ي یټ ىٵشَ ومبیىيځی ىٍ سَُان ٍاٌاوياُی ٽَى)1( .
اُ ٕبڃ ،1305ډٌاٽَاسی ډیبن ىيڅز ایَان ي َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ،ثٍ
َٕدَٕشی سیمًٍسبٗ آٱبُ ٙي .اهشالٵبر ډیبن ىيڅز ي َٙٽز وٶز اُ َمیه ٕبڃَب
ثٍىالیڄ ځًوبځًن ،ډبوىي ٽمیِ ىٍآډي ایَان ىٍ ثَاثَ اٵِای٘ ٍيُاٵِين ىٍآډي َٙٽز ي
ىيڅز ثَیشبویب ،ډٖإڅٍی ډىبٵَٙ ٬ٽزَبی سبثٮٍ ،٭يڇ اٍائٍی ا٥ال٭بر ډٮبډالسی ي
كٖبةَبی هًى ثٍ ىيڅز ایَانٍ ،ي ثٍ ٵِيوی ځَٵز ي َمـىبن ىيڅز ي ډچّز ایَان ٍا
ىٍ هٚڈ وڂبٌ ډیىاٙز .سیمًٍسبٗ ٽٍ ىٍ ّيئه 1928ثٍ څىين ٵَٕشبىٌ ٙيٌ ثًى ،ثب ىي
َيٳ اٵِای٘ ُٕبڇ ایَان ثٍ 25ىٍٝي اُ ُٕبڇ ٭بىی ي ىٍیبٵز ٙ 2٫5یچیىڀ اُ ََ
سه وٶز إشوَاعٙيٌ ،ثب َٕ ػبن ٽيډه ،ٽٍ ىٍ آن ُډبن ثٍ ٍیبٕز َٙٽز وٶز
ٍٕیيٌ ثًى ،ثٍ ځٶزيځً دَىاهز .دبٵٚبٍی سیمًٍسبٗ ثَای ثٍ ىٕز آيٍىن ُٕڈ 25
ىٍٝيی ،ثب ایٖشبىځی ډيیَان َٙٽز وٶز ٍيثٍٍي ٙيٌ ي ایه دبٵٚبٍی ي ایٖشبىځی،
وشیؼٍځیَی ډٌاٽَار ٍا ٕوز ٽَىٌ ثًى)4( .
َٕ ػبن ٽيډه ثَ ایه ثًى ٽٍ اُ آوؼبٽٍ وٶز ایَان ثَای اوڂچٖشبن اَمیز ثٍِٕایی
ىاٙشٍ إز ،دٔ اځَ َٙٽز ثوًاَي ثٍ ٭مچیبر هًى اىاډٍ ىَي ،ویبُ إز سب ٍياث٤
) 4ٵبسق ،288٭چڈ 60 ) 1ٵبسق ) 2 282ٵبسق ) 3 284ٵبسق ٍ ،285يكبوی 63
25
هًى ٍا ثب ایَان ثَ دبیٍی ىيٕشی ي ٝمیمیز ٹَاٍ ىَي ي ُٕڈ ٭بىالوٍای ثٍ ایَان
ثذَىاُى ( .)1يڅی آوـىبن ٽٍ ځٶشٍ ٙي ،دبٵٚبٍی ایَان ثَ ُٕڈ ثیٖزيدىغ ىٍٝيی ي
ایٖشبىځی ډيیَان ٽُىٍٽبٍ َٙٽز ىٍ ثَاثَ آن ،ډبو ٬اُ دیَٚٵز ٽبٍَب ثًى ،ؿىبوپٍ
ٽيډه ىٍ ا٥ال٭یٍای ثٍ سبٍین 7آځًٕز 1931ثٍ ىيڅز ایَان ،ا٥ال ٫ىاى ٽٍ
«ىٍهًإزَبی ىيڅز ایَان ثٍډَاست ثیٚشَ اُ آن إز ٽٍ َٙٽز ثشًاوي آنَب ٍا
ثذٌیَى» ي اُ ثبُوڂَی ىٍ اډشیبُوبډٍ ىإٍی ،اثَاُ وباډیيی ٽَى)2( .
َمـىیه ډ٦ٞٶی ٵبسق ،ٽٍ ىٍ ٕبڃ 1930ىٍ څىين ثب ٽيډه ىیياٍ ىاٙشٍ إز ىٍ
َٙف ىیياٍ ،ځٶشٍی ٽيډه ٍا آيٍىٌ إز ٽٍ« :ډشإٕٶبوٍ ايڅیبی ىيڅز ٙمب ثب َٙٽز
ؿبوٍ ډیُوىي ي ومیىاوىي ٽٍ ډه ثب ؿٍ ډلًٍ٪اسی ډًاػٍ َٖشڈ .اځَ ىيڅز ایَان
ډیىاوٖز ٽٍ ُٕیڈ ٙين ىٍ َٙٽز وٶز ؿٍ ډِایبیی ثَای آن ىٍ آیىيٌ هًاَي ىاٙز،
َیـڂبٌ دیٚىُبى ډَا ََٕٕی سچٺّی ومیٽَى )3( ».دیٚىُبى ٽيډه ایه ثًى ٽٍ 20ىٍٝي
اُ ُٕبڇ َٙٽز ثٍٍ ًٍ٥ایڂبن ثٍ ىيڅز ایَان ،ثب ٹیي ایىپٍ ىيڅز وشًاوي آن ٍا ثٍ
ىیڂَی ياځٌاٍ ٽىي ،ياځٌاٍ ًٙى ي ویِ اولٞبٍ څًڅٍٽٚی هچیغ ٵبٍٓ څٲً ،ي كًٌُی
٭مچیبر َٙٽز ثٍ ٝي َِاٍ ډبیڄ ډَث ٬ډلييى ًٙى ي ىٍ اُای ََ سه وٶز ٙ 2یچیىڀ
كٸاالډشیبُ ثٍ ىيڅز دَىاهز ًٙى)4( .
ىٍ آثبن ډبٌ 1307ٽٍ ٍ١بٙبٌ َمَاٌ ثب يُیَان ي ومبیىيځبن ډؼچٔ ثَای ځًٚىن
ٍاٌ ًٍٕٙی سَُان-هَڇ آثبى-اويیمٚټ ثٍ هًُٕشبن ډیٍيىَٙ ،ٽز اُ ایٚبن ى٭ًر
ثٍ٭مڄ آيٍىٌ سب اُ َٙٽز ثبُىیي ٽىىي١ٍ .بٙبٌ اُ دٌیَٗ ایه ى٭ًر هًىىاٍی ٽَى،
يڅی اُ َمَاَبن هًإز سب اُ سإٕیٖبر وٶشی ىیين ٽىىي .دٔ اُ ثبُځٚز ثٍ سَُان،
ٙبٌ ،ډ٦ٞٶی ٵبسق ٍا ٵَاهًاويٌ ي دیٲبډی ٍا ثٍډى ًٍ٪اثالٯ ثٍ ٍییٔ َیإر ډيیٌَ
َٙٽز وٶز ىٍ څىين ،ثَای يی ثیبن ډیىاٍى:
«ىٍ ایه ٕٶَ ډه ٭يٌی ُیبىی اُ َٕٙىبٕبن ایَان ٍا ثٍ َمَاٌ هًى آيٍىڇ ٽٍ ىٍ ػٚه اٵششبف
ٍاٌ هَڇآثبى َٙٽز ٽىىي ي ١مىبً ثبُىیيی َڈ اُ َٙٽز وٶز ثىمبیىئ ٗٔ .یخٛاستٓ و ٝایٗٞا تیایٙذ
ٚتا چطٓ خٛد تثیٙٙذ و ٝضشوت ٘فت چٛٔ ٝسسات تضسٌی دس خٛصستاٖ تشای استخشاج ٚتصفیٝی
ٔٙاتغ ػظیٓ ٘فت ٔا ایجاد وشد ٜاست ٚچ ٝسٛد سشضاسی اص آٖ ٔیتشد ٚچٚ ٝج٘ ٝاچیض ٘ ٚالاتّی تٝ
ٔا ،و ٝصاحثاٖ اصّی ایٗ ٘فت ٞستیٓ ٔیپشداصد .ډه هًىڇ ى٭ًر َٙٽز ٍا ٹجًڃ وپَىڇ ُیَا ايالً
ؿىي ٕبڃ دی٘ َمٍی ډًٕٖبر ٍا ثبُىیي ٽَىٌ ثًىڇ .ي طبویبً ؿًن اُ ٭مچیبر َٙٽز وٶز ىٍ ایَان
ٍا١ی ي هٚىًى ویٖشڈ ى٭ًر آنَب ٍا ٍى ٽَىڇ .ايڅیبی َٙٽز وٶز ثبیي ثياوىي ٽٍ ىيڅز ي ډچّز ایَان
اُ اډشیبُوبډٍی ىإٍی ٍا١ی ویٖز ي ثبیي ََؿٍ ُيىسَ اډشیبُ ػيیيی ٽٍ ډىبٵ ٬ایَان ٍا ثٍ ولً اٽمڄ
سإډیه ومبیي ،سى٪یڈ ځَىى .ایه وپشٍ ٍا ىيڅز ىٍ ځٌٙشٍ ؿىي ثبٍ ډشٌٽَ ٙيٌ إز ي اٽىًن ډه ثٍ
َٝاكشبً ډیځًیڈ ٽٍ ايڅیبی َٙٽز ثبیي ثٍ اٝالف ایه اډَ ثذَىاُوي ي ،ؿىبوپٍ ٱٶچشی ٽىىي ،ډٖئًڅیز
٭ًاٹت اډَ ډشًػٍ هًى آنَب هًاَي ثًى؛ ایَان ومیسًاوي ثی٘ اُ ایه سلمڄ ٽىي ٽٍ ٭ًایي َٕٙبٍ
وٶز آن ثٍ ػیت ثیڂبوڂبن ثَيوي ي هًى اُ آن ډلَيڇ ثبٙي ،الُڇ إز ثٍ ٵًٍیز آوـٍ ځٶشٍ ٙي ثٍ
ايڅیبی َٙٽز ىٍ څىين اثالٯ ځَىى)1( ».
دٔ اُ ایه ،ډٌاٽَار ثٍ ًٍ٥ػيی ي دیًٕشٍ دیڂیَی ٙي سب آوپٍ ىٍ اياهَ ٕبڃ 1310
( ،)1931ثٍ سى٪یڈ ٹَاٍىاى ػيیيی اوؼبډیي ي ىٍ ٵَيٍىیه 1311ثٍ سَُان ٵَٕشبىٌ ٙي.
ىٍ ّيئه ،)1311( 1932سَاُوبډٍی َٙٽز وٶز ،ډَثً ٣ثٍ ٕبڃ 1931ډىشٙ َٚي،
ي وٚبن اُ ایه ىاٙز ٽٍ كٸاالډشیبُ ىيڅز ىٍ آن ٽبَ٘ یبٵشٍ إز .اُ ٕبڃ 1915سب
،1920سىُـب 1٫352٫552څیٌَ ثٍ ىيڅز ثٍهـب َ٥كٸاالډشیـبُ دَىاهـز ٙيٌ ثًى .ىٍ
ٕـبڃَبی ،1924 ،1923ي ،1925ىٍیـبٵشـی ىيڅز ایَان اُ 624٫000څیٌَ ىٍ ٕـبڃ
،1923ثٍ 327٫532څیٌَ ىٍ ٕبڃ ٍٕ 1925یيٌ ثًى؛ كبڃ آوپٍ ډیِان وٶز
إشوَاعٙيٌ اُ 2٫959٫000سه ىٍ ٕبڃ 1923ثٍ 4٫334٫000سه ىٍ ٕبڃ 1925
ٍٕیيٌ ثًى .اُ 1926سب ،1930ىٍیبٵشی ىيڅز یټ ٕیَ اٵِایٚی دیيا ٽَى ي اُ
728٫778څیٌَ ىٍ ٕبڃ ،1926ثٍ یټ ډیچیًن ي ؿُبٍٝي ي ىياُىٌ َِاٍ څیٌَ ىٍ ٕبڃ
1927ي 1٫341٫000څیٌَ ىٍ ٍٕ 1930یي ( .)2يڅی ىٍ ٕبڃ 1931وبځُبن ىٍآډي
ىيڅز اُ وٶز ،ثٍ 307٫000څیـٌَ ٽبَ٘ یبٵز .ثٍ َمیه هب ،َ٥ىيڅز اُ سًٞیت
ٹَاٍىاى ػيیي هًىىاٍی ٽَى ي اُ َٙٽز هًإز سب ومبیىيٌای ثَای اٍائٍی سً١یلبر
ثٍ سَُان ثٶَٕشي ٽٍ َٙٽز ډوبڅٶز يٍُیي ي ډي٭ی ٙي ٽٍ ومبیىيځبن ایَان ىٍ سى٪یڈ
) 1ٵبسق ) 2 286إشوَاع :ٵبسق ،281-280ىٍآډي ىيڅز :ٵبسق 291
27
ٹَاٍىاى ىهبڅز ىاٙشٍاوي ي ډیسًاوىي ََ سً١یلی ٽٍ ویبُ ثبٙي ،ثيَىيَٙ )1( .ٽز ٽمیِ
ىٍآډي ایَان ٍا وبٙـی اُ ٽبَ٘ ثُـبی وٶز ىٍ ػُـبن ي ځٖشَٗ ٍٹـبثز ٙـًٍيی ىٍ
ثبُاٍَبی ػُبن ا٭الڇ ٽَى ،ىٍكبڅیٽٍ ىٍ َمبن ٕبڃ یټ ډیچیًن څیٌَ ثٍ٭ىًان ډبڅیبر
ثَ ىٍآډي ثٍ ىيڅز اوڂچٖشبن دَىاهشٍ ثًى ( .)2ٽمی ىٍآډي ایَان ىٍ ایه ٕبڃ ،ثب ياٽى٘
ومبیىيځبن ډؼچٔ ویِ ٍيثٍٍي ٙي.
ىٍ ًٕڇ آًٍ ،1311ىٙشی ىٍ ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ه٦بة ثٍ يُیَ ىاٍایی ډیځًیي:
«اډَيُ ٽٍ ىيڅزَب ډٮبَيٌی يٍٕبی ٍا څٲً ډیٽىىي ،ىيڅز ډب وجبیٖشی وٖجز ثٍ یټ
اډشیبُوبډٍی دًٕیيٌ ٽٍ سمبڇ یټَ٥ٵی إز ُٕڄاوڂبٍی ٽىي ي ډه ډیىاوڈ ٽٍ ایه
ډٖئچٍ َىًُ كڄ وٚيٌ ي ىيڅز اٹياڇ ػيی ثٍ٭مڄ ویبيٍىٌ إز ي ؿَا ىيڅز ىٍ اڅٲبی
اډشیبُ ىإٍی ډٖبډلٍ ډیٽىي؟» ()3
ٍيُ ىَڈ آًٍ ،ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی َڈ اڅٲبی ٹَاٍىاى ىإٍی ٍا سإییي ٽَىٍ .يُ
ىياُىَڈ آًٍ ،ثٍ ىٕشًٍ ٍ١بٙبٌ ،وبىٍ دیَإشٍ ،ٵَډبوياٍ هًُٕشبن ،دبالیٚڂبٌ ي َٙٽز
وٶز ٍا سٖویَ ٽَى .ثب ځٶزيځًی ٽيډه ،ىيڅز ډًاٵٺز ٽَى سب ػَیبن وٶز ُیَ وَ٪
ډٖئًالن َٙٽز اىاډٍ یبثي (َٕ .)6اوؼبڇ َٙٽز دٔ اُ ا٭شَاَٟبی ثٖیبٍ ،ډًٍ ٫ً١ا
ثٍ «ػبډٮٍ ډچڄ» ( )League of Nationsاٍػـب ٫ىاى؛ ىيڅز ایَان َیـإسی ثٍ ٍیـبٕز
٭چیاٽجَ ىايٍ ثَای ىٵب ٫اُ كٺًٷ ایَان ،ىٍ ىی ډبٌ 1311ثٍ ّوً ٵَٕشبى )5( .ىيڅز
ثَیشبویب ویِ ىٍ ایه َىڂبڇ ىٍ هچیغ ٵبٍٓ ىٕز ثٍ یټ ډبوًٍ ىٍیبیی ُى)6( .
ًٍٙای ػبډٮٍ ډچڄ ،ىٽشَ «اىياٍى ثى٘» ( ،)Edvard Benešيُیَ اډًٍ هبٍػٍ
ؿټإچًاٽی ٍا ډٖئًڃ ٍٕیيځی ثٍ إىبى ي اىڅٍی َ٥ٵیه ٽَى .ىٍ ثُمه ،1311اي
دیٚىُبى ٽَى َ٥ٵیه ډٖشٺیمبً ياٍى ځٶزيځً ًٙويَٙ .ٽز وٶز ي ىيڅز ایَان ََ ىي
ایه دیٚىُبى ٍا دٌیَٵشىي ي ًٍٙای ػبډٮٍ ډچڄ ویِ ثب ٹ٦ٮىبډٍای َ٥ٵیه ٍا ثٍ ځٶزيځً
ٵَاهًاوي)1( .
ىٍ اٍُیبثی ٹَاٍىاى ،1933ثَسَیَبیی وٖجز ثٍ اډشیبُوبډٍ ىإٍی اُ ایه ٹَاٍ ىیيٌ
ډیًٙى :ثَإبٓ اډشیبُ ىإٍی ،اډشیبُ إشوَاع وٶز ىٍ َٕإَ ایَان ثٍػِ إشبنَبی
هَإبن ،إشَآثبى ،ځیالن ،ډبُويٍان ي آًٍثبیؼبن ثٍ َٙٽز ىاىٌ ډیٙي (ٵٞڄ 1ي ،)6
ثَإبٓ ٹَاٍىاى ،1312كًٌُی اډشیبُ ثٍ یټ دىؼڈ دی٘ٝ ،يَِاٍ ډبیڄ ډَث ،٬ٽبَ٘
دیيا ډیٽَى (ډبىٌ )2؛ ىٍ ایه ًٍٝر ایَان ډیسًاوٖز ثيين َیؾ ډٚپچی ،ثَای
إشوَاع وٶز ثب َٙٽزَبی ىیڂَ ویِ ٹَاٍىاى ثجىيىَٙ .ٽز كٸ اولٞبٍی څًڅٍٽٚی
ثٍ هچیغ ٵبٍٓ ٍا ٽٍ ثٍډًػت ٵٞڄ ىيڇ ٹَاٍىاى ىإٍی ثٍ ىٕز آيٍىٌ ثًى ،ثَإبٓ
ٹَاٍىاى ػيیي اُ ىٕز ډیىاى .ثَإبٓ اډشیبُوبډٍ ىإٍی ،ایَان 16ىٍٝي ىٍ ًٕى
َٙٽز َٙیټ ثًى ٽٍ ىٍ ٹَاٍىاى ،1312كٸاالډشیبُ ایَان ََ ،سه ؿُبٍ ٙیچیىڀ ي
ثیٖز ىٍٝي ا١بٵٍ ثَ 671٫250څیٌَ ًٕى ٝبكجبن ُٕبڇ سٮییه ٙي ،ي ویِ ډٺٍَ ٙي
ٽٍ كٸاالډشیبُ ٕبالوٍ ایَان اُ 750٫000څیٌَ ٽمشَ وجبٙي (ډبىٌ ىَڈ) ي ىٍ ًٍٝر
ىیَٽَىَٙ ،ٽز ډیثبیٖز دىغ ىٍٝي ُیبن ىیَٽَى ثٍ ىيڅز ډیدَىاهز .ثَإبٓ ډبىٌ
دبوِىَڈ ىيڅز ایَان یټ ومبیىيٌ ثب ٭ىًان «ډبډًٍ ىيڅز ٙبَىٚبَی» ثَای َٙٽز ىٍ
ػچٖبر َیإر ډيیٌَ َٙٽز سٮییه ډیٽَى ي َٙٽز َڈ ډیثبیٖز ىي َِاٍ څیٌَ ػُز
ٝ ) 1ٶبیی ٍ ،41يكبوی ٝ ) 2 64ٶبیی ،44ٵبسق ٍ ،292يكبوی 64سً١یق :ٵبسق ي ٍيكبوی سبٍین اډ٢بی
ٹَاٍىاى ٍا َٶشڈ هَىاى یبى ٽَىٌاوي.
29
ثَإبٓ ډبىٌ ثیٖشڈ َمٍ ىاٍایی َٙٽزُ :ډیهَبٕ ،بهشمبنَبٕ ،يَب ،دڄَب ،ؿبٌَب،
ٍاٌَب ،ٽبٍهبوٍَب ،يٕبیڄ وٺچیٍ ،دٔ اُ دبیبن ٹَاٍىاى ثٍ ىيڅز سٮچّٸ ډیځَٵز .ثَإبٓ
ډبىٌ وًُىَڈَٙ ،ٽز ویبَُبی اهشٞبٝی ىيڅز ثٍ وٶز ،ثىِیه ي وٶز ٽًٌٍ ٍا ثب
ثیٖزيدىغ ىٍٝي سوٶیٴ ي ویبَُبی ىیڂَ ډَٞٳٽىىيځبن ىاهچی ٍا ثب ىٌ ىٍٝي
سوٶیٴ سإډیه ډیٽَى (ثَ ایه إبٓ ىٍ ٕبڃَبی ثٮي ٵَيٙڂبٌَبی وٶز ي ثىِیه ىٍ ایَان ىایَ
ٙي) .ثَإبٓ ډبىٌ ٙبوِىَڈ َٙٽز ٕبالوٍ َِ 10اٍ څیٌَ ثَای سلٞیڄ ایَاویبن ىٍ
ٝىٮز وٶز دَىاهز ډیٽَى ي ډً٩ٴ ثًى ٽٍ ٽبٍډىيان ٵىّی ي سؼبٍی هًى ٍا اُ
ایَاویبن إشوياڇ ٽٌَ ي ٕبالوٍ آنَب ٍا اٵِای٘ ىَي.
ىٍ ثَاثَ ډير اډشیبُ ثٍ ًٕى ٽمذبوی ثٍ ٞٙز ٕبڃ اٵِای٘ یبٵز ،ىٍكبڅیٽٍ اُ
اډشیبُوبډٍ ىإٍی ٕ 28بڃ ثیٚشَ ومبويٌ ثًى .ٽيډه اَٝاٍ ىاٙز ٽٍ ډير ٹَاٍىاى ثٍ
ٕ 75بڃ اٵِای٘ یبثي يڅی ٍ١بٙبٌ ثب ځٶشه ایىپٍ «ٕی ٕبڃ إالٳ هًی٘ ٍا ثَای
ىاىن ؿىیه اډشیبُی ډًٍى څٮه ي وٶَیه ٹَاٍ ىاىیڈ» ،ایه ٽبٍ ٍا ٱیَډمپه ىاوٖز.
«كَثٍ ٵٚبٍ» ٽيډه ـ ثٍ سٮجیَی ٽٍ سٺیُاىٌ آيٍىٌ إز ـ سُيیي ثٍ اٍػب ٫ىيثبٌٍ
ډً ٫ً١ثٍ ػبډٮٍ ډچڄ ثًى ()1؛ ثٍ َمیه ػُز ،ىٍ ًٕڇ اٍىیثُٚز وِى ٙبٌ ٍٵشٍ ي
ا٭الڇ ډیىاٍى ٽٍ ثٍ ىڅیڄ ثی وشیؼٍ ډبوين ځٶزيځًَب ،سٞمیڈ ثٍ سَٻ ایَان ىاٍى.
َٕاوؼبڇ ثب ډًاٵٺز ٙبٌ ،ډير اډشیبُ ثٍ ٞٙز ٕبڃ اٵِای٘ یبٵز)2( .
ىٍآډي وٶز سب ٕبڃ 1320ثٍ كٖبة ًهیٌَی ىيڅز ياٍیِ ډیٙي ي ىٵشَی ىٍ اٍيدب
ثَای سإډیه ػىڀاٵِاٍَبی ډًٍىویبُ ایَان ي هَیي ٽبٍهبوٍی إچلٍٕبُی ٍاٌاوياُی
ٙيٌ ثًى ي ویبَُبی سٖچیلبسی ویَيَبی ٍٕځبوٍ اٍس٘ ایَان ثٍيٕیچٍی ایه ىٵشَ ي اُ
ډلڄ ىٍآډي وٶز سياٍٻ ىیيٌ ډیٙي .ایه ي ٬١سب ؿىيی دی٘ اُ اٙٲبڃ ایَان ىٍ
ػىڀ ىيڇ ػُبوی اىاډٍ ىاٙز)3( .
فصل سوم :ظهور مصدق :تکاپوی آمریکا برای دستیایب به منابع نفت
ایران و میلشدن نفت
ویبُډىيی ایبالر ډشليٌ ثٍ وٶز ثَای اٵِای٘ سًان اٹشٞبىی آن ٽ ،ًٍٚدٔ اُ
ػىڀ ػُبوی ىيڇ ،ثی٘ اُ دی٘ اكٖـبٓ ډیٙي ،ثًٍٍ٥یٽٍ ډبیپڄ ٽچَ ډیوًیٖي:
«سب دبیبن ػىڀ ػُبوی ىيڇ آٙپبٍ ٙي ٽٍ ًهبیَ ډب َٕاوؼبڇ اُ ثیه هًاَي ٍٵز ي ډب
ثَای ػجَان ًهبیَ ىاهچیِ ٍي ثٍ ٽبَ٘ هًى ،ویبُډىي ياٍىار كؼڈ ُیبىی وٶز هًاَیڈ
ثًى .ىٍ ایهػب ثًى ٽٍ وٶز ثٍ ډًً١٭ی ډشٮچّٸ ثٍ ٕیبٕز هبٍػی سجيیڄ ٙي ي ایه
ٵَ ٟډَ٦ف ٙي ٽٍ ىيڅز ٵيٍاڃ ثبیي وٺٚی ډٖشٺیڈ ىٍ اډَ ياٍىار اوَّی ىاٙشٍ
ثبٙي».
ىٍ ٵًٍیٍ « ،1943ٽمیشٍ يیٌْی ىٵب ٫ډچّی ٕىبی آډَیپب» ( Senate Special
)Committee to Investigate the National Defense Programثٍ ٍیبٕز «ٞشی تش»ٗٔٚ
( ،)Harry S. Trumanځِاٍٙی ىٍثبٌٍی ي ٬١وٶز ىٍ ُډبن ػىڀ ډىش َٚٽَى ٽٍ ىٍ آن
١مه َٙكی دیَاډًن ٽبَ٘ ًهبیَ وٶشی ایبالر ډشليٌ ،دیٚىُبى ٽَىٌ ثًى ٽٍ اسجب٫
آډَیپب ثبیي ثی٘ اُ دیً٘ ،هبیَ وٶشی ىیڂَ ٽًٍَٚب ،ثٍيیٌْ ٽًٍَٚبی هبيٍډیبوٍ ٍا ثٍ
33
ىٕز آيٍوي ي ىيڅز ایبالر ډشليٌ ثبیي اُ َٕډبیٍىاٍاوی ٽٍ ىٍ ایه ٍاٌ سالٗ ډیٽىىي
ثٍ ٙير دٚشیجبوی ٽىي)1( .
ىٍ ځِاٍٙی ٽٍ ؿىيی ثٮي ٕىبسًٍ ثَيٕشَ ( )Owen Brewsterثٍ ډؼچٔ ٕىب سٺيیڈ
ٽَى ،آډيٌ إز« :ثب يػًى ایىپٍ ثَیشبویب ًهبیَ وٶز ٭ميٌای ىاٍى ٽٍ اُ ًهبیَ آډَیپب
ٽمشَ ویٖز ،ډیِان ډَٞٳ آنًٍ٥ ،ی إز ٽٍ سب یټٝي ٕبڃ ىیڂَ َڈ ًهبیَ آن
ٽ ًٍٚىياڇ هًاَي ىاٙز .ىٍ كبڃ كب َ١ٵٺَٚ ٤ز ىٍٝي اُ ٽڄ ډَٞٳ ىيڃ ډشٶٸ
ىٍ ایه ػىڀ اُ ډىبثٮی ٽٍ سلز ٽىشَڃ ثَیشبویبٕز ثٍ ىٕز ډیآیي ،ىٍ ًٍٝسیٽٍ
َٚشبى ىٍٝي ىيڃ یبىٙيٌ ٍا آډَیپب سإډیه ډیٽىي)2( ».
اُ ٕبڃ َٙ ،)1321( 1943ٽزَـبی ثٍِٿ آډَیپب ثب دبٵٚـبٍی ثٍ ىيڅز دیٚىُـبى
ډیٽَىوي ٽٍ ثوٚی اُ اډشیبُار َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٍا ثٍىٕز آيٍى ي ثَهی
اُ ډٺبڇَبی ٕیبٕی ي ٽبٍٙىبٕبن اٹشٞبىی آډَیپب (ٽٍ ثی٘ اُ سمبڇ ٽًٍَٚبی ػُبن،
وٶز ډَٞٳ ډیٽَى) ،اُ څِيڇ إشٶبىٌ اُ ډىبث ٬وٶشی هبيٍډیبوٍ (ٽٍ ٝي ثَاثَ ًهبیَ
وٶشی آډَیپب ثَآيٍى ډیٙي) ،ي كٶً ٨هبیَ وٶشی ٽ ًٍٚهًىٙبن ي ویِ ُٕیڈ ٙين ىٍ
ډىبٵ ٬ي ډىبثَٙ ٬ٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٕوه ډیٍاويوي ي ٹچڈ ډیُىوي ،ي ځَيَی
ىیڂَ اُ ٽبٍٙىبٕبن آډَیپبیی ډٮشٺي ثًىوي ٽٍ ثب آَىڀ َٕی ٬إشوَاع وٶز ىٍ آډَیپب،
ًهبیَ وٶشی آن ٽ ،ًٍٚىٍ ډير َؼيٌ ٕبڃ سمبڇ ډیًٙى ي آډَیپب ثبیي ََؿٍ ُيىسَ ثٍ
سٖویَ ډىبث ٬وٶز هبٍػی ثٍيیٌْ ىٍ هچیغ ٵبٍٓ ثذَىاُى)3( .
ٙي ي َِیىٍ آن سٺَیجبً كييى ىيیٖز ډیچیًن ىالٍ هًاَي ثًى .ایه څًڅٍ ثَای
تٟشٜتشداسی وأُ اص ٘فت ایشاٖ الُڇ إز)1( ».
اَمیز وٶز هبيٍډیــبوٍ ثَای ایبالر ډشليٌ آډَیپب ىٍ ایه ځِاٍٗ هجَځِاٍی
«إًٓٙیشيدَٓ» ٽٍ ىٍ سبٍین 18وًاډجَ 26( 1947آثبن )1326ډىشٙ َٚيٌ ،ثٍهًثی
دیيإز:
«اُ ؿىي ډبٌ دی٘ ثٍ ایه ٥ـَٳٕ ،ىـبی آډَیپب ٽمیٖیًوی ثَای سلٺیٸ ىٍ دیَاډًن
ٵٮبڅیزَبی َٙٽزَبی وٶز آډَیپب ىٍ هبيٍ وِىیټ سإٕیٔ ٽَىٌ إز سب ا٭شَا١بسی ٍا ٽٍ اُ َ٥ٳ
َٙٽزَبی وٶز آډَیپب ٭چیٍ یپيیڂَ ٍٕیيٌ ي ىٍ آنَب اى٭ب ٙيٌ إز ٽٍ ایه ٽمذبویَب ثَهالٳ
ٍيٗ ٍٹبثز سؼبٍی اٹياڇ ٽَىٌاويٍٕ ،یيځی ٽىي.
سٚپیڄ ایه ٽمیٖیًن سلٺیٸ ثَای ٕىبی آډَیپب ي اٵپبٍ ٭مًډی آن ٽ ًٍٚٵَٝز هًثی
ثٍيػًى آيٍى سب اُ ٕیبٕز ىيڅز آډَیپب ي َٙٽز وٶز ىٍ هبيٍډیبوٍ وِىیټ آځبَی یبثىي .ىٍ ػچٍٖ
ىیَيُ ایه ٽمیٖیًن ډٖشَ ثَيٕشٍَ ،ئیٔ ٽمیٖیًن ىٍثبٌٍی ٕیبٕز آډَیپب ىٍ ٭َثٖشبن ٕٮًىی
ي ٽمپی ٽٍ آډَیپب ثٍ ایه ٽ ًٍٚٽَىٌ ځٶز :ىيڅز آډَیپب ثَای ایىپٍ اډشیبُار وٶشی هًى ٍا ىٍ
٭َثٖشبن ٕٮًىی كٶ ٨ٽىي ،ىٍ ُډبن ػىڀ سٞمیڈ ځَٵز ډجچٰ َٚشبى ډیچیًن ىالٍ ثٍ٭ىًان ياڇ ي
اػبٌٍ ثيَي ي ایه ډجچٰ ٍا دَىاهز.
ایه سٞمیــڈ ىٍ ډًٍى ا٭شَا ٟٹَاٍ ځَٵز يڅی ثــبیي ىٍ و َ٪ىاٙز ٽٍ اډشیــبُاسی ٽٍ
آډَیپـبییَب ىٍ ٹجبڃ ایه ٽمټ ىٍ ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثٍ ىٕز آيٍىوي ثٍ ډير ٞٙز ٕبڃ سميیي
ٙي ،ثًٍٍ٥یٽٍ ډمپه إز اُ ایه ٍاٌ ىٌ ډیچیبٍى ىالٍ وٶز اُ ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثٍ ىٕز آيٍى.
دٔ اُ آوپٍ ثَيٕشَ اُ ٍيیٍی ثي ثٮ٢ی اُ َٙٽزَبی وٶز آډَیپبیی ٽٍ ثٍ ىيڅز ډبڅیبر
وياىٌاوي اوشٺبى ٽَى ،اٵِيى :اډشیبُ وٶز ٭َثٖشبن ٕٮًىی اَمیز هبٝی ثَای آډَیپب ىاٍى؛ ُیَا سپبډڄ
ٝىٮشی ي اٹشٞـبىی اٍيدـب وٚبن ډیىَي ٽٍ ٵَآيٍىٌَـبی وٶشی ٍيُثٍٍيُ ډُڈسـَ هًاَي ٙـي ي ډب
اډیيياٍیڈ ٽٍ سًڅیي وٶز آډَیپب ىٍ ډى٦ٺٍی هچیغ ٵبٍٓ سًٕٮٍی ٙبیبوی دیيا ٽىي.
ثٍ و َ٪ډه آٹبیبن ا٭٢بی ٽمیٖیًن وجبیي ٵَاډًٗ ٽىىي ٽٍ ي ٬١ىویب ي ثٍيیٌْ اٹیبوًٓ ا٥چٔ
ثٍ ډب ایه ًٍ٥كپڈ ډیٽىي ٽٍ ثَ ډیِان إشوَاع وٶز اٵِيىٌ ي ډلًٞالر كبٝچٍ ٍا ًهیٌَ ٽىیڈ.
) 1ٵبسق 500
35
ځٌٙشٍ اُ ایه اځَ َٙٽزَبی آډَیپبیی اُ كمبیز ىيڅز إشٶبىٌ ومیٽَىوي ډىبٵ ٬آډَیپب ىؿبٍ هَ٦
ډیٙي)1( ».
ىٍ ثیٖزيىيڇ آثبن َمبن ٕبڃ ،ػیمِ ٵًٍٕشبڃ ( ،)James Forrestalيُیَ ىٵب ٫يٹز
آډَیپب ىٍ ٕوىَاوی هًى ىٍ ٕىبی آډَیپب ثیبن ىاٙز ٽٍ« :ثَای اډىیز ي إٓبی٘
آډَیپب الُڇ إز ٽٍ ایه ٽ ًٍٚثٍ وٶز ٽًٍَٚبی هبيٍډیبوٍ ىٕشَٕی ىاٙشٍ ثبٙي ي
ثشًاوي ډٺياٍ وٶز ډًٍى ویبُ هًى ٍا اُ ایه ٽًٍَٚب ثوَى)2( ».
ىٍ ّيئیٍ ،1943ىيڅز آډَیپب ډًٍٕٖای ثٍ وبڇ «َٙٽز ًهبیَ وٶز» ( Petroleum
)Reserves Corporationثب َيٳ :هَیي ي اوييهشه ًهبیَ وٶز هبڇ ىٍ هبٍع اُ آډَیپب،
هَیي ُٕبڇ َٙٽزَبیی ٽٍ ؿىیه ًهبیَی ىاٙشىي ،اوجبٍٽَىن ي كمڄيوٺڄ ي إشوَاع
ي دبالی٘ ي هَیي ي ٵَيٗ وٶز هبڇ ي ډٚشٺبر آنٕ ،بهز ي ٍاٌاوياُی دبالیٚڂبٌَب ي
اوجبٍَبی ًهیٌَ ي ډوبُن ي ٽٚیين ه ٤څًڅٍ ي ََځًوٍ ٭مچیبسی ثَای ىٕشیبثی ثٍ
َيٳ سٮییهٙيٌٍ ،اٌاوياُی ٽَى.
ایپٔ ىٍ ایه ځِاٍٗ ثَآيٍى ډیٽىي ٽٍ ًهبیَ هبيٍډیبوٍ ثب ًهبیَ وٶشی آډَیپب ثَاثَ
إز يڅی سٶبير ډُڈ ایه إز ٽٍ ىٍ هبيٍډیبوٍ ثب ٽىين 150ؿبٌ ثٍ ایه ًهبیَ
ډیسًان ىٕز یبٵز ىٍكبڅیٽٍ ىٍ ایبالر ډشليٌ ثب ٽىين ثیٖز ثَاثَ ایه سٮياى .يی
ىٍ اىاډٍ ثیبن ډیىاٍى ٽٍ «ډیيانَبی وٶشی ایَان ثٍ ًٍ٥ډیبوڂیه 275٫000ثٚپٍ ىٍ
ٍيُ ډلًٞڃ هبڅ ٜىاٍوي ،٭َاٷ 90٫000ثٚپٍ ي ٭َثٖشبن ي ثلَیه 135٫000
ثٚپٍ ىٍ ٍيُ .ي ىٍ ًٍٝسیٽٍ اثِاٍ ٽبٵی يػًى ىاٙشٍ ثبٙي ،ایه ٍٕ ډیيان ؿىبن ٹبثڄ
ځٖشَٗاوي ٽٍ ثَای ٍٵ ٬ویبَُبی وٶشی ػُبن سب ٕبڃَب ٽبٵی ثبٙىي)3( ».
اُيِن ثَيٕشَ ٽٍ دی٘ اُ ایه ٕوىبوی اُ يی ثبُځٶشٍ ٙي ،ىٍ ػبی ىیڂَ ډیځًیي:
«ٵَىا ،ٽىشَڃِ ًهبیَ وٶشی ،ٽچیي ي ١بډه ٝچق ػُبوی ٽٍ ډيو َ٪آډَیپبٕز هًاَي ثًى،
ي َیؾ ډچّشی ثيين ىاٙشه ًهبیَ وٶشی ٹبىٍ ثٍ كمچٍ ي سؼبيُ ووًاَي ثًى ي ََ ىيڅشی
ٽٍ ډيیَیز وٶز ٍا ثَ ٭ُيٌ ثڂیَى ،ػُبن ٍا ٽىشَڃ هًاَي ٽَى .ٽًٍَٚبی ٍيٕیٍ ي
آډَیپب ي اوڂچیٔ ٽٍ دبٕجبن ٝچق َٖشىي(!) وجبیي ًهبیَ وٶشی هًى ٍا اُ یبى ثجَوي ي ډه
اٽىًن یبىآيٍ ډیًٙڇ ٽٍ اوڂچٖشبن ثبیي ىٍ ثَاثَ دَىاهزَب ي ډٞبٍٳ ٽمَٙپه ي
ٱیَډىٞٶبوٍای ٽٍ آډَیپب اٵِين ثَ ُٕڈ هًى ىاىٌ إز ،ىٕزٽڈ یټ ُٕڈ اُ ًهبیَ
وٶز هچیغ ٵبٍٓ ٍا ىٍ اهشیبٍ ډب ثڂٌاٍى)1( ».
ىٍ ایَان ،ثَای ووٖشیه ثبٍ ،ٹَاٍىاى 1933ىٍ ػچٍٖ َٶشڈ آثبن ( 1323ډؼچٔ
ؿُبٍىَڈ) اُ ًٕی ډلمي ډٞيٷ ډًٍى وٺي ٹَاٍ ځَٵز؛ اي اُ «ىيٌٍ ىیپشبسًٍی» (ثٍ ځٶشٍ
يی) ي اُ ٹَاٍىاى وٶز اوشٺبى ٽَى ي سميیي آن ٍا وپًَیي ي ثب كٖبة َٕاوڂٚشی! ُیبن
سميیي ٹَاٍىاى ٍا 136ډیچیًن څیٌَ سومیه ُى .دس ایٗجا ٔصذق ٞیچ سـخٙی دستـاسٜی
ِغ ٛلشاسداد ّّٔ« ٚ ۹۱۱۱یوشدٖ ٘فت» ٍ٘فت ي ثٍ ډٌاٽَار ىيڅز ثب ومبیىيځبن
َٙٽزَبی آډَیپبیی (ياٽیًڇ ي ٕیىپچَ) ي َٙٽز ډوشچَ ٤چىيی ـ اوڂچیٖی «ٙڄ»،
) 1څٖبوی 387
2- Kenneth M. Pollack, Threatening Storm: The Case for Invading Iraq,
Random House, 2002, p 13
37
اُ ىیڂَ ًٕ ،ىٍ َُٙ 24یًٍ ،1323یټ َیإر اُ ًٍٙيی ،ثٍٕجت آوپٍ ٽبٍٙىبٕبن
وٶز آن ٽٚـًٍ ثٍ يػًى وٶز ىٍ ٽًیَ هًٍیبن دی ثَىٌ ثًىوي ،ثٍ ٍیـبٕز «َٕځئی
ٽبٵشبٍاىٌُ» ( ،)Sergey Kavtaradzeػُز ځٶزيځً ثَ َٕ ځَٵشه اډشیبُ وٶز ياٍى ایَان
ٙـيٌ ثًىوي .ٽبٵشبٍاىٌُ ىٍ ىیياٍَبیی ٽٍ ثب ٙـبٌ ي ٕـب٭ي ،ووٖزيُیَ يٹز ،دیٚىُبى
هًى ٍا اٍائٍ ٽَىٌ ثًى ،ٽٍ ٽبثیىٍ ٕب٭ي ا٭الڇ ىاٙز ٽٍ ىيڅز سٞمیڈ ځَٵشٍ إز
دی٘ اُ ثَدبیی ٝچق ٭مًډی ،اُ ا٭٦بی ََځًوٍ اډشیبُ هبٍػی هًىىاٍی ٽىي ،ي ثيیه
سَسیت ٍاٌ ځٶزيځً ٍا ثَ َیإر ًٍٙيی ثٖز)2( .
دٔ اُ ا٭الڇ ډً١ــ ٬ىيڅزٍ ،يُوــبډٍَبی كِة سًىٌ ،إت سَيای ًٍٙيی ،ي
ًَاىاٍان آن ،كمالر ٙيیيی ثٍ ىيڅز ٙي ي ىٕشٍَبیی اُ آنَب ثَای ًَاىاٍی اُ
ا٭٦بی اډشیـبُ ثٍ ٍيَٓب ثٍ هیـبثبن آډيوي؛ اُ ًٕی ىیڂَ ویِ ډوبڅٶبن اډشیبُ ٭چیٍ
ٍيَٓب ىٕز ثٍ س٪بََ ُىوي.
ایه سىَ٘ب اىاډٍ ىاٙز سب آوپٍ ډٞيٷ ىٍ یبُىَڈ آًٍ َ٥ ،1323كی ىيٵًٍیشی ،ثٍ
َٙف ُیَ ،ثٍ ډؼچٔ اٍائٍ ىاى:
ډبىٌ یټَ -یؾ ووٖزيُیَ یب يُیَ ي اٙوبٝی ٽٍ ٽٶبڅز اُ ډٺبڇ آنَب یب ډٮبيوز ډیٽىىي،
ومیسًاوىي ٍاػ ٬ثٍ اډشیبُ وٶز ثب َیؾیټ اُ ومبیىيځبن ٍٕمی یب ٱیٍَٕمی ىيڃ ډؼبيٍ یب ومبیىيځبن
َٙٽزَبی وٶز ي ََ ٽٔ ٱیَ اُ ایه ،ډٌاٽَاسی ٽٍ اطَ ٹبوًوی ىاٍى ثپىي یب ایىپٍ ٹَاٍىاىی اډ٢ب
ثىمبیي.
ډبىٌ ىيڇ -ووٖزيُیَ ي يُیَان ډیسًاوىي ثَای ٵَيٗ وٶز ي َُ٥ی ٽٍ ىيڅز ډٮبىن وٶز
هًى ٍا إشوَاع ي اىاٌٍ ٽىي ،ډٌاٽٌَ ومبیىي.
ډبىٌ ًٕڇ -ډشوچٶیه اُ ډًاى ٵًٷ ،ثٍ كجٔ ډؼَى اُ ٍٕ سب َٚز ٕبڃ ي اوٶٞبڃ اُ هيډز
ىيڅز ډلپًڇ هًاَىي ٙي.
ډبىٌ ؿُبٍڇ -سٮٺیت ډشوچٶیه اُ َ٥ٳ ىاىٕشبن ىیًان ٽ ًٍٚډلشبع ثٍ آن ویٖز ٽٍ ډؼچٔ
ًٍٙای ډچّی آنَب ٍا سٮٺیت ومًىٌ ثبٙي ي اػبٌُ ىَي ،ىاىٕشبن ي٩یٶٍىاٍ إز ٽٍ ډشوچٶیه اُ ایه
ٹبوًن ٍا ٥جٸ ډلبٽمٍ يٍُا ،ډًٞة 16ي 20سیَډبٌ 1307سٮٺیت ومبیي)1( .
ډٞيٷ ٕذٔ ثیبن ىاٙز ٽٍ ایه َ٥ف ٍا «یپی اُ آٹبیبن ومبیىيځبن ډلشَڇ ٽٍ اػبٌُ
وياٍڇ وبډ٘ ٍا ثڂًیڈ» ثٍ اي ىاىٌ إز! ( )2ایه َ٥ف ٽٍ ثَای ػچًځیَی اُ ىٕشیبثی
اسلبى ًٍٙيی ثٍ ډىبث ٬وٶز ٙمبڃ ثًى ،ي ثًٍٍ٥یٽٍ ډٞيٷ ویِ هًى ثٍ آن ډٮشَٳ
إز ،ډًٍى ٹـيٍىاوی ٙـَٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٹَاٍ ځَٵز (ٕ ،)3ـَاوؼبڇ ثـب
سً١یلبر ٕیي ډلميٝبىٷ ٥جب٥جبییٍ ،ئیٔ ډؼچٔ ي كٌٳ ډبىٌ ؿُبٍڇٙ« ،شبثِىٌ»
ثٍ سًٞیت اٽظَیز ډؼچٔ ٍٕیي)4( .
ٍيُ ثٮي ،ىٍ ػچٍٖ 12آًٍ ،1323ٱالډلٖیه ٍكیمیبن ،ومبیىيٌی ؿذڂَای ٹًؿبن
َ٥كی ثَای اڅٲبی اډشیبُ وٶز ػىًة ،ثٍ ډؼچٔ سٺيیڈ ٽَى ٽٍ اُ ایه ٹَاٍ ثًى« :ډبىٌ
ياكيٌ -ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ایَان ،اډشیبُ وٶز ػىًة ٍا ٽٍ ىٍ ىيٌٍ إشجياى ثٍ َٙٽز
ىإٍـی ياځٌاٍ ٙيٌ ي ىٍ ىيٌٍی ىیپشـبسًٍی ویـِ آن ٍا سميیي ي سؼيیـي ومـًىٌاوي،
ثٍډًػت ایه ٹبوًن اڅٲب ډیومبیي»ٍ ،كیمیبن ٕذٔ اُ ډٞيٷ هًإـز ٽٍ ثٍ٭ىـًان
«ايڅیه ٽٔ» ایه َ٥ف ٍا اډ٢ب ٽىي .يڅی ډٞيٷ اُ اډ٢بی آن هًىىاٍی ٽَىٌ ي ځٶز:
«ٔا ٕ٘یتٛا٘یٓ لشاسداد سا یهطشف ٝفسخ وٙیٓ)5( ».
ډٞيٷ ىٍ دبٕن ثٍ كمالر ٍيُوبډٍَبی ؿخ ،ىٍ ػچٍٖ 28آًٍ ثیبن ىاٙز...« :
و َ٪ثٍ ایىپٍ ََ ٹَاٍىاىی ىي َ٥ٳ ىاٍى ي ثٍ ایؼبة ي ٹجًڃ َ٥ٵیه ډىٮٺي ډیًٙى څٌا
سب َ٥ٵیه ٍ١بیز ثٍ اڅٲب ويَىي ،ٹَاٍىاى ډچٲی ومیًٙى ...ډؼچٔ ومیسًاوي ٹبوًوی ٍا ٽٍ
ثَای اٍُٗ ي ا٭شجبٍ ٭ًُى ثیهاڅمچچی ي ٹَاٍىاىَب سًٞیت ډیٽىي ثيين ډ٦بڅٮٍ ي ٵپَ ي
ثٍىٕزآيٍىن ٍاٌ ٹبوًن اڅٲب ومبیي)6( ».
سًٞیت َ٥ف سلَیڈ ډٌاٽَار وٶز ،ٽٍ ؿىي سه اُ ومبیىيځبن ثٍ ىڅیڄ ایىپٍ «ؿًن
َیؾ اډشیـبُی دی٘ اُ َ٥ف ي سًٞیت ىٍ ډؼچـٔ اطَ ٹبوًوی وياٍى ،ایه َ٥ف ثیډٮىی
إز» ،ثب آن ډوــبڅٴ ثًىوي ،ثب ياٽى٘ آٱٚشٍ ثٍ هٚـڈ ٍيَٓب ٍيثٍٍي ٙي ي آطــبٍ
ُیبوجبٍی ثَای ایَان ثٍ َمَاٌ ىاٙز .ىٍ ایه َىڂبڇ ٍيَٓب وٺٍٚی ػيایی آًٍثبیؼبن
ي ٽَىٕشبن ٍا َ٥فٍیِی ٽَىوي )1( .ایه ثلَان ثب ىٍایز اكمي ٹًاڇ ٽٍ ىٍ ثُمه
1324ثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیي دبیــبن یبٵز .ٹًاڇ ىٍ ٕیاڇ ثُمه 1324ثٍ ډٖپً
ٍٵز ي دٔ اُ ىیياٍ ثب َٕان ًٍٙيی ي ىاىن ي٭يٌ اډشیبُ وٶز ثٍ ایَان ثبُځٚز.
ډًاٵٺزوبډٍ یبىٙيٌ ثٍ سًٞیت ډؼچٔ ایَان وَٕیي؛ ٹًاڇ ىٍ 29ډَُ ،1326آن ٍا
سٺيیـڈ ډؼچٔ ٽَى ي ځٶز« :س ًٍّٞومیٽىـڈ ي ٬١ځٌٙشٍ ٍا آٹـبیبن ٵَاډًٗ ٽَىٌ
ثبٙىيَ ،ىڂبډیٽـٍ آًٍثبیؼـبن ىٍ آس٘ ٥ٲیـبن ي وباډىی ډیٕـًهز ي وٺٚـٍی
ٹشڄ٭بڇَبی يكٚشىبٻ ثَای آنػـب َ٥ف ٙيٌ ثًى ي سُـَان ډبوىي كچٺـٍ اوڂٚشـَ ىٍ
ډلب ٌَٝثًى ،ي ََ ٕب٭ز ثیڈ كًاىص ػيیيی ډیٍٵز ،ډه وبؿبٍ ثًىڇ ثَای سوچیٍی
ایَان ي ٍَبیی آًٍثبیؼبن ي ػچًځیَی اُ ٽٚشبٍَب اٹياډی ٽىڈ ي هًى ٍا ىٍ آن اٹياډبر
ٽبډالً ډٞبة ډیىاوڈ .آن ٕب٭شی ٽٍ ډًاٵٺزوبډٍ ٍا اډ٢ب ٽَىڇ ،ډٮشٺي ثًىڇ ثٍ ٝالف
ډمچپز إز ي اډَيُ َڈ ډٮشٺيڇ ،اځَ ډؼچٔ ػَف ي سٮيیچی الُڇ ډیىاوي ثب ىٹز
ٽبٵی ىٍ آن ډ٦بڅٮٍ ٽىي».
ایه ډًاٵٺزوبډٍ ،ثٍىڅیڄ ٭يڇ او٦جبٷ ثب ٹبوًن یبُىَڈ آًٍ ،1323ثيين ډَ٦فٙين،
ٍى ٙي ي ډؼچٔ ثب سًٞیت ډبىٌ ياكيٌای ٽٍ ٍ١بُاىٌ ٙٶٸ سٺيیڈ ٽَىٌ ثًى ،ىيڅز ٍا
) 1ىٍثبٌٍ ىهبڅزَبی ًٍٙيی دٔ اُ اٙٲبڃ ایَان ثىڂَیي ثٍ :ا٭الډیٍ ٕیي ١یبءاڅيیه ٥جب٥جبیی
ومبیىيٌی یِى ي ٍئیٔاڅًٍُای ٕبثٸ :ثیبن كٺبیٸ ٍاػ ٬ثٍ ډٞبكجٍی ٍٵیٸ ٽبٵشبٍاىٌُ .ډًٍم 2ډلَڇ
1364ٹمَی ډ٦بثٸ ثب 27آًٍ ډبٌ 1323
41
ډؼمً ٫وٶشی ٽٍ َٙٽز ىٍ سمبڇ ډير اډشیبُ اُ ایَان إشوَاع ٽَىٌ ثًى:
326٫660٫000سُه ،ډؼمًًٕ ٫ىی ٽٍ ىٍ آن ډير ثٍ ٝبكجبن ُٕبڇ َٙٽز دَىاهشٍ
ثًى 115٫000٫000 :څیٌَ ،ډؼمً ٫ډبڅیبسی ٽٍ ىٍ آن ډير ثٍ ىيڅز اوڂچیٔ دَىاهشٍ
ثًى 175٫000٫000 :څیٌَ ،ډؼمً ٫ډجـچٲی ٽٍ ٙــَٽز ثٍ ٝـَٳ سًٕٮٍی ٽـبٍ هًى
ٍٕبوي 500٫000٫000 :څیٌَ ي ډؼمً ٫كٸاالډشیبُی ٽٍ ىٍ سمبڇ ډير ثٍ ىيڅز ایَان
دَىاهشٍ ثًى 105٫000٫000 :څیٌَ ثًىٌ إز .یٮىی َٙٽز وٶز ثَای ََ یټ سه وٶشی
ٽٍ اُ ایَان إشوَاع ٽَىٌ ي ٵَيهشٍ (دٔ اُ ٽَٖ ٽچیٍی َِیىٍَب) ،سٺَیجبً ىي څیٌَ ي ؿىيی
٭بیيی هبڅ ٜىاٙشٍ ي ٵٺ ٤وِىیټ ثٍ ٙ ٘ٙیچیىڀ ثٍ ایَان دَىاهشٍ إز .یٮىی
ىٍآډي َٙٽز ٽٍ ډٖشإػَ ثًىٌ ،سٺَیجبً َٶز ثَاثَ ىٍآډي ٝبكت ډبڃ ي ډًػَ ،ٽٍ ایَان
ثبٙي ،ثًىٌ إز)3( .
َٙٽز سٺَیجبً ٽًؿپی ثًى ي ثٮيَب ثٍهب َ٥ډىبٵ ٬ثٖیبٍی ٽٍ اُ إشوَاع وٶز ایَان ثٍ
ىٕز آيٍى ،ىٍ ٍىٌی ثٍِځشَیه َٙٽزَبی وٶز ػُبن ٹَاٍ ځَٵزَٕ ،ډبیٍی ايڅیٍاٗ
دىؼبٌ ثَاثَ ٙي ي اُ ثٌَُی وٶز ایَان ثٍاوياٌُای ځٖشَٗ یبٵز ٽٍ اډَيُ یټ َٙٽز
ثٍِٿ ػُبوی ثب سٚپیالر ځٖشَىٌ ىٍ َٕسبَٕ ػُبن إز)1( .
َٙٽز وٶز ،ىٍ آثبىان ،اًَاُ ي ډٖؼي ٕچیمبن ي ډىب٥ٸ اَ٥اٳ اٹياډبر ٕبُويٌای
اوؼـبڇ ىاىٌ ثًىٕ :ـبهشه هبوٍ ،ثیمبٍٕشـبن ،ډيٍٕـٍ ،ٵب١ـالةٍ ،اٌَـبی اٍسجـب٥ی،
ثبٙڂبٌَبی سٶَیلیٕ ،یىمب ي ډیيانَبی يٍُٙی .یټ َیإر ٕبُډبن ثیهاڅمچچی ٽبٍ،
دٔ اُ ثبُىیي اُ سإٕیٖبر وٶشی ایَان ،ىٍ ،1950وًٙشٍ إز« :وب َ٩ومیسًاوي سلز
سإطیَ سٮياى ُیبى هبوٍَبی ػيیي ي اٹياډبر ٍٵبَی ٹَاٍ وڂیَى ٽٍ َٙٽز وٶز ایَان ي
اوڂچیٔ ىٍ ډير وٖجشبً ٽًسبَی ي ثب يػًى َٙای ٤وبډٖب٭ي (ػٲَاٵیبیی) آنَب ٍا ٕبهشٍ
ي اٍائٍ ىاىٌ إز )2( ».يڅی اي١ب ٫ىٍ ىیڂَ وٺب ٣ایَان وبځًاٍ ثًى.
ٹًاڇ دٔ اُ آوپٍ اُ ًٕی ډؼچٔ ډبډًٍ إشیٶبی كٺًٷ ډچّز اُ وٶز ػىًة ٙي،
َْیَ يُیَ ىاٍایی ٍا دیڂیَ ایه ٽبٍ ٽَى ،يڅی سً٥ئٍَبی ٭چیٍ اي آٱبُ ٙي .ىٍ ٙبوِىَڈ
آًٍ يُیَان اي إشٮٶب ٽَىويٍ ٍٕ ،يُ ثٮي ىٍ وًُىَڈ آًٍ ،هًى اي إشی٢بف ٙي؛ ىٍ آن
ٍيُ سىُب 46سه اُ 113ومبیىيٌ ثٍ اي ٍای ډًاٵٸ ىاىوي ،ىٍ وشیؼٍ ٽبثیىٍ اي ٕٺً ٣ٽَى.
دٔ اُ ٹًاڇ ،اثَاَیڈ كپیمی ،ثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیي .ىٍ ایه َىڂبڇ «آوشًوی ایين»
( ،)Robert Anthony Edenيُیَ اډًٍ هبٍػٍ اوڂچیٔ ،ثٍ ایَان آډي ي ثب كپیمی ىیياٍ ي
ىٍ ثبة وٶز ځٶزيځً ٽَى.
دٔ اُ ثبُځٚز ایين َٕ« ،وًیڄ ځٔ» ( ،)Neville Gassٽبٍٙىبٓ اډًٍ وٶشی ثٍ
ایَان آډي ي ثب كپیمی ي اثًاڅٺبٕڈ وؼڈ ،يُیَ ىاٍایی ،ىیياٍ ي ځٶزيځً ٽَى ،يڅی
وشیؼٍای كبٝڄ وٚي؛ اي ثبُوڂَی ىٍ ٹَاٍىاى ٍ 1933ا وذٌیَٵز ي ثٍ څىين ثبُځٚز)3( .
دٔ اُ اثَاَیڈ كپیمی ،ىٍ 25هَىاى َْ ،1327یَ ثٍ ووٖزيُیَی ثَځِیيٌ ٙي ي
ثب يػًى ٽبٍٙپىیَبی ځًوبځًن ،ډوبڅٶز ٽبٙبوی ثب اي ،ثَدبیی س٪بََار ثٍ ثُبوٍ ایىپٍ
) 1ٵبسق ) 2 418ډبٕچی ،305ثٍ وٺڄ اُ الوڂَیڀ ٝ ) 3ٶبیی 76
42
«ووٖزيُیَی َْیَ ثٍ ٝالف ډمچپز ویٖز» ي آوـٍ «ثیسًػُی َیإر كبٽمٍ ثٍ
وَ٪ار ډَىڇ ي ٍيكبویًن» هًاويٌ ډیٙيَٕ ،اوؼبڇ ىٍ َٚشڈ سیَ اُ ډؼچٔ ٍای ا٭شمبى
ځَٵز ي ثَوبډٍی ٽبثیىٍی هًى ٍا «اػَای ٽچیٍی ٹًاویه ي ثباله ٜٹبوًن 29ډَُ ډبٌ
»1326ا٭الڇ ىاٙز ي اُ َمبن آٱبُ ٽبٍ ،دیڂیَ ډٖإڅٍ وٶز ػىًة ٙي .ثٍ ىٕشًٍ اي،
ٽبٍٙىبٕبن اىاٌٍ وٶزِ يُاٍر ىاٍایی ،ثب َمپبٍی و٪بڇاڅيیه اډبډی ي كٖیه دیَویب،
ځِاٍٙی اُ سوچٶبر َٙٽز وٶز سُیٍ ٽَىوي .ثب وَْ َ٪یَ ،طشحی ٔ ۵۲ادٜای اص ٔٛاسد
تخّّف ضشوت ٛٔ ٚاسد اختالف آډبىٌ ،ي ٕذٔ اُ َٙٽز وٶز هًإشٍ ٙي ٽٍ
ومبیىيٌی هًى ٍا ثَای ځٶزيځً ثٍ سَُان ثٶَٕشي )1( .ىٍ ايایڄ ډَُ ،1327ځٔ ىيثبٌٍ
ثٍ ایَان آډي ي دٔ اُ ؿىي ثبٍ ىیياٍ ي ځٶزيځً ،سَُان ٍا ثب َ٥ف 25ډبىٌای سَٻ
ٽَى؛ ا٭الڇ ٙي ٽٍ اي دٔ اُ ٍٕ ډبٌ ثب دبٕن ډيیَان َٙٽز وٶز ثٍ ایَان ثبُ هًاَي
ځٚز)2( .
ىٍ آثبن ،1327ٽبثیىٍ َْیَ إشٮٶب ىاى ي ٽبثیىٍ ٕب٭ي ٍيی ٽبٍ آډيٕ .ب٭ي ىي
ٽبٍٙىبٓ اٹشٞبىی ٵَاوًٖی ٍا ثب وبڇَبی «دَيٵًٍٖ ّیيڃ» ي «ّان ٍيًٕ» ثَای ٍٕ
ډبٌ إشوياڇ ٽَى ي ًٍٙایی ثٍ َٕدَٕشی ٭جبٕٺچی ځچٚبئیبن ،٭يڃ يُیَ ډٚبيٍ،
و٪بڇاڅيیه اډبډی ٽمیَٖ وٶز ایَان ىٍ څىين ،وَٞاهلل ػُبوڂیَ ي ىٽشَ كٖیه دیَویب
سٚپیڄ ىاى.
ىٍ ايإ ٤ثُمه ،ځٔ ،دٔ اُ ٍٕ ډبٌ ثٍ ایَان ثبُځٚز .ىٍ ووٖشیه ډٌاٽٌَ ،ځٔ،
َيٳ هًى ٍا سٮيیڄ ىٍ ثٮ٢ی ډًاى ٹَاٍىاى ا٭الڇ ٽَى يڅی ځچٚبئیبنَ ،يٳ ىيڅز ایَان
ٍا ثبُوڂَی ىٍ ٹَاٍىاى ٭ىًان ډیٽىي .ثب ډوبڅٶز ځٔ ىٍ ثبُوڂَی ٹَاٍىاى ،اي ثٍ څىين
ثبُ ډیځَىى)3( .
()1 ثَای ډٌاٽٌَ ىاى ي ًٍٙای یبىٙيٌ اُ َٙٽز ىٍ ډٌاٽٌَ ډلَيڇ ډبوي!
دٔ اُ ډٌاٽَار ځچٚبئیبن ثب ځٔ ،ىٍ 26سیَډبٌ ،1328ډًاٵٺزوبډٍای ډیبن ایه ىي
ثب ٭ىًان «لشاسداد اِحالی» ثٍ اډ٢ب ٍٕیي ي ثٍ «لشاسداد ٌسٌّ-طائیاٖ» ډٙ ًٍُٚي.
ىٍ ایه ٹَاٍىاى كٸاالډشیبُ ایَان اُ ؿُبٍ ٙیچیىڀ ثٍ ٙ ٘ٙیچیىڀ ثَای ََ سه
اٵِای٘ یبٵشٍ ثًىَٙ ،ٽز ډًّ٩ٴ ثًى سب یټ ډبٌ دٔ اُ اػَای ٹَاٍىاى ،ډجچٰ
3٫364٫159څیٌَ إشَڅیىڀ ي 5٫090٫909څیٌَ اُ ډلڄ «رخیش ٜػٕٔٛی» ( General
َٙ )Reserveٽز ثٍ ىيڅز ایَان ثذَىاُىَ .مـىیه َٙٽز َمٍی ویبَُبی وٶشی ىاهچی
ٍا ثب 25ىٍٝي سوٶیٴ ثٍ ىيڅز ایَان ډیٵَيهز)2( .
ىٍ 27سیَ 1328ىٍكبڅیٽٍ ىٌ ٍيُ ثیٚشَ اُ ٭مَ ډؼچٔ دبوِىَڈ ثبٹی ومبويٌ ثًى (سب
6اڇ اډَىاى ،)1328ٹَاٍىاى اڅلبٹی ثٍ ډؼچٔ ٍٵز ي ىٍ ىي ٽمیٖیًن يیٌْ َڈ ثٍ
سًٞیت ٍٕیي يڅی ٙمبٍی اُ ومبیىيځبن (اثًاڅلٖه كبئَیُاىٌ ،٭جياڅٺيیَ آُاى ،ډ٪ٶَ ثٺبیی ي
كٖیه ډپّی) ثٍ ډوبڅٶز ثب آوبن دَىاهشىي .ډپّی ٘ٙػچٍٖ آهَ ډؼچٔ دبوِىَڈ ٍا ثب
ٕوىبوی ٽٍ اُ ٍيی ٽبٱٌی ډیهًاوي ي ٽب٩ڈ كٖیجی آن ٍا وًٙشٍ ثًى ،ځَٵز .دس ایٗ
سخٙاٖ ّّ٘ٔ ٝیضذٖ ٘فت خٛاست ٝضذ ٜتٛد ٝ٘ ٚسد لشاسداد اِحالی)3( .
ىٍ ٕیاڇ سیَ ،ډپّی وبډٍی ډٞيٷ ٍا ٽٍ ه٦بة ثٍ ومبیىيځبن وًٙشٍ ٙيٌ ثًى ،ىٍ
ډؼچٔ هًاوي؛ ىٍ ایه وبډٍ َڈ ،وٍ ٍى ٹَاٍىاى اڅلبٹی ،وٍ څٲً ٹَاٍىاى 1933ي وٍ
ډچّیٙين وٶز هًإشٍ ٙيٌ ثًى ،ثچپٍ اُ ډؼچٔ هًإشٍ ثًى ىٍ ډبىٌ ياكيٌ ،ىٍثبٌٍی
څیٌَ٥ ،ال ي ثَاثَی آن ثب إپىبٓ سً١یق َٝیق ثیبٵِایىي ()4
ډؼچٔ ٙبوِىَڈ ىٍ 20ثُمه 1328ٽبٍ هًى ٍا آٱبُیي؛ ٕب٭ي ویِ ىٍ وُڈ إٶىي ډبٌ
ٽبثیىٍ هًى ٍا ثٍ آن ډٮَٵی ٽَى .يڅی دی٘ اُ ځَٵشه ٍای ا٭شمبى ،ثَهالٳ ٹبوًن،
سَیجًن ىٍ اهشیبٍ ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ٹَاٍ ځَٵز؛ ایىبن ثب اى٭بی «ي٥ههًاَی
اولٞبٍی» ي ثب ٙٮبٍ ډیُهىيٕشی ي هيډز ثٍ ډَىڇََ ،ؿٍ هًإشىي ځٶشىي ي ََ
.ٍ ) 1ٻ :وبډٍ ًٕڇ اير 1949ډ٦ٞٶی ٵبسق ثٍ یپی اُ ډيیَان َٙٽز وٶز؛ ٵبسق ٝ ) 2 399ٶبیی 94
ٝ ) 3ٶبیی ) 4 99ثَای ډشه وبډٍ ثىڂَیي ثٍٝ :ٶبیی ٍ ٍٕ ،101يیياى 337
44
ٕب٭ي ٽٍ ثب كمالر ي ٽبٍٙپىیَبی ػجٍُ ډچّی ٍيثٍٍي ٙيٌ ثًى ،ؿًن اُ ٍیٍٚی
ډوبڅٶزَب آځبَی ىاٙز ،ثيين دبٕوڂًیی ثٍ إشی٢بفَب ،ىٍ ثیٖزيَٶشڈ إٶىي
،1328إشٮٶب ٽَى )2( .دٔ اُ اي ،٭چی ډى ًٍٞثٍ ووٖزيُیَی ٍٕیي ي ٽبٍ ٹَاٍىاى
اڅلبٹی ٍا دیځَٵز؛ َٕاوؼبڇ ىٍ ٍيُ ٕیاڇ هَىاى ،1329ثَإبٓ دیٚىُبى ؿىي
ومبیىيٌ ،ډؼچٔ سٞمیڈ ځَٵز ٹَاٍىاى اڅلبٹی ٍا دی٘ اُ َ٥ف ىٍ ػچٍٖی ٭چىی ثٍ
ٽمیٖیًن يیٌْای ثٶَٕشي .ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی (ډٞيٷ ،ثٺبییٙ ،بیڂبنٝ ،بڅق ،وَیمبن،
ٹٚٺبیی ،ډپّی) ثٍ ٵَٕشبىن ٹَاٍىاى وٶز ثٍ ٽمیٖیًنٍ ،ای ډوبڅٴ ىاىوي ،يڅی َمبن
ٍيُ ثٍ ٭ً٢یز ٽمیٖیًن وٶز ثَځِیيٌ ٙيوي .ایه ٽمیٖیًن اُ 18ومبیىيٌ سٚپیڄ
ٙيٌ ثًى ٽٍ ىٍ ډیبن آوبن كشی یټ اٹشٞبىىان ي ډشو ٜٞډٖبئڄ وٶشی ىیيٌ ومیٙي.
(( )3ا٭٢بی ٽمیٖیًن ٭جبٍر ثًىوي اُ :ډلمي ډٞيٷ ،ػمبڃ اډبډی ،٭چی ٙبیڂبن،
اڅچُیبٍ ٝبڅق ،ػًاى ځىؼٍایَ ،يایزاهلل دبڅیِی ،وبً َٝياڅٶٺبٍی ،ػًاى ٭بډَی،
٭چیاٝٲَ َٕسیخُاىٌ ،٭جياڅَكمه ٵَاډَُی ،كٖه ٭چًی ،ډیَٕیي ٭چی ثُجُبوی،
هَٖي ٹٚٺبیی ،وَٞراهلل ٽبٕمی ،ډلمي٭چی َيایشیٕ ،یي اثًاڅلٖه كبئَیُاىٌ،
اثًاڅٺبٕڈ ٵٺیٍُاىٌ ،ي كٖیه ډپّی).
ٽمیٖیًن وٶز ډیثبیٖز ثٍ ډير یټ ډبٌ ٹَاٍىاى ٍا ډ٦بڅٮٍ ٽَىٌ ي وَ٪یٍی هًى
ٍا دٔ اُ یټ ډبٌ ثٍ ډؼچٔ اٍائٍ ىَي ،ي ثيیه ډى ،ًٍ٪ٽبٍ هًى ٍا اُ دىؼڈ سیَډبٌ
1329آٱبُ ٽَى ي َٕوًٙز ٹَاٍىاى وٶز ٍا ىٍ ىٕز ځَٵز .يڅی ٽمیٖیًن صیش ٘فٛر
ٝ ) 1ٶبیی ) 2 102ډشیىی ،210آهَیه ٙبَىٚبٌ ٝ ،220ٶبیی ،102ٵوَاڅيیه ٭٪یمی ٍٕ ) 3 290
ٍيیياى ٍٕ ىيڅشمَى ٝ ،246٫ٶبیی ،103ډشیىی 211
45
ٔصذق ٚیاساٖ جثّّٔ ٟٝیاش ،ډبوََ ٬ځًوٍ اٹياڇ ىيڅز ثَای اٝالف ٽبٍ وٶز ډیٙي.
ډى ًٍٞٽٍ اي١بٍ ٫ا وبډٖب٭ي ډیىیي ،ىٍ ؿُبٍڇ سیَ ډبٌ إشٮٶب ىاى .ځٶشىی إز ٽٍ
َٙٽز وٶز سب َىڂبډیٽٍ سپچیٴ ٹَاٍىاى ٍيٙه وٚيٌ ثًى ،اُ دَىاهز كٸاالډشیبُ
ایَان هًىىاٍی ډیٽَى)1( .
ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ثَ ٍيی ىٕشٍَبی ٝىيڅی هًى ؿىبن ٽًثیيوي ٽٍ ؿىي
دی٘ىٕشی ٙپٖشٍ ٙي ي ىٕشٍػمٮی ٵَیبى ډیٽٚیيوي «ډَٿ ثَ ىیپشبسًٍ ،ډچّز ُیَ
ثبٍ ىیپشبسًٍی ومیٍيى»؛ ډٞيٷ ویِ ىٍ آن ٍيُ دٔ اُ هًاوين ا٭الډیٍی ػجٍُ ډچّی ي
ا٭الډیٍی ٽبٙبوی ،ځٶز« :ډه ىيڅشی ثٍ ایه ځىيی ويیيٌاڇ .ایه ىيڅز ومیسًاوي ٽبٍ
ٽىي ډڂَ ثب ٙچّبٷ ي َٕویٌِ .ډه آٍُي ډیٽىڈ ثٍ ىٕز ایه ىيڅز ٽٚشٍ ًٙڇ ٽٍ ػِي
ُٙيا ثبٙڈ ،وٍ ایىپٍ ثٍ ىٕز ډَىډی ٽٍ ثیبیىي ي ثڂًیىي ایه آٹب ډچّبٻ ي ډلشپَ ثًى».
()2
ٝ ) 1ٶبیی ًٍٝ ) 2 105رػچٍٖی ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 6سیَ 1329؛ سً١یق :٭جياڅٺيیَ آُاى ىٍ
ػچٍٖ 19آًٍ ،1330ىٍثبٌٍی ٍٵشبٍَبی ډٞيٷ ىٍ ایه ٍيُ ه٦بة ثٍ اي ډیځًیي« :ٵَاډًٗ ٽَىی ٽٍ ایىؼب
) 3ډشیىی ٝ ،212ٶبیی ) 4 106ډشیىی ،212 َی سوشٍ ډیُىی ي ثٍ ډه َڈ ډیځٶشی ثِوڈ؟»
ًَشبةٵَى ،اٵٖبوٍ ډٞيٷ 192ـ197
46
ٍُڇآٍا ىٍ 13سیَډبٌ اٽظَیز 95وٶَ اُ 106وٶَ ٍای ا٭شمبى ځَٵز ي ىٍ 19سیَ ٍای
ا٭شمبى ډؼچٔ ٕىب ٍا َڈ ثٍ ىٕز آيٍى)2( .
اُ ٕبڃ 1325ىيڅز ایَان ثٍ آډَیپب اَٝاٍ ډیٽَى ٽٍ ثٍ ثبوټ ثیهاڅمچچی ٕٶبٍٗ
ٽىي ٽٍ 250ډیچیًن ىالٍ ثٍ ایَان ياڇ ثيَي .آډَیپب ىٍ دبٕن ثیبن ډیىاٙز ٽٍ ثبوټ
ػُبوی سب َٙای٦ی دٌیَٵشىی وجیىي ؿىیه ٽبٍی ووًاَي ٽَى ي و َ٪ثَ ایه ىاٙز ٽٍ
ىٕشڂبٌ ىيڅشی ىٍ ایَان اٝالف ًٙى)3( .
اُ آوؼبٽٍ ٍُڇآٍا اَياٵی ثَای اٝالكبر ىاٙز (ي ایه ىٍ ثَوبډٍی دىغ ډبىٌای ثٍ٭ىًان
ثَوبډٍی ىيڅز يی ومًى ىاٙزٍ ،ٻ :سٞمیڈ ٹبوًوی ىایَ ثٍ اثَاُ ٍای ا٭شمبى ثٍ ىيڅز ػىبة آٹبی
٭چی ٍُڇآٍا ډًٞة 13سیَډبٌ 1329ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی) ىيڅز آډَیپب سٞمیڈ ځَٵز َىَی
ځَیيی (ٕ ،)Henry F. Gradyٶیَ آن ٽ ًٍٚىٍ یًوبن ٍا ثٍػبی ػبن ٕی .يیچی ( John
)Cooper Wileyثٍ ٕٶبٍر ىٍ ایَان ثڂمبٍى سب ٍَجَی یټ َیإر اٹشٞبىی ىٍ ایَان ٍا
ثٍ ٭ُيٌ ثڂیَى)4( .
يڅی ٍُڇآٍا هالٳ اوش٪بٍ ٭مڄ ٽَى؛ اي اُ اىاډٍی ٽبٍ ٝيای آډَیپب ػچًځیَی ،ي اُ
ځَٵشه ٽمټَبی آډَیپب هًىىاٍی ٽَىٍُ .ڇآٍا ثَای ٍٵزيآډي ډبډًٍیه آډَیپبیی
ډمىً٭یزَبیی ي ٬١ٽَى ي ثٍ هيډز ؿىي ډٖشٚبٍ آډَیپبیی ىٍ ٕبُډبن ثَوبډٍ دبیبن
ًٍٝ ) 1ر ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 8 ،سیَډبٌ 1329؛ ډشیىی ٝ ) 2 212ٶبیی ٍ ٍٕ ،106يیياى 353
) 3ٵبسق ) 4 503٭٪یمی 305
47
ىاى ٽٍ یپی اُ آوبن ډبٽٔ سًٍوجَٿ (ٍ ،)Max Thornburgئیٔ َیبر ډٖشٚبٍان
ډبيٍاءثلبٍ ي ډٖشٚبٍ وٶشی ایَان ثًى ٽٍ «فىش ِغ ٛأتیاص ٘فت جٛٙب ّّٔ ٚیضذٖ
٘فت» ٍا اٍائٍ ىاى ي ىٍ ٽبٍ وٶز ٙینوٚیهَبی هچیغ ٵبٍٓ وٺ٘ إبٕی ىاٙز)1( .
ٍُڇآٍا ،ىٍ ٕیِىَڈ آثبن ،ٹَاٍىاىی ثبٍُځبوی ي ډَُی ثب ٕبىؿیپٴٕ ،ٶیَ ًٍٙيی ،ثٍ
اډ٢ب ٍٕبویي ي ځٶزيځًَبیی ٍا دیَاډًن ثٖشبوپبٍیَبی ایَان اُ ًٍٙيی (ثبثز َِیىٍی
ٍیبڅی اٍس٘ ًٍٙيی ىٍ ٕبڃَبی اٙٲبڃ ایَان ي َِیىٍی إشُالٻ ي ٽَایٍی ٍاٌآَه سَُانٙ-مبڃ
ىٍ آن ٕبڃَب) ،آٱبُ ٽَى .ډٞيٷ ىٍ ایىؼب َڈ ىٕز اُ ډوبڅٶز ثَ وياٙز ،ي ىٍ ػچٍٖ
َُٙ 30یًٍ ثٍ ٹَاٍىاى یبىٙيٌ ا٭شَا ٟٽَىٍُ ،ڇآٍا ىٍ دبٕن ځٶز اډشیبُی ثٍ ٽٖی
وياىٌایڈ ي ا٭شَا ٟثیډًٍى إز)2( .
َىَی ځَیيی ثب ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ٍياث ٤ىيٕشبوٍ ىاٙز ( ،)3ي ثٍ سلَیپبر
٭چیٍ ٍُڇآٍا ډیدَىاهز .ځَیيی یپی اُ ووٖشیه ٽٖبوی ثًى ٽٍ ډچّیٙين وٶز ىٍ
ایَان ٍا ډَ٦ف ٽَى؛ اي هًى ډیځًیي« :يٹشی ډه ثٍ ایَان ٍٵشڈَ ،ىًُ اويیٍٚی ډچّی
ٙين وٶز ډَ٦ف وجًى )4( ».ځَیيی ىٍٕز ځٶشٍ إز؛ ٵپَ ډچّی ٙين ٝىٮز وٶز ٍا
ځَیيی (ٕٶیَ آډَیپب) ،ډبٽٔ سًٍوجَٿ (ٍئیٔ َیإر ډٖشٚبٍان ډبيٍاءثلبٍ ىٍ ٕبُډبن ثَوبډٍ)،
ي ػَاڅي ىيََ (ىثیَ َٙٹی ٕٶبٍر آډَیپب ي اُ ٽبٍٽىبن ثَػٖشٍ ٕبُډبن )CIAډَ٦ف ٕبهشىي ي
َيٳ آنَب ثبُٙين ٍاٌ ٽبٍسڄَبی وٶشی آډَیپب ثَای ثٌَُثَىاٍی اُ وٶز ػىًة ایَان
ثًىٍ )5( .يثیه ډیوًیٖيٕ« :یبٕز آډَیپب ثَای كمبیز ي سٺًیز وبٕیًوبڅیٖڈ ىٍ
ٝ ) 1ٶبیی ،111ثٍ وٺڄ اُ وًٙشٍی ډًٍماڅييڅٍ ٕذَُ ،ډؼچٍی هًاويویَب ٙمبٌٍ ًٕڇ ،ډَُډبٌ 1341؛ ٵبسق
ٝ ) 2 505-504ٶبیی ،109ډشیىی ٝ ) 3 214ٶبیی ،111ثٍ وٺڄ اُ ډؼچٍ هًاويویُبٕ ،بڃ دبوِىَڈ،
ٙمبٌٍ ٝ ) 4 57ٶبیی 111ثٍ وٺڄ وؼبسی ٝ ) 5 172ٶبیی ( 111ىٍثبٌٍی ػَاڅي ىيََ ثیٚشَ ثوًاویي:
هبَ٥ار اثًاڅلٖه اثشُبع ،1370 ،سَُان ،ػچي ٝ ،1ٶلٍ 246؛ اثشُبع ډیوًیٖي :ډياهچٍ ایه ٙو ٜىٍ اډًٍ
ىاهچی ایَان ثٍ كيی ثًى ٽٍ اډَيُ ٽٖی ومیسًاوي ثبيٍ ٽىي ؿڂًوٍ ٭ ً٢ٽًؿټ یټ ٕٶبٍر هبٍػی
ډیسًاوٖشٍ ىٍ ثَىن ي آيٍىن ډبډًٍان ٭بڅیډٺبڇ ایهځًوٍ ٭چىی ىهبڅز ٽىي!) (ىٍثبٌٍی سً٥ئٍی ځَیيی ٭چیٍ
ٍُڇآٍاٍ ،يُوبډٍ ٵَډبن دٔ اُ سَيٍ ٍُڇآٍا ډیوًیٖي« :ځٶشٍ ډیًٙى ٽٍ ځَیيی ٕٶیَ آډَیپب ،ىٍ ٍيُ ايڃ ٭یي
ثب یټ ٽیٴ دَ اُ إىبى ثب ٙبٌ ډالٹبر ډیٽىي ي سمبڇ إىبى ي ډياٍٻ ٽًىسبی ٍُڇآٍا! ي سً٥ئٍی
ویمٍٽمًویٖشی! هبيٍډیبوٍ ي ػَیبن ٽٚٴ ٽًىسب ٍا ثٍ ٙبٌ اٍائٍ ډیىَي!» وب َٝاډیىیٍ ،يَُب ىٍ دی ٕبڃَب،
.)56
48
ٽًٍَٚبی َمؼًاٍ ًٍٙيیُ ،ډیىٍَبی دیيای٘ ػجٍُ ډچّی ٍا ىٍ ایَان ډُیّب ٽَى ي
إشٺجبڃ وٖجی ٕیبٕشمياٍان آډَیپبیی اُ َٙي ٫ؿىیه كَٽزَبیی ،ډچیځَایبن ایَان ٍا
ثٍ ًٕىای یبٵشه ډًٹٮیز ډىبٕت ثیهاڅمچچی ثٍ كَٽز ثیٚشَ سًٚیٸ ٽَى )1( ».آډَیپب
ویِ ىٍ َمبن ٍيُځبٍان ثَای س٢ٮیٴ ىيڅز ایَان ٽٍ سٮبډڄ ځٖشَىٌ ثب اوڂچیٔ ىاٙز
َٙي ٫ثٍ كمبیز اُ ػىج٘ ډچّی ایَان ومًى)2( .
سًٍوجَٿ ؿىي ثبٍ ثب ٍُڇآٍا ىیياٍ ىاٙز ي َ٥ف ډچّیٙين وٶز ٍا ثٍ اي دیٚىُبى ٽَى،
يڅی ٍُڇآٍا وذٌیَٵز ،ؿًن اػَای آن ٍا وٍ ٭مچی ډیىاوٖز وٍ ثٍ «ٔصّحت ایشاٖ»
سٚوی ٜډیىاى ي ډیهًإز ٽبٍ وٶز ٍا ثب هًى اوڂچیٖیَب سمبڇ ٽىي .سًٍوجَٿ دی٘
اُ سَٻ ایَان ایه ٵپَ ٍا ډٖشٺیڈ ي ٱیَډٖشٺیڈ ثب ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ىٍ ډیبن وُبى ي
ثٍ يٕیچٍی ىيََ ایه ٵپَ ٍا دیځَٵز .ځَیيی َڈ ایه ٵپَ ٍا ىٍ ىیياٍ ځبٌثٍځبٌ ثب
َٕان ػجٍُ ډچّی سٺًیز ډیٽَى)3( .
ٵبسق ډیوًیٖي« :سٖبډق َٙٽز وٶز ډًػت ځٚز ٽٍ ىيڅز آډَیپب ثَای ؿىيی ثٍ
اوشٺبى اُ آن َٙٽز ثذَىاُى ي اوٮپبٓ آن ىٍ ػَایي آډَیپب ډًُٚى ځٚز .ایه
هَىٌځیَی ي اوشٺبى ،اُ ايایڄ ٽبثیىٍ ډىَٙ ًٍٞيٙ ٫ي ي ىٍ سمبڇ ډير ُډبډياٍی ٕذُجي
ٍُڇآٍا َڈ اىاډٍ ىاٙز .اُ٩بٍار ډپٍَ ځَیيی ٕٶیَ آډَیپب ،ىٍ ایه ثبة ٽٍ َٙٽز
وٶز ٍاٌ ه٦بیی ډیٍيى ي ډٞچلز ىٍ ایه إز ٽٍ سٺب١بَبی ډچّیًن ٍا اوؼبڇ ىَي،
ځًاَی ثَ ایه ډي٭بٕز )4( ».اي ىٍ اىاډٍ ډیوًیٖي« :ىٍ آن ُډبن ثٮ٢ی اُ ػَایي
اوڂچیٖی ثٍ ځً ٍٙي ٽىبیٍ ډ٦بڅجی ډىش َٚډیٽَىوي ي ډیځٶشىي ؿىي وٶَی دیيا ٙيٌاوي
ٽٍ ىٍ ٽبٍ وٶز ایَان اهالڃ ډیٽىىي ي ٹٞي ایه ٍا ىاٍوي ٽٍ ٍياث ٤ثیه ىيڅز ایَان ي
َٙٽز وٶز ٍا سیٌَ ٕبُوي ي ٽبٍ ٍا ثٍ ػبیی ٍٕبوىي ٽٍ اډشیبُ َٙٽز ډِثًٍ ډچٲی ٙيٌ
ي ثٍ آډَیپبییبن ياځٌاٍ ًٙى .ىٍ ثٮ٢ی ػَایي آډَیپب َڈ وًٙشٍ ډیٙي ٽٍ اځَ َٙٽز
وٶز كٸ ٭بىالوٍای ثٍ ایَان وذَىاُى ي ایَان سٞمیڈ ثٍ اهَاع َٙٽز ډِثًٍ ثڂیَى،
َٙٽزَبیی آډَیپبیی كب َ١هًاَىي ثًى ٽٍ وٶز ایَان ٍا ثٍ ىٕز ځَٵشٍ ي وٞٴ
) 3ٵبسق ٝ ،507-506ٶبیی ) 4 112ٵبسق 503 ًَٙ ) 2ىڀ ډُييی 104 ٍ ) 1يثیه 61
49
ثب ایىپٍ ٹَاٍ ثًى ٽمیٖیًن وٶز ٥ی یټ ډبٌ وَ٪یٍی هًى ٍا ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى
اڅلبٹی ا٭الڇ ىاٍى ،يڅی َمـىبن دٔ اُ ٍٕ ډبٌ ایه ٹَاٍىاى َىًُ ىٍ ٽمیٖیًن ثًى .ىٍ
سبٍین ثیٖزيَٶشڈ َُٙیًٍ 1329ډٞيٷ اُ ووٖزيُیَ هًإز ٽٍ َ٩ٳ ىٌ ٍيُ
َمٍی دَيويٌَبی وٶشی ٍا ثب اُ٩بٍوَٝ َ٪یق ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى ثٍ ډؼچٔ ثٶَٕشي .ىيڇ
ډَُ ډبٌٍُ ،ڇآٍا دَيويٌَبی وٶز ٍا ثٍ ٽمیٖیًن ٵَٕشبى ي ومبیىيځبن ىيڅز ٍا ثَای
ك ًٍ٢ىٍ ػچٖبر ٽمیٖیًن ډٮَٵی ٽَى ي ىٍثبٌٍی و َ٪ىيڅز وًٙز :ىيڅز ډىشَ٪
و َ٪ٽمیٖیًن إز)3( .
ىٍ ٚٙڈ ډَُډبٌ ،ډٞيٷ ،كبئَیُاىٌٝ ،بڅقَ ،يایشی ،٭چًی ي ډپّیٍُ ،ڇآٍا ٍا
ثٍ٭چّز «سٮچّڄ ىٍ إشیٶبی كٺًٷ ډچّز ایَان ي ٭يڇ اػَای ٹبوًن 29ډَُډبٌ 1326ىٍ
ډًٍى وٶز ػىًة» ،ي ىٍ ثیٖشڈ ډَُ اي ٍا ثٍ٭چّز «سإهیَ ىٍ إٍبڃ دَيويٌَب» ي «سإهیَ
ٽبٍ څًڅٍٽٚی آة سَُان» إشی٢بف ٽَىوي؛ ىٍ ثیٖزيَٶشڈ ډَُ إشی٢بف دبیبن یبٵز.
ایه إشی٢بف ؿىيان ثیدبیٍيإبٓ ثًى ٽٍ ډؼچٔ ثٍ آن ٍای ٕپًر ىاى)5( .
ىٍ ػچٍٖ ثیٖزيَٶشڈ ډَُ ډٞيٷ ځٶز« :اُ ډٌاٽَار ىیَيُ آٹبی ٍُڇآٍا ىٍ ډؼچٔ
ٕىب ایه ًٍ٥ثَډیآیي ٽٍ اي ٍا ثَای اػَای ٹَاٍىاى ٕب٭ي ي ځٔ آيٍىٌاوي ،ي اډیيياٍڇ ٽٍ
ومبیىيځبن كّٖبٓ ي ي٥هدَٕز ثٍ ٕیىٍی ایه وبډلَڇ ىٕز ٍى ثِوىي)1( ».
اُ ٕبڃ ،)1322( 1943ىيڅز يوِيئال ٹًاویىی ثَای ځَٵشه ډبڅیبر اُ َٙٽزَبی
وٶز ثَوُبىٌ ثًى ٽٍ َٕاوؼبڇِ ایه ٍيیٍ ىٍ ٕبڃ )1327( 1948ثٍ و٪بڇ «50ـ »50یب
«تٙصیف ػٛایذ» ٽٚیيٌ ٙي؛ ثيیه ډٮىب ٽٍ ثَ إبٓ ایه ٹبوًن ،ؿىبوـٍ ىٍآډي هبڅٜ
َٙٽزَبی وٶز ،دٔ اُ دَىاهز ډبڅیبر ي ىیڂَ كٺًٷ ىيڅشی ،اُ ػم ٬ډجبڅٲی ٽٍ
دَىاهشٍ ٙيٌ ،ثیٚشَ ثبٙي ،دىؼبٌ ىٍٝي ډبُاى ثبیي ثٍ٭ىًان ډبڅیبر ا١بٵی ثٍ ىيڅز
دَىاهز ًٙى .یٮىی ٭ًایي ٵَيٗ دٔ اُ ٽَٖ َِیىٍَب ،ویمی ثٍ ٝبكت اډشیبُ
ډیٍٕیي ي ویمی ثٍ٭ىًان ډبڅیبر ثَ ىٍآډي ثٍ ىيڅز دَىاهز ډیٙي.
ىيڅز يوِيئال ،ثٍ هب َ٥ثیڈ اُ آوپٍ اٍُاوی وٶز هبيٍډیبوٍ وٖجز ثٍ وٶز يوِيئال،
ٕجت اٙشیبٷ ي ځَای٘ َٙٽزَبی وٶشی ثٍ وٶز هبيٍډیبوٍ ًٙى ،سجچیٲبر ځٖشَىٌای
اوؼبڇ ىاى سب ٽًٍَٚبی هبيٍډیبوٍ ٍا ثٍ ٕبُيٽبٍ 50-50ډشمبیڄ ٽىي .سجچیٲبر يوِيئال
َٕاوؼبڇ ثٍ ثبٍ وٖٚز ي ىٍ 29ىی ډبٌ ،1329ثیه ىيڅز ٭َثٖشبن ي َٙٽز وٶز
آډَیپبیی ،ٹَاٍىاىی ثَإبٓ اٝڄ سىٞیٴ ٭ًایي ثٍ اډ٢ب ٍٕیي .ایه ٹَاٍىاى ىٍ
ٽًٍَٚبی ډى٦ٺٍ اطَ ځٌاٙز ي ىٍ ایَان َڈ ٕجت ٙي ٽٍ ایَاویبن هًاَبن ؿىیه
ٹَاٍىاى ًٕىډىيی ًٙوي )2( .ىٍ آٱبُ ٽبٍ ،اٵپبٍ ٭مًډی ىٍ ایَان َڈ هًإشبٍ ٹَاٍىاىی
ډجشىی ثَ اٝڄ سىٞیٴ ٭ًایي ثًى)3( .
ىیيیڈ ٽٍ ډٞيٷ دی٘ اُ ایه ،ىي ثبٍ ،ىٍ ػچٍَٖبی 12آًٍ ي 28آًٍ ،1323ٹَاٍىاى
ٍ 1933ا ٱیَٹبثڄ ٵٖن هًاويٌ ثًى؛ ىٍ ػچٍٖ َٶشڈ آثبن َ 1323ڈ ٽٍ ثٍ وٺي ٹَاٍىاى
دَىاهزٕ ،وىـی اُ اڅٲبی ٹَاٍىاى ي ډچّیٙين وٶز ثٍ ډیبن ویبيٍى .ىٍ ػچٍٖ ٕیاڇ سیَ،
ىٍ وبډٍای ٽٍ اُ ًٕی كٖیه ډپّی هًاويٌ ٙي ،ډٞيٷ ثب یټ دیٚىُبى اٝالكی
ىٍثبٌٍی وَم ثَاثَی څیٌَ ي ٥ال ،ٹَاٍىاى اڅلبٹی ٍا ٍيا ىاوٖز ي ىٍ ياٹ ٬ٹَاٍىاى 1933
) 1ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 27ډَُ 1329؛ ډشیىی ٝ ،216ٶبیی ٍ ) 2 113يكبوی ،104-103ٵبسق
،503آهَیه ٙبٌ ) 3 220آهَیه ٙبَىٚبٌ 220
51
ٍا سىٶیٌ ٽَى ثًى )1( .يڅی ثٍ وبځبٌُ ،یَ سإطیَ سلَیپبر آډَیپب ،يٍٷ ثَځٚز ي ىٍ
دبوِىَمیه ػچٍٖ ٽمیٖیًن وٶز ،ثٍ سبٍین 13آثبن ،1329ډٞيٷ ي كبئـَیُاىٌ
دیَاډـًن ٹـَاٍىاى 1933ي ثیا٭شجـبٍی آن ٕوه ځٶشىـي ي ډپّی اُ «٘اسی٘ٛاِیض»ٜ
ٙين وٶز ٕوه ثٍ ډیبن آيٍى؛ ىٍكبڅیٽٍ ډً ٫ً١ٽبٍ ٽمیٖیًن وٶز وٍ اُ٩بٍوَ٪
ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى ،1933ي وٍ سٮییه َٕوًٙز وٶز ،ٽٍ ثٍَٕی ٹَاٍىاى اڅلبٹی ثًى؛ ایه
وپشٍ ٍا ػًاى ٭بډَی ثب ثیبن ایىپٍ «ي٩یٶٍی ډب ایه إز ٽٍ ثڂًییڈ ٹَاٍىاى اڅلبٹی
ډىبٵ ٬ډب ٍا سإډیه ډیٽىي یب ومیٽىي ،ي ثیٚشَ اُ ایه ي٩یٶٍای وياٍیڈ ،ي ٽمیٖیًن ثبیي
ايڃ سٮییه ومبیي ٽٍ ؿٍ وَ٪ی ډیسًاویڈ ثيَیڈ ،ثٮي ياٍى اٝڄ ډً ٫ً١ډیًٙیڈ»
یبىآيٍ ٙي)2( .
ٝ ) 1ٶبیی ٝ ) 2 117ٶبیی ،115ثٍ وٺڄ اُ ٽشبة ٕیبٌ كٖیه ډپی ) 3 348 ،ډًكي ،هًاة آٙٶشٍ وٶز،
121؛ ٝٶبیی 117-116ثٍ وٺڄ اُ وؼبسی109-108 ،؛ سً١یق :ىيڅشیٙين ثٍ ډچّیٙين سٮجیَ ډیًٙى
52
ثب ایه كبڃ ٽٍ ٽمیٖیًن و َ٪هًى ٍا ىٍثبٌٍی ٹَاٍىاى اڅلبٹی ا٭الڇ ىاٙشٍ ثًى ،ي
ثبیي وَ٪یٍاٗ ٍا ثٍ ډؼچٔ اٍائٍ ډیىاى ي دبیبن ٽبٍ ٽمیٖیًن ا٭الڇ ډیٙي ،يڅی
ډٞيٷ ي یبٍان ػجٍُ ډچّیاٗ اُ ایىپٍ ثٍ ىيڅز اػبٌُی ډٌاٽَار ىيثبٌٍ ىاىٌ ًٙى،
ػچًځیَی ٽَىٌ ي ثَ آن ثًىوي ٽٍ ٽبٍ وٶز ٍا هًى ىٍ ىٕز ثڂیَوي .ایه ډً ٫ً١ثب
ډوبڅٶز ػًاى ٭بډَی ٍيثٍٍي ٙي؛ اي ځٶز« :و َ٪ثٍ ایىپٍ ي٩یٶٍی ٽمیٖیًن وٶز
اُ٩بٍو َ٪ىٍ ٹَاٍىاى اڅلبٹی اُ څلب ٧إشیٶب یب ٭يڇ إشیٶبی ډىبٵ ٬ایَان ثًىٌ ي ىٍ ایه
ډً ٫ً١ثٍ اسٶبٷ آٍاء اُ٩بٍو َ٪ثٍ ٭مڄ آډيٌ ،ثىبثَایه يٍيى ىٍ ََ دیٚىُبی اُ
ي٩یٶٍی ٽمیٖیًن هبٍع إز ي سپچیٴ آنَب اُ ًٕی ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ثبیي سٮییه
ًٙى ».ایه ىیيځبٌ ٍا اٽظَیز ٽمیٖیًن (ثٍػِ ډٞيٷ كبئَیُاىٌ ،ډپّی ي ٝبڅق)
دٌیَٵشىي ي َٕاوؼبڇ ىٍ وًُىَڈ آًٍ ،ځِاٍٗ ٕیثَٿ ٽمیٖیًن وٶز ،اُ ًٕی كٖیه
ډپّی ثٍ ډؼچٔ ىاىٌ ٙي .ثىب ثٍ ٍيیٍی و٪بڇوبډٍی ډؼچٔ ،ډیثبیٖز ومبیىيځبن ٍای
ي ىیيځبٌ هًى ٍا ىٍثبٌٍی ځِاٍٗ ٽمیٖیًن وٶز ثیبن ډیىاٙشىي يڅی ومبیىيځبن ػجٍُ
ډچّی سَیجًن ٍا ىٍ اهشیبٍ ځَٵشٍ ،ي َٕاوؼبڇ ډچّیٙين وٶز ٍا ډَ٦ف ٽَىوي)1( .
ىٍ ثیٖزيٚٙڈ آًٍ ،ډپّی ه٦بثٍی ثچىي ډٞيٷ ٍا ،ٽٍ هًى ثٍ ٭ٌٍ ثیمبٍی كبَ١
وٚيٌ ثًى هًاوي ،ٽٍ ىٍ دبیبن آن ٔصذقّّٔ ،یضذٖ ٘فت سا ساٜحُ ٔ ٕٝٞطىالت دا٘ست ٝي
ځٶز« :ٽ ًٍٚایَان ىؿبٍ َیؾځًوٍ ٍَ١اٹشٞبىی ي اٍُی َڈ ىٍ اطَ ډچّیٽَىن ٝىٮز
وٶز ووًاَي ٙي ».ډٞيٷ یبىآيٍ ٙي ٽٍ« :اځَ ٵَ ٟٽىیڈ ٽٍ ایَاویبن ثٍػبی ٕی
ډیچیًن سُه إشوَاػی َٙٽز ىٍ ٕبڃ ،1950ٵٺ ٤ىٌ ډیچیًن سُه وٶز إشوَاع ٽىىي،
ي ثَای ََ سه ٽٍ َٙٽز یټ څیٌَ هَع ډیٽىي ،ىي څیٌَ ډَٞٳ ومبیىي ،ثبُ َڈ ثَ
إبٓ ٵَي ََ ٟسه 5څیٌَ ٽٍ ٹیمز ٵَ١ی هچیغ ٵبٍٓ هًاَي ثًى ،ىيڅز ایَان
300ډیچیًن ٭بیيی هًاَي ىاٙز ...ي اُ ا٭مبڃ وٶًًَبیی ٽٍ َٙٽز ي ىيڅز اوڂچیٔ
ډٮمًڃ ىاٙشٍ ډًٞن هًاَي ډبوي ي ىيڅز اوڂچیٔ َیؾ ٽبٍی ومیسًاوي ثپىي ي ػبی
َیؾځًوٍ وڂَاوی كشّی ثَای ١ٮیٴسَیه ډَىڇ َڈ ثبٹی ومیډبوي!» ()2
ىٍ ػچٍٖی ثیٖزيَٚشڈ آًٍٙ ،بیڂبن ثٍ ٕوىَاوی دَىاهز ي ځٶز« :اځَ ډچّز
) 2ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 26 ،آًٍ ،1329وٖٚز 93 ٝ ) 1ٶبیی 121-119
53
ایَان هًىٗ ایه وٺ٘ ٍا اىاٌٍ ثپىي ي ثشًاوي كًائغ ًٕهشی ،كمڄيوٺڄ ،ثَٷ ي
ٱیًَڅټ ،سمبڇ ٍا ثٍ ٹیمز وبُڅی سُیٍ ثپىي ،آن اوٺالثی ٍا ٽٍ ٙمب ٵپَٗ ٍا ډیٽىیي،
آن اوٺالة اٹشٞبىی ٍا ٽٍ ډیهًاَیي ،آن ٍٵبٌ ي إٓبی٘ ٵًٍاً دیيا ډیًٙى! اځَ َمیه
وٶز ي ثىِیه ٹیمش٘ وٞٴ ثًٚىٙ ،پڄ ُويځی ایه ډمچپز ٙپڄ ىیڂَی ډیًٙى.
ایه ٵٺَ ي ډٖپىز ي ثيثوشی ،ػبی٘ ٍا ثٍ ٱىب ي ٍٵبٌ ي إٓبی٘ ډیىَي .اځَ ىٍ ىَبر
ایَان ډًاى وٶشی ي ډبُير آنَب ثٍٹيٍ ٽبٵی ي اٍُان ثبٙي يىٍ ىٕشَٓ ډَىڇ ثبٙي،
آوؼبَب َمٍ ډمپه إز ٽٍ ثَٷ دیيا ثپىىي ،څًڅٍٽٚی ثًٚى .اځَ ثَٷ دیيا ٽَىوي،
ٹًای ډًسًٍی ثپبٍ ډیٶشي ي اُ ایه ي ٬١ثیـبٍځی ٽٍ االن ىاٍیڈ ،ثٍٽچّی ډب ثیَين
ډیآییڈ .یټ ډمچپشی هًاَیڈ ىاٙز ،یټ ډمچپشی هًاَیڈ ىاٙز ٽٍ ٍيُی ٽٍ
َٕډبن ٍا ثٍ ثبڅیه ډَٿ ثڂٌاٍیڈ ،ؿٚممبن ٍا ثٍ إًٓىځی ي هًٙلبڅی ٍيی َڈ
ډیځٌاٍیڈ!» ٙبیڂبن ىٍ دبیبن ٕوىبو٘ ځٶز« :ثَای ایىپٍ ایه ٹيڇ ډَىاوٍ ٍا ډچّز
ایَان ثَىاٍى ،ایه ٽبٍ ٍا ثپىیي ،اځَ وٚي ،ځَىن ډَا ثِویي)1( ».
ىٍ ٍيُ دىؼڈ ىی ډبٌ ،ىٽشَ ٱالډلٖیه ٵَيََ ،يُیَ ىاٍایی يٹز ،ىٍ ډؼچٔ
ٕوىَاوی ٽَى ي اُ ایىپٍ ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ،ىٍثبٌٍی ډچّیٙين وٶز ٕوه ځٶشٍاوي،
اثَاُ ٙڂٶشی ٽَى؛ اي ىٍثبٌٍی ایىپٍ َٙٽز ىٍ اډًٍ ىاهچی ایَان ىهبڅز ډیٽىي ثیبن
ىاٙز« :آٹبیبن ىٍ ١مه ثیبوبر ډٶّٞڄ هًىٙبن ،یب سَٞیلبً یب سچًیلبً ٽبٍ ٍا ثٍ ػبیی
ٍٕبويوي ٽٍ ثَای ایه َٙٽز ىٍ ىاهچٍ ډمچپز ٹيٍسی ډبٵًٷ سمبڇ ٹيٍرَب ٹبئڄ ٙيوي.
ثىيٌ ډیهًإشڈ ىٍ ایهػب اُ ځٶشه ي اُ٩بٍ ایه ډَاست ثب ٽمبڃ سإطَّ اُ٩بٍ سإٕٴ ثپىڈ
ي ثب ٝيای ٍٕب ثڂًیڈ ٽٍ ایه ٹجیڄ اُ٩بٍار ،وٍسىُب هالٳ ياٹ ٬إز ثچپٍ ډوبڅٴ
ٙئًن ي كیظیبر ډچّز ٽُهٕبڃ ایَان ثًىٌ ي ایَاى ؿىیه ثیبوبسی وبٙی اُ یټ كٔ
كٺبٍر ٙوٞی إز» .ٵَيََ َمـىیه اڅٲبی ٹَاٍىاى ٍا ٽٍ ىٍ ٕبڃ 1323اُ ًٕی
ٍكیمیبن ډَ٦ف ٙي ي ډٞيٷ آن ٍا اډ٢ب وپَى یبىآيٍ ٙي ي ځٶز« :ؿًن اُ٩بٍارٙبن
َیؾیټ دبیٍ ي إبٓ ٹبوًوی وياٍىَ٥ ،ف ډچّیٙين ٍا ٽٍ َیؾځًوٍ ډ٦بڅٮٍای ىٍ
اَ٥اٳ آن وپَىٌاويَٝ ،ٵبً ثَای ثبُاٍځَډی دیٚىُبى ډیٽىىي ».ىٍ دبیبن ٵَيََ ځٶز:
) 1ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 28آًٍ ،1329وٖٚز 94
54
«و َ٪ثٍ ایىپٍ ٽمیٖیًن ډو ًٛٞوٶز الیلٍی ٹَاٍىاى اڅلبٹی ٍا ػُز إشیٶبی
كٺًٷ ایَان ٽبٵی وياوٖشٍ ،ىيڅز ایه الیلٍ ډٖشَى ډیىاٍى ،سب ٥جٸ ٹبوًن 29ډَُ
،1326ىٍ إشیٶبی كٺًٷ ٽ ًٍٚاٹياڇ ،ي وشیؼٍ ٍا ثٍ ٭َ ٟډؼچٔ ًٍٙای ډچّی
ثَٕبويَ )1( ».مُمٍی ٙيیيی ډؼچٔ ٍا ٵَاځَٵز؛ ٭جياڅٺيیَ آُاى ځٶز« :هیبوز
ٽَىوي ،هبئهَب َٶزسیَ ډیهًاَىي ،ځچًڅٍ ډیهًاَىي» ،ٽٚبيٍُ ٝيٍ ځٶز« :ىيڅز ٍا
ثَای ایه ٽبٍ إشی٢بف ډیٽىڈ» ،ثٺبیی ځٶز« :كٸ وياٍوي» ،ډپّی ځٶز« :ثًیه ٍا ثبیي
إشی٢بف ٽَى» (اٍوٖز ثًیه يُیَهبٍػٍ اوڂچٖشبن ىٍ آن ُډبن))2( .
اى٭بی ډٞيٷ ي ػجٍُ ډچّی ىٍثبٌٍی ىهبڅز َٙٽز وٶز ىٍ اډًٍ ىاهچی ایَان ٽٍ
ىٍ ٍإشبی ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر ډیُهىيٕشبوٍی ډَىڇ َمًاٌٍ ډَ٦ف ي ىٍثبٌٍاٗ
اٱَاٷ ډیٙيَٕ ،سبَٕ ثیدبیٍيإبٓ ثًى؛ دٔ اُ آوپٍ إىبى هبوٍ ٕيان ثٍ ىٕز
ډبډًٍان ډٞيٷ اٵشبىَ ،یؾ ٕىيی ىٍ سإییي اى٭بَبی اي ي ػجٍُ ډچّی دیيا وٚي يڅی ایه
اى٭بی ىهبڅز َٙٽز وٶز َمـىبن ډَ٦ف ډیٙي ي اثِاٍی ىٍ ىٕز آوبن ثَای دیٚجَى
اَياٳٙبن ثًى .ډٞبكجٍی ډ٦جً٭بسی ډیَٕیي ٭چی كبئَی ٙبَجبٯ ،ىاىٕشبن ٽڄ ٽًٍٚ
ىٍ ُډبن ُډبډياٍی ډٞيٷ ،ثٍ سبٍین ثیٖشڈ سیَډبٌ ،1330هًى ځًیبٕز« :ىٍ ایه ؿىي
ٍيُ ،ډه ثَكٖت ډَإچٍی آٹبی ووٖزيُیَ ،ثٍ اىاٌٍی ا٥ال٭بر َٙٽز ٕبثٸ وٶز
ٍٵشڈ .ىٍ ایه ايٍاٹی ٽٍ ىٍ ٽمیٖیًن ډًٍى ثٍَٕی ي ډ٦بڅٮٍ ٹَاٍ ځَٵز ،وًٙشٍای ثٍ
ه ٤ٵبٍٕی یب اډ٢بی ٵبٍٕی ډىًٖة ثٍ يٽیڄ یب يُیَ یب ٍيُوبډٍوًیٔ یب كشی
اٙوب ٛډشٶَٹٍ ويیيڇ ي آوـٍ اُ ٹًڃ ډه ىٍ ٍيُوبډٍَب وًٙشٍ ًٙى ،ثٍٽچّی ىٍيٯ إز.
ډمپه إز ثٮ٢ی ايٍاٷ ٽٍ ثٍ ُثبن اوڂچیٖی إز ،ډىشُی ثٍ اُ٩بٍ ٭ٺیيٌ ډه ځَىى
ي ډًٍى سٮٺیت ػِایی ياٹًٙ ٬ى ،يڅی ٵٮالً ومیسًاوڈ اُ٩بٍ ٭ٺیيٌای ىٍثبٌٍی آنَب
ثپىڈ .ي اځَ وًٙشٍ ًٙى ٽٍ ډه اُ ډ٢مًن وًٙشٍای ثٍ ه ٤اوڂچیٖی ،ډوجَ ٍيُوبډٍای
ٍا آځبٌ ٽَىٌ ثبٙڈ ،ٽٌة ډل ٠إز)3( ».
ىٍ ػچٍٖ 14ىی ډبٌ َ٥ ،133ف ىيٵًٍیشی ثَای «سد سخٙاٖ فشٞٚش»! ثب اډ٢بی
ٝ ) 3ٶبیی ،171ثٍ ) 1ٵَډبوٶَډبییبن ٝ ) 2 299ٶبیی 127-124؛ ٍٕ ٍيیياى 359؛ ډشیىی 218-217
وٺڄ اُ ٍيُوبډٍ ا٥ال٭بر 20سیَډبٌ 1330
55
ومبیىيځبن ػجٍُ ډچّی ي ؿىي ومبیىيٌی ىیڂَ ثٍ َٙف «ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ثیبوبر
ٍٕٙىجٍ 5ىی ډبٌ 1329آٹبی ٵَيََ يُیَ ىاٍایی ٍا ډَىيى ي ثٍ َیؾيػٍ ډًٍى
سٞيیٸ ومبیىيځبن ډچّز ووًاَي ثًى ي اوِػبٍ هًى ٍا اُ ٭مڄ ایٚبن ا٭الڇ ډیٽىي» ،ثٍ
سًٞیت ٍٕبوي؛ ىٍ وشیؼٍ يُیَ ىاٍایی إشٮٶب ىاىٙ )1( .ٮجبن ػٮٶَی ىٍ هبَ٥ار هًى
اُ٩بٍ ډیىاٍى ٽٍ ٵياییبن إالڇ ىٍٝيى سَيٍ ٵَيََ ثًىٌاوي ٽٍ اي ایه ٍا ثٍ ٵَيََ هجَ
ىاىٌ ي ٵَيََ ثَای كٶ ٨ػبو٘ ىٍ ډٖبٵَهبوٍَبی هیبثبن ثَٷ ډیهًاثیيٌ إز)2( .
ىٍ َمبن ٍيَُب ( 8ىی ډبٌ) ،ا٭الډیٍی ٽبٙبوی ىٍ دٚشیجبوی اُ ډچّیٙين وٶز ډىشَٚ
ٙي ي ًَاىاٍان اي ىٕز ثٍ س٪بََاسی ىٍ كمبیز اُ آن ا٭الډیٍ ي ىٍ ډوبڅٶز ثب ٵَيََ
ُىوي؛ كبڃآوپٍ ٽمشَ ٽٖی اُ آوبن ثًى ٽٍ ډٮىبی ډچّیٙين وٶز ٍا ىاوٖشٍ ثبٙي یب
ډٶًُڇ ٕوىبن ٵَيََ ٍا ىٍٻ ٽىي یب اٝالً آنَب ٙىیيٌ ي هًاويٌ ثبٙي)3( .
24( 1951آثبن )1330ىاىٌ إز .ډشه ځِاٍٗ ؿىیه إز« :دٔ اُ ا٥ال ٫اُ ٹَاٍىاى
ډىٮٺيٌ ثیه ىيڅز ٭َثٖشبن ٕٮًی ي َٙٽز وٶز آٍاډپً ،ىٍ ثبة سىٞیٴ ٭ًایي ،ثب
يػًى ایىپٍ ١مه ډٌاٽَار ٍاػ ٬ثٍ ٹَاٍىاى اڅلبٹی وشبیؼی كبٝڄ ٙيٌ ثًىَٙ ،ٽز
ثيين ٵًر يٹز ثٍ ٕذُجي ٍُڇآٍا ٽٍ ىٍ آن يٹز ووٖزيُیَ ثًى ا٥ال ٫ىاى ٽٍ كبَ١
إز ثَای ٭ٺي ٹَاٍىاى ډٚبثُی ثب ىيڅز ایَان ياٍى ډٌاٽٌَ ځَىى ي ىٍ َمبن يٹز ٽٍ
ایه دیٚىُــبى ٍا ٽَىٌ ،دىغ ډیچیـًن څیـٌَ ډٖــب٭يٌ ثٍ ىيڅز ایَان دَىاهز ٽٍ اُ
ىٍآډيَبی ثٮي ٽَٖ ځَىى ي ډًاٵٺز ٽَى ٽٍ ثَای ثٺیٍی ٕبڃ َ 1951ڈ ،ډبَی ىي
ډیچیًن څیٌَ ډٖب٭يٌ ثذَىاُىَٙ .ٽز ػيیز ثٖیبٍ ٽَى ٽٍ ووٖزيُیَ دیٚىُبى َٙٽز
ٍا ىایَ ثٍ سؼيیي ډٌاٽَار ثَای ٭ٺي ٹَاٍىاى ٍيی اٝڄ سىٞیٴ ٭ًایي ي َمـىیه
دَىاهز ډٖب٭يٌ ثٍ ىيڅز ٍا ٭چىی ٽَىٌ ي ثَای ا٥ال ٫٭بډٍ ډىش َٚٽىي ،يڅی ٕذُجي
ٍُڇآٍا هًىىاٍی ٽَى ي وُبیز هٶب ٍا وٖجز ثٍ ََ ىي ډًٍ ٫ً١٭بیز ٽَى؛ وشیؼٍ ایه
ٙي ٽٍ ډَىڇ ایَان اُ ؿىیه دیٚىُبىی سب ډيرَب ثٮي اُ دیٚىُبى ډچّیٙين وٶز
ا٥ال٭ی وياٙشىي)1( ».
ىٍ ٕبڃ ،1953وًٍډبن ٽِمخ ( )Norman Kempهجَوڂبٍ ٍيُوبډٍ سبیمِ ()The Times
ي ویً ٽَاویپڄ ( )New Chronicleڅىين ٽٍ ىٍ ُډبن هچ٬یي اُ َٙٽز ،ىٍ آثبىان ثًىٌ،
ٽشبثی ثٍ وبڇ «آثبىان» ؿبح ي ډىش َٚٽَى ٽٍ ىٍ آن ډشه یبىىاٙز ٕٶیَ اوڂچیٔ ثٍ
ٍُڇآٍا ډًٍهٍی 23ٵًٍیٍی 4( 1951إٶىي )1329آډيٌ إز؛ ایه یبىىاٙز دی٘ اُ
ایه ىٍ ایَان ډىش َٚوٚيٌ ثًى ي ډَىڇ اُ آن آځبَی وياٙشىي)2( .
ىٍ ایه وبډٍ َٕ ٵَاوٖیٔ ٙذَى (ٕ ،)Francis Shepherdٶیَ اوڂچٖشبن ،ثیبن ىاٙز ٽٍ
«ىيڅز ثَیشبویب ومیسًاوي وٖجز ثٍ َٕوًٙز َٙٽز وٶز ثیا٭شىب ثمبوي»؛ ٙذَى دیٚىُبى
ٽَى ٽٍ ثَای كڄ ډٚپالسی ٽٍ ثٍٕجت ٍى ٹَاٍىاى اڅلبٹی ثَای ایَان ثٍيػًى آډيٌ
إزَٙ ،ٽز آډبىٌ إز ډجچٲی ډٮبىڃ ثیٖزيَٚز ي ویڈ ډیچیًن څیٌَ٥ ،ی ٕبڃ
1951ثٍ ایَان ثذَىاُى .ي ویِ ىٌ ډیچیًن څیٌَ ثٍ٭ىًان ٕذَىٌ ثٍ ثبوټ ډچّی ثذَىاُى سب
ىيڅز ٍا ىٍ ٍإشبی َيٵ٘ ،ډجىی ثَ اٵِای٘ إپىبؤ ىٍ ځَىٗ ،یبٍی ٽىي .اي
) 2ٵبسق 405ي ().Norman Kemp, Abadan, chapter Three, p. 50 ) 1ٵبسق 405
57
َمـىیه ٍ١بیز َٙٽز ٍا ثَای ثٖشه ٹَاٍىاى ػيیي ثَ إبٓ اٝڄ سىٞیٴ ٭ًایي،
ا٭الڇ ىاٙز)1( .
ىٍ َمبن ٍيَُب ،ډ٦ٞٶی ٵبسق ىٍ ىیياٍی ٽٍ ىٍ آثبىان ،ثب وبٍسپَاٵز ( E.G.D
،)Northcroftومبیىيٌ َٙٽز وٶز ىٍ سَُان ،ىاٙشٍ إز ،ثٍيٕیچٍی اي دیٲبډی ٍا ثَای
ډيیَان َٙٽز ډیٵَٕشي ٽٍ ََ« :دیٚىُبى ػيیيی ٽٍ َٙٽز ډیهًاَي ثپىي ،ي ََ
ډٖب٭يٌای ٽٍ هیبڃ ىاٍى ثيَي ،ثبیي ٭چىی ثبٙي ي اڅّب ډٌاٽَار ډوٶیبوٍ ي ُیَ دَىٌ ثب
ىيڅز ًٕء٩ه ٍا سٚيیي هًاَي ٽَى» .وبٍسپَاٵز دٔ اُ ثبُځٚز اُ څىين ،ثٍ ٵبسق
ډیځًیي ٽٍ َٙٽز كب َ١إز اٝڄ سىٞیٴ ٍا ثذٌیَى ،يڅی ٍُڇآٍا دب ډیٵٚبٍى ٽٍ
ٹ٢یٍ دىُبن ثمبوي)2( .
ٍُڇآٍا ىٍ ػچٍٖ ىيڇ إٶىي ٽمیٖیـًن ا٭الڇ ىاٙز ٽٍ ثب ډچّـیٙين وٶز ډٚپچی
وياٍى ،يڅی ٙشبثِىځی ىٍ ایه اډَ ٍا ډٞچلز ومیىاوي .يی ثٍ ٕٶیَ اوڂچیٔ َڈ ځٶشٍ
ثًى ٽٍ ډیهًاَي َ٥كی ٍا ثٍ سًٞیت ٽمیٖیًن ثَٕبوي ٽٍ ثٍ ىيڅز اػبٌُ ىَي ١مه
ډ٦بڅٮٍ ثَای ډچّیٽَىن وٶز ،ٹَاٍىاى ډًٹشی ٍا ثَإبٓ اٝڄ سىٞیٴ ٭ًایي ثذٌیَى .اي
سالٗ ډیٽَى ٽٍ ډؼچٔ ٍا ٍا١ی ٽىي سب ىيڅز ٍا ثَای اوؼبڇ ىيثبٌٍ ډٌاٽَار ډبډًٍ
ٽىي ،ي ٕذٔ َ٥ف سىٞیٴ ٍا دیٚىُبى ٽىي ،يڅی ډٞيٷ ډبو ٬آن ثًى ٽٍ ډؼچٔ ؿىیه
ډبډًٍیشی ثٍ ٍُڇآٍا ثيَي)3( .
ىٍ ػچٍٖ هًٝٞی ډؼچٔ ىٍ ًٕڇ إٶىيٍُ ،ڇآٍا ډیځًیي« :اځَ ډٺًٞى اُ ډچّیٙين
آن إز ٽٍ وٶز ىٍ ىٕز ىيڅز ٹَاٍ ثڂیَى ،ایه سلٞیڄ كبٝڄ إز؛ ُیَا ىٍ ایَان
٥جٸ ٹبوًن ،سمبڇ ډٮبىن اُ آنِ ىيڅز ي ٥جٸ ډٺٍَار ٽبډالً ډچّی إز .ي ٬١ایَان ثب
ډپِیټ ٹبثڄ ٹیبٓ ویٖز .ىٍ آن ٽ ًٍٚٽٍ ٝىٮز وٶز ٍا ډچّی ٽَىوي ،٭چّز آن ثًى
ٽٍ ٽچیٍی اٍا١ی ىٍ ىٕز اٙوب ٛثًى ،وٍ ىيڅز» .اي ایه وپشٍ ٍا یبىآيٍ ٙي ٽٍ:
«ایَان ىاٍای آن ٹيٍر ٝىٮشی ویٖز ٽٍ ثٍ هًىی هًى إشوَاع وٶز ومًىٌ ي ىٍ
) 3ډًكي ،113 ) 2ٵبسق 407 ) 1ډشه وبډٍ :ٵبسق ،407-405آهَیه ٙبَىٚبٌ ٍ ٍٕ ،225يیياى 360
ٝٶبیی 134
58
ثبُاٍَبی ىویب ثٶَيٙي .ایَاوی ٽٍ یټ ٽبٍهبوٍ ٕیمبن ٍا ومیسًاوي ثب دَٕىڄ هًى اىاٌٍ
ومبیي ،ي ایَاوی ٽٍ ٽبٍهبوؼبر ٽ ًٍٚىٍ اطَ ٭يڇ ٹيٍر ٵىی ثٍ ًٍٝر وبځًاٍی ىٍ
آډيٌ إز ي ٍَ١ډیىَي ،ثب ٽياڇ يٕبئڄ ډیهًاَي وٶز ٍا ٙوٞبً إشوَاع ٽىي؟» اي
ثٍٍيٙىی ثیبن ىاٙز ٽٍ ډچّیٽَىن وٶز یټ هیبوز إزَ .مـىیه سؼَثٍ ډچّیٙين
وٶز ىٍ ډپِیټ ٍا دی٘ ؿٚڈ هًى ىاٙز)1( .
ٍيُ 12إٶىي ،ىٍ ٽمیٖیًن وٶز ،ډٚپالر ٵىی ي اٹشٞبىی ي ٕبُډبوی ډچّیٙين
وٶز ي ډًٚڃ وياٙشه ٽبٍٙىبٓ ي يٕبیڄ كمڄيوٺڄ ي وٶشپ٘ ي ثبُاٍ ٵَيٗ ٍا
ثَٙمَى ي ځٶز« :ډب و َ٪ځَيَی اُ ٽبٍٙىبٕبن ډٮَيٳ وٶز ٍا هًإشٍایڈ؛ ایه ٽبٍ ٍا
ثٍ ٝالف ایَان ومیىاوىي ».ي اُ ٽمیٖیًن وٶز هًإز اُ ٵَډًڃ ډچّیٙين َٝٳوَ٪
ٽىي)2( .
ىٍ ىیياٍی ٽٍ وًیٖىيٌی ایه ٽشبة ىٍ ٭ٍ َٞيُ َٚشڈ إٶىي 1329ثب ىٽشَ
ډٞيٷ ىٍ هبوٍ اي ىاٙشڈ١ ،مه ځٶزيځًَب دَٕیيڇ :آیب ډچّیٙين وٶز سًٞیت ډیًٙى؟ ٙمب
ٽٍ ىٍ ډؼچٔ ىاٍای اٽظَیز ویٖشیي .ځٶز« :آٹبػبن اٽظَیز یٮىی ؿٍ؟ َمٍی ومبیىيځبن
ي٥هدَٕز ډًاٵٸاوي .ٵٺ ٤ىيڅز ډوبڅٴ إز ٽٍ ډب اهشیبٍ ٍا اُ ىٕز اي ځَٵشٍایڈ ي ٽبٍی
ومیسًاوي ثپىي» .ځٶشڈ َیؾ ډبوٮی ىٍ اػَای ایه ډٺًٞى دی٘ ووًاَي آډي؟ ځٶز« :اثياً ،ډڂَ
ډَا ثپٚىي» ځٶشڈ اوڂچٖشبن ډٚپالسی ایؼبى ووًاَي ٽَى؟ ځٶزَٖ« :شىي ٹيٍرَبیی ٽٍ ډب
ٍا ىٍ سلٺٸ ایه آٍډبن ډچّی ٽمټ ٽىىي ».ځٶشڈ ایَان هًى ډیسًاوىي وٶز ٍا اىاٌٍ ٽىي؟ ځٶز:
«ثچٍَ ،مٍی ایه ډٖبئڄ ٍا ډ٦بڅٮٍ ٽَىٌایڈَ ،یؾ اٙپبڅی دی٘ ووًاَي آډي)3( ».
ډٞيٷ ثَوبډٍ ډچّیٙين ٍا ٝيىٍٝي ٭مچی ډیىاوٖز ي َیؾ ډٚپچی ٍا ىٍ ایه ٍاٌ
ډش ًٍٞوجًى؛ ُیَا َمبوڂًوٍ ٽٍ دیٚشَ ځٶشیڈ آډَیپبییَب ځٶشٍ ثًىوي اځَ وٶز ډچّی ًٙى،
ثٍ یبٍی ایَان هًاَىي آډي ي ا٥میىبن ډٞيٷ ثٍهب َ٥ایه دىياٍ ثًى ٽٍ آډَیپب اُ اي ي
) 1ډشیىی ،219ثٍ وٺڄ اُ ٭بٹچیٍ ،يُٙمبٍ ٝ ) 2 441 /1ٶبیی ًٍٝ ،134-133ر ػچٍٖ 12إٶىي ،1329
ٽمیٖیًن وٶز ٝ ) 3ٶبیی 136-134
59
ډَىڇ ایَان َڈ ُیَ سإطیَ سجچیٲبر ي ػىؼبڃَبی ػجٍُ ډچّی ،ي دیَٚي آن ډٞيٷ،
دٌیَٵز ثًىوي ٽٍ ډچّیٽَىن وٶز ثٍ َمٍی ډٚپالر آوبن دبیبن ډیثوٚي؛ اُ ایه
ٍيی اُ ََ ٕیبٕشمياٍی َمـًن ډٞيٷ ،ٽٍ ډچّیٽَىن وٶز ٍا ؿبٌٍی َمٍی
ډٚپالر ډیىاوٖز ،دیَيی ډیٽَىوي)2( .
ىٍٕز ىٍ َمبن ُډبن ٽٍ ډٞيٷ ىٍكبڃ ٕوىَاوی ىٍثبٌٍی ډچّیٙين وٶز ثًى،
ډؼچٔ هشڈ آیزاهلل ٵی ٠ىٍ ډٖؼي ٕچ٦بوی ىٍ ػَیبن ثًى ي ٍُڇآٍا ثبیي ىٍ ډَإڈ
َٙٽز ډیػٖز؛ إياهلل ٭َچَڈ وِى اي ٍٵز ي یبىآيٍ ٙيٍُ ،ڇآٍا ډیځًیي ٭ؼت! ؿًٍ٦
ٵَاډًٗ ٽَىٌ ثًىڇ ي ثب ٙشبة ،ثيين ډلبٵَ ٨مَاٌ ثب ٭چڈ ثٍ ډٖؼي ٕچ٦بوی ٍٵز ي
َمیه ًٍ٥ٽٍ ىٍ كیب ٣ډٖؼي كَٽز ډیٽَى ،هچیڄ ُ٥مبٕجی اي ٍا اُ دٚز َٕ َيٳ
ٍٕ ځچًڅٍ ٹَاٍ ىاى .دیپَ ویمٍػبن اي ٍا ثٍ ثیمبٍٕشبن ثَىوي ،ي اي ىٍځٌٙز)4( .
«اٹياڇ ثٮيی ٵياییبن إالڇ [دٔ اُ سَيٍ َْیَ] سَيٍ ٕذُجي ٍُڇآٍا
ووٖزيُیَ يٹز ثًى .ایه ىي سَيٍ ٕیبٕی هیچی َٕيٝيا ٽَى ي ىٍ ٕیَ ػَیبوبر ٽ ًٍٚهیچی
ٝ ) 3ٶبیی ًٍٝ ،137ر ػچٍٖ 16إٶىي ٝ ) 1ٶبیی ،136ثبٍی ٍيثیه ) 2 54ډبٕچی ،ع 306 ،1
1329ٽمیٖیًن وٶز ٝ ) 4ٶبیی ٍ ٍٕ ،137يیياى 361
61
سـإطیَ ىاٙز .وپشٍ ٹبثـڄ سًػٍ آن ثـًى ٽٍ ىٍ آن ىيٍان ،یٮىی [ىيٍان] سـَيٍ ٍُڇآٍا ،ٵياییبن
إالڇ ىٍ اٍسجب ٣وِىیټ ثب ػجٍُ ډچّی ثًىوي .سَيٍ ٍُڇآٍا َڈ ىٍ ػچٍٖای ٽٍ ثب ك ًٍ٢ډَكًڇ
وًاة ٝٶًی ،ډَكـًڇ ىٽشَ ٵب٥می ،ىٽشَ ثٺبیی ،ډپی ،ىٽشَ ٙبیڂبن ي ٕـبیَ ٍَجَان ػجٍُ
ډچّی اڅجشٍ ثيين ك ًٍ٢ىٽشَ ډٞيٷ ي آیزاهلل ٽبٙبوی ثَځِاٍ ٙيٌ ثًى ،ډَ٦ف ٙي.
ىٍ آن ػچٍٖ ثىب ثٍ ىالیچی ىٽشَ ډٞيٷ َٙٽز وياٙز ي ىٽشَ ٵب٥می ٍا ثٍ ومبیىيځی هًى
ٵَٕشبىٌ ثًى .آیزاهلل ٽبٙبوی َڈ ىٍ آن ػچٖـٍ ك ًٍ٢وياٙز ٽٍ ایه َـڈ ثٍ ىڅیڄ اهشالٵبر
ډیبن ٽبٙبوی ي وًاة ثًى .ثٍ ََ ًٍٝر ىٍ آن ػچٍٖ ٕـَان ػجٍُ ډچّی ،سلچیـچی اُ ي١ٮیـز
ٕیـبٕی ٽٚـًٍ ٍا اٍائٍ ډیٽىىي ٽٍ وشیؼٍی ٽچی آنَـب ایه ثًى ٽٍ ه َ٦اٝچی ٍيُٙ ،وٜ
ٍُڇآٍا إز ي ٍُڇآٍا إـز ٽٍ ٹٞي آن ىاٍى ٽٍ ایـَان ٍا ثٍ اوڂچٖشـبن ثٶَيٙي .آوـبن ډٮشٺي
ثًىوي ٽٍ ٙـبٌ ٵٮالً هَ٦وـبٻ ویٖـز ي َمٍی ٽبٍَـب ُیَ ٕـَ ٍُڇآٍا إز .ىٍ دـبٕـن ثـٍ
سلچیڄَبی َٕان ػجٍُ [ډچّی] ،وًاة اُ٩بٍ ډیىاٍى ٽٍ ٵَ ٟٽىیڈ ٍُڇآٍا اډَيُ ٕبٹٙ ٤ي ي
ىٍ ایه كبڃ ٵىؼبن هًى ٍا ثَډیځَىاوي سًی وٮچجپی ي ډیځًیي كبال ٍُڇآٍا ٕبٹٙ ٤ي ،ثٮيٗ
ؿی ،آیب ٙمب ٹًڃ ډیىَیي ٽٍ دٔ اُ ٕٺً ٣يی ،اكپبڇ إالډی ٍا اػَا ٽىیي ٽٍ آنَب ػًاة
ډظجز ډیىَىي.
َٕاوؼبڇ دٔ اُ یپی ىي ډبٌ ثٮي اُ آن ػچٍٖ ،ٵيائیبن إالڇ ٍُڇآٍا ٍا ىٍ ٍيُ 16إٶىي
1329ىٍ ډٖؼي ٙبٌ َيٳ ځچًڅٍ ٹَاٍ ىاىٌ ي ثٍ ُويځی يی هبسمٍ ىاىوي)1( ».
ثَای ىٍٻ ثُشَ اٍسجـب ٣ډیـبن سٞمیـڈ ډچّیٙين وٶز ىٍ ٽمیٖیـًن وٶز ي سـَيٍ
ٕذجُي ٍُڇآٍا ،ي َمِډبوـی آن ىي ،ىٍ یټ ٍيُ ي یټ ُډـبن ،ثـبیي ثٍ ا٭شَاٵـبر وًاة
ٝٶًیٍَ ،جَ ٵياییبن إالڇ ،سًػٍ ٽَى ٽٍ ىٍ ٕبڃ 1334ىٍ ثبُدَٕی ځٶشٍ إز:
«ٽبٙبوی ثٍ ٹشڄ ٍُڇآٍا ٵشًا ىاى ي ډٞيٷ ي ٙبیڂبن ي ثٺبیی ي ٕىؼبثی ي ډپّی ي
ٵب٥می ي ٙمٔ ٹىبرآثبىی ي كبئَیُاىٌ ي وَیمبن ي آُاى آځبٌ ثًىوي» .ډؼچٍ اډیي ایَان
4سیَډبٌ 1358وًٙشٍ إز« :وًاة ٝٶًی ځٶشٍ إز ثٺبیی ي ډپّی ي ٵب٥می آډيوي
هبوٍی كبع ډلمًى آٹبیی ىٍ هیبثبن ٭یهاڅييڅٍ ي ځٶشىي ه َ٦٭ميٌ ثَای دیَٚٵزَبی
ىیىی ي ډچّی ٍُڇآٍا إز ،اي ثبیي اُ ثیه ثَيى سب ٽبٍَب ىٍٕز ًٙى)2( ».
) 1ویڈٹَن هب ٌَ٥ي سؼَثٍ ،هبَ٥ار ډُىيٓ ٭ِراهلل ٕلبثی ،ػچي ايڃ ،و َٚٵََىڀ ٝجبَ 1386 ،مـىیه
ثىڂَیي ثٍ :ٵياییبن إالڇ :سبٍین ،٭مچپَى ،اويیَ ،ٍٚبىی هَٖيٙبَیٝ ) 2 93 ،ٶبیی 139
61
كٖیه ډپّی ٽٍ ىٍ ٍيُ 16إٶىي ىٍ ٽمیٖیًن وٶز كب َ١ثًىٌ إز ،ډیوًیٖي:
يٹشی ٽٚبيٍُ ٝيٍ ياٍى ٽمیٖیًن ٙي« ،هیچی آَٖشٍ ىٍ ځًٗ ىٽشَ ډٞيٷ ډ٦چجی
ځٶز ٽٍ َیؾٽٔ اُ آن ؿیِی وٶُمیي يڅـی ىٽشَ ثب ٝيای ثچىي ىٍ ػًاة ځٶز« :ډیهًإز
آن و٦ٸ ٍا وپىي»َ .ىًُ ا٭٢بی ٽمیٖیًن اُ ډً َٕ ٫ً١ىٍ ویبيٍىٌ ثًىوي ٽٍ هَٖي ٹٚٺبیی
ياٍى اسبٷ ٙي ي ثب ٝيای ثچىي ځٶز :االن ٍُڇآٍا ىٍ ډٖؼي ډًٍى كمچٍ ٹَاٍ ځَٵز ي سیَ هًٍىٌ
إز كبئَیُاىٌ ځٶز« :ثٍ ػُىڈ ،ثبیي ػًاة آن و٦ٸ ځچًڅٍ َڈ ثبٙي)1( ».
ډى ًٍ٪ػجٍُ ډچّیٕ ،وىبن ٍُڇآٍا ىٍ ػچٍٖ هًٝٞی ډؼچٔ ىٍ سبٍین 3إٶىي إز؛
َٕان ػجٍُ ډچّی ثٍ اي وٖجز ىاىوي ٽٍ ځٶشٍ إز« :ایَاویَب یټ څًڅُىڀ َڈ
ومیسًاوىي ثٖبُوي سب ؿٍ ٍٕي ثٍ إشوَاع وٶز»!
٭جياڅٺيیَ آُاى ،ىٍ ػچٍٖی 25سیَډبٌ ،1330ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ،دَىٌ اُ وٺ٘
ډٞيٷ ي ػجٍُ ډچّی ىٍ سَيٍ ٍُڇآٍا ثَډیىاٍى ي ډیځًیي« :هًى آٹبیبن ثٍهب َ٥ىاٍوي،
ٍيُی ٽٍ ٍُڇآٍا آډي ایىؼب ،ډب ایىؼب ایهٹيٍ سوشٍَب ٍا ثب آٹبی ډٞيٷ ثٍ َڈ ُىیڈ ٽٍ
ٝيای ٽٖی ٙىیيٌ ومیٙيًٙٙ( .شَی :ؿُبٍ سبی آن ٍا َڈ ٙپٖشیي) كشی ثٍ هًى ډه
ٝ ) 3ٶبیی 139ثٍ وٺڄ اُ: ) 1ډشیىی ،222ثٍ وٺڄ اُ كٖیه ډپّی ډؼچٍ هًاويویُب ) 2ډشیىی 222
وڂَٙی ٽًسبٌ ثَ وُ٢ز ډچّی ایَانٍ ٍٕ ) 4 144 ،يیياى 363
62
ډیځٶشىي ؿَا ٹبیڈ ومیُوی سوشٍَب ٍا ،ثٍ هًى ډه ډیځٶشىي .ډب اڅجشٍ ٵشًای ٕیبٕی
ٹشڄ ٍُڇآٍا ٍا ىاىیڈ ،ځٶشیڈ هبئه إز ،ي٥هٵَيٗ إز( ،ػمبڃ اډبډیٙ :مب ومیسًاویي
ٵشًای ٹشڄ ثيَیي) ىٍ ََ ٝـًٍر ډب ثب آٹبی ىٽشَ ىاىیڈ ي آٹبی ىٽشـَ َڈ ىٍ ایىؼـب
ٵَډًىوي ،سٮؼت ىٍ ایه إز ٽٍ َمـبن ٍُڇآٍا ٍا یټ وٶَ آىڇ ثَكٖت ایهَمٍ ىاى
ي ٵَیبى ي ًَ ٽٚز)1( ».
ىٍ 16اډَىاى َ٥ ،1331كـی اُ ًٕی ومـبیىيځبن ثٍ سًٞیت ډؼچٔ ٍٕیـي ،ٽٍ:
«ؿًن اٵَاىی ٽٍ طبثز ًٙى ٭چیٍ ډچّز ي ډىبٵ ٬اػشمب ،٫ٹیبڇ ثٍ وٶ ٬ثیڂبوٍ ثىمبیىي ،ىٍ
ََ ډٖچټ ي ډٌَت« ،ډُييٍاڅيڇ» َٖشىي ،څٌا ډب اډ٢بٽىىيځبن ًیڄ ،ډبىٌ ياكيٌ ٍا ثب
ٹیي ٍٕ ٵًٍیز سٺيیڈ ډیىاٍیڈ :ډبىٌ ياكيٌ -ؿًن هیبوز كبػی٭چی ٍُڇآٍا ي كمبیز
اي اُ اػبوت ثَ ډچّز ایَان طبثز إز ،ثَ ٵَ ٟایىپٍ ٹبسڄ اي إشبى هچیڄ ُ٥مبٕجی
ثبٙي ،اُ و َ٪ډچّز ثیځىبٌ ي سجَئٍٙيٌ ٙىبهشٍ ډیًٙى» ،ثٍ َمیه ٕجت ٹبسڄ ٕذُجي
ٍُڇآٍا آُاى ٙي ي هًى اي ،ٽٍ ىٍ َمٍی ٕبڃَبی هيډش٘ ي ىٍ ٍيُځبٍ ووٖزيُیَی
ػِ ثٍ ډىبٵ ٬ډچّی ایَان ویبويیٚیيٌ ثًىُ ،یَ سإطیَ َیبًََب ،ػىؼبڃَب ي اوڀَبی ػجٍُ
ډچّی ،هبئه ٙىبهشٍ ٙي )2( .يٹشی ډًٞثٍ ډؼچٔ ٍا ډجىی ثَ آُاىی ٹبسڄ ٍُڇآٍا ي هبئه
ٙىبهشه اي ،ىٍ اهشیبٍ ٙبٌ ٹَاٍ ىاىوي ،اي اُ اډ٢بی آن هًىىاٍی ٽَى ي ځٶزٍُ« :ڇآٍا
وٚبن ًياڅٶٺبٍ ىاٙز ي ډه ىًٍٍٝسی ایه ډشه ٍا اډ٢ب ډیٽىڈ ٽٍ يی ٍا ډلبٽمٍ
ومًىٌ ي وٚبن ًياڅٶٺبٍ ٍا اُ اي ثڂیَیي» ،يڅی َٕاوؼبڇ ٙبٌ سبة ایٖشبىځی ىٍ ثَاثَ
ډؼچٔ ٍا ثب آن ػًّ هٶٺبوی ٽٍ اُ ًٕی ػجٍُ ډچّی ایؼبى ٙيٌ ثًى ،ويیي ي آن ٍا اډ٢ب
ٽَى)3( .
ىٍ ٍيُ دىغٙىجٍ َٶيَڈ إٶىي ٽمیٖیًن وٶز ثٍ اسٶبٷ آٍا ،ډچّیٙين وٶز ٍا
سًٞیت ،ي ځِاٍٗ ُیَ ٍا ثٍ ډؼچٔ سٺيیڈ ٽَى:
) 1ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 25سیَډبٌ ) 2 1330ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 16ډَىاى ،1330
ٝٶبیی ،139٭بٹچیَٙ ،ف كبڃ ٍػبڃ ،ع ٍ ) 3 720 ،2إوی ،154ثٍ وٺڄ اُ ُويځیوبډٍ ي ډجبٍُار
ٕیبٕی ىٽشَ ډٞيٷ ،ىٽشَ وَٞاهلل ٙیٶشٍ52 ،
63
سج ٌَٞیټ ـ ٽمیٖیًن وٶز ډؼبُ إز اُ ٽبٍٙىبٕبن ىاهچی ي هبٍػی ىٍ ًٍٝر څِيڇ
ى٭ًر ومبیي ي ډًٍى إشٶبىٌ ٹَاٍ ىَي.
سجٌَٞی ىي ـ آٹبیبن ومبیىيٌ سب دبوِىٌ ٍيُ ثٮي اُ سٚپیڄ ٽمیٖیًن كٸ ك ًٍ٢ىاٙشٍ ثبٙىي».
()3
اٝڄ ډچّیٙين وٶز ،ىٍكبڅیٽٍ ٙت 24إٶىي ،دیٚىُبىی ثَای سىٞیٴ ٭ًایي وٶز
اُ ًٕی َٙٽز ي ثب سإییي ىيڅز اوڂچیٔ ،ثٍ ىيڅز ایَان اثالٯ ٙيٌ ثًى ( )2ي ىيڅز َڈ
ډؼچٔ ٍا آځبٌ ٽَىٌ ثًىٍ ،يُ ثیٖزيؿُبٍڇ إٶىي ثٍ سًٞیت ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ي ىٍ
ٍيُ ثیٖزيوُڈ إٶىي ثٍ سًٞیت ډؼچٔ ٕىب ٍٕیي .ؿىي ٕب٭ز ثٮي ایه ډًٞثٍ ثٍ
سًٙیق ٙبٌ ٍٕیي؛ َٕسبَٕ ایَان ىٍ ًٍٙي ٱچیبن ي َیؼبن ثًى! ٙبٌ ىٍ دیبڇ هًى ا٭الڇ
ىاٙز ٽٍ ډچّیٙين وٶز ياٹٮٍای ٵَاډًٗوٚيوی ىٍ سبٍین ایَان هًاَي ثًى)4( .
ىٍ آډَیپب ډچّیٙين وٶز ایَان یټ ٍيیياى ډُڈ ٹچمياى ٙي ي اډیي َٙٽزَبی وٶز
آن ٽٍ ًٍٚا ثَای ُٕیڈ ٙين ىٍ وٶز ایَان اٵِای٘ ىاى؛ َٙٽز وٶز سڂِآ ا٭الڇ
ٽَى« :اځَ ایَان ثٌَُثَىاٍی اُ ډىبث ٬وٶز هًى ٍا ثٍ ډِایيٌ ثڂٌاٍى ،ایه َٙٽز ىٍ
ډِایيٌی اكشمبڅیٞٙ ،ز ىٍٝي ثٍ ایَان ًٕى هًاَي ىاى)5( ».
) 1سىُب 67ٵٺٌَ دیٚىُبى اُ َ٥ٳ ومبیىيځبن ثٍ ٽمیٖیًن ٵَٕشبىٌ ٙيٌ ثًى؛ ثیه آنَب یټ دیٚىُبى ثٍ ایه
ډ٢مًن ثًى ٽٍ اډشیبُ 1312ډچٲی ي اډشیبُ ىإٍی ډؼيىاً ثَٹَاٍ ًٙىٍ .يكبوی ٍ ) 2 110يُوبډٍ ٽیُبن 28
إٶىي ) 3 1329ٵبسق ٝ ،408ٶبیی ،140إىبى وٶز ) 4 38دبٕن ثٍ سبٍین ،69-67آهَیه ٙبَىٚبٌ
ٝ ) 5 228ٶبیی 141ثٍ وٺڄ اُ ٍيُوبډٍ وًیي آیىيٌ 28إٶىي 1329
64
ثَای ىٍٻ ثُشَ َٙای٦ی ٽٍ ىٍ آن َىڂبڇ ُیَ سإطیَ آن ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ي ٕىب،
اٝڄ ډچّی ٙين وٶز ٍا ثٍ سًٞیت ٍٕبوي ،ډیسًان ثٍ ځِاٍٗ َٕ ٵَاوٖیٔ ٙذَى ثٍ
يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ اوڂچیٔ ،وڂبَـی ثیـبٵپىیڈ؛ ٙذَى ځِاٍٗ ىاى« :كشی آنَـبیی ٽٍ
ٙوٞبً اُ ٙبٌ ىٕشًٍ ځَٵشٍ ثًىوي سب ىٍ ػچٍٖ [ډؼچٔ] َٙٽز وپىىي ي كي وٞبة الُڇ
ثَای ٍایځیَی ثٍ ایه يٕیچٍ ثٍ ىٕز ویبیي ،ثٍ ډؼچٔ ٍٵشىي ي ثٍ ډچّیٙين ٍای
ىاىوي ».اي ٭چّز ایه ٽبٍ ٍا سإطیَ ٙیًٌَبی سَيٍیٖشی ػجٍُ ډچّی ي ٽبٙبوی ي سُيیي
آنَب ثٍ ایىپٍ وبڇ ومبیىيځبوی ٍا ٽٍ ىٍ ػچٍٖ َٙٽز وپىىي ثٍ٭ىًان هبئه ٵبٗ
هًاَىي ٽَى ،ډیىاوي)1( .
كٖیه ٭ال ٽٍ ىٍ ثیٖشڈ إٶىي ،1339ثٍ ووٖزيُیَی ثَځِیيٌ ٙيٌ ثًى ،دٔ اُ
سٮ٦یالر ٵَيٍىیهٍ ،ای ا٭شمبى ډؼچٔ ٍا ثٍىٕز آيٍى ي ثَوبډٍی ٽبثیىٍی هًى ٍا ىٍ
ىي ډبىٌ ا٭الڇ ٽَى:
1ـ اُ ډیبن ثَىاٙشه ٍيف سمَّى ي ٭ٞیبن ىٍ ثَاثَ ٹبوًن
2ـ ىٍ دی٘ ځَٵشه ٕیبٕشی ىٍثبٌٍ وٶز ٽٍ ثب كياٽظَ ډٞبڅق ډچّز ایَان ي وَ٦یبر ٽمیٖیًن
وٶز َمبَىڀ ثبٙي.
٭ال ،ٽٍ اُ ځٌٙشٍ ىٍ ٍيوي ٍيیياىَبی ډَثً ٣وٶز وٺ٘ دٍَوڂی ىاٙز ي اُ ایه
ىیيځبٌ ىاٍای سؼَثٍ ثًى ،ثَ ایه ثًى ٽٍ ثب سُيیي ډچّی ٽَىن وٶز ي سُيیي سًٞیت
ٹًاویه ػيیي ي ثٖشه ډبڅیبر ٕىڂیه ثَ ىٍآډي وٶز ډیسًان َٙٽز وٶز ٍا ثٍ دٌیَٗ
ََ وً ٫سٮيیڄ ىٍ ٹَاٍىاى 1933ياىاٍ ٽَى ي ىٍ ایه ٍإشب ثب «كبع ډلمي ومبُی»،
ثبٍُځبن ي ٙوٞیز اٹشٞبىی ډٺیڈ آډَیپب ډًٍٚر ډیٽَى)2( .
ىٍ دىؼڈ اٍىیثُٚز َٙ ،1330ٽز وٶز َ٥ف ؿُبٍ ډبىٌای ډجىـی ثَ ایىپٍ ،اډًاڃ
َٙٽز ثٍ َٙٽز ػيیي ٽٍ ډيیَان آن ثٍ وٖجز ثَاثَ ایَاوی ي اوڂچیٖی ثبٙىي ،ياځٌاٍ
ًٙى ي سمبڇ سإٕیٖـبر ثو٘ ىاهچی ثٍ یټ َٙٽز ایَاوی سلًیڄ ىاىٌ ًٙى ،ىٍآډـي
) 1٭چڈ ٝ ) 2 141ٶبیی 144
65
هبڅ ٜډیبن َٙٽز وٶز ي ىيڅز ایَان ثٍ وٖجز ډٖبيی سٺٖیڈ ًٙى ،ي ثٍ سيٍیغ
ٽبٍډىيان ي ٽبٍٙىبٕبن ایَاوی ػبیڂِیه ٽبٍډىيان ي ٽبٍٙىبٕبن هبٍػی ًٙوي ،اثالٯ
ٽَى)1( .
ىٍ َمبن ٍيَُ٥ ،ف 9ډبىٌای اػَای ٹبوًن ډچّیٙين وٶز اُ ًٕی ډٞيٷ ثٍ
ٽمیٖیًن وٶز سٺيیڈ ٙي؛ ایه َ٥ف ٽٍ ػمبڃ اډبډی ىٍ َٶز ډبىٌ وًٙشٍ ثًى ي
ډٞيٷ 2ډبىٌ ىٍثبٌٍی ٱَاډز ي ؿڂًوڂی هچ٬یي ثٍ آن اٵِيىٌ ثًى ،ىٍ ٽمیٖیًن
سًٞیت ٙي .٭ال دٔ اُ آځبَی اُ ایه ډبػَا ،ثيين آوپٍ ٵَٝشی ثَای دبٕن ثٍ َ٥ف
ؿُبٍ ډبىٌای َٙٽز وٶز ىاٙشٍ ثبٙي ،ىٍ َٶشڈ اٍىیثُٚز إشٮٶب ٽَى ي ځٶز« :ؿًن
ىٍثبٌٍی ایه َ٥ف كشی ثب ډه ډًٍٚر وٚي إشٮٶب ىاىڇُ ،یَا ٕچیٺٍی ډه ایه إز
ٽٍ ٹًٌی ډٺىىٍ كٸ ىهبڅز ىٍ اډًٍ ٹًٌ اػَایی ٍا وياٍىَ٥ )2( ».ف وٍ ډبىٌای ىٍ سبٍین
َٶشڈ ي وُڈ اٍىیثُٚز ثٍ سَسیت ىٍ ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ي ډؼچٔ ٕىب ثٍ سًٞیت
ٍٕیي)3( .
دٔ اُ إشٮٶبی ٭ال ،ځٶزيځًَب ثَ َٕ ووٖزيُیَ ػيیي ثًى ،ىٍ آن ُډبن وبڇ ٕیي
١یبءاڅيیه ٥جب٥جبیی ىٍ ډیبن ډَىڇ ثَ َٕ ُثبنَب اٵشبىٌ ثًى ي ؿىبوپٍ ځٶشٍ ډیٙي،
ٕیي ١یب ثَای ځَٵشه ٵَډبن ووٖزيُیَ ثٍ ىٍثبٍ ٍٵشٍ ثًىٌ إز .ىٍ ػچٍٖ هًٝٞی
ډؼچٔ ،ىٍ َمبن ٍيُ إشٮٶبی ٭ال ،ډٞيٷ ثَای اػَای َ٥ف وٍ ډبىٌای اُ ًٕی
ووٖزيُیَ ثٮيی اثَاُ وڂَاوی ډیٽَى ،ٽٍ وبځُبن ػمبڃ اډبډی ،ٽٍ دیٚشَ اُ ًٕی
ٙبٌ اُ ډٞيٷ هًإشٍ ثًى ووٖزيُیَی ٍا ثذٌیَى ،ثٍ ډٞيٷ ځٶز ؿَا هًىسبن
ومیآییي ىيڅز ٍا سٚپیڄ ىَیي ي ٙوٞبً ٹبوًن 9ډبىٌای ٍا اػَا ٽىیي؟ ډٞيٷ
ثیىٍوڀ ځٶز« :ٹجًڃ ډیٽىڈ»؛ ډٞيٷ آٱبُ ٽبٍٗ ٍا ډَٚي ٣ثٍ سًٞیت َ٥ف 9
ډبىٌای ٽَى)4( .
ىٍ آن ُډبن اٍوٖز ثًیه ،ثٍىڅیڄ ثیمبٍی ،اُ ٕمز يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ اوڂچٖشبن
ٝ ) 1ٶبیی 144ـٍ ،145إوی َُ ) 2 163شبةٵَىٝ ) 3 93 ،ٶبیی ٍ ،146إوی ،163ډشه َ٥ف :ٵبسق
) 4 411 -409ډٞيٷ ٍ ٍٕ ،178-177يیياى ،365آهَیه ٙبَىٚبٌ ٝ ،230ٶبیی 146
66
إشٮٶب ىاىٌ ثًى ي «ََثَر ډًٍیٖه» ( )Herbert Morrisonػبوٚیه اي ٙيٌ ثًى؛ يی ىٍ
یبُىَڈ اٍىیثُٚز 2( 1330ډی )1951ثٍ ډٞيٷ دیٲبڇ ىاى ي ١مه ا٭شَا ٟثٍ
ٹبوًن ډچّی ٙين وٶز ي اػَای ٹبوًن هچ٬یي ،ایَان ٍا اُ ََځًوٍ اٹياډی ثَ كٌٍ ىاٙز
ي دیٚىُبى ځٶزيځً ثب َيٳ سٺًیز ثىیٍی اٹشٞبىی ایَان ي سبډیه ٍٵبٌ ي إٓبی٘ ډَىڇ
ایَان ٍا ٽَى .يڅی ډٞيٷ ىٍ دبٕن ځٶز« :ٹَاٍىاى 1933څٲًٙيٌ ٹچمياى ډیًٙى ي ډچّی
ٽَىن وٶز وبٙی اُ كٸ كبٽمیز ډچّی إز ي َ٥ٳ ایَان ىٍ ایه ډًٍى َٙٽز وٶز
إز ،وٍ ىيڅز اوڂچیٔ ،ي ػِ اػَای ٹبوًن ډچّی ٙين وٶز ،ډٺًٞىی وياٍى ي ثَای
اػَا ایه ٹبوًن اُ َٙٽز وٶز هًاَي ٙي )1( ».ػًاى ٭بډَی ٽٍ سٞمیڈَبی ٽمیٖیًن
وٶز ٍا ثب ىڅیڄ ٍى ډیٽَى ،ىٍثبٌٍی كٸ كبٽمیز ډچّی ىٍ ایه ډًٍى يیٌْ ځٶز« :ایه
وبىٍٕزسَیه سٮجیَ اُ كٸ كبٽمیز ډچّی إز».
وپشٍ كٺًٹی ٹبثڄ سًػُی ٽٍ ىٍ ایه ُډیىٍ يػًى ىاٍى ایه إز ٽٍ كٸ كبٽمیز
ډچّی یب ډچّی ٽَىن سإٕیٖبر ٝىٮشی ي ٱیَٝىٮشی َىڂبډی ډیسًاوي ثب كٺًٷ ثیهاڅمچچی
ٕبُځبٍ ثبٙي ٽٍ ٝبكت آن ٝىٮز ي ډىبث ٬ي سإٕیٖبر ٝىٮشی یب ٱیَٝىٮشی ،كٺی ي
اډشیبُی وٖجز ثٍ آن ډىبث ٬ي سإٕیٖبر ،ثٍ ىیڂَان ،ي ثٍيیٌْ ثٍ َُٙيويان ثیڂبوٍ،
وياىٌ ثبٙي ،ډڂَ آوپٍ ډير اډشیبُ ٕذَی ٙيٌ ثبٙي ،يڅی ىٍثبٌٍی وٶز ػىًة ي َٙٽز
وٶز ؿىیه وجًى؛ ایَان ثٍ٭ىًان ٝبكت ي ډبڅټ ډىبث ٬وٶز ،ثىب ثٍ ٹَاٍىاى ٹبوًوی
،1933كٸ إشوَاع ،سٞٶیٍ ي ٵَيٗ وٶز ٍا ثٍ َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ،ثَای
ثبٌُای ډٚو ٜىاىٌ ثًى ،ي ویِ اػبٌُ ىاىٌ ثًى سب ثَای ثٌَُثَىاٍی اُ وٶز ،سإٕیٖبر
ډًٍىویبُ ٍا ایؼبى ٽىي ي ىٍ دبیبن ډير ،آن سإٕیٖبر ٍا ٍایڂبن ثٍ ایَان ياځٌاٍى.
ؿىبوپٍ دیٚشَ وٚبن ىاىیڈ ،ډٞيٷ ىي ثبٍ ىٍ ىياُىَڈ ي ثیٖزيَٚشڈ آًٍ ،1323
ٹَاٍىاى ٍ 1933ا ٱیَٹبثڄ ٵٖن ىاوٖشٍ ثًى ي ىٍ ػچٍٖی 19آًٍ َ 1330ڈ َمٍی
اسُبڇَبیی ٽٍ ٭چیٍ َٙٽز ٍيا ډیىاٙز ثٍٽچّی ٵَاډًٗ ٽَىٌ ي ځٶز« :اځَ َٙٽز
دىؼبٌ ىٍٝي اُ ىٍآډي هبڅٍ ٜا ثٍ ډب ډیىاىَ ،یؾ اهشالٵی وياٙشیڈ ».ي ویِ ثىبثَ ډبىٌ
) 1ٵبسق ٝ ،524ٶبیی 150
67
22ٹَاٍىاى ثَای إشیٶبی كٺًٷ ایَان اُ ٍاٌ ىايٍی ،كشی ىٍ كي اكشمبڃ اث٦بڃ ٹَاٍىاى
ٍاٌ ثبُ ثًى ي ایَان ىالیڄ ثٖیبٍ ىٍ ىٕز ىاٙز ٽٍ ىٍ ََ ډَػ ٬كٺًٷ ي ثیهاڅمچچی
دٌیَٵشىی ثًى .سوچّٶبر َٙٽز ىٍ َ٥ف 25ډبىٌای َْیَ ي ىٍ ځِاٍٗ «دَيٵًٍٖ
ّیيڃ» ،ثٍ سٶٞیڄ ي ثب ىڅیڄ ي اٍٹبڇ طبثز ٙيٌ ثًى .ىٍ ٹَاٍىاى ځٔ-ځچٚبئیبن ،ٽٍ ثٍ
اډ٢بی َٕ وًیڄ ځٔ ،ومبیىيٌی ٍٕمی َٙٽز ٍٕیيٌ ثًى ،ؿىيیه ډًٍى اُ سوچّٶبر
َٙٽز اُ ٹَاٍىاى 1933ځًاَی ٙيٌ ثًى .ډٞيٷ ډیسًاوٖز ثب إشىبى ثٍ ایه ډياٍٻ،
ىٍ ډؼبډ ٬ثیهاڅمچچی ي ډَاػ ٬ىايٍی اكٺبٷ كٸ ایَان ٍا ثوًاَي ي ثیځمبن دیَيُ
ډیٙي؛ َمـىیه ثَإبٓ ثىي ىيڇ ډبىٌ 20ٹَاٍىاى ىٍ ًٍٝر دبیبن ٹَاٍىاى ،ثب َٕآډين
ُډبن آن ،سمبڇ ىاٍایی َٙٽز ثٍ ٍایڂبن ،اُ آن ایَان ډیٙي ي ثب ایه ٍيٙىی ،وٍسىُب ىٍ
ًٍٝر َٕآډين ُډبن ٹَاٍىاى ٽٍ ثب اث٦بڃ آن ىٍ ډَاػ ٬ىايٍی ،ایَان ياىاٍ ثٍ دَىاهز
ٱَاډز ومیٙي .يڅی ډچّیٙين ي ٹبوًن هچ٬یيَٙ ،ایٍ ٤ا ثَای ایَان ثٍځًوٍی ىیڂَی
ډَ٦ف ٽَى)1( .
ٍيُ ىياُىَڈ اٍىیثُٚز ،ډٞيٷ ٽبثیىٍی هًى ٍا ثٍ ډؼچٔ ډٮَٵی ٽَى ي ثَوبډٍ
ٽبثیىٍاٗ ٍا ىٍ ىي ډبىٌی ُیَ ا٭الڇ ىاٙز:
1ـ اػَای ٹبوًن ډچّیٙين ٝىٮز وٶز ىٍ َٕإَ ٽ٥ ًٍٚجٸ ٹبوًن اػَای ډچّی ٙين ډًٞة
وُڈ اٍىیجُٚز ي سوٞی ٜ٭ًایي آن ثٍ سٺًیز ثىیٍی اٹشٞبىی ٽ ًٍٚي ایؼبى ډًػجبر ٍٵبٌ ي
إٓبی٘ ٭مًډی.
ٍيُ ثیٖزيؿُبٍڇ اٍىیثُٚز ،ثٍ ىٕشًٍ ډٞيٷ ىيڅز ٥ی ثوٚىبډٍ اولالڃ
َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ٍا ا٭الڇ ىاٙز ي ىٕشًٍ ىاى ٽٍ وبڇ َٙٽز وٶز اوڂچیٔ
ي ایَان ٍا دٔ اُ ایه «َٙٽز ٕبثٸ وٶز» ثىًیٖىي)2( .
ىٍ هَىاى ٙ ،1330ذَى ،ثَ دبیٍی وَ٪یٍی ډًٍیٖه ٽٍ ىٍ 29ډی 1951ىٍ ډؼچٔ
٭ًاڇ هًإشبٍ دیٚىُبى ډٚوٞی اُ ًٕی ایَان ٽٍ َڈ ثَ اٝڄ ډچّی ٙين وٶز إشًاٍ
ٝ ) 2ٶبیی ٍ ،154يكبوی 119 ٝ ) 1ٶبیی 152ـ153
68
ثبٙي ي َڈ دبالیٚڂبٌ ي ٝىبی ٬وٶز سٮ٦یڄ وًٚويٙ ،يٌ ثًى ،ثب ډٞيٷ ځٶزيځًی
ثچىيی ىاٙز .ډٞيٷ ؿىي ٍيُ ثٮي ،كٖهویز ٙذَى ٍا ٕشًى يڅی دیٚىُبى اي ٍا
وذٌیَٵز ،ىٍكبڅیٽٍ آٱبُ ځٶزيځً ثَ إبٓ دٌیَٗ ډچّی ٙين وٶز ،ډٲبیَسی ثب آن
وياٙز ،ثچپٍ ثٍ كڄ ډٚپڄ ډیبوؼبډیي)1( .
ٍيُ ثیٖشڈ هَىاى ،ومبیىيځبن َٙٽز وٶز ،ثٍ ٍیبٕز «ػپٖه» (،)B. R. Jackson
ياٍى سَُان ٙي ي اُ ىيڅز ثَای اػَای هچ٬یي سب دبیبن ډٌاٽَار ډُچز هًإز .ىٍ
ػچٍٖی ثیٖزيَٚشڈ هَىاىَ ،یإر ومبیىيځبن َٙٽز (ػٖپه ،ثٍَمَاٌ ٕيان ي ٵًاى
ٍيكبوی) اٝڄ ډچّیٙين وٶز ٍا دٌیَٵشىي ي دیٚىُبى ٽَىوي ٽٍ َٙٽز ،ىٌ ډیچیًن څیٌَ
ثبثز ثيَیَبی ځٌٙشٍ ثٍ ایَان ثذَىاُى ،ډَٚي ٍ٥ثَ آوپٍ ىيڅز ایَان ډشٮُّي ًٙى سب
ُډبویٽٍ ډٌاٽَار ىٍ ػَیبن إز ،اُ ٭مچیبر ثٌَُثَىاٍی ػچًځیَی وپىيَ .مـىیه
َٙٽز ډیدٌیَٵز ٽٍ اُ ډبٌ ّيئیٍ ثٍ ثٮي ََ ،ډبٌ ٍٕ ډیچیًن څیٌَ سب يٹشیٽٍ ډٌاٽَار
ثٍ وشیؼٍ ثَٕي ،ثٍ ىيڅز ثذَىاُى؛ ىاٍاییَبی ایَاوی َٙٽز وٶز ،ثٍ یټ َٙٽز ډچّی
وٶز ایَان ډىشٺڄ ًٙى ي َٙٽز ډچّی وٶز ىٍ اُای ایه ياځٌاٍی ،كٸ إشٶبىٌ اُ آن
ىاٍاییَب ٍا ثٍ َٙٽز ػيیيی ٽٍ اُ َ٥ٳ َٙٽز ُٕبډی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان
سإٕیٔ ډیًٙى ،ثيَيَٙ .ٽز ػيیي ،٭يٌای ډيیَ ایَاوی ىٍ َیإر ډيیٌَ هًاَي
ىاٙز ي ثٍ ومبیىيځی اُ َٙٽز ډچّی وٶز ٽبٍ هًاَي ٽَى .٭مچیبر دو٘ ىٍ ایَان ثٍ
َٙٽشی ٽٍ ډبڅپیز ي اىاٌٍی آن ٽبډالً ایَاوی ثبٙي ،ډىشٺڄ هًاَي ٙي)2( .
ایه دیٚىُبى ،ووٖز آوپٍ ػىجٍی ډًٹز ىاٙز ،ىيڇ آوپٍ سىُب ٹيډی ىٍ ٍاٌ دیيا
ٽَىن إبٓ ډٌاٽَار آیىيٌ ثًىًٕ ،ڇ آوپٍ اٝڄ ډچّیٽَىن ٍا دٚشیجبوی ډیٽَى ي
ٍاَی ثَای اٵِای٘ ىٍآډي ي ثُجًى ي ٬١اٹشٞبىی ایَان ثًى)3( .
ٍيُ ثیٖزيوُڈ هَىاى ،ځَیيی ٕٶیَ آډَیپب ،ىٍ وبډٍای ثٍ ډٞيٷ ،اُ اي هًإز
ٽٍ «اُ وٺٍ٦وٍ َ٪٭بیز ډىبٵ ٬ایَان»« ،سًػٍ ثیٚشَی وٖجز ثٍ دیٚىُبىَبی اهیَ
اوڂچٖشبن ډجٌيڃ ىاٙشٍ سب ىٍ وشیؼٍ اُ ٹٍٙ ٬٦شٍی ډٌاٽَار ٵٮچی ثیه ىيڅز ٙمب
ٝ ) 1ٶبیی ٝ ) 2 159ٶبیی ،164-163ٵبسق ٝ ) 3 533ٶبیی ،164ٵبسق 533
69
ي ومبیىيځبن َٙٽز وٶز هًىىاٍی ًٙى ،)1( ».يڅـی ډٞيٷ ایه دیٚىُـبى ٍا ثٍ ىڅیڄ
ایهٽٍ ډ٢مًن آن «ٽبډالً ثب ٹًاویه ٍاػ ٬ثٍ ډچّیٙين وٶز ډجبیىز ىاٙز» ٍى ٽَى)2( .
٭مچیبر هچ ٬یي اُ ٕیاڇ هَىاى ډبٌ 1330آٱبُ ٙي ي ىٍ ىياُىَڈ سیَ ډبٌ دبیبن
یبٵز؛ ٍيُ ٕیاڇ هَىاىَ ،یإر ډيیٌَ ډًٹز (ىٽشَ ٭چیآثبىی ،ډُيی ثبٍُځبن ي
ډُىيٓ ثیبر) ا٭الڇ ٽَى ٽٍ1 :ـ َمٍی ٽبٍٽىبن ایَاوی ي هبٍػی َٙٽز ،ٽبٍډىي ي
ډٖشويڇ َٙٽز ډچّی وٶز ٙىبهشٍ ډیًٙوي ي َمٍی كٺًٷ ي ډِایبی آوبن دَىاهز
هًاَي ٙي2 ،ـ ََ ٽٚشی وٶشپ٘ ٽٍ اُ ىاىن ٹجٍٕ ٠یي ثٍ َیإر ډيیٌَ ډًٹز
هًىىاٍی ٽىي ،كٸ كَٽز وياٍى.
ىٍ ثَاثَ «اٍیټ ىٍیټ» (ٍ ،)A. E. C Drakeیبٕز ٽڄ َٙٽز ىٍ ایَان ،ثٍ وبهيایبن
وٶشپَ٘ب ىٕشًٍ ىاى ٽٍ اُ ثبٍځیَی ي ىاىن ٍٕیي هًىىاٍی ٽىىي .وٶشپَ٘ب ثيين
ثبٍځیَی وٶزٕ ،بكڄ آثبىان ٍا سَٻ ځٶشىي ي ٝبىٍار وٶز ثٍ یپجبٌٍ ډشًٹٴ ٙي .ىيڅز
اوڂچٖشبن ویِ ثَای وڂُجبوی اُ ػبن ي ډبڃ َُٙيويان هًى ثٍ ىيڅز ایَان َٚياٍ ىاى ي
ىٍ ؿُبٍڇ سیَ ٍٕ ،وبي ډًٍیشیًٓ(ٍ ،)Mauritiusن( ،)Wrenي ٵالډیىڂً(ٍ )Flamingoا ىٍ
ًٕاكڄ آثبىان ډٖشٺَ ٽَى ي سب ايایڄ اډَىاى سٮياى آنَب ٍا ثٍ 9ٵَيوي ٍٕبویي .ىٍیټ
آثبىان ٍا سَٻ ځٶز ي ثٍ ثٍ ٌَٞٵز؛ ډ٦ٞٶی ٵبسق ٍئیٔ ایَاوی َٙٽز وٶز ىٍ
سَُان ویِ ٽىبٌٍ ځَٵز)3( .
ىٍثبٌٍی هچ٬یي ،ځٶشىی إز ٽٍ ىيڅز ثٍ٭ىًان ډبڅټ وجبیي هًى ډبډًٍ اػَای ٹبوًن
ډیٙي ،ثچپٍ ثبیي ثٍ ىاىځٖشَی ٽَډبوٚبٌ ،آثبىان ،هَډ ،َُٚسَُان ي ََ ٽؼب ٽٍ
ډیثبیي اُ َٙٽز هچ٬یي ډیٙي ،ىاىهًإز ډیىاى ي كپڈ سوچیٍ ي هچ٬یي اُ ىاىځبٌ
كٺًٹی ډیځَٵز ي دٔ اُ كشمیٙين ىاىوبډٍ ي ځٌٙشه سَٚیٶبر ،اُ ًٕی
ىاىځٖشَی ثٍ اػَا ىٍډیآډي)4( .
ثبٍی ،ىٍكبڅیٽٍ ٝىٮز وٶز سٮ٦یڄ ٙيٌ ثًى ي ٽبٍٽىبن ي ٽبٍٙىبٕبن اوڂچیٖی
) 2إىبى وٶز ٍ ) 3 147يكبوی ٝ ،129-128ٶبیی ٝ ) 4 166ٶبیی ) 1ٵبسق ،533إىبى وٶز ،137
172
71
َٙٽز وٶز َمڂی سٞمیڈ ثٍ إشٮٶب ځَٵشٍ ثًىوي ،ډٞيٷ ىٍ ؿُبٍڇ سیَډبٌ دیبډی ثٍ
آوبن ٵَٕشبى ي ثب ىاىن ََځًوٍ س٢میه ډبڅی ي ػبن ي ډِایبی ثبُوٖٚشڂی هًإز ثٍ
ٽبٍ هًى اىاډٍ ىَىي ي إشٮٶبی آوبن ٍا ډش٢مه ُیبوی ثٍِٿ ثَای ایَان ىاوٖز ( )2ي
َٕثٖشٍ ا٭شَاٳ ٽَى ٽٍ ثيين ك ًٍ٢ي َمپبٍی ٽبٍٙىبٕبن اوڂچیٖی ،ایَان سًاوبیی
اىاٌٍی ٝىٮز وٶز هًى ٍا وياٍى .ایه ياٹٮیشی ثًى ٽٍ ؿىي ډبٌ دی٘ اُ ایهٕ ،ذُجي
ٍُڇآٍا ثیبن ىاٙششٍ ثًى يڅی ػجٍُ ډچّی اي ٍا هبئه هًاوي ي َٕاوؼبڇ ثٍ ٽٚشى٘ ىاى.
اڅجشٍ هیچی ُٕڄسَ إز ٽٍ سٺٞیَ ٍا ثٍ ځَىن ثیڂبوڂبن ثیبوياُوي؛ ُیَا ؿىیه ٍاٌ ي ٍيٙی
ىٍ ځٌٙشٍ َڈ ډٺجًڅیز ٭ـبڇ ىاٙشٍ ي ٕجت ٙيٌ إز ٽٍ ٭ـًاډڄ ځًوبځًوی ډبوىي َـًاهًاَبن ىٽشَ
ډٞيٷ ،ٽٍ اُ ىٕزٍإشیَب َٖشىي ،ثب سًىٌایَبی ٽمًویٖز ىٍ ډوبڅٶز ثب ٙـَٽز َمٖـبُ ٽىي.
يٹشیٽٍ ىٽشَ ډٞيٷ ىٍثبٌٍی ٝىٮز وٶز ٕوه ډیځًیيٕ ،وىبن اي ىٍثبٌٍی ٝىٮشی إز ٽٍ كشی
یټ ثبٍ َڈ ؿٚڈ اي ثٍ ؿىیه ىٕشڂبَی ویٶشبىٌ ،ي ثبيػًى ایىپٍ ٵٺ ٤ؿىي ٝي ډبیڄ سب سَُان ٵبٝچٍ
ثی٘ وياٍى٩ ،بََاً َیؾځبٌ اي ایه ٝىٮز ٍا ثبُىیي وپَىٌ إز!» ()2
ٔصذق سٚی ٔطىالت ّّٔیضذٖ ٘فت تٝطسفی ٘یا٘ذیطیذ ٜتٛد ،ي ډٚبيٍان ي
ٽبٍٙىبٕبن اي ویِ اُ ډٚپالر ثٮيی آځبٌ وجًىوي ي ثب ا٭شمبى ي ا٥میىبن ثٍ ٽمټ آډَیپب
ي ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر َمڂبوی ډَىڇ ي ثٍيػًى آيٍىن ٵ٢بیی سجچیٲبسی ي اوجًَی اُ
يكٚزٙ ،شبةُىٌ ایه ثَوبډٍی ډجُڈ ٍا ثٍ اػَا ىٍآيٍىٌ ثًىوي ي اُ ډٚپالر دی٘ ٍي
) 1ٵبسق ،537إىبى وٶز ٝ ،169-168ٶبیی ) 2 173ٵبسق 539-538
71
ٱٶچز ىاٙشىي ي ډیدىياٙشىي ٽٍ آډَیپب كشمبً ثٍ یبٍی ایَان هًاَي آډي ،ىٍكبڅیٽٍ
یبٍی آډَیپب سب َمبنػب ثًى ٽٍ وٶز ډچّی ٙيٌ ي ُډیىٍی ُٕیڈٙين آډَیپب ىٍ ډىبث٬
وٶشی ػىًة ایَان ٵَاَڈ ًٙى )1( .ایه ياٹٮیزَب ٍا ٭جياڅٺيیَ آُاى ىٍ ٕوىبن هًى ىٍ
ػچٍٖ 25سیَډبٌ 1330ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ىٍثبٌٍی ٽبثیىٍی ډٞيٷ ثٍهًثی ثیبن
ډیٽىي« :ٽبثیىٍی آٹبی ډٞيٷ ٽبثیىٍی ًَ ي ػىؼبڃ إز ».ي ىٍ اىاډٍ ثٍ
وبسًاویَبی ډٞيٷ ىٍ ىٍٻ ډٖبئڄ اٙبٌٍ ٽَىٌ ډیځًیي« :اُ ٕبڅیبن ىٍاُ ٽٍ ډه ثٍ
َُ٥ٵپَ ي ٕچیٺٍی آٹبی ډٞيٷ آٙىبیی ىاٍڇ آُډبی٘ ٽَىٌاڇ ٽٍ ایٚبن ىٍ ٽبٍَبی
ډظجز ٭بػِوي ي ىٍ ٕیبٕز ډىٶی ي ډیشیىڀ ي و٦ٸ ي ډٺبڅٍ إشبى ،ي ډُبٍر
ٵًٷاڅٮبىٌای ىاٍوي)2( ».
دیبڇ ډٞيٷ ثٍ ٽبٍٽىبن ي ٽبٍٙىبٕبن اوڂچیٖی ،ٽبٍځَ ویٶشبى ي آوبن ثب هبوًاىٌی هًى
آډبىٌی سَٻ هًُٕشبن ثًىوي .ډٞيٷ َٕٕوشبوٍ ثٍ ََ دیٚىُبىی ٽٍ ډٚپڄ وٶز ٍا
ثب ٍ٭بیز اٝڄ ډچّیٙين وٶز كڄ ډیٽَى ،دبٕن ٍى ډیىاى.اُ آن ػمچٍ ډیسًان ثٍ
َ٥ف دىغ ډبىٌای ٽٍ ډ٦ٞٶی ٵبسق آن ٍا ىٍ 18اڇ هَىاى ثٍ ډٞيٷ اٍائٍ ٽَىٌ ثًى ،ي
ویِ َ٥ف ي َٚياٍ كبع ډلمي ومبُی ٍا ٽٍ ثٍ هًاَ٘ ډٞيٷ ثٍيٕیچٍی ٭ال ثَای اي
ٵَٕشبىٌ ٙيٌ ثًى ،اٙبٌٍ ٽَى ،ٽٍ ډٞيٷ ََ ىي ٍا وبىیيٌ ځَٵز ي ٍيیياىَبی ثٮيی
وٚبن ىاى ٽٍدی٘ ثیىیَبی ومبُی َٕسبَٕ ىٍٕز ثًىَ٥( .ف ٵبسق 530 :ـ )532
ډِایبی َ٥ف ٵبسق ایه ثًى ٽٍ ثب ٍ٭بیز اٝڄ ډچّی ٙين ،إشوَاع ي دو٘ وٶز ٍا
ثیىٍوڀ ثٍ سَٞٳ ىيڅز ىٍ ډیآيٍى ي سىُب ىٍ ثو٘ دبالیٚڂبٌ یټ َٙٽز هبٍػی
اٹچیز ُٕبڇ ٍا ډیىاٙز ٽٍ ووٖز ػچًی ثُبوٍَبی آنَب ٍا ډیځَٵز ،ي ىيڇ
ډٖإڅٍی ٱَاډز ٍا كڄ ډیٽَى ي ًٕڇ اُ ىاو٘ ٵىی آوبن إشٶبىٌ ډیٙي .ىٍ َ٥ف كبع
ډلمي ومبُی ثٍ ډٚپالسی ډبوىي وياٙشه ډشو ٜٞٵىی ،وياٙشه وٶشپ٘ ي وياٙشه
ثبُاٍ ٵَيٗ اٙبٌٍ ،ي ٽچیي كڄ ډٚپڄ ٽىبٍ آډين ثب اوڂچیٔ یب ًٍٙيی یب آډَیپب
ىاوٖشٍ ٙيٌ ثًى؛ ایىټ َ٥ف كبع ډلمي ومبُی:
«وٶز ٍا ډچّی ٽَىٌایڈ يڅی وٍ سًاوبیی اىاٌٍٽَىن آن ٍا ىاٍیڈ ،وٍ ډشو ٜٞٵىّی ،وٍ
) 2ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 25سیَ 1330 ٝ ) 1ٶبیی ،174ٵبسق 532
72
وٶشپ٘ ي ىٍ ٵَيٗ آن ٭بػِ هًاَیڈ ډبوي ي ثبیي اُ ًٍٙيی یب آډَیپب یب اوڂچیٔ ثٍ وبؿبٍ ٽمټ
ثوًاَیڈ.
ًٍٙيی اځَ َڈ ثوًاَي ،ٹبىٍ ویٖز ىٍ ډً ٫ً١وٶز ثٍ ډب ٽمټ ٽىي .آډَیپب سب كيی
ٽمټ هًاَـي ٽَى ،اډب ډٚـَي ٣ثَ آوپٍ دٔ اُ ډچّیٙين وٶز ثب اوڂچیٔ ٽىــبٍ ثیبییڈ .آن َڈ
ثًٍٍٝسیٽٍ آډَیپب ثٍ٭ىًان َٙیټ ىٍ ٽبٍ وٶز ُٕیڈ ًٙى.
ىٍ ٽىبٍ آډين ثب اوڂچیٔ سَػیق ىاٍى ثب «ٽمذبوی ٙڄ» ٽىبٍ ثیبییڈُ ،یَا ایه َٙٽز ٽٍ
ىٍ «يوِيئال» ډٚٲًڃ إشوَاع وٶز إزَ ،ڈ ثیٚشَیه َٕډبیٍ ٍا ىاٍى ي َڈ َيٵ٘ َٝٵبً ثبٍُځبوی
إز .ٹَاٍىاى ثب یټ ٽمذبوی ثٍِٿ وٶز آډَیپبیی یب اوڂچیٖی ٽٍ اُ كیض ىاٙشه يٕبیڄ كمڄيوٺڄ ي
وٶشپ٘ ي دو٘ ي ثبُاٍ ٵَيٗ ىاٍای اډپبوبر ٽبٵی ثبٙي ،ثٍ ىي ځًوٍ ډمپه إز:
َٙ -2ٽز ډچّی وٶز هًى یټ َٙٽز ٵَ٭ی ىٍ ایَان ثٍ طجز ٍٕبوي ي ٝيی
ؿُڄيوٍ اُ ُٕبڇ َٙٽز ٵَ٭ی ٍا ثَای ډيسی ؿىيیه ٕبڅٍ ثٍ یپی اُ ٽمذبویَبی ثٍِٿ وٶشی ٽٍ
ىاٍای َمٍځًوٍ اډپبوبر ثبٙي ،ياځٌاٍ ومبیي ي آن َٙٽز سمبڇ وٶز هبڇ ي ډلًٞالر ٝبىٍاوی وٶشی
ٍا هَیياٍی ومبیي ي ٝيی دىؼبٌ اُ ًٕى هبڅٍ ٜا ثبثز كٸ اډشیبُ ثٍ َٙٽز ډچّی وٶز ثذَىاُى ي ثٺیٍ
ډىبٵٍ ٬ا دٔ اُ ي ٬١إشُالٻ ي كٖبةَبی ًهیٌَ ،ډیبن ُٕبډياٍان هًى سٺٖیڈ ٽىي ي ډجچٲی ٽٍ
ٽمذبوی هبٍػی ثبثز اډشیبُ ٝيی ؿُڄيوٍ ډیدَىاُى ،ثبثز ٱَاډز ثٍ ٽمذبوی ٕبثٸ ىاىٌ ًٙى
(ٱَاډشی ٽٍ ىٍ ٹبوًن ډچّی ٙين وٶز ٝيی ثیٖزيدىغ ثُبی وٶز ثٍ آن اهشٞب ٛىاىٌ ٙيٌ إز).
ولًٌی ٵَيٗ وٶز اُ كیض ػِئیبر ٹبثڄ سٲییَ ي سجيیڄ إز ،يڅی ثٍ ًٍ٥ٽچّی ٹَاٍىاىی ٽٍ ٹبثڄ
ٹجًڃ ٽمذبوی ثٍِٿ وٶز ثبٙي ي ثب ٹبوًن ډچّیٙين وٶز َڈ س٦جیٸ ٽىي ،اُ ایه ىي ًٍٝر هبٍع
ویٖز .اوش٪بٍ ایىپٍ ٽمذبوی ٕبثٸ یب یټ ٽمذبوی ثٍِٿ ىیڂَ ٽبٍٙىبٕبن هًى ٍا ىٍ اهشیبٍ َٙٽز
ډچّی وٶز ثڂٌاٍوي ي وٶز ٍا ثٍ ثبالسَیه ٹیمز ثجَوي ،٭مچی ویٖز ي سب ٽمذبویَبی وٶشی ىٍ ٽبٍ
إشوَاع ي سٞٶیٍ ُٕیڈ وجبٙىيََ ،ځِ يٕبیڄ ٵَيٗ هًى ٍا ىٍ اهشیبٍ ىيڅز ایَان ووًاَىي ځٌاٙز.
اځَ ٵَيٗ وٶز ٍا اُ ىٕز ٽمذبوی وٶز ثڂیَیڈ ،ٵٺ ٤ىي ٽمذبوی «ٙڄ اوڂچیٖی» ي
«إشبوياٍى ايیڄ آډَیپبیی» ٹيٍر آن ٍا ىاٍوي ٽٍ وٶز ایَان ٍا ثٍ ٵَيٗ ثَٕبوىي .ٵپَ ایىپٍ َٙٽز
73
ډچّی وٶز ثشًاوي ىٍ هَډ َُٚوٶز ٍا ثٍ ٵَيٗ ثَٕبوي ،ثٍ َیؾيػٍ ٭مچی ویٖزُ .یَا ٵَيٗ وٶز
ډٖشچِڇ ىاٙشه سٚپیالر ډو ًٛٞىٍ ٽًٍَٚبی ډَٞٳٽىىيٌ إز ي ثٍ ایه ٕبىځی ویٖز.
سبٽىًن ػجٍُ ډچّی وٺ٘ هًى ٍا هًة ثبُی ٽَىٌ ،يڅی اٽىًن ثبیي ثٍ ثلَان دبیبن ىاى ،يځَوٍ اځَ
ؿىيی ثٍ ایه ډىًاڃ ثڂٌٍى ي ٽمذبوی ډشوٞٞیه هًى ٍا اُ ایَان ثجَى ي اُ وٶز ایَان ي سٞٶیٍهبوٍ
آثبىان َٝٳو َ٪ٽىي ،هٖبٍار ثٖیبٍ ٕىڂیىی ثٍ ایَان ياٍى هًاَي آډي.
اځَ ٽبٍٙىبٕبن اوڂچیٖی ثَيوي ،الاٹڄ ډيسی ً٥ڃ ډی ٽٚي سب ٽبٍٙىبٕبن ٵىی هبٍػی
ػبی آنَب ٍا ثڂیَوي ي ٽبٍ وٶز یټ ٕبڃ يٹٶٍ دیيا هًاَي ٽَى .وڂُياٍی ي ثٍ ٽبٍ اوياهشه ىيثبٌٍ
سإٕیٖبر ىٍ ایه ډير ،٭اليٌثَ َِیىٍی ثٖیبٍ ٕىڂیه ډًػت اُ ډیبنٍٵشه ډٺياٍ ُیبىی إجبة ي
سؼُیِار یيٽی ي ٵىّی هًى سإٕیٖبر هًاَي ٙي ي ثب دَىاهز ډِى ٽبٍځَان ي ٽبٍډىيان ىٍ ایه ډير،
اٹالً یټٝي ډیچیًن ىالٍ هٖبٍر ياٍى هًاَي ٙي .ثَ ٵَ ٟآوپٍ ثب سلمڄ سمبڇ هٖبٍر سإٕیٖبر ثٍ
ٍاٌ اٵشي ي ٝييٍ وٶز ػَیبن یبثي ،ثب اٙپبڃ يٕبیڄ كمڄ ٍيثٍٍي َٖشیڈُ .یَا ٝيی وًى ٽٚشیَبی
وٶشپ٘ یب ډشٮچّٸ ثٍ َٙٽزَبی ثٍِٿ وٶشی یب ىٍ اػبٌٍ آنَب إز ي ٽٚشیَبی وٶشپ٘ ٽٍ ایَان
اػبٌٍ هًاَي ٽَى ،هیچی ٽڈ إز ي ٽمذبویَبی ثٍِٿ ډبو ٬هًاَىي ٙي .ثُبی هَیي یټ وٶشپ٘ ٽٍ
َ٩ٵیز دبوِىٌ َِاٍ سه ثبٍځیَی ىاٙشٍ ثبٙي ،ىٕزٽڈ ىي ډیچیًن ي ویڈ ىالٍ ډیثبٙي ٽٍ ىيڅز ایَان
وٍ دًڃ ىاٍى ي وٍ اډپبن آن ٍا ٽٍ ؿىي وٶشپ٘ اػبٌٍ یب هَیياٍی ومبیي ي ثَ ٵَ ٟٽٍ سمبڇ ایه
اٙپبالر ثََ٥ٳ ًٙى ،اٙپبڃ ډُڈسَ دیيا ٽَىن هَیياٍ ي ثبُاٍ إز ٽٍ ډب ىٍ اهشیبٍ وياٍیڈ .اځَ اُ
سٞٶیٍهبوٍ آثبىان َٝٳو َ٪ٽىیڈ ي ثوًاَیڈ وٶز هبڇ ثٍ ٽًٍَٚبیی ٽٍ سٞٶیٍهبوٍ (دبالیٚڂبٌ) ي
يٕبیڄ كمڄ ىاٍوي (ډبوىي ایشبڅیبّ ،اده ي ٵَاوٍٖ) ثٶَيٙیڈ ،ثب ٍٹبثز ٙيیي ٽمذبویَبی وٶشی ٍيثٍٍي
هًاَیڈ ٙي ي وبؿبٍیڈ ىٕزٽڈ ٕی ىٍٝي ثُبی وٶز ٍا سوٶیٴ ىَیڈ ي ثبُ َڈ ٽمذبویَبی وٶشی اُ
َیؾ اٹياډی ثَای ػچًځیَی اُ ٵَيٗ وٶز ایَان ٽًسبَی ووًاَىي ٽَى ي سبٌُ هَیياٍ وٶز هبڇ َڈ
ډلييى إز ي كياٽظَ ٕبڅی ثی٘ اُ َٚز ډیچیًن سه ثٍ ثُبی سىی َٶز یب َٚز ىالٍ ،ثیٚشَ
ومیسًاویڈ ثٶَيٙیڈ ي ٵٺٞٙ ٤ز ډیچیًن ىالٍ اُ ایه ٍاٌ ٭بیي ډیًٙى ٽٍ كشی ثَای دَىاهز ډِى ي
كٺًٷ ٽبٍځَان ي ٽبٍډىيان ایَاوی ي ٽبٍٙىبٕبن هبٍػی سپبٵً ووًاَي ٽَى)1( ».
ٍيُ ؿُبٍڇ هَىاى ،ىيڅز اوڂچٖشبن اُ ایَان ثٍ ىیًان ىاىځٖشَی ثیهاڅمچچی الٍَ
ٙپبیز ثَى .ثٍ ایَان ا٥ال ٫ىاىوي ٽٍ ثَای ٍيُ ٕیاڇ ّيئه َٚ( 1951شڈ سیَ،)1330
ومبیىيځبن هًى ٍا ثٍ الٍَ ثٶَٕشي .كٖه ٝيٍ ،ىٽشَٙبیڂبن ي اٝٲَ دبٍٕب ومبیىيځبن
ایَان ثًىوي ٽٍ ثٍ الٍَ ٵَٕشبىٌ ٙيوي )2( .آنَب دبٕن ایَان ٍا ثيين آوپٍ ىٍ ػچٍٖ
ٝ ) 1ٶبیی ) 2 178-175ثىڂَیي ثٍ هبَ٥ار اډیَاٝالن اٵٚبٍ115-113 ،
74
ٍٕمی َٙٽز ٽىىي ،ثٍ ٍئیٔ ىیًان الٍَ(ّيڃ دبٕيان) سٖچیڈ ٽَىوي .وپشٍی ػبڅت ىٍ
الیلٍی سٺيیمی ایَان ایه ثًى ٽٍ :سىُب ډٖإڅٍای ٽٍ ىیًان ثبیي ثٍ آن ٍٕیيځی ٽىي
ایه إز ٽٍ آیب ثَای ٍٕیيځی ثٍ ډبَیز ى٭ًا ٝالكیز ىاٍى یب وٍ؟ ()1
ىیًان الٍَ كپمی ٝبىٍ وپَى ثچپٍ ثٍ ىيڅز ایَان ي اوڂچیٔ ٕٶبٍٗ ٽَى ٽٍ اُ
اػَای ََځًوٍ ٭مڄ ُیبنآيٍ وٖجز ثٍ ډىبٵ ٬یټىیڂَ هًىىاٍی ٽىىي ي ډبو ٬اُ اىاډٍی
٭مچیبر ثٌَُثَىاٍی ٝىٮشی ي ثبٍُځبوی َٙٽز وٶز ؿىبوپٍ دی٘ اُ یپڈ ډبٌ ډی
( 1951اٍىیثُٚز ،1330سبٍین سًٞیت اػَای ٹبوًن ډچّی ٙين وٶز) ػَیبن ىاٙشٍ إز،
وًٚوي ي ٕٶبٍٗ ٽَى یټ ٽمیٖیًن دىغ وٶَی ٽٍ ىي ٭ ً٢اُ ًٕی ایَان ي ىي ٭ً٢
اُ ًٕی اوڂچٖشبن ي یټ ٭ ً٢اُ ىيڅشی ىیڂَ ثب وَ٪ىیًان ثَځِیيٌ هًاَي ٙي ،ثَ
اىاډٍی ػَیبن وٶز ي ىٍآډي ي َِیىٍی آن سب سٮییه سپچیٴ ٹ٦ٮی و٪بٍر ىاٙشٍ ثبٙي؛
ىيڅز اوڂچٖشبن ایه ٕٶبٍٗ ٍا دٌیَٵز يڅی ومبیىڂبن ډٞيٷ اٵِينثَ ٍى سًٝیٍ ي
ٝالكیز ىیًان ،ا٭الډیٍی ىيڇ اٽشجَ 1930ایَان ٍا ىٍثبٌٍی دٌیَٗ ىايٍی ىیًان
ثیهاڅمچچی ثبُ دٔ ٕشبويوي! ()2
یټٙىجٍ ثیٖزيًٕڇ سیَډبٌ ،یټ َیإر آډَیپبیی ثٍ ٍیبٕز آيٍڃ ََیمه ( Averell
،)Harrimanومبیىيٌی يیٌْی ٍئیٔ ػمًٍُی آډَیپبَ ،مَاٌ ياڅشَ څًی ()Walter Levy
ٽبٍٙىبٓ وٶشیٍ ،يوشَی (ٍ )Rountreeئیٔ اىاٌٍی هبيٍډیبوٍ ،يٍوًن ياڅشَُ ډشَػڈ
يُاٍر هبٍػٍ آډَیپب ياٍى سَُان ٙي.
َ٥كی اُ ًٕی ىيڅز ثٍ ََیمه ىاىٌ ٙي ،ډجىی ثَ ایىپٍ ،اځَ ىيڅز اوڂچیٔ ثٍ
يٽبڅز اُ َٙٽز ٕبثٸ وٶز اٝڄ ډچّیٙين وٶز ٍا ثٍٍٕمیز ثٚىبٕي ،ىيڅز ایَان
كب َ١إز ثب ومبیىيځبن ىيڅز اوڂچیٔ ثٍ يٽبڅز اُ َٙٽز وٶز ثٍ ځٶزيځً ثذَىاُى
ي ىيڇ ایىپٍ ىيڅز اوڂچیٔ دی٘ اُ ٵَٕشبىن ومبیىيځبن هًى اٝڄ ډچّی ٙين وٶز ٍا
ا٭الڇ ىاٍى؛ دٔ اُ ایه ىيڅز ایَان كب َ١إز ىٍثبٌٍی ؿڂًوڂی اػَای ٹبوًن هچ٬یي
سب آوؼبٽٍ ډَثً ٣ثٍ ىيڅز اوڂچٖشبن إز ثٍ ډٌاٽٌَ ثذَىاُى)3( .
ٝ ) 2ٶبیی -179 ٝ ) 1ٶبیی 179ثٍ وٺڄ اُ :ىٵب ٫ىٽشَډٞيٷ اُ وٶز ،كٖه ٝيٍ كبع ٕیيػًاىی32 ،
،180ٵبسق ٝ ) 3 547-546ٶبیی ،184ٵبسق 555
75
إشًٽٔ دیٚىُبىی ىٍ َٚـز ډبىٌ ثٍ ایَان سٺيیڈ ٽَى ٽٍ ډچّـیٙـين وٶز ٍا
ډیدٌیَٵز ي هچ٬یي ٍا ٭مالً سلٺٸ ډیثوٚیي ،كبٽمیز ایَان ي َٙٽز ډچّی وٶز ي
إشوَاع ثیٚشَ وٶز ي اٵِای٘ ىٍآډي ایَان ٍا ثَای ثُجًى ُويځی ډَىڇ س٢میه ډیٽَى
ي ٕبُډبن هَیي ىٕشڂبٌ ي اډپبوبر يٕی ٬ػُبوی ثَای كمڄيوٺڄ ي دو٘ ي ٵَيٗ ىٍ
اهشیبٍ َٙٽز ډچّی وٶز ځٌاٙشٍ ډیٙي؛ اډپبوبسی ٽٍ ٵَاَڈ آيٍىن ٽمشَیه آن اُ سًان
ىيڅز ایَان ثَومیأډي؛ ایىټ دیٚىُبى إشًٽٔ:
َٙ ) 1ٽز وٶز سمبڇ سبٕیٖبر ي ډبٙیه آالر ي ىٕشڂبٌَب ي ډچِيډبر هًى ٍا ىٍ ایَان ثٍ
َٙٽز ډچّی وٶز ایَان ياځٌاٍ هًاَي ٽَى ي ٱَاډشی ٽٍ ثبیي ثٍ َٙٽز وٶز ىاىٌ ًٙى ،سَسیت ػياځبوٍ
هًاَي ىاٙز.
ٕ ) 2بُډبوی ثٍ٭ىًان ٕبُډبن هَیي ثَای ډير ٕ 25بڃ سٚپیڄ هًاَي ٙي ٽٍ يٕبیڄ
ډ٦مئه ثَای ٝييٍ وٶز ایَان ٵَاَڈ ٕبُى.
َٙ ) 3ٽز ډچّی وٶز ډیسًاوي هًى ډٮبډالر ا١بٵی ثَای ٵَيٗ وٶز ثٍځًوٍای ٽٍ ثٍ
ډىبٵٕ ٬بُډبن هَیي څ٦مٍ ياٍى ویبيٍى ،ىاٙشٍ ثبٙي.
ٕ ) 4بُډبن ،هَیي ىٕشڂبٌ ي اډپبوبر يٕی ٬ػُبوی ثَای كمڄ ي وٺڄ ي دو٘ ي ٵَيٗ ىٍ
اهشیبٍ َٙٽز ډچی وٶز هًاَي ځٌاٙز ي ىٍ ثَاثَ ډٚشَیبن هًى سٮُيار ٹ٦ٮی هًاَي ومًى ي ثَای
ایه ډى ًٍ٪ثب َٙٽز ډچّی وٶز ىٍ سإٕیٔ یټ ٕبُډبن ٭بډڄ سًاٵٸ هًاَي ٽَى ٽٍ سلز اډَ َٙٽز
ډچّی وٶز ي ثٍ ومبیىيځی َٙٽز ډچّی ،٭مچیبر اٽشٚبٵی ي سًڅیي ي سٞٶیٍ ي ثبٍځیَی ي كمڄيوٺڄ ٍا
ىٍ وبكیٍ ډَثً ٍ٥اىاٌٍ ومبیيٕ .بُډبن ،هَیي سمبڇ َِیىٍَبی ثبیٖشٍ ٍا اُ ډلڄ ىٍآډي ػبٍی دَىاهز
هًاَي ٽَى.
76
) 5ثَای ایىپٍ ٕبُډبن هَیي ثشًاوي هَیي ډٺبىیَ ُیبىی اُ وٶز ایـَان ٍا ىٍ ٕـبڃَبی
ډشمبىی سٮُي ومبیيَٙ ،ای ٤سؼبٍسی ثبیي ًٍ٥ی ٹَاٍ ىاىٌ ًٙى ٽٍ اُ َٙایٕ ٤بُډبن هَیي ىٍ ىیڂَ
وٺب ٣ٽمشَ وجبٙي.
) 6ىٍ ًٍٝسیٽٍ ایه دیٚىُبى ثٍ ًٍٝر ډجىبی ٭مڄ آیىيٌ ٝىٮز وٶز ػىًة ډًٍى ٹجًڃ
ىيڅز ایَان ياٹًٙ ٬ى ،ډٶبى آن ثٍ ًٍٝر ٍئًٓ ډٖبئڄ ،سى٪یڈ ډیًٙى ٽٍ ثَ ډجىبی آن ٹَاٍىاى
سٶٞیچی ډیبن ىيڅز ایَان ي ٕبُډبن هَیي سى٪یڈ ځَىى ي سَسیجی َڈ ثٍ ًٍ٥ډًٹز ثَای ػَیبن وٶز
ډٺٍَ هًاَي ٙي.
) 7سمبڇ ىاٍایی ډشٮچّٸ ثٍ وٶز ٽَډبوٚبٌ ٽٍ وٶز ٍا ثَای ډَٞٳ ىاهچی ایَان إشوَاع ي
سٞٶیٍ ډیومبیي ،ثب سمبڇ ډًٕٖبر ي ىٕشڂبٌَب ي ډبٙیهَب ي ىاٍایی ډىٺًڃ َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي
ایَان ثب َٙای ٤ډٖب٭ي ثٍ ىيڅز ایَان ياځٌاٍ ډیځَىى.
) 8ىٍ َیإر ډيیٌَ ٕبُډبن ٭بډڄ (یب َیإر َمبوىي ىیڂَ) ىيڅز ایَان ومبیىيٌ هًاَي
ىاٙز ي ٕبُډبن اُ ٽبٍٽىبن ٱیَایَاوی ٵٺ ٤ىٍ ډًاٍىی ٽٍ ثَای ٭مچیبر وٶشی إشوياڇ آنَب
َ١يٍی ثبٙي ،إشٶبىٌ هًاَي ٽَى ي ٕبُډبن ٭بډڄ ثب ََ ثَوبډٍی ٽبٍآډًُی ٽٍ َٙٽز وٶز ثوًاَي،
َمپبٍی هًاَي ٽَى.
ىٍ ػچٍٖای ٽٍ ثب كََ ًٍ٢یمه ،ډٞيٷ ي إشًٽٔ ،ىٍ هبوٍی ډٞيٷ سٚپیڄ
ٙي .ډٞيٷ ،دٌیَٵز ٽٍ ٽبٍٙىبٕبن ي ٽبٍٽىبن اوڂچیٖی ثب سمبڇ ډِایبی هًى ډٚٲًڃ
هيډز ثبٙىي ي ویِ٭يٌای ٽبٍٙىبٓ ډمشبُ ٍا اُ ٽًٍَٚبی ثیَ٥ٳ ثَای ٭ً٢یز ىٍ
َیإر ډيیٌَ ثٍٽبٍځیَى ،يڅـی إشًٽٔ ډي٭ـی ٙي ٽٍ ؿًن ٽبٍٙىبٕـبن اوڂچیٖی
ومیدٌیَوي ُیَ ٍیبٕز یټ ٱیَاوڂچیٖی ٽبٍ ٽىىي ،ثُشَ إز ٽٍ ډيیَ َٙٽز یټ
ډشو ٜٞاوڂچیٖی ثبٙي ٽٍ ٭مچیبر إشوَاع ي ثٌَُثَىاٍی ُیَ ٵَډبن اي اوؼبڇ ځیَى.
ډٞيٷ ویِ سٚپیڄ ٕبُډبن هَیي ي ٕبُډبن ٭بډڄ ٍا هالٳ ٹبوًن ډچّی ٙين وٶز
ىاوٖز ي َٕاوؼبڇ ځٶزيځًَب ثیوشیؼٍ ډبوي .إشًٽٔ یټ ٕب٭ز دٔ اُ سَٻ هبوٍ
ډٞيٷ ،ىٍ 29ډَىاى ،وبډٍای ثٍ اي وًٙز ي دیٚىُبى َٚز ډبىٌای هًى ٍا دٔ ځَٵز.
( )1اي ٕذٔ ثٍ آثبىان ٍٵز سب اُ سإٕیٖبر وٶز ىیين ٽىي ،ٽبٍٽىبن َٙٽز وٶز ثٍ اي
وبډٍ وًٙشىي ي اُ ٍٵشبٍ سًَیهآډیِ ډبډًٍان ایَاوی ٙپبیز ٽَىوي ي ا٭الڇ ىاٙشىي ٽٍ
) 1ٵبسق ٝ ،559-558ٶبیی ،193-191ىٌ ځِاٍٗ اُ ىٽشَ ډٞيٷ 29-25
77
ډٞيٷ ٽٍ ُډبوی ځٶشٍ ثًى« :ىٍ ډچّی ٽَىن وٶز ،ایَان ىؿبٍ َیؾځًوٍ ُیبن
اٹشٞبىی ي اٍُی ووًاَي ٙي» 26( ،آًٍ ،)1329ىٍ َٶيَڈ َُٙیًٍ 1330ىٍ ډؼچٔ
ًٍٙای ډچّی ا٭الڇ ٽَىٔ« :سائُ اسص ٔا تٝوّّی ٔٛسد ٍ٘شا٘ی است ،یٮىی سبٽىًن َٙٽز
وٶز ََ ،ډبَی ىي ډیچیًن څیٌَ هًىٗ ثَای ډوبٍػی ٽٍ ىٍ ایَان ډیٽَى ،ډیآيٍى
ثبوټ ډچّی ډٮبډچٍ ډیٽَى ي یټ څیٌَای ٽٍ اُ ثبثز كٸاالډشیبُ ثٍ ىيڅز ایَان
ډیٍٕیي ،آن َڈ یټ اٍُی ثًى ٽٍ ىٍ ىٕز ډب ثًى ي اٽىًن ؿًن جشیاٖ ٘فت تٝوّّی
لطغ ضذ ،ٜایه څیٌََب اُ ىٕز ډب ٍٵشٍ إز)2( ».
ىٍ َُٙ 20یًٍ ،1330ډٞيٷ ىٍ وبډٍای ثٍ ََیمه ،دیٚىُبى سبٌُای ثَای اُ
َٕځیَی ځٶزيځًَب ثَای ىيڅز اوڂچیٔ ٵَٕشبى ي سُيیي ٽَى اځَ سب دبوِىٌ ٍيُ ثٮي،
ىيڅز اوڂچٖشبن سٖچیڈ ایه دیٚىُبى وًٚى ،اٹبډز 350ٽبٍډىي اوڂچیٖی ٍا ىٍ ایَان څٲً
ډیٽىي .ایه 350ٽبٍډىي ،سىُب ٽبٍډىيان ثبٹیډبويٌ َٙٽز وٶز ىٍ ایَان ثًىوي ٽٍ
دی٘ اُ ایه َٙٽز ډیهًإز َمٍی آوبن ٍا ثٍ اوڂچٖشبن ثٶَٕشي يڅی ثٍ ىٍهًإز
ىيڅز اوڂچیٔ ،ایه ٽبٍ سب آن ُډبن ثٍ سإهیَ اٵشبىٌ ثًى (ََ ،)3یمه دبٕن ىاى« :دیبڇ ٙمب
َیؾ ٍاٌكڄ سبٌُای ٍا وٚبن ومیىَي ي ډه ومیسًاوڈ آن ٍا ثَای ىيڅز اوڂچیٔ
ثٶَٕشڈٙ ».بیي ډٞيٷ ُډبویٽٍ ثٍ هیبڃ دٚشیجبوی ایبالر ډشليٌ اُ ډچّیٙين وٶز
ځٶشٍ ثًىَٖ« :شىي ٹيٍرَبیی ٽٍ ډب ٍا ىٍ سلٺٸ ایه آٍډبن ډچّی ٽمټ ٽىىي»ََ ،ځِ
ٝ ) 1ٶبیی ،194ثٍ وٺڄ اُ آٍٙیً َٙٽز ٕبثٸ ډچّی وٶز ) 2 1330 ،ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 17
َُٙیًٍ ) 3 1330ٵبسق 561
78
ومیدىياٙز ٽٍ ٍيُی ایه ؿىیه ډًٍى ثیسًػُّی ایبالر ډشليٌ ٹَاٍ ځیَى .ډٞيٷ ثٍ
ٙبٌ ٍيی آيٍى؛ اي دیبڇ هًى ٍا ٽٍ ٍيی ثَځٍای ٱیٍَٕمی وًٙشٍ ثًى ،ثٍ ٙبٌ ىاى ي
هًإز ٽٍ آن ٍا ثٍ ٕٶیَ اوڂچیٔ ثيَيٙ .بٌ ایه دیبڇ ٍا ثٍ ٕٶیَ ىاى .ؿىي ٍيُ ثٮي
ٕٶیَ ىٍ وبډٍای ثٍ ٭ال ،يُیَ ىٍثبٍ ،وًٙز« :ىيڅز دبىٙبَی اوڂچٖشبن ومیسًاوي یټ
يٍٹٍی ٱیٍَٕمی ٍا ٕىي ثٚىبٕي ي ډىيٍػبر ایه يٍٹٍ َڈ ومیسًاوي دبیٍی
ځٶزيځًَبی سبٌُ ٹَاٍ ځیَى )1( ».ي ثيیه سَسیت سُيیي ډٞيٷ وبٽبٍآډي ػچًٌ ىاىوي .ىٍ
َمیه ٍيَُب سلَیڈَبی اٹشٞبىی اُ ًٕی هِاوٍىاٍی ي يُاٍر هبٍػٍی اوڂچٖشبن
٭چیٍ ایَان يٙ ٬١ي .ډٞيٷ ٽٍ سُيیي هًى ٍا وبٽبٍآډي ىیي ،اٹبډز ٽبٍډىيان َٙٽز
ٕبثٸ ٍا څٲً ٽَى.
ىٍ ډَُډبٌ ،1330ثٍىوجبڃ ٙپبیز ىيڅز اوڂچٖشبن ،ډٞيٷ ٍاَی آډَیپب ٙي.
ثیٖزيیپڈ سب ثیٖزيٚٙڈ ډَُډبٌ ،وٖٚزَبی ًٍٙای اډىیز ،ثَای ٍٕیيځی ثٍ
ډًٙ ٫ً١پبیز ثَځِاٍ ٙي؛ ىٍ ډیبن ایه وٖٚزَب ،ومبیىيٌی اوڂچیٔ ثیبن ىاٙز ٽٍ
ىيڅز اوڂچٖشبن اٝڄ ډچّی ٙين وٶز ي كبٽمیز ایَان ثَ ٝىٮز وٶز هًى ٍا دٌیَٵشٍ،
ي دیٚىُبى ٽَى ایَان ثَای كڄ اهشالٵبر ياٍى ځٶزيځً ًٙى .يڅی ډٞيٷ ثبُ َڈ
وذٌیَٵز ي ًٍٙای اډىیز َڈ ؿًن ډیبن ایَان ي اوڂچیٔ سًاٵٺی كبٝڄ وٚيٌ ثًى ،ثٍ
ډٖپًر ډبوين ډًٍ ٫ً١ای ىاى)2( .
ىٍ آډَیپب ،ډٞيٷ اُ ىيڅز ایبالر ډشليٌ ىٍهًإز ياډی ٝييثیٖز ډیچیًن
ىالٍی ٽَى ٽٍ ثٍ ډير یټ ٕبڃ ََ ،ډبٌ ىٌ ډیچیًن ىالٍ ىٍ اهشیبٍ ىيڅز ایَان
ځٌاٙشٍ ًٙى .يڅی ىٍهًإز اي دٌیَٵشٍ وٚي؛ ُیَا ىيڅشمَىان آډَیپب ډیځٶشىي ٽٍ
ایَان ثب ٍاٌاوياُی ٝىٮز وٶز هًى ډیسًاوي ویبَُبی ډبڅی ٽٍ ًٍٚا سإډیه ٽىي .ىٍ
ثیٖزيٚٙڈ آثبن ،ډٞيٷ ىٍ وبډٍای ثٍ سَيډهٍ ،ئیٔ ػمًٍُ يٹز آډَیپب ،دٔ
اُ سً١یق يهبډز اي١ب ٫اٹشٞبىی ایَان ي احتٕاَ خطش چیشٌی وٕ٘ٛیسٓ ،اُ سَيډه
هًإز اُ ډلڄ ا٭شجبٍ يیٌْ ٍیبٕز ػمًٍُی ،ٽمټ ٵًٍی ي ډًطَ ثٍ ایَان ثپىي؛
ایه ىٍهًإز َڈ اُ ًٕی سَيډه ٍى ٙي)3( .
ډٞيٷ ٽٍ اُ ٽمټَبی ایبالر ډشليٌ وباډیي ٙيٌ ثًىٍ ،يُ ًٕڇ آًٍ ،ځِاٍٗ ٕٶَ
هًى ٍا ثٍ ډؼچـٔ اٍائـٍ ىاى ي ځٶز« :اُ ډٖب٭ی ډب ثَای ػچـت ډًاٵٺـز ىیڂَان،
وشیؼٍای كبٝڄ وٚي ،ي اٽىًن ٚظیفٝی ّّٔی ٔشدْ است و ٝدأٗ ّٕٞت ت ٝوٕش تض٘ٙذ
ٚت ٝاصالح أٛس خٛد تپشداص٘ذ» ،ي ىٍ اىاډٍ ځٶز« :اځَ ثًىػٍ ډب اُ سٮبىڃ هبٍع ٙيٌ ي
اٝالف آن ډٖشچِڇ ٵياٽبٍی إز ،ىیڂَان (اوڂچیٖیَب) َڈ اُ َمیه ػُز ثب ډٚپالر
٭٪یڈ ىٕز ثٍ ځَیجبناوي! اځَ ډب ثبیي ىٍ ُويځبوی هًى َٝٵٍػًیی ٽىیڈ ،ي ؿىيی ثب
٭َٖر ي ٕوشی ثٍ َٕ ثَیڈ ،آنَب َڈ ثٍ َمیه ُكمبر ي ډٚٺّبر ىؿبٍ َٖشىي)1( ».
ٍيُ ٙبوِىَڈ آًٍ ،ډٞيٷ ىٍ وبډٍای ثٍ ىيڅز اوڂچٖشبن ،هًإز سب آن ىيڅز اُ
ډلبٌَٝی اٹشٞبىی ایَان ىٕز ثَىاٍى ي ؿُڄيوٍ ډیچیًن څیٌَ ،ثبثز ډ٦بڅجبر ایَان،
ٵًٍی ثذَىاُى ي ٕذٔ ثَای كڄ ډٚپڄ وٶز ډٌاٽٌَ آٱبُ ًٙى)2( .
دٔ اُ ىٍیبٵز ایه وبډٍَ٥ ،ف دىغ ډبىٌ ډٚشَٽی اُ ًٕی ؿَؿیڄ ،ووٖزيُیَ
اوڂچٖشبن ،ي سَيډهٍ ،ئیٔػمًٍُ آډَیپب ثَای ډٞيٷ ٵَٕشبىٌ ٙي:
) 1دَىاهز ٱَاډز ي سمبڇ ى٭بيی ىي َ٥ٳ ثٍ یټ ىاىځبٌ ثیه اڅمچچی ٍػًًٙ ٫ى.
) 2ومبیىيځبوی اُ ًٕی َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ثَای آٱبُ ځٶزيځً ي ٵَاَڈآيٍىن
ډًػجبر ػبٍیٙين وٶز ایَان ثٍ ثبُاٍ ػُبوی سٮییه هًاَي ٙي.
) 3ومبیىيځبن َٙٽز ثَای ٝييٍ وٶز سٞٶیٍٙيٌی ډًػًى ىٍ دبالیٚڂبٌ ایَان ،سَسیجبسی
ٵَاَڈ هًاَىي ٽَى ي ثُبی ََ ډٺياٍ وٶز ٽٍ ثبٍځیَی ًٙى ،وٺياً دَىاهز هًاَي ٙي.
) 4ىيڅز اوڂچیٔ ډلييىیز ٝبىٍار ثٍ ایَان ي ډلييىیز ایَان ٍا اُ څیٌَ إشَڅیىڀ څٲً
هًاَي ٽَى.
) 5ایبالر ډشليٌ آډَیپب ثیىٍوڀ یټ ا٭شجبٍ ىٌ ډیچیًن ىالٍی (ىٍ ًٍٝر دٌیَٵشٍٙين
ایه دیٚىُبى ثَای ٍٵ ٬ډٚپالر اٹشٞبىی ىٍ اهشیبٍ ایَان هًاَي ځٌاٍى))3( .
)3 ٝ ) 1ٶبیی ،209ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی 3 ،آًٍ ٍ ) 2 1330يكبوی 297ي ثٮيٝ ،ٶبیی 236
ٍيكبوی ٝ ،301-300ٶبیی 236
81
ډٞيٷ دٔ اُ هًاوين وبډٍ ،آن ٍا وبٕبُځبٍ ثب اوش٪بٍار ډچّز ایَان ىاوٖز ي ٍيُ 25
َُٙیًٍ آن ٍا ٍى ٽَى! ي ثَ ىٍیبٵز 49ډیچیًن څیٌَ دبٵٚبٍی ٽَى ،ي سُيیي ٽَى ٽٍ اځَ
ىٍهًإز اي دٌیَٵشٍ وًٚى« ،ىيڅز ایَان ثٍ هًى كٸ ډیىَي ٽٍ ثَای كٶ ٨ډىبٵ٬
هًی٘ ،اُ ََځًوٍ اٹياډی ََؿىي ډىؼَ ثٍ ٹٍ ٬٦ياثٕ ٤یبٕی ًٙى ،ٵَيځٌاٍ وپىي)1( ».
ىٍ ډیبوٍَبی آثبن ،1331هجََبیی ډجىی ثَ ایىپٍ ىيڅز آډَیپب ىٍ و َ٪ىاٍى دیٚىُبى
ٽىي ٽٍ یټ ٙـَٽز ثیهاڅمچچـی ثب َٕدَٕشـی آن ىيڅز ٍاٌاوـياُی ًٙى ٽٍ ٱَاډـز
َٙٽز ٕبثٸ ٍا دَىاهشٍ ي وٶز ایَان ٍا سًڅیي ٽىي ي ثب ثٌَُځیَی اُ يٕبیڄ كمڄيوٺڄ
ي سإٕیٖبر َٙٽز ٕـبثٸ آن ٍا ثٶَيٙي ي ىٍ آٱبُ ٝي ډیچیًن ىالٍ ثٍ ایـَان ٽمټ
ٽَىٌ ي ثٮيَب اُ ډلڄ ٭ًایي ٵَيٗ آن ٍا ٽڈ ٽىي ،دَاٽىيٌ ٙيٌ ثًى؛ یپی ىي ډبٌ ثٮي
ایه ٵپَ ثب ثَهی ىځَځًویَب ىٍ ٍٕبوٍَبی آن ٽ ًٍٚثبُسبة یبٵز ي ثب دیٚىُبى إٶىي
1331ثٍ ىيڅز ایَان َڈ ثیاٍسجب ٣وجًى)2( .
ىٍ آًٍ ،1331ثٍډى ًٍ٪ایؼبى ډىبث ٬ػيیي ىٍآډي ،ډٞيٷ ثب اهشیبٍار هًى ،ٹبوًن ډبڅیبر
ثَ اٍا١ـی ،ي ىٍ ثُمـه ډـبٌ ډبڅیـبر ىياُىٌ ىٍٝي ثَ ډٮـبډالر اٹشٞـبىی ي ُډیـه ي
ٕبهشمبن ٍا سًٞیت ٽَى .يڅی َیؾیټ اُ ایهَب ؿبٌٍٕبُ وجًى؛ ىيڅز 452ډیچیًن
سًډبن ثٍ ثبوټ ډچّی ثيَی ىاٙز .ىی ډبٌ َ ،1331ىيٍٕه (،)Loy W. Henderson
ٕٶیَ آډَیپب ىٍ ایَان ،دیٚىُبى ډٚشَٻ ىیڂَی ٍا اُ ًٕی اوڂچیٔ ي آډَیپب ثٍ
ډٞيٷ سٺيیڈ ىاٙز ٽٍ ىاٍای ٍٕ وپشٍ إبٕی ثًى:
ٍ -1ػً ٫سمبڇ ى٭بيی دًڅی ىي َ٥ٳ ثٍ یټ ىايٍی ثیهاڅمچچی،
ډٞيٷ ایه دیٚىُبى ٍا َڈ ثٍثُبوٍ «ٍػً ٫ثٍ یټ ىايٍ ثیَ٥ٳ» ٍى ٽَى)3( .
ىٍ ایه ُډبن آیِوُبيٍ ىٍ آډَیپب ثٍ ٍیبٕز ػمًٍُی ٍٕیيٌ ثًى؛ ډٞيٷ ىٍ وبډٍای
ٍ ) 1يكبوی ٝ ،307ٶبیی ٍ ) 2 237يكبوی ٝ ) 3 329-328ٶبیی 249
81
ثٍ اي اكشمبڃ ه َ٦ٽمًویٖڈ ٍا یبىآيٍ ٙي ،ي ىٍهًإز ٽمټ ډبڅی ٽَى .آیِوُبيٍ ىٍ
دبٕن ځٶز« :كپًډز آډَیپب ىٍ ډٺبڇ ي ډًٹٮیشی ویٖز ٽٍ ثشًاوي ثٍ ایَان ٽمټ
ٽىي)1( ».
ىٍ یپڈ إٶىي َ ،1331ىيٍٕه دیٚىُبى دیٚیه ٍا ثب سٮيیڄ ىٍثبٌٍی ٍٕیيځی دًڅی
ىي َ٥ٳ ثٍ ډٞيٷ سٖچیڈ ٽَى؛ دٔ اُ اوشٚـبٍ ډً ٫ً١ایه َ٥ف ػيیيٍٕ ،بوٍَبی
هبٍػی ځِاٍٗ ىاىوي ٽٍ ىيڅزَبی اوڂچیٔ ي آډَیپب ایه دیٚىُبى ٍا آهَیه دیٚىُبى
ډیىاوىي؛ ىيڅز آډَیپب َڈ ثب اوشٚبٍ ثیبویٍای ا٭الڇ ىاٙز ٽٍ َ٥ف ػيیي ډًٍى
دٚشیجبوی ٽبډڄ آن ىيڅز إز.
آوـٍ ٕجت ٙي ډٞيٷ ایه َ٥ف ٍا َڈ وذٌیَى ،اُ ایه ٹَاٍ إز :ىٍ هَىاى ،1331
وٶشپ٘ ٍُډبٍی 700 ،سه وٶز اُ ثىيٍ «ډٮ »ًٍٚثبٍځیَی ي ثٍ ًٕی ایشبڅیب كَٽز ٽَى،
يڅی ىٍ اطَ اٹياڇ ي ٙپبیز َٙٽز وٶز ٕبثٸ ىٍ ثىيٍ ٭ين سًٹیٴ ٙي .ىٍ 20ىی ډبٌ،
ىاىځبٌ ثٍ ًٕى َٙٽز وٶز ٕبثٸ ٍای ىاى ي ثبٍ وٶشپ٘ ثٍ َٙٽز ٕبثٸ سلًیڄ ىاىٌ
ٙي .ىٍ 29ىی ډبٌ ،ډلمًڅٍی ىیڂَی اُ ایَان ثٍيٕیچٍ وٶشپ٘ ډیَیال ()Miriella
ثَای ٍٵشه ثٍ ایشبڅیب ثبٍځیَی ،ي ىٍ 25ثُمه ياٍى ثىيٍ «يویِ» ٙيَٙ .ٽز ٕبثٸ،
ٙپبیز دیٚیه هًى ٍا ىٍ ىاىځبٌ يویِ َڈ ډَ٦ف ٽَى ي وٶشپ٘ ډیَیال سًٹیٴ ٙي .يڅی
ىٍ 19إٶىي ٍ ،1331ای ىاىځبٌ ٭چیٍ َٙٽز وٶز ٕبثٸ ٝبىٍ ٙي؛ ثٍ ډلٍٕ ٠یين
ایه هجَ ،ٽٍ اطَ ٍای ىاىځبٌ ٭ين ٍا هىظی ډیٽَى ،ایه سًَڈ ىٍ ډٚبيٍیه ډٞيٷ ي
هًى اي ديیي آډي ٽٍ ایَان هًاَي سًاوٖز وٶز هًى ٍا ثب يػًى ډوبڅٶز َٙٽز ٕبثٸ
ىٍ ثبُاٍَبی ػُبوی ثٶَيٙي!
ىٍ اطَ َمیه ٍيیياى ،ډٞيٷ ىٍ ثیبویٍای ثٍ سبٍین 29إٶىي ،1331ه٦بة ثٍ ډچّز
ایَانٍ ،ى دیٚىُبى ػيیي آډَیپب ي اوڂچیٔ ٍا ا٭الڇ ىاٙز .ىٍ دبوِىَڈ ٵَيٍىیه ،1332
«ىاڅٔ» ( ،)John Foster Dullesيُیَ اډًٍ هبٍػٍ آډَیپب ا٭الڇ ىاٙز« :و َ٪ىيڅز
آډَیپب آن إز ٽٍ دیٚىُبى اهیَ آډَیپب ي اوڂچیٔ ٽٍ ؿىيی دی٘ اُ َ٥ٳ ىٽشَ
ٝ ) 1ٶبیی 251
82
ډٞيٷ ٍى ٙي ،٭بىالوٍ إز ي ٵٮالً آډَیپب دیٚىُبى ىیڂَی ثَای كڄ ډٖإڅٍی وٶز
ایَان وياٍى)1( ».
ىٍ هَىاى 1331ٽٍ ډٞيٷ ثٍ الٍَ ٕٶَ ډیٽىي ،ىي آڅمبوی اُ َ٥یٸ ٭جياڅلٖیه
ډٶشبفَٕ ،ٽىًٖڃ يٹز ایَان ثب اي سمبٓ ثَٹَاٍ ٽَىٌ ي ا٭الڇ ډیٽىىي ٽٍ ثبيػًى
سًٹیٴ وٶشپ٘ ٍُډبٍی ىٍ ٭ين ،كبَ١وي ٽٍ ثَای هَیي وٶز اُ ایَان ٹَاٍىاى ثٖشٍ ي
دًڃ آن ٍا َڈ دَىاهز ٽىىي .ډٞيٷ اُ ایه دیٚىُبى هًٙلبڃ ٙيٌ ي ٽب٩ڈ كٖیجی ٍا،
ثٍ٭ىًان ومبیىيٌی هًى ،ثَای ډٚبيٌٍ ثَډیځِیىي سب ثب ایٚبن ډٮبډچٍ ٽىي .يڅی كٖیجی
ثب ایه ثُبوٍ ٽٍ «ډب ٽٍ ایه آىڇَب ٍا ومیٙىبٕیڈ» ،اُ ډٮبډچٍ ثب آوبن ډیدََیِى؛ آن ىي
آڅمبوی ویِ ثيين وشیؼٍځیَی ثبُډیځَىوي .دٔ اُ ایه ډبػَا ،ډٶشبف ثٍ اډیَاٝالن اٵٚبٍ
ډیځًیي« :ډه ٵپَ ډیٽىڈ كٺیٺشبً یټ ىٕشی ىٍ ٽبٍ إز ٽٍ ایه ٽبٍ (كڄ ډٚپڄ وٶز)
اوؼبڇ وًٚى!» ()2
َٕيیٔ» (َ )Cities Servicesڈ ٽٍ كبٙ َ١يٌ ثًى ثب ایه ياٍى ډٮبډچٍ ثًٚىُ ،یَ ٵٚبٍ
ىيڅز آن ٽ ًٍٚاُ ٝلىٍ ثیَين ٍٵز)1( .
ىيڅز ایَان ،كٸاالډشیبُی ثٍ ډیِان 16ىٍٝي اُ ٽچیٍی ډىبٵ ٬هبڅ ٜكبٝڄ اُ
إشوَاع ،سٞٶیٍ ،ي ٵَيٗ وٶز ایَان ،هًاٌ سمبڇ ډَاكڄ ایه ٭مچیبر ډٖشٺیمبً ثٍىٕز
َٙٽز یب َٙٽزَبی سبثٮٍ ،ي هًاٌ ىٍ ایَان یب ىٍ هبٍع اوؼبڇ ډیځَٵز ،ثٍډًػت
ٹَاٍىاى «آٍډیشبّإمیز» ډیثبیٖز ىٍیبٵز ډیٽَى ( )1يڅی ډٞيٷ اى٭بی ایَان وٖجز
ثٍ َٙٽزَبی سبثٮٍ ٍا ىيٍ اوياهز)2( .
ىیيیڈ ٽٍ ډچّیٙين وٶز ىٍ یټ ٵ٢بی ػىؼبڅی ي سجچیٲبسیِ آڅًىٌ ثٍ اوڀ ي سَيٍ ،ثب
ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر ٭مًڇ ډَىڇ ٙپڄ ځَٵز ي ثب ًَىیشی اٙشجبٌ ي سجچیٲبر ٵَیجىيٌ،
ىٍ ٍإشبی اَياٳ سًٕٮٍهًاَبوٍی آډَیپب ىٍ ػًّی اُ هٶٺبن ثٍ اػَا ىٍآډي ٽٍ
٘تیجٝای جض آسیةٞای ٌشاٖ تٙٔ« ٝافغ ّّٔی ایشاٖ» ٚاص ٔیاٖ تشداضتٗ ٘ ٚاتٛدی
«تٛا٘اییٞای التصادی ایشاٖ» ٚظشفیتٞایی ؤ ٝیتٛا٘ست ت« ٝپیطشفت ضتاتاٖ
التصاد ایشاٖ» تیا٘جأذ ،دس پی ٘ذاضت.
ایه ثو٘ ٍا ثب ه٥ً٦ی اُ ځٶشٍَبی څَى ٽيډه ه٦بة ثٍ ډ٦ٞٶی ٵبسق ىٍ ٕبڃ
1930ثٍ دبیبن ډیثَڇ:
«ٔتأسفا٘ ٝاِٚیای دِٚت ضٕا تا ضشوت چا٘ٔ ٝیص٘ٙذ ٕ٘ ٚیدا٘ٙذ و ٗٔ ٝتا چٝ
ٔحظٛساتی ٔٛاجٞ ٝستٓ .اٌش دِٚت ایشاٖ ٔیدا٘ست و ٝسٟیٓضذٖ دس ضشوت
٘فت چٔ ٝضایایی تشای آٖ دس آیٙذ ٜخٛاٞذ داضتٞ ،یچٌا ٜپیطٟٙاد ٔشا سشسشی
تّمی ٕ٘یوشد؛ ٔٗ پس اص ٔذتٞا وطٕىص ٕٞىاساٖ خٛد سا حاضش ت ٝلث َٛچٙیٗ
پیطٟٙادی وشدْ ٚحاَ ٔیتی ٓٙو ٝفٛائذ پیطٟٙاد ٔشا دسن ٕ٘یوٙٙذ .تاضذ تا سٚصی
ایشا٘یاٖ تفٕٟٙذ و ٝسٟیٓضذٖ دس ضشوت تضسٌی ٔا٘ٙذ ایٗ ضشوت ،و ٝسٚصتٝسٚص
ػّٕیات آٖ تٛسؼٔ ٝییاتذ ٚدستشسی تٙٔ ٝاتغ ٘فت وطٛسٞای دیٍش پیذا ٔیوٙذ،
چ ٝاسصضی داضت ٝاست »...ٵبسق ٕذٔ ډیوًیٖي« :او ٖٛٙو ٝضا٘ضد ٜساَ اص پیطٟٙاد
وذٔٗ ٔیٌزسد ٚحٛادث ٌ٘ٛاٌ٘ٛی تٚٝلٛع پیٛست ٝاست تٝسِٟٛت ٔیتٛاٖ ساجغ ت ٝخٛتی
یا تذی پیطٟٙاد ٔضتٛس تیطشفا٘ ٝلضاٚت وشد .دس آٖٚلت سشٔایٝی ضشوت ٘فت ایشاٖ ٚ
اٍّ٘یس یهپٙجٓ سشٔایٝی أشٚصیاش تٛد ٚلسٕت ػٕذٜی افضایص سشٔای ٝاص آٖٚلت
تا حاال اص سٛدی تٛد ٜاست و ٝضٕٗ ػُٕ تٝدست آٔذ ٚ ٜتؼذ ت ٝسشٔای ٝافضٚد ٜضذٜ
استٔ .مذاس ٘فتی و ٝآٖٚلت استخشاج [ٔیوشد] ٔ ٚیفشٚخت لشیة دّٔ ٜی ٖٛتٗ دس ساَ،
ٚاو ٖٛٙچٟاس تشاتش آٖ است .تأسیسات حُٕ٘ٚمُ ٚدستٍاٜٞای فشٚش ضشوت ٕٛٞاس ٜسٚ
ت ٝتٛسؼ ٝتٛد ٚ ٜأشٚص ضشوت ٔضتٛس یىی اص ٞفت ضشوت تضسي ٘فت جٟاٖ است)1( ».
ډىًؿَُ ٵَډبوٶَډبییبن ىٍثبٌٍی ډٞيٷ ي ډچّیٙين وٶز ډیوًیٖي« :اٌ ٚفت و ٝایٗ
واس ت ٝصالح ّّٔت ایشاٖ است ،دسٚالغ ا ٚتیص اص ٞش وس دیٍشی دس تاسیخ ت ٝصیاٖ
ایشاٖ ػُٕ وشد)2( ».
دٔ اُ ثَٽىبٍی ډٞيٷ ىٍ ٍيُ دبوِىَڈ َُٙیًٍ ٕبڃ ٕ« ،1332ذُجي ٵ٢ڄاهلل
ُاَيی» ووٖزيُیَ يٹز سًاوٖز ثب ٽمټ ؿُڄيدىغ ډیچیًن ىالٍی آډَیپب،
ؿَمَبی اٹشٞبى يٍٙپٖشٍی ایَان ٍا ثٍ كَٽز ىٍآيٍىٍ .ياثٕ ٤یبٕی ایَان ي
اوڂچیٔ ٽٍ ىٍ ىيٍان ډٞيٷ ٹٙ ٬٦يٌ ثًى ،ىٍ آًٍ َمبن ٕبڃ اُ َٕ ځَٵشٍ ٙي .ىٍ
ٵَيىیه ََ« 1332ثَر ًَيٍ» دَٖ ( ،)Herbert Hoover jrثب ٍَىمًىَبی سبٌُ اُ ًٕی
آیِوُبيٍ ٍئیٔ ػمًٍُ آډَیپب ،ياٍى سَُان ٙي؛ اي ډجشپَ دیٚىُبى سٚپیڄ ٽىَٖٕیًڇ
ثًى)1( .
يیچیبڇ ٵَیٍِ ٍئیٔ ٽڄ َٙٽز وٶز ٕبثٸ دبٵٚبٍی ىاٙز ٽٍ ثٍ َٙٽز اػبٌُ ىاىٌ
ًٙى ثیىٍوڀ ثٍ ایَان ثبُځَىى )2(.يڅی ػًّ ١ياوڂچیٖی ٽٍ َمـىبن ىٍ ایَان دبثَػب
ٝ ) 1ٶبیی ،287ډبٕچی ،ع ) 2 19 ،2٭چڈ 484
88
ثًى ،اػبٌُ ومیىاى ٽٍ َٙٽز وٶز ثشًاوي ډىبث ٬دیٚیه هًى ٍا ثٍ ىٕز آيٍى )1( .ىٍ
َمیه ٍإشبٕ« ،بڇ ٵبڃ» ثٍ َٙٽز َٚياٍ ىاى ٽٍَٙ« :ٽز ٹبىٍ إز ىٕز ثٍ ََ ٽبٍ
اكمٺبوٍای ثِوي ،ډه ډ٦مئىڈ ایه اډَ ثٍ ًٍ٥ٽبډڄ ىٍ َٕإَ ػُبن دٌیَٵشٍ ٙيٌ إز
ٽٍ ٽبٍ َٙٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ىٍ ایَان سمبڇ إز ي ََ ٽًٚٙی ثَای ثبُځٚز
آن ثٍ ََ ًٍٝسی ىٍآیي ،ډلپًڇ ثٍ ٙپٖز هًاَي ثًى ».يُاٍر هبٍػٍ اوڂچیٔ َڈ ثٍ
ىٍٕشی ؿىیه اډَی آځبَی ىاٙز)2( .
َٕاوؼبڇ ىٍ سبثٖشبن 1333ثَیشبویب ثب ٙپڄځیَی ٽىَٖٕیًڇ ډًاٵٺز ٽَى )3( .ىٍ ایه
ٽىَٖٕیًڇ ُٕمی ثَای َٙٽزَبی وٶشی آډَیپب دی٘ثیىی ٙيٌ ثًى؛ ُیَا َيٳ آډَیپب
اُ ډچّیٙين ٝىٮز وٶز َمیه ثًى؛ ُٕیڈٙين ىٍ وٶز ایَان .ىيڅز اوڂچیٔ َڈ سإییي
ٽَى ٽٍ ىٍ ایه ٽىَٖٕیًڇ ثبیي ُٕمی ثٍ َٙٽزَبی ثٍِٿ وٶشی آډَیپب ىاىٌ ًٙى)4( .
سٺٖیڈ ُٕبڇ ٽىَٖٕیًڇ ثيیه َٙف ثًى :ثَیشی٘ دشَيڅیًڇ (َٙٽز ٕبثٸ)ؿُڄ ىٍٝي،
دىغ َٙٽز آډَیپبییِ :إشبوياٍى ايیڄ ویًػَٕیًٕ ،ٽًوی ياٽیًڇ ،إشبوياٍى ايیڄ
ٽبڅیٶَویب ،ځچٴ ايیڄ ي َٙٽز وٶز سڂِآََ ،ٽياڇ دىغ ىٍٝيٍ ،يی َڈ ؿُڄ ىٍٝي
ي ٍيیبڃ ىاؽٙڄ (َچىيی-اوڂچیٖی) ؿُبٍىٌ ىٍٝي ي َٙٽز وٶز ٵَاوًٖی ٵَاؤ ىي
دشَيڃ ٘ٙىٍٝي)5( .
ثَ إبٓ ډبىٌ 21ٹَاٍىاى ،ډٺٍَ ٙيٌ ثًى ٽٍ ډیِان إشوَاع وٶزٕ ََ ،بڃ اٵِای٘
یبثي ،ىٍ ډبىٌ 23ډٺٍَ ٙيٌ ثًى ٽٍ َٙٽز ثبٍُځبوی ٭بډڄ ٽىَٖٕیًڇ 12٫5ىٍٝي اُ
ثُبی ا٭الڇٙيٌی وٶز هبڇ ٍا ٽٍ اُ ایَان ٝبىٍ ډیٽىي ي دىغ ىٍٝي اُ ثُبی
ا٭الڇٙيٌ ىٍ ثَاثَ ََ َِاٍ سه ډپٮت ځبُ ٝبىٍٙيٌ ٍا ثٍ َٙٽز ډچّی وٶز ایَان
ثذَىاُى ي ایه دَىاهزَب ډیثبیٖز ََ ٍٕ ډبٌ یټثبٍ اوؼبڇ ډیٙي .ډبڅیبر ثَ ىٍآډي
ثَای َٙٽزَب ثَ دبیٍی 50ىٍٝي اُ ًٕى يیٌْی دی٘ثیىیٙيٌ ،ي ډيّر ٹَاٍىاى 25
ٕبڃ ثًى)2( .
ډٞيٷ ىٍ یټ الیلٍ ً٥الوی ٽٍ ىٍ ثبُىاٙشڂبٌ هًى وًٙشٍ ثًى ي ثَای ىیًان ٭بڅی
ٽ ًٍٚٵَٕشبى ،ىٍ ا٭شَا ٟثٍ ٹَاٍىاى ػيیي،آن ٍا ٕىي إبٍر ٕ 25بڅٍ ثَای ایَان
ىاوٖز )3( .يڅی ځًیب اي ٵَاډًٗ ٽَىٌ ثًى ٽٍ ٹَاٍىاى ػيیي ډٮچًڃ َٙای٦ی ثًى ،ٽٍ اي
یټٌَٕ ىٍ ایؼبى آن وٺ٘ إبٕی ىاٙز ،ي ىٍ وشیؼٍی ډچّیٙين وٶز ،ٹ ٬٦ىٍآډي
وٶشی ي سلَیڈ اٹشٞبىی ایَان ديیي آډيٌ ثًى.
اُ ٕبڃ ،1334سًڅیي وٶز ایَان ٍيوي اٵِایٚی ىاٙز ي اُ 120ډیچیًن ثٚپٍ ىٍ ایه
) 1ډٌاٽَار ډؼچٔ ًٍٙای ډچّیَُٙ 30 ،یًٍ ٝ ،1333ٶبییٍ ،291يكبوی ٝ ) 2 479-478ٶبیی 295
ٝ ) 3ٶبیی ٝٶلٍ 295
91
ٕبڃ ،ثٍ 1٫650٫000٫000ثٚپٍ ىٍ ٕبڃ ٍٕ 1350یي ي ىٍآډي وٶشی ایَان ىٍ ایه
ډير 13٫7ډیچیبٍى ىالٍ ثًى )1( .اُ ٕبڃ 1344ایَان اُ ٽىَٖٕیًڇ ډیهًإز ٽٍ
سًڅیي ي ٝبىٍار وٶز ٍا 17ىٍٝي اٵِای٘ ىَي يڅی ٽىَٖٕیًڇ ومیدٌیَٵز ،سب ایىپٍ
ىٍ ډٌاٽَار ډلميٍ١ب ٙبٌ ي ًَیيا ي ىٽشَ اٹجبڃ ثب ومبیىيځبن ٽىَٖٕیًڇ (ًَاٍى دیغ،
ىیًیي إشیڄ ،ػَع دبٍٻ ََر ،ياٍىٍ)َٕ ،اوؼبڇ آوبن دٌیَٵشىي ٽٍ ایه ډیِان ٍا اٵِای٘
ىَىي)2( .
َٕدیـیَبی ٽىَٖٕیًڇ اُ سٮُياس٘ اويٻاويٻ ُیبى ٙي ي سب ػبیی دی٘ ٍٵز ٽٍ
ډلميٍ١ب ٙبٌ ا٭الڇ ىاٙز ٽٍ ٽىَٖٕیًڇ ىٍ اػَای سٮُيار هًى ١ٮٴ وٚبن ىاىٌ ي
ډىبٵ ٬ایَان ٍا ؿىبوپٍ ىٍ ٹَاٍىاى آډيٌ څلب ٧وياٙشٍ إز ي ىي ٍاٌ دی٘ ٍيی
ٽىَٖٕیًڇ ځٌاٙز:
) 3ډبٕچی ع ،34 ،2ػالڃ ډيوی ،سبٍین ٕیبٕی ډٮب َٝع 582 ،1 ٝ ) 2ٶبیی296 ) 1ډبٕچی 46
91
1ـ ٽىَٖٕیًڇ سب ٕبڃ ،1358یٮىی دبیبن ىيٌٍ ٕ 25بڅٍی ٹَاٍىاى ،ثٍ ٽبٍ هًى اىاډٍ ىَي،
ډَٚي ٣ثَ آوپٍ ىٍآډي ََ ثٚپٍ وٶز ثَای ایَان اُ ىٍآډي وٶشی ٽًٍَٚبی كًٌُ هچیغ ٵبٍٓ ٽمشَ
وجبٙي ي ٹيٍر ٝبىٍار وٶز ایَان ثٍ َٚز ډیچیًن ثٚپٍ ىٍ ٍيُ ثَٕي.
2ـ ٽىَٖٕیًڇ ٹَاٍىاى ػيیيی ثب ایَان ډىٮٺي ٕبُى ي سمبڇ ډٖئًڅیزَب ٍا ثٍ ایَان ياځٌاٍ
ومًىٌ ي َٙٽزَبی وٶشی ډٚشَیَبی ً٥یڄاڅمير ایَان ځَىوي)1( .
) 3إَاٍ وٶز225 ، ) 1ډًع وٶز 268ثٍ وٺڄ اُ ایَع ًيٹی ،وٶز ایَانٝ ) 2 300 ،ٶبیی 297
92
ىٍ ایه وٖٚز ،ومبیىيځبن َٙٽزَبی وٶشی ،دیٚىُبى اٵِای٘ 8ىٍٝيی ٹیمز
وٶز ٍا اٍائٍ ٽَىوي ،يڅی ایه دیٚىُبى اُ ًٕی ومبیىيځبن ايدټ ٍى ٙي .ىٍ ىيډیه
وٖٚز ،ومبیىيځبن ايدټ اٵِای٘ 15ىٍٝيی ٹیمز وٶز ٍا اٍائٍ ٽَىوي ٽٍ ثبُ َڈ
اُ ًٕی ومبیىيځبن ايدټ ٍى ٙي ي ىٍ ثَاثَ ومبیىيځبن ايدټ هًإشبٍ ىي ثَاثَ ٙين
ٹیمز وٶز ٙيوي.
ایه اػالٓ َٕاوؼبڇ ثیوشیؼٍ دبیبن یبٵز ،يڅی ؿىي ٍيُ دٔ اُ آن ،ىٍ ٙبوِىَڈ
اٽشجَ ( 24ډَُ) ىٍ ػچٍٖی يُیَان ىاٍایی ٽًٍَٚبی ٭َثی ٝبىٍٽىىيٌ وٶز ىٍ ٽًیز،
آنَب ٹیمز وٶز ٍا ثیه َٶشبى سب َٚشبى ىٍٝي وٖجز ثٍ اوًا ٫وٶز هبڇ ٝبىٍاسی
اٵِای٘ ىاىوي؛ ٽًٍَٚبی ٭َثی ثٍػِ ٭َاٷٝ ،بىٍار وٶز ٍا ثٍ إَائیڄ ي ٽًٍَٚبی
كبډی آن ډبوىي آډَیپب ،سلَیڈ ٽَىوي .ایه اٵِای٘ ٹیمز ىٍ ٍٕبوٍَبی ٱَثی٘ ،خستیٗ
ضٛن ٘فتی ٘أیذ ٜضذ.
ډبػَا ثٍ َمیهػب دبیبن ویبٵز ي ضٛن ٘فتی د ْٚىٍ ٍاٌ ثًى؛ ىٍ وٖٚز يُیَان
ىاٍایی ايدټ ىٍ ىٕبډجَ 1973ىٍ سَُان ،سٞمیڈ ځَٵشٍ ٙي ٽٍ ٹیمز وٶز ثٍ كييى
ىي ثَاثَ ٹیمز سٮییهٙيٌ ىٍ اٽشجَ آن ٕبڃ اٵِای٘ یبثي؛ یٮىی ثٍ ؿُبٍ ثَاثَ ثُبی وٶز
ىٍ ویمٍ ووٖز ٕبڃ .1973ىٍ اطَ ایه اٵِای٘ ٹیمزَب ،ثُبی ََ ثٚپٍ وٶز ایَان اُ
2٫93ىالٍ دی٘ اُ اٽشجَ 1973ثٍ 4٫99ىالٍ دٔ اُ ًٙٻ ايڃ ي 11٫63ىالٍ ىٍ
ّاوًیٍ ٍٕ 1974یي← )1( .
93
اٵِای٘ وبځُبوی ٹیمز وٶز ي ٽبَ٘ ٭ٍَ١ی وٶز ىٍ ثبُاٍَبی ػُبویٕ ،جت ٙي
ٽٍ ډَىڇ ٽًٍَٚبی ياٍىٽىىيٌی وٶزُ ،ډٖشبن ٍ 1974ا ثب ٕوشیَبیی َمـًن
ډٚپڄ ٍٵزيآډيٝ ،ٴَبی ثچىي ػچًی دمخ ثىِیهَٕ ،ىی هبوٍَب ثٍ٭چّز ٽمجًى ډًاى
وٶشی ي َٝٵٍػًیی ىٍ ډَٞٳ ځبُ ي ځبُيییڄ ىٕشڂبٌَبی ځَډبیٚی ثڂٌٍاوىي.
سٺًیز ٙيٌ ي ٽَٖی سَاُ سؼبٍی آن ىٍ ٕبڃَبی دی٘ اُ اٵِای٘ ٹیمز وٶز ،وبځُبن
ػبی هًى ٍا ثٍ ډًاُوٍی ثبٍُځبوی هبٍػی ي ٕذٔ ډظجز ٙين سَاُ سؼبٍی ىاىٌ إز.
ثٍ إشىبى ومًىاٍی ٽٍ ىٍثبٌٍی سَاُ سؼبٍی ایبالر ډشليٌ ثیه ٕبڃَبی 1972ي
1979ؿبح ٙيٌ ،سَاُ سؼبٍی ایبالر ډشليٌ ىٍ ٕبڃ ،1972ىياُىٌ ىٍٝي ٽَٖی
ىاٙشٍ إز ،یٮىی ٝبىٍار آن ىياُىٌ ىٍٝي ٽمشَ اُ ياٍىار آن ٽ ًٍٚثًىٌ إز،
ىٍكبڅیٽٍ ىٍ ٍٕ ډبٌ آهَ ،1973ایه ٽٖـَی ػبی هًى ٍا ثٍ ٍٕ سب ؿُـبٍ ىٍٝي
اٵِای٘ ډیىَي ي ایـه اٵـِای٘ ىٍ ٕبڃ 1975ثٍ ىياُىٌ ىٍٝـي ډیٍٕي؛ یٮىی ىٍ
ایه ٕبڃٝ ،بىٍار آن ٽ ًٍٚىياُىٌ ىٍٝي ثی٘ اُ ياٍىاس٘ ثًىٌ إز.
ىڅیڄ ایه ډٖئچٍ ٍيٙه ثًى؛ ایبالر ډشليٌ ثٍىڅیڄ آنٽٍ ثو٘ ثٍِځی اُ وٶز
ډَٞٵی هًى ٍا ىٍ ىاهڄ سًڅیي ډیٽَى ىٍ ثَاثَ اٵِای٘ ٹیمز وٶز ،وٖجز ثٍ ىیڂَ
ٽًٍَٚبی ٝىٮشی اُ ایه إٓیت ىيٍ ډبوي)1( .
ياٙىڂشهدٖز ىٍ ایه ځِاٍٗ ډٶٞڄ ډیوًیٖي :اُ ٕبڃ 1974ثٍ ایـه َ٥ٳ (یٮىی
سب آٱبُ ٕبڃ ٕ )1977بالوٍ ثی٘ اُ یټ ډیچیًن ىالٍ اُ ًٕی ٽًٍَٚبی ډَٞٳٽىىيٌی
وٶز ثٍ َ٥ٳ ٽًٍَٚبی ٭ ً٢ايدټ َٕاُیَ ٙيٌ يڅی ٹٖمز ٭ميٌی آن ثٍ ًٍٝر
ثُبی ډلًٞال ٝىٮشی ي إچـلٍی آډَیپبیی یب ٹَاٍىاىَبی ډَثً ٣ثٍ ډٚـبٍٽز ىٍ
هيډبر ٵىّی ي َٕډبیٍځٌاٍی ىٍ ىاهـڄ آډَیپب ي یب ثٍ ًٍٝر ٕذـَىٌ ىٍ ثبوټَـبی
آډَیپبیی ثٍ ایه ٽ ًٍٚثبُځٚشٍ إز .٭ميٌسَیه ٍٹڈ ډَثً ٣ثٍ ٭َثٖشبن ٕٮًىی
إز ٽٍ اٍُٗ ٹَاٍىاىَبی آن ثب ىيڅز ي َٙٽزَبی آډَیپبیی ىٍ ایه ډير ثٍ 27
ډیچیبٍى ىالٍ ثبڅٰ ډیًٙى ي ثٍډًػت ا٥ال٭بسی ٽٍ اُ ډىبث ٬ډًطٸ ثٍ ىٕز آډيٌ،
َڈاٽىًن (ىٍ ویمٍی ايڃ ٕبڃ )1977ىٍ كييى ٕی ډیچیبٍى ىالٍ ثٍ اٙپبڃ ځًوبځًن ىٍ
آډَیپب َٕډبیٍځٌاٍی ٽَىٌ إز)2( .
َ٥كی ٽٍ ىٍ ٙمبٌٍی ّ 10يئیٍ ٍ 1977يُوبډٍ ياٙیىڂشه دٖز ؿبح ٙيٌ إز ،وٚبن ډیىَي ٽٍ ٹیمزَبی
وٶز ايدټ ډبوىي یټ َٕڇ كیبسی ثَای اٹشٞبى ثیمبٍ آډَیپب ٙٶبثو٘ ثًىٌ ،ي ومًىاٍ ٕمز ٍإز اٵِای٘
َٕیٝ ٬بىٍار آډَیپب ٍا وٖجز ثٍ ياٍىار آن ٽ ًٍٚدٔ اُ اٵِای٘ ٹیمزَبی وٶز ومبیبن ډیٕبُى.
اٍُانثًىن َِیىٍی اوَّی اٍيدب ي ّاده ٽٍ دٔ اُ ػىڀ ػُبوی ىيڇ ٕجت ثبُٕبُی
اٹشٞبىی ٙشبثبن آن ٽًٍَٚب ٙي ،ثٍهبٍ َ٥ٹبثز اٹشٞبىیٕ ،جت وڂَاوی آډَیپب ،ىٍ
ٕبڃَبی دی٘ اُ اٵِای٘ ٹیمز ػُبوی وٶز ٙيٌ ثًى ،ىٍ آن ٕبڃَب ٹیمز ََ ثٚپٍ
وٶز هبڇ ىٍ آډَیپب 3٫3ىالٍ ثًى ،ىٍكبڅیٽٍ ٹیمز وٶز هبڇ َىڂبڇ ثبٍځیَی ىٍ ثىبىٍ
هچیغ ٵبٍٓ ََ ثٚپٍ كييى 1٫76ىالٍ ثًى ٽٍ ثب َِیىٍی ػبثٍػبیی ىٍ اٍيدبی ٱَثی
ي ّاده ثٍ كييى 2ىالٍ ډیٍٕیي.
اُ َ٥ٵی ،ىٍ ٕبڃَبی َٙ 1950ٽزَبی وٶشی ډٖشٺچی ډبوىي آډًٽً ىٍ آډَیپب ي اوی
ىٍ ایشبڅیـب يػًى ىاٙشىي ٽٍ ؿًن ىٍ ٹـَاٍىاى ٽىَٖٕیًڇ ُٕمی ثٍ آوبن ىاىٌ وٚيٌ ثًى،
ډشًػٍ ایَان ي ٽًٍَٚبی سًڅیـيٽىىيٌی وٶز ٙيوي ،ي ٵٮبڅیـز هًى ٍا ىٍ ایه ٽًٍَٚب
آٱبُ ٽَىوي .ایه َٙٽزَب ویِ ډبوىي َٙٽزَبی ثٍِٿ ډًٵٸ ثٍ سًڅیي وٶز ثب َِیىٍی
96
ٽڈ ٙـيٌ ثًىوي ي ثـَای ثیـَين آيٍىن ثـبُاٍ اُ ىٕز َٙٽزَـبی ثٍِٿ ي ثـبُځٚز
َٕډبیٍځٌاٍی هًى ىٍ ٽًسبٌسَیه ُډبن ،وٶز سًڅیيی هًى ٍا ثب ٹیمزَبی دبییهسَ ياٍى
ثبُاٍ ٽَىوي)1( .
ي 1205٫2ډیچیبٍى ٍیبڃ ىٍآډي وٶز ي ځبُ اٵِای٘ یبٵشٍ ثًى .ایه ٍيوي اٵِایٚی سب ٕبڃ
َ 1977ڈؿىبن اىاډٍ ىاٙز ي ىٍ ایه ٕبڃ ىٍآډي ٽڄ ىيڅز ایَان ثٍ 2034٫2ډیچیبٍى
ٍیبڃ ي ىٍآډي وٶز ي ځبُ ثٍ 1497٫8ډیچیبٍى ٍیبڃ ٍٕیي)3( .
ایه اٵِای٘ ىٍآډي ثٍ ىيڅز ایه اډپبن ٍا ډیىاى سب ىٍ سإډیه َِیىٍَبی ثَوبډٍ
٭مَاوی دىؼڈ ،اُ ٕي سىڂىبَبی ډبڅی ثڂٌٍى؛ ثَوبډٍ دىؼڈ ثب س ًٍّٞاٙشجبَی ثبُوڂَی
ٙي ي َِیىٍَبی ٭مًډی ىيڅز ثب ىٍآډيَبی وٶشیِ اٵِای٘یبٵشٍَ ،مبَىڂی دیيا ٽَى.
كؼڈ ا٭شجبٍار ثَوبډٍ دىؼڈ ،ثَای ٍٕ ٕبڃ ي ویڈ ثبٹیډبويٌ اُ 35٫7ډیچیبٍى ىالٍ ثٍ
68ډیچیبٍى ىالٍ ٍٕیي)1( .
ثب َٕاُیَٙين ىٍآډيَبی وٶشی ثٍ ىٍين ٽ( ًٍٚىٍ ثًػٍ ٕبالوٍ) ،وٺيیىڂی ٍي ثٍ
اٵِای٘ وُبى ثًٍٍ٥یٽٍ اُ 27٫73ىٍٝي ىٍ ٕبڃ 1973ثٍ 61٫42ىٍٝي ىٍ ٕبڃ
ٍٕ 1974یي؛ وَم سًٍڇ اُ 14٫3ىٍٝي ىٍ ٕبڃ َٕ ،1352اوؼبڇ ثٍ 27٫3ىٍٝي ىٍ
ٕبڃ ٍٕ 1355یيٍٙ .ي ٵَایىيٌی َِیىٍ َبی ىيڅز ثٍ اٵِای٘ كؼڈ وٺيیىڂی ي ىٍ
وُبیز اٵِای٘ وَم سًٍڇ ٽٚیيٌ ٙي.
«اُ ٥جٺٍثىيی هبٍع ٙين ايٍاٷ ډَثً ٣ثٍ ثَوز إپًٽَاٵز (،)Brent Scowcroft
ډَىی ٽٍ ىٍ ىيڅزَبی ویپًٖن ي ٵًٍى هيډز ٽَىٌ إز ،ىٍٻ ډب ٍا اُ ٍیٍَٚبی اوٺالة
ایَان ٭مٸ ثٖیبٍ ثوٚیيٌ إز.ایه ايٍاٷ آٙپبٍ ډیٕبُوي ٽٍ ىٍ ٕبڃ 1976ایبالر ډشليٌ
ي ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثَای ٽبَ٘ ٹیمزَبی وٶز ثب یپيیڂَ سجبوی ٽَىوي؛اډَی ٽٍ وبهًإشٍ
ُډیىٍٕبُ ثلَان ډبڅیای ٙي ٽٍ اٹشٞبى ایَان ٍا ثیطجبر ي ٹيٍر ٙبٌ ٍا ډشِڅِڃ ځَىاویي.
ىٍ وٍُ ٍيُ ووٖز ّاوًیٍی ،1977اٹشٞـبى ایَان ىٍ دیِ آٙٶشڂی ٱیَډٮمـًڃِ ثـبُاٍَبی
ػُبوی وٶز ىٕشوًٗ إٓیت ٭٪یمی ٙي؛ ٝيَب ډیچیًن ىالٍ اُ ىٍآډيَبی دی٘ثیىیٙيٌی
ٽ ًٍٚثٍ٭چّز ٕٺً ٣وبځُبوی اٍُٗ ٝبىٍار ٍيُاوٍی وٶز ډلً ٙي ،ي ایه ىٍ كبڅی ثًى ٽٍ
ٽڄ سًڅیي وٶز ىٍ ډٺبیٍٖ ثب ډبٌ دی٘ اُ آن 38ىٍٝي ٽبَ٘ یبٵشٍ ثًى.
٭چّز ډٖشٺیڈ ثلَان ډبڅی ایَان سٞمیڈ ٹب٥ٮبوٍی ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثٍ َٕدیـیين اُ
اٍاىٌی ىیڂَ ا٭٢ـبی ٕـبُډبن ٽٚـًٍَبی ٝـبىٍٽىىيٌی وٶز (ايدټ) ډجىـی ثَ اٵـِایـ٘
ٹیمزَبی وٶز ىٍ اػالٓ ىٕبډجَ 1976ىٍ ىيكٍی ٹ َ٦ثًى .يُیَ وٶز ٭َثٖشبن ٕٮًىی،
ٙین اكمي ُٽی یمبوی ،ا٭الڇ ىاٙز ٽٍ ىيڅز ډشجً ٫اي ثب ٵَيٗ وٶز هبڇ هًى ثٍ ٹیمشی
دبییهسَ،ثب اٵِای٘ ٹیمز آن ډٺبثچٍ هًاَي ٽَى».
سَيٍ ډچټ ٵیٞڄ وٖچی ٍا ىٍ٭َثٖشبن ثٍ ٹيٍر ٍٕبویي ٽٍ ډٞمڈ ثًى ٽٍ اُ ٹيٍر
وٶشی ٭َثٖشبن ثَای اٵِای٘ وٶًً ٍاَجَىی آن ٽ ًٍٚي ثُجًى ٍياث ٤ثب ایبالر ډشليٌ
ثٌَُثَىاٍی ٽىي← )1( .
99
ىٍ ووٖشیه ٽىٶَاؤ ايدټ دٔ اُ سَيٍ ډچټ ٵیٞڄ ،ىٍ َُٙڅیجَيیڄ ځبثًن ٙین
اكمي ُٽی یمبوی ٽٍ ایه ثبٍ ثٍ ومبیىيځی اُ ډچټ هبڅي ،كبٽڈ ػيیي ٭َثٖشبن ،ىٍ
ٽىٶَاؤ َٙٽز ٽَىٌ ثًى ،ثب اٵِای٘ ٹیمز وٶز سب ايڃ اٽشجَ 1975ډوبڅٶز ٽَى .ىٍ
اػالٓ ٵًٷاڅٮبىٌی ايدټ ٽٍ ثَای ثبُوڂَی ىٍ ٹیمز وٶز ىٍ ٕذشبډجَ 1975ثَځِاٍ
ٙي ،اي ثبُ َڈ ثب اٵِای٘ 25سب 30ىٍٝيی ٹیمز وٶز ډوبڅٶز يٍُیي ،يڅی َٕاوؼبڇ
ثب دیٚىُبى ایَان ډجىی ثَ اٵِای٘ ىٌ ىٍٝيی ٹیمز وٶز ډًاٵٺز ٽَى)2( .
ثب سلَیټ آډَیپبییَب ،ا٭َاة وٖجز ثٍ ویزَبی ٙبٌ وٖجز ثٍ هًى ََآ دیيا
ٽَىٌ ثًىوي؛ سىُب ٍاٌ ثَای ډلييىٕبهشه سًٕٮٍ ٹيٍر و٪بډی ٙبٌ ،ٽبَ٘ سًاوبیی اي
ىٍ َِیىٍٽَىن ثیدَيای دًڃ ثًى .یمبویٙ ،بٌ ٍا ٵَىی ثب ثیطجبسی ٍياوی ٙيیي سًٝیٴ
ٽَىٌ ثًى ،ي ياٙىڂشه ٍا ډشُڈ ډیٽَى ٽٍ آځبَبوٍ ي ٭بډياوٍ ٹيٍر و٪بډی ٙبٌ ٍا
اٵِای٘ ىاىٌ إز سب اي ًٕاكڄ ٭َثی ٍا اٙٲبڃ ٽىي)3( .
ىٍ ؿُبٍىَڈ ىٕبډجَ ٕ ،1976ٶیَ ٭َثٖشبن ىٍ آډَیپب ،سىُب ؿىي ٕب٭ز دی٘ اُ آٱبُ
اػالٓ ايدټ ىٍ ىيكٍ ٹ ،َ٦ثٍ ٵًٍى ٍئیٔ ػمًٍُی آډَیپب ا٥ال ٫ىاى ٽٍ ٕٮًىیَب
اػبٌُ اٵِای٘ ثی٘ اُ ىٌ ىٍٝي ثُبی وٶز ٍا ووًاَىي ىاى)4( .
ُٽی یمبوی ،يُیَ وٶز ٭َثٖشبن ٕٮًىی ،ویِ َىڂبڇ يٍيى ثٍ ىيكٍ ،ا٭الڇ ىاٙز ٽٍ
يی ثب دیٚىُبى سظجیز ثُبی وٶز ثَای ٘ٙډبٌ ىیڂَ ىٍ ٽىٶَاؤ يُیَان ايدټ
َٙٽز هًاَي ٽَى .ثب ایىپٍ ٙین یمبوی ىٍ ىي وٖٚز دیٚیه ايدټ ویِ دیٚىُبى سظجیز
ثُبی وٶز ٍا ٭ىًان ٽَىٌ ثًى ي ىٍ ىٍاُای ٕبڃ ،1976ايدټ ُیَ ٵٚبٍ ٭َثٖشبن
ٕٮًىی ٽٍ ثٍِځشَیه سًڅیيٽىىيٌی وٶز ايدټ ثًى ،اُ اٵِای٘ ٹیمز وٶز هًىىاٍی
← ) 1ٽًدَ ،ډٺبڅٍ ٥ ) 2چً٭ی ) 3 263ٽًدٍَ :يایز ػیمِ آٽىیٔ اُ ځٶزيځً ثب یمبوی -ٽٍ ثٍ ٙپڄ
ٍيوًٙز ثٍ ياٙىڂشه ډوبثٌَ ٙي 13-ډبٌ ثٮي ىٍ ياٙیىڂشهدٖز ىٍ ٕشًوی ثٍ ٹچڈ ػټ اويًٍٕن اوشٚبٍ یبٵز
وڂبٌ ٽىیي ثٍ.Saudies Suspect an Iran-U.S. Plot,” The Washington Post, September 17, 1976:
) 4وڂبٌ ٽىیي ثٍNational Security Adviser, Memoranda of Conversations, 12/14/76, folder :
“Ford, Saudi Ambassador Ali Alireza,” Box 21, Brent Scowcroft Papers, Gerald R. Ford
.Library
111
ٽَى ،سپَاٍ دیٚىُبى سظجیز ٹیمز وٶز ثَای ايدټ ٱیَډىش ٌَ٪ي سپبنىَىيٌ ثًى؛ ُیَا
اٵِين ثَ آوپٍ سظجیز ٹیمز وٶز ثب سًػٍ ثٍ ٽبَ٘ ٹيٍر هَیي آن ثٍ ډیِان 26ىٍٝي
ٱیَډى٦ٺی ي وذٌیَٵشىی ثًى ،ىٍ 22وًاډجََ ٍٕ ،ٶشٍ دی٘ اُ اػالٓ ايدټ ،ډچټ هبڅي
ىٍډٞبكجٍ ثب ډؼچٍی ویًُيیټ آډَیپب ،ثٍٍيٙىی ثَ څِيڇ اٵِای٘ ثُبی وٶز ىٍ ثَاثَ
سًٍڇ ػُبوی سإٽیي ٽَىٌ ثًى)1( .
دیٚىُبى سظجیز ثُبی وٶز اُ َ٥ٳ ُٽی یمبوی ثب ډوبڅٶز ٙيیي ٕبیَ ٽًٍَٚبی
ايدټ ٍيثٍٍي ٙي ،ثًٍٍ٥ی ٽٍ ُٽی یمبوی ډؼجًٍ ٙي ثَای ځِاٍٗ ي ځَٵشه سٞمیڈ
وُبیی ثٍ ػيٌ ثبُځَىى .ىٍ ثبُځٚز اُ ػيٌ اي ا٭الڇ ٽَى ٽٍ كياٽظَ ثب اٵِای٘ دىغ
ىٍٝي ثَ ثُبی وٶز ډًاٵٺز هًاَي ٽَىٕ( .ٶیَ ٭َثٖشبن دیٚشَ ثٍ ٵًٍى ځٶشٍ ثًى ٽٍ
اٵِای٘ دىغ ىٍٝيی ،وبٙی اُ ٕبُيٽبٍ ىٍيوی َٙٽزَبی وٶشی إز) .اُ ىياُىٌ ٽًٍٚ
ىیڂَ ايدـټ سىُـب یټ ٽ( ًٍٚاډبٍار ډشليٌ ٭َثی) ثب دیٚىُـبى ٭َثٖشـبن ډًاٵٺز ٽَى ي
یبُىٌ ٽ ًٍٚىیڂَ سٞمیڈ ځَٵشىي ثب يػًى دبٵٚبٍی ٭َثٖشبن ٕٮًىی ثُبی وٶز هًى ٍا
اُ ايڃ ّاوًیٍ 1977ثٍ ډیِان 10٫4ىٍٝي ي اُ ايڃ ّيئیٍ َمبن ٕبڃ دىغ ىٍٝي ىیڂَ
اٵِای٘ ىَىي)2( .
ُٽی یمبوی ٽٍ وشًاوٖشٍ ثًى ٽًٍَٚبی ىیڂَ ايدټ ٍا ثب هًى َمَاٌ ٕبُى یټ
ٽىٶَاؤ ډ٦جً٭بسی سٚپیڄ ىاى ي ١مه اوشٺبى اُ ا٭٢بی ايدټ ځٶز« :تشای
ٚاداسساختٗ ایٗ وطٛسٞا ت ٝپیشٚی اص سٚش ػشتستاٖ سؼٛدی ،تِٛیذ ٘فت خٛد سا
افضایص خٛاٞذ داد ٚتاصاسٞای جٟا٘ی سا اص سیُ ٘فت اسصاٖ پش خٛاٞذ وشد)3( ».
سُيیي یمبوی َیـڂبٌ ثٍ ياٹٮیز وذیًٕز يڅی و٪بڇ ىيٹیمشی ايدټ سب ٘ٙډبٌ
دبثَػب ډبوي ي ي ٽبَ٘ ىٍآډيَبی ىيڅزٕ ،جت ٙي سب ىيڅز ىٍ ثًىػٍی هًى ثبُوڂَی
ٽىي ي ثٍ ثًىػٍ ٍیب١شی ٍيی آيٍىٌ َِیىٍَبی ٭مًډی ٍا ٽبَ٘ ىَي ،ي ؿىبوپٍ ځٶشٍ
ٙي اُ َٝٳ َِیىٍ ىٍ دَيٌَّبی ػيیي ىٕز ثپٚي ،ثَوبډٍَبی ٽمټَبی هبٍػی ٍا
سٮچیٸ ،ي ياڇ 500ډیچیًن ىالٍی اُ ثبوټَبی اٍيدبیی ي آډَیپب ىٍهًإز ٽىي .ثٮيَب
٥ ) 2چً٭ی 286ـ 287؛ ٽًدَ ،ډٺبڅٍ ٥ ) 3چً٭ی287 ، ٥ ) 1چً٭ی286
111
اٹشٞبىىاوبن اٍٙي ٙبٌ ا٭شَاٳ ٽَىوي ٽٍ ىيڅز آنَب ثٍ َیؾٍيی اكشمبڃ ٕٺً ٣ثُبی
وٶز ي ٽبَ٘ سًڅیي ٍا ىٍ و َ٪وڂَٵشٍ ثًى)1( .
ىٍ اٽشجَ ،1974یټ ځِاٍٗ ډلَډبوٍ ٕبُډبن ا٥ال٭بر ډَٽِی آډَیپب ىٍثبٌٍی
ي ٬١اٹشٞبىی ایَان ،وشیؼٍځیَی ٽَى ٽٍ« :ثَوبډٍ سًٕٮٍ ثچىيدَياُاوٍی اٹشٞبىی ي
و٪بډی ٙبٌُ ،ډیىٍٕبُ ثَيُ ډٚپالر اٹشٞبىی ثَای ٽٙ ًٍٚيٌ إزَِ .یىٍی
َىڂٶز (ىٍ ٽىبٍ يٍيى ػَیبن ٭٪یمی اُ َٕډبیٍ) ډىؼَ ثٍ اٵِای٘ وبځُبوی ٹیمزَب
ٙيٌ إز ».ایه ځِاٍٗ َمـىیه اٙبٌٍ ډیٽىي ٽٍ َؼًڇ ٽبٍځَان ٵبٹي ډُبٍرَبی
ٙٲچی ثٍ ََُٙب ٕجت اٵِای٘ ثیپبٍی ځَىیيٌ إز)2( .
َٕاُیَ ٙين ىالٍَبی وٶشی ي دیَي آن ٽبَ٘ وَم ىالٍ ،اٍُانٙين ٽبالَبی
ياٍىاسی ٍا ىٍ دی ىاٙز ،ي ىٍ وشیؼٍ إٓیت ٭٪یمی ٍا ثٍ سًڅیي ٝىٮشی ىاهچی ياٍى
آيٍى ،ي ثب ٽبَ٘ ىٍآډيَبی وٶشی ،ىٍ دی سً٥ئٍ ایبالر ډشليٌ ي ُىيثىي ثب ٭َثٖشبن
ٕٮًىی ،ٽٍ ٽیٖیىؼَ آن ٍا «وشیؼٍی ىیذچمبٕی آډَیپب» هًاويٌ ثًى ( ،)3ثلَان ډبڅی،
ثٍ سًٝیٶی ٽٍ ځٶشٍ ٙي ،ځَیجبن ىيڅز ٍا ځَٵز .إشمذڄ ډیوًیٖي« :ىٍ دبیبن ٕبڃ
1976ي َٕسبَٕ ٕبڃ 1977ٽبٍځَان ثیپبٍ ىٍ ََُٙب اػشمب ٫ډیٽَىوي ،ي ٭چیٍ
ثیپبٍی ثٍ ا٭شَا ٟډیدَىاهشىي؛ ػَایڈ هیبثبوی ،ىُىی ،سؼبيُ ،وباډىی ي ٍٵشبٍَبی
ثیو٪ڈيٹب٭يٌ اٵِای٘ یبٵز ي ٝٶلبر ٍيُوبډٍَب ٍا دَ ٽَى .ىٍ دبیبن ٕبڃ 1977
س٪بََار ىاوٚؼًیبن ٙيّر ځَٵشٍ ثًى .ثب ثبُٙين ٵ٢بی ٕیبٕی ،ٽٍ ىٍ ایه ٕبڃَب اُ
ػمچٍ اٝالكبر ٙبٌ ثًى ،ځَيٌَبی ډوبڅٴ ٵَٝز ٍٙي ي ځٖشَٗ ٵٮبڅیزَبی
ا٭شَا١ی ي اوٺالثی ٍا یبٵشٍ ثًىوي)4( ».
) ۹ٽًدَ ،وڂبٌ ٽىیي ثٍHossein Razavi and Firouz Vakil, The Political Environment of :
Economic Planning in Iran, 1971-1983: From Monarchy to Islamic Republic, Westview
.Special Studies on the Middle East (Boulder and London: Westview, 1984), p. 90
) ۵ٽًدَ ،وڂبٌ ٽىیي ثٍCIA Confidential Document, Iran: An Overview of the Shah’s :
) ۱ .Economy, 1974-10-16, National Security Archive Doc. IV B-3وڂبٌ ٽىیي
ثٍMemoranda of Conversations, 1/4/77, folder “Ford, Kissinger,” Box 21, National :
) 4 Security Adviser, Gerald R. Ford Libraryإشمذڄ 35
112
اػَای َ٥ف ډٮَيٳ ثٍ «ٵ٢بی ثبُ ٕیبٕی» ثَ وبځًاٍی اي١ب ٫سىَ٘بی ىاهچی
اٵِيىٌ ثًى؛ ىٍ ػَیبن ٍٹبثزَب اوشوبثبسی ٍیبٕزػمًٍُی ایبالر ډشليٌ ،ػیمی ٽبٍسَ
( )Jimmy Carterاُ ٕیبٕزَبی ٙبٌ ىٍ ُډیىٍی كٺًٷ ث َٚاوشٺبى ٽَىٌ ثًى ،ي ایه
اكشمبڃ ٍا وٚبن ډیىاى ٽٍ ډمپه إز يی ىٍ ٍياث ٤ایبالر ډشليٌ ثب ایَان ثبُوڂَی
ٽىي ()1؛ اػَای ایه َ٥ف ٽٍ ياٽىٚی ثٍ ایه ػجٍُځیَی ٽبٍسَ ثًىُ ،ډیىٍ ٍا ثَای
سلَّٻ ځَيٌَبی ٕیبٕی ډوبڅٴ ىيڅز ،ٵَاَڈ ډیٕبهز.
ایه ثو٘ ٍا ثب آيٍىن ځِاٍٗ ډٮَيٳ «ػَع ثبڃ» ( ،)George Ballٽٍ ثب َمپبٍی
ىیه ثَاين ( )Dean Brownسُیٍ ٽَىٌ ي ثَای ٽبٍسَ ډیٵَٕشي ،ثٍ دبیبن ډیثَڇ)4( :
«ا٥ال٭بر ياٝچٍ وٚبن ډیىَي ٽٍ ٍيَُبی هًٗ ٵَډبوَيایی هًىٽبډٍ! ٙبٌ ثٍ
ٍَٕٕیيٌ إز .ػبوٚیه اكشمبڅی ثَای ٙبٌ ډشىبٕت ثب كًاىطی ٽٍ دی٘ آیي ثٍ سَسیت ُیَ
دی٘ثیىی ډیًٙى:
Alam, The Shah and I, p. 537 ) 3 ) 2دبًٍٕوِ 25-24 ٥ ) 1چً٭ی 288
113
ٔ ) 1طشٚط ٝسّطٙتی :يُاٍر ىٵب ٫آډَیپب ي اٍس٘ ایَان سَػیق ډیىَىي ٽٍ ٙبٌ
ٕچ٦ىز ٽىي وٍ كپًډز .ىٍ ایه ًٍٝر یټ ىيڅز ائشالٵی اهشیبٍ اىاٌٍ ډمچپز ٍا ثٍ ٭ُيٌ
ثڂیَى .اوشوبة ىٽشَ ٭چی اډیىی ثب ىٽشَ ٕىؼبثی ٍَجَ ػجٍُ ډچّی ،ٽٍ وٖجشبً ػىجٍ ا٭شياڃ ٍا
ٍ٭بیز ډیٽىىي ،سٞمیڈ ډىبٕجی إز.
) 2ضٛاسی ٘یاتت سّطٙت :إشٮٶب یب هچٙ ٬بٌ اُ ٕچ٦ىز ثٍ وٶ ٬دَٖٗ ي اىاٌٍ
ٽ ًٍٚسًًٍٕٙ ٤ای ٕچ٦ىز ثب َٙاٽز ځَيَی اُ َ٥ٵياٍان ٕچ٦ىز ي ډوبڅٶیه سب ایىپٍ
دَٖٗ ثٍ ٕه ٕ 21بڅڂی ثَٕي.
) 3تشلشاسی حىٔٛت جٕٟٛسی :ىٍ ایه ًٍٝر ىٽشَ اډیىی یب ىٽشَ ٕىؼبثی
ثٍ٭ىًان ٍئیٔ ػمًٍُ ،اىاٌٍ ٽٍ ًٍٚا ثٍ ٭ُيٌ ډیځیَوي .ؿىیه ىيڅشی ثبیي ثب ډٖچمبوبن ډجبٍُ
ي اٍسٚیَب ٽىبٍ ثیبیي ي اُ سپىًٽَارَبی آډًُٗىیيٌی ٱَة كياٽظَ إشٶبىٌ ٍا ثٍ٭مڄ آيٍى.
) 4ىٍ ًٍٝسیٽٍ كپًډز ػمًٍُی ىياڇ ویبيٍى :ایجاد حىٔٛت اسالٔی تٝ
سیاست خٕیٙی ٹ٦ٮی إز .ىٍ ایه ًٍٝر تجذدٌشایی ایشاٖ اص تیٗ سفت ،ٝاٍس٘ ي
ډیبوٍٍيَب ٭پٔاڅٮمڄ ٵچغٽىىيٌای وٚبن هًاَىي ىاى.
) 5كپًډز و٪بډی ثٍ ٙپڄ څیجی :ىٍ ٽًٍَٚبی هبيٍډیبوٍ ،كِة ثٍډٮىبی ياٹٮی
ي ٙپڄ ډىٖؼڈ يػًى وياٍى .ډٮمًالً اٍس٘ ډى٪ڈ ػبوٚیه آن إز .اځَ ٙبٌ ثَيى ي
وبثٍٕبډبویَب اىاډٍ دیيا ٽىي اٍس٘ ډمپه إز ىٕز ثٍٽبٍ ًٙى ي ثب ىٍ ىٕز ځَٵشه اىاٌٍ
ډمچپز یټ كپًډز ډَىډی ثب هًٚوز و٪بډی ایؼبى ٽىي)1( ».
ډلٖه ٍوبوی ىٍ ٵٞڄ ٚٙڈ اُ ٽشبة «التصاد سیاسی ٔٙالط ٝاتٕی» ،ىٍ دبٕن ثٍ
ایه دَٕ٘ ٽٍ ؿـَا ایبالر ډشليٌ سالٗ ىاٙشٍ سب ډٖـإڅٍی اسمـی ایَان ٍا ثٍ یټ
ډٖإڅٍ ػُبوی سجيیڄ ٽىي ،ډیوًیٖي« :ایؼبى یټ ثلَان ٹبثڄ ډيیـَیز ىٍ ډى٦ٺـٍی
كٖـبٓ هچیغ ٵبٍٓ ٽٍ ىٍ َ٥ٳ ډٺـبثڄ آن یټ ٽٚـًٍ إالډیِ ىاٍای ٍٵشـبٍی
«وٖجشبً» ٹبثڄ دی٘ثیىی (ىٍ ډٺبیٍٖ ثب اڅٺب٭يٌ ي ٝياڇ) ٹَاٍ ىاٙشٍ ثبٙي ي سيايڇ ىاىن
ایه ثلَان ثَای یټ ىيٌٍ دىغ سب ىٌ ٕبڃ ثٍډى ًٍ٪ډيیَیز ثبُاٍ وٶز اُ َ٥یٸ ایه
ثلَان ».يی ىٍ اىاډٍ ډیوًیٖي« :آډَیپب ومیهًاَي ایه ډىبٹٍ ٍٚا ثٍ ًٕی یټ ػىڀ
سمبڇ٭یبٍ ثب ایَان ًٕٷ ىَي ي سالٗ ىاٍى سب َڈ سىًٍ ډىبٹٍ ٍٚا ځَڇ وڂٍ ىاٍى ي َڈ
وڂٌاٍى ثٍ ًٕی ػىڀ ًٕٷ یبثي ي ىٍ ایه ٽبٍ یټ ثبُی ٍٵزيثَځٚشیِ ثٖیبٍ
كٖبةٙيٌ ٍا ثب اٍيدب سى٪یڈ ٽَىٌ إز».
اي ىٍ اىاډٍ ثَ وپشٍای ډُڈ اوڂٚز ډیځٌاٍى« :ثٍو َ٪ډیٍٕي َيٳ ايڅیٍ ٱَة اُ
ىٍځیَی ثب ایَان ،ثَاوياُی و٪بڇ ػمًٍُی إالډی ویٖز .ثًٍٙهی ډیډبوي ٽٍ ځمبن
ٽىیڈ اځَ آډَیپب ٕبڅی ؿىي ډیچیًن ىالٍ ثَای ډٺبثچٍ ثب ػمًٍُی إالډی یب ٽمټ ثٍ
ځَيٌَبی ١يو٪بڇ سًٞیت ډیٽىي ،ثَای ثَاوياُی و٪بڇ إز!»« ،اڅجشٍ سًٞیت ؿىي
ډیچیًن ىالٍ ثًىػٍ ثَ ٭چیٍ [و٪بڇ ػمًٍُی ىٍ] ایَان ٭بډڄ هًثی إز ٽٍ ثٍ ایَان*
اوڂیٌِ ي ثُبوٍ ٽبٵی ثيَي سب َمـىبن ثَ ٥جڄ ىٙمىی ثب آډَیپب ثپًثي ،ي آډَیپب اُ ایه
َ٥یٸ ُډیىٍ سيايڇ سى٘ ثب ایَان ٍا كٶ ٨ٽىي)1( ».
ٍ ) 1وبوی 376 ،ـ 377 (* ډٺًٞى و٪بڇ ػمًٍُی ىٍ ایَان إز)
116
اٹياډبر ىيڅز آډَیپب ،ٽٍ ثٍ ٩بََ ىٍ ٕشیِ ثب و٪بڇ ػمًٍُی ىٍ ایَان إز ،سًػٍ
٭مًډی اُ سلَٽبر ي اٹياډبر ىیڂَ ىيڅز آډَیپب ٍا ثٍيیٌْ ىٍ ُډیىٍی اوَّی ثبُىاٙشٍ
إز؛ ٍوبوی ىٍ ایه ثبٌٍ ډیوًیٖي« :ومیىاوڈ ؿڂًوٍ إز ٽٍ ډب ثًىػٍی 80ډیچیًن
ىالٍی آډَیپب ٽٍ یټ ثبٍ ىيڅز آډَیپب ثَای ثٍا٦ٝالف دیٚجَى ىډًٽَإی ىٍ ایَان
سًٞیت ٽَى ٍا ډیثیىیڈ ،اډـب َِیىٍَـبی ؿىي َـِاٍ ډیچیبٍى ىالٍی ي ٕیـبٕزَبی
ثَاوياُاوٍ ىٍ كًٌُ اوَّی (یٮىی ٕیبٕزَبیی ٽٍ ثَای ػبیڂِیىی اوَّیَبی وً َ٥اكی
ٙيٌ إز) ٍا ومیثیىیڈ )1( ».ثٍىٍٕشی آوـٍ ىٍ ٩بََ ىیيٌ ډیًٙى ،ي ىٍ ثبيٍ ٭مًډی
ػباٵشبىٌ إز ،ایه إز ٽٍ َيٳ آډَیپب اُ اٵِای٘ سى٘ ثب و٪بڇ ػمًٍُی ،ي ُیَ
ٵٚـبٍ ٹَاٍىاىن آن ،ىٍ دی٘ ځَٵشه ٕیبٕزَبیی ثَای ثَاوياُی آن إز ،يڅی آوـٍ
ىیيٌ ومیًٙى ي ىٍ اٝڄ يػًى ىاٍى ،ثَوبډٍٍیِیَب ي سالَٗبی ځٖشَىٌی آډَیپب،
ىٍ ٍإشبی ىٍاهشیبٍ ځَٵشه ډيیَیز كًٌُ اوَّی إز.
ٽ ًٍٚایَان ػبیڂبٌ ىيڇ ىٍ ډیبن ٽًٍَٚبی ىاٍای ًهبیَ ځبُ ىٍ ػُبن ٍا ىاٍى؛ ىٍ
آیىيٌای وِىیټ ،اُ آوؼـبٽٍ ځبُ ډیسًاوي َ٩ٵیشـی ډـٮبىڃ 25ځیڂـبيار سًڅیي ثَٷ
ثٍيٕیچٍی ُٱبڃٕىڀ ٍا اُ ډياٍ هبٍع ٽىي ،ػبی ُٱبڃٕىڀ ٍا ىٍ سًڅیي ثَٷ هًاَي
ځَٵز .ځِاٍٗ آّاؤ ثیهاڅمچچی اوَّی ( ،)IEAىٍ وًاډجَ 2017ثیبوڂَ آن إز ٽٍ
سًڅیي وٶز ٙیڄ آډَیپب ،سب ډیبوٍَبی ٕبڃ ،2020اٵِای٘ ٹبثڄ ډالكٍ٪ای هًاَي
ىاٙز ،ي ایه دیَٚٵز ډیسًاوي ایه ٽٍ ًٍٚا ثٍ ثٍِځشَیه ٝبىٍٽىىيٌی ځبُ ٥جیٮی
ډبی )LNG( ٬سجيیڄ ٽىي؛ ثَ إبٓ دی٘ثیىیَب ،ىٍ ٕبڃ 2025ډیالىی ،سًڅیي وٶز
ایبالر ډشليٌ ثب ٍٙيی 50ىٍٝيی ،اُ ډَُ 9ډیچیًن ثٚپٍ ىٍ ٍيُ هًاَي ځٌٙز.
ٍوبوی ىٍ ثوٚی ثب ٭ىًان «سَٖیٝ ٬بىٍار ځبُ ایَان» اُ ٵٞڄ ٚٙڈ ډیآيٍى:
«ډىبٹٍٚی اسمی ٱَة ثب ایَان ،ایه ٵَٝز ٍا ىٍ اهشیـبٍ ٱَة ٹَاٍ ډیىَي ٽٍ ىٍ
٭مڄ ایَان ٵَٝز ویبثي ٽٍ ىٍ ډًٍى ًهبیَ ځبُیاٗ ثب ډ٦بڅٮٍ ٽبډڄ ي ثَ إـبٓ
ډىبٵ ٬ثچىيډير ډچّی سٞمیڈ ثڂیَى ي ٱَة ثشًاوي اَياٳ هًى ٍا ىٍ ایه ُډیىٍ دیڂیَی
ٽىي .یپی اُ ډُمشَیه اَياٳ ٱَة ایه إز ٽٍ ایَان ځبُٗ ٍا ََؿٍ َٕی٬سَ اُ
َ ) 1مبن377 ،
117
َ٥یٸ ٭ٺي ٹَاٍىاىَبی ثچىيډير ثب ٕبیَ ٽًٍَٚب ثٍ اٹشٞبى ػُبوی ياٍى ٽىي .ثٍيیٌْ
ٝبىٍار ځبُ ثٍ ؿیه ي َىي اُ ايڅًیزَبی ٱَة إز )392( ».یٮىی اػَای اَياٵی ٽٍ
ٱَة ىٍ و َ٪ىاٍى ،ثٍىٕز و٪بڇ كبٽڈ ثَ ایَان!
ىٍ اىاډٍی َمیه ډجلضٍ ،وبوی ثب ثیبن ایىپٍ ٝبىٍار ځبُ ایَان ثٍ َىي ي ؿیه،
ډىبٵ ٬ىیڂَی ویِ ثَای ٱَة ىاٍى ،ثو٘ ىیڂَی ٍا ثب ٭ىًان «ایَان وجبیي ىٍ 2020
ٹيٍر ايڃ اوَّی ػُبن ًٙى» ،آٱبُ ٽَىٌ ،ي ؿىیه ډیوًیٖيَ« :يٳ ىیڂَ ٱَة اُ
سَٖیٝ ٬بىٍار ځبُ ایَان ډیسًاوي ایه ثبٙي ٽٍ اٹشياٍ ي سٖچّ ٤ثبڅٺًٌای ٽٍ ایَان
ډمپه إز ىٍ ىٍََبی ىيڇ ي ًٕڇ ایه ٹَن ثَ ډىبث ٬اوَّی ٵٖیچی (وٶز ي ځبُ)
ػُبن ىاٙش ٬ثبٙي ،ٽبَ٘ یبثي»« ،اځَ ٍيوي ٕبڃَبی ځٌٙشٍ ىٍډًٍى ٝبىٍار وٶز
ٽًٍَٚبی ايدټ اىاډٍ یبثي ،ي ایَان ثٍځًوٍای ٝیبوشی اُ ډوبُن وٶشی هًى ثَىاٙز
ٽىي ،ایه اډپبن يػًى ىاٍى ٽٍ ایَان ىٍ ٕبڃ ،2020ثٍ تضسٌتشیٗ داس٘ذٜی ٔٙاتغ
ا٘شطی فسیّی ډى٦ٺٍ ،ي كشی ػُبن ،سجيیڄ ًٙى)393( ».
ىٍ ٕبڃَبی دی٘ ٍي ،ٽٍ ایبالر ډشليٌ ډیٽًٙي سب اولٞبٍ ٝبىٍار ځبُ ثٍ اٍيدب ٍا
ىٍ ىٕز ثڂیَى ،ىٍ َ٥ٳ ٍيثٍٍي ،ٽًٍَٚبی اٍيدبیی ىٍ سالٗاوي سب ثب ىاٙشه ٍياث٤
ډٖبڅمزآډیِ ثب ایَان ،اُ ډِیز ياٍىار ځبُ اٍُانسَ ثٌَُډىي ًٙى .ثٍ َمیه ػُز ،س٢بى
ډىبٵ ٬ٽًٍَٚبی اٍيدبیی ثب ایبالر ډشليٌ ،ویبُډىي اٹياډبسی إز سب ٽًٍَٚبی اٍيدبیی
ٍا اُ ىاٙشه ٍاث ٍ٦ډٖبڅمزآډیِ ثب ایَان ىيٍ وڂٍ ىاٍى؛ الُڇ ثٍ سً١یق ویٖز ٽٍ ٭يڇ
دیَيی ٽًٍَٚبی اٍيدبیی اُ ایبالر ډشليٌ ىٍ ا٭مبڃ سلَیڈ ٭چیٍ ایَان ي ٽً٘ٙ
ثَای كٶٍ ٨ياث ٤ثٍ ؿٍ هب َ٥اوؼبڇ ډیځیَى.
ٍهىٍی ایبالر ډشليٌ آډَیپب ىٍ اٍٽبن اٹشٞبىی ایَان ،ي ثٍىوجبڃ آن ،ىٍ اٍٽبن
ٕیبٕی ٽ ،ًٍٚىٕشبيٍى ثَاوڂیوشه اكٖبٕبر ٭مًډی ٽٍ ىٍ دً ٘ٙدٚشیجبوی اُ ډَىڇ
ي ثَٹَاٍی ىډًٽَإی ػچًٌ ډیومًى ،ثًى؛ َٕاوؼبڇ ٕیبٕزَبی آن ىيڅز ثٍ َٕوڂًوی
ىيڅز ٙبَىٚبَی ایَان اوؼبډیي ،ي ،اٽىًن ىٍ ٱیبة ىيڅز ډچّیٕ ،یبٕزَبیی ،ٽٍ ثبُ
َڈ ىٍ ػچًٌی دٚشیجبوی اُ ډَىڇ ي ثَٹَاٍی ىډًٽَإی ،ي ىٍ َمبَىڂی ثب و٪بڇ
118
ىؿبٍآډين ىٍ ىاڇ ؿىیه اوِيایی ،ډیسًاوي ديیيآيٍىويٌی َٙای٦ی ثبٙي ٽٍ ډَىڇ ٍا اُ
دٌیَٗ كَٽزَبیی ٽٍ ىٍ ٩بََ اډیي ثُجًى َٙایٍ ٤ا ډیىَىي ،وبځِیَ ډیٕبُى.
ياوڂُی ،اځَ سىَ٘بی َمبَىڂییبٵشٍ ډیبن ایبالر ډشليٌ ي و٪بڇ ػمًٍُی ىٍ
ایَان ،ٽٍ ثب دًٝ ٘ٙچقػًیی ي ىٍ ٍإشبی كمبیز اُ ډَىډی ـٽٍ ؿىبنٽٍ ځٶشٍ ٙي
ىٍ اطَ ٕیبٕزَبی ځٌٙشٍی ایبالر ډشليٌ ثٍ ؿىیه ي١ٮی ىؿبٍ آډيٌاوي ـ ىٍ كبڃ
ايع ځَٵشه َٖشىي ،كشمبً ثٍ اوِيای ایَان ویبوؼبډيٕ« ،چٍ٦ی ثبڅٺًٌای» ٍا ٽٍ ایَان
ډیسًاوي ثٍډیبوؼی ىاٙشه ډىبث٥ ٬جیٮی ثٍ ىٕز آيٍى ،ثَای َمی ٍٚاُ ثیه ډیثَى.
«سإٽیي ثَ ایهٽٍ كشی ثَهی اُ ثیڂبوڂبن وٚبوٍَبی اول٦ب ٣ي ُياڃ ایَان ٍا
ډیىیيوي ،ځًاَی ثَ ایه ډي٭ـبٕز ٽٍ اډپبن ىیين يػًى ىاٙـز ،اډب ثـبٍ ىیڂَ سپَاٍ
ډیٽىیڈ ٽٍ وڂبٌ ٽَىن دیًٕشٍ ثٍډٮىبی ىیين ویٖز .وَ٪یٍی اول٦ب ٣ایَان ىٍ ٭یه
كبڃ ،وً٭ی وَ٪یٍی ىیين ویِ َٖز ي ایه وَ٪یٍ ثبیي ای٢بف ډى٦ٸ ٭ًاډڄ ي إجبة
اول٦بٍ ٣ا ػبوٚیه «كیَر اُ ؿٚڈثىيی هيايوي» ٽىي ٽٍ ؿڂًوٍ ،ىٍ ىيٌٍَـبیی اُ
سبٍین ،ډچّشی ثب «ؿٚڈ ثبُ ي ځًٗ ثبُ» ومیثیىي .اُ ُډبویٽٍ كشی یټ وٶَ ډیسًاوي
ثجیىي ،اډپبن ىیين يػًى ىاٍى ،اډب سَىیيی ویٖز ٽٍ ډیسًان ويیي ٞ ٚشٌأّّ ٜتی
٘خٛاٞذ تثیٙذٞ ،یچ ٘یشٚیی ٚجٛد ٘ذاسد و ٝا ٚسا ٔجثٛس ت ٝدیذٖ وٙذ( ».ػًاى ٥جب٥جبیی،
سإډچی ىٍثبٌٍ ایَان ،ػچي ووٖز :ىیجبؿٍای ثَ وَ٪یٍ اول٦ب ٣ایَان)506 ،
پایان
اسناد:
قرارداد دارسی:
ډبثیه ىيڅز ا٭چیلَ٢ر ٙبَىٚبَی اُ یټ َ٥ٳ ي يیچیبڇ وبٽٔ ىإٍی ٍاویشٍ َُٙ
څىين ومٌَ 42ځَٓ يوَ (ډهثٮي ىٍ سمبڇ اډشیبُوبډٍ ثٍ ػبی إبډی ي ډلڄ سًٹٴ ي
ٱیٌَ ډوشَٞاً ٝبكت اډشیبُ ٹیي هًاَيٙي) اُ َ٥ٳ ىیڂَ ډًاٵٸ ایه اډشیبُوبډٍ سٶبٝیڄ
ًیڄ ډٺٍَ ٙيٌإز.
فصُ ا:َٚ
ىيڅز ا٭چیكَ٢ر ٙبَىٚبٌ ایَان ثٍډًػت ایه اډشیبُوبډٍ اػبٌُ ډو ًٍٝٞثٍ ػُز
سٶشی٘ ي سٶل ٜي دیياٽَىن ي إشوَاع ي ثٖ ٤ىاىن ي كبَ١ٽَىن ثَای سؼبٍر ي
وٺڄ ي ٵَيٗ ډلًٞالر ًیڄ ٽٍ ٭جبٍر اُ ځبُ ٥جیٮی ي وٶز ي ٹیَ ي ډًڇ ٥جیٮی
ثبٙي ىٍ سمبڇ يٕٮز ډمبڅټ ایَان ىٍ ډير ٞٙز ٕبڃ اُ سبٍین اډَيُ ا٭٦بء ډیومبیي.
فصُ د:ْٚ
ٝبكت ایه اډشیبُ ىاٍای كٸاالولٞبٍ ٽٚیين څًڅٍَبی الُډٍ اُ َٕؿٚمٍَبی وٶز
ي ٹیَ ي ٱیٌَ سب هچیغ ٵبٍٓ ي ٽٌاڅټ ٙٮجبر الُډٍ څًڅٍَبی ٵًٷ ثٍ ػُز سًُی ٬ي
سٺٖیڈ وٶز ثٍ ػبَبی ىیڂَ هًاَي ثًى ي ٽٌاڅټ كٸ ثىبی ؿبَُبی وٶز ي كًَٟب ي
ډلڄ سچمجٍ ي ډًاٹ ٬ػم ٬ي سٺٖیڈ ي سإٕیٔ ٽبٍهبوٍ ي ٱیٌَ اُ ََ ؿٍ ٽٍ ثبٙي هًاَي
ىاٙز.
112
فصُ س:ْٛ
ىيڅز ٭چّیٍ ایَان اٍا١ی ثبیٌَی هًى ٍا ىٍ ػبیی ٽٍ ډُىيٕیه ٝبكت اډشیبُ ثٍ
ػُز ثىب ي سإٕیٔ ٽبٍَبیی ٽٍ ىٍ ٵًٷ ډٌٽًٍ إز الُڇ ثياوىي ډؼبوبً ثٍ ٝبكت
اډشیبُ ياځٌاٍ هًاَىي ٽَى ي اځَ آن اٍا١ی ىایَ ثبٙىي ٝبكت اډشیبُ ثبیي آنَب ٍا اُ
ىيڅز ثٍ ٹیمشی ٭بىڅٍ هَیياٍی ومبیي ي ىيڅز ٭چّیٍ ثٍ ٝبكت اډشیبُ ویِ كٸ ډیىَي
ٽٍ اٍا١ی ي اډالٻ الُډٍ ٍا ثٍ ػُز اػَای ایه اډشیبُ اُ ٝبكجبن اډالٻ ثٍ ٍ١بیز
آنَب اثشیب ٫ومبیي ي ډٮچًڇ إز ٽٍ ایه اثشیب ٫ډًاٵٸ َٙای٦ی هًاَيثًى ٽٍ ډبثیه
ٝبكت اډشیبُ ي ډبڅپیه ډچټ ډٺٍَ هًاَيٙي يڅی ٝبكجبن اډالٻ ډؼبُ ووًاَىيثًى
ٽٍ اُ ٹیمز ٭بىالوٍ اٍا١ی ياٹٮٍ ىٍ كًڃ ي كًٗ سؼبيُ ومبیىي .ػبَبی ډٺيٍٕ ي
ػمی ٬ډشٮچٺبر آنَب ىٍ ىایٌَ ٽٍ ىيیٖز ًٍٙ ٫ٮب ٫آن ثبٙي ډؼِا ي ډٖشظىب َٖشىي.
فصُ چٟاسْ:
ؿًن ډٮبىن وٶز ًٙٙشَ ي ٹَٙٞیَیه ي ىاڅپی ثىيٍ ثً َُٙٽٍ ثبڅٶٮڄ ىایَ ي ډجچٰ
ىي َِاٍ سًډبن ػم ٬ىیًاوی ىاٍوي ي ډشٮچٸ ثٍ ىیًان َمبیًن ا٭چی ډیثبٙىي ٙ ٣َٙي
ٽٍ آنَب ٍا ویِ ىيڅز ثٍ ډًػت ٵٞڄ ايڃ ثٍ ٝبكت اډشیبُ ياځٌاٍ ومبیي ډَٚي ٣ثَ
ایىپٍ ٭اليٌ ثَ ٝيیٙبوِىٌ ډٌٽًٍ ىٍ ٵٞڄ ىَڈ ٽٍ ثبیي ثٍ ىيڅز ثَٕي ٝبكت اډشیبُ
َمٍ ٕبڅٍ ىي َِاٍ سًډبن ػم ٬كبڅیٍ ډٮبىن ډٌٽًٌٍ ٍا ویِ ثٍ ىيڅز ٽبٍٕبُی ىاٍى.
فصُ پٙجٓ:
َ٥فٍیِی ي وٺ ٍٚٽبٍ ځٌاٙشه څًڅٍَب ثٍ سًٕ ٤ډُىيٕیه ٝبكت اډشیبُ ي یب هًى اي
هًاَي ثًى.
فصُ ضطٓ:
ٹ ٬٦و َ٪اُ آوـٍ ىٍ ٵًٷ ًٽَ ٙيٌ ایه اډشیبُ ٙبډڄ يالیبر آًٍثبیؼبن ي ځیالن ي
ډبُويٍان ي هَإبن ي إشَآثبى ووًاَي ثًى يڅی ثٍ ٥َٙی ٽٍ ىيڅز ٭چّیٍ ثٍ َیؾ ٽٔ
113
اػبٌُ ويَي ٽٍ څًڅٍَبی وٶز ثٍ َ٥ٳ ٍيىهبوٍَب ي ًٕاكڄ ػىًثی ایَان سإٕیٔ
ومبیىي.
فصُ ٞفتٓ:
سمبڇ اٍا١ی ٽٍ ثٍ ٝبكت اډشیبُ ياځٌاٍٙيٌ ي َمـىیه اٍا١ی ٽٍ ٝبكت اډشیبُ ثٍ
ډًػت ٵٞڄ ًٕڇ إشمالٻ هًاَيٽَى ي َمـىیه سمبڇ ډلًٞالر آنَب ٽٍ ثٍ
هبٍػٍ كمڄ ًٙى اُ ََ وً ٫ډبڅیبر ي ٭ًاٍ ٟىٍ ډير ایه اډشیبُوبډٍ ډٮبٳ هًاَي ثًى
ي سمبڇ إجبة ي آالر الُډٍ ثَای سٶشی٘ ي سٶل ٜي إشوَاع ډٮبىن ي ثٖ ٤آنَب ي
ٽٌاڅټ ثٍ ػُز سإٕیٔ څًڅٍَب ىٍ يٹز ىهًڃ ثٍ ایَان ثٍ َیؾ يػٍ ډهاڅًػًٌ كٺًٷ
ځمَٻ ٍا ووًاَىي دَىاهز.
فصُ ٞطتٓ:
ٝبكت اډشیبُوبډٍ ډپچّٴ إز ٽٍ ثيين سٮچّڄ ي سإهیَ ثٍ هَع هًى یټ یب ؿىي وٶَ ٍا
اُ اَڄ هجٌَ ثٍ ایَان ثٍ ػُز سٶشی٘ ٝٶلبسی ٽٍ ٝبكت اډشیبُ اكشمبڃ يػًى ډٮبىن
ډِثًٌٍ ٍا ىٍ آنَب ډیثَى ثٶَٕشي ي ىًٍٍٝسیٽٍ ٍادًٍرَبی آن اٙوب ٛهجٌَ ثٍ
٭ٺیيٌ ٝبكت اډشیبُ ٽبٵی ثبٙي ٝبكت اډشیبُ ډپچّٴ إز ٽٍ ثيين سإهیَ ي ثٍ هَع
هًى اػِای ٭چمی الُډٍ ثب إجبة ي آالر ي اىيار إشوَاع ثٍ ػُز سٮمیٸ ي ٽىين
ؿبٌَب ي اډشلبوبر الُډٍ ثٶَٕشىي.
فصُ ٘:ٟٓ
ىيڅز ٭چیٍ ایَان ثٍ ٝبكت اډشیبُ اػبٌُ ډیىَي ٽٍ یټ یب ؿىي َٙٽز ثٍ ػُز
اوشٶب ٫اُ آن اډشیبُ سإٕیٔ ومبیي إبډی ي و٪بڇوبډٍ َٕډبیٍ آن َٙٽزَب ثٍ سًٕ٤
ٝبكت اډشیبُ ډٮیه هًاَي ٙي ډَٚي ٣ثَ ایىپٍ ىٍ ایؼبى ََ َٙٽشی ٝبكت اډشیبُ آن
ایؼبى ٍا ٍٕمبً ثٍ سًٕ ٤ٽمیَٖ ثٍ ىيڅز ا٥ال ٫ثيَي ي و٪بڇوبډٍ آن َٙٽز ٍا ثب سٮییه
ډلچی ٽٍ َٙٽز ډِثًٍ ثبیي ىٍ آنػب ٽبٍ ٽىي ثٍ ىيڅز اُ٩بٍ ىاٍى ي ډيیََبی
َٙٽزَب ویِ ثٍ سًٕ ٤اي اوشوبة هًاَىي ٙي ایه َٙٽز ثب آن َٙٽزَب سمبڇ كٺًٷ
114
ٝبكت اډشیبُ ٍا هًاَىي ىاٙز يڅی اُ َ٥ٳ ىیڂَ آنَب ثبیي سمبڇ سٮُيار ي ډٖئًڅیز
ٝبكت اډشیبُ ٍا ویِ ىٍ ٭ُيٌ هًى ځیَوي.
فصُ د:ٓٞ
ثیه ٝبكت اډشیبُ اُ یټ َ٥ٳ ي َٙٽشی ٽٍ سٚپیڄ ٽىي اُ َ٥ٳ ىیڂَ ٹَاٍ ىاىٌ
هًاَي ٙي ٽٍ یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین سإٕیٔ ٍٕمی َٙٽز ايڃ ٝبكت اډشیبُ ډپچّٴ
إز ډجچٰ ثیٖز َِاٍ څیٌَ اوڂچیٖی وٺياً ي ثیٖز َِاٍ څیٌَ ىیڂَ ُٕبڇ دَىاهشٍ ٙيٌ
ثٍ ىيڅز ٭چیٍ ثيَي ٭اليٌثَ آن آن َٙٽز ي سمبڇ َٙٽزَبیی ٽٍ سإٕیٔ هًاَىي ٙي
ډپچّٴ هًاَىي ثًى ٽٍ اُ ډىبٵ ٬هبڅٕ ٜبڅیبوٍ هًى ٝيی ٙبوِىٌ ثٍ ىيڅز ٭چیٍ ٕبڃ
ثٍ ٕبڃ ٽبٍٕبُی ومبیىي.
فصُ یاصد:ٓٞ
ىيڅز ٭چّیٍ ډوشبٍ إز ٽٍ یټ وٶَ ٽمیَٖ ډٮیّه ومبیي ٽٍ آن ٽمیَٖ َ٥ٳ ًٍٙ
ٝبكت اډشیبُ ي ډيیَ آن َٙٽزَب هًاَي ثًى ي ډل ٠هیَ ایه سإٕیٔ ََځًوٍ
ا٥ال٭بر ډٶیي ىاٙشٍ ثبٙي ثٍ آنَب ىاىٌ َمٍ وًٍ ٫اَىمبیی ثٍ آنَب هًاَي ٽَى ي
ډل ٠كٶ ٨كٺًٷ ىيڅز ډشٶٺبً ثب ٝبكت اډشیبُ ََځًوٍ سٶشی٘ ٽٍ ډٶیي ثياوي ثٍ ٭مڄ
هًاَي آيٍى كٺًٷ ي ډٚبٱڄ ٽمیَٖ ىيڅشی َٝیلبً ىٍ و٪بڇوبډٍ َٙٽشی ٽٍ سٚپیڄ
ًٙى ډٮیه هًاَي ځَىیي ٝبكت اډشیبُ َمٍ ٕبڅٍ اثشيا اُ سبٍین سٚپیڄ َٙٽز ايڃ
ډجچٰ َِاٍ څیٌَ اوڂچیٖی ثٍ ٽمیَٖ ىيڅشی كٸ هًاَي ىاى.
فصُ دٚاصد:ٓٞ
٭مچٍ ي ٵٮچٍ ٽٍ ىٍ سإٕیٖبر ٵًٷ ٽبٍ ډیٽىىي ثبیي ٍ٭یز ا٭چیكَ٢ر ٙبَىٚبٌ
ثبٙىي ثٍإشظىبی اػِای ٭چمی اُ ٹجیڄ ډيیَ ي ډُىيٓ ي ٭مبٷ ي ډجبَٙیه.
115
فصُ سیضد:ٓٞ
ىٍ سمبڇ ػبَبیی ٽٍ ډيڅڄ ًٙى ٽٍ اَبڅی ډلچیٍ كبال اُ وٶز آوؼب ډىشٶ ٬ډیٙيوي
َٙٽز ثبیي ثٍ آنَب ډؼبوبً َمیه ډٺياٍ وٶز ٍا ٽٍ اَبڅی ٕبثٺبً ػم ٬ډیٽَىوي كبال َڈ
ثيَي ایه ډٺياٍ ثٍ اُ٩بٍ هًى آنَب ي ثٍ سٞيیٸ كپًډشی ډلچیٍ ډٮیه هًاَي ٙي.
فصُ چٟاسد:ٓٞ
ىيڅز ٭چّیٍ ډشٮُّي ډیًٙى ٽٍ اٹياډبر الُډٍ ىٍ كٶ ٨اډىیز ي اػَای ډٺٞي ایه
اډشیبُ ي إجبة ي آالر ي اىيار ډٌٽًٌٍ ىٍ ٵًٷ ثٍ ٭مڄ آيٍى ي ٽٌاڅټ ومبیىيٌَب ي
اػِای ٭چمی ي يٽالی َٙٽز ٍا ىٍ سلز كمبیز ډو ًٍٝٞهًى ځیَوي ي ؿًن ىيڅز
٭چیٍ ایه سپبڅیٴ هًى ٍا اىاء ٽَى ٝبكت اډشیبُ ي َٙٽزَبی سٚپیڄ ٙيٌ ىیڂَ ثٍ
َیؾ يػٍ إڈ ي ٍٕڈ كٸ ډ٦بڅجٍ هٖبٍر اُ ىيڅز ٭چّیٍ وياٍوي.
فصُ پا٘ضد:ٓٞ
ثٮي اُ اوٺ٢بی ډير ډٮیّىٍ ایه اډشیبُ سمبڇ إجبة ي اثىیٍ ي اىيار ډًػًىٌ َٙٽشی ثٍ
ػُز إشوَاع ي اوشٶب ٫ډٮبىن ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ٭چّیٍ هًاَي ثًى ي َٙٽز كٸ
َیـڂًوٍ ٱَاډز اُ ایه ثبثز ووًاَي ىاٙز.
فصُ ضا٘ضد:ٓٞ
اځَ ىٍ ډير ىي ٕبڃ اُ سبٍین ایه اډشیبُوبډٍ ٝبكت اډشیبُ وشًاوي َٙٽز ايڅی
ډٌٽًٌٍ ىٍ ٵٞڄ َٚشڈ ٍا سإٕیٔ ومبیي ایه اډشیبُ اُ ىٍػٍ ا٭شجبٍ ثٍٽچّی ٕبٹ ٤إز.
فصُ ٞفذ:ٓٞ
كپڈ آن ىي كپڈ ي یب ىًٍٍٝسی ٽٍ كپمیه ډِثًٍیه ډشٶٸ وًٚوي كپڈ كپڈ طبڅض
ٹ٦ٮی هًاَي ثًى.
فصُ ٞیجذ:ٓٞ
اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ٥جیٮی ډٮيوی إز ٽٍ ثٍ َٙٳ اډ٢بی ډٺيّٓ َٕٽبٍ ثىيځبن
ا٭چیكَ٢ر اٹيٓ َمبیًن ٙبَىٚبَی ٍٕیيٌ إز .٭چیاٝٲَ( .ډلڄ ډَُ اسبثټ
ا٭٪ڈ)
ایه اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ډٮيوی ٽٍ ثٍ َٙٳ اډ٢بی ډجبٍٻ ا٭چیكَ٢ر اٹيٓ
َمبیًن ٙبَىٚبَی اٍياكىب ٵياٌ ٍٕیيٌإز ىٍ يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ ىيڅز ایَان طجز
ٙي ىٍ ومٌَ 829ٵی َُٙاڅٞٶَ ايىئیڄ 1319ډلڄ اډ٢ب ي ډَُ ډٚیَاڅييڅٍ.
ډلڄ ډَُ ي اډ٢بء ډالكٙ ٍ٪ي ٝلیق إز ٵی ٝ َُٙٶَ ايىئیڄ ىٍ ٝبكجٺَاویٍ
.1319
اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ٥جیٮی ډٮيوی ٽٍ ثٍ َٙٳ اډ٢بء َٕٽبٍ ثىيځبن ا٭چیكَ٢ر
اٹيٓ َمبیًن ٙبَىٚبَی ٍٕیيٌإز.
ایه اډشیبُوبډٍ ډًڇ ي وٶز ډٮيوی ٽٍ ثٍ َٙٳ اډ٢بی ډجبٍٻ ا٭چیلَ٢ر اٹيٓ
َمبیًن ٙبَىٚبَی اٍياكىب ٵياٌ ٍٕیيٌإز ىٍ يُاٍر اډًٍ هبٍػٍ ىيڅز ایَان طجز
ٙيٌ ي ىٍ ومٌَ 829ٵی ٝ َُٙ 9ٶَاڅم٪ٶَ ايىئیڄ 1319ــ وَٞاهلل ډٚیَاڅييڅٍ.
قرارداد :9191
و َ٪ثٍ ٍياث ٤ډلپمٍ ىيٕشی ي ډًىّر ٽٍ اُ ٕبثٸ ثیه ىيڅشیه ایَان ي اوڂچیٔ ډًػًى
ثًىٌ إز ،ي و َ٪ثٍ ا٭شٺبى ٽبډڄ ثٍ ایىپٍ ډٖچّمبً ډىبٵ ٬ډٚشَٽٍ ي إبٕی ََ ىي ىيڅز
ىٍ آسیٍ سلپیڈ ي سظجیز ایه ٍياثٍ ٤ا ثَای َ٥ٵیه اڅِاڇ ډیومبیي ي و َ٪ثٍ څِيڇ سُیٍ
يٕبیڄ سَٹّی ي ٕٮبىر ایَان ثٍ كيا٭چى ،ثیه ىيڅز ایَان اُ یټ َ٥ٳ ي يُیَ ډوشبٍ
ا٭چیكَ٢ر دبىٙبٌ اوڂچٖشبن ثٍ ومبیىيځی اُ ىيڅز هًى اُ َ٥ٳ ىیڂَ ،ډًاى ًیڄ ډٺٍَ
ډیًٙى:
1ـ ىيڅز اوڂچٖشبن ثب ٹ٦ٮیّز ََؿٍ سمبڇسَ سٮُياسی ٍا ٽٍ ډپٍَّ ىٍ ٕبثٸ ثَای اكشَاڇ
ډ٦چٸ إشٺالڃ ي سمبډیز ایَان ومًىٌ إز ،سپَاٍ ډیومبیي.
2ـ ىيڅز اوڂچٖشبن هيډبر ََ ٭يٌ ډٖشٚبٍ ډشوٍ ٜٞا ٽٍ ثَای څِيڇ إشوياڇ آنَب
ىٍ اىاٍار ډوشچٶٍ ثیه ىيڅشیه سًاٵٸ كبٝڄ ځَىى ،ثٍ هَع ىيڅز ایَان سُیٍّ هًاَي
ٽَى ،ایه ډٖشٚبٍَب ،ثب ٽىشَار اػیَ ي ثٍ آنَب اهشیبٍار ډشىبٕجٍ ىاىٌ هًاَي ٙي،
ٽیٶیز ایه اهشیبٍار ثٖشٍ ثٍ سًاٵٸ ثیه ىيڅز ایَان ي ډٖشٚبٍَب هًاَي ثًى.
3ـ ىيڅز اوڂچیٔ ثٍ هَع ىيڅز ایَان ٝبكتډىٞجبن ي ًهبیَ ي ډُمبر ٕیٖشڈ ػيیي
ٍا ثَای سٚپیڄ ٹًٌ ډشلياڅٚپچی ٽٍ ىيڅز ایَان ایؼبى آن ٍا ثَای كٶ ٨و٪ڈ ىٍ ىاهچٍ
ي َٕكيّار ىٍ و َ٪ىاٍى ،سُیٍّ هًاَي ٽَى ،٭يٌ ي ډٺياٍ َ١يٍر ٝبكتډىٞجبن ي
118
4ـ ثَای سُیٍ يٕبیڄ وٺيی الُډٍ ثٍ ػُز اٝالكبر ډٌٽًٌٍ ىٍ ډبىٌ 2ي 3ایه
ٹَاٍىاى ،ىيڅز اوڂچٖشبن كب َ١إز ٽٍ یټ ٹَ ٟٽبٵی ثَای ىيڅز ایَان سُیٍ ي یب
سَسیت اوؼبڇ آن ٍا ثيَي .سٞمیمبر ایه ٹَ ٟثٍ اسٶبٷ و َ٪ىيڅشیه اُ ٭بیيار
ځمَٽبر یب ٭بیيار ىیڂَی ٽٍ ىٍ اهشیبٍ ىيڅز ایَان ثبٙي ،س٢میه ډیًٙى .سب ډيسی
ٽٍ ډٌاٽَار إشٺَا ٟډٌٽًٍ هبسمٍ ویبٵشٍ ،ىيڅز اوڂچٖشبن ثٍ ًٍ٥ډٖب٭يٌ يػًَبر
الُڇ ٽٍ ثَای اٝالكبر ډٌٽًٌٍ الُڇ إز ،هًاَي ٍٕبویي.
5ـ ىيڅز اوڂچٖشبن ثب سٞيیٸ ٽبډڄ اكشیبػبر ٵًٍی ىيڅز ایَان ثٍ سَٹّی يٕبئڄ
كمڄيوٺڄ ٽٍ ډًػت سإډیه ي سًٕٮٍ سؼبٍر ي ػچًځیَی اُ ٹل٦ی ىٍ ډمچپز
ډیثبٙي ،كب َ١إز ٽٍ ثب ىيڅز ایَان ډًاٵٺز ومًىٌ ،اٹياډبر ډٚشَٽٍ ایَان ي
اوڂچیٔ ٍا ٍاػ ٬ثٍ سإٕیٔ ه ٣ً٦آَه ي یب اٹٖبڇ ىیڂَ يٕبئڄ وٺچیٍ سًٚیٸ ومبیي،
ىٍ ایه ثبة ثبیي ډظالً ډَاػٮٍ ثٍ ډشوٞٞیه ٙيٌ ي سًاٵٸ ثیه ىيڅشیه ىٍ َ٥فَبیی ٽٍ
ډُڈسَ ي ُٕڄسَ ي ډٶیيسَ ثبٙي ،كبٝڄ ًٙى.
6ـ ىيڅشیه سًاٵٸ ډیومبیىي ىٍ ثبة سٮییه ډشوٞٞیه َ٥ٵیه ثَای سٚپیڄ ٽمیشٍ ٽٍ
سٮَٵٍ ځمَٽی ٍا ډَاػٮٍ ي سؼيیيو َ٪ومًىٌ ي ثب ډىبٵ ٬كٺٍّ ډمچپشی ي سمُیي ي سًٕٮٍ
يٕبئڄ سَٹّی آن س٦جیٸ ومبیي.
119
قرارداد :9111
ډٺيډٍ
ثٍ ٹٞي ثَٹَاٍ ٽَىن اډشیبُ ػيیيی ثٍ ػبی اډشیبُی ٽٍ ىٍ سبٍین 1901ثٍ يیچیبڇ
ىإٍی ىاىٌ ٙيٌ ثًى ایه اډشیبُ ٍا ىيڅز ایَان ا٭٦بء ي ٽمذبوی وٶزاوڂچیٔ ي ایَان
ډلييى آن ٍا ٹجًڃ ډیومبیي.
ٍياثَ٥ ٤ٵیه ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ىٍ آسیٍ ثَ ٥جٸ ایه ٹَاٍىاى هًاَي ثًى.
سٮَیٶبر ـ ثٮ٢ی ا٦ٝالكبر ډٖشٮمچٍ ىٍ ایه ٹَاٍىاى ٹ ٬٦و َ٪اُ ََ ډٮىی ىیڂَی
ٽٍ ډمپه إز ىٍ كبڃ یب ىٍ آسیٍ ىٍ ډًاٍى ىیڂَ ىاٙشٍ ثبٙي ىٍ ایه ٹَاٍىاى ډ٦بثٸ
سٮَیٶبر ًیڄ ډٮىی هًاَي ٙي:
ٽمذبوی ـ یٮىی َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ي سمبڇ َٙٽزَبی سبثٮٍ آن.
َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ــ یٮىی َٙٽز وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى یب
ََ ٙو ٜكٺًٹی ىیڂَی ٽٍ ثب سًٞیت ىيڅز ایَان ډ٦بثٸ ډبىٌ 26ایه اډشیبُ ثٍ اي
ډىشٺڄ ًٙى.
َٙٽز سبثٮٍ ـ یٮىی ََ َٙٽشی ٽٍ ىٍ آن ٽمذبوی كٸ سٮییه ثی٘ اُ وٞٴ ډيیَان ٍا
ډٖشٺیمبً یب ٱیَ ډٖشٺیڈ ىاٙشٍ ثبٙي ي یب آنٽٍ ٽمذبوی ىٍ آن َٙٽز ثٍ ًٍ٥ډٖشٺیڈ یب
ٱیَډٖشٺیڈ ډبڅټ یټ ډٺياٍی ُٕبڇ ثبٙي ٽٍ ثی٘ اُ ٝيی دىؼبٌ 50ىٍٝي كٸ
ٍؤی ىٍ ډؼم ٬٭مًډی َٙٽز ډِثًٍ ٍا ثَای ٽمذبوی س٢میه ومبیي.
وٶز ـ یٮىی ٍيٱه وٶز هبڇ ي ځبَُبی ٥جیٮی ي ٹیََب (إٓٶبڅزَب) ي ډًڇَبی ٥جیٮی
ي سمبڇ ډٚشٺّبر ىیڂَی ٽٍ یب اُ ډًاى ډٌٽًٌٍ كبٝڄ ډیًٙى ي یب ثٍيٕیچٍ اهشال ٣ي
اډشِاع ایه ډًاى ثٍ ډًاى ىیڂَی ثٍ ىٕز ډیآیي.
121
٭مچیبر ٽمذبوی ىٍ ایَان ـ یٮىی سمبڇ ٭مچیبر ٝىٮشی ي سؼبٍی ي ٵىی ٽٍ ٽمذبوی
ډىلَٞاً ثَای اػَای ایه اډشیبُ اوؼبڇ ډیىَي.
ٔاد ٜا:َٚ
ىيڅز ثَ ٥جٸ ډٺٍَار ایه اډشیبُ كٸ ډبو٬اڅٲیَ سٶلّ ٜي إشوَاع وٶز ٍا ىٍ كييى
كًٌُ اډشیبُ ثٍ ٽمذبوی ا٭٦بء ډیٽىي ي َمـىیه كٸ اولٞبٍی سٞٶیٍ ي ََ وً ٫٭مچی
ٍا ىٍ وٶشی ٽٍ هًى سلٞیڄ ٽَىٌ ي سُیٍی آن ثَای سؼبٍر هًاَي ىاٙز ي َڈؿىیه
ىيڅز ىٍ سمبڇ يٕٮز هبٻ ایَان ثٍٽمذبوی كٸ ٱیَاولٞبٍی كمڄيوٺڄ وٶز ي سٞٶیٍ
ي ََ وً ٫٭مچی ىٍ آن ي سُیٍ آن ثَای سؼبٍر ي َمـىیه ٵَيٗ آن ىٍ ایَان ي ٝبىٍ
ٽَىن آن ٍا ا٭٦بء ډیومبیي.
ٔاد ٜد:ْٚ
اڅٴـ كييى كًٌُ اډشیبُ سب سبٍین 31ىٕبډجَ 1938٭جبٍر هًاَي ثًى اُ كًٌُای ٽٍ
ياٹ ٬إز ىٍ ػىًة ه ٤ثىٶٚی ٽٍ ىٍ ٍيی وٺٍٚای ٽٍ َ٥ٵیه اډ٢بء ٽَىٌ ي ډى٢ڈ
ثٍ ٹَاٍىاى إز ٍٕڈ ٙيٌ إز.
ةـ ٽمذبوی ثبیي ډىشُب سب 31ىٕبډجَ 1938ىٍ كًٌُ یټ یب ؿىيیه ٹ٦ٮٍ ُډیه ٍا ثٍ
ََ ٙپڄ ي يٕٮشی ي ىٍ ََ وٺ ٍ٦ٽٍ ډٺش٢ی ډیىاوي اوشوبة ومبیي.
ډؼمً٦ٕ ٫ق یټ یب ؿىي ٹ٦ٮٍ ٽٍ اوشوبة ٙيٌ ثبٙي وجبیي اُ یټٝي َِاٍ ډیڄ ډَث٬
اوڂچیٖی ( 100٫000ډیڄ ډَث )٬سؼبيُ ومبیي ََ ډیڄ ٕبىٌ ډ٦بثٸإز ثب یټ َِاٍ ي
ٞٚٙي ي وٍ ډشَ.
ثٍ ََ ا٥ال٫وبډٍ وٺٍَٚب ي ا٥ال٭بر الُډٍ ثَای سٚوی ٜي سليیي ٹ٦ٮٍ یب ٹ٦ٮبر
ډىشوجٍ اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ١میمٍ هًاَي ٙي.
121
عـ ثٮي اُ سبٍین 31ىٕبډجَ 1938ٽمذبوی ىیڂَ كٸ سٶل ٜي إشوَاع وٶز ٍا ػِ
ىٍ ٹ٦ٮٍ یب ٹ٦ٮبسی ٽٍ ډ٦بثٸ ثىي (ة) ٵًٷ اوشوبة ٽَىٌ إز ووًاَي ىاٙز ي كًٌُ
اډشیبُ ثٮي اُ ایه سبٍین ٭جبٍر هًاَي ثًى اُ ٹ٦ٮٍ یب ٹ٦ٮبسی ٽٍ ثيیه َ٥یٸ اوشوبة
ځَىیيٌ ي اُ اوشوبة آنَب ویِ ثٍ سَسیت ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ثٍ ىيڅز ا٥ال ٫ىاىٌ ٙيٌ ثبٙي.
ٔاد ٜس:ْٛ
ٽمذبوی ىٍ سٮییه ډلڄ ٕیَ څًڅٍَبی وٶز هًى ي ثٍٽبٍ اوياهشه آنَب ډوشبٍ إز.
ٔاد ٜچٟاسْ:
اڅٴـ ََ ُډیه ثبیَ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ٽٍ ٽمذبوی ثَای ٭مچیبر هًى ىٍ ایَان الُڇ
ثياوي ي اُ ثَای ډٺبٝي ٭مًډی ډًٍى اكشیبع ىيڅز وجبٙىي ډؼبوبً ثٍ ٽمذبوی ياځٌاٍ
هًاَي ٙيَ٥ .یٺٍی سلٞیڄ اٍا١ی ډٌٽًٍ ثٍ سَسیت ًیڄ هًاَي ثًى:
ََ يٹز ٹ٦ٮٍای اُ اٍا١ی ډٌٽًٌٍ ډًٍى اكشیبع ٽمذبوی ياٹ ٬ډیًٙى ثبیي ٽمذبوی یټ
یب ؿىيیه وٺ ٍٚٽٍ ىٍ ٍيی آن ُډیه ډًٍى اكشیبع ثب ٍوڀآډیِیډٚو ٜځَىیيٌ ثبٙي
ثٍ يُاٍر ډبڅیٍ إٍبڃ ثياٍى ،ىيڅز ىًٍٍٝسیٽٍ ا٭شَا١ی وياٙشٍ ثبٙي ډشٮُّي ډیًٙى
ٽٍ ىٍ َ٩ٳ ٍٕ ډبٌ اُ سبٍین يًٝڃسٺب١بی ٽمذبوی ډًاٵٺز هًى ٍا اُ٩بٍ ثياٍى.
ةـ اٍا١ی ىایَ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ٍا ٽٍ ٽمذبوی اكشیبع دیيا ډیٽىي ثٍ َ٥یٺی ٽٍ ىٍ
ػِء ٹجڄ ډٌٽًٍ إز اُ ىيڅز سٺب١ب هًاَي ٽَى ي ىيڅز ىٍ َ٩ٳ ٍٕ ډبٌ ډًاٵٺز هًى
ٍا ىٍ ډٺبثڄ سٺب١بی ٽمذبوی ىایَ ثٍ ٵَيٗ آن اٍا١ی اٙٮبٍ هًاَي ىاٙز.
ىًٍٍٝسیٽٍ ىيڅز ا٭شَا ٟي اكشیبػی ثٍ اٍا١یډِثًٌٍ وياٙشٍ ثبٙي .ٹیمز ایه اٍا١ی
ٍا ٽمذبوی سإىیٍ هًاَي ٽَى -ٹیمز ډِثًٍ ثبیي ٭بىالوٍ ثبٙي ي اُ ٹیمز ډشٮبٍٵی
اٍا١ی ٽٍ اُ َمبن وً ٫ثًىٌ يَمبن ډَٞٳ ٍا ىاٙشٍ ي ىٍ َمبن كًٌُ ياٹٙ ٬يٌ ثبٙي
وجبیي سؼبيُ ٽىي.
122
عـ ىًٍٍٝسیٽٍ ىيڅز ىٍ ډٺبثڄ سٺب١بَبی دی٘ثیىی ٙيٌ ىٍ ػِيٌَبی (اڅٴ ي ة)
ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ػًاثی ويَي دٔ اُ اوٺ٢بی ىي ډبٌ اُ سبٍین يًٝڃ سٺب١بَبی ډِثًٍ
ٽمذبوی سٌٽَوبډٍ ػيیيی ثٍ ىيڅز هًاَي ٵَٕشبى ؿىبوـٍ ثٍ سٌٽَوبډٍ ډِثًٍ ویِ ىٍ
َ٩ٳ یټ ډبٌ اُ سبٍین يًٝڃ ػًاثی ىاىٌ وًٚى ٕپًر ىيڅز ثٍ ډىِڅٍ سًٞیت سچٺّی
هًاَي ځَىیي.
ىـ اٍا١ی ٍا ٽٍ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ویٖز ي ثَای ٽمذبوی الُڇ ثبٙي ثب سًاٵٸ ثب
ٝبكجبن اٍا١ی ډِثًٍ ي ثب سًٕ ٤ىيڅز ٽمذبوی سلٞیڄ هًاَي ٽَى ىٍ ًٍٝر ٭يڇ
كًٞڃ ډًاٵٺز ىٍ ٹیمز ىيڅز ثٍ ٝبكجبن اٍا١ی ډِثًٍ اػبٌُ ووًاَي ىاى ٽٍ ثی٘ اُ
وَم ډشٮبٍٵی اٍا١ی ډشٚبثٍ ډؼبيٍ ډ٦بڅجٍ ومبیىي.ثَای سٺًیڈ اٍا١ی ډٌٽًٍ ډىًٍ٪ی
ٽٍ ٽمذبوی اُ ډَٞٳ آنَب ىاٍى ډإهٌ ٹَاٍ ىاىٌ ومیًٙى.
ٌـ اډبٽه ډٺيٍٕ ي اثىیٍ سبٍیوی ي ډلڄَبیی ٽٍ ػىجٍی سبٍیوی ىاٍوي ي َمـىیه
سًاث ٬آنَب سب ىيیٖز ډشَ ډٖبٵز اُ ډٺٍَار ډٌٽًٌٍ ډٖشظىی َٖشىي.
يـ ٽمذبوی كٸ ٱیَاولٞبٍی هًاَي ىاٙز ٽٍ ٵٺ ٤ىٍ كًٌُ اډشیبُی وٍ ػبی ىیڂَ
ي اُ ََ ُډیه ثبیَ ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ثَای ډَٞٳ ٭مچیبر هًى اُ ََ وً ٫هبٻ ي ٙه ي
آَټ ي ٕىڀ ي ځؾ ي ٕىڀ ي ډٞبڅق ٕبهشمبوی ىیڂَ ډؼبوبً إشٶبىٌ ومبیي:
ډٖچّڈ إز ٽٍ اځَ إشٶبىٌ اُ ډًاى ډٌٽًٌٍ ډًػت ٙ ٍَ١و ٜطبڅظی ثبٙي ثبیي
ٽمذبوی ػجَان هٖبٍر ًيیاڅلٺًٷ ٍا ثىمبیي.
ٔاد ٜپٙجٓ:
1ـ ٕبهشمبن ََ ه ٤آَه ي ََ ثىيٍ ػيیيی ډًٽًڃ ثٍ كًٞڃ ډًاٵٺز ٹجچی ثیه
ىيڅز ي ٽمذبوی هًاَي ثًى.
123
2ـ اځَ ٽمذبوی سًٕٮٍ اٍسجب ٣سچٶًوی ي سچڂَاٵی ي سچڂَاٳ ثیٕیڈ ي ًَادیمبئی ٵٮچی
هًى ٍا ىٍ و َ٪ىاٙشٍ ثبٙي ٹجڄ اُ سلٞیڄ اػبٌُ ىيڅشی ىٍ ایه ه ًٛٞاٹياډی
ومیسًاوي ثپىي.
اځَ ىيڅز ثَای ىٵب ٫ډچّی یب ىٍ ډًٹ ٬دیٚأډيَبی ٵًٷاڅٮبىٌ ىیڂَی اكشیبع ثٍ يٕبئ٤
وٺچیٍ ي يٕبئڄ اٍسجب٥یٍی ٽمذبوی دیيا ٽَى سٮُّي ډیومبیي كشیاالډپبن ٽمشَ ډًػت
س٢ییٸ ٭مچیبر ٽمذبوی ثًٚى ي ویِ هٖبٍاسی ٍا ٽٍ اُ ایه كیض ډشًػٍ ٽمذبوی
ډیځَىى ثٍ ًٍ٥كٺبویز ػجَان ومبیي.
ٔاد ٜضطٓ:
اڅٴـ ٽمذبوی ډؼبُ إز ٽٍ ثيين سلٞیڄ ػًاُ ډوًٝٞی آوـٍ ٍا ٽٍ ډىلَٞاً ثَای
ډَٞٳ ا٭٢بء ي ډٖشويډیه هًى الُڇ ىاٍى ياٍى ومًىٌ ي كٺًٷ ځمَٽی ي ډبڅیبرَبی
ډٮمًڅٍی كیه يٍيى ٍا ثذَىاُى .ٽمذبوی سياثیَ الُډٍ ٍا اسوبً هًاَي ومًى ٽٍ اػىبٓ
ياٍىٌ ثٍ اٙوبٝی ٱیَ ډٖشويډیه هًىٗ ٵَيهشٍ ي یب ياځٌاٍ وڂَىى.
ةـ ٽمذبوی ثيين سلٞیڄ ػًاُ ډوًٝٞی كٸ هًاَي ىاٙز ٽٍ څًاُڇ ي ډٞبڅق ي
آالر ٥جّی ي ػَاكی ي اىيیٍای ٍا ٽٍ ثَای ډَی٢وبوٍَب ي ډ٦تَبی هًى ىٍ ایَان
الُڇ ىاٍى ياٍى ومبیي ي اٙیبء ي اػىبٓ ډٌٽًٌٍ ىٍ ډًٹ ٬يٍيى اُ سإىیٍ كٺًٷ ځمَٽی
ډبڅیبر ي ٭ًاٍ ٟثٍ ىيڅز ي اىاٍار ډلچی ډٮبٳ هًاَي ثًى.
عـ ثيين سلٞیڄ َیؾځًوٍ ػًاُی ي ثيين دَىاهز َیؾ وً ٫كٺًٷ ځمَٽی ي ََ وً٫
ډبڅیبر ي ٭ًاٍ ٟثٍ ىيڅز ي اىاٍار ډلچی ٽمذبوی كٸ هًاَي ىاٙز آنؿٍ ٍا ٽٍ
ډىلَٞاً ثَای ٭مچیبر هًى ىٍ ایَان الُڇ ىاٍى ياٍى ومبیي.
ىـ ٝبىٍار وٶشی اُ دَىاهز كٺًٷ ځمَٽی ي ََ وً ٫ډبڅیبر ي ٭ًاٍ ٟثٍ ىيڅز ي
اىاٍار ډلچی ډٮبٳ هًاَي ثًى.
124
ٔادٞ ٜفتٓ:
ةـ ىيڅز ىٍ كييى ٹًاویه ي ډٺٍَار ډمچپشی َمٍ وً ٫سُٖیالر ډمپىٍ ٍا ثَای
٭مچیبر ٽمذبوی ډجٌيڃ هًاَي ىاٙز.
عـ ََ ځبٌ ىيڅز ىٍ كًٌُی اډشیبُیٍ ثٍ اٙوب ٛىیڂَی اډشیبُاسی ثَای ثٍ ٽبٍ
اوياهشه ٕبیَ ډٮبىن ا٭٦بء ٽىي ثبیي ياىاٍ ومبیي ٽٍ اكشیب٥بر الُډٍ ٍاثٍ ٭مڄ آيٍوي ٽٍ
٭مچیبر آنَب ثٍ ډؤٕٖبر ي ٭مچیبر ٽمذبوی هٖبٍسی ياٍى وٖبُى.
ىـ ٽمذبوی ډپچّٴ إز ډى٦ٺٍای ٍا ٽٍ ثَای ٕبهشه هبوٍ ي ىٽبٽیه ي ٕبیَ ثىبَبی
ىیڂَ هَ٦وبٻ إز سٮییه ٽىي سب ىيڅز ثشًاوي اَبڅی ٍا ډٖجًٷ ي اُ ٕپًوز ىٍ آن
ډلڄ ډى ٬ومبیي.
ٔادٞ ٜطتٓ:
ٽمذبوی ډچِڇ ووًاَي ٙي ٽٍ َیؾ ٹٖمشی اُ يػًٌ هًى ي ډوًٝٞبً ٭ًایي كبٝچٍ اُ
ٵَيٗ ٝبىٍار هًى ٍا ثٍ دًڃ ایَاوی سجيیڄومبیي.
ٔاد:ٟٓ٘ ٜ
ٽمذبوی ٵًٍاً سياٍٽبر هًى ٍا هًاَي ىیي ٽٍ ثٍ يٕیچٍُ یټ ٽمذبوی ٵَ٭ی إشوَاع
وٶز ایبڅز ٽَډبوٚبٌ ٍا َٙي ٫ي ىٍ ډلڄ سٞٶیٍ ومبیي.
ٔاد ٜد:ٓٞ
1ـ ډجبڅٲی ٽٍ ثَ كٖت ایه ٹَاٍىاى اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ثبیي ثٍ ىيڅز سإىیٍ ًٙى (٭اليٌ
ثَ ډجبڅٲی ٽٍ ىٍ ډًاى ىیڂَ دی٘ثیىی ٙيٌ) ثٍ َٙف ًیڄ سٮییهډیځَىى:
125
اڅٴـ كٸاالډشیبُ ٕبڅیبوٍ ٽٍ اُ ايڃ ّاوًیٍ َٙ 1933ي ٫ډیًٙى ثٍ ډجچٰ ؿُبٍ ٙچیىڀ
ثَای ََ سه وٶشی ٽٍ ثَای ډَٞٳ ىاهچی ىٍ ایَان ثٍ ٵَيٗ ثَٕي ي یب اُ ایَان ٝبىٍ
ًٙى.
ةـ دَىاهز ډجچٲی ډٮبىڃ ثب ثیٖز ىٍٝي ( )٪20آوـٍ ا١بٵٍ ثَ 671250څیٌَ ثٍ
ٝبكجبن ُٕبڇ ٭بىی ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى سًُی ٬ډیځَىى هًاٌ ایه
سًُی ٬ثٍ ٭ىًان ُٕڈ ډىبٵ ٬یپی اُ ٕىًار ثًىٌ ي یب اُ يػًٌ ًهیٌَ َمبن ٽمذبوی ٽٍ
ا١بٵٍ ثَ ًهبیَی ٽٍ ىٍ 31ىٕبډجَ 1932ثٍ ډًػت ىٵبسَ هًى ډًػًى ىاٙشٍ ثبٙي.
عـ ډؼمً ٫ډجبڅٲی ٽٍ ثَای ََ ٕبڃ ډٖیلی ثَ كٖت ػِءَبی (اڅٴ) ي (ة) اُ َ٥ٳ
ٽمذبوی ثٍ ىيڅز ایَان سإىیٍ ډیًٙى وجبیي ََځِ اُ َٶشٞييدىؼبٌ َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ
( 750000څیٌَ إشَڅیىڀ) ٽمشَ ثبٙي.
2ـ سإىیٍ يػًٌ ډٌٽًٍ ىٍ ایه ډبىٌ اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ثٍ َ٥یٸ ًیڄ ثٍ ٭مڄ هًاَي آډي:
عـ ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ثَ كٖت ػِء ( ِ 1ة) ایه ډبىٌ ىٍ ډًٹ ٬سٺٖیڈ ډىبٵ ٬ثٍ
ُٕبڇ ٭بىی دَىاهشٍ هًاَي ٙي.
ِ 3ىٍ ډًٹ ٬اوٺ٢بی ایه اډشیبُ ي َمـىیه ىٍ ًٍٝر سَٻ آن اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ډ٦بثٸ
ډبىٌ ( )25ٽمذبوی ډجچٲی ډٖبيی ثیٖز ىٍٝي ( )٪20اُ ثبثزَبی ًیڄ ٍا ثٍ ىيڅز
ایَان سإىیٍ هًاَي ٽَى:
126
اڅٴـ اُ سٶب١ڄ ثیه ډجبڅٰ ٽڄ ًهبیَی ( )Generale reserveٽٍ ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي
ایَان ډلييى ىٍ سبٍین اوٺ٢بء ي یب سَٻ اډشیبُ ډًػًى هًاَي ىاٙز ي ډجبڅٰ ًهبیَی ٽٍ
ٽمذبوی ډٌٽًٍ ىٍ سبٍین 31ىٕبډجَ 1932ډًػًى ىاٙشٍ إز.
ةـ اُ سٶب١ڄ ثیه ډجبڅٰ ډًػًىی ٽٍ اُ َ٥ٳ ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ىٍ
سبٍین اوٺ٢بء یب سَٻ اډشیبُ ثٍ كٖبة ډىٺًڃ ډیًٙى ي ډًػًىیَبیی ٽٍ ىٍ سبٍین 31
ىٕبډجَ 1932اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ډِثًٍ ثٍ كٖبة ډىٺًڃ ځَىیيٌ إز.
دَىاهز يػًٌ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ثَ كٖت ایه ػِي یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین سٚپیڄ
ډؼم ٬٭مًډی ٽمذبوی ٽٍ دٔ اُ اوٺ٢بء یب سَٻ اډشیبُ سٚپیڄډیًٙى اوؼبڇ هًاَي
ځَٵز.
4ـ ىيڅز كٸ هًاَي ىاٙز ٽٍ ډلبٕجبر ډَثً ٣ثٍ ػِي (1ـ اڅٴ) ٍا ٽٍ ډىشُب سب 28
ٵًٍیٍ ََ ٕبڃ ثبثز ٕبڃ ځٌٙشٍ ٵَٕشبىٌ ډیًٙى سٶشی٘ ي ٍٕیيځی ومبیي.
5ـ ثَای ػچًځیَی اُ اډپبن سًػٍ ٍَ١ثٍ ىيڅز ىٍ ډًٹ ٬سَٹی ي سىِڃ ٹیمز دًڃ
اوڂچیٔ َ٥ٵیه ثٍ َٙف ًیڄ سًاٵٸ كبٝڄ ومًىوي:
اڅٴـ ََ ځبٌ ډًٹٮی ٹیمز ٥ال ىٍ څىين اُ ٘ٙڅیٌَ إشَڅیىڀ ( 6څیٌَ إشَڅیىڀ) ىٍ
ډٺبثڄ یټ ايؤسَيی سؼبيُ ومبیي ثَای ََ دىی ٽٍ ٭اليٌ ثَ ٘ٙڅیٌَ إشَڅیىڀ ىٍ
ډٺبثڄ یټ ايؤسَيی ىٍ ٍيُ دَىاهز ٹیمز ٥ال سَٹّی ومبیي ثَ ٽچیٍ ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ
ثٍ ىيڅز اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ثٍ ډًػت ایه ٹَاٍىاى (ثٍ إشظىبی ډجبڅٲی ٽٍ ثَ كٖت
ػِيَبی (1ـ ة) ي ( 3اڅٴ ي ة) ایه ډبىٌ ي ػِي (1ـ اڅٴ) اُ ډبىٌ 23ثبیي ثٍ ىيڅز
ثَٕي) ثٍ ډیِان یټ یټَِاٍ ي ؿُبٍٝي ي ؿُچڈ 1440/1ډجبڅٰ ډِثًٌٍ اٵِيىٌ هًاَي
ځَىیي.
ةـ ََځبٌ ډًٹٮی ىيڅز س ًٍٞٽَى ثٍ ایهٽٍ ىیڂَ ٥ال ډجىبی ٭مًډی ٹیمزَب ي
ډٮبډالر ویٖز ي َ٥یٸ سإىیٍَبی ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ س٢میىی ٍا ٽٍ ډىَ٥ ًٍ٪ٵیه إز
ثَای ىيڅز ٵَاَڈ ومیومبیي َ٥ٵیه ډًاٵٺز ډیومبیىي ٽٍ ي١ٮیز س٢میه ډِثًٍ ٍا
127
سٲییَ ىَىي ي ىٍ ًٍٝر ٭يڇ كًٞڃ ډًاٵٺزٹ٢یٍ ډ٦بثٸ ډبىٌ ( )22ثٍ كپمیز اٍػب٫
هًاَي ٙي ي َٙای٦ی ٍا ٽٍ ثبیي ػبوٚیه س٢میه ډٌٽًٍ ځَىى ي سبٍین اػَای آن ٍا ویِ
ډٮچًڇ هًاَي ومًى.
6ـ ََ ځبٌ ىٍ دَىاهز ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ډ٦بثٸ سبٍینَبی ډٺٍَّ ىٍ ایه ٹَاٍىاى
اسٶبٹبً اُ وبكیٍ ٽمذبوی سإهیَ ثٍ ٭مڄ آیي ثَای ډير سإهیَ اُ ٹَاٍ دىغ ىٍٝي ىٍ ٕبڃ
ٵَ ٫يػًٌ ډِثًٌٍ ٍا ٽمذبوی هًاَي دَىاهز.
ٔاد ٜیاصد:ٓٞ
1ـ ٽمذبوی ثَای ډير ٕی ٕبڃ ايڃ ٭مچیبر هًى ىٍ ایَان اُ دَىاهز ََ ځًوٍ ډبڅیبسی
ٽٍ ثٍ وٶ ٬ىيڅز ي اىاٍار ډلچی ٵٮالً ثَٹَاٍ ي یب ىٍ آسیٍ يًٙ ٬١ى ډٮبٳ هًاَي ثًى ي
ىٍ ٭ً ٟډجبڅٰ ًیڄ ٍا ثٍ ىيڅز سإىیٍ هًاَي ومًى:
اڅٴـ ىٍ ډير دبوِىٌ ٕبڃ ايڃ ایه ٹَاٍىاى سبٍین 28ٵًٍیٍ ََ ٕبڃ ي ثَای ايڅیه ډَسجٍ
ىٍ 28ٵًٍیٍ 1934وٍ دىٔ ثبثز ََ سه اُ ٘ٙډیچیًن سه ( )6٫000٫000وٶشی ٽٍ
ثبثز ٕىٍ ځٌٙشٍ ډٖیلی ډٚمًڃ كٸاالډشیبُ ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (1ـ اڅٴ) اُ ډبىٌ ()10
ډیځَىى ي ٘ٙدىٔ ثبثز ََ سه وٶز ا١بٵٍ ثَ ٍٹڈ ٘ٙډیچیًن سه ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ
سإىیٍ هًاَي ومًى.
ةـ ٽمذبوی سإډیه ډیٽىي ډجبڅٲی ٍا ٽٍ ثَ ٥جٸ ػِيَبی ٵًٷاڅٌٽَ سإىیٍ ډیومبیي
َیؾ يٹز اُ ډجچٰ ىيیٖز ي ثیٖز ي دىغ َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ (َِ 225اٍ څیٌَ
إشَڅیىڀ) ٽمشَ وجبٙي.
ىـ ٽمذبوی س٢میه ډیٽىي ډجبڅٲی ٍا ٽٍ ثَ ٥جٸ ػِي (ع) ډبٹجڄ سإىیٍ ډیومبیي
َیؾيٹز اُ ٕیٞي َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ ( 300000څیٌَ إشَڅیىڀ)ٽمشَ وجبٙي.
2ـ ٹجڄ اُ ٕىٍ ٍ 1963اػ ٬ثٍ ډیِان ډجبڅٲی ٽٍ ٽمذبوی ىٍ اُای ډٮبٵیز ٽبډڄ ٭مچیبر
هًى ىٍ ایَان اُ دَىاهز ََ ځًوٍ ډبڅیبسی ثٍ وٶ ٬ىيڅز ي یب اىاٍار ډلچی ىٍ ډير ٕی
ٕبڃ ىيڇ ٽٍ ډىشُی ثٍ ٕىٍ 1993ډیًٙى ثبیي ثذَىاُى َ٥ٵیه سًاٵٸ و َ٪كبٝڄ
هًاَىي ومًى.
ٔاد ٜدٚاصد:ٓٞ
اڅٴـ ٽمذبوی ٍاػ ٬ثٍ ٭مچیبسی ٽٍ ډ٦بثٸ ایه ٹَاٍىاى ىٍ ایَان ډیومبیي ػمی ٬يٕبیڄ
ډٮمًڃ ي ډىبٕت ٍا ثَای سإډیه َٝٵٍػًیی ي إشٶبىٌ ٽبډڄ اُ ٭مچیبر هًى ي ثَای
كٶ ٨ډوبُن سلزاالٍ١ی وٶز ي ثَای إشٶبىٌ اُ اډشیبُ هًى ثٍَُ٥یٽٍ ډ٦بثٸ
آهَیه سَٹّیبر ٭چمی يٹز ثبٙي ثٍ ٽبٍ هًاَيثَى.
ةـ ََځبٌ ىٍ كًٌُ اډشیبُ ٱیَ اُ وٶز ٕبیَ ډًاى ډٮيوی ي ثیٍَٚب ي ػىڂڄَبی ډشٮچّٸ
ثٍ ىيڅز ډًػًى ثبٙي ٽمذبوی ومیسًاوي آنَب ٍا ثٍٽبٍ اوياهشٍ ي إشٶبىٌ ومبیي ي یب ډبو٬
٭مچیبر ي إشٶبىٌ ىیڂَان ثًٚى (ډَٚي ٣ثَ ایه ٽٍ ډٺٍَار ػِي (ع) اُ ډبىٌ ٍ 7٭بیز
ًٙى).
يڅی ىًٍٍٝسیٽٍ ډًاى ډٮيوی ثی ٍٚي ػىڂڄَبی ډٌٽًٍ ثَای سؼّٖٔ ي إشوَاع وٶز
الُڇ ثبٙي ٽمذبوی كٸ إشٶبىٌ اُ آنَب ٍا هًاَي ىاٙز.
عـ ٽچیٍ كٶَیبسی ٽٍ ډىؼَ ثٍ ٽٚٴ وٶز وڂٚشٍ ي آة یب ډًاى ٹیمشی ىیڂَ ىٍ آن دیيا
ډیًٙى ثبیي ثَای ىيڅز كٶًٙ ٨ى ي ٵًٍاً ٽمذبوی ىيڅز ٍا اُ ٽٚٶیبر ډِثًٍ ډّ٦چ٬
ٕبُى ي ىيڅز ََؿٍ ُيىسَ ډمپه ثبٙي ثٍ ٽمذبوی سمبیڄ هًى ٍا وٖجز ثٍ سَٞٳ
كٶَیبر ډِثًٍ ا٭الڇ هًاَي ىاٙز ي ىٍ ًٍٝر سَٞٳ آنَب ىيڅز ډَاٹجز هًاَي ٽَى
ٽٍ ډبو ٬٭مچیبر ٽمذبوی وًٚى.
129
ٔاد ٜسیضد:ٓٞ
ثٍ٭اليٌ ىٍ سمبڇ ډير اډشیبُ ٽمذبوی سمبڇ ا٥ال٭بر ډُڈ ٭چمی ي ٵىّی ٍا ٽٍ اُ وشیؼٍ
٭مچیبر هًى ىٍ ایَان ثٍ ىٕز آيٍىٌ ثٍ ىيڅز إٍبڃ هًاَي ىاٙز.
سمبڇ إىبى ي ډياٍٻ ډِثًٌٍ ٍا ىيڅز ثٍ ٭ىًان ډلَډبوٍ سچٺّی هًاَي ومًى.
ٔاد ٜچٟاسد:ٓٞ
اڅٴـ ىيڅز ثٍ ډیڄ هًى ىٍ ََ ډًٹ ٬ډىبٕجی كٸ هًاَي ىاٙز اډَ ثٍ سٶشی٘ ٭مچیبر
ٵىی ٽمذبوی ىٍ ایَان ومًىٌ ي ثَای اػَای ایه ډٺًٞى اُ اَڄ هجٌَ ي ډشوٞٞیه ٵىی
ډإډًٍیه ثڂمبٍى.
ةـ ٽمذبوی سمبڇ ډياٍٻ ي إىبى ډَثً ٣ثٍ ا٥ال٭بر ٭چمی ي ٵىی ي سمبڇ ډؤٕٖبر ي
يٕبیڄ ي آالر اوياٌُځَٵشه إشوَاع وٶز ٍا ىٍ ىٕشَٓ ډإډًٍیه هجٌَ ي ډشوٞٞیه
ىيڅز هًاَي ځٌاٍى ي ثٍ٭اليٌ ډإډًٍیه ډِثًٍ ىٍ سمبڇ اىاٍار ٽمذبوی ي ىٍ سمبڇ هبٻ
ایَان كٸ سلٞیڄ ََ ځًوٍ ا٥ال٭ی ٍاهًاَىي ىاٙز.
ٔاد ٜپا٘ضد:ٓٞ
ىيڅز كٸ سٮییه یټ وٶَ ومبیىيٌ ٍا هًاَي ىاٙز ي ومبیىيٌ ډِثًٍ (ډإډًٍ ىيڅز
ٙبَىٚبَی) وبډیيٌ ٙيٌ ي اهشیبٍار ًیڄ ٍا هًاَي ىاٙز:
2ـ ىٍ سمبڇ ػچٖبر َیإر ډيیٌَ ي ٽمیشٍَبی آن ي ىٍ سمبڇ ػچٖبر ډؼم ٬٭مًډی ٽٍ
ثَای ډٌاٽٌَ ىٍ ډٖبیڄ ٍاػ ٬ثٍ ٍياث ٤ىيڅز ي ٽمذبویسٚپیڄ ٙيٌ ثبٙي ك ًٍ٢ثٍ َڈ
ٍٕبوي.
3ـ ٽمیشٍ ٍا ٽٍ ٽمذبوی ثٍ ٹٞي سًُی ٬ا٭شجبٍ ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ 16ي ثَای و٪بٍر ىٍ
سلٞیڄ ایَاویبن ىٍ څىين سٚپیڄ ډیىَي ثٍ٭ىًان ٍٕمی ي ثب كٸ ٍؤی ٹبٍ ٬٥یبٕز
ومبیي.
4ـ سٺب١ب ومبیي ٽٍ ػچٖبر ډوَ ًٛٞیإر ډيیٌَ ََ يٹز ٽٍ الُڇ ثياوي ثَای
ډٌاٽٌَ ىٍ ډٖبئچی ٽٍ ىيڅز دیٚىُبى ډیومبیي سٚپیڄ ځَىى ػچٖبر ډِثًٌٍ ىٍ ډير
دبوِىٌ ٍيُ ثٮي اُ يًٝڃ سٺب١بی ٽشجی ثٍ ډىٚی ٽمذبوی سٚپیڄ هًاَي ٙي.
ٽمذبوی ثبثز كٺًٷ ي ٕبیَ ډوبٍع ومبیىيٌ ډِثًٍ ٕبڅیبوٍ ىي َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ ثٍ
ىيڅز هًاَي دَىاهز .ىيڅز ٽشجبً ٽمذبوی ٍا اُ سٮییه ومبیىيٌ ډِثًٍ ي یب ػبوٚیه اي
ډّ٦چ ٬هًاَي ٕبهز.
ٔاد ٜضا٘ضد:ٓٞ
1ـ َ٥ٵیه سٞيیٸ ىاٍوي ي ٹجًڃ ډیومبیىي ٽٍ اٝچی ٽٍ ډياٍ اػَای ایه ٹَاٍىاى
ډیثبٙي آن إز ٽٍ ىٍ ډىبٵَ٥ ٬ٵیه كٶ ٨كي ا٭الی ډىشغ ثًىن يَٝٵٍػًیی ىٍ
اىاٌٍ ي ٭مچیبر ٽمذبوی ىٍ ایَان َ١يٍر ٭بڅی ىاٍى.
2ـ ډٖچّڈ إز ٽٍ ٽمذبوی ٝىٮشڂَان ي ډٖشويډیه ٵىّی ي سؼبٍی هًى ٍا ثٍ اوياٌُای
ٽٍ اٙوبً ٛیٝالكیز ي ثبسؼَثٍ ىٍ ایَان یبٵز ًٙى اُ اسجب ٫ایَان اوشوبة هًاَي
ٽَى ي ایه ویِ ډٖچّڈ إز ٽٍ ډٖشويډیه ٱیَ ٵىّی ٽمذبوی ډىلَٞاً اُ اسجب ٫ایَان
هًاَىي ثًى.
3ـ َ٥ٵیه ډًاٵٺز ډیومبیىي ىٍ ایهٽٍ َ٥ف ٭مًډی ډ٦بڅٮٍ ي سُیٍ ومبیىي ٽٍ ثَ ٥جٸ
آن ََ ٕبڃ ي ډَسجبً ډٖشويډیه ٱیَ ایَاوی ٍا سٺچیڄ ىاىٌ ي ثٍػبی آنَب ثٍ ًٍ٥
سٞب٭يی ىٍ ٽًسبٌسَیه ډير ډمپه اُ اسجب ٫ایَاوی ثڂمبٍوي.
131
-4ٽمذبوی ٕبڅیبوٍ ډجچٰ ىٌ َِاٍ څیٌَ إشَڅیىڀ ثَای ایه ٽٍ اسجب ٫ایَان ىٍ اوڂچٖشبن
٭چًڇ ي ٵىًن ډَثً ٣ثٍ ٝىب٭ز وٶز ٍا ٵَا ځیَوي سوٞی ٜهًاَي ىاى .ا٭شجبٍ ډٌٽًٍ ثٍ
يٕیچٍ یټ ٽمیشٍ ٽٍ ډ٦بثٸ ډبىٌ 15سٚپیڄ ډیًٙى ثٍ ډَٞٳ هًاَي ٍٕیي.
ٔادٞ ٜفذ:ٓٞ
ٽمذبوی سٚپیالر ي ډوبٍع سإٕیٖبر ي سٶشی٘ ي اىاٌٍ يٕبیڄ ٝلی ي ٝلز ٭مًډی
ٍا ډ٦بثٸ ػيیيسَیه َ٥یٺٍ كٶ٨اڅٞلٍ ډٮمًڅی ىٍ ایَان ىٍ سمبڇ اٍا١ی ي اثىیٍ ي
ډٖبٽه ا٭٢بء ي ٭مچؼبر هًى ٽٍ ىٍ كًٌُ اډشیبُیٍ ٽبٍ ډیٽىىي ثٍ٭ُيٌ ډیځیَى.
ٔادٞ ٜیجذ:ٓٞ
ََ يٹز ٽمذبوی إُبڇ ػيیيی ثَای ٭بډٍ اٙب٭ٍ ډیىَي ثبیي ىٵبسَ طجز سٺب١بی
اٙشَاٻ آن ٍا ىٍ َمبن ډًٹ ٬ٽٍ ىٍ ٕبیَ وٺبَٙ ٣ي ٫ډیًٙى ىٍ سَُان ویِ ثَٹَاٍ
ومبیي.
ٔادٛ٘ ٜصد:ٓٞ
ٽمذبوی ثَای اكشیبػبر ىاهچی ایَان ي اُ آن ػمچٍ اكشیبػبر ىيڅز ثىِیه ي وٶز ي
الډخ ي ډبُير ٽٍ اُ وٶز ایَاوی كبٝڄ ډیًٙى ثَ إبٓ ًیڄ هًاَي ٵَيهز:
اڅٴـ ىٍ ايڃ ّيئه ََ ٕبڃ ٽمذبوی ډٮيڃ ٹیمزَبی (ٵًة) ٍيډبوی ٍا ٍاػ ٬ثٍ ثىِیه
ي وٶز ي الډخ ي ډبُير ي ډٮيڃ ٹیمزَبی (ٵًة) هچیغ ډپِیټ ٍا ٍاػ ٬ثٍ ََ یټ
اُ ډًاى ډٌٽًٌٍ وٖجز ثٍ ډير ىياُىٌ ډبٌ ځٌٙشٍ سب سبٍین 30آيٍیڄ ډٮیه هًاَي ٽَى
ـ وبُڃسَیه ډٮيڃَبی ډٌٽًٍ اهشیبٍ ي «إبٓ ٹیمزَب» ثَای ٕبڅی ٽٍ اُ ايڃ ّيئه
َٙي ٫ډیځَىى ٹَاٍ ىاىٌ ډیًٙى.
ةـ ٽمذبوی ثىِیه ي وٶز الډخ ي ډبُير ٍا ثٍ سَسیت ًیڄ هًاَي ٵَيهز:
132
1ـ ثٍ ىيڅز ثَای اكشیبػبر اهشٞبٝی هًىٗ يڅی وٍ ثَای ٵَيٗ ثٍ ىیڂَان ډ٦بثٸ
(ٹیمزَبی إبٕی) ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (اڅٴ) ٵًٷ ثب سوٶیٴ ثیٖزيدىغ ىٍٝي ()٪25
عـ ٽمذبوی كٸ ىاٍى ٽٍ ثٍ ٹیمزَبی إبٕی ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (اڅٴ) ډوبٍع كٺیٺی
كمڄيوٺڄ ي سًُی ٬ي ٵَيٗ ي َمـىیه ډبڅیبر ي ٭ًاٍ ٟډًً١٭ٍ ثَ ډلًٞالر
ډِثًٍ ٍا ثیٶِایي.
ىـ ىيڅز ٝبىٍ ٽَىن ډلًٞالر وٶشی ٍا ٽٍ ډ٦بثٸ ډٺٍَار ٵًٷ ٽمذبوی ٵَيهشٍ
إز ٹيٱه هًاَي ٽَى.
ٔاد ٜتیستٓ:
1ـ اڅٴـ ىٍ ډير ىٌ ٕبڃ آهَ اډشیبُ ي یب ىٍ ٵبٝچٍ ىي ٕبڃ دٔ اُ ا٥ال ٫ٹجچی ٽٍ
ٍاػ ٬ثٍ سَٻ اډشیبُ ډ٦بثٸ ډبىٌ 25ىاىٌ ډیًٙى ٽمذبوی ػِ ثٍ َٙٽزَبی سبث ٬هًى
كٸ ٵَيٗ یب اوشٺبڃ یټ یب ؿىيیه ٹٖمز اُ اډًاڃ ٱیَ ډىٺًڃ هًى ٍا ٽٍ ىٍ ایَان
ډًػًى إز وياٍى ـىٍ ډيرَبی ډٌٽًٍ ویِ ٽمذبویكٸ اوشٺبڃ ي هبٍع ٽَىن َیؾ
ٹٖمشی اُ اډًاڃ ډىٺًڃ هًى ٍا وياٍىـ ډڂَ آن ٽٍ اٙیبء ډِثًٌٍ اُ كیِ اوشٺبڃ اٵشبىٌ
ثبٙي.
ةـ ىٍ سمبڇ ډير ٹجڄ اُ ىٌ ٕبڃ آهَ اډشیبُ َیؾ ٹ٦ٮٍ اُ اٍا١ی ٍا ٽٍ ٽمذبوی ډؼبو ًب
اُ ىيڅز سلٞیڄ ٽَىٌ إز ومیسًاوي اوشٺبڃ ىَي ي َمـىیه َیؾیټ اُ اډًاڃ ډىٺًڃ
هًى ٍا ویِ ثٍ إشظىبء آن ؿٍ ٱیَ ډٶیي ي یب ایه ٽٍ ىیڂَ ډًٍى اكشیبع ٭مچیبر ٽمذبوی
ىٍ ایَان ویٖز ومیسًاوي هبٍع ومبیي.
2ـ ىٍ ډًٹ ٬هشڈ اډشیبُ هًاٌ ایه هشڈ ثٍيإ ٍ٦اوٺ٢بی ٭بىی ډير ي یب ثٍ ََ ولً
ىیڂَی دیٚبډي ٽَىٌ ثبٙي سمبڇ ىاٍایی ٽمذبوی ىٍ ایَان ثٍٕ ًٍ٥بڅڈ ي ٹبثڄ إشٶبىٌ
ثيين َیؾ ډوبٍع ي ٹیيی ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ایَان ډیځَىى.
133
3ـ ػمچٍ (سمبڇ ىاٍایی) ډٚشمڄ إز ثَ سمبڇ اٍا١ی ي اثىیٍ ي ٽبٍهبوٍَب ي ٕبهشمبنَب
ي ؿبٌَب ي ٕيَبی ىٍیبیی ي ٍاٌَب ي څًڅٍَبی كمڄ وٶز ي دڄَب ي ٍٙشٍ وٺتَبی
ٵب١الة ي يٕبیڄ سًُی ٬آة ي ډبٙیهَب ي ډؤٕٖبر ي سؼُیِار (اُ آن ػمچٍ آالر ي
اىيار) اُ ََ ٹجیڄ ي سمبڇ يٕبی ٤وٺچیٍ (ډظالً اُ ٹجیڄ اسًډجیڄ ي ځبٍی ي ایَيدالن) ي
سمبڇ اػىبٓ اوجبٍ ٙيٌ ي ٕبیَ اٙیبیی ٽٍ ٽمذبوی ىٍ ایَان ثَای اػَای ایه اډشیبُ اُ آن
إشٶبىٌ ډیومبیي.
ٔاد ٜتیستٚیىٓ:
َ٥ٵیه ډشٮبَيیه ا٭الڇ ډیىاٍوي ٽٍ اػَای ایه ٹَاٍىاى ډجىی ثَ اًٝڃ ډشٺبثڄ
كٖهویز ي ٝياٹز ي سٶٖیَ ډٮٺًڃ ي ډشىبٕت ایه ٹَاٍىاى ثبٙي.
ٔاد ٜتیستٚد:ْٚ
اڅٴـ ََ ٹجیڄ اُ اهشالٵبر كبٝچٍ ثیه َ٥ٵیه ي ډوًٝٞبً اهشالٵبر وبٙی اُ سٮجیَ
ډيڅًڃ ایه اډشیبُوبډٍ ي كٺًٷ ي ډٖئًڅیشُبی ډٺٌٍَ ىٍ آن ي َمـىیه ََ اهشالٳ وَ٪
ىٍ ډًاٍىی ٽٍ ثٍ ډًػت ایه اډشیبُوبډٍ ډلشبع ثٍ سًاٵٸ وَ٥ َ٪ٵیه إز ثٍ َ٥یٸ
كپمیز ٹ ٬٦ي ٵٞڄ هًاَي ٙي.
ةـ َ٥ٵی ٽٍ سٺب١بی كپمیز ډیٽىي ثبیي سٺب١بی هًى ٍا ثٍ َ٥ٳ ىیڂَ ٽشجبً اثالٯ
ومبیي َ٥ٵیه ََ یټ ،یټ كپڈ ډٮیه ومًىٌ ي كپمیه ٹجڄ اُ َٙي ٫ثٍ كپمیز یټ
كپڈ طبڅظی اوشوبة هًاَىي ٽَى ـََ ځبٌ كپمیه وشًاوىي ىٍ َ٩ٳ ىي ډبٌ وٖجز ثٍ
سٮییه كپڈ طبڅض سًاٵٸ و َ٪كبٝڄ ومبیىي كپڈ ډِثًٍ ٍا ثٍ سٺب١بی یپی اُ َ٥ٵیه
134
ٍییٔ ىیًان ىايٍی ىائمی ثیهاڅمچچی سٮییه هًاَي ومًى .ؿىبوـٍ ٍییٔ ىیًان ىايٍی
ثیهاڅمچچی اُ كیض ډچیز ي سبثٮیز ډ٦بثٸ ػِي (ع) كبئِ َٙای ٤الُډٍ ثَای سٮییه كپڈ
طبڅض وجبٙي كپڈ طبڅض ثٍيٕیچٍ وبیتٍییٔ ىیًان ډِثًٍ ډٮیه هًاَي ٙي.
عـ كپڈ طبڅض ثبیي اُ ډچز ایَان ي یب اوڂچیٔ وجبٙي ي ثٍ٭اليٌ اٍسجب ٣وِىیټ ویِ وٍ ثب
ایَان ي وٍ ثب اوڂچیٔ اُ كیض سٮچٸ ثٍ یپی اُ ډٖشمچپبر یب ډمبڅټ سلزاڅلمبیٍ ي یب
ډٖشٮمَار ي ډمبڅټ سلز ٹیمًډیز ي ډمبڅپی ٽٍ ثٍ يٕیچٍ یپی اُ ډمچپشیه ډٌٽًٍ
ىٍ ٵًٷ اىاٌٍ ي یب اٙٲبڃ ٙيٌ ي یب ډظڄ ایهٽٍ ىٍ هيډز یپی اُ ډمبڅټ ډِثًٌٍ ثًىٌ ي
یب ډیثبٙي وياٙشٍ ثبٙي.
ىـ اځَ یپی اُ َ٥ٵیه ٞٙز ٍيُ ثٮي اُ يًٝڃ سٺب١بی كپمیز َ٥ٳ ډٺبثڄ كپڈ
هًى ٍا ډٮیه وپَىٌ ي یب سٮییه آن ٍا ثٍ َ٥ٳ ىیڂَ اثالٯ وىمبیي َ٥ٳ ډِثًٍ كٸ
هًاَي ىاٙز ٽٍ اُ ٍییٔ ىیًان ىائمی ثیهاڅمچچی (یب اُ وبیت ٍییٔ ىٍ ډًٍىی ٽٍ
ډ٦بثٸ ٹٖمز اهیَ ػِي (ة) دی٘ثیىی ځَىیيٌ) سٺب١ب ومبیي ٽٍ یټ كپڈ ډىٶَى
ًیٝالكیز ډ٦بثٸ ډٺٍَار ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ سٮییه ٽىي ي ىٍ ایه ًٍٝر اهشالٳ
ډًػًى ثٍ يٕیچٍ كپڈ ډىٶَى ډِثًٍ ٹ٬٦ي ٵٞڄ هًاَي ځَىیي.
ٌـ اًٝڃ ډلبٽمبر ىٍ كپمیز ډ٦بثٸ َمبن اًٝڅی هًاَي ثًى ٽٍ ىٍ ډًٹ ٬كپمیز
ىٍ ىیًان ىايٍی ىائمی ثیهاڅمچچی ډٮمًڃ ي ډؼَی إز.
يٹز ي ډلڄ كپمیز ٍا ثَ كٖت ډًٍى كپڈ طبڅض یب كپڈ ډىٶَى ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (ى)
ډٮیه هًاَي ٽَى.
يـ كپڈ كپمیز ډٖشىي ثَ اًٝڃ ٹ٢بیی ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ ( )38إبٕىبډٍ ىیًان ىايٍی
ىائمی ثیهاڅمچچی ثًىٌ ي ٹبثڄ سؼيیي و َ٪ووًاَي ثًى.
ُـ ډوبٍع كپمیز ثٍ ولًی ٽٍ ىٍ ٍؤی كپمیز ډٮیه ډیًٙى سإىیٍ هًاَي ځَىیي.
135
ٔاد ٜتیستٚس:ْٛ
1ـ اُ ثَای سٞٶیٍ ٽچی سمبڇ ى٭بيی ځٌٙشٍ ىيڅز اُ ََ ٹجیڄ سب سبٍین اػَای ایه
ٹَاٍىاى (ثٍ إشظىبی آن ؿٍ ډَثً ٣ثٍ ډبڅیبرَبی ایَان إز) ٽمذبوی ثٍ َٙف ًیڄ
اٹياڇ ډیٽىي:
اڅٴـ ثٍ ٵبٝچٍ ٕی ٍيُ اُ سبٍین ډٌٽًٍ ډجچٰ یټ ډیچیًن څیٌَ إشَڅیىڀ (1000000
څیٌَ إشَڅیىڀ) هًاَي دَىاهز ي ثٍ٭اليٌ:
ةـ ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ٍا ثبثز ٭مچپَى ٕىًار 1931ي 1932ثَ ډجىبی ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ
10ایه ٹَاٍىاى وٍ ډ٦بثٸ إبٓ اډشیبُ ىإٍی دٔ اُ ي ٬١ىيیٖز َِاٍ څیٌَ
إشَڅیىڀ ( 200000څیٌَ إشَڅیىڀ) ٽٍ ثٍ ٍٕڈ ډٖب٭يٌ ىٍ َ٩ٳ ٕىٍ 1932ثبثز
كٸاالډشیبُ دَىاهشٍ ي یټٝي ي ٕیِىٌ َِاٍ يؿُبٍٝي ي ٍٕ څیٌَ ي ٍٕ ٙیچىڀ ي ىٌ
دىٔ ( 113403 - 3 - 10څیٌَ) ٽٍ ثٍ اهشیبٍ ىيڅز ٹجالً يىیٮٍ ځٌاٍىٌ ٙيٌ سٞٶیٍ ي
سإىیٍ هًاَي ٽَى.
2ـ ىٍ َمبن ډير ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ ىٍ ډٺبثڄ ى٭بيی ىيڅز ثبثز ډبڅیبر ځٌٙشٍ اُ سبٍین
21ډبٍٓ 1930اڅی 31ىٕبډجَ 1932ٽمذبوی ډجچٲی ثَكٖت ډجىبی ډٌٽًٍ ىٍ ػِي
(اڅٴ) اُ ثىي ( )1ډبىٌ 11ډلبٕجٍ ي ثيين ٍ٭بیز س٢میه ډٌٽًٍ ىٍ ػِي (ة) اُ ثىي
ډِثًٍ ثٍ ىيڅز سإىیٍ هًاَي ومًى.
ٔاد ٜتیستٚچٟاسْ:
ََځبٌ ثٍ ډىبٕجز اڅٲبی اډشیبُ ىإٍی وٖجز ثٍ ٹَاٍىاىَبی اػبٌٍ ٽٍ ٹجڄ اُ ايڃ
ىٕبډجَ 1922سب اوياٌُای ٽٍ اډشیبُ ډِثًٍ اػبٌُ ډیىاىٌ إز ډىٮٺي ځَىیيٌ اهشالٵبسی
ثیه ٽمذبوی ي اٵَاى سًڅیي ځَىى اهشالٵبر ډِثًٌٍ ډ٦بثٸ ٹًا٭ي سٶٖیَ ًیڄ ٵیٞچٍ
هًاَي یبٵز:
اڅٴـ اځَ ٹَاٍىاى ثَ كٖت ډيڅًڃ هًى ىٍ آهَ اډشیبُ ىإٍی ثبیي هبسمٍ ثیبثي سب سبٍین
28ډٍ 1961ثب يػًى اڅٲبی اډشیبُ ډِثًٍ ثٍ ا٭شجبٍ هًى ثبٹیهًاَي ډبوي.
136
ةـ ََ ځبٌ ىٍ ٹَاٍىاى دی٘ثیىی ٙيٌ ثبٙي ٽٍ ٭اليٌ ثَ ا٭شجبٍ آن ىٍ ډير اډشیبُ
ىإٍی ىٍ ًٍٝر سؼيیي اډشیبُ ٹَاٍىاى ډِثًٍ ویِ سؼيیي ډیًٙىا٭شجبٍ آن سب سبٍین 31
ىٕبډجَ 1993ثبٹی هًاَي ډبوي.
ٔاد ٜتیستٚپٙجٓ:
ىٍ آهَ ََ ٕبڃ ډٖیلی ٽمذبوی كٸ هًاَي ىاٙز ٽٍ ایه اډشیبُ ٍا سَٻ ومبیي
ډَٚي ٣ثَ ایه ٽٍ ىي ٕبڃ ٹجڄ اُ آن ىيڅز ٍا اُ ویّز هًى ٽشجبً ډّ٦چٕ ٬بهشٍ ثبٙي.
ىٍ هبسمٍ ډير ٵًٷاڅٌٽَ ٽچیٍ ىاٍایی ٽمذبوی ىٍ ایَان (ثًٍٍ٥یٽٍ ىٍ ٹٖمز 3ډبىٌ
20سَٞیق ٙيٌ) ډؼبوبً ي ثيين َیؾ ٹیيی ثٍ ٕ ًٍ٥بڅڈ ي ٹبثڄ إشٶبىٌ ډچټ ىيڅز
هًاَي ٙي ي ٽمذبوی ىٍ آسیٍ اُ ََځًوٍ سٮُّيی ثَی هًاَي ثًى.
ؿىبوـٍ وٖجز ثٍ سٮُيار َ٥ٵیه ډَثً ٣ثٍ ٹجڄ اُ اوٺ٢بی ډير ډٌٽًٍ ىٍ ٵًٷ
اهشالٵبسی كبٝڄ ًٙى ثٍ َ٥یٸ كپمیز ډٌٽًٍ ىٍ ډبىٌ 22ٹ ٬٦ي ٵٞڄهًاَي ٙي.
ٔاد ٜتیستٚضطٓ:
ایه اډشیبُ ثَای ډيسی ٽٍ اثشيای آن اُ سبٍین اػَاء ي اوشُبی آن ىٍ سبٍین 31ىٕبډجَ
1993هًاَي ثًى ثٍ ٽمذبوی ا٭٦بء ډیځَىى.
ٹجڄ اُ سبٍین 31ىٕبډجَ 1993ایه اډشیبُ ومیسًاوي هبسمٍ دیيا ٽىي ډڂَ ىًٍٍٝسیٽٍ
ٽمذبوی ډ٦بثٸ ډبىٌ 25آن ٍا سَٻ ٽىي ي یب آنٽٍ ډلپمٍ كپمیز ثَ اطَ اٍسپبة
سوچٶی اُ َ٥ٳ ٽمذبوی وٖجز ثٍ اػَای ډٺٍَار ایه ٹَاٍىاى اث٦بڃ آن ٍا ا٭الڇ ثياٍى.
اڅٴـ ََځبٌ ډجچٲی ٽٍ ثَ كٖت ٍؤی ډلپمٍ كپمیز ثبیي ثٍ ىيڅز دَىاهشٍ ًٙى سب
یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین ٝييٍ ٍؤی سإىیٍ وڂَىى.
ىٍ ډًٍى ٕبیَ سوچّٶبسی ٽٍ وٖجز ثٍ ډٺٍَار ایه ٹَاٍىاى اُ ََ یټ اُ َ٥ٵیه وبٙی
ًٙى ډلپمٍ كپمیز ىٍػٍ ډٖئًڅیزَب ي اطَار ډشَسجٍ ثَ آن ٍا سٮییههًاَي ومًى.
ََ وً ٫اوشٺبڃ اډشیبُ ډَٚي ٣ثٍ سًٞیت ىيڅز هًاَي ثًى.
ٔاد ٜتیستٞٚفتٓ:
ایه اډشیبُ ٽٍ ډٚشمڄ ثَ ثیٖز ي َٶز ډبىٌ إز ىٍ ػچٍٖ َٶشڈ هَىاى ډبٌ یټ َِاٍ
ي ٕیٞي ي ىياُىٌ ٙمٖی ثٍ سًٞیت ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ٍٕیي.
طرح ۵۲مادهای:
ثٍډىبٕجز َٙي ٫ډٌاٽَار ډٺيډبسی ثب ومبیىيځبن َٙٽز وٶز ایَان ي اوڂچیٔ ثَای
اػَای ثىي «ٌ» اُ ٹبوًن ډًّٞة 29ډَُ ،1326ډًاٍىی ٍا ٽٍ ىيڅز ایَان ٭ؼبڅشبً
ډٚمًڃ ډٺٍَار ثىي ډِثًٍ ىیيٌ إز ،ثٍ ٹَاٍ ًیڄ سً١یق ډیومبیي.
1ـ ثٍ ډًػت ٹٖمز ( )5اُ ډبىٌ ىَڈ اډشیبُوبډٍ ،1312ٹ ٬٦و َ٪اُ سًاٵٸَبیی ٽٍ ىٍ
هالڃ اكًاڃ كبٝڄ ٙيٌ إز ،آن ډٺياٍ څیٌَای ٽٍ ثٍيٕیچٍ آن ٣َٙس٢میه ٥ال
ثَای ىيڅز سإډیه ډیًٙى ،ثٍ ىيڅز دَىاهز وڂَىیيٌ إز.
2ـ كٍٞی ىيڅز ایَان اُ ډىبٵٕ ٬بڅیبوٍ َٙٽز ومیثبیٖشی ډٚمًڃ ډٺٍَار ډبڅیبر ثَ
ىٍآډي ىيڅز اوڂچٖشبن ډیٙي ي آوـٍ ثٍ ایه سَسیت اُ كٍٞی ىيڅز ایَان ٽَٖ ٙيٌ،
ثبیٖشی ػجَان ًٙى.
3ـ ډلييىیز ډیِان ًٕى ُٕبڇ َٙٽز ثٍ إشىبى ىٕشًٍ ىيڅز اوڂچٖشبن ىٍ ډًٍى
ثیٖز ىٍٝي ىيڅز ایَان اُ ډىبٵَٙ ٬ٽز وجبیٖشی وبٵٌ ثبٙي.
4ـ ثٍډًػت ډبىٌ 21اډشیبُوبډٍ َٙ 1312ٽز ثبیٖشی ََيٹز ي ىٍ ََ ډًٹ ٬كٺًٷ ي
اډشیبُار ي ډىبٵ ٬ىيڅز ایَان ٍا ىٍ و َ٪ىاٙشٍ ي اٹياڇ ثٍ َیؾ ٭مچی ٽٍ ډًػت ُیبن
ىيڅز ثبٙي ،وىمبیي ي كبڃ آوپٍ ىٍ ډًٍى ٹَاٍىاىَبی ٵَيٗ ٽٍ َٙٽز ثب ثلَیٍ ي
ًَادیمبیی اوڂچٖشبن ي َٙٽزَبی اډَیپبیی ډىٮٺي ومًىٌ إز ،اُ ایه څلب ٧ٽٍ
ډٮبډچٍ ثٍ وَم ٭بىڅٍی ٍيُ اوؼبڇ وڂَٵشٍ ،كٸ ىيڅز وٖجز ثٍ ثیٖز ىٍٝي اُ ډىبٵ٬
َٙٽز س٢ییٙ ٬يٌ إز.
5ـ كٺًٷ ایَان اُ ثبثز ډًاى وٶشی ٽٍ ىٍ ٭مچیبر َٙٽز ډَٞٳ ٙيٌ ،دَىاهز وٚيٌ ي
ثبیٖشی دَىاهز ځَىى.
6ـ و٪بٍر ىٍ اػَای ثىي ( )1اُ ډبىٌ 16ي 21اډشیبُوبډٍی 1312ي ُٕڈ ىيڅز ىٍ ًٕى
سًُیٙ ٬يٌ ي ىٍ ًهبیَ َٙٽز (ًهیٌَ ٭مًډی ي ًهیٌَی اٵز ي إشُالٻ) ایؼبة
139
ډیومًى ٽٍ ىيڅز ایَان ثشًاوي ثٍ ىٵبسَ ي ډلبٕجبر َٙٽز ٍٕیيځی ٽىي ي اُ ډٮبډالر
ي سٞمیمبسی ٽٍ ىٍ كٺًٷ ایَان ډؤطَ إز ،ٹجال ا٥ال ٫كبٝڄ ومبیي.
7ـ ثٍ إشىبى ډبىٌ 21اډشیبُوبډٍ 1312ي ثىب ثٍ اهشیبٍار ٹبوًوی ىيڅز ایَان ،سٞٶیٍی
ډًاى وٶشی ثبیي ىٍ ىاهچٍ ایَان ٭مڄ آیي.
8ـ ثبیٖشی سَسیجی ثَای كٸ ىيڅز ىٍ اوٺ٢بی ډير اډشیبُ وٖجز ثٍ سإٕیٖبسی ٽٍ ثب
يػًٌ َٙٽز ىٍ هبٍع اُ ایَان ایؼبى ډیًٙى ،ىاىٌ ًٙى.
9ـ سٮییه سپچیٴ ٹیمز ٵَيٗ ٽچیٍی ډًاى وٶشی ىٍ ىاهچٍ ډمچپز ایَان ،اُ څلب ٧آوپٍ
آوـٍ ىٍ ایه ثبة ىٍ اډشیبُوبډٍ 1312وًٙشٍ ٙيٌ ثًى ،٭مالً اُ ثیه ٍٵشٍ إز.
11ـ اػَای َ٥كی ٽٍ ىٍ آثبن ډبٌ 1326ثٍ إشىبى ډًاى 16ي 17اډشیبُوبډٍ 1312ثٍ
َٙٽز سٖچیڈ ٙيٌ إز ،ىٍثبٌٍ سٺچیڄ ډٖشويډیه هبٍػی ي ثُجًى ي ٬١ٽبٍډىيان ي
ٽبٍځَان ایَاوی.
12ـ ػچًځیَی اُ اسالٳ ځبُ ثٍيٕیچٍ ډَٞٳ ىٍ ٭مچیبر َٙٽز ي څًڅٍٽٚی ثٍ ََُٙب
ثَای ډَٞٳ اَبڅی ي یب وڂبَياٍی آن ىٍ ؿبٌَب ثٍ إشىبى ډًاى 12ي 21اډشیبُوبډٍ
.1312
14ـ ثیمٍ ډؤٕٖبر َٙٽز وٶز ىٍ ایَان وِى َٙٽز ثیمٍ ایَان.
15ـ ىٍ ډًٹ ٬اٝالف اډشیبُ ىإٍی ،ىي ډ٦چت ثی٘ اُ ٕبیَ ډ٦بڅت ډًٍى سًػٍ َ٥ٵیه
ثًىٌ إز ،اُ َ٥ٳ ىيڅز ایَان كٸاالډشیبُ ي اُ َ٥ٳ َٙٽز ډير اډشیبُ .ىٍ ډًٹٮی
ٽٍ َىًُ اډشیبُ ىإٍی ډؼَی ثًىٌ ،ثب ٽمشَ اُ ؿُبٍ ډیچیًن سه ٝبىٍار ي ٵَيٗ
ٕبڅیبوٍ ىٍ كييى یټ ډیچیًن ي ویڈ څیٌَ ٥ال كٸاالډشیبُ ثٍ ىيڅز ډیٍٕیي ي ثيیه
كٖبة ثٍ ډًػت ډٺٍَار اډشیبُ ىإٍی ثب ٹَیت َؼيٌ ډیچیًن سه ٝبىٍار ي ٵَيٗ
141
ٕبڅیبوٍ ډشؼبيُ اُ ٘ٙډیچیًن ي ویڈ دًوي ٥ال كٸاالډشیبُ ىيڅز ډیًٙى ي كبڃ آوپٍ
٭مڄ َٙٽز ثب اډشیبُوبډٍ ًٍ٥ 1312ی ثًىٌ إز ٽٍ ثب َؼيٌ ډیچیًن سه ٝبىٍار ي
ٵَيٗ ،كٸاالډشیبُ ىيڅز اُ ٘ٙډیچیًن ي ویڈ دًوي ٥ال هیچی ٽمشَ إز ي ثب ایه
يٝٴ ډٮچًڇ ویٖز ىٍ ډًٹ ٬ٵٖن اډشیبُ ىإٍی ىٍ ٹجبڃ سميیي ډير اډشیبُوبډٍ ،1312
ثٍ ىيڅز ایَان ؿٍ ٭بیي ٙيٌ إز؟ وپشٍ ىیڂَی ٽٍ ىٍ ډًٹ ٬ایه ډٺبیٍٖ ثبیي َ٥ٳ
سًػٍ ٹَاٍ ځیَى ،ایه إز ٽٍ ثٍ ډًػت اډشیبُ ىإٍی ىٍ هبسمٍ ډير اډشیبُ ،ٽچیٍ
ىاٍایی ي ډؤٕٖبر َٙٽز ىٍ ََ ػبی ىویب ٽٍ ثًى ثٍ ایَان سٮچّٸ ډیځَٵز ي كبڃ
آوپٍ ىٍ اډشیبُ 1312ایه ٹیي وٖجز ثٍ ىاٍایی َٙٽز ىٍ ایَان ٙيٌ إز[ .ىٍ ٵٞڄ
15ٹَاٍىاى ىإٍی وًٙشٍ ٙيٌ إز« :دٔ اُ دبیبن ډير ،إجبة ي اثىیٍ ي اىيار
ډًػًىَٙ ،ٽز ػُز إشوَاع ي اوشٶب ٫ډٮبىن ،ډشٮچّٸ ثٍ ىيڅز ایَان هًاَي ثًى ».ایه
ٙ ٣َٙبډڄ «ىاٍایی َٙٽز ىٍ ََ ٽؼبی ىویب» ومیًٙى ي َٙٽز َڈ ىٍ ٕبڃَبی
آٱبُیه «إجبة ي اثىیٍ ي اىيار ثَای إشوَاع ي اوشٶب ٫ډٮبىن وٶز» ػِ ىٍ ایَان ،ىٍ
ػبی ىیڂَ وياٙشٍ إز].
16ـ ډجچٰ ؿُبٍ ٙیچیىڀ ىٍ ََ سه ىٍ ٕبڃ 1933ډٮبىڃ یټَٚشڈ ٹیمز وٶز هبڇ
ایَان ثًىٌ إز ي كبڃ آوپٍ ٵٮالً ثب َٝٳ ٥الی آن ثَ ٥جٸ ډلبٕجٍ َٙٽز ،ٽمشَ اُ
یټ ٙبوِىَڈ ٙيٌ إز ي ثٍ ایه سَسیت ډؼمً ٫كٸاالډشیبُ ىيڅز ایَان ثٍ وٖجز ٽڄ
وٶز إشوَاع ٙيٌ ىٍ ایَان ىٍ ٕبڃ ،1933ىٍ كييى ٕیيٍٕ ىٍٝي ثًىٌ ي ىٍ ٕبڃ
1947ٵٺ ٤ىٍ كييى وٍ ىٍٝي .اځَ كٸاالډشیبُ ىيڅز ایَان ٥جٸ اډشیبُار ٽًٍٚ
يوِيئال ىٍیبٵز ډیځَىیي ،ثبڅٰ ثَ 22ډیچیًن څیٌَ ډیٙي .یٮىی ډشؼبيُ اُ ٍٕ ثَاثَ
َٙٽز وٶز ٭َاٷ ډیسًاوي سب ٙ ٘ٙیچیىڀ ٥ال كٸاالډشیبُ ىٍیبٵز ىاٍى ي ایه ډجچٰ
ویِ ثب ىٍ و َ٪ځَٵشه ٹیمز ٭بىڅٍ ثی٘ اُ ٍٕ ثَاثَ كٸ االډشیبُی إز ٽٍ سبٽىًن ثٍ
ىيڅز ایَان دَىاهشٍ ٙيٌ إز .ثَ ٥جٸ اډشیبُ ػيیي ،ىٍ ٽًیز ویِ كٸاالډشیبُ ىٍیبٵشی
ٍٕ ثَاثَ ایَان إز .اُ اٍٹبڇ ٵًٷ ي ډوًٝٞب ثب ډياٹٍ ىٍ ٹٖمز 17ایه یبىىاٙز،
ثٍهًثی آٙپبٍ إز ٽٍ كٸاالډشیبُ ایَان ثٍ َیؾيػٍ ٭بىالوٍ ي ډىٞٶبوٍ ویٖز.
141
17ـ ٽڈ ي ٽیٴ ډٮبٵیزَبی ډبڅیبسی ي ځمَٽی ډًٍى ډلبٕجٍ ىٹیٸ ي سٮییه سپچیٴ
ٹ٦ٮی ثبیي ٹَاٍ ځیَى .ثٍ ایه ډٮىی ٽٍ ډبڅیبر ثَ ىٍآډي َٙٽز ثَ ٥جٸ ٹبوًن ډبڅیبر
ثَ ىٍآډي ایَان ثَای ٕبڃ 1947ثبڅٰ ثَ 12ډیچیًن څیٌَ ډیځَىى ي اُ َ٥ٳ ىیڂَ ثَ
٥جٸ ډٺٍَار ډمچپشی ىٍ ََیټ اُ ٕىًار 1325ي 1329كٺًٷ ي ٭ًاٍ ٟځمَٽی
اٙیبء ي اػىبٕی ٽٍ َٙٽز ثٍ ایَان ياٍى ٽَىٌ یب اُ ایَان ٝبىٍ ٽَىٌ إز ،ىٍ كييى
َٶيٌ ډیچیًن څیٌَ إز .سً١یلبً ٭اليٌ ډیومبیي ٽٍ َٙٽز ىٍ ٕبڃ 1933اُ ثبثز
ډبڅیبر ثَ ىٍآډي ډجچٰ 274٫412څیٌَ ثٍ ىيڅز ایَان ي 305٫418څیٌَ ثٍ ىيڅز
اوڂچٖشبن دَىاهشٍ إز ي كبڃ آوپٍ ډبڅیبر ىيڅز ایَان 765٫405څیٌَ ي ډبڅیبر
اوڂچٖشبن 1٫526٫665څیٌَ ثًىٌ إز.
18ـ سجيیڄ ك ٍٞایَان اُ ًهبیَ َٙٽز ثٍ ُٕڈ َٙٽز ،و٪یَ ډٮبډچٍای ٽٍ ثب ٝبكجبن
ُٕبڇ َٙٽز ډیًٙى.
20ـ سٮییه سَسیجی ٽٍ ثٍ ډًػت آن َٙٽز ډًاى وٶشی ٍا ىٍ اهشیبٍ ىيڅز یب اسجب ٫ایَان
هًاَي ځٌاٙز.
21ـ اسوبً سياثیَ ٭مچی ثَای سإډیه ډىبٵ ٬ي كٺًٷ ایَان ىٍ وٶز ٙبٌ ثٍ ډىبٕجز
ډؼبيٍر ثب وٶزهبوٍ.
23ـ َ١يٍر ډًاٵٺز ایَان ثٍ سٲییَاسی ٽٍ ىٍ إبٕىبډٍ 1933ثٍ ٭مڄ آډيٌ یب ډیآیي.
24ـ ٍيٙه ومًىن يً ٬١هبیَ ي سٮییه كٺًٷ ىيڅز ثٍ ًٍ٥ىٹیٸ.
قرارداد الحاقی:
و َ٪ثٍ ٹَاٍىاىِ (ٽٍ ىٍ ایه ٹَاٍىاى ،ٹَاٍىاى اٝچی وبډیيٌ ډیًٙى) ډىٮٺيٌ ىٍ سبٍین 29
آيٍیڄ 1933ثیه ىيڅز ٙبَىٚبَی اُ یټ َ٥ٳ ي ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان
ډلييى اُ َ٥ٳ ىیڂَ ٽٍ ثٍډًػت آن اډشیبُی ثَای سى٪یڈ ٍياث ٤ثیه َ٥ٵیه ډٌٽًٍ
ىٍ ٵًٷ ثَٹَاٍ ځَىیيٌ إز ي و َ٪ثٍ ایىپٍ ډشٮبٹت ډٌاٽَار ٽبڇ ىيٕشبوٍ ،ىيڅز ي
ٽمذبوی ډًاٵٺز ومًىٌاوي ٽٍ ثٍ ډالك ٍ٪سٲییَاسی ٽٍ ىٍ وشیؼٍ ػىڀ ػُبوی
1939ـ 1945ىٍ اي١ب ٫اٹشٞبىی كبىص ٙيٌ ،ډِایبی ډبڅی ٽٍ ٥جٸ ٹَاٍىاى اٝچی ثٍ
ىيڅز سٮچّٸ ډیځیَى ،ثبیٖشی ثٍ ډیِان ي سَسیت آسیاڅٌٽَ اٵِای٘ یبثي ي و َ٪ثٍ ایىپٍ
َ٥ٵیه ثَای سإډیه ایه ډى ًٍ٪ډًاٵٺز ومًىٌاوي ٽٍ ٹَاٍىاى اڅلبٹی ډىٮٺي ومبیىي،
٭چیٌَا ثیه ىيڅز ٙبَىٚبَی ایَان ي ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى ثٍ َٙف
ُیَ ډًاٵٺز ډیًٙى:
1ـ ایه ٹَاٍىاى اڅلبٹی إز ي ػِء الیىٶټ ٹَاٍىاى اٝچی ډلًٖة ډیًٙى.
2ـ ََ ٭جبٍسی ٽٍ ىٍ ایه ٹَاٍىاى إشٮمبڃ ډیًٙى ي ىٍ ٹَاٍىاى اٝچی سٮَیٴ آن ثٍ
٭مڄ آډيٌ إزَ ،مبن ډٮىی ډ٦ٞچلٍ ىٍ ٹَاٍىاى اٝچی ٍا هًاَي ىاٙز ثٍ إشظىبی
ٽچیٍ ٭جبٍار ډٖشٮمچٍ ىٍ ٹَاٍىاى اٝچی ثٍ٭ىًان «دَٓ» ي «دَٕبن» ي «ىيڅز
ٙبَىٚبَی دَٓ» ي «ٽمذبوی اوڂچیٔ ي دَٕبن ډلييى» ٽٍ اُ څلب ٧ایه ٹَاٍىاى
ډى ًٍ٪اُ ٭جبٍار ډِثًٍ ثٍ سَسیت «ایَان»« ،ایَاوی»« ،ىيڅز ٙبَىٚبَی ایَان» ي
«ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى» هًاَي ثًىَ .مـىیه ََػب ىیًان ىايٍی ىائمی
ثیهاڅمچچی ًٽَ ٙيٌ إز ،ډى ًٍ٪اُ آن «ىیًان ىاىځٖشَی ثیهاڅمچچی» ډیثبٙي ٽٍ اُ
َ٥ٳ ٕبُډبن ډچڄ سإٕیٔ ٙيٌ إز.
ة :ىٍ اػَای سٲییَ ډٺٍَ ىٍ ثىي اڅٴ ډبىٌ ( )3ایه ٹَاٍىاى ثٍ ًٍ٥٭٦ٴ ثٍ ډبٕجٸ ٽٍ
ٙبډڄ ٕبڃ ډٖیلی ډىشُی ثٍ 31ىٕبډجَ 1948ډیځَىى ي ثب ډى ًٍ٪ىاٙشه ډٺٍَار
ػِء 2اڅٴ ډبىٌ ( )10ٹَاٍىاى اٝچی ٽمذبوی ىٍ َ٩ٳ ٍٕ ٍيُ اُ سبٍین اػَای ایه
ٹَاٍىاى ،ډجچٰ ٍٕ ډیچیًن ي ٕیٞي ي ٞٙز ي ؿُبٍ َِاٍ ي ٝي ي دىؼبٌ ي وٍ څیٌَ
إشَڅیىڀ ثٍ ىيڅز هًاَي دَىاهز.
4ـ اڅٴ :ثَای ایىپٍ إشٶبىٌ ثیٚشَ ي ډ٦مئهسَ ي ٵًٍیسَ وٖجز ثٍ آوـٍ ىٍ ػِء 1ة
ي ػِء 3اڅٴ ډبىٌ 10ٹَاٍىاى اٝچی دی٘ثیىی ٙيٌ ،٭بیي ىيڅز ځَىى ،ٽمذبوی وٶز
اوڂچیٔ ي ایَان ډلييى اُ ډلڄ يػًَی ٽٍ ثٍ كٖبة ًهیٌَ ٭مًډی ډیځٌاٍى ،ثَای
ََ ىيٌٍ ډبڅی ٽٍ كٖبةَبی ٽمذبوی ثَای آن ىيٌٍ سى٪یڈ ډیځَىى (َٙي ٫آن اُ
ىيٌٍٓ ډبڅی هًاَي ثًى ٽٍ ثٍ 31ىٕبډجَ 1948هشڈ ځَىیيٌ) ،ډجچٲی ډٮبىڃ ثیٖز
ىٍٝي اُ ٍٹمی ٍا ثٍ ىيڅز هًاَي دَىاهز ٽٍ اُ اٵِای٘ ډجچٰ ډى ًٍ٪ثٍ كٖبة ًهیٌَ
٭مًډی (٥جٸ كٖبةَبی ډىش ٌَٚىيٌٍ ډبڅی ډَثً )ٍ٥ثٍ سىبٕت ډًػًى ثیه ثیٖز
ٙیچیىڀ ي سٶب١ڄ ثیٖز ٙیچیىڀ ي وَم إشبوياٍى ډبڅیبر ثَ ىٍآډي اوڂچٖشبن ىٍ سبٍین
ډَثً ٍ٥كبٝڄ ډیځَىى.
سبٍین ډَثً ٍ٥٭جبٍر هًاَي ثًى اُ سبٍین آهَیه سًُیًٕ ٬ى ىاٍويځبن ُٕبڇ ٭بىی ثبثز
ىيٌٍ ډبڅی ډًٍى ثلض یب ىًٍٍٝسیٽٍ ؿىیه سًُیٮی ىٍ ډیبن وجبٙي ،٭جبٍر هًاَي ثًى
اُ سبٍین یټ ډبٌ ثٮي اُ سبٍین ډؼم ٬٭مًډی ٽٍ كٖبةَبی ډًٍى ثلض ىٍ آن ډَ٦ف
ٙيٌ ثبٙي.
ثَای اػَای اٝڄ ډٮیىٍ ىٍ ثىي اڅٴ ٵًٷ ،ډظبڃَبیی ثیه َ٥ٵیه ایه ٹَاٍىاى ډًٍى
ډًاٵٺز ٹَاٍ ځَٵشٍ ي ىٍ ١میمٍی ایه ٹَاٍىاى ىٍع ځَىیيٌ إز.
ة :ؿىبوپٍ ثبثز ََ ىيٌٍی ډبڅی ٽٍ ثَای آن كٖبةَبی ٽمذبوی وٶز اوڂچیٔ ي
ایَان ډلييى (اُ سبٍین ىيٌٍ ډبڅی ډىشُی ثٍ 31ىٕبډجَ 1948ثٍ ثٮي) سى٪یڈ ٙيٌ ػم٬
ډجچٲی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ٥جٸ ثىي اڅٴ ډبىٌ ( )2ثٍ ىيڅز ثذَىاُى ،اكیبوبً اُ ؿُبٍ ډیچیًن
څیٌَ إشَڅیىڀ ٽمشَ ثًٚى ،ٽمذبوی ډبثٍاڅشٶبير ػم ٬ډجچٰ ډِثًٍ ( 4٫000٫000څیٌَ
144
إشَڅیىڀ) ٍا ثٍ ىيڅز هًاَي دَىاهز .ډٌَ٬ا ډٺٍَ إز ٽٍ ؿىبوپٍ ىٍ ٥ی یپی اُ
ىيٌٍَبی ډبڅی ډٌٽًٍ ،ٽمذبوی ثَ اطَ كًاىطی ٽٍ هبٍع اُ اهشیبٍ اي ثبٙي ،وشًاوي وٶز اُ
ایَان ٝبىٍ ومبیي ،اُ ډیِان ډجچٲی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ثبثز ؿىیه ىيٌٍ ٥جٸ ډٺٍَار
ٕبثٸاڅٌٽَ ػِء (ة -ٵَ٭ی) ٹَاٍىاى ٵٮچی ثٍ ىيڅز ثذَىاُى ،ثبیي ډجچٲی ٽَٖ ځَىى ٽٍ
وٖجز آن ثب ډیِان ډجچٰ ٕبثٸاڅٌٽَ َمبن وٖجشی ٍا ىاٍا ثبٙي ٽٍ ثیه ډير ایه سٮ٦یڄ
ي ىيٌٍی ډبڅی ډٌٽًٍ يػًى ىاٍى.
ع :ٽچیٍی ډجبڅٰ الُڇاڅشإىیٍ ثٍ ىيڅز ایَان ثبثز ََ ىيٌٍ ډبڅی ٥جٸ ثىي اڅٴ ي ثىي ة
ډبىٌ 3ایه ٹَاٍىاى ىٍ سبٍین ډَثً ٍ٥آن ىيٌٍ ډبڅی دَىاهشٍ هًاَي ٙي.
5ـ اڅٴ :وٖجز ثٍ ډجچٰ ؿُبٍىٌ ډیچیًن څیٌَ إشَڅیىڀ ٽٍ ىٍ سَاُوبډٍ ٽمذبوی وٶز
اوڂچیٔ ي ایَان ثٍ سبٍین 31ىٕبډجَ 1947ثٍ٭ىًان سٚپیڄ «ًهیٌَ ٭مًډی» ٽمذبوی
ډِثًٍ ډىٙ ًٍ٪يٌ إز ،ٽمذبوی ىٍ َ٩ٳ ٕی ٍيُ اُ سبٍین اػَای ایه ٹَاٍىاى ،ډجچٰ
دىغ ډیچیًن ي وًى َِاٍ ي وُٞي ي وٍ څیٌَ إشَڅیىڀ ثٍ ىيڅز ایَان هًاَي دَىاهز.
ة :ډٺٍَار ػِء 5ډبىٌ ( )10ٹَاٍىاى اٝچی ىٍ ډًٍى دَىاهشی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ٥جٸ ثىي
اڅٴ ډبىٌ ( )5ٵٮچی ثٍ ٭مڄ آيٍى ،ٹبثڄ اػَا ومیثبٙي.
6ـ يػًَی ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ثٍ ډًػت ډبىٌ 4ي 5ایه ٹَاٍىاى ثذَىاُى ،ثٍ ػبی ډجبڅٰ
ُیَ دَىاهشٍ ٙيٌ ي ٹبئڈډٺبڇ آنَب هًاَي ثًى.
1ـ ََ دَىاهز ثٍ ىيڅز٥ ،جٸ ػِء (1ـ ة) ډبىٌ ( )10ٹَاٍىاى اٝچی ثبثز ََځًوٍ
سًُی ٬ډَثً ٣ثٍ ًهیٌَ ٭مًډی ٽمذبوی.
2ـ ََ ډجچٲی ٽٍ ػِء (3ـ اڅٴ) ډبىٌ ( )10ٹَاٍىاى اٝچی ىٍ اوٺ٢بی اډشیبُ ي یب ىٍ
ًٍٝر سَٻ آن اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ٥جٸ ډبىٌ ( )25ٹَاٍىاى اٝچی ډمپه ثًىٌ ،ثبثز
«ًهیٌَ ٭مًډی» اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ثٍ ىيڅز الُڇاڅشإىیٍ ځَىى.
7ـ اڅٴ :ثَای ٕبڃ ډٖیلی ډىشُی ثٍ 31ىٕبډجَ 1948ي ٕىًار ثٮيی ،وَم ډجبڅٲی
ٽٍ ٽمذبوی ثبیي ٥جٸ ػِء (1ـ ع) ډىيٍع ىٍ ډبىٌ 11ٹَاٍىاى اٝچی ثٍ ىيڅز ثذَىاُى ي
145
ة :ثٍ ډى ًٍ٪اػَای سٲییَی ٽٍ ىٍ ثىي اڅٴ ډبىٌ 7ایه ٹَاٍىاى سَٞیق ٙيٌ ،ثٍ ًٍ٥
٭٦ٴ ثٍ ډبٕجٸ ٽٍ ٙبډڄ ٕبڃ ډٖیلی ډىشُی ثٍ 31ىٕبډجَ 1948ډیځَىى ي ثب
ٍ٭بیز ډٺٍَار ثىي 5ډبىٌ ( )10ٹَاٍىاى اٝچی ٽمذبوی ىٍ َ٩ٳ ٕی ٍيُ اُ سبٍین
اػَای ایه ٹَاٍىاى ،ډجچٰ ٕیٞي ي ىياُىٌ َِاٍ ي وُٞي څیٌَی إشَڅیىڀ ثٍ ىيڅز
هًاَي دَىاهز.
8ـ اڅٴ :ىٍ آهَ ثىي اڅٴ ډبىٌ 19ٹَاٍىاى اٝچی ،٭جبٍر ُیَ ا١بٵٍ هًاَي ٙيََ .ځبٌ
ډًٹٮی یپی اُ َ٥ٵیه س ًٍٞومبیي ٽٍ ٹیمزَبی ٍيډبوی ثب ٹیمزَبی هچیغ ډپِیټ
ىیڂَ ډجىبی ډىبٕجی ثَای سٮییه «ٹیمزَبی إبٕی» ومیثبٙي ،ٹیمزَبی إبٕی ثب
سًاٵٸ َ٥ٵیه ي ىٍ ًٍٝر ٭يڇ سًاٵٸ ٥جٸ ډبىٌ ( )22اُ َ٥یٸ كپمیز سٮییه هًاَي
ٙي .ٹیمزَبی إبٕی ٽٍ ثٍ ایه ولً سٮییه ډیځَىى ،ثٍيٕیچٍی ډًاٵٺشی ٽٍ ثب سجبىڃ
وبډٍ ثیه ىيڅز (ٽٍ ٝالكیز الُڇ ثَای ډًاٵٺز ډِثًٍ ىاٍى) ي ٽمذبوی ثٍ ٭مڄ هًاَي
آډي ،ثَای َ٥ٵیه الُڇاڅَ٭بیٍ هًاَي ثًى.
ة :اُ سبٍین ايڃ ّيئه 1929ثُبیی ٽٍ ٽمذبوی ثىِیه ي وٶز ي ډبُير ډلًٞڃ وٶز
ایَان ٍا ثٍ ډَٞٳٽىىيځبن ٱیَ اُ ىيڅز ثَای ډَٞٳ ىاهچی ایَان هًاَي ٵَيهز،
٭جبٍر هًاَي ثًى اُ ٹیمزَبی إبٕی ثب ٽَٖ ثیٖزيدىغ ىٍٝي ( 25ىٍٝي) ثٍ ػبی
ٽَٖ ىٌ ىٍٝي ( 10ىٍٝي) ٽٍ ىٍ ثىي ة ډبىٌ 19ٹَاٍىاى اٝچی دی٘ثیىی ٙيٌ إز.
9ـ ىٍ ډٺبثڄ دَىاهز ډجبڅٰ ډِثًٍ اُ َ٥ٳ ٽمذبوی ،ىيڅز ي ٽمذبوی ډًاٵٺز ډیومبیىي
ٽٍ ٽچیٍ سٮُياسی ٽٍ یپی اُ آنَب سب سبٍین 31ىٕبډجَ 1948وٖجز ثٍ ىیڂَی ىٍ
ډًٍى ثىي 1اڅٴ ي ثىي 1ة ډبىٌ ( )10ي وٖجز ثٍ ډبىٌ ( )11ٹَاٍىاى اٝچی ي َمـىیه
آوـٍ ډَثً ٣ثٍ ًهیٌَ ٭مًډی ډیثبٙي ٽبډالً اوؼبڇ یبٵشٍ إز.
10ـ ثب ٍ٭بیز ډٺٍَار ایه ٹَاٍىاى ،ډٺٍَار ٹَاٍىاى اٝچی ىٍ ٽمبڃ ٹًّر ي ا٭شجبٍ هًى
ثبٹی هًاَي ډبوي.
146
11ـ ایه ٹَاٍىاى ثٮي اُ سًٞیت ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی ي اُ سبٍین ٝلٍی ډچًٽبوٍ ،ثٍ
ډًٹ ٬اػَا ځٌاٙشٍ هًاَي ٙي .ىيڅز ډشٮُي ډیًٙى ٽٍ ایه ٹَاٍىاى ٍا ََؿٍ ُيىسَ
ډمپه ًٙى ثَای سًٞیت ډؼچٔ ًٍٙای ډچّی سٺيیڈ ىاٍى.
کتابنامه:
کتابهای فاریس:
آٍاڇ ،إي« .)2006( .ىٕیٍٖ» .ؿبح ايڃ ،څٔآوؼچَٔٙ :ٽز ٽشبة.
اثشُبع ،اثًاڅلٖه« .)1371( .هبَ٥ار اثًاڅلٖه اثشُبع» .ؿبح ايڃ .سَُان :اوشٚبٍار
٭چمی.
إشمذڄ ،ػبن .ىی« .)1377( .ىٍين اوٺالة ایَان» .سَػمٍ :ډىًؿَُ ٙؼب٭ی .ؿبح
ايڃ ،و َٚوڂبٍٗ.
اٵٚبٍ ،اډیَاٝالن« .)2012( .هبَ٥ار ىٽشَ اډیَاٝالن اٵٚبٍ ،ىٍ ځٶشڂً ثب :٭چی
ډیَٵَ٦يٓ» .ؿبح ايڃ .ډًوشَآڃ ٽبوبىا :و َٚٵََىڀ.
ايىڃ ،دیشَ« .)1354( .وٶز ي ٽًٍَٚبی ثٍِٿ ػُبن» .سَػمٍ :اډیَكٖیه ػُبوجڂچً.
ؿبح ايڃ ،سَُان :اوشٚبٍار هًاٍُډی.
ثٍِځمَُ ،ػچیڄ« .)1362( .ډٞيٷ ىٍ ډلپمٍی و٪بډی» (ىي ػچي) .ؿبح ايڃ .سَُان:
و َٚسبٍین ایَان.
ثُبٍ ،ډُيی« .)1356( .ډیَاصهًاٍ إشٮمبٍ» .ؿبح ؿُبٍڇ .سَُان :اوشٚبٍار اډیَٽجیَ.
ثیبر ،ٽبيٌ ،ي آًٍی ١َُٙبیی١ٍ ،ب« .)1392( .آډبڃ ایَاویبن :اُ ٽىٶَاؤ ٝچق
دبٍیٔ سب ٹَاٍىاى 1919ایَان ي اوڂچیٔ» .ؿبح ايڃ ،و َٚسبٍین ډٮب َٝایَان.
دبًٍٕوِ ،آوشًوی« .)1363( .ٱَيٍ ي ٕٺً .»٣سَػمٍ ډىًؿَُ ٍإشیه .ؿبح ىيڇ،
اوشٚبٍار َٶشٍ.
سٺیُاىٌٕ ،یي كٖهُ« .)1372( .ويځی سًٵبوی» .ؿبح ىيڇ .سَُان :و َٚ٭چمی.
سیمًٍی ،اثَاَیڈ« .)1332( .٭ َٞثیهجَی یب سبٍین اډشیبُار ىٍ ایَان» .سَُان :ؿبح
اٹجبڃ.
ىيڅًوٍّ ،اٻ ،ي ٙبٍڅیٍ ،ډیٚڄ« .)1369( .إَاٍ وٶز» .سَػمٍ ّاڅٍ ٭بڅیوبوی (ثبٕشی).
سَُانَٙ :ٽز اوشٚبٍار هبډٍ.
ًيٹی ،ایَع« .)1370( .ډٖبئڄ ٕیبٕی ـ اٹشٞبىی وٶز ایَان» .سَُان :اوشٚبٍار
دبّوڀ.
ٍإوی څىڂَيىی ،اكمي« .)1385( .ډًع وٶز :سبٍین وٶز ایَان اُ اډشیبُ سب ٹَاٍىاى».
ؿبح ىيڇ .سَُان :اوشٚبٍار ا٥ال٭بر.
ٍائیه ،إمب٭یڄ« .)1358( .إَاٍ هبوٍ ٕيان» .ؿبح ايڃ .سَُان :اوشٚبٍار اډیَٽجیَ.
ٍوبوی ،ډلٖه« .)1394( .اٹشٞبى ٕیبٕی ډىبٹ ٍٚاسمی ایَان ،ىٍآډيی ثَ ٭جًٍ
سميّنَب (وجَى ٱَة ثَای سٖویَ دبیبن سبٍین)» .و َٚاڅپشَيویټ .وب :َٙسبٍومبی ٍٕمی
ډلٖه ٍوبوی ()www.renani.ir
ٍيثیه ،ثبٍی« .)1363( .ػىڀ ٹيٍرَب ىٍ ایَان» .سَػمٍ ډلمًى َٙٹی ،سَُان:
اوشٚبٍار آٙشیبوی.
ٍيكبوی ،ٵًاى« .)1352( .سبٍین ډچّیٙين ٝىٮز وٶز ایَان» .ؿبح ايڃ ،سَُان:
َٙٽز ُٕبډی ٽشبةَبی ػیجی.
َُشبةٵَىٍ ،كیڈ« .)1333( .ٱًٱبی وٶز ،دی٘ثیىیَبی سچن ٕیبٕی» .سَُان :ثیسب.
ُیٚپب ،آوشًن« .)1388( .ػىڀ ډوٶی ثَای وٶز» .سَػمٍ ىاييى ىاييی .ؿبح ىيڇ.
و َٚاڅمٮی.
149
ٕبسه ،اڅًڃ« .)1372( .وٶز ایَان» .سَػمٍ ٍ١ب ٍییًٕٔ٥ی .ؿبح ايڃ .اوشٚبٍار
ٝبثَیه.
ٕبیپڄ ،اډیهٕ« .)1371( .چٖچٍی دُچًی ي ویَيَبی ډٌَجی ،ثٍ ٍيایز سبٍین
ٽمجَیغ» .سَػمٍ ٭جبٓ ډوجَ .ؿبح ايڃ ،سَُانَ٥ :ف وً.
ٕلبثی ،٭ِراهلل« .)1386( .ویڈٹَن هب ٌَ٥ي سؼَثٍ» .سَُان :و َٚٵََىڀ ٝجب.
َٕٙبٍَ ،مب« .)1381( .هبَ٥ار ٙٮجبن ػٮٶَی» .ؿبح ىيڇ .څٔآوؼچٔ :و َٚوبة.
ٝيٍ ،كٖه« .)1358( .ىٵب ٫ىٽشَ ډٞيٷ ي وٶز» .ؿبح ايڃ .سَُان :اوشٚبٍار
اډیَٽجیَ.
ٝٶبیی ،اثَاَیڈ« .)1371( .اٙشجبٌ ثٍِٿ ،ډچّی ٙين وٶز» .ؿبح ايڃ .سَُان :ٽشبة
َٕا.
ٝٶبیی ،اثَاَیڈ« .)1351( .ووٖزيُیَان ایَان» .ػچي ايڃ .سَُان :اوشٚبٍار اوؼمه
سبٍین.
٥چً٭ی ،ډلمًى« .)1371( .ثبُی ٹيٍر ،ػىڀ وٶز ىٍ هبيٍډیبوٍ» .ؿبح ىيڇ (ثب
سؼيیيو َ٪ٽچّی) ،سَُان :و َٚ٭چڈ.
٭بٹچی ،ثبٹََٙ« )1380( .فكبڃ ٍػبڃ ٕیبٕی ي و٪بډی ډٮب َٝایَان» (ىي ػچي) .ؿبح
ايڃ ،سَُان :و َٚځٶشبٍ ثب َمپبٍی و َٚ٭چڈ.
٭ِچڈ ،ډ٦ٞٶی« .)1377( .وٶز ،ٹيٍر ي اًٝڃ :ډچّی ٙين وٶز ایَان دیبډيَبی آن».
سَػمٍ ٱالډلٖیه ٝبڅلیبٍ .ؿبح ايڃ .سَُان :اوشٚبٍار ؿبدو٘.
٭یًٖی ،ؿبٍڅِ« .)1362( .سبٍین اٹشٞبىی ایَان» .سَػمٍ یٮٺًة آّوي .ؿبح ايڃ.
سَُان :و َٚځٖشٌَ.
ٵبسق ،ډ٦ٞٶی« .)1335( .دىؼبٌ ٕبڃ وٶز ایَان» .ؿبح ايڃ .سَُان :وَٙ َٚٽز
ُٕبډی ؿبح.
ٵویمی ،ٹجبىٕ« .)1387( .ی ٕبڃ وٶز ایَان :اُ ډچّی ٙين وٶز سب اوٺالة إالډی».
ؿبح ايڃ .سَُان :و َٚډَُاويی٘.
څٖبوی ،اثًاڅٶ٢ڄ٥« .)1357( .الی ٕیبٌ یب ثالی ٕیبٌ» .ؿبح ىيڇ .سَُان :اوشٚبٍار
اډیَٽجیَ.
څىـبٵٖپی« .)1351( .ٍّّ ،ٱَة ي ًٍٙيی ىٍ ایَانٕ ،ی ٕبڃ ٍٹبثز» .سَػمٍ كًٍا
یبيٍی .ؿبح ايڃ .سَُان :اثهٕیىب.
ډبٕچی ،څئًوبٍى« .)1365( .وٶزٕ ،یبٕز ي ٽًىسب ىٍ هبيٍډیبوٍ» (ٍٕ ػچي) .سَػمٍ
ډلمي ٍٵیٮی ډَُآثبىی .ؿبح ايڃ .سَُانَٙ :ٽز اوشٚبٍاسی ٍٕبڇ.
ډشیىی ،ػالڃ« .)1388( .وڂبَی ثٍ ٽبٍوبډٍ ٕیبٕی ىٽشَ ډلمي ډٞيٷ» .ؿبح ىيڇ.
څٔآوؼچَٔٙ :ٽز ٽشبة.
ډلمًى ،ډلمًى1328( .ـ« .)1333سبٍین ٍياث ٤ایَان ي اوڂچیٔ» (َٚز ػچي) .ؿبح
ايڃ سَُان :اوشٚبٍار اٹجبڃ.
ډيوی ،ػالڃاڅيیه« .)1378( .سبٍین ٕیبٕی ډٮب َٝایَان» (ىي ػچي) .ؿبح وُڈ .ىٵشَ
اوشٚبٍار إالډی (ياثٖشٍ ثٍ ػبډٮٍ ډيٍٕیه كًٌُ ٭چمیٍ ٹڈ)
ډٞيٷ ډلمي« .هبَ٥ار ي سإڅمبر ډٞيٷ» .ثٍ ٽً ٘ٙایَع اٵٚبٍ .ؿبح دىؼڈ.
سَُان :اوشٚبٍار ٭چمی.
ډًكي ،ډلمي٭چی« .)1378( .هًاة آٙٶشٍ وٶز (اُ ٹَاٍىاى ىإٍی سب ٕٺً٣
ٍ١بٙبٌ)» ،ؿبح ايڃ ،سَُان :و َٚٽبٍوبډٍ.
وؼبسی ،ٱالڇٍ١ب« .)1366( .ػىج٘ ډچّیٙين ٝىٮز وٶز ىٍ ایَان ي ٽًىسب 28
ډَىاى» .ؿبح ًٕڇ .سَُانَٙ :ٽز ُٕبډی اوشٚبٍ.
يإیچیٴ ،اڅپٖی« .)1359( .ډٚٮڄَبی هچیغ ٵبٍٓ» .سَػمٍ ٕیَيٓ ایِىی .ؿبح
ايڃ .سَُان :اوشٚبٍار اډیَٽجیَ.
152
:کتابهای انگلییس
Bayandor, Darioush. (2018). The Shah, the Islamic Revolution and the
.United States. Springer
Kemp, Norman, Abadan: A First-hand Account of the Persian Oil
Crisis. London: Allan Wingate, 1953
Longrigg, Stephen Hemsley, Oil in the Middle East: Its Discovery and
Development, 3rd ed. London: Oxford University Press, 1968 (New
)York: OUP, 1967
Pollack, Kenneth M, Threatening Storm: The Case for Invading Iraq
Random House, 200
153
مقاالت:
آثبىیبن ،كٖیه« .)1385( .آډَیپب ،وٶز ي ٕیبٕز ىٍ ایَان ( 1300ـ .»)ٗ 1304
ا٥ال٭بر ٕیبٕی اٹشٞبىی ٵَيٍىیه ي اٍىیجُٚز ٙ .1385مبٌٍی 223ـ 224
ىاو ،ًٍٚٵب٥مٍ ،ي ٙٶیُ٬اىٌٕ ،مبوٍ ،ي هچیچی ،ډلٖه« .)1393( .ىٽشَیه ویپًٖن ي
ٕیبٕز وٶشی ایَان ىٍ ىٍَی .»1350دْيَٚىبډٍی ایَاوی ٕیبٕز ثیهاڅمچڄٕ .بڃ
ىيڇٙ .مبٌٍی .2
ٍيُثُبوی ،اكميٍ١بٍ« .)1391( .ياث ٤ػجٍُ ډچّی ي آډَیپب ىٍ ىيٌٍ دُچًی 1324ـ
.»1357ډ٦بڅٮبر سبٍیوی ٕبڃ وُڈ دبییِ ٙ .1391مبٌٍ 38
ٽًدَ ،اويٍي إپبر« .)2008( .وجَى َٕوًٙزٕبُ ىٍ ىيكٍ :ډٮبډچٍی وٶشی ،ٽٍ ثٍ
َٕوڂًوی ٙبٌ ایَان ٽمټ ٽَى» .وَٚیٍ هبيٍډیبوٍ.
Cooper, AndrewScott, Showdown at Doha: The Secret Oil Deal That
Helped Sink the Shah of Iran, 2008, Middle East.
154