OSLOBODILACKI RAT I REVOLUCIJA U JUGOSLAVIJI 1941.-1945.

Taktika okupatora u borbi protiv NOP-a je bila da nadmocnim snagama okupira veci deo partizanskih jedinica I onda
ih u obrucu unisti.

Tako se krajem 1941. Na udaru velike ofanzive nasal slobodna teritorija na zapadu Srbije – UŽIČKA REPUBLIKA.

Veci deo partizanskih snaga sa Vrhovnim štabom se povukao na tromedju CG, Srbije i Bosne i Hercegovine.

Od partizanskih snaga iz Srbije, CG, Sandžaka i Hercegovine je formirano 6 proleterskih brigada, a polovinu su činile
crnogorske snage.

Oni su iyvrsili prodor u yapadnu Bosnu i sa lokalnim partiyanskim jedinicama stvorile veliku slobodnu teritoriju sa
centrom u Bihaću – BIHAĆKA REPUBLIKA.

Tu su stvorene veće vojne jedinice – DIVIZIJE I KORPUSI i Antifašističke organizacije:

- USAOJ – ujedinjeni savez antifašističe omladine Jugoslavije

- AFŽ – Antifašistički front žena
- AVNOJ – Antifašističko veće narodnog oslobodjenja Jugoslavije – političko predstavništvo HOPa.

BITKA NA KOZARI – u vreme pohoda proleterskih brigada u Zapadnu Bosnu (jun ili jul 1942.)

40 hiljada nemaca, ustaša, četnika i madjara opkolilo je na Kozari 3500 partizana ca zbegom od 80 hiljada ljudi.

Kroz obruč se probilo 1700 partizana, a zbeg od 50 hiljada ljudi je uništen ili odvefen u ustaške logore.

BITKA NA NERETVI – početkom januara 1943. Nemci, Italijani i kolaboracionisti (oni koji su saradjivali sa
okupatorom),

Su preduzeli veliku ofanzivu na partizansku glavninu. Završnica je poznata kao Bitka na Neretvi ili Bitka za ranjenike.

Početkom marta partizanske jedinice sa 4000 ranjenika i tifusara su uspele da se izvuku iz obruča.

BITKA NA SUTJESCI – je ofanziva koja se desila sredinom maja 1943. Nemci su nameravali da unište Vrhovni štab,
partizansku glavninu i razoružaju četnike, jer im nisu verovali i smatrali su da bi prešli na stranu angloameričkih
trupa.

Na prostoru Sandžaka i Severne CG bilo je 19 hiljada boraca i 4000 ranjenika i tifusara, oko kojih se stezao obruč od
120 hiljada okupatora i kvislinga. Ovo je bilo najveće iskušenje NOPa.

Sredinom juna je Vrhovni štab sa jednim delom partizanskih jedinica uspeo da se probije kroz obruč.

Gubitci su bili veliki, 7000 ljudi. Okupator nije uspevao da uništi NOP. Dok su trajale ovakve ofanzive u jednom delu
zemlje, druge su se rasplamsavale na drugom delu zemlje.

U vreme Bitke na Sutjesci pri Vrhovnom štabu je bila i Britanska misija, a u septembru 1943. Britansko Američka
misija, dok 1944. stiže i prva sovjetska misija.

1943.g. je kapitulirala Italija i to daje novi podstrek NOPu. Zarobljeni su i razoruzani mnogi Italijanski vojnici, došlo se
do vojnog materijala i oslobodjene su mnoge teritorije.

Verovalo se u skori kraj rata i pobedu.

Nemci su zaposeli veći deo teritorije koju su drzali Italijani, ali nisu imali više snage za ofanzive, jer je njihov položaj
na glavnim frontovima bio sve lošiji. Na Jugoslovenskom ratištu oni se koncentrišu na obezbedjivanja privrednih
područja i komunikacija i to dovodi do uspona NOPa.
U maju 1944. Nemci bezuspešno pokušavaju da unište Vrhovni štab u Desantu na Drvar.
Rukovodstvo NOPa se prebacuje na ostrvo VIS i tamo će biti sve do oslobodjenja Beograda.
Uspostavljene su dobre veze sa zapadnim saveznicima, od kojih se dobija ratni materijal.
- 1944. narodno oslobodilačka vojska, razbija četničke snage na Drini i Limu i prodire u Srbiju.
- Organizovanje vlasti na slobodnoj teritoriji

Pošto su se stari organi vlasti kompromitovali saradnjom sa okupatorom, na slobognim teritorijama lokalnu vlast su
obavljale komande partizanskih jedinica, a zatim su se birali NOO – narodno oslobodilački odbori kao privremena
vlast.

Oni su obezbedjivali red, sigurnost, snabdevanje vojske i gradjana, kao i mobilisanje snaga za borbu.

Početkom 1942. u Foči su doneti FOČANSKI PROPISI, pravila o organizaciji, načinu izbora i dužnostima NOO.

Na neoslobodjenim teritorijama su se osnivali ilegalno.

-Završne borbe za oslobodjenje zemlje

U septembru 1944, na jugoslovenskom ratištu su se pojavile sovjetske jedinice koje su 20. oktobra 1944. zajedno sa
NOVJ oslobodile Beograd.

- Do kraja 1944. oslobodjena je Makedonija, kosovo i veliki deo Srbije.

- CG je oslobodjena početkom 1945.

- za konačnu pobedu trebalo je savladati snažan otpor Nemaca i kvislinga na frontu koji se pružao od Jadrana, preko
Bosne do Srema – SREMSKI FRONT.

On je probijen sredinom aprila 1945. Zivot je izgubilo 13000 boraca.

- Sarajevo je oslobodjeno 6. aprila

- Zagreb 8. maja

- Ljubljana 9. maja

Nemačka je kapitulirala 9. maja 1945., ali se na teritorije Jugoslavije to desilo tek nedelju dana kasnije 15. maja i to
nadomak Austrijske granice, kada je 300 hiljada Nemačkih vojnika i kvislinga, koji su pružali jak otpor kako bi izbegli
zarobljavanje, konačno položili oružje.

Deo njih su partizani zarobili i strljali u Sloveniji, deo njih su predali Britanci kada su se predali u Austriji, a deo je
postao deo mladih Jugoslovenske armije.
KARAKTERISTIKE RATA U JUGOSLAVIJI 1941.-1945.

Elementi gradjanskog rata

Okupator je raspirivao versku i nacionalnu mržnju medju Jugoslovenskim narodima, koristeći se parolom

ZAVADI PA VLADAJ.

Okupator je naoružavao kolaborističke snage, kako bi svoje sačuvao u ratu protiv NOPa, pa je zbog toga antifašistička
borba NOPa imala karakter GRADJANSKOG RATA.

Nasuprot okupatoru NOP je pozivao jugoslovenske narode na bratstvo i jedinstvo i da samo zajedno mogu da se
izbore za slobodu, nacionalna i druga prava. Tako su u sastavu partizanskih jedinica bili pripadnici svih jugoslovenskih
naroda i nacionalnih manjina.

Vodje NOPa su bili komunisti i borili su se za novu JUGOSLAVIJU, drugačije uredjenu.

Parola im je bila NEMA POVRATKA NA STARO.

Sukob četnika i drugih kvislinških snaga sa partizanima

U Jugoslaviji je u II sv. Ratu postojalo više kvisliških vojnih formacija.

Kvisling - u službi tuđina, a protiv osećanja i interesa svoga Naroda

- četnici, ustaše, balisti, Bela garda, domobrani, nedićevci, ljotićevci, muslimanska milicija, antikomunistička milicija.

Neke su bile veoma brojne i bili su bez obzira na razlike jedinstveni u borbi protiv NOPa.

- Najbrojniji su bili DOMOBRANI – vojska NDH (Nezavisna država Hrvatska).

Ustaške vlasti su ih mobilisale bez njihove volje pa im je borbeni moral bio slab, a mnogi su pred kraj prelazili u NOP.

- Mnogo opasnije su bile USTAŠE, iako malobrojnije, počinile su masovne zločine.

- Nasuprot NOPa su se nalazili i četnici Draže Mihajlovića, u osnovi veliko srpska formacija, ali se nisu odricali obnove
Jugoslovenske države. Težili su da spreče revolucionarne promene u zemlji tokom rata.

Oni su planirali da kada se odluči ishod rata na glavnim frontovima, proteraju okupatora.

U prvim mesecima ustanka, postojala je saradnja sa partizanskim jedinicama, vodjeni su i pregovori izmedju Draže i
Tita o zajedničkoj borbi protiv okupatora, ali su bili bezuspešni.

Sukob Četnika i partizana počinje u poznu jesen 1941. u vreme ofanzive na clobodnu teritoriju u zapadnoj Srbiji.

Četnici se pripajaju Nedićevim kvislinškim formacijama. Reorganizuju se i preduzimaju pokret ka Sandžaku, a radi
uspešnije borbe saradjuju i sa Italijanima i u junu 1942. štab Draže Mihajloviča se premešta na Italijansku okupacionu
teritoriju, Gornje Lipovo kod Kolašina.

Draža Mihajlović je izbegavao lične susrete sa Italijanima i Nemcima, da se nebi kompromitovao kao saradnik
okupatora.

Kontakt su održavali lokalni komadanti i dobijali su hranu i ratni materijal.

Četnici su vršili zločine prema pripadnicima NOPa naročito u Srbiji i CG. Težili su homogenoj srbiji pa su činili zločine i
muslimanskom stanovništvu Sandžaka i istočne Bosne.

Do početka 1944. Antifašistička koalicija je podržavala i pomagala četnike za borbu protiv okupatora, ali kada toga
nije bilo napustili su ih i priznali NOBJ kao članicu Antifašističke koalicije, pa onda njoj šalju pomoć.

U martu 1943. za vreme Bitke na Neretvi, partizani su četnicima naneli teške gubitke.
Komunistički radikalizam – leve greške

Krajem 1941. ulazak SAD u rat i uspesi Crvene armije su doprineli da vodjstvo NOPa očekuje brzi kraj rata.

Smatrali su da sem borbe sa okupatorom trebaju da se obračunaju i sa Klasnim neprijateljem.

Sem protivnika NOPa tu su se našli i oni koji bi to mogli postati.

Zbog jačanja četničke organizacije, dolazilo je do masovne likvidacije četnika i sumnjivih.

Ovi zločini su poznati kao LIJEVA SKRETANJA, i to najviše u CG i Hercegovini.

Ti zločini su NOPu naneli veliku štetu i Vrhovni štab je 1942. u aprilu naredio da se sa tim mora prestati.

Revolucionarna smena vlasti(drugo zasedanje AVNOJa)

Nakon kapitulacije Italije 1943. NOP jača i na slobodnim teritorijama se širi mreža NOO kojom upravlja

IZVRŠNI ODBOR AVNOJA.

- Na drugom zasedanju AVNOJa 29. i 30. novembra 1943. u Jajcu.

- AVNOJ se proglasio za vrhovno zakonodavno i izvršno predstavničko telo Jugoslavije.

- Pretvoren je u revolucionarnu jugoslovensku skupštinu.

- Na zasedanju su donete odluke

- proglašena je organizacija države na federativnom principu i priznata nacionalna prava obespravljenim narodima.

- Zabranom kralju da se vrati u zemlju dok se o tome ne izjasni narod posle rata, najavljeno je ukidanje monarhije.

- doneta je odluka o ispravljanju državnih granica utvrdjenih posle I sv. Rata na štetu jugoslovenske države

- zasedanju su prisustvovala 142 delegata iz svih krajeva jugoslavije sem Sandžaka i Makedonije

- umesto izvrsnog odbora ABNOJA stvoren je NACIONALNI KOMITET OSLOBODJENJA JUGOSLAVIJE (NKOJ)

kao privremena vlada.

- Kraljevoj izbegličkoj vladi je ukinuto pravo predstavljanja zemlje

- odlukama Avnoja izvršena je revolucionarna smena vlasti i promene u uredjenju zemlje.

Medjunarodno priznanje Demokratske Federativne Jugoslavije

Zapadni saveznici su zazirali od revolucionarnih ciljeva komunista.

U maju 1943. Britanci šalju misiju u Vrhovni štab NOBJ, kako bi ustanovili karakter njihove borbe.

Izveštaj te misije je doprineo priznanju NVOJa kao saveznika Anti hitlerovske koalicije na Teheranskoj konferenciji.

Britanci su nastojali da izmire NOP i izbegličku vladu u Londonu.

Cilj im je bio da se pojača oslobodilačka borba, obezbedi povratak kralju u zemlju i očuva gradjanski poredak.

Vodjstvo NOPa je želelo priznanje svog pokreta od strane saveznika i vojnu i materijalnu pomoć.

Na VISu 1944. u junu dolazi do prvih pregovora izmedju Josipa Broza Tita i Ivana Subašića, predstavnika izbegličke
vlade.

Izbeglička vlada je odala priznanje partizanskoj borbi a rukovodstvo NOPa je obecalo da će pitanje monarhije i
uredjenja države rešavati narod posle rata.