ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

A. Πηγές
1. Αρχεία
Βιβλιοθήκη της Βουλής, Αρχείο Ι. Παπαδιαμαντόπουλου.
ΓΑΚ, Αρχείο Γενικής Γραμματείας, περιόδου Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, φ.17.
ΓΑΚ, Αρχείο Διοικητικής Επιτροπής, περιόδου Αγώνος, φ.179, 185.
ΓΑΚ, Αρχείο Εκτελεστικού, περιόδου Αγώνος, φ. 1-4, 7, 12, 15-17, 20-21, 23, 41-45, 48-55, 57-58,
60-62, 64, 67, 69-76, 78-81, 83-85, 88-89, 91-93, 99-100, 104, 108-09, 111-13, 116, 118-20, 122-
25, 127, 129, 133-138, 144, 147-149, 151-56, 158, 160-167, 169-70
ΓΑΚ, Αρχείο Μαυροκορδάτου, φ.3β, αρ.597, 2608.
ΓΑΚ, Αρχείο Υπουργείου της Αστυνομίας, περιόδου Αγώνος, φ. 17, 21-24, 30, 47.
ΓΑΚ, Αρχείο Υπουργείου των Ναυτικών, περιόδου Αγώνος, φ. 14, 24, 39, 45.
ΓΑΚ, Αρχείο Υπουργείου της Οικονομίας, περιόδου Αγώνος, φ. 6, 51, 61, 67, 71, 79.
ΓΑΚ, Αρχείο Υπουργείου του Πολέμου, περιόδου Αγώνος, φ. 2, 38, 74, 83, 86-87, 91, 102, 110,
112, 121, 123, 127-28, 130, 132, 144, 150, 162, 170, 175, 182, 192.
ΓΑΚ, Μικρές Συλλογές, Κ 10γ, δ-Αρχείο Ν. Λουριώτη.
ΓΑΚ, Μικρές Συλλογές, Κ 22α-Αρχείο Α. Λουριώτη.
ΓΑΚ, Μικρές Συλλογές, Κ 45Δ-Αρχείο Υακίνθης Θέμελη.
ΓΑΚ, Μικρές Συλλογές, Κ 47-Συλλογή Γ. Λαδά, Β΄, φ. 8, 13.
ΓΑΚ, Μικροί Κλάδοι Αρχείου Αγώνος και Καποδιστρίου, φ.1-Βουλευτικό, φ.12-Επιτροπή Δυτικής
Χέρσου Ελλάδος.
ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Κατάλογος Α΄, Αρχείον Αγώνος, φ. 4, 5, 10-20, 22, 32, 35, 44.
ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Κατάλογος Α΄, Αρχείον Καποδιστριακής περιόδου, φ.118
ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Κατάλογος Α΄, Ιδιωτικές Συλλογές, Αρχείο Κωλέττη, Αλληλογραφία
φ.233-236, 238.
ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Κατάλογος Δ΄, κυτίο 39. 433
ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Κατάλογος Ε΄, κυτίο 20-Μεσολόγγι Α΄, κυτίο 21-Βίοι Μεσολογγιτών.
ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, Κατάλογος ΣΤ΄, Αρχείο Καραϊσκάκη, κυτίο 2/φ.1824-Δυτική Ελλάς.
ΕΒΕ, Τμήμα Χειρογράφων, Αρχείο Ν. Μακρή.
ΕΒΕ, Τμήμα Χειρογράφων, Λεύκωμα αυτογράφων ανδρών του Αγώνος.
ΕΒΕ, Τμήμα Χειρογράφων, φ.8-11486-Μεσολογγίτικα.
ΕΒΕ, Τμήμα Χειρογράφων, φ.9-11487 [κατάλογος αιχμαλώτων, 1828].
ΕΙΕ, Αρχείο Ανδρέα Λουριώτη, φ. Β΄, Δ΄, ΣΤ΄.
ΕΛΙΑ, Αρχείο Δεληγεώργη, φ.1.
ΕΛΙΑ, Αρχείο Μεσολόγγι.
ΕΛΙΑ, Αρχείο Ρώμα, φ.2, 3 (ανέκδοτα έγγραφα).
ΕΛΙΑ, Αρχείο Σπ. Τρικούπη, φ.1.
Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, Αρχείο Αγώνος, φ. 8, 9, 11, 17-25, 28, 32, 34, 57, 68.
Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, φ.146-Αρχείο Αλ. Μαυροκορδάτου.
Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, φ.153.1-Αρχείο Ι. Βαρβάκη.
Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, φ.238-Αρχείο Εμμ. και Ν. Ξένου-Αλληλογραφία Φρουράς
Μεσολογγίου
ΙΕΕΕ, Αρχείο Οικογένειας Ξένου.
ΙΕΕΕ, Αρχείο Οικογένειας Σπυρομίλιου.
ΙΕΕΕ, Αρχείο αρ.18526 [κατάλογος αιχμαλώτων, 1828], 18526α [κατάλογος απωλειών, 25.8.1825]
ΚΕΙΝΕ, Αρχείο Ι. Κωλέττη-Τμήμα Ιδρύματος Τοσίτσα, φ. 3, 12, 14-15, 17-18, 112.
ΚΕΙΝΕ, Αρχείο W. Meyer, φ.55.
Μονόφυλλα του Αγώνος, τ.1, Ε, 3, 17.
Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, έτη 1825-1826, 1828-1830.
Εφημερίς Αθηνών, φ.13, 15.10.1824, φ.14, 18.10.1824. 434

2. Συλλογές Δημοσιευμένων Εγγράφων

Αλληλογραφία Φρουράς Μεσολογγίου 1825-1826, εισ-σημ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1963.
«Ανέκδοτα ιστορικά έγγραφα για τον αγώνα του Μεσολογγίου στα 1826», επιμ. Κ. Βακαλόπουλος,
Ελληνικά 31 (1979) 159-73.
Αρχεία Λαζάρου και Γεωργίου Κουντουριώτου 1821-1832, τ. 1-5, επιμ: Αντ. Λιγνός, Αθήνα-
Πειραιάς 1920-1927, τ. 6-7, 10, εισ-επιμ. Κ. Διαμάντης-Εμμ. Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1966-1969.
Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας 1821-1832, τ. 1-4, 6-15αβ, 16-20, Αθήνα 1971-2001.
Αρχείο Αλή Πασά, συλλογής Ι. Χώτζη, τ. Α΄-Δ΄, εισαγ.-επιμ.. Β. Παναγιωτόπουλος κ.ά, Αθήνα
2007-2009.
Αρχείο Ιωάννη Κωλέττη, Ακαδημία Αθηνών/ΚΕΙΝΕ, Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας-13, τ. Α΄,
μέρος πρώτο, Αύγουστος 1788-Ιούνιος 1824, επιμ: Β. Πλαγιανάκου-Μπεκιάρη, Α. Στεργέλλης,
Αθήνα 1996, τ. Β΄, επιτομές εγγράφων Ιούλιος 1824-Φεβρουάριος 1825, επιμ: Α. Στεργέλλης,
Αθήνα 2002.
Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Η΄, Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, Κέρκυρα 1987.
Αρχείον Κανέλλου Δεληγιάννη, Τα έγγραφα 1779-1827, εκδ. Εταιρεία των Φίλων του Λαού, Αθήνα
1993.
Αρχείον της Κοινότητος Ύδρας 1778-1832, τ. 1, 5-12, 16, επιμ: Α. Λιγνός, Πειραιάς 1921-1931.
Αρχείον του στρατηγού Κώστα Μπότζαρη, επιμ. Δ. Οικονόμου, Αθήνα 1934.
Αυτόγραφοι επιστολαί των επισημοτέρων Ελλήνων οπλαρχηγών και διάφορα προς αυτούς
έγγραφα της δοικήσεως μεθ’ ιστορικών σημειώσεων, επιμ. Νέαρχος Φυσεντζίδης, Αλεξάνδρεια
1893.
Correspondence between the Foreign Office and the British Embassy and Consulates in the
Ottoman Empire 1820-1833, Foreign Office 78/97-221, 1820-1833, A Descriptive List, Academy of
Athens, Monuments of Greek History-14, v.1, compiled by E. Prevelakis (†) and H. Gardikas-
Katsiadakis, Αθήνα 2003.
Έγγραφα του Αρχείου Βατικανού περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Ακαδημία Αθηνών, Μνημεία
της Ελληνικής Ιστορίας 10, τ. Α΄, 1820-1826, επιμ. Γ. Ζώρας, Αθήνα 1979.
«Εκκλησιαστικά της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος (1822-1865), μέρος πρώτον», επιμ. Κ. Σ. Κώνστας,
Επετηρίς Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Β΄ (1969-1970) 67-112. 435

Ελληνικά Χρονικά, τ. Α΄-Β΄, φωτοτυπική αναπαραγωγή του πρωτοτύπου, εκδ: Χ. Σπανός-Ν.

Νίκας, Αθήνα 1958 (11840).
Έξι γαλλικά υπομνήματα για τα Επτάνησα και τον απέναντι Ηπειρωτικό χώρο (1798-1809), Six
rapports français concernant le Iles Ioniennes et le continent voisin (1798-1809), επιμ. Δ.
Ανωγιάτης-Pele, Κέρκυρα 1993.
Η Εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση 1821-1827, τεκμηριωτικά κείμενα, τ. Α΄ 1821-1825,
εκδ. Βουλή των Ελλήνων, επιμ. Δαυίδ Αντωνίου, Αθήνα 2002.
Η Ήπειρος, ο Αλή Πασάς και η Ελληνική Επανάσταση: Προξενικές Εκθέσεις του W. Mayer από την
Πρέβεζα, Ακαδημία Αθηνών, Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας 12, επιμ. Ελ. Πρεβελάκης-Κ.
Καλλιατάκη-Μερτικοπούλου, τ. Α΄-Β΄, Αθήνα 1996.
Ιγνάτιος Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας, Ακαδημία Αθηνών, Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας τ.4, τχ.2,
επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, ανατύπωση, Αθήνα 1980 (11961).
Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας, Α΄, Αρχείον Θεσσαλονίκης 1695-1912, επιμ. Ι. Βασδραβέλλης,
Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1952.
«Ιστορικά Έγγραφα Μεσολογγιτών της «Εξόδου» 1826-1833», επιμ. Κ. Σ. Κώνστας, Επετηρίς
Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Α΄ (1968) 101-208.
«Ιστορικά Έγγραφα του Αγώνος εκ της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, Μέρος Πρώτον 1822-1825»,
επιμ. Κ. Σ. Κώνστας, Επετηρίς Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Δ΄ (1973) 1-97.
«Ιστορικά Έγγραφα του Αγώνος εκ της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, Μέρος Δεύτερον: 1826-
1830/1837-1865», επιμ. Κ. Σ. Κώνστας, Επετηρίς Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Ε΄
(1974) 55-108.
Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, Ακαδημία Αθηνών, Μνημεία της Ελληνικής
Ιστορίας, τ.5, τχ. 1-6, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1963-1986.
Ιστορικόν Αρχείον Διονυσίου Ρώμα, επιμ. Δ. Καμπούρογλου, τ. Α-Β΄, Αθήνα 1901-1906.
Ιστορικόν Αρχείον του στρατηγού Ανδρέου Λόντου, 1789-1847, εκδιδόμενον υπό της οικογενείας
Λόντου, τ.1-2, Αθήνα 1914-1924.
Ι. Καποδίστριας, Επιστολαί, τ.2, εκδ. Π. Στεφανίτσης, μτφ. Μ. Σχινάς, Αθήνα 1841.
Αδ. Κοραής, Αλληλογραφία, τ.5, εκδ. Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού,
επιμ. Κ. Θ. Δημαράς κ. ά., Αθήνα 1983.
Λόρδου Μπάυρον, Επιστολές από την Ελλάδα, 1809-1811 & 1823-1824, επιμ--εισαγ-σχόλια: L.
Marchand, μτφ. Δημ. Κούρτοβικ, Αθήνα 1996. 436

L’expédition de Crète et de Morée (1823-1828), correspondance des consuls de France en

Égypte et en Crète, εισ-επιμ.: Ed. Driault, Κάιρο 1930.
Οι ημέρες των Ελεύθερων Πολιορκημένων (Μεσολόγγι: 1824-1826), Το ημερολόγιο της Β΄
πολιορκίας του Μεσολογγίου όπως δημοσιεύτηκε στα Ελληνικά Χρονικά, εισαγ-σημ: Γ. Λαγανάς,
Αθήνα 2001.
Οι Φιλικοί, κατάλογος των μελών της Φιλικής Εταιρείας εκ του Αρχείου Σέκερη, επιμ. Βαλέριος
Μέξας, Αθήνα 1937.
Ο Ρουμελιώτης καπετάνιος Ανδρούτσος Σαφάκας και το Αρχείο του, επιμ. Δημ. Λουκόπουλος,
Αθήνα 1931.
Ο Τύπος στον Αγώνα 1821-1827, τόμος πρώτος, χειρόγραφες εφημερίδες 1821-1822, Σάλπιγξ
Ελληνική 1821, Εφημερίς Αθηνών 1824-1826, επιμ. Αικ. Κουμαριανού, Αθήνα 1971.
Ρουμελιώτες Αγωνιστές στην εποποιία του Μεσολογγίου (ονομαστικοί κατάλογοι
μισθοτροφοδοσίας των), εισ-επιμ. Π. Βασιλείου, Αθήνα 1970.
Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος ήτοι συλλογή των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα
συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων από του 1821 μέχρι του τέλους
του 1832, τ. Α΄-Γ΄, ΙΑ΄, επιμ. Α. Ζ. Μάμουκας, Πειραιάς-Αθήνα 1839-1852.
Τα Περιεχόμενα των Γενικών Αρχείων του Κράτους, τ.5, τμήμα Β΄, Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων
του Κράτους, τ. 15β, επιμ. Κ. Διαμάντης, Αθήνα 1976.
Το Αρχείο Γιαννάκη Ράγκου, συμβολή στην ιστορική έρευνα του αρματολισμού της Δυτικής
Στερεάς και στα στρατιωτικά ζητήματα της καποδιστριακής περιόδου, επιμ. Στ. Π. Παπαγεωργίου,
Αθήνα 1982.
«Το Αρχείο Σισίνη», επιμ. Στ. Παπαγεωργίου, Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της
Ελλάδος, 23 (1980) 207-334.
«Χειρόγραφοι εφημερίδες του Αγώνος», επιμ. Σπ. Λάμπρος, Νέος Ελληνομνήμων, 1 (1904) 450-
87.
3. Αυτοβιογραφικές αφηγήσεις, μαρτυρίες και περιηγητικά κείμενα
Προηγούνται τα κείμενα στα ελληνικά, πρωτότυπα ή μεταφράσεις.
Κ. Άιδεκ, «Τα των Βαυαρών Φιλελλήνων εν Ελλάδι», Αρμονία 1 (1900) 55-60, 122-31, 196-200,
330-36, 443-58, 519-28, 587-92, 788-92.
Ι. Γιαννόπουλος, «Η περιήγησις του Εβλιά Τσελεμπή ανά την Στερεάν Ελλάδα», Επετηρίς
Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Β΄ (1969-1970) 139-198.
Κ. Δεληγιάννης, Απομνημονεύματα, τ. 2-3, Απομνημονεύματα Αγωνιστών του ’21, τ. 17, επιμ: Εμμ.
Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1957. 437

Δύο πρίγκιπες στην Ελληνική Επανάσταση, επιστολές αυτόπτη μάρτυρα και ένα υπόμνημα του
πρίγκιπα Γεωργίου Καντακουζηνού, εισαγ.-σχόλια-επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, Αθήνα 2015.
D. Elster, Το τάγμα των Φιλελλήνων, από το ημερολόγιο του Johann Daniel Elster, μτφ. Χρ.
Οικονόμου, Αθήνα 2010 (Baden 11828).
P. Gamba, Ο Λόρδος Βύρων στην Ελλάδα, μετάφραση: Μπ. Άννινος, Αθήνα 1995 (Παρίσι 11825).
«Ημερολόγιον της πολιορκίας του Μεσολογγίου του Χρίστου Ζαχαριάδου (από 30 Δεκ. 1825 έως
30 Ιανουαρίου 1826», εισ.-επιμ. Κ. Αθ. Διαμάντης, Στερεοελλαδική Εστία, 1 (1960) 12-21.
Ν. Κασομούλης, Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833,
προτάσσεται ιστορία του Αρματωλισμού, τ. 1-3, εισαγ.-σημ. Γ. Βλαχογιάννης, Αθήνα 1939.
Αλ. Κουτσαλέξης, Διαφέροντα και περίεργά τινα ιστορήματα, Αθήνα 1882.
Κ. Κοτσώνης, «Η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου κατά την περιγραφήν αυτόπτου», ανάτυπο,
Μνημοσύνη, 11 (1988-90) 282-301.
Ν. Δ. Μακρής, Ιστορία του Μεσολογγίου, Απομνημονεύματα Αγωνιστών του ’21, τ. 19, επιμ: Εμμ.
Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1957.
Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα, εισαγωγή-σχόλια Σπ. Ασδραχάς, Αθήνα 1957.
Κ. Μεταξάς, Ιστορικά Απομνημονεύματα εκ της ελληνικής επαναστάσεως, Απομνημονεύματα
Αγωνιστών του 21, τ. 6, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1956.
Αρτ. Μίχος, Απομνημονεύματα, Απομνημονεύματα Αγωνιστών του ’21, αρ. 5, επιμ. Εμμ.
Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1956.
Εμμ. Ξάνθος, Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας, Απομνημονεύματα Αγωνιστών του 21,
τ.9, επιμ: Εμμ. Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1956.
Χρ. Περραιβός, Απομνημονεύματα Πολεμικά, τ. Α- Β΄, Αθήνα 1836.
Γ. Σαχτούρης, Ιστορικά Ημερολόγια του ναυτικού αγώνος του 1821, εκ των πρωτοτύπων
ημερολογίων αυτού, εκδ. Σπ. Κουσουλίνος, Αθήνα 1890.
Σπυρομίλιος, Χρονικό του Μεσολογγίου 1825-1826, εισαγ-επιμ. Γ. Βλαχογιάννης, Αθήνα 21969.
Π. Δ. Στεφανίτζης, Απλή και μεμαρτυρημένη έκθεσις των εν Ελλάδι πράξεων και τυχών αυτού απ’
αρχής του αγώνος της επαναστάσεως μέχρι σήμερον, Αθήνα 1839. 438

«Τ’ απομνημονεύματα του Ιωάννη Ρωμαίη για τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου», εισαγωγή-
συνοπτική μετάφραση: Γ. Κορίνθιος, Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 25
(1982) 15-121.
Ερρίκος Τράιμπερ, Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828: Ανέκδοτο χρονικό του Αγώνος, επιμ-
σημ: Χρ. Αποστολίδης, Αθήνα 1960.
Φ. Χρυσανθόπουλος ή Φωτάκος, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως,
φωτοτυπική επανέκδοση, επιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήριο. Τ. Γριτσόπουλος, τ.2, Αθήνα 1974.
Colonel [Olivier] Voutier, Απομνημονεύματα, Απομνημονεύματα Αγωνιστών του ’21, τ.11, επιμ.
Εμμ. Πρωτοψάλτης, Αθήνα 1957, 85-254.
William Black, Narrative of cruises in the Mediterranean in HMS “Euryalus” and “Chanticleer”
during the Greek War of Independence (1822-1826), Εδιμβούργο-Λονδίνο 1900.
Ed. Blaquiere, Narrative of a second visit to Greece, including facts connected with the Last Days
of Lord Byron, Λονδίνο 1825.
Ο ίδιος, Letters from Greece with remarks on the Treaty of Intervention, Λονδίνο 1828.
Brengeri, «Adventures of a Foreigner in Greece», Τhe London Magazine, new series, 6
(Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1826) 177-95, 333-51, 531-47, 7 (Ιανουάριος-Απρίλιος 1827) 73-91.
Frank Choisy, Suisse et Grèce (La correspondance au philhellène Eynard, 1826-1829. Une
oeuvre «en Grèce»), Αθήνα 1907.
L. De Bollmann, Remarques sur l' 'état moral, politique et militaire de la Grèce, Αθήνα 1974
(Μασσαλία 11823).
R. De Malherbe, L’ Orient, 1718-1845; histoire, politique, religion, moeurs, etc., τ.1, Παρίσι 1846.
Charles Deval, Deux années a Constantinople et en Morèe (1825-1826), Λονδίνο-Παρίσι 1828.
Edward Dodwell, A classical and topographical tour through Greece, during the years 1801, 1805,
and 1806, τ. 1-2, Λονδίνο 1819.
J. Emerson, G. Pecchio, W. H. Humphreys, A Picture of Greece in 1825, τ. 1-2, Λονδίνο 1826.
John Galt, Voyages and Travels in the years 1809, 1810, and 1811; containing statistical,
commercial and miscellaneous observations on Gibraltar, Sardinia, Sicily, Malta, Serigo, and
Turkey, Λονδίνο 1812. 439

P. J. Green, Sketches of the war in Greece, Λονδίνο 1827.

W. Greg, Sketches in Greece and Turkey with the present contition and the future prospects of the
Turkish Empire, Λονδίνο 1833.
J. Hobhouse, A journey through Albania and other provinces of Turkey in Europe and Asia to
Constantinople during the years 1809 and 1810, τ.1, Λονδίνο 21813.
H. Holland, Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia etc. during the years 1812
and 1813, Λονδίνο 1815.
T. S. Hughes, Travels in Sicily, Greece and Albania, τ.1-2, Λονδίνο 1820
G. Jarvis, His Journal and related documents, G. G. Arnakis-E. Demetracopoulou (ed.),
Θεσσαλονίκη 1965.
Tertius Kendrick, The Ionian Islands; manners and customs; sketches of the ancient history; with
anecdotes of the Septinsulars, Λονδίνο 1822.
W. M. Leake, Travels in Northern Greece, τ. 1-4, Λονδίνο 1835.
H. Lytton Bulwer, An Autumn in Greece, Λονδίνο 1826.
Alphonse N. Mauro, La ruine de Missolonghi, Παρίσι 1836.
P. Mengous, Narrative of a Greek soldier, Νέα Υόρκη 1830.
J. P. Miller, The condition of Greece, in 1827 and 1828, Νέα Υόρκη 1828.
J. Miller/G. Jarvis, Letters from Greece, Αθήνα 1974 (Βοστόνη 11825).
J. Millingen, Memoirs of the Affairs in Greece, Λονδίνο 1831.
C. Müller, Journey through Greece and the Ionian Islands, in June, July, and August, 1821,
Λονδίνο 1822.
W. Mure, Journal of a tour in Greece and the Ionian Islands, τ.1, Εδιμβούργο-Λονδίνο 1842.
W. Parry, The Last Days of Lord Byron, Λονδίνο 1825.
G. Pecchio, «Greece in the spring of 1825», New Monthly Magazine and Literary Journal, 10
(Ιούλιος-Δεκέμβριος 1825) 291-320.
G. A. Perdikaris, The Greece of the Greeks, τ. 1, Νέα Υόρκη 1846.
F. C. H. L. Pouqueville, Voyage de la Grèce, τ. 3-4, 6, Παρίσι 21826.
M. Raybaud, Mémoires sur la Grèce, τ. Α΄-Β΄, Παρίσι 1824-1825. 440

L. Stanhope, Greece in 1823 and 1824, Λονδίνο 1824.

John L. Stephens, Incidents of Travel in Greece, Turkey, Russia, and Poland, τ.1, Νέα Υόρκη
71839.
«The Adventures of an Ottoman horseman: The Autobiography of Kabudli Vasfi Efendi, 1800-
1825», Jan Schmidt, The Joys of Philology. Studies in Ottoman Literature, History and Orientalism
(1500-1923), τ. 1, Κωνσταντινούπολη 2002, 165-286.
E. Trelawney, Recollections of the last days of Shelley and Byron, Βοστώνη 1858.
David Urquhart, The Spirit of the East, τ. 1, Λονδίνο 1838.
Colonel O. Voutier, Lettres sur la Grèce, notes et chants populaires, Παρίσι 1826.
G. Waddington, A visit to Greece in 1823 and 1824, Λονδίνο 21825.
Β. Βιβλιογραφία
Ελ. Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη, Η Ιόνιος Ακαδημία, το χρονικό της ίδρυσης του πρώτου ελληνικού
πανεπιστημίου (1811-1824), Αθήνα 1997.
Άλκης Αγγέλου, «Εκπαίδευση», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΑ΄, Αθήνα
1975, 306-328.
Σπ. Αλεξανδροπούλου, Νότια Αιτωλία, το οδικό δίκτυο έως τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια,
Αθήνα 1993.
Η ίδια, Αιτωλοακαρνανικά μελετήματα, Αθήνα 2000.
Α. Ανδρεάδης, Ιστορία των Εθνικών Δανείων, μέρος Α΄, Τα δάνεια της Ανεξαρτησίας (1824-1825)-
Το δημόσιον χρέος επί της βαυαρικής δυναστείας, Αθήνα 1986 (11904).
Αντ. Αντωνιάδης, Μεσολογγιάς, έπος ιστορικόν, Αθήνα 1876.
Απολογία Ιωάννου Ορλάνδου και Ανδρέου Λουριώτου εις την κατ’ αυτών απόφασιν του ελεγκτικού
συνεδρίου περί των εν Λονδίνω διαπραγματευθέντων δύο ελληνικών δανείων κατά το 1824 και
1825, τ.1, Αθήνα 1839.
«Απόσπασμα ιστορικόν…», εφ. Αθηνά, φ.1790, 16.8.1851.
Σπ. Αραβαντινός, Ιστορία Αλή Πασά του Τεπελενλή, συγγραφείσα επί τη βάσει ανεκδότου έργου
του Π. Αραβαντινού, Αθήνα 1895.
Γκ. Άρς, Η Αλβανία και η Ήπειρος στα τέλη του ΙΗ΄ και στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα, τα
δυτικοβαλκανικά πασαλίκια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μτφ. Α. Διάλλα, εισ.-επιμ. Β.
Παναγιωτόπουλος, Αθήνα 1994. 441
Σπ. Ασδραχάς, «Από τη συγκρότηση του Αρματολισμού (ένα ακαρνανικό παράδειγμα)», Ελληνική
κοινωνία και οικονομία, ιη΄ και ιθ΄ αι., Αθήνα 1982, 231-52.
Ο ίδιος, Ελληνική κοινωνία και οικονομία, ιη΄και ιθ΄ αι., Αθήνα 1988.
Ο ίδιος, «Φορολογικές και περιοριστικές λειτουργίες των κοινοτήτων στην τουρκοκρατία»,
Ιστορικά, τχ. 5 (Ιούνιος 1986) 45-62.
Σπ. Ασδραχάς κ. ά, Ελληνική Οικονομική Ιστορία, ΙΕ΄-ΙΘ΄ αιώνας, τ.1, Αθήνα 2003.
Haci Veli Aydin, «Έλληνες έμποροι και ναυτικοί στη Μαύρη Θάλασσα, 1780-1820», Ναυτιλία των
Ελλήνων 1700-1821, ο αιώνας της ακμής πριν από την Επανάσταση, επιμ. Τζ. Χαρλαύτη-Κ.
Παπακωνσταντίνου, Αθήνα 2013, 683-701.
Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. ΣΤ΄-Η΄, Θεσσαλονίκη 1982-1988.
Ο ίδιος, Εμμανουήλ Παπάς, “αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας”, η ιστορία και το Αρχείο
της οικογενείας του, Θεσ/νίκη 1981.
Ο ίδιος, Τα ελληνικά στρατεύματα του 1821, οργάνωση, ηγεσία, τακτική, ήθη, ψυχολογία,
ανατύπωση, Θεσσαλονίκη 1991 (11948).
Κ. Βακαλόπουλος, Σχέσεις Ελλήνων και Ελβετών φιλελλήνων κατά την ελληνική επανάσταση του
1821, συμβολή στην ιστορία του ελβετικού φιλελληνισμού, διατριβή επι διδακτορία, Θεσ/νίκη 1975.
Ο ίδιος, Η Επαναστατημένη Ελλάδα, ηπειρωτική και Αιγαίο μεταξύ 1826-1829 (σύμφωνα με νέες
άγνωστες πηγές και άλλα αρχειακά στοιχεία), Θεσσαλονίκη 1976.
Ν. Βασιλάτος, «Οι οχυρώσεις της πόλης», στο: 10 Απριλίου 1826, Η Έξοδος του Μεσολογγίου,
Ελευθεροτυπία-Ιστορικά, τχ. 180 (10 Απριλίου 2003) 20-25.
R. Beaton, Ο πόλεμος του Μπάιρον, Ρομαντική εξέγερση, ελληνική Επανάσταση, μτφ. Κ. Σχινά,
Αθήνα 2015.
Φ. Βίλμπεργ, «Τα τυπογραφεία του Άγγλου συνταγματάρχου Leicester Stanhope, 1824-1826»,
Αρμονία, τ. Γ΄ (1902) 178-89.
Λάζαρος Βλαδίμηρος, Γιατροί και Ιατρική στην Επανάσταση του 1821, Αθήνα 2014.
Ν. Στ. Βλασσόπουλος, Η ναυτιλία των Ιονίων Νήσων (1700-1864), τ.1, Το δυναμικό της Ιονικής
Ναυτιλίας, Αθήνα 1995.
Ο ίδιος, Το ναυτικό του Μεσολογγίου τον 18ο αιώνα, Αθήνα 2004.
Γ. Βλαχογιάννης, «Το διαγούμισμα του Μεσολογγιού», εφ. Πρωία, φ.2145, 13.12.1931. 442

Ο ίδιος, Άπαντα, επιμ. Γ. Κουρνούτος, τ. Γ1, Αθήνα 1966.

D. Brewer, Η φλόγα της Ελευθερίας, Ο Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833,
μτφ. Τ. Σπερελάκη, Αθήνα 2004.
Γ. Γαζής, Λεξικόν της Επαναστάσεως και άλλα έργα, επιμ: Λ. Βρανούσης, σημ. Ν. Πατσέλης,
Ιωάννινα 1971.
Μαρ. Γερουλάνος, «Η συμβολή των ιατρών εις την παλιγγενεσίαν του έθνους», Πρακτικά της
Ακαδημίας Αθηνών, 15 (1940) 221-337.
Γ. Γιακουμής, Π. Γιακουμής, Ν. Κατσένης, Μεσολόγγι, πρόλογος Χρ. Στράτος, εκδ. ΕΤΕ, Αθήνα
1976.
Ελ. Γιαννακοπούλου, «Οικονομική εκτίμηση περιοχών της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας: ανέκδοτη
βενετική έκθεση προς το δόγη στα 1688», Ναυπακτιακά, 5 (1990-1991) 187-96.
Η ίδια, «Η οικονομική και κοινωνική ζωή στην Ευρυτανία του 18ου και 19ου αιώνα. Νέα αρχειακά
στοιχεία», Η Ευρυτανία κατά τους επαναστατικούς και μετεπαναστατικούς χρόνους, 170 χρόνια
από τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, εισηγήσεις συνεδρίου, επιμ: Κλ. Κουτσούκης-Κ. Αρώνη-
Τσίχλη, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 1995, 257-88.
Ι. Γιαννόπουλος, Η διοικητική οργάνωσις της Στερεάς Ελλάδος κατά την Τουρκοκρατίαν, 1393-
1821, συμβολή εις την μελέτην της επαρχιακής διοικήσεως του κυριάρχου Οθωμανικού κράτους ,
διατριβή επί διδακτορία, Αθήνα 1971.
Ο ίδιος, «Κοινότητες», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975, 134-
43.
Μ. Γκιόλιας, Ιστορία της Ευρυτανίας στους νεότερους χρόνους (1393-1821), Αθήνα 1999.
Αν. Γούδας, Βίοι παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών, τ.
Ζ΄, Πολιτικοί Άνδρες, Αθήνα 1875.
Απ. Δελής, «Τύποι πλοίων της ναυτιλίας των Ελλήνων 1700-1821», Τζ. Χαρλαύτη, Κ.
Παπακωνσταντίνου (επιμ.), Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821, ο αιώνας της ακμής πριν από την
Επανάσταση, Αθήνα 2013, 468-540.
Π. Δερτιλής, «Συμβολή εις την δημοσιονομικήν ιστορίαν του Αγώνος του 1821», Επιστημονική
Επετηρίς Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Θεσσαλονίκης, 3 (1970-71) 77-217.
Γ. Δημακόπουλος, Η διοικητική οργάνωσις κατά την ελληνικήν επανάστασιν 1821-1827, συμβολή
εις την ιστορίαν της ελληνικής διοικήσεως, διατριβή επί διδακτορία, Αθήνα 1966. 443

Ο ίδιος, Ο κώδιξ των νόμων της Ελληνικής Επαναστάσεως 1822-1828, ανάτυπο, Επετηρίδα
Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου Ακαδημίας Αθηνών, 10-11 (1966) 40-234,
Αθήνα 1966.
Ο ίδιος, Ο Κώδιξ των θεσπισμάτων της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1822-1828, Αθήνα 1967.
Δ. Δημητρόπουλος, «Η κατάσταση των Ελλήνων-ο πληθυσμός», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού,
1770-2000, τ.1, Αθήνα 2003, 75-86.
Ο ίδιος, «Η αλιεία στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας: μια πρώτη καταγραφή», Ιστορικά, τχ. 45
(Δεκέμβριος 2006) 315-52.
Κ. Α. Διαμάντης, «Το πρώτον ταξίδιον του Όθωνος εις Μεσολόγγιον», Στερεοελλαδική Εστία, 2-3
(Απρίλιος-Ιούνιος 1960) 118-22.
Ι. Διαμαντούρου, «Εξάπλωση της επαναστάσεως κατά τον Απρίλιο και τον Μάιο. Επέκταση και
ένταση των πολεμικών συγκρούσεων», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ΄, Εκδοτική Αθηνών,
Αθήνα 1975, 100-28.
Ν. Δοκανάρης, Ο στρατηγός του αγώνα της Ανεξαρτησίας Κ. Βλαχόπουλος 1789-1868, Ιωάννινα
1987.
Ν. Δραγούμης, Ιστορικαί Αναμνήσεις, Αθήνα 1874.
Γ. Δροσίνης, «Η εκ της πτώσεως του Μσολογγίου εντύπωσις εν Κωνσταντινουπόλει κατ’
ανεκδότους αυστριακάς διπλωματικάς πηγάς», Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος, [τ.6], 1927, 37-
44.
Ε. Δρούλια-Μητράκου, Τρ. Σκλαβενίτης, «Η Συμβολή της Τυπογραφίας στη Στήριξη της
Επανάστασης του 1821», Βουλή των Ελλήνων, Πεντακόσια χρόνια έντυπης παράδοσης του Νέου
Ελληνισμού, 1499-1999, Οδηγός έκθεσης, επιμέλεια: Κ. Σπ. Στάικος, Τριαντάφυλλος Ε.
Σκλαβενίτης, Αθήνα 2000, 173-91.
R. Elgood, Τα όπλα της Ελλάδας και των βαλκανικών γειτόνων της κατά την οθωμανική περίοδο,
Αθήνα 2009.
Χρ. Ευαγγελάτος, Ιστορία του Μεσολογγίου, Αθήνα 1959.
Τρ. Ευαγγελίδης, Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας, ελληνικά σχολεία από της αλώσεως μέχρι
Καποδιστρίου, τ.1, Αθήνα 1936.
Ελ. Ζέη, Κανάρης, Κουντουριώτης, Τομπάζης, Ο Αγώνας στη Θάλασσα, Οι Ιδρυτές της Νεότερης
Ελλάδας, επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, τ. 13, Αθήνα 2010.
Δημ. Ζωγράφος, Ιστορία της Ελληνικής Γεωργίας, τ.1, Αθήνα 1989.
G. Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936, μτφ. Θ. Παρασκευόπουλος, τ. Α΄, Αθήνα
22006. 444
Φ. Ηλιού, Προσθήκες στην Ελληνική Βιβλιογραφία, Α. Τα βιβλιογραφικά κατάλοιπα του E. Legrand
και του H. Pernot (1515-1799), Αθήνα 1973.
Ο ίδιος, «Βιβλία με συνδρομητές. I. Τα χρόνια του Διαφωτισμού (1749-1821)», Ο Ερανιστής, 12
(1976) 101-179.
--- «Βιβλία με συνδρομητές (1749-1821). Νέα στοιχεία», Ο Ερανιστής, 16 (1980) 285-95.
--- «Βιβλία με συνδρομητές. II. Από τα χρόνια της Επανάστασης έως το 1832», Ο Ερανιστής, 22
(1999) 172-240.
Ο ίδιος, «Κυκλοφορίες των ελληνικών βιβλίων: τα μεγάλα τραβήγματα του 1823», Ο Πολίτης, 13
(Οκτώβριος 1977) 55-65.
Φ. Ηλιού κατάλοιπα, Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, βιβλία-φυλλάδια, τ.2, 1819-1832,
επιμ: Π. Πολέμη, Μουσείο Μπενάκη-ΕΛΙΑ, Αθήνα 2011.
Δ. Θεμελή-Κατηφόρη, «Η λειτουργία λειοδικείων στο Μεσολόγγι στην περίοδο της
Επαναστάσεως», Παρουσία, τ. Β΄ (1984) 329-50.
Γ. Θεοδωρίδης, Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και η δράση του. Από την Ανατολή στη Δύση και
από τη Δύση στην Επανάσταση (1791-1821), διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα
Κοινωνιολογίας, Αθήνα 1998.
ΙΙ. Θεοφανίδης, Ιστορικόν Αρχείον, τ. Γ΄, Αθήνα 1938.
Halil Inalcik, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η κλασική περίοδος 1300-1600, μτφ: Μιχ. Κοκολάκης,
Αθήνα 31995.
Λ. Καλλιβρετάκης, «Ένοπλα ελληνικά σώματα στη δίνη των ναπολεόντειων πολέμων», Ιστορία
του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, τ.1, Αθήνα 2003, 185-200.
Τ. Κανδηλώρος, λ. «Ζορμπάς», Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, τ.6, Αθήνα 21962.
Σπ. Κανίνιας, «Διατριβαί ανωνύμων εις τα Ελληνικά Χρονικά, συμβολή εις την έρευναν του
θέματος περί της πνευματικής παραδόσεως του Μεσολογγίου», Μνημοσύνη, 3 (1970-1971) 254-
70.
Ο ίδιος, «Η Δικαιοσύνη στο Μεσολόγγι, 1821-1826», Επετηρίδα Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του
Ελληνικού Δικαίου Ακαδημίας Αθηνών, 27-28 (1985) 261-95.
Ο ίδιος, «Η παιδεία στο Μεσολόγγι κατά την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση», Παρνασσός, τ.
ΛΓ΄ (1991) 227-52.
Π. Καπετανάκης, «Από την Αμφιτρίτη στον Οδυσσέα: πλέοντας με την ιόνιο ναυτιλία στα νερά της
ανατολικής Μεσογείου κατά την επαναστατική δεκαετία του 1820», Τζ. Χαρλαύτη-Κ.
Παπακωνσταντίνου (επιμ.), Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821, ο αιώνας της ακμής πριν από την
Επανάσταση, Αθήνα 2013, 735-70. 445
Δ. Κατηφόρη, «Καταδρομή και πειρατεία κατά την επανάσταση του 1821: φαινόμενα οικονομικών
και κοινωνικών μετασχηματισμών», Παρουσία, τ. Ε΄ (1987) 239-54.
Β. Κατσαρός, «Μεσολόγγι: Αναθεώρηση και προβλήματα της ονομασίας του», Μεσολόγγι, Ιερή
πόλη, επιμ. Αλτάνιος Κλεισοβίτης, Μεσολόγγι 2010, 182-85.
Ολ. Κατσιαρδή-Hering, Η ελληνική παροικία της Τεργέστης (1751-1830), τ.1, Αθήνα 1986.
Γ. Κατσούλης, Οικονομική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. 1-2, Αθήνα 1974.
John Keegan, Το πρόσωπο της μάχης, μτφ. Αθ. Ζάβαλος, Αθήνα 2010 (The face of battle, 11976).
Τ. Κιουσοπούλου, «Η ηλικία του πολιτικού προσωπικού στην επανάσταση του 1821 και την
περίοδο του Καποδίστρια (1821-1832)», Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας,
Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα, 1-5 Οκτωβρίου 1984, Αθήνα 1986, 649-55.
Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, τ. 1-5, Αθήνα 61974.
Γ. Κόλιας, Ιστορική Γεωγραφία του Ελληνικού χώρου, Αθήνα 1948.
Η. Κολοβός (επιμ.-εισ.), Οθωμανικές πηγές για τη νεώτερη ιστορία της Λευκάδας, μτφ. Ηλίας
Κολοβός-Μαρίνος Σαρηγιάννης, προλεγόμενα: Σπ. Ασδραχάς, Ηράκλειο 2013.
Ν. Κολόμβας, Αθανάσιος Ραζηκότσικας: Ο χαρισματικός αρχηγός των οπλοφόρων Μεσολογγιτών
κατά την περίοδο της Εθνικής Παλιγγενεσίας, Μεσολόγγι 2006.
Ο ίδιος, Η Τραγική Μοίρα των Αμάχων κατά την τελευταία Πολιορκία, 15 Απριλίου 1825-10
Απριλίου 1826, Αθήνα 2006.
Ο ίδιος, Βασιλάδι, Αθήνα 2010.
Κ. Κόμης, «Πληθυσμιακές μετακινήσεις με αφετηρία το 1821: το παράδειγμα της Σάμου»,
Ιστορικά, τχ. 24-25 (1996) 157-76.
Ο ίδιος, «Προσφυγικές μετακινήσεις, πολεμικές καταστροφές και νέες εγκαταστάσεις», Ιστορία του
Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, τ.3, Αθήνα 2003, 235-44.
Ντ. Κονόμος, Ζακυνθινοί Φιλικοί, Αθήνα 1966
Ο ίδιος, Ι. Παπαδιαμαντόπουλος, ο διοικητής των “Ελεύθερων Πολιορκημένων”, Αθήνα 1967.
Ακ. Κορδόση, «Η ζωή στο πολιορκημένο Μεσολόγγι», στο: 10 Απριλίου 1826, Η Έξοδος του
Μεσολογγίου, Ελευθεροτυπία-Ιστορικά, τχ. 180 (10 Απριλίου 2003) 28-33. 446
Ν. Κοταρίδης, «Οι εξεγέρσεις του 1836 στη Στερεά Ελλάδα», Ν. Θεοτοκάς-Ν. Κοταρίδης, Η
οικονομία της βίας, Παραδοσιακές και νεωτερικές εξουσίες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Αθήνα
2006, 119-348.
Λ. Κοτσώνης, «Ο Πετρόμπεης εις το Μεσολόγγι, Νοέμ. 1822-Φεβρ. 1823», ανάτυπο, Λακωνικαί
Σπουδαί, τ. Δ΄ (1979) 262-84.
Γ. Κουμπουρλής, «Η Επανάσταση του 1821 και η δημιουργία του ελληνικού εθνικού κράτους στις
πρώτες μεγάλες αφηγήσεις της νεότερης ελληνικής ιστορίας: από την πολυπαραγοντική ανάλυση
στο σχήμα της εθνικής τελεολογίας», Π. Πιζάνιας (επιμ.-εισαγ.), Η Ελληνική Επανάσταση του
1821, ένα ευρωπαϊκό γεγονός, Αθήνα 2009, 351-74.
Β. Κρεμμυδάς, Το εμπόριο της Πελοποννήσου στο 18ο αιώνα (1715-1792), (με βάση τα γαλλικά
αρχεία), διδακτορική διατριβή (συμπληρωμένη έκδοση), Αθήνα 1972.
Ο ίδιος, Εισαγωγή στην ιστορία της νεοελληνικής κοινωνίας (1770-1821), Αθήνα 21988.
Ο ίδιος, Συγκυρία και εμπόριο στην προεπαναστατική Πελοπόννησο (1793-1821), Αθήνα 1980.
Ο ίδιος, Βιβλιοκρισία: Τζ. Χαρλαύτη-Κ. Παπακωνσταντίνου (επιμ.), Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-
1821, ο αιώνας της ακμής πριν από την Επανάσταση, Αθήνα 2013, Μνήμων, 33 (2014) 314-21.
Μ. Κωνσταντίνης, Το Ταχυδρομείον κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν 1821-1827, Αθήνα 1971.
Γ. Κωνσταντινίδης, «Το Κάρληλι και η φορολογία αυτού περί τα τέλη του ΙΗ΄ και τας αρχάς του ΙΘ΄
αιώνος, κατ’ ανέκδοτον πατριαρχικόν έγγραφον εκ του έτους 1793ου», Αρμονία, 1 (1900) 465-474.
Κ. Σ. Κώνστας, «Η πνευματική ζωή στο επαναστατημένο Μεσολόγγι», Νέα Εστία, 59 (1956) 423-
33.
Ο ίδιος, «Γιατροί-Νοσοκομεία-Αρρώστειες στο επαναστατημένο Μεσολόγγι (1821-1826)», Νέα
Εστία, 65 (1959) 528-31.
Ο ίδιος, «Παιχνίδια του Εικοσιένα», Νέα Εστία, 71 (1962) 426-29.
Ο ίδιος, «Ο Λουκάς Βάγιας στο Μεσολόγγι, επτά ανέκδοτα ιστορικά έγγραφα», Ηπειρωτική Εστία,
13 (1964) 801-05.
Ο ίδιος, «Στο Μεσολόγγι του Αγώνα, τυπογραφεία-τυπογράφοι-εφημερίδες-εκδόσεις, 1821-1826»,
Νέα Εστία, 79 (1966) 657-66.
Ο ίδιος, «Γεώργιος Ιωάννου Ζούκας, ο Ηπειρώτης Αγωνιστής του Εικοσιένα», Ηπειρωτική Εστία,
τχ. 189-190 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1968) 1-8. 447
Ο ίδιος, «Στιγμές του Κίτσου Τζαβέλλα, από την οικογενειακή ζωή του Σουλιώτη καπετάνιου»,
Στερεά Ελλάς, τ. Δ΄ (1971) 141-43.
Ο ίδιος, ««Οι ανδρόπαιδες» του Μεσολογγίου και ο Ζαφείριος Σπυρ. Ράπεσης, 1825-1826»,
Στερεά Ελλάς, τ. Δ΄ (1972) 101, 103-06.
Ο ίδιος, «Αιτωλοακαρνάνες Φιλικοί, ονόματα μαρτυρημένα από επίσημες πηγές», Ηπειρωτική
Εστία, 22 (1973) 327-43.
Ο ίδιος, «Το Ιόνιο νησί Κάλαμος, ένας ευεργετικός γείτονας της δυτ. Ελλάδος», Στερεά Ελλάς, τ. Ε΄
(1973) 368-73.
Ο ίδιος, «Το σπίτι του Βύρωνος στο Μεσολόγγι», Νέα Εστία, 95 (1974) 971-76.
Κ. Κωστής, Αφορία, Ακρίβεια και Πείνα. Οι κρίσεις διατροφής στην ελληνική χερσόνησο (1650-
1830): Προβλήματα προσέγγισης και εμπειρικές ενδείξεις, Αθήνα 1993.
Ο ίδιος, Στον καιρό της πανώλης, εικόνες από τις κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου, 14ος-19ος
αιώνας, Ηράκλειο 1995.
Γ. Λαγανάς, Ο “Ύμνος εις την Ελευθερίαν” του Διονυσίου Σολωμού, από τον στίχο στο μέλος,
Αθήνα 2004.
Κ. Λάππας, «Η Εκπαίδευση: οργάνωση και λειτουργία των σχολείων, 1770-1821», Ιστορία του
Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, τ. 2, Αθήνα 2003, 75-100.
St. Larrabee, Ελλάς, 1775-1865: πώς την είδαν οι Αμερικανοί, Αθήνα χ. χ.
Γ. Λέων (Λεονταρίτης), «Ελληνική εμπορική ναυτιλία (1453-1850)», ανάτυπο από τον ομότιτλο
τόμο-έκδοση ΕΤΕ, Αθήνα 1972, 13-48, 472-87.
Αναστ. Λιγνάδης, Έρανοι, δάνεια εισφοραί, δασμοί κατά το 1826 εις το Αιγαίον, Ανάτυπον εκ του
περιοδικού “Νέον Αθήναιον” τ. Γ΄ 1958-60, Αθήνα 1960, 61-101.
Ο ίδιος, Αποστολή αντιπροσωπείας της φρουράς Μεσολογγίου εις Ναύπλιον προ της Εξόδου,
Ανάτυπον εκ του περιοδικού “Νέον Αθήναιον” τ. 5 (1964-66), Αθήνα χ. χ., 27-90.
Ο ίδιος, Το πρώτο δάνειον της Ανεξαρτησίας, διατριβή επί διδακτορία, Αθήνα 1970.
Αντ. Λιγνός, Ιστορία της Νήσου Ύδρας, τ.1-2, Αθήνα 1946, 1953.
Σπ. Λουκάτος, «Η ανοικοδόμηση των ερειπωμένων πόλεων στην Ελεύθερη Ελλάδα επί Ιω.
Καποδίστρια», Έτος Καποδίστρια, διακόσια χρόνια από τη γέννησή του (οι επίσημες ομιλίες),
Αθήνα 1978, 79-207.
Ο ίδιος, «Η Αιτωλοακαρνανία στα χρόνια του Ιωάννη Καποδίστρια, πολιτειογραφία από ανέκδοτες
αρχειακές πηγές», Α΄ Αρχαιολογικό και Ιστορικό Συνέδριο 448

Αιτωλοακαρνανίας, Αγρίνιο, 21-22-23 Οκτωβρίου 1988, Μνημειακή Κληρονομιά και Ιστορία της
Αιτωλοακαρνανίας, Αγρίνιο 1991, 516-27.
Χρ. Λούκος, Η Αντιπολίτευση κατά του Κυβερνήτη Ιω. Καποδίστρια, 1828-1831, Αθήνα 1988.
Ο ίδιος, «Οι τύχες του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στη νεοελληνική συνείδηση», Μελέτες στη
Μνήμη της Δέσποινας Θεμελή-Κατηφόρη, ΕΜΝΕ-Παράρτημα του περιοδικού Μνήμων, αρ.9,
Αθήνα 1994, 93-106.
Ο ίδιος, «Η Επανάσταση του 1821 από κυρίαρχο αντικείμενο έρευνας και διδασκαλίας στην
υποβάθμιση και σιωπή», Πρακτικά Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας: Ιστοριογραφία της νεότερης
και σύγχρονης Ελλάδας, 1833-2002, ΚΝΕ/ΕΙΕ, τ. Α΄, επιμ.. Π. Κιτρομηλίδης, Τρ. Σκλαβενίτης,
Αθήνα, 2004, 579-594.
Ι. Κ. Μαζαράκης-Αινιάν, «Ελληνικά Τυπογραφεία του Αγώνος», Νέα Εστία, 88 (1970) 266-83.
Κ. Μακρυκώστας, Μεσολογγίτικα 1821-1826, Αθήνα 1984.
Σ. Μάξιμος, Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό κατά το 18ο αιώνα, εισ.-επιμ. Λ. Αξελός, Αθήνα 1976
(11940).
Οδ. Μαρούλης, Τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου: 15 Απριλίου 1825-15 Απριλίου 1826,
Αθήνα 1926.
Α. Ματθαίου, «Διαιτητικές απαγορεύσεις στην τουρκοκρατία», Ιστορικά, 21 (1994) 259-88.
B. McGowan, «Η εποχή των αγιάνηδων», Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, τ. Β΄, επιμ. Halil Inalcik-D. Quataert, μτφ. Μ. Δημητριάδου, Αθήνα 2008, 253-386.
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, επιμ. Π. Δρανδάκη, τ. 14, 18, 21, 23, Αθήνα [195;].
Δ. Μιτάκης, «Λεσίνι», Στερεά Ελλάς, τ. Δ΄ (1972) 118-21, 145-49, 176-79, 220-23, 250-54, 282-86.
Ο ίδιος, «Τα έξω του Μεσολογγίου κατά την Β΄ πολιορκίαν 1825-1826», Επετηρίς Εταιρείας
Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Δ΄ (1973) 181-261.
Ο ίδιος, «Ο Ζυγός υπό Γριβικό Ζυγό», Στερεά Ελλάς, τ. ΣΤ΄ (1974) 420-24.
Ο ίδιος, «Η συμβολή του Βαρνακιώτη εις την ελευθερίαν του Μεσολογγίου», Επετηρίς Εταιρείας
Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Ε΄ (1974-75) 157-98.
Ο ίδιος, «Διορθώματα στην ιστορία της έγερσης, 1ο μέρος», Στερεά Ελλάς, τ. Η΄-Θ΄ (1976-1977)
51-53. 449

Ο ίδιος, Η Επανάσταση του 1836 (Η Πρώτη Πολιτική Επανάσταση της Νέας Ελλάδας), Αθήνα
1983.
Ο ίδιος, Οινιάδες-Κατοχή, Πάτρα 1986.
Ο ίδιος, «Εποίκηση Ηπειρωτών στην Αιτωλία», Ναυπακτιακά, 4 (1988-89) 65-251.
Ν. Μοσχόπουλος, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους εν
αντιπαραβολή και προς τους Έλληνας ιστορικούς, Αθήνα 1960.
Κων/να Μπάδα, Ο κόσμος της εργασίας, οι ψαράδες της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, 18ος-20ος
αιώνας, Αθήνα 2004.
Σίμος Μποζίκης, «Δυναμικές και αδράνειες στη φορολογία και στο φορολογικό μηχανισμό κατά την
Επανάσταση του 1821», Μνήμων, 31 (2010) 31-70.
Γ. Π. Νάκος, «Η φορολογική νομοθεσία κατά την ελληνικήν επανάστασιν», ανάτυπο, Επιστημονική
Επετηρίς Σχολής Νομικών και Οικονομικών Επιστημών, τ. Ι΄ (Θεσ/νίκη 1978) 1153-74.
Π. Ντούλης, Η οικογένεια Δημητρίου Σιδέρη του Μεσολογγίου και η δράσις της κατά την
Επανάστασιν του 1821, Αθήνα 1975.
Ο ίδιος, Ο μηχανικός Μιχαήλ Πέτρου Κοκκίνης και τα τείχη του Μεσολογγίου, η συμβολή του εις
την άμυναν της πόλεως, ανάτυπο, Πρώτοι Έλληνες Τεχνικοί Επιστήμονες περιόδου
Απελευθερώσεως, εκδ. ΤΕΕ, Αθήνα 1976 18-36.
Στ. Ξένος, Η Κιβδηλεία: ήτοι Μία αληθής ιστορία των ημερών μας, τ. Α΄-Β΄, Λονδίνο, 1859-1860.
Η. Ξυροτήρης, «Οι εκπαιδευτικές προσπάθειες στη Ρούμελη κατά την Επανάστασι του
1821(1821-1831)», Στερεά Ελλάς, τ. Β΄ (Απρίλιος 1970) 101-03.
Μιχ. Οικονόμου, Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός των Ελλήνων αγών, επανέκδοση,
επιμ-εισαγ. Ι. Γιανναροπούλου-Τ. Γριτσόπουλος, Αθήνα 1976 (11873).
Γερ. Παγκράτης, «Εμπόριο και ναυτιλία στα νησιά του Ιονίου Πελάγους στα χρόνια της Επτανήσου
Πολιτείας, 1800-1807», Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821, ο αιώνας της ακμής πριν από την
Επανάσταση, επιμ. Τζ. Χαρλαύτη-Κ. Παπακωνσταντίνου, Αθήνα 2013, 631-49.
Αναστ. Ορλάνδος, Ναυτικά, τ. Α΄-Β΄, Αθήνα 1869.
Β. Παναγιωτόπουλος, «Κάτι έγινε στην Πίζα το 1821», Ιστορικά, τχ. 5 (Ιούνιος 1986) 177-182.
Γ. Παπαγεωργίου, Οι συντεχνίες στα Γιάννενα κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα (Αρχές
10ου αι. ως 1912), διδακτορική διατριβή, Ιωάννινα 1982. 450

Ο ίδιος, «Η επιδημία πανώλης στη Θεσσαλία, Ήπειρο και Αλβανία, 1812-1823», Ηπειρωτικά
Χρονικά, 28 (1986-87) 71-102.
Κ. Παπαγεωργίου (επιστ. διευθ.), Ο Ιερεμίας Μπένθαμ και η Ελληνική Επανάσταση, μτφ.-
σχολιασμός, Φ. Παιονίδης, Κ. Παπαγεωργίου, Ανδρ. Τάκης, Γ. Τασόπουλος, Ίδρυμα της Βουλής
των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα 2012.
Στ. Παπαγεωργίου, «Η στρατιωτική διοργάνωση, πολεμικές επιχειρήσεις στα χρόνια του
Καποδίστρια», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.3, Αθήνα 2003, 217-34.
Λυδία Παπαδάκη, Η αλληλοδιδακτική μέθοδος διδασκαλίας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Αθήνα
1992.
Κάρπος Παπαδόπουλος, Τα κατά Βαρνακιώτην και ανάκτησις Μεσολογγίου, Μεσολόγγι 1861.
Στ. Παπαδόπουλος, Η Επανάσταση στην Δυτική Στερεά Ελλάδα: (Μετά την πτώση του
Μεσολογγίου ως την οριστική απελευθέρωσή της, 1826-1832), διατριβή επί διδακτορία, Θεσ/νίκη
1962.
Ο ίδιος, «Η Οργάνωση του στρατού της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας επί Καποδίστρια», Ελληνικά 18
(1964) 144-69.
Σωφρόνιος Παπακυριακού, «Η κατά του Όθωνος στάσις του 1836 εν Αιτωλοακαρνανία», Δελτίον
Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 9 (1926) 539-44.
Κ. Παπακωνσταντίνου, «Η συμπληρωματικότητα των οικονομικών δραστηριοτήτων: η τριγωνική
σύνδεση Μεσολογγίου, Πρέβεζας, Μάλτας», Τζ. Χαρλαύτη-Κ. Παπακωνσταντίνου (επιμ.), Ναυτιλία
των Ελλήνων 1700-1821, ο αιώνας της ακμής πριν από την Επανάσταση, Αθήνα 2013, 603-29.
Η ίδια, «Θαλάσσιες και χερσαίες μεταφορές και διακινούμενα φορτία τον 18ο αιώνα: η συγκρότηση
μεταφορικών συστημάτων στην Ανατολική Μεσόγειο», Τζ. Χαρλαύτη-Κ. Παπακωνσταντίνου, στο
ίδιο, 283-351.
Αγγ. Παπακώστας (εισαγ-επιμ), Ιστορία της πολιορκίας των Ιωαννίνων, Νέος Κουβαράς, τ. Β΄
(1962) 39-110.
Ο ίδιος, «Το δράμα του εκπατρισμού των Σουλιωτών, και μία ονομαστική κατάστασις των
εγκατασταθέντων εξ αυτών εις Ναύπακτον», στο ίδιο, 114-22.
Π. Παπαρούνης, Το ’21 στη Δ. Ρούμελη και ο Δημήτρης Μακρής, Αθήνα 1971.
Ματθ. Παρανίκας, Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από
αλώσεως Κωνσταντινουπόλεως (1453 μ. Χ.) μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ΄)
εκατονταετηρίδος, Κωνσταντινούπολη 1867. 451

Κ. Πεταλάς, «Ο «προς μητρός» πάππος του Κ. Παλαμά, 1793-1856, 19η επέτειος του θανάτου
του ποιητή», Νέα Εστία, 71 (1962) 354-60, 465-69, 613-16, 738-41.
Κ. Πετρόπουλος Σκηνές εθνικού μεγαλείου: Από τις πολιορκίες και την έξοδο του Μεσολογγίου,
Αθήνα 31971.
John A. Petropulos, Πολιτική και Συγκρότηση Κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο 1833-1843, Αθήνα
21997.
Π. Πιζάνιας, «Επανάσταση και Έθνος», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, τ.3, Αθήνα
2003, 33-52.
Γ. Πλουμίδης, Το Μεσολόγγι και η περιοχή του, 17ος-18ος αιώνας, Ιωάννινα 1990.
Σπ. Πλουμπίδης, «Η έννοια του «θανάτου» στην Ελληνική Επανάσταση (1821-1832)», Μνήμων
32 (2011-2012) 59-88.
Θ. Μ. Πολίτης, Η συμβολή της Αιτωλοακαρνανίας στην επανάσταση του 1821, Μεσολόγγι 1974.
Ελ. Πρεβελάκης, «Η Επανάσταση του 1821 και η βρετανική πολιτική», Εταιρεία Μακεδονικών
Σπουδών, Αφιέρωμα εις τα 150 χρόνια από της Επαναστάσεως του 1821, Θεσ/νίκη 1971, 205-18.
Εμμ. Πρωτοψάλτης, Αλέξανδρος Ν. Μαυροκορδάτος, ο βίος και το έργον του μέχρι της
Καποδιστριακής περιόδου, Αθήνα 1982.
Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός, Περιήγησις Ιστορική και Βιογραφία, Αθήνα 1848.
Ο ίδιος, Ελλάδος Περιήγησις, Αιτωλικά (από χειρόγραφον της συλλογής Γιάννη Βλαχογιάννη
αποκειμένης στα Γενικά Αρχεία του Κράτους), εισ.-επιμ. Κ. Μπίτας, Αθήνα 1975.
Ι. Ράγκος, Μελέτη περί της Ιεράς Επαναστάσεως, Αθήνα 21902.
Ι. Ραζή-Κότσικας, Συμβολή εις την ιστορίαν των πολιορκιών και της εξόδου του Μεσολογγίου,
Αθήνα 1932.
Ν. Ροτζώκος, Πολιτικές και κοινωνικοπολιτισμικές συγκρούσεις στο εικοσιένα: οι προύχοντες της
Πελοποννήσου, διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Αθήνα 1996.
Ο ίδιος, «Οι εμφύλιοι πόλεμοι, το ζήτημα της εξουσίας στην Επανάσταση», Ιστορία του Νέου
Ελληνισμού, 1770-2000, τ.3, Αθήνα 2003, 143-70.
Κ. Σάθας, «Ειδήσεις τινές περί εμπορίου και φορολογίας εν Ελλάδι επί Τουρκοκρατίας»,
Οικονομική Επιθεώρησις, φ.70 (Δεκέμβριος 1878), 433-50, φ.71 (Ιανουάριος 1879) 486-518. 452

Σπ. Σακαλής, Μεσολόγγι 1826, Τύχη οικογένειας Ιωάννου-Ιακώβου Μάγερ και κατάλογος των
αιχμαλώτων της Εξόδου, Αθήνα 2000.
Κ. Σβολόπουλος, Προμαχώντας στο Μεσολόγγι, έργα και ημέρες του Θανάση Ραζικότσικα, 1798-
1826, Αθήνα 2009.
Κ. Σιμόπουλος, Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, 1810-1821, τ. Γ1-Γ2, Αθήνα 62001.
Ο ίδιος, Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21, τ. 2, Αθήνα 1980, τ. 4, Αθήνα 1982, τ. 5, Αθήνα
21999.
Γ. Σιορόκας, Το γαλλικό προξενείο της Άρτας, 1702-1789, διδακτορική διατριβή, Ιωάννινα 1981.
Στ. Σκοπετέας, «Μυστικές εταιρείες κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν», Πελοποννησιακή
Πρωτοχρονιά 2 (1958) 277-98.
Φ. Σκούρας, Α. Χατζηδήμος, Α. Καλούτσης, Γ. Παπαδημητρίου, Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του
φόβου και του άγχους, Νευρώσεις και ψυχονευρώσεις, Αθήνα 1991 (11947).
Αθ. Σμοκοβίτης, Οι συνθήκες υγιεινής στο πολιορκημένο Μεσολόγγι (Β΄ Πολιορκία, Απρίλιος 1825-
Απρίλιος 1826), Θεσ/νίκη 1972.
Δ. Σολωμός, Η Γυναίκα της Ζάκυνθος, Στυλιανός Αλεξίου (επιμ.), Διονύσιος Σολωμός, Ποιήματα
και Πεζά, έκδοση επαυξημένη, Αθήνα 1994.
Ν. Σπηλιάδης, Απομνημονεύματα, τ. Β΄, Αθήνα 1852.
Π. Στάθης, «Αρματολισμός: χριστιανοί ένοπλοι στην υπηρεσία των Οθωμανών», Ιστορία του Νέου
Ελληνισμού 1770-2000, τ.2, Αθήνα 2003, 339-60.
Ο ίδιος, «Ο Αλή πασάς και η επανάσταση στη Στερεά», Ιστορία των Ελλήνων, τ.9, εκδ. Η.
Μανιατέας-Ι. Τεγόπουλος, Αθήνα 2005, 100-59.
Γ. Σταϊνχάουερ, Ιστορική Γεωγραφία του Αρχαίου Κόσμου, Ελλάδα-Ρώμη, Αθήνα 2009.
Μ. Σταματελάτος-Φ. Βάμβα-Σταματελάτου, Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια, ο τόπος, η
ιστορία του, ο πληθυσμός του, τ.1, Αθήνα [1998].
Κ. Στασινόπουλος, Το Μεσολόγγι, τ. Α΄, Αθήνα 1925.
Ο ίδιος, Οι Μεσολογγίται (η κατά τον Μέγαν Αγώνα δράσις των), Αθήνα 1826.
Ο ίδιος, «Αι πολιορκίαι του Μεσολογγίου», Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της
Ελλάδος, 9 (1926) 23-45.
Κ. Δ. Στεργιόπουλος, «Οι γραμματείς των μονάδων στρατού και ναυτικού το 1821», Δελτίον
Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 22 (1979) 181-279. 453

Traian Stoianovich, «Οι τύποι και οι μηχανισμοί της αγοράς», Σπ. Ασδραχάς κ. ά, Ελληνική
Οικονομική Ιστορία, ΙΕ΄-ΙΘ΄ αιώνας, τ.1, Αθήνα 2003, 483-513.
Traian Stoianovich-Όλγα Κατσιαρδή-Hering: «Εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο: κέντρα, δίκτυα,
πηγές», Σπ. Ασδραχάς κ. ά, ό. π., 424-81.
Α. Σώκος, Αδελφότης Φιλοδικαίων, Μεσολόγγι 1825-1826, Αθήνα 1965.
Ανδρέας Ι. Σώκος, Καρπενήσι: Ανατολικό: Μεσολόγγι: 1823, Αθήνα 1974.
F. Thiersch, Η Ελλάδα του Καποδίστρια, τ. Α΄, Αθήνα 1972 (1Λειψία 1833).
Διον. Τζάκης, Αρματολισμός, συγγενικά δίκτυα και εθνικό κράτος. Οι ορεινές επαρχίες της Άρτας
στο πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα, διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα
Κοινωνιολογίας, Αθήνα 1997.
Ο ίδιος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Οι Ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας, επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος,
τ.3, Αθήνα 2009.
Σπ. Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Α΄-Δ΄, Λονδίνο 21860-1862.
Γ. Μ. Τσατσάνης, Γεώργιος-Λογοθέτης Καναβός (ο πολεμιστής και πολιτικός του ’21), Αθήνα 1979.
Ο ίδιος, Δυτικορουμελιώτες Αγωνιστές του 1821, (Σύμφωνα με τα τηρούμενα στα Γενικά Αρχεία
του Κράτους στοιχεία των Αγωνιστών, όπως αυτά υποβλήθηκαν στην Επιτροπή Αγώνων και
Θυσιών), τ. 1-3, Αθήνα 2005.
Δ. Τσιάμαλος, Κοινωνική και επαναστατική συνείδηση των ενόπλων της Ρούμελης στην
επανάσταση του 1821, διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, τμήμα Κοινωνιολογίας, Αθήνα
2007.
Ι. Υφαντόπουλος, «Η Ιερά Μονή Προυσού κατά την περίοδο 1821-1825», Κ. Κουτσούκης-Κ.
Αρώνη-Τσίχλη (επιμ.), Η Ευρυτανία κατά τους επαναστατικούς και μετεπαναστατικούς χρόνους,
170 χρόνια από τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, εισηγήσεις συνεδρίου, Αθήνα 1995, 131-41.
Μ. Φανουράκης, «Η ελληνοαλβανική συμμαχία του 1821», Δοκιμές, 8 (1999) 127-56.
Ι. Φιλήμων, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Α΄-Δ΄, Αθήνα, 1859-1861.
Ν. Φιλιππόπουλος, Το Μεσολόγγι στο διάβα του χρόνου, Αγρίνιο 2000.
Γ. Φράγκος, «Φιλική Εταιρεία», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα
1975, 424-32.
Αμβρόσιος Φραντζής, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, αρχομένη από του
έτους 1715, και λήγουσα το 1835, τ. 2, Αθήνα 1839. 454
Κνουτ Χάμσουν, Η πείνα, μτφ. Δ. Παπαγρηγοράκης, Αθήνα 2014.
Γ. Χαριτάκης, «Αθανασίου Ψαλίδα, Η Τουρκία κατά τας αρχάς του ΙΘ΄ αιώνος», Ηπειρωτικά
Χρονικά 6 (1931) 32-74.
Τζ. Χαρλαύτη, «Η εισβολή της ναυτιλίας των «Γραικών» στο μεγάλο εμπόριο της Μεσογείου,
1714-1815», Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821, ο αιώνας της ακμής πριν από την Επανάσταση,
επιμ. Τζ. Χαρλαύτη-Κ. Παπακωνσταντίνου, Αθήνα 2013, 223-82.
Η ίδια, «Η ναυτική πολιτεία του Ιονίου και του Αιγαίου. Ναυτότοποι, ναυτικές οικογένειες και
επιχειρήσεις», Τζ. Χαρλαύτη-Κ. Παπακωνσταντίνου, στο ίδιο, 353-405.
Η ίδια, «Η ναυτική πολιτεία του Ιονίου και του Αιγαίου. Στόλος και ανταγωνιστικότητα», Τζ.
Χαρλαύτη-Κ. Παπακωνσταντίνου, στο ίδιο, 407-43.
Κ. Χατζόπουλος, Ελληνικά σχολεία στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας (1453-1821),
Θεσσαλονίκη 1991.
Β. Ψιμούλη, Σούλι και Σουλιώτες, οικονομικά, κοινωνικά και δημογραφικά δεδομένα, διδακτορική
διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Ιστορίας, Αθήνα 1995.
Η ίδια, «Οι Σουλιώτες στα Επτάνησα», Ιστορικά, τχ. 38 (Ιούνιος 2003) 27-48.
Η ίδια, Μάρκος Μπότσαρης, Οι ιδρυτές της νεότερης Ελλάδας, επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, τ. 9,
Αθήνα 2010.
Ahmet Uzun, «Ο Αλή πασάς ο Τεπελενλής και η περιουσία του», μτφ: Γ. Σύρμας
(www.Eie.gr/nhrf/institutes/inr/instr-studiorumballk-gr.html), 1-54.
Π. Χιώτης, Ιστορία του Ιονίου Κράτους από συστάσεως αυτού μέχρις ενώσεως, έτη 1815-1864, τ.
Α΄, Αθήνα 1980 (11874).
Μιχ. Χουλιαράκης, Γεωγραφική, Διοικητική και Πληθυσμιακή Εξέλιξις της Ελλάδος,1821-1971,
Αθήνα 1973.
G. J. Ashworth, War and the city, Λονδίνο-Νέα Υόρκη 1991.
D. Dakin, British and American Philhellenes during the war of Greek Independence, 1821-1833,
Θεσ/νίκη 1955.
D. Dimitropoulos, «Aspects of the fiscal machinery in the areas ruled by Ali Pasa», ed. A.
Anastasopoulos-Elias Kolovos, Ottoman rule and the Balkans, 1760-1850, Conflict,
Transformation, Adaptation, Proceedings of an international conference held in Rethymno,
Greece, 13-14 December 2003, Ρέθυμνο 2007, 61-72.
D. Dontas, The Last Phase of the War of Independence in Western Greece (December 1827 to
May 1829), Θεσ/νίκη 1966 455

Hakan Erdem, «‘Perfidious Albanians’ and ‘Zealous Governors’: Ottomans, Albanians, and Turks
in the Greek War of Independence», ed. A. Anastasopoulos-Elias Kolovos, Ottoman rule and the
Balkans, 1760-1850, Conflict, Transformation, Adaptation, Proceedings of an international
conference held in Rethymno, Greece, 13-14 December 2003, Ρέθυμνο 2007, 214-38.
Ο ίδιος, «‘Do not thing of the Greeks as agricultural labourers’, Ottoman responses to the Greek
War of Independence», Faruk Birtek and Thalia Dragonas (eds.), Citizenship and the Nation-State
in Greece and Turkey, Λονδίνο και Νέα Υόρκη 2005, 67-84.
Khaled Fahmy, All the Pasha’s men, Mehmed Ali, his army and the making of modern Egypt,
Cambridge-Νέα Υόρκη 1997.
G. Finlay, History of the Greek Revolution, τ.1-2, Εδιμβούργο-Λονδίνο 1861.
G-D. Frangos, The Philike Etaireia, 1814-1821: A Social and Historical Analysis, Columbia
University, [ανέκδοτη διδακτορική διατριβή], 1971.
G. Frangos, «The Philike Etaireia: A Premature National Coalition», Richard Clogg (ed.), The
Struggle for Greek Independence, Λονδίνο 1973, 87-103.
T. Gordon, History of the Greek Revolution, τ.2, Λονδίνο 1832.
Halil Inalcik, «The emergence of big farms, ciftliks: state, landlords and tenants», Halil Inalcik,
Studies in Ottoman Social and Economic History, Λονδίνο 1985, 105-29.
L. H. Keely, War Before Civilization, Νέα Υόρκη 1996.
M. Kiel, «Population and settlement of the sandjak of Karli-illi -Aetolia/Akarnania- during the
Turkokratia», Β΄ Διεθνές Ιστορικό και Αρχαιολογικό Συνέδριο Αιτωλοακαρνανίας, Αγρίνιο 29-31
Μαρτίου 2002, Πρακτικά, Β΄τόμος, Αγρίνιο 2004.
K. Papakonstantinou, «Malta and the Rise of the Greek-owned Fleet in the Eighteenth Century»,
Journal of the Mediterranean Studies, 16/1-2 (2006) 199-218.
Η ίδια, «The Port of Messolonghi: spatial allocation and maritime expansion in the eighteenth
century», The Historical Review, VII (2010) 277-97.
B. Papazachos, Catherine Papazachou, The earthquakes of Greece, Θεσσαλονίκη 1997.
F. C. H. L Pouqueville, Histoire de la regeneration de la Grèce, τ.2, Παρίσι 1824.
P. Stathis, «From Klephts and Armatoloi to Revolutionaries», ed. A. Anastasopoulos-Elias
Kolovos, Ottoman rule and the Balkans, 1760-1850, Conflict, Transformation, Adaptation,
Proceedings of an international conference held in Rethymno, Greece, 13-14 December 2003,
Ρέθυμνο 2007, 167-79. 456
W. St Clair, That Greece Might Still Be Free. The Philhellenes at war of Independence, Cambridge
2008, (11972).
The Encyclopaidia of Islam, new edition, τ.4, Leiden 1978.
H. Yannakopoulou, «Quelques repairs de pirates en Grèce de l'Ouest, lieux de commerce illegal
(du XVIème AU XVIIIème siècle)», Actes du IIe Colloque International D'Histoire, Économies
Méditerranéennes: Équilibres et Intercommunications, XIIIe-XIXe siècles, ΚΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 1985