1.

RUS DİLİ
SADƏ İZAHDA

Tərtib etdi: Vahidə Hasilova

09.09.2013 15:17:01
 2
Kitabdakı qrammatik material müxtəlif mənbələrdən (“http://kayzen.az”(r))yığılıb, yenidən
yoxlanılaraq kitab halına salınaraq hazırlanıb. Material sadə fonetikadan və əsas morfoloji bölmələrdən
ibarətdir. Hər bölmənin sonunda geniş və müxtəlif mövzulu dialoqlar verilib.

Mündəricat :
1. Rus dilinin əlifbası …........................................................................................3
2. Myaqki znak işarəsi ......................................................................................... 4
3. Hecalama ......................................................................................................... 8
4. İsmin tək və cəm kateqoriyası ........................................................................ 11
5. İsmin hallanması ............................................................................................. 14
6. Pristavkalar (sözönləri) ................................................................................... 16
7. Morfologiya .................................................................................................... 22
8. İsim ................................................................................................................. 22
9. Suffikslər (şəkilçilər) ...................................................................................... 34
10. Sifət ............................................................................................................... 40
11. Sifətin dərəcələri ........................................................................................... 44
12. Sifıtin cinsi, miqdarı, hallanma tipləri .......................................................... 52
13. Sifətdə suffikslərin düzgün yazılışı ............................................................... 57
14. İsim və sifətlərin bitişik və defislə yazılması ................................................ 65
15. Say ................................................................................................................. 68
16. Sıra sayları ..................................................................................................... 72
17. Zərf ................................................................................................................ 81
18. Tərz kateqoriyasi ........................................................................................... 83
 3

Rus dilinin əlifbası:

Rus dilində 33 hərf var.
А,а -A
Б,б-Be
В,в-Ve
Г,г-Qe
Д,д-De
Е,е-Ye
Ё,ё-Yo
Ж,ж-Je
З,з-Ze
И,и-İ
Й,й-Y
К,к-Ka
Л,л-El
М.м-Em
Н,н-En
О,о-O
П,п-Pe
Р,р-Er
С,с-Es
Т,т-Te
У,у-U
Ф,ф-Fe
Х,х-Xe
Ц,ц-incə Ç
Ч,ч-Ç
Ш,ш-Ş
Щ,щ-İncə ş
Ъ,ъ-Tvyordıy znak(möhkəm işarə)
Ы, ы-I
Ь,ь- Myaqkiy znak(incə işarə)
Э,э-E
Ю,ю-Yu
Я,я-Ya
 4

Мягкий знак(Myaqkiy znak-incə işarə)

Ь-sözlərin sonuna, əsasən də samitlərin axırına qoyarkən həmin samit incə tələffüz
olunur.Azərbaycan hərfləri ilə yazarkən sadəcə, sözlər rus dilində olarsa ' işarəsi qoyulur:
Payız-Осень(osen)-osen'
Myaqkiy znakı deyərkən di lüst damağa dəyir. Осень sözündə də myaqkiy znak n ilə birlikdə
deyilərkən dil üst damağa dəyir.
Ən çox incə samitdən sonra işlənir.
Ən çox felin məsdər formasında işlənir
Ən çox fellərin əmr formasında işlənir
5-20 və 30 rəqəmində işlənir-Семь,Девять,Двадцать.
Kişi cinsində olan canlı isimlərin sonunda işlənmir
Ъ-Qalın işarə-Твёрдый знак (tvyordıy znak)-sözlərin sonunda gələrsə sözün qalın samitlə
bitməsinə,oxunmasına işarədir.
İncə "L" hərfindən sonra işlənir
Qalın və incə samitlərin arasında yerləşir
İki incə samitin arasında yerləşir
50-80və 500-900 rəqəmləri arasında olan saylarda işlənib
İki incə L hərfi arasında işlənmir
Çk,çn,nş,rç hərf birləşmələri arasında yerləşmir
İki incə samitin arasında yerləşmir
Rus Dili Dərs 3-ün davamı
Bu məqalədə sizin diqqətinizi rus dilini öyrənməyinizlə əlaqədar olaraq, bəzi mühüm məsələlərə
cəlb etmək istəyirəm.
Birincisi, bəzən ь və ъ hərflərini düzgün işlətmir və həmin hərflərin olduğu sözləri düzgün tələffüz
etmirlər.
Məsələn: шью yerinə шиу (bəzən də шииу), съел əvəzinə sel və ya, siyеl, syеl işlədirlər və s.
Ikincisi, sözlərin hansında ь və hansında ъ yazmaqda çətinlik çəkirlər.
Misal üçün, подъезд sözünü подезд, подииезд kimi yazırlar.
Üçüncüsü, sonu ь, ilə bitən isimlərin bir qismi kişi cinsinə, digərləri isə qadın cinsinə aid olduğu
üçün həmin isimlərin cümlədəki başqa sözlərlə uzlaşmasında səhvə yol verirlər.
Məsələn, день kişi cinsə aid olduğu halda, тень sözü qadın cinsli isimdir. Теплый день—
düzgündür,lakin пробежал тень desək və yazsaq səhvə yol vermiş olarıq. Пробежала тень deyilməli
və yazılmalıdır. Bu qayda конь (kişi cinsi), лошадь (qadıncinsi) isimlərinə də aiddir. Dördüncüsü,fel
formalarında ь müxtəlif hallarda yazılır. Misal üçün: Он трудится.—Ему надо трудиться.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz məsələlərlə əlaqədar olaraq aşağıdakıları bilmək lazımdır:
1. Əgər ь səsi saitlə samit səs arasında tələffüz edilirsə (məsələn: şyu, syel, muravyi), bu halda
yazıda hər üç səsinbirləşməsi xüsusi qayda ilə təsvir olunur: samit hərfdən sonra е, ё, ю, я, и-dən əvvəl
ь və ya ъ yazılır. Onlar da (yəni ь və ъ) bölüşdürücü işarələr (hərflər) (разделительные) adlanır. ъ
hərfi, е, ё, ю, я-dan əvvəl iki halda yazılır: a) sonu samit səslə bitən pristavkaların (sözönlərin)
axırında: подъем, предъюбилейный,объявление, подъезд; b) двух, трех, четырех saylarından
düzəlmiş mürəkkəb sözlərdə: двухъярусный vəs.
2. Sozün qalan hissəsində ь, е, ё, ю, я və habelə и hərflərin-dən əvvəl yazılır.Məsələn: шьёт,
обезьяна, воробьи, вышьёт. Başqa dillərdən alınma sözlərin əvvəlində və axırında saitdən sonra к (я)
əvəzinə ью yazılır: гор. Нью-Йорк, е (ё) əvəzinə isə alınma sozlərin çoxunda ьo yazılır:
батальон,бульон, медальон və s. Ay adlarındandüzəlmiş aşağıdakı sifətlərdə ск suffiksindən qabaqda
ь (мягкий знак) yazılır: (сентябрьский, ноябрьский, декабрьский, июньский, июльский,
февральский, апрельский, habelə деньской (день—деньской—bütün günü), январский sözü ь-sız
yazılır.
Felin məsdər forması (инфинитив) əksər hallarda ь-la bitir; читать, беречь, течь, рассказать,
уважать, рисовать, одеваться və s. Saitlərdən sonra qayıdış fellərində ь yazılır: одевать, радуюсь və
s. Indiki və sadə gələcək zamanın ikinci şəxsin təki də ь-la yazılır: рассказываешь, читаешь,
напишешь, принесешь və s. Felin üçüncü şəxsinin təki və cəmi qalın tələffüz olunur və ь-sız yazılır.
 5
Məsələn: Арзу читает и смотрит. Полад умывается.Lakinməsdər formanı felin üçüncü şəxsindən
fərqləndirmək lazımdır. Fel məsdər formada что делать? və что сделать?suallarına cavab olur və ь-la
yazılır.
Müqayisə edək: Расим трудится и Расиму надо трудиться. Он пишет и Ему надо писать və s.
Fel üçüncü şəxsdə что делает? və что сделает? suallarına cavab verir, özü də ь-sız yazılır. Əgər
felinəmr forması samit səslə bitərsə bu samitdən sonraь yazılır: кинь, киньте (at, tulla, atın, tullayın),
брось, бросьте və s.

Rus dilində sözlərin yazılışı bir çox hallarda onların tələffüzündə fərqlənir. Başqa sözlə desək,
sözün yazılışı (orfoqrafiyası) və tələffüzü (orfoepiyası)müxtəlif qaydalarla izah olunur. Bəs sözləri
düzgüntələffüz etmək üçün hansı ümumi qaydaları bilmək lazımdır?
Bu dərsdə rus sözlərinin tələffüzünün yalnız ən başlıca qaydalarından bəhs edəcəyik.
О səsi vurğu altında о (воды), vurğuqabağı hecada isə а kimi (вада) tələffüz olunur. Ikinci
vurğuqabağıhecada isə bu səs karlaşır (въдавос—водовоз).
Lakin вода sözünün birinci hecasında həmişə o yazılır.
Rus dilində işlədilən və bu dilə başqa dillərdən keçmiş sözlərdə о səsi vurğusuz belə о kimi tələffüz
olunur (отель, поэт, поэзия, фонетика, Золя, Шопен və s).
İkinci təsrif fellərinin (глаголы второго спряжения) vurğusuz sonluqları ат, ят (üçüncü şəxsin
cəmi), birinci təsrifə daxil olan fel sonluqları ут, ют (üçüncü şəxsincəmi) kimi tələffüz olunur.
Məsələn, дышат, гонят, любят yazıldığı halda, дышут, гонют, любють, kimi tələffüz olunur.
Гий (строгий), кий (горкий), хий (тихий) sonluqları ilə bitən sözlərdəki г, к, X səsi qalın,
bunlardan sonra gələn səs isə kar tələffüz olunur: строгъй, горькъй, тихъй. Eləcə də Чаиковскии сөзү
Чайковскъй, Горький sözü Горькъй kimi tələffüz olunur.

Fel sonluqları тся, ться, тца (uzun tələffüz olunan ц) şəklində tələffüz olunur: умываться—
умыватца, боится— боитца.

Что, чтобы, sözləri што, штобы kimi tələffüz edilir.

Жужжать (vızıldamaq), дожди tipli sözlərdə uzun ж incə (yumşaq) tələffüz olunur: жужжять,
дажжи.

Семь, восемь və s. sözlərindəki м səsi incə tələffüz edilir.

жч və зч samit səs qrupları uzun ş şəklində tələffцzedilir:мужчина, грузчик, расказчик—мущина,

грущик, расскащик.

Братский, советский, городской və belə tipli başqasözlərdə те və де samit qrupları ц kimi

deyilməlidir: брацкъкий, совецкъй, горацкой.

Гц və дц qrupları ikiləşmiş (двойное) uzun (долгое) ц şəklində tələffüz edilməlidir: дватцать—

дваццать, молодца—малацца.

Гк və гч qrupları хк və хч şəklində tələffüz olunur: легко, мягко, легче, мягче, лехко, лехче,
мяхче.

Марксисткин, большевисткий və s. sözlərdəki стекsəs birləşməsi adətən т-sız tələffüz edilir:

марксисский, болшевисский.

Стн, здн və стл qrupları сн, зн, сл (yəni т və д olmadan) şəklində deyilməlidir: лестница,
честный, известный, властый, поздно, праздник—лесница, чесный, извесный, власный, позно,
 6
праздник kimi tələffüz edilir.

Ого, его ilə bitən sifətlər yiyəlik və təsirlik hallarında ово, ево şəklində tələffüz edilir: большого—
большово, свежего—свежево.

Vurğulu saitlər daha aydın səslənirlər. Vurğusuz vəziyyətdə isə sait səslər zəif tələffüz olunurlar.
Məsələn, (а), (о) vurğulu hecadan qabaqkı birinci hecada qalın samitlərdən sonra fərqlənmirlər və zəif
səslə (а) tələffüz edilirlər: вдали belə tələffüz edilir (вдали); стола (стала) və s. Qalan vurğusuz
hecalarda isə bu iki sait daha zəif olunur.

Г səsi rus ədəbi dilində partlayan samitdir və sözlərin sonunda gəldikdə karlaşaraq к kimi tələffüz
olunur; Misal üçün, от испуга—испу (к); у моего друга—дру(к) və s.

Cingiltili samitlər (sonor səslər-л, м, н, р, -dan başqa) sözlərin axırında və kar samitlərdən qabaq
karlaşırlar, kar samitlər isə cingiltili samitlərdən əvvəl gəldikdə cingiltili tələffüz edilirlər, məsələn
столбы—стол (п); дрова—дро (ф); низкo—ни (с) ко; просили—про (з) ба.

Bütün samitlər (yalnız həmişə qalın olanlardan başqa),и və с saitlərindən qabaq incə tələffüz
olunurlar. Məsələn: белые, низкие, низина. Başqa dillərdən keçmiş bir sıra samit səslər e-dən qabaq
yenə də qalın tələffüz edilir. Məsələn: тема, партнер və s.

Скучно, конечно, нарочно və s. чн tərkibli sözlərdə həmin чн (шн) kimi tələffüz olunur, yəni
скушно, кокешно, нарошно və.s.

Üçüncü şəxs fellərinin sonundakı т samiti həmişəqalın tələffüz olunmalıdır. Məsələn: пишет,
читает, говорит, смотрит.

Изм suffiksli isimlərdəз qalın tələffüz edilir: капитализм, марксизм vəs.

Sifətlərin adlıq halının cəmində ые və ие sonluqları ыи və ии səs birləşmələri kimi tələffüz

olunmalıdır:голубые (yazılır)—голубыи (tələffüz olunur); синие(yazılır)—синий (tələffüz edilir)...

Ф axırı ов-la qurtaran sözlərdə, yəni домов—домо(ф); слов—сло(ф); ров (хəndəк)—ро(ф) kimi
tələffüz olunmalıdır.

Qeyd etdiyimiz bu qaydaları yaxşı mənimsəyin və onlara riayət etməklə sözlərin düzgün
tələffüzünə çalışın. Aşağıdakı sözləri qeyd edin və onları düzgün tələffüz edin. Əgər çətinliklə
rastlaşmalı olsanız, müraciət etməyi unutmayın.

Город, галка (dolaşa, zağca), гора, выгода, ограда,вагой, семга (somqa balıq),вперед, подвиг,
рассказывает, сугроб, темп, теннис, террор, девиз, бесшумное (море), одеколон, компресс,
облегченно, рассказывание, отдых.
 7

Hecalama
Sözlər, məlum olduğu kimi, hecalara ayrılır. Sözdəki hecaların sayı onun tərkibindəki saitlərin
miqdarından asılıdır, başqa cür desək, sözdə neçə sait varsa hecaların da sayı o qədər olur. heca bir
qayda olaraq sait və samitdən (və ya samitlərdən) ibarətdir; до-ли-на, до-мна, се-стра. hecada bir səs
də ola bilər, lakin bu səshökmən sait olmalıdır; о-ке-ан, бе-лы-е. Rus dilində hansı sözlərdə ki, saitlər
və samitlər bir-birini ardıcıllıqla əvəz edir, yəni samitdən sonra sait və əksinə, saitdən sonra samit
gəlirsə, orada hecalara ayırmaq asandır. Məsələn; до-ро-га, ра-бо-та, мо-ло-ко, мо-ло-ток və.s.
Bəs iki və ya üç (bəzən də hətta dörd) samit bir yerdə gələndə, yəni biri digərindən sonra gələn
sözlər hecaya necə bölünürlər? Misal üçün, подбор,просмотр, точка, актёр, земля, производство,
распределение və s. kimi sözləri hecaya neçə ayırmaq lazımdır? Bu suallara belə cavab vermək olar:
rus dilində hecaya ayırmanın əsasında yüksək gurluq prinsipi (hecada səslərin elə yerləşməsi ki,
əvvəlcə gur səs, getdikcə isə zəif səs) durur. Ən gur səslər saitlərdir, nisbətən az gurlu səslər küylü
samitlərdir, sonor samitlər isə (л, м, н, р) orta səviyyəli gurluğa malikdirlər. Deməli, yuxarıdakısözlər
hecalara belə bölünməlidir: по-дбор, про-смотр, то-чка, а-ктер, зе-мля və s.
Hecaların quruluşu müxtəlifdir. Əgər heca sait səsdən başlayırsa ona açıq heca (неприкрытый
слог) deyilir, əksinə samitdən başlayırsa, deməli, buqapalı (прикрытый слог) hecadır. Məsələn; о-
са,о-дин, sözlərindəki birinci heca açıq hecadır. Во-круг, до-ло-то (iskənə, balta) sözlərindəki hecalar
qapalıdır. Əgər heca saitlə bitirsə onda yenədə bu açıq hecadır, samitsiz bitirsə qapalı hecadır. Rus
dilində sözün daxilində (ortasında) hecalar, bir qayda olaraq, açıqdır. Sözün axırında isə heca açıq da
ola bilər, qapalı da. Rus dilində açıq hecalar qapalı hecalardan çoxdur.
Rus dilindəki bir çox sözlərin xüsusiyyətləri budur ki, onlarda samit yığımına, toplusuna (yəni üç-
dördsamitin bir-birinin dalınca düzülüşü) təsadüf edilir. Məsələn; вдруг, расспрос, və s. Bu da
aydındır həmin sözləri hecalara ayırmaq çətinlik törədir. Bəsnecə etmək lazımdır ki, yazıda səhvə yol
verilməsin,sözlər hecalara düzgün ayrılsın, bir sətirdən başqa sətrə düzgün keçirilsin? Bax, bu
məqsədlə aşağıdakı qaydaları bilmək lazımdır:
Sözlər bir sətirdən digər sətrə yalnız hecalara görə keçirilir. Məsələn стра-на, музы-ка вə му-зыка,
бу-мага və ya бума-га.
Bir hecadan ibarət olan sözlər hecaya bölünmür; дом, класс, кросс, кран, взрыв.
Bir hərfi sətirdə saxlamaq və ya başqa sətrə keçirmək olmaz. Misal üçün: о-зеро, о-кно, хороше-е
sözləriidəki tək hecalı hərfləri başqa sətrə keçirmək və ya həmin sətirdə saxlamaq düz deyil.
ь, ъ, й hərfləri özlərindən əvvəl gələn hərflərdən ayrılmamalıdır.Məsələn: боль-шой, борь-ба, объ-
ем, подъем, вой-на, май-ка, чай-ник və s
Bir hecadan ibarət olan pristavkalar (söz önləri) hecalara bölünmür; под-ход, рас-стрел, про-пуск,
və s.
Əgər sözün ortasında iki eyni hərf bir-birinin ardınca gələrsə, onların birini saxlamaq, digərini isə
başqa sətrə keçirmək olar: прес-са, програм-ма, суб-бота və s.
Tanışlıq- Знакомство
İcazə verin sizin familiyanızı öyrənim - Разрешите узнать вашу фамилию
Mənim familiyam…(Əhmədovdur,Həsənovdur) - Моя фамилия….(Ахмедов,Гасанов)
Buyurun,mənim dostlarımla tanış olun - Познакомьтесь,пожалуйста, с моимидрузьями
İcazə verin sizə….. təqdim edim - Разрешите вам представить….
Tanış olun bu….. - Познакомьтесь,это…..
Çox yaxşı!Çox gözəl! - Очень хорошо!Прекрасно!
Mən istərdim sizinlə(səninlə) tanış olam - Я хотел(-а) бы с вами (с тобой) познакомиться
İcazə verin, özümü təqdim edim - Позвольте (разрешите) представиться!
Mənim familiyam Əliyevdir(Əliyevadır) - Моя фамилия Алиев(Алиева).
Bəs sizin(sənin) adın nədir? - А как вас (тебя) зовут?
Bəs sizin(sənin familiyan) familiyanız nədir? - А как ваша (твоя) фамилия?
(Bəs)sizin adınız(sənin adın)və atanızın(atanın) adı nədir? - А как ваше (твоё) имя и отчество?
Tanış olmağımıza çox şadam - (Мне) очень приятно с вами познакомиться
Biz artıq tanışıq - Мы уже знакомы
Biz rastlaşmışıq - Мы встречались
 8
Mən sizi tanıyıram - Я вас знаю
Siz məni tanımadınız? - Вы меня не узнаёте?
Siz məni tanıyırsınız? - Вы меня узнаёте?
Mən sizi haradasa görmüşəm - Я вас где-то видел(-а).
Mən sizə haradasa rast gəlmişəm - Я вас где-то встречал(-а).
Sizin haqqınızda mənə danışıblar - Мне о вас говорили(расказовали).
Sizin simanız mənə tanış gəlir - Ваше лицо мне знакомо.
Mən sizin haqqınızda eşitmişəm. - Я о вас слышал(-а).
Mən Bakıda ilk dəfəyəm(ikinci dəfə,üçüncü dəfə) - Я в Баку впервые(второй раз,третийраз)
Mən çoxdan sizin şəhərinizə gəlmək istəyirdim - Я давно хотел побывать в вашем городе.
Bizim ölkədə (şəhərdə) sizi görməyiməçox şadam - Очень рад видеть вас в нащей стране
(нашем городе)
Biz gənclərdən ibarət nümayəndə heyətinin tərkibində gəlmişik - Мы приехали в составе
молодёжнойделегации.
Nümayəndə heyətində altı (on bir,iyirmi beş) adam var - В составе нашей делегации
шесть(одиннадцать,двадцать пять)человек
Biz gənclərdən ibarət nümayəndə heyətinin tərkibində sərginin açılışınagəlmiş ik.Bizim nümayəndə
heyətində on bir nəfər var. - Мы приехали в составе молодежнойделегации на открытие
выставки.В составе нашей делегации одиннадцать человек.
Siz burada ilk dəfəsiniz? - Вы впервые здесь?
Bəli,biz hamımız bu şəhərdə ilk dəfəyikvə çoxdan burada olmaq arzusunda idik.Sizi yəqin,bizim
rusca danışıb-danışmamağımız maraqlandırır. - Да,мы все в этом городе впревые,хотя очень давно
хотели побывать здесь.Вас,наверное,интересует,хорошо ли мы говорим по-русскии?
Bəli mümkünsə bu haqda ətraflı danışın. - Да,если можно,расскажите об этомподробнее.
Bizim aramızda rusca sərbəst danışanlar çoxdur. - Среди нас многие говорят свободнопо-
русскии
Ona görə biz ümidvarıq ki,şəhərimizinsakinləri ilə ümumi dil tapa biləcəyik. - Поэтому мы
надеемся найти общий язык с жителями города.
Buyurun,tanış olun,bu mənim böyük qardaşım (bacım) Ramizdir (Leyladır). - Познакомьтесь,
пожалуйста это мой(-я) старшый (-ая) брат (сестра) Рамиз (Лейла).
Çox yaxşı mənim adım Rövşəndir. - Очень приятно меня зовут Ровшан.
Siz haradan gəlmisiniz? - Откуда вы приехали?
Qubadan - Из Губы
Siz Bakıda ilk dəfəsinizИ - Вы в Баку впервые?
Xeyr,mən Bakıda artıq üçüncü dəfəyəm - Нет,я в Баку уже третий раз.
İcazə verin özümü təqdim edim!Səfərov Nicat - Разрешите представиться!Сафаров Ниджат.
Çox şadam,Hacıyeva Solmaz. - Очень рада,Гаджиева Солмаз.
Keçən il mən də sizin kimi Qara dəniz sahilində turist səfərinə çıxmışdım.Çox istərdim ki,sizinlə öz
təəssüratlarımı bölüşüm. - В прошлом году я так же,как и вы,совершил турстическое путешествие
по побережью Черного моря.Очень хотелось бы поделиться с вами своими впечатлениями.
Çox gözəl. - Очень приятно.
Biz sizinlə artıq iyirmi dəqiqədir ki,söhbət edirik,amma hələ tanış deyilik.Gəlin, tanış olaq.Mənim
adım Sevildir. - Мы пообщаемься с вами уже двадцать минут,а ещё не
знакомы.Давайтепознакомимся.Меня зовут Севиль.
Mənim adım isə Sonadır.Mən şadam ki,sizinlə tanış oldum. - А меня зовут Сона.Я рада,что
познакомилась с вами.
Siz də bu kupedə gedirsiniz? - В тоже едете в этом купе?
Tanış olaq Lida. - Будем знакомы.Лида
Çox gözəl Fəridə. - Очень приятно!Фарида.
Biz sizinlə bir kupedə gedirik,amma indiyədək tanış deyilik.Mənim adım Vaqifdir. - Мы едим с
вами в одном купе,а до сих пор не знакомы.Меня зовут Вагиф.
Mənim adım isə Əlidir.Bəs siz hara gedirsiniz? - А меня Али.А куда вы едете?
 9
Moskvaya. - В Москву.
Deməli,yolumuz birdir. - Значит,нам по пути.
Buyurun,tanış olun.Bu Fuad Bayramovdur.Bu isə Cəfər Həsənovdur. - Познакомьтесь,
пожалуйста. Это Фуад Байрамов.А это Джафар Гасанов.
Çox gözəl!Çox şadam! - Очень приятно!Очень рад!
Tanış olun!Bu Raufdur.Bu isə Fikrətdir. - Знакомьтесь!ЭтоРауф.А это Фикрет.
Çox xoşdur! - Очень приятно!
Çox şadam! - Очень рад!

1) hərəkətin müəyyən edilmiş hüdudundan uzağa doğru genişləndirilməsi (залетал за черту);

3) yolüstü hərəkət, bununla əlaqədar olaraq bir iş də görmək (зайти по пути к товaрищу);
İndi də söz önlüklərinin yazılışı haqqında bəzi məlumatlar
Раз (рас), роз (рос), воз (воc), вз (вс), из (ис), низ (нис), без (бес), через-чрез (черес) önlükləri
cingiltili samitlər və bütün saitlərdən əvvəl gəldikdə з ilə, kar samitlərdən (к, п, с, т, ф, х, ч, щ, ш)
əvvəl isə с ilə yazılırlar;разбит-распилить; безразличный-чересчур (həddindən artıq, hədsiz, son
dərəcə) və s. Önlüklərdəki saitlər həm vurğu altında, həm də vurğusuz dəyişməyərək, eyni ilə yazılır
(раз və розпоезд-поездка; проводы провожать; запись-записатьvə s.
Samitlə bitən önlüklərdən sonra е, ё, я, ю hərflərindən əvvəl ь (разделительный) yazılır. Bu onu
göstərir ki, samitlə sait səs arasında й tələffüz olunur: съел (съел), объем, объявление,
предъюбилейный və s.
Samitlə bitən önşəkilçilərdə и əvəzinə ы tələffüz edilir və yazılır: играть-сыграть-разыграть:
итог-подытожитьvə s. önlüklərindənbaşqa);
Məşğuliyyət növləri.
1) hərəkətin müəyyən edilmiş hüdudundan uzağa doğru genişləndirilməsi (залетал за черту);
3) yolüstü hərəkət, bununla əlaqədar olaraq bir iş də görmək (зайти по пути к товaрищу);
İndi də söz önlüklərinin yazılışı haqqında bəzi məlumatlar
Раз (рас), роз (рос), воз (воc), вз (вс), из (ис), низ (нис), без (бес), через-чрез (черес) önlükləri
cingiltili samitlər və bütün saitlərdən əvvəl gəldikdə з ilə, kar samitlərdən (к, п, с, т, ф, х, ч, щ, ш)
əvvəl isə с ilə yazılırlar;разбит-распилить; безразличный-чересчур (həddindən artıq, hədsiz, son
dərəcə) və s. Önlüklərdəki saitlər həm vurğu altında, həm də vurğusuz dəyişməyərək, eyni ilə yazılır
(раз və розпоезд-поездка; проводы провожать; запись-записатьvə s.
Samitlə bitən önlüklərdən sonra е, ё, я, ю hərflərindən əvvəl ь (разделительный) yazılır. Bu onu
göstərir ki, samitlə sait səs arasında й tələffüz olunur: съел (сйел), объем, объявление,
предъюбилейный və s.
Samitlə bitən önşəkilçilərdə и əvəzinə ы tələffüz edilir və yazılır: играть-сыграть-разыграть:
итог-подытожитьvə s. önlüklərindənbaşqa);
Род Занятий.
Siz hansı vəzifədə işləyirsiniz?Кем вы работаете?
Siz harada işləyirsiniz?
Где вы работаете?
Nə qədər maaş alırsınız?Сколько вы заробатываете?
Mən mühəndisəm (mühasibəm,qulluqçuyam,evdar qadınam).Я инженер (бухгалтер, служащий
(служащая) домащная хозяйка).
Mən fabrikdə (zavodda) işləyirəm.Я работаю на фабрике (заводе).
Mən kənd təsərrüfatı ilə məşğulam.Я занимаюсь сельским хозяйством.
Yoldaşım müəllimədir (mühasibdir,katibədir)Моя жена учительница (бухгалтер,секретарща)
Ərim aqronomdur (çilingərdir,həkimdir).Мой муж агроном (слесарь,врач)
Mən birinci (ikinci,üçüncü)kursda oxuyuram.Я учусь на первом (втором,третьем) курсе.
Mən elmi işçiyəmЯ научный соотрудник.
O təqaüdçüdür (təqaüdçü qadındır).Он (-а) пенсионер (-ка).
Sizin peşəniz?Nə işdə işləyirsiniz?Вашапрофессия?Кем вы работаете?
Mən fəhləyəm.Zavodda xarrat işləyirəm.Я рабочий.Работаютокарем на заводе.
 10
Bəs sizin arvadınız nəçidir?А кем работает ваша жена?
Siz harada işləyirsiniz?Где вы работаете?
Mən üst trikotaj malları fabrikində işləyirəm. (Yaxud:Mən nazirlikdə işləyirəm.Mən kənd
təsərrüfatı ilə məşğul oluram).Я работаю на фабрике верхнего трикотажа (или:я работаю в
министерстве.Я занимаюсь сельским хозяйством).
Bəs sizin yoldaşınız?А ваша жена?
Mənim yoldaşım evdar qadındır (Yaxud:mənim arvadım mühasibdir,həkimdir,katibədir,elmi
işçidir,tarixçidir,təqaüdçüdür)Моя жена домашная хозяйка (Или:моя жена
бухгалтер,врач,секретарща,научный соотрудник,историк,пенсионерка).
Sizin peşəniz?Ваша профессия?
Mən bənnayam (çilingərəm,inşaatçıyam,iqtisadçıyam, menecerəm, fizikəm, həkiməm, polisəm).
Я каменьщик (слесарь,строитель,экономист,менеджер,
физик,врач,полицейский).
Sən hansı peşəni daha çox xoşlayırsan?Какая профессия тебе больше всего нравится?
Mən həkim peşəsini sevirəm.İnsanlarısağaltmaq üçün yaxşı həkim olmaq istəyirəm.Я люблю
префессию врач.Мне хочется стать хорошим врачом,чтобы лечить людей.
Mən isə müəllimliyi sevirəm.А я люблю профессию учителя.
İnşaatçı peşəsi də maraqlıdır.интересна и профессия строителя
Bəli,insanlar üçün qəşəng evlər tikmək,əlbəttə,yaxşıdır.Да,конечно,хорошо строить для людей
красивые дома.
Bəs geoloq peşəsi maraqlı deyilmi?А разве не интересна профессия геолога?
Çox maraqlıdır.очень интересна.
Ümumiyyətlə bütün peşələr maraqlıdır,elə deyilmi?Вообще-то все профессии интересные,не так
ли?
Mən də belə hesab edirəm.Я тоже так считаю.
 11

Ismin tək və cəm kateqoriyası

Tək-cəm qrammatik kateqoriyası rus dilində, hər şeydən əvvəl, əşyalara aidolub onların miqdarını
bildirir. Bu kateqoriya isimlərə, habelə, sifət, say, əvəzlik və fel kimi nitq hissələrinə də aid edilə bilər.
Biz burada əsasən isimlərin tək və cəmindən bəhs edəcəyik. Isimlərin tək və cəmləriiin forma və
mənaları müvafiq sonluqlarla ifadə olunur. Bu cəhətdən isimlər aşağıdakı qruplara ayrılır:
1) həm tək və həm də cəm şəkli olan isimlər;
2) yalnız tək halı (şəkli) olan isimlər;
3) yalnız cəm halı (şəkli) olan isimlər.
Birinci qrupa konkret əşya mənalı, sayılması mümkün olan isimlər daxil edilir: город—города;
москвич—москвичи; улица—улицы. Bundan başqa həm tək, həm də cəm forması olan isimlər təkdə
bir cəmdə isə iki və daha çox eyni əşya bildirir: ручка—ручки; карандаш—карандаши. Tək və cəm
hallar bir-birindən sonluqlar vasitəsi ilə ayırd edilir: дом—дома; стол—столы. Bəzi sözlərdə tək və
cəm forması suffiks (şəkilçi) və sonluqlarla fərqlənir: крестьянин—крестьяне; теленок—телята;
брат—братья; сын—сыновья; чудо—чудеса. Cəm halında çox zaman sözdə vurğunun yeri dəyişir:
нос—носа (р. п.)-носы (мн. число); сад—сада—сады; пекарь—пекаря—пекари; доктор—
доктора; волна—волны; сестра—сестры; село— сёла və s.
Bəzi isimlərin tək və cəmi müxtəlif əsaslardan düzəlir: человек (ед. ч.)—люди (мн. ч.); курица
(ед. ч.)—куры (мн. ч.); судно—суда və s.
Yalnız tək hal formasında aşağıdakı isimlər işlənir:
a) toplu isimlər (собирательные существительные), yəni tək halda əşyaların məcmusunun
bütünlüyünü, vahidliyini bildirən sözlər: крестьянство, родня (qohum-qardaş,qohum-əqrə-bə);
молодёжь, сырьё (xammal);
b) maddə, maddilik, cisimlik mənalı isimlər (вещественные существительные), азот, керосин
(aq neft): рожь, перец, воск (mum); мука, серебро, молоко, сметана, солома, медь, железо və s. Bu
isimlərdən bəziləri cəm halda işlənərkən əşyanın (həmin maddənin) müxtəlif çeşidini, növünü bildirir:
чай (первый и второй сорт); жиры, масла;
v) mücərrədlik, yəni keyfiyyət, xassə (xüsusiyyət), hərəkət, hal bildirən isimlər: ширина, темнота,
упорство (inad, səbat, mətanət); грусть, бегство; лежание və s. Bu isimlərdənbəziləri konkret məna
kəsb edərək cəm halda işlənə bilər: радости жизни (т. е. радостное событие); красоты природы,
морские глубины, горные высоты;
q) xüsusi isimlər: Москва, Баку, Ленинград, Пушкино. Bu qrup isimlərin bəziləri cəm hal əmələ
gətirə və işlənə bilir: братья Карамазовы, семья Чеховых, дело Артамоновых (familiya, nəsil
bildirənlər); Хлестаковы, Маниловы, Обломовы, Наполеоны (ədəbi tip, cərəyan və s. bildirənlər).
Yalnız cəm halda işlənən isimlər miqdar deyil, müxtəlif leksik-qrammatik məna ifadə edirlər. Cəm
hal formasında olmalarına baxmayaraq, bu isimlər bir və ya çox əşyanı bildirir: одни сани поехали—
все сани поехали.
Təkcə cəm halı olan isimlərə aşağıdakılar aiddir:
a) iki və daha artıq hissədən ibarət olan bəzi əşya adları: ножницы, щипцы, весы, счеты, сани,
ворота, гусли (barmaqla çalınan qədim musiqialəti).
b) bəzi maddə adları: чернила, духи, дрожжи (maya, acıtma), сливки (qaymaq), отруби (kəpək).
щи (şi—kələm şorbası),
помои (çirkab, çirkli su).
v) vaxt, hadisə, oyun adları bildirən isimlər: каникулы, будни (iş günləri, adi günlər); сутки,
похороны, именины, жмурки (gözübağlıca), прятки (gizlənpaç),горелки (qaçdı-tutdu oyunu);
q) bəzi dağ, şəhər, kənd, yer, coğrafi adlar: Холмогоры, Горки, Сокольники, Альпы, Пиренеи,
Чебоксары və s. Yalnız cəm halda işlənən isimlər cinslərə görə bölünmürlər.
Qeyd: qədim rus dilində tək və cəm haldan başqa təsniyə, ikilik hal da (двойственное число) var
idi. Bu hal iki və ya cüt əşya haqqında danışılarkən işlədilirdi.
Məsələn: рыба (ед. ч.)—рыбы (мн. ч.)—две рыбы (двойств, число); плечо (ед. ҹ.)—плечи (мн.
ч.) XIX əsrin axırlarından başlayaraq cəm hal təsniyəni, yəni ikilik halı (двойственное число)
sıxışdırıb aradan çıxarmışdır. Lakin ikilik hal formasının izləri müasir rus dilində qalmışdır.
 12
[-ка] част. görün, bircə, de, gəlsənə; скажи-ка мне, где ты был? mənə bir de görüm, harada idin?
дай-ка посмотреть bircə bura ver, baxım; дай-ка пройти de yol ver, keçim; куплю-ка эту книгу
gəlsənə, bu kitabı alım.
[... вед] mürəkkəb sözlərin ".... şünas", "...çı" mə nasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.: почвовед
(torpaqşünas), товаровед (əmtəəşünas).
[... ведение] mürəkəb sözlərdə . "şünaslıq" mənasını verən, ikinci hissə, məs. природоведение
təbiətşünaslıq машиноведение maşınşünaslıq; товароведение əmtəəşünaslıq.
[... водный] mürəkkəb sözlərin suya aidiyyətini bildirən ikinci tərkib hissəsi
[... кратный] mürəkkəb sözlərin „dəfə, kərə" mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.:
пятикратный (beş dəfə); двукратный (iki dəfə)
[... мер] mürəkkəb sözlərin "... ölçən"mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.: секундомер
(saniyəölçən), землемер (yerölçən)
[...валентный] mürəkkəb sözlərin "valentli" mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.:
двухвалентный (ikivalentli).
[...видный] mürəkkəb sözlərin ... şəkilli,...oxşar,...varı mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.:
шаровидный (kürəşəkilli), яйцевидный (yumurtaşəkilli).
[...водство] mürəkkəb sözlərin azərbaycanca"-darlıq", "-çılıq" şəkilçiləri ilə verilən ikinci tərkib
hissəsi; məs.: скотоводство (maldarlıq); лесоводство (meşəçilik).
[...главый] mürəkkəb sözlərin "başlı","təpəli","günbəzli" mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs:.
трехглавый(üçbaşlı, üçgünbəzli).
[...головый] mürəkkəb sözlərin "başlı", "baş" mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.:
двухголовый (ikibaşlı); белоголовый (ağbaş)
[...голосный] mürəkkəb sözlərin "səsli" mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.: двухголосный
(ikisəsli); многоголосный (çoxsəsli).
[...графия] ... qrafiya (mürəkkəb sözlərin:
а) elm adını (məs.: biblioqrafiya, qeoqrafiya) və
б) bir şeyin qrafik təsvir üsullarının müxtəlif növlərinin adlarını (məs: литография, типография,
цинкография) bildirən ikinci tərkib hissəsi).
[...образный] mürəkkəb sözlərin "... şəkilli" mənasında olan ikinci tərkib hissəsi; məs.:
зонтикообразный (çətirşəkilli),шарообразный (şarşəkilli).
Ailə,Yaş. - Семья.Возраст. - Semya.Vozrast.
Siz evlisiniz?(ərdəsiniz)? - Вы женаты (замужем)? - Vı jenatı? (zamujem)?
Mən evliyəm (ərdəyəm). Я женат (замужем). Ya jenat (zamujem).
O,ərdə deyil. Она не замужем. Ana ne zamujem.
O,subaydır. Он холост. On xolost.
Sizin ailəniz böyükdürmü? Семья у вас большая? Semya u vas balşaya?
Mənim ailəm balacadır. У меня небольшая семья. U menya nebalşaya semya.
Mənim iki övladım,oğlum və qızım var. У меня двое детей-сын и дочь. U menya dvoye detey-sın
i doç.
Mənim ailəmdə üç nəfər (beş nəfər) var,(Mənim ailəm üç (beş) nəfərdən ibarətdir). В моей семье
три человека (пять человек).(Моя семья состоит из трёхчеловек). V mayey semye tri çelaveka
(pyat çelavek).(Maya semya sastait iz tryox çelovek).
Mənim qohumum çoxdur. У меня много родственников. U menya mnoqo rodsvennikov.
Sizin neçə yaşınız var? Сколько вам лет? Skolko vam let?
Mənim otuz (qırx,əlli) yaşım var. Мне тридцат (сорок,пятьдесять) лет. Mne tridsat
(sorok,pyatdesyat) let.
Siz neçənci ildə (nə vaxt) anadan olmuşsunuz? В каком году (когда) вы родились? V kakom
qadu (kaqda) vı radilis?
Mən 1974-cü ildə anadan olmuşam. Я родился (-ась) в 1974 году Ya radilsya (-as) v 1974 (tısyaçe
devyanosta semdesyat çetvyortom) qadu.
Biz yaşıdıq. Мы ровесники. Mı ravesniki.
 13
Mən sizdən üç yaş böyüyəm (cavanam). Я на три года старше (моложе) вас. Ya na tri qoda starşe
(maloje) vas.
Onun otuza yaxın yaşı var. Ему (ей) около тридцати. Yemu (yey) okola tridsati.
Onun yaşı qırxdan çoxdur. Ему (ей) больше сорока. Yemu (yey) bolşe soroka.
O, öz yaşından cavan (qoca) görünür. Он (она) выглядит моложе (старше)своих лет. On (ana)
vıqlyadit maloje (starşe) svoix let.
Sizin ad gününüz nə vaxtdır? Когда ваша день рождения? Kaqda vaşa den rajdeniya?
Mənim ad günüm Martın 8-dir. Мой день рождения 8 марта. Moy den rajdeniya 8 (vasmovo)
marta.
Onun yaşı əllidir (əllini aşıbdır,onun yaşı əllini keçibdir). Ей (ему) за пятьдесят. Yey (yemu) za
pyatdesyat.
Sizin ailəniz böyükdürmü? У вас большая семья? U vas balşaya semya?
Bəli böyükdür.Ailəm altı üzvdən ibarətdir : valideynlərim,arvadım,oğlum və qızım.Bəs sizin
ailəniz? - Да,большая.Семья состоит из шестичеловек: Родители,жена,сын и дочь.А у вас? -
Da,balşaya.Semya sastoit iz şesti çelovek: Raditeli,jena,sın i doç.A u vas?
Mənim ailəm üç nəfərdən ibarətdir.Qohumlarınız çoxdurmu?-В моём семье три человека. А
многоли у вас родственников?-V mayom semye tri çelaveka.
A mnoqo li u vas rodsvennikov? Bəli,qohumlarım çoxdur.-Да,у меня много родственников.-Da,u
menya mnoqo rodsvennikov.
Onların hamısı bizim şəhərdə yaşayır və biz tez-tez görüşürük.-Все они живут в нашем городе и
мычасто встречаемся с ними.-Vse ani jivut v naşem qorode i mı çasto vstreçayemsya s nimi.
Sizin neçə yaşınız var?Сколько вам лет?Skolko vam let?
Otuz beş.Тридцать пять.Tridsat pyat.
Bəs arvadınızın?А вашей жене?A vaşey jene?
O, məndən üç yaş kiçikdir.Она на три года моложе меня.Ana na tri qoda maloje menya.
Ola bilməz.Arvadınız öz yaşından kiçikgörünür. - Не может быть.ваша жена выглядит моложе
своих лет. - Ne mojet bıt,vaşa jena vıqlyadit maloje svoix let.
Bəs əminiz (xalanız,bibiniz) oğlunun neçə yaşı var? - А сколько лет вашему двоюродному
брату? - A skolko let vaşemu dvoyurodnomu bratu?
Biz yaşıdıq. Мы ровесники. Mı ravesniki.
 14

Ismin hallanması
rus dilinde hallar (isme qosulan sekilcilerile)
падеж - hal,
moterizedeki suallara aid misal feller olacaq.

1. Именительный - adliq
Кто? Что? (есть) - kim? Ne? (var)

Sekilcileri:

Tek isimlerde :
-а (мама есть) ana var
-я (тётя есть) , bibi var
-о (окно есть), pencere var
-е (печенье есть). Pecenye var

Cem isimlerde :
-ы (мамы есть), analar var
-и (тёти есть), bibiler var
-а (окна есть), pencereler var
-я (печенья есть) pecenyeler var
У меня есть книга - mende kitab var/menim kitabim
var. (bildiyiniz
kimi "kitabim" mensubiyyet sekilcilidi ve
mensubiyyet sekilcili isim de
adliq halda olur)

2. Родительный - bu halin az dilinde ekvivalenti

yoxdur.
Кого? Чего? (нет) - kim? Ne? (yoxdur)
Soz onleri : без, у, до, от, с, около, из, возле, после,
для, вокруг

Sekilciler:

tek isimlerde
-ы (воды нет), su yoxdur
-и (тёти нет) bibi yoxdur
-а (телефона нет), telefon yoxdur
-я (печенья нет) pecenye yoxdur

cem isimlerde :
-ов (моржов нет), morjlar yoxdur
-ев (героев нет), qehremanlar yoxdur
-ей (спасителей нет) xilascilar yoxdur
У меня нет книги - menim kitabim yoxdur.

3. Дательный - yonluk hal.

En cox, ve demek olar eyniliyimiz olan,
en asan tapilan haldir. Кому? Чему? (дам) - kime? Neye? (vererem) Sozonleri: к, по
Sekilciler:
tek isimlerde
 15
-е (папе дам), ataya vererem
-у (мальчику дам), oglana vererem
cem isimlerde -ам (котам дам), pisiklere vererem
-ям (семьям дам) ailelere vererem
Я дам тебе КНИГУ - men sene KITABI vererem.

4. Винительный - tesirlik hal. Кого? Что? (вижу) - kimi? Neyi? (gorurem) Sozonleri: в, за, на,
про, через
sekilciler:
tek isimlerde
-у (маму вижу), anani gorurem
-ю (Настю вижу)nastyani gorurem
-о (окно вижу), pencereni gorurem cem isimlerde -ы, -и, -а, -я, -ей
Я вижу книгу/тебя - men kitabi/ seni gorurem.

5. Творительный - ekvivalent yoxdur. Tercumesi -

vasitevi. Кем? Чем? (горжусь) - kimle? Neile? (fexr edirem)
Soz onleri: за, над, под, перед, с Sekilciler: tek isimlerde
-ой (-ою) (мамой/мамою горжусь), anamla qurur
duyuram
-ей (-ею) (тётей/тётею горжусь) bibimle qurur....
-ом (результатом), neticeyle qurur.....
-ем ()-ю (жизнью), heyat(im)la qurur... cem isimlerde
-ами (мамами гордимся), analarimizla qurur
duyuruq
-ями (тётями...) bibilerimizle...
Я горжусь тобой/мамой - men senle, anamla fexr
duyuram.

6. Предложный - ekvivalent yoxdur. Menasi daha

cox "haqqinda"
kimi cixir.
О ком? О чем? (думаю) - kim haqqinda? Ne
haqqinda?
(dusunurem)
Sozonleri: в, на, о, об, обо, при Sekilciler:
tek isimlerde
-е (о маме), ana haqqinda
-е (о родине), veten haqqinda
-и (о жизни), heyat haqqinda
cem isimlerde -ах (о мамах), analar haqqinda
-ях (о тётях) bibiler haqqinda
Я думаю о тебе - senin haqqinda dusunurem/ seni
dusunurem.
 16

Pristavkalar – söz önünə qoşularaq məna çaları yaradan hissəciklər

Pristavkalar isə həmişə sözün kökündən qabaq işlənib, həmin sözə yenilik çaları verir və ya çox
hallarda sözün qrammatik mənasını dəyişdirə bilir.Pristavkalar əsas etibarı ilə fel formalarının, xüsusilə
fel növlərinin (tərzlərinin) düzəldilməsinə xidmət edir. Müqayisə edək: ходить-входить, выходить,
подходить, отходить, заходить; писать-написать və s.
Məlum olduğu kimi, qrammatika iki bölmədən ibarətdir: morfologiya və sintaksis. Morfologiya
müxtəlif nitq hissələrinə aid olan sözlərin əmələ gəlməsi üsulları, onların formaları (cins forması tək-
cəm, hallanma, şəxs, ölçü, dəyişmə və s.) və bu formaların mənaları ilə məşğul olur; Sintaksisdə isə
cümlədə sözlərin birləşməsi, cümlə üzvləri və onların ifadə üsulları, habelə cümlənin növləri öyrədilir.
Qrammatikanın hər iki bölməsi (morfologiya və sintaksis) bir-birilə sıx əlaqədardır, ona görə də
sintaksisi öyrənərkən morfologiyanın qanun-qaydalarını mütləq xatırlamaq gərəkdir. Məqsəd və
intonasiyaya görə cümləni dörd növə ayırırlar. hər iki dildə işlənən cümlələr bu dörd növdən birinə aid
olur: nəqli cümlə (повествовательное предложение), sual cümləsi (вопросительное предложение),
əmr cümləsi (побудительное предложение), nida cümləsi (восклицательное предложение). Deməli,
nitqdə işlətdiyimiz cümlələrdə ya müəyyən bir şey, əşya, hadisə, əhvalat haqqında məlumat verilir, ya
soruşulur, ya əmr edilir (buraya xahiş, nəsihət də daxildir), ya da ki, həmin cümlələrdə yüksək hiss-
həyəcan ifadə edilir.
Nəqli cümlədə adından bəlli olduğu kimi, müəyyən bir hadisə, əşya, əhvalat, iş və sair haqqında
nəql edilir, məlumat verilir. Məsələn:
Труд создал человека.
Переправы мы осуществляли только ночью.
С моря дул свежий ветер, было зябко.
Nəqli cümlənin sonunda nöqtə qoyulur.
Sual məqsədi ilə işlədilən cümlələrə sual cümləsi deyilir. Məsələn:
Серебристая дорога, ты зовешь меня куда?
Что ты делал вчера в школе после уроков?
Кто знает этого человека? Sual cümləsinin sonunda sual işarəsi qoyulur.
Əmr cümlələrində əmr, xahiş, nəsihət, çağırış, arzu və s. bildirilir. Əmr cümlələrində adətən felin
başqa şəkilləri də (xəbər, şərt və qeyri-müəyyən forma) istifadə edilə bilər. Bu növ cümlələrdə bəzən:
давать, давайте, да, пусть və başqa ədatlar (hissəciklər) da işlədilir. Məsələn:
Заходите, мальчики, в класс.
Давайте, навсегда дружить!
Споемте, друзья, ведь завтра в поход уйдем в предрассветный туман!
Göründüyü kimi, deyiliş intonasiyalardan asılı olaraq əmr cümlələrinin sonunda nida işarəsi və
yanöqtə qoyulur.
Yüksək hiss, həyəcan, şadlıq, təəccüb, qorxu və s. ilədeyilən cümlələr nida cümlələridir. Məsələn:
Да здравствует мир на всем мире!
Знамя народное пусть от победы к победе ведет!
Да здраствует солнце, да скроется тьма!
bir çox sözlərdə mənfilik göstərən önşəkilçi; məs.: симметрия- асимметрия, нормальный-
анормальный və s.
[авто-]avto- (mürəkkəb sözlərin əvvəlində aşağıdakı mənaları verir: 1) avtomatik авторезка
avtomatik kəsici, 2) öz, özü, автобиография avtobioqrafiya (bir şəxsin özü tərəfindən yazılan
tərcümeyi-halı); 3) avtomobil; автошина avtomobil şini.
[анти-] anti- (mürəkkəb sözlərin əvvəlində „əleyhinə\\\", „ziddinə\\\" və ya\\\"qarşı\\\" mənaları
verən önşəkilçi).
[астро-]astro- (mürəkkəb sözlərin əvvəlində sözün ulduzlara aid olduğunu bildirir).
[без...] sız, -siz, -suz, -süz şəkilçiləri ilə:
1) mürəkkəb sifət düzəldir, məs.: безработный işsiz; безногий ayaqsız
2) mürəkkəb isim düzəldir; məs.: безлесье meşəsizlik;. безвкусица zövqsüzlük.
 17
[благо...] mürəkkəb sözlərin „xoş\\\", „yaxşı\\\" mənasını verən birinci tərkib hissəsi; məs.:
благовоспитанный (yaxşı tərbiyə görmüş); благомыслящий (xoşniyyət), благовонный (xoşiyli,
ətirli).
[невро...] nevro... (mürəkkəb sözlərin, \\\"əsəb\\\", \\\"sinir\\\" mənasında olan birinci tərkib hissəsi;
məs.: невропатология, невротик).
bir sıra mürəkkəb sözlərin əvvəlində"yeni" mənasını verən hissəcik, məs.: неоклассицизм yeni
klassisizm.
Görüşmə!Vidalaşma! - Приветствие!Прощание! - Privetsviye!Praşeniye!
Sabahınız xeyir! Доброе утро!Dobroye utro!
Axşamınız xeyir!Добрый вечер!Dobrıy veçer!
Salam!Здравствуйте!Zdrasvuyte!
İşin-gücün...Как дела?Kak dela?
Necə gəldiniz?Как доехали?Kak dayexali?
Xudahafiz!Sağ ol(un)! До свидания!Da svidaniya!
Gecəniz xeyrə qalsın!Спокойной ночи!Spakoynıy noçi!
Uğurlar olsun!Yeni görüşədək!Hamıya salam deyin. - Счастливого пути!До новой(скорой)
встречи!Передайте всем привет! - Şastlivovo puti! Da novoy(skoroy) vstreçi! Peredayte vsem privet!
Sağlıqla qalın! Hələlik sağol(un)! - Счастливо оставаться! Всего хорошего. - Şastlivovo
astavatsya! Vsevo xaraşevo.
İşlər necədir? Как дела?Kak dela?
Nə yenilik var? Что нового? Şto novovo?
Nə xəbər var? Какие извествие есть? Kakiye izvestviye yest?
Çox yaxşı. Очень хорошо. Oçen xaraşo.
Nə xoş görüşdür! Какая приятная встреча! Kakaya priyatnaya vstreça!
Nə xoş təsadüfdür! Какая приятная неожиданность! Kakaya priyatnaya neajıdannost!
Bu sənsənmi? Ты ли это? Tı li eto?
Sizi (səni) burada görəcəyimi gözləmirdim. Не думал(-а) вас (тебя) встретить здесь. Ne dumal(-
a) vas (tebya) vstretit zdes.
Kimin ağlına gələrdi ki,sizi burada görəcəm! Kimin ağlına gələrdi ki,biz burada görüşəcəyik! Кто
бы мог подумать,что встречу вас здесь!
Кто бы мог подумать,что мы встретимся здесь!
Kto bı moq podumat,şto vstreçu vas zdes!
Kto bı moq podumat,şto mı vstretimsya zdes!
Sən bura haradan gəlib çıxdın?(Sən hara,bura hara?)
Как ты здесь оказался (-ась)?(Какими судьбами?)
Kak tı zdes akazalsya(-as)?
(Kakimi sudbami?)
Biz sizinlə (səninlə) çoxdandır ki,görüşmürük.
Давно мы с вами (с тобой) не встречаемся.
Davno mı s vami (s taboy) ne vstreçayemsya.
Neçə vaxtdır ki,sizi (səni) görmürəm.
(Как) давно я не видел (-а) вас (тебя)
(Kak) davno ya ne videl(-a) vas (tebya)
Budur mən də gəldim.
Вот и я пришёл (-шла)
Vot i ya prişol (-şla)
Mən gecikməmişəm ki? - Я не опаздал (-а)? - Ya ne apazdal (-a)?
Mən vaxtındamı gəlmişəm? - Я вовремя пришёл (-шла)? - Ya vovremya prişol (-şla)?
Siz çoxdanmı gözləyirsiniz? - Вы (ты) давно ждёте(ждёшь)? -Vı (tı) davno jdyote (jdyoş)?
Siz vaxtında gəlmisiniz.
Вы (ты) пришли (-шла) вовремя.
Vı (tı) prişli (-şla) vovremya.
 18
İcazə verin, vidalaşaq. Разрешите попращаться. Razreşite popraşatsya.
Mən sizinlə vidalaşıram. Я с вами прощаюсь. Ya s vami praşayus.
Biz sizinlə vidalaşırıq. Мы с вами прощаемся. Mı s vami praşayemsya.
Biz bir daha görüşəcəyik. Мы ещё увидимся. Mı yeşşo uvidimsya.
Mən bir daha sizinlə görüşəcəyəm. Я ещё увижусь с вами (с тобой). Ya yeşşo uvijus s vami (s
taboy).
Bizi unutmayın! Не забывайте нас! Ne zabıvayte nas!
Gəlin. Приходите.Prixadite.
Zəng eləyin!Звоните!Zvanite!
Siz də gəlin.И вы тоже заходите (приходите).İ vı toje zaxadite (prixadite).
Siz də zəng eləyin.И вы звоните.İ vı zvanite.
Yaxşı yol!Uğurlu yol!Счасливого пути.Şaslivava puti.
Sizə də müvəffəqiyyətlər arzulayıram (xöşbəxtlik arzulayıram).
И вам успехов (и вам счастья) желаю.
İ vam uspexov (i vam şastya)jelayu.
Gecdir. Поздно. Pozdna.
Getmək lazımdır.Ayrılmaq vaxtı çatmışdır.
Надо идти.Настало время расставаться.
Nado idti.Nastala vremya rasstavatsya.
Getmək vaxtıdır.
Пора ехать.
Para yexat.
Ayrılmaq vaxtıdır.
Нам пора расстаться.
Nam para rasstatsya.
Artıq mən gedirəm.
Ну, я пойду (пошел,пошла)
Nu,ya paydu (paşol,paşla)
Mən getməliyəm.
Я должен (-на) идти
Ya doljen (-na) idti
Sizinlə söhbət etmək çox xoş idi.
Мне было приятно с вами поговарить.
Mne bılo priyatna s vami paqavarit.
Görüşümüzdən çox razı qaldım.
Я доволен (-льна) нашей встречей.
Ya davolen (-lna) naşey vstreçey.
Vaxtımız çox yaxşı keçdi.
Мы очень хорошо провели время.
Mı oçen xaraşo praveli vremya.
Vaxtınızı aldığım üçün məni bağışlayın.
Простите,что,я отнял (-а) у вас время.
Prastite,şto,ya atnyal (-a) u vas vremya.
Axşamınız xeyir!Necə gəlib çatmısınız?
Axşamınız xeyir!Sağolun,yaxşı.
Добрый вечер!Как доехали?
Добрый вечер! Спасибо,хорошо
Dobrıy veçer!Kak dayexali?
Dobrıy veçer!
Spasiba,xaraşo.
Özünüzü necə hiss edirsiniz?
Как вы себя чуствуете?
 19
Kak vı sebya çustvuyete?
Təşəkkür edirəm!Çox gözəl.
Благодарю вас. Прекрасно.
Blaqadaryu vas.Prekrasna.
Ailəniz necədir?
Как пожывает ваша семья?
Kak pojıvayet vaşa semya?
Sağ olun,hər şey yaxşıdır.Sizə salam göndərirlər.
Спасибо,всё в порядке. Передают вам привет.
Spasiba,vsyo v padarke.
Peredayut vam privet.
Sağ olun.
Спасибо.
Spasiba.
Qatarın yola düşməyinə on dəqiqə qalır.Sizə yaxşı yol.
До отхода поезда осталось десять минут.Счастливого вам пути.
Da atxoda poyezda astalos desyat minut.Şastlivovo vam puti.
Sağlıqla qalın.
Счастливого оставаться.
Şastlivovo ostavatsya.
Yeni görüşədək
Xüdahafiz.
До новой встречи.
До свидания.
Da novoy vstreçi.
Da svidaniya.
Salam!İşlər necədir?
Привет! Как дела?
Privet!Kak dela?
Təşəkkür edirəm,yaxşıdır.
Благодарю вас,хорошо.
Blaqadaryu vas,xaraşo.
Məndən sizə salam yetirməyi xahiş ediblər.
Меня просили передать вам привет.
Menya prosili peredat vam privet.
Sağ olun.Спасибо.Spasiba.
Salam Ramiz,özünü necə hiss edirsən?Sağalırsanmı?
Здраствуй,Рамиз!Как самочуствие?Поправляешься?
Zdrastvuy,Ramiz!Kak samaçustviye?Papravlyayeşsya?
Deyəsən pis deyiləm.Yavaş-yavaş gəzirəm.
Да вроде ничего.Хожу понемногу.
Da vrode niçevo.Xaju panemnoqu.
Salam Nara23!
Здраствуете,Nara23!
Zdrastvuyte,Nara23!
Salam Senemka!təzə nə var?Necə yaşayırsan?
Привет Senemka!Что нового?Как живёш?
Privet Senemka!Şto novovo?Kak jivyoş?
Yaxşı sağol.
Хорошо,спасибо.
Xaraşo,spasiba.
Salam,Narmisha!İşləriniz necədir?
 20
Здраствуете, Narmisha!Как дела у вас?
Zdrastvuyte,Narmisha!Kak dela u vas?
Hər şey əvvəlki kimidir.Bəs siz necəsiz?
Всё как прежде.А как вы?
Vsyo kak prejde.A kak vı?
Məndə hər şey yaxşıdır.
У меня всё хорошо.
U menya vsyo xaraşo.
Axşamın xeyir.Selcan_Xatun!Səni görməyimə necədə şadam!Harada idin?Neçə ildir səni
görmürəm.
Добрый вечер. Selcan_Xatun! Как я рада тебя видеть!Где ты была?Столько лет тебя не видела
Dobrıy veçer.Selcan_Xatun!
Kak ya rada tebya videt!Qde tı bıla?Skolko let tebya ne videla
Salam!ToRMeNTo!Mən də şadam ki,səninlə rastlaşdım.Mən Bakıda yox idim.
Здраствуй! ToRMeNTo!Я тоже рада,что встретила тебя.Меня не было в Баку.
Zdarastvuy! ToRMeNTo!Ya toje rada,şto vstretila tebya.Menya ne bılo v Baku.
Dede_Qorqud!Salam!Nə xoş təsadüf!Sən hara,bura hara?
Milord!Bu sənsənmi?Gör neçə vaxtdır ki,görüşmürdük.
Dede_Qorqud!Привет!Какая неожиданность!Как ты здесь оказался?
Milord!ты ли это?Сколько лет,сколько зим?
Dede_Qorqud!Privet!Kakaya neajıdannost?Kaktı zdes akazalsya?
Milord!tı li eta?Skolko let,skolko zim?
Moocik! axır ki,səni gördüm,harada itib batmısan?Neçə vaxtdır ki,görüşmürük!
Moocik!Наконец-то я тебя повидала.Где ты пропадаешь?Давно мы не виделись!
Moocik!Nakoneç-to ya tebya pavidala.Qde tı prapadayeş?Davno mıne videlis!
Salam,Yekta!Ezamiyyətdə idim.
Здраствуй, Yekta!Я была в командировке.
Zdrastvuy.Yekta!Ya bıla v kamandirovke.
Salam, mən gecikməmişəm ki?
Здраствуйте!Я не опаздала?
Zdrastvuyte!Ya ne apazdala?
Salam,biz sizi gözləyirik.
Здраствуйте!Мы ждём вас.
Zdrastvuyte!Mı jdyom vas.
Axşamınız xeyir,Sirin89!
Добрый вечер, Sirin89!
Dobrıy veçer,Sirin89!
Mən gecikməmişəm?Siz çoxdan gözləyirsiniz?
Я не опаздала?Вы давно ждёте?
Ya ne apazdala?Vı davno jdyote?
Xudahafiz,Z_U_Z_U!
До свидания, Z_U_Z_U!
Da svidaniya,Z_U_Z_U!
Görüşənə qədər,Gonulcelen.
До встречи, Gonulcelen.
Da vstreçi,Gonulcelen.
Ulviyye B,əlvida.
Ulviyye B,прощайте!
Ulviyye B,praşayte!
Xudahafiz,HAPPY.
До свидания, HAPPY.
Da svidaniya,HAPPY.
 21
Gəlin,(İcazə verin)vidalaşaq.
Давайте попращаемся.
Davayte papraşayemsya.
Xudahafiz,CEYHUNE.
До свидания, CEYHUNE.
Da svidaniya,CEYHUNE.
Sağlıqla qalın.
Всего вам хорошего.
Vsevo vam xaraşevo.
Hələlik,leylahuseynova.
Пока, leylahuseynova.
Paka,leylahuseynova.
Hələlik,bxmbxm.
Пока, bxmbxm.
Paka,bxmbxm.
Xudahafiz,icome2009.
До свидания, icome2009.
Da svidaniya,icome2009.
Unutmayın bizi, gəlin
Не забывайте нас,зоходите.
Ne zabıvayte nas,zaxadite.
Sağ olun,siz də unutmayın.Yaxşı yol.
Спасибо,и вы тоже не забывайте.Всего вам доброго.
Spasiba,i vı toje ne zabıvayte.Vsevo vam dobrava.
Əlvida,Cikolata,hər şey üçün çox sağolun.
Прощайте, Cikolata,спасибо вам за всё.
Proşşayte,Cikolata,spasiba vam za vsyo.
Sağ olun,Sabina_113.
Всего хорошего, Sabina_113.
Vsevo xaraşevo,Sabina_113.
Yayda gə lin.Bizi unutmayın.yazın.
Приезжайте летом.Не забывайте нас,пишите.
Priezjayte letom.Ne zabıvayte nas,pişite.
Bazar günü görüşənədək,musi123.Zəng elə.
До встречи воскресенье, musi123.Позвони.
Da vstreçi vaskresenye,musi123 Pazvani.
Hələlik, sən də zəng elə. Пока,И ты звони. Paka,İ tı zvoni.
Biz vaxtımızı xoş keçirdik.Xüdahafiz, Fatma xanım!
Мы приятно провели время.До свидания Fatma ханум!
Mı priyatno praveli vremya.Da svidaniya Fatma xanum!
Görüşümüzdən mən də razı qaldım.Gələn bazar gününədək.Niyar xanım.
Я тоже довольна нашей встречей.До следующего воскресенья. Niyar ханум.
Ya toje dovolna naşey vstreçey.Da sleduyuşevo vaskresenya.Niyar xanum.
Gözəl axşam üçün sizə minnətdaram,webmaster.
Благодарю вас за прекрасный вечер, webmaster.
Blaqadaryu vas za prekrasnıy veçer,webmaster.
Konsert çox yaxşı keçdi,sağlıqla qalın.
Концерт был прекрасный. Всего хорошего.
Konsert bıl prekrasnıy.Vsevo xaraşevo.
 22

Morfologiya
Bu dərsdən etibarən biz sizinlə morfologiya bölməsini öyrənəcəyik
İsim
İsim-cümlənin (кто?,что?) suallarına cavab verən vəəşyanı ifadə edən müstəqil bir hissəsidir.İsim
cümlədə
əsasən mübtəda,tamamlıq və zərflik kimi çıxış edə bilir,lakin cümlənin bütün üzvləri kimi də çıxış
edə bilər.
İsim aşağıdakı qruplara bölünür:
-müəyyən(конкретные)-(стол,мальчик,волк,солнце))
-qeyri-müəyyən (отвлечённые)-Hərəkət və vəziyyətbildirən (бег,болезнь),tərkib və keyfiyyət
bildirən(храбрость,синева))
-toplu (собирательные)-(листва,молодёж,студенчество).
Əsas xüsusiyyətləri-xüsusiyyət,ümumilik,canlılıq,cansızlıq,cins və hallanma.
Dəyişkən xüsusiyyəti-tək və cəm olması,hallanması
Başlanğıc forma-adlıq halın təki.
Xüsusi və ümumi,canlı və cansız isimlər.
1.Xüsusi isimlər-ayrı-ayrı şəxsləri və tək predmetləriifadə edir.Xüsusi isimlər böyük hərflərlə
yazılır.Xüsusi
isimlərə familiya,ləqəb,coğrafi adlar,qəzet və jurnaladları,müəssisə adları,astronomik adlar daxildir.
Низами,Баку,Кура,”Караван” (журнал),Меркурий (планета)
2.Ümumi isimlər-bütün həmcins predmetlərin adlarıdır.
Человек,тетрадь,город,журнал,балет.
Xüsusi isimlər ümumiyə və əksinə çevrilə bilir :
Рентген (учёный)-рентген (луч)
луна (месяц)-Луна (планета)
II.Canlı </strong>isimlər canlı predmetləri ifadə edir.кто?sualına cavab verir.
мальчик,жираф,бабочка.
Canlı isimlərin təsirlik hal forması yiyəlik hal forması kimi çıxış edə bilir.
Təsirlik halın cəmi=Yiyəlik halın cəmi
Canlı isimlər
Вижу матрешёк (təsirlik halın cəmi)=нет матрешёк(yiyəlik halın cəmi)
Kişi cinsinə mənsub isimlərin 2-ci dərəcəli hallanması zamanı müxtəlif canlı və cansız isimlər tək
halda da təyin olunur:
вижу котёнка (təsirlik hal)-отказался от котёнка (yiyəlik hal)
Həmçinin canlı isimləri aşağıdakı qaydalarla da təyin etmək mümkündür:
-ищеsonluqlu isimlər (mahiyyət anlamında)-страшилище,чудовище.
-insan anlamında olan predmetlər-лицо (=iştirak edən şəxs),язык (=əsir);
-мертвец,покойник,утопленник,чебурашка,русалка,ферзь,кукла,туз,козырь,валетsözləri.
-isimləşmiş bəzi sifətlər(isim hesab olunan):животное,парнокопытное,горничная.
Сansız isimlər-cansız olan predmetləri ifadə edir vəЧТО?Sualına cavab verir.
Стоя,дерево,цветок,книга,страна.
Cansız isimlərin təsirlik halının cəm forması adlıq halın cəm forması kimi çıxış edə bilir.
Təsirlik halın cəmi=Adlıq halın cəmi
Cansız isimlər
Вижу столы (təsirlik halın cəmi)=стоят столы(adlıq halın cəmi)
Həmçinin cansız isimləri aşağıdakı qaydalarla da təyin etmək mümkündür:
-трупsözü
-canlı predmetlərin cəm halını bildirən sözlər-группа,крестьянство,толпа,народ,стая,детрова

Tapşırıq 1.Сanlı və cansız isimləri təyin edin:

 23
Гусь,люди,руки,чебурашка,валет,русалка,мертвец,котёнок,насекомое,кладбище,герцог,свет,с
татуя, покойник, студенчество, бакинцы, толпа, ферзь, язык(пленный), народ, войско, кукла,
труп, цыплёнок, муравей, букашка,чудовище,студенты,помощник,врач,плакса.

Tapşırıq 2.Teksti yazın.Bütün isimlərin altından xətt çəkin.Xüsusi və ümumi,canlı və cansız

isimləri göstərin.
Сыновья Эльдегеза начали править Азербайджаном.Неповиновение на юго-западе страны
было ликвидировано после разгрома правителя Мараги-Кара-Сюнгяра.
Когда Кызыл Арслан,обосновавшись в Тебризе,начал заниматься делами
Азербайджана,местные правители слали ему много несуразных писем о положении в
управляемых ими областях.
Желая удержаться на своих постах,они скрывалиистинные причины недовольства
подданных.
Поэтому Низами,получив от Кызыл Арслана письмо,посвящённое вопросам поэзии и
литературы, в ответном письме рассказал о положении в стране и кратко изложил причины
народного недовольства.
Низами писал,что бунты в сёлах и городах происходят по причине негодного
государственного устройства,что страна нуждается в коренных реформах,а
правители,потерявшие доверие народа, должны быть низложены.
В письме были затронуты и другие важные вопросы.Так,Низами сообщал,что национальная
культура Азербайджана находится под угрозой нападок со стороны сект и религиозных
фанатиков,а творцы,создающие культурные ценности,преследуются и изгоняются местными
правителями.
Dəvət.
Приглашение.
Priqlaşeniye.
içəri keçin.
Buyurun } soyunun.
əyləşin.
Войдите
Раздевайтесь }пожалуйста.
Садитесь
Vaydite
Razdevaytes }pajalusta.
Sadites
Xahiş edirəm ,…buraya
…mənə
…bizə }yaxınlaşın.
…telefona
Подойдите,пожалуйста….сюда
ко мне
к нам
к телефону
Padaydite,pajalusta...syuda
ka mne
k nam
k telefonu
Bizimlə…
…kinoya
…muzeyə
…teatra }gedək
…ekskursiyaya
 24
(gəzintiyə)…
Пойдёмте
в кино
музей
вместе с нами } в театр
на экскурсию.
Paydyomte
v kino
muzey
vmeste s nami}v teatr
na ekskursiyu.
İcazə verin,sizi…
kinoya
teatra } dəvət edim.
restorana
rəqsə
Разрешите
в кино
пригласить вас..} в театр
в ресторан
на танец
Razreşite
v kino
priqlasit vas...}v teatr
v restoran
na tanes
Axşamı bizimlə keçirmək
istəmirsinizmi?
Gedək…
qayıdaq
avtomobildə }gəzək.
velosipeddə
katerdə
Не хотите ли вы провести вечер с нами?
на машине
Пойдёмте кататься…} на лодке
на велосипеде
на катере.
Ne xatite li vı pravesti
Veçer s nami?
na maşine
Paydyomte kakatsya...} na lodke
na velasipede
na katere
Bizimlə bir partiya…
şahmat
dama } oynamaq istəmirsiniz?
nərd
Не хотите ли сыграть
в шахматы?
с нами партию…} в шашки?
в нарды?
 25
Ne xatite li sıqrat
v şaxmatı?
s nami partiyu...} v şaşki?
v nardı?
Sizi…dəvət edirəm.
Mən istəyirəm sizi(səni)…dəvət edəm.
Mən sizi (səni)…dəvət edə bilərəmmi?
Я приглашаю вас (тебя)…
Мне хочется…пригласить
Я хотел(-а) бы вас (тебя)
пригласить.
Ya priqlaşayu vas(tebya)...
Mne xoçetsya...priqlasit
Ya xotel(-a) bı vas(tebya)
priqlasit.
Sizi(səni)dəvət etmək olarmı(olmazmı)?
Можно ли (нельзя ли) пригласить вас(тебя)?
Mojno li (nelza li)
Priqlasit vas(tebya)?
Mən istərdim ki,biz...gedək.
Gəlin gedək.
İstəmirsənmi?
Sən (siz) mənimlə gedə bilərsənmi (-sinizmi)?
Мне хотелось бы с вами сходить…
Давай(-те) сходим (пойдём).
Не хочешь ли ты?
Ты(вы) можешь(-ете) пойти со мной?
Mne xotelos bı s vami
sxodit...
Davay(-te) sxodim (paydyom).
Ne xoçeş li tı?
Tı(vı) mojeş(-ete) payti sa
mnoy?
Mənimlə razısınızmı?
Вы согласны со мной?
Vı saqlasnı sa mnoy?
Mənimlə getməyə razılaşırsınızmı?
…razı olarsınızmı?
…razı olmazsınız ki?
Согласитесь ли вы
Вы не согласитесь пойти со
} мной?
Не согласитесь ли вы
Saqlasites li vı
Vı ne saqlasites payti sa
} mnoy?
Ne saqlasites li vı
Yaxşı olar ki,muzeyə gedək.
Pis olmazdı…
Kinoya gedək?
Birgə nahar edək?
Gəzək?
 26
Sabah (axşam,bazar günü) bizə qonaq gəlin.
Хорошо бы сходить в музей.
Неплохо было бы…
Сходим в кино?
Пообедаем вместе?
Погуляем?
Приходите завтра (вечером,в воскресенье)к нам в гости.
Xaraşo bı sxodit v muzey.
Neploxo bilo bı...
Sxodim v kino?
Paabedayem vmeste?
Paqulyayem?
Prixadite zavtra (veçerom,v vaskresenye) k nam v qosti.
Sizin dəvətinizi məmnuniyyətlə qəbuledirəm.
Я с удовольствием принимаю ваше приглашение.
Ya s udavolstviyem prinimayu
Vaşe priqlaşeniye.
Bizə yenə(tez-tez) gəlin.
Заходите к нам ёщё (почаще).
Zaxodite k nam yeşşo (poçaşşe).
İcazə verin,ünvanınızı və telefonunuzu götürüm (yazım).
Разрешите записать ваш адрес и телефон.
Razreşite zapisat vaş adres
i telefon.
İcazə verin,sizi yola salım.
Разрешите проводить вас.
Raşreşite pravadit vas.
Siz çox diqqətlisiniz.
Вы очень любезны(внимательны).
Vı oçen
lyubeznı(vnimatelnı)
Mən sizi şənbə günü tamaşaya baxmağa dəvət etmək istəyirəm.
Я хочу пригласить вас в субботу на просмотр спектакля.
Ya xaçu priqlasit vas v
subbotu na prasmotr
spektaklya.
Məmnuniyyətlə.Sağ olun.
С удовольствием.Спасибо.
S udavolstviyem.Spasiba.
Mən sizi bağa dəvət etmək istəyirəm.
Мне хочется пригласить вас на дачу.
Mne xoçetsya priqlasit vas na
daçu.
Təşəkkür edirəm.Mən mütləq gələrəm.
Благодарю вас.Я обязательно приеду.
Blaqadaryu vas.Ya obyazatelno
priyedu.
Mən sizi bazar günü bizə dəvət edə bilərəmmi?
Я могу пригласить вас к себе в воскресенье?
Ya maqu priqlasit vas k sebe v voskresenye?
Bəli, bazar günü mən boşam.
Да,в воскресенье я свободен.
 27
Da,v vaskresenye ya svaboden.
Bazar günü muzeyə gedək.Orada maraqlı sərgi var.
Пойдём в воскресенье в музей.Там интересная выставка.
Paydyom v vaskresenye v
muzey.Tam interesnaya
vıstavka.
Yox bazar günü stadiona gedək.Orada yüngül atletika üzrə yarışlar keçiriləcəkdir.
Нет,пойдём лучше в воскресенье на стадион.Там будут проходить соревнования по лёгкой
атлетике.
Net,paydyom luçşe v vaskresenye na stadion.Tam budut proxodit sarevnovaniya
po lyoqkoy atletike.
Amma yaxşı olardı ki,teatra (ilk tamaşaya) gedək.
А лучше давайте сходим в театр (на премьеру).
A luçşe davayte sxodim v
teatr(na premyeru).
Saat 5-də kinoya gedəkmi?
Пойдём в 5 часов в кино?
Paydyom v 5 çasov v kino?
Bir qədər gec olarmı?Saat 5-də mən məşğulam.
А можно попозже?В 5 часов я буду занят(-а).
A mojno papozje?V 5 çasov ya
Budu zanyat(-a).
Onda saat 7-də.
Ну,тогда в 7.
Nu,taqda v 7.
Danışdıq.
Договорились.
Daqavarilis.
Gedəyin gəzməyə.
Пойдёмте погуляем.
Paydyomte paqulyayem.
Məmnuniyyətlə.
С удовольствием.
S udovolstviyem.
Gəlin meşəyə gedək!
Давайте сходим в лес!
Davayte sxodim v les!
Bilirsən,mən,yəqin ki,gedə bilməyəcəyəm,mənim təcili işim var.
Ты знаешь,я наверное,не смогу,у меня срочная работа.
Tı znayeş,ya navernoye,ne smoqu,u menya sroçnaya rabota.
Siz bu axşamı mənimlə keçirə bilməzdinizmi?
Вы не могли бы провести этот вечер с нами?
Vı ne maqli bı pravesti etot
veçer s nami?
Məmnuniyyətlə.
С удовольствием.
S udavolstviyem.
Onda gedək qayıqda üzək.
Тогда пойдёмте кататься на лодке.
Taqda paydyomte kaktsya na lodke.
Bəs sabah axşam siz nə edirsiniz?
А что вы делаете завтра вечером?
 28
A şto vı delayete zavtra
veçerom?
Hələ bilmirəm.Necə bəyəm?
Пока не знаю.А что?
Paka ne znayu.A şto?
İcazə verin,sizi restorana dəvət edim.
Разрешите пригласить вас в ресторан.
Razreşite priqlasit vas v
restoran.
Yox,yaxşısı budur ki,sabah axşam siz bizə qonaq gəlin.
Нет,лучше завтра вечером вы приходите к нам в гости.
Net,luçşe zavtra veçerom vı prixadite k nam v qosti.
Sizin dəvətinizi məmnuniyyətlə qəbuledirəm.İcazə verin,sizin ünvanı və telefon nömrənizi yazım.
С удовольствием принимаю ваше приглашение.Разрешите записать ваш адрес и номер
телефона.
S udavolstviyem prinimayu
vaşe priqlaşeniye.Razreşite
zapisat vaş adres i nomer
telefona.
Sizi ötürümmü?
Проводить вас?
Provodit vas?
Sağ olun,lazım deyil.
Спасибо,не надо.
Spasiba,ne nado.

Miqdarına görə isimlər 2 qismə bölünür:

-tək isimlər,söhbət yalnız bir predmetdən gedirsə
вещь,стекло,кошка;
-cəm isimlər,söhbət bir neçə predmetdən gedirsə
вещи,стёкла,кошки;
Ancaq elə isimlər də vardır ki,onlar miqdarına görə yalnız bir formada olurlar
-yalnız tək halda olan isimlər.Bu isimlər kəmiyyət sayları ilə uyğunlaşmır və onları saymaq
mümkün deyil
a)toplu isimlər :
листва,молодёж,детвора;
б) həqiqi isimlər:
бензин,молоко,нефть,асфальт,фарфор;
в)mücərrəd isimlər :
белизна,злоба,темнота,беготня,чтение;
г) Astronomik obyektlərin adları :
Марс,Луна,Венера;
д) coğrafi adlar:
Азербайджан,Каспий,Кура;
е) müxtəlif şəkildə hallanan isimlər:
бремя,вымя,пламя,темя;
-yalnız cəm halda olan isimlər.Bu isimlərin cinsi və halı təyin olunmur.
a)vahid (tam) kimi anlaşılan iki eyni hissə tərkibli premetlərin adları
брюки,ворота,перила,сани,очки,грабли,качели;
Qeyd:İki eyni hissə tərkibli isimlərlə cüt isimləri qarışdırmayın.Onlar miqdarca 2 cür olur:
ботинки (ботинок),серьги (серьга);
 29
б) material və onların qalıqlarının adları:
белила,чернила,духи,опилки,очистки;
в) zaman müddətlərinin adları,oyunlar:
каникулы,жмурки,прятки,будни;
г) fəaliyyət və təbiətin vəziyyət adları
хлопоты,сумерки,дебаты;
д) müxtəlif coğrafi adlar
Афины,Карпаты,Альпы,Физули (город),Фили,Жигули;
Kişi cinsinə mənsub isimlərin adlıq halının cəmi
1.Bir sıra kişi cinsinə mənsub isimlərin adlıq halının cəmi–а,-яvə yaxud–и,-ыsonluqlu olurlar.
Yadda saxla:
А)директора,доктора,профессора,инспектора,берега,века,города,корма,номера,
стога,фельдшера.штемпеля,желоба,жернова,повара,строжа,катера,кителя,
обшлага,тополя,округа,ордера,отпуска,паспорта,адреса,сорта,якоря;
Б) агитаторы,авторы,аптекари,лекторы,лидеры,договоры,порты,месяцы,бухгалтер,
выборы,инженеры,конструкторы,торты,фронты,шофёры,редакторы,корректоры,
ораторы,офицеры,гербы,конюхи,приговоры,ревизоры,снайперы,стажёры.
2.Cəmdə olan bəzi isimlər mənaca fərqlənirlər,ona görə də adlıq halın cəmində 2 formaya malik
olurlar
лист-листы (vərəq) və листья (ağac)
зуб-зубы (insanın dişi) və зубья (mişarın dişi)
корень-корни (bitkilərdə) və коренья (tərəvəzdə)
лагерь-лагеря (hərbi) və лагери (ictimai-siyasi qrup)
муж-мужи (dövlət xadimləri) və мужья (həyat yoldaşı)
колено-колени (insanın) və колена (cinslərə ayırma)
сын –сыны (vətənin) və синовья (valideynlərin)
мех-меха (heyvanlarda) və мехи (dəmirçinin körüyü)
пояс-пояса (qayış,kəmər,toqqa) və поясы (coğrafi)
провод-провода (şunur) və проводы (yola salmaq)
пропуск-пропуска (sənədlər) və пропуски (proqul)
счёт-счeта (ödəniş üçün) və счёты (hesab üçün uyğunlaşdırma)
тормоз-тормоза (maşında) və тормозы (əngəlləmək)
учитель-учителя (müəllim) və учители(nəzəriyyə baniləri)
хлеб-хлеба (dənli bitkilər) və хлебы (bişirilmiş şirniyyat)
цвет-цвета (boya rəngi) və цветы (bitki)
3.İsmin cəm halının ikili formalarının da olması mümküdür (-А,-Я sonluqlu əsasən danışıq dilinin
tərkib hissəsi kimi)
ветры-ветра,годы-года,цехи-цеха(-A sonluğu həmişə vurğulu olur).
4.Kişi cinsinin–ЁНОК,-ОНОКsonluqlu isimlərinin sonluğu cəmdə-АТ,-ЯТsuffiksləri ilə əvəz
olunur.
Цыплёнок-цыплята,телёнок-телята
медвежонок-медвежата,ребёнок-ребята
5.Bir qisim isimlər cəmdə yeni leksik mənaya malikolurlar
огонь (alov)-огни (işıq)
вода (maye)-воды (müalicəvi,territorial)
торг (alış-veriş,ticarət)- торг (auksion)
грязь (zibil)-грязи (müalicəvi palçıq)
масло (kərə yağı)-масла (efir yağı)
сахар (ərzaq)-сахара (bioloji)
песок (şəkər)-пески (səhra qumu)
порог (evin kandarı)-пороги (çayın dibində köndələn daş təpə)
мозг (ilik,ağıl)-мозги (xörək)
 30
Cəm isimlərin hallanarkən bəzi xüsusiyyətləri
Adlıq halda isimlərin düzgün yazılışı
1.Cəm isimlərin adlıq halda 1-ci dərəcəli hallanması
-HЯsonluqlu isimlər.
Əgər-HЯqarşısında saitdirsə,ondaЬyazılır,yox əgər samitdirsə onda,Ьyazılmır.
Яблоня-яблонь,героиня-героинь,пустыня-пустынь,княгиня-княгинь.
Вишня-вишен,скворечня-скворечен,башня-башен,спальня-спален.
İstisna hal-барышень,боярышень,деревень,кухонь
-ЬЯsonluqlu isimlər
Vurğu-ЕЙaltında ,vurğusuz- И - Йyazılır .
Статья-статей,скамья-скамей,
Шалуний-шалуний,гостья-гостий
Yaddasaxla!вафель,ватрушек,двоен,кочерёг,капель,цапель,свечей
(свеч),западней,кеглей,гор,дынь,рощ,сабель,туч,туфель,барж,галош,кур,простынь,каём,
зорь,серёг,судей,дядей,тётей,сестёр,земель,ноздрей,нянь,пригоршней,свадеб.
2.Cəm isimlərin adlıq halda 2-ci dərəcəli hallanması
-ИЕvəЬЕsonluqlu isimlər ЕЙsonluqlu isimlərə çevrilir.
Заявление-заявлений,здание-зданий,побережье-побережий
İstisnahal-ружьё-ружей.
Yaddasaxla!мест,окон,дел,полей,морей,ушей,облаков,болот,болотцев, плоскогубцев,очков,
плечиков,оконцев, солдат,сапог,доньев, щупальцев, рельсов,санаториев,
зятьёв,поленьев,валенок,
волос,дупел,вёсел,оленей, коленей,небес,чудес,апельсинов, мандаринов,томатов,
помидоров, баклажанов, граммов,килограммов,метров,километров,гектаров,аршин,погон,
комментариев,носков,чулок,ботинок,башкир,цыган,турок, грузин,осетин,кадет,
партизан,человек, оладий,копий,противней,блюдец,яблок,колец,подмастерьев,
полотенец,стёлок,платьев,верховьев,устьев,низовьев.
İsimlərin birgəlik halda düzgün yazılışı.
1.Birgəlik halın 3-cü dərəcədə hallanan isimləriдочь,дверь,лошадьbu cür variant sonluğa malik
olurlar:-МИ (ədəbi forma),-ЯМИ (danışıq dili forması).
Дочерьми(дочерями),лошадьми(лошадями),дверьми(дверями)
2.-ОВ,-ЕВ,-ЫН,-ИНsonluqlu familiyalar birgəlik halda aşağıda sonluğa çevrilirlər :
-ЫМ(rus familiyaları):Пушкиным,Тургеневым
-ОМ(xarici familiyalar):Дарвином,Чаплином
3.-ОВ,-ЕВ,-ЫН,-ИН,-ОВО,-ЕВО,-ЫНО,-ИНОsonluqlu coğrafi adlar birgəlik halda–ОМsonluğu
ilə əvəz olunur:
Под Ростовом,под Бородином,под Киевом
Razılıq.Təşəkkür.
Благодарность.
Blaqadarnost
Sağ ol (-un)!
Спасибо!
Spasiba!
Çox sağol (un)!
Большое спасибо!
Balşoye spasiba!
Təşəkkür edirəm!
Благодарю Вас!
Blaqadaryu Vas!
Diqqətinizə (köməyinizə,xoş qəbulunuza,məsləhətinizə,
hədiyyənizə ) görə çox sağolun.
Спасибо за внимание (помощь,тёплый приём,совет,
 31
подарок).
Spasiba za vnimaniye
(pomoş,tyoplıy
priyom,savet,
padarok).
Sizdən (səndən) çox razıyam.
Я очень доволень Вами.
Ya oçen davolen Vami.
Sizdən (səndən ) çox razıyam ki,...
Я благодарен (-на) ВаM (тебе) за то,что…
Ya blaqadaren (-na) Vam (tebe) za to,çto...
Mən sizə çox (olduqca) minnətdaram.
Я очень благодарна(-ен) Вам
(тебе)
Ya oçen blaqadarna (-en) Vam
(tebe)
İcazə verin,sizə təşəkkürümü bildirim.
Разрешите поблагодарить вас (выразить Вам свою благодарность)
Razreşite pablaqadarit vas (vırazit Vam svayu
blaqadarnost)
Mən sizə (sənə) öz təşəkkürümü bildirirəm.
Я приношу (выражаю) Вам свою благодарность.
Ya prinaşu (vırajayu ) Vam
Svayu blaqadarnost.
Mən istəyirəm sizə minnətdarlığımı bildirəm.
Mən istərdim ki,…
Я хочу поблагодарить Вас (тебя).
Мне хочется выразить Вам (тебе) свою (мою) благодарность.
Мне хотелось бы…
Ya xaçu pablaqadarit Vas
(tebya).
Mne xoçetsa vırazit Vam
(tebe) svayu (mayu)
blaqadarnost.
Mne xatelos bı...
Mən sizə minnətdarlığımı bildirirəm.
Я выражаю вам свою благодарность (признательность)
Ya vırajayu vam svayu
Blaqadarnost
(priznatelnost)
Siz çox nəzakətlisiniz.
Вы очень (так) любезны.
Vı oçen (tak) lyubeznı.
Siz çox diqqətlisiniz.
Вы очень (так) внимательны.
Vı oçen (tak)
Vnimatelnı.
Qabaqcadan sizə minnətdarlığımı bildirirəm.
Заранее благодарю вас (тебя)
Zaraneye blaqadaryu vas (tebya)
Mən sizin əlinizi sıxmaq istəyirəm.İcazə verin,əlinizi sıxım.
Я хочу пожать вашу руку.
 32
Разрешите.
Ya xaçu pajat vaşu ruku.
Razreşite.
Yeni il təbriki üçün sağ olun,Leonid Vladimiroviç
Спасибо за новогоднее поздравление,Леонид Владимирович
Spasiba za navaqodneye
Pazdravleniye,Leanid
Vladimiroviç.
Dəyməz,Vera Vasilyevna
Не за что,Вера Васильвна.
Ne za şto,Vera Vasilyevna.
Rafiq,sağ ol ki,təbrik etməyi unutmamısan.
Спасибо,Рафик,за то,что ты не забыл поздравить.
Spasiba,Rafik,za to,şto tı ne zabıl pazdravit.
Nə danışırsan,Aydın!Mən bunu necə unuda bilərdim?!
Ну,что ты,Айдын!Как я мог забыть об этом?!
Nu,şti tı,Aydın!Kak ya moq zabit ab etom?!
Qayğınız üçün səmimi qəlbdən təşəkkür edirəm.
От всей души благодарю Вас за заботу.
At vsey duşi blaqadaryu Vas
Za zabotu.
Bu nə sözdür?Təşəkkür etməyə dəyməz
Ну что ты?Не стоит меня благодарить.
Nu şto tı?Ni stoit menya blaqadarit.
Mən sizin üçün yeni lüğət almışam.
Я купила для вас новый словарь.
Ya kupila dlya vas novıy
Slovar.
Mən sizdən çox razıyam.
Я вам глубоко признателен.
Ya vam qluboko priznatelen.
Mən yebileyim münasibəti ilə səmimi təbriklər üçün,icazə verin,əziz dostlar,sizə öz
minnətdarlığımı bildirim.
Разрешите поблагодарить Вас,дорогие друзья,за ваши тёплыепоздравления по случаю моего
юбилея.
Razreşite pablaqadarit
Vas,daraqiye druzya,za vaşi
Tyoplıye pazdravleniya po sluçayu mayevo yubileya.
Bu nə minnətdarlıqdır,Pyotr Semyonoviç?!
Что за благодарность,Пётр Семёнович?!
Şto za blaqadarnost,Pyotr
Semyonoviç?!
Qalina Leonidovna,bu böyük xidmətimiz üçün sizə təşəkkür etmək istəyirəm.
Я хочу поблагодарить Вас,Галина Леонидовна,за эту большую услугу.
Ya xaçu pablaqadarit
Vas,Qalina Leanidovna,za
etu balşuyu usluqu.
Dəyməz.Mənim yerimə kim olsaydı,belə hərəkət edərdi.
Не стоит.На моём месте так сделал бы каждый.
Ni stoit,Na mayom meste tak sdelal bı kajdıy.
Artıq sizin qızınız tamamilə sağlamdır.
Ну,теперь Ваша дочка совсем здорова.
 33
Nu,teper Vaşa doçka savsem zdarova.
Bilsəydiniz mən sizə necə də minnətdaram?!
Если бы Вы знали,как я вам благодарна?!
Esli bı Vı znali,kak ya vam blaqadarna?!
Bu nadir kitab üçün çox sağolun.
Спасибо Вам большое за эту редкую книгу.
Spasiba Vam balşoye za etu redkuyu kniqu.
Çox sağ ol ki,Rauf,mənə kömək etdin.
Большое спасибо тебе,Рауф,что ты мне помог.
Balşoye spasiba tebe,Rauf,şto tı mne pamoq.
Nə danışırsan,boş şeydir!
Да что ты,какие пустяки!
Da şto tı,kakiye pustyaki!
Mən sizin əlinizi sıxmaq istəyirəm.Sən bütün həqiqəti onun üzünə dedin.(İcazə ver,əlini sıxım,sən
namuslu adamsan)
Я хочу пожать твою руку.Ты сказалему всю прaвду в лицо.(разреши пожать твою руку,ты
честный человек).
Ya xaçu pajat tvayu ruku,.Tı
Skazal yemu vsyu pravdu v
Litso.(razreşi pajat tvayu ruku,tı çestnıy çelavek).
 34

Suffikslər
Yazılış qaydası
Nümunə
-ЧИК,-ЩИК
Д,Т,З,С,Жsamitlərindən sonra–ЧИК,digər samitlərdən sonra isə-ЩИК(peşə növləri) suffiksi
işlənir.
İstisna:бриллиантщик,
ремонтщик
переводчик
каменщик
-ОТН,-Я
-ОВН,-Я
-ОТ,-А
-ОСТЬ-
О hərfi ilə yazılır
беготня
болтовня
высота
смелость
-ЕТ,-А
-ЕСТВ,-О
-ЕСТЬ-
Е hərfi ilə yazılır
нищета
студенчество
тягучесть
-ИН,-А
-ИЗН,-А
(-ИН-) СТВ-О
И hərfi ilə yazılır
вышина
белизна
большинство
-ЕК-ИК-(-ЧИК-)
Əgər sait adlıq halda düşürsə -ЕК,yox əgər düşmürsə onda –ИК (-ЧИК-)(уменительно-
ласкательные)
кусочек(кусочка)
столик(столика)
-ЕК,-ОК-
Vurğulu fışıltılı səslərdən sonra -О,vurğusuz Е (И)
крючок
песочек
-ЕЦ,-ИЦ-
Kişi cinsinə mənsub
isimlər -Е
Qadın cinsinə mənsub isimlər -И
братец(k.c)
лужица (q.c)
-ЕЧК-ИЧК-
-ИЧК –ИЦ suffiksindən əmələ gəlmiş sözlərdə yazılır,digər hallarda isə
–ЕЧК suffiksi ilə yazılır
синичка (синица)
 35
кошечка (кошка)
-ЕЦ-О
-ИЦ-Е
Əgər vurğu sözün sonuna düşürsə
Əgər vurğu sözün əsasına düşürsə
письмецо
креслице
-ОНЬК-ЕНЬК-
Ь ilə yazılır(incə tələffüzlü)
берёзонька
тётенька
-ОНК-ЕНК
Ь-sız yazılır(kobud tələffüzlü)
избёнка
собачонка
-ИНК-
-ИН(К)-
Əsasən –ИН-А+К suffikslərindən ibarət isimlər
горошинка
(горошина)
пылинка
-ИЩ-
-ИЩ-suffiksindən sonra kişi vəorta cinsə mənsub isimlərdə -E,
qadın cinsinə mənsub isimlərdə isə -A(böyüdülmüş mənada)
домище (k.c)
пылища (q.c)
-ЫШК-
(-ИШК-)
-УШК-
(-ЮШК-)
Orta cinsə mənsub sözlərdə -ЫШК,kişi və qadın cinsinə mənsub sözlərdə -УШК.
-ЮШК hər 3 cinsdə.
İstisna-клинышек,колышек
Bu suffikslərdən sonra sonluq:
O: a)orta cinsə mənsub sözlər
б)kişi cinsinə mənsub cansız isimlər
A: a)qadın cinsinə mənsub sözlər
б)kişi cinsinə mənsub canlı isimlər
пёрышко
голубушка
полюшко
солнышко
городишко
матушка
сынишка

Tapşırıq 1
Buraxılmış hərfləri yerinə düzgün yazın,suffiksləri ayırın.
Перевоз..ик,извоз..ик,объезд..ик,свар..ик,строгаль..ик,груз..ик,разнос..ик,
перебеж..ик,арматур..ик,бетон..ик,болель..ик,буфет..ик,времен..ик,гон..ик,
доклад..ик,забой..ик,закуп..ик,заправ..ик,кладов..ик,контор..ик,лёт..ик,набор..ик,
паркет..ик,раздат..ик,смаз..ик,регулиров..ик,заказ..ик,захват..ик,развед..ик, барабан..ик.
 36
Tapşırıq 2
Buraxılmış hərfləri yerinə düzgün yazın,suffiksləri ayırın.
Верзил..,болотищ..,батюшк..,точил..,шалунишк..,сапожищ..,правил..,хлебушк..,
ручищ..,зубрил..,зубил..,сынишк...,соседушко..,соловушк..,ножищ..(нога),
кулачищ..,запевал..,письмишк..,пёрышк..,дедушк..,заборишк..,коровниц..,
верблюдиц..,грязищ..,дворишк..,городишк..,парнишк..,ножищ..(нож).
İnam (inamsızlıq) bildirmə. Выражение уверенности (неуверонности). Vırajeniye uveronnosti
(neuveronnosti).
Şərtsiz,qəti,şübhəsiz!
Безусловно,конечно
Bezuslovna,kaneşna
Şübhəsiz,əlbəttə.
Несомненно
Nesamnenna.
Mütləq,hökmən.
Обязательно.
Abyazatelna.
Görünür (ki).
Очевидно (по-видимому)
Açevidna (pa-vidimamu)
Ola bilər.
Вполне возможно.
Вероятно.
Vpalne vazmojna.
Verayatna.
Yəqin (ki).
Наверное.
Navernoye.
Deyəsən,sanki.
Кажется.
Kajetsa.
Ola bilsin,bəlkə.
Может быть.
Mojet bıt.
Çətin ola bilsin,çətin ki.
Вряд ли.
Vryad li.
Güman etmirəm.
Не думаю.
Ni dumayu.
Qorxuram ki,…
Боюсь,что…
Bayus,şto…
Sabah siz beynəlxalq vəziyyət barədəmühazirəyə gələcəksinizmi?
Вы придёте завтра на доклад о международном положении?
Vı pridyote zavtra na daklad o mejdunarodnom palajeniyi?
Əgər ona kimi işimi qurtarsam,ehtimal ki (görünür,ola bilər,çox ola bilər,görünür ki) gələcəyəm.
Вероятно (очевидно,возможно,должно быть,по-видимому),приду,если освобожусь к этому
времени.
Verayatna (açevidna,vazmojna,daljno bıt,po- vidimamu),pridu,yesli asvabajus k etomu vremeni.
Ümidvaram ki,səfərimiz baş tutacaqdır.
Надеюсь,поездка состоится.
 37
Nadeyus,payezdka sastayitsa.
Bəli,şübhəsiz (əlbəttə).Buna ehtimal azdır,çünki,müəllim hələ də xəstədir.
Да,несомненно (конечно).Всё это мало вероятно,так как учитель всё ещё болен.
Da,nisamnenna (kaneşna).Vsyo eta mala
Verayatna,tak kak uçitel vsyo yeşşo bolen.
Sabah hava necə olacaqdır?
Какая завтра будет погода?
Kakaya zavtra budet paqoda?
Görünür bugünki kimi.
Кажется (пожалуй),такая же,как и сегодня.
Kajetsa (pajaluy),takaya je,kak i sevodnya
Yaxud:
Qorxuram ki,soyuq olacaq.
Или:
Боюсь,что будет холодно.
İli:
Bayus,şto budet xolodna.
Razılıq (narazılıq)bildirmə.
Выражение согласия(несогласия).
Vırajeniye saqlasiya(nesaqlasiya).
Razılıq.
Согласие.
Saqlasiye.
Bəli,hə.
Да.
Da.
Doğrudur (düzdür).
Правильно
Pravilna
Tamamilə doğrudur.
Совершенно верно.
Saverşenna verna.
Şübhəsiz.
Безусловно.
Bezuslovna.
Əlbəttə.
Конечно.
Kaneşna.
Tamamilə razıyam.
Вполне согласен.
Vpalne saqlasen.
Elədir ki var.
Так и есть.
Tak i yest
Mən də bu fikirdəyəm.
Я того же мнения.
Ya tavo je mneniya.
Sizin fikrinizlə razıyam.
Я согласен с вашим мнением.
Ya saqlasen s vaşim mneniyem.
Baxın ilk qar yağıb!
Смотрите,выпал первый снег!
 38
Smatrite,vıpal pervıy
Sneq!
Doğrudan da.
Да,в самом деле.
Da,v samom dele.
Bu fərziyyə ilk dəfə akademik Fersman tərəfindən irəli sürülmüşdür.
Эта гипотеза впервый выдвинута академиком Ферсманом.
Eta qipoteza vpervıy
vıdvinuta akademikom
Fersmanom.
Tamamilə doğrudur (düzdür).
Совершенно верно (правильно).
Saverşenna verno
(pravilno).
Yaxud:Yox.Siz səhv edirsiniz.
Yox.Bu belə deyil.
Или:Hет.Вы ошибаетесь.
Нет,это не так.
İli net.Vı aşibayetes.
Net,eta ni tak.
Mən belə düşünürəm ki,təcrübələri mümkün qədər tez qurtarmaq lazımdır.
Я думаю,что практику надо
закончить как можно быстрее.
Ya dumayu,şto praktiku nado zakonçit kak mojna bıstree.
Bəli,əlbəttə (sözsüz,şübhəsiz)
Да,конечно (безусловно,разумеется)
Da,kaneşna
(bezuslovna,razumeyetsa)
Yaxud:Əksinə,indi təcrübələri heç cürə dayandırmaq olmaz.
�?ли:Наоборот,практика сейчас нельзя прекрашать ни в коем случае.
İli Naabarot,praktika
şas nelzya prekraşat
ni v koyem sluçi.
Biz sizə bu il ekspedisiyaya Urala yox,Altaya getməyi təklif edirik.Siz buna necə baxırsınız?
Мы вам предлагаем
поехать в этом году в експедицию не на Урал,а на Алтай.Как вы смотрите на это?
Mı vam predlaqayem payexat v etom qadu v ekspedisiyu ni na Ural,a na
Altay.Kak vı smotrite na eto?
Mən razıyam (Mən etiraz etmirəm).
Я ничего не имею против
(Я не возражаю).
Ya niçevo ni imeyu protiv (Ya ne vazrajayu).
Yaxud:Mən buna etiraz etmirəm,çünki mən Ural barədə material toplanışını qurtarmalıyam.
Или:Я возражаю против этого,так как должен закончить сбор материала по Уралу.
İli Ya vazrajayu protiv
etovo,tak kak doljen
zakonçit sbor materiala
po Uralu.
Mənim ciddi etirazım var.
У меня есть серьёзные возражения.
U menya yest seryoznıye
vazrajeniya.
 39
Məncə bu çox maraqlı və vacib məqalədir.Siz bu haqda nə fikirləşirsiniz?
По-моему,это очень интересная и нужная статья.Что вы думаете о ней?
Po-moyemu,eta oçen
interesnaya i nujnaya
statya.Şto vı dumayete o ney?
Mən sizinlə tamamilə razıyam.
Я полностью разделяю
вашу точку зрения.
Ya polnostyu razdelyayu vaşu toçku zreniya.
Yaxud:Mən də həmin fikirdəyəm
Или:Я придерживаюсь того же мнения.
İli Ya priderjivayus tavo
je mneniya.
Mən sizinlə razı deyiləm,çünki məqalədə bir sıra səhv fikirlər var.
Я не разделяю вашего мнения,так как в статье имеется ряд ошибочных положений.
Ya ni razdelyayu vaşevo
mneniya,tak kak v statye
imeyetsya ryad aşiboçnıx
palajeniy.
 40

Sifət
Sifət-КАКОЙ?,КАКОВ?,ЧЕЙ?suallarına cavab verən əşyanın,predmetin əlamətini bildirən
müstəqil və əsas nitq hissəsidir.Cümlədə əsasən təyin və xəbər kimi çıxış edir.Sifətlər həmçinin
isimlərlə də uzlaşırlar :
Тёплый шарф,тёплая кофта,тёплое пальто,тёплые наски
Фильм интересен,книга интересна,представление интересно,игры интересны.
Мамин фартук,мамина шапка,мамино платье,мамины туфли.
Dəyişməz və daimi əlaməti-dərəcəsi və hallanma tipidir.
Dəyişkən əlaməti-cins,kəmiyyət,hal (isimlərlə təyin olunur).
Başlanğıc forma-adlıq hal,təkdə olması,kişi cinsi,tam forma.
Sifətlərin əlamətlərinə görə növləri
Sifətlər əlamətlərinə görə 3 qrupa bölünür:keyfiyyət bildirənlər,nisbət ifadə edənlər və yiyəlik
bildirənlər.
Keyfiyyət bildirən sifətlər predmetin əlamətini bildirir,hansı ki,böyük və kiçik dərəcədə ola
bilər.Buəlamətlər aşağıdakılardır :
-forma:прямой(düz),круглый(dəyirmi),кривой(əyri);
-ölçü:большой(böyük),маленький(kiçik);
-rəng:синий(göy),чёрный(qara),белый(ağ);
-xüsusiyyət:твёрдый(sərt),прочный(möhkəm);
-çəki:лёгкий(yüngül),тяжёлый(ağır);
-qoxu:ароматный(ətirli),пахучий(iyli,ətirli);
-temperatur:горячий(qaynar),холодный(soyuq);
-səs:тихий(sakit),громкий(gurultulu).
Keyfiyyət bildirən sifətlərin əlamətləri
-<<очень>>,<<совсем>>zərfləri ilə birləşirlər:оченьумный,совсемглупый;
-müqayisə dərəcəsinə malikdirlər:умный-умнее,самый умный,умнейший,более умный;
-müxtəsər formaya malik olurlar:умный-умён,умны,умна;
-antonim kimi ifadə olunurlar:умный-глупый;
-sinonim kimi ifadə olunurlar:умный-сообразительный;
-НЕpristavkalı antonim sifətlər əmələ gətirirlər:умный,неумный;
-sözə kiçildici incəlik verən və digər suffikslər vasitəsi ilə yaranan sifətlər:умный-
умненький,хороший-хорошенький,белый-беловатый,белёхонек,белёшенек;
-təkrar yolu ilə mürəkkəb sifətlər əmələ gətirirlər:умный-умный;
-ovə-eilə zərf əmələ gətirirlər:хороший-хорошо,певучий-певуче;
-ость,-ств,-есть,-изн,-отsuffikslərinin köməyi ilə isim əmələ gətirirlər :молодой-
молодость,текучий-текучесть,достойный-достоинство,новый-новизна,правый-правота.
Bu sadalanan əlamətlər bütün sifətlərə aid deyildir.Bu sadalanan əlamətlərdən yalnız birinin olması
kifayətdir ki,həmin sifət keyfiyyət bildirən sifətlər qrupuna daxil edilsin.
Nisbət bildirən sifətlər böyük və kiçik dərəcədə ola bilməyən predmetlərin əlamətini ifadə edir.Bu
əlamətlər aşağıdakılardır :
-materiala :стеклянный (şüşəli),соломенный (küləşli),мраморный (mərmərli) ;
-kəmiyyətə :семилетный (yeddi yaşlı),пятиэтажный (beş mərtəbəli),двухьярусный (iki yarsulu);
-məkana :городской (şəhərli),бакинский (bakılı),деревенский (kəndli) ;
-zamana :вчерашный (dünənki),прошлогодный (keçən ilki),сентябрьский (sentyabr) ;
-təyinatına :письменный (yazılı surətdə),дровяной(odunluq),грузовой (yükdaşıyan);
-təsirinə :точильный (yonulmuş),гладильный (ütülənmiş,hamar).
Nisbət bildirən sifətlərin əlamətləri :
-keyfiyyət bildirən sifətlər üçün heç bir əlamətə,xarakterə malik deyillər.
-əmələ gəldikləri söz ilə birlikdə sinonim cümlə quruluşu yaradırlar :
хрутальная ваза-ваза из хрусталя,
январские события-события в январе,
письменный стол-стол для письма.
 41
Yiyəlik bildirən sifətlərpredmetin hər hansı bir şəxsə yaxud heyvana mənsubluğunu
bildirir.ЧЕЙ?,ЧЬЯ?,ЧЬЁ?,ЧЬ�??suallarına cavab verir və-�?Н(-ЫН),-ОВ (-ЕВ),-�?Й,-
Йsuffikslərinin köməyi ilə düzəlirlər :
сестрин,синицын,отцов,лисий,медвежья [йа].
Sonu–�?Йilə bitən sifətlərin dərəcəsini təyin edərkən çaşmamaq üçün,həmin sifəti yiyəlik halda
hallandırmaq lazımdı.Əgər yiyəlik halda–ЕГОsonluğundan öncəЬyazılırsa və [й] kimi tələffüz olunursa
onda bu sifət yiyəlik bildirir :
волчийхвост(волчьего–yiyəlik hal)-yiyəlik bildirir,-ИЙ-suffiks,sonluq- yoxdur (sıfırıncıdır);
вечернийсеанс (вечернего-yiyəlik hal)-nisbət bildirir,-ИЙ-sonluq.
Kontekstdən (mətnin mənaca bitmiş olan hissəsi) asılı olaraq sifətlərin bir dərəcədən digərinə
keçməs mümkündür :
-nisbət və yiyəlik bildirən sifətlərdənkeyfiyyət bildirənlərə(köçürülmə mənasında):
утинаялапа (ördək pəncəsi)[yiyəlik bildirir]-утинаяпоходка (ördək yerişi)[keyfiyyət bildirir]
железныйстолб (dəmir sütun) [nisbət bildirir]-железныенервы (dəmir iradə) [keyfiyyət bildirir].
-yiyəlik bildirən sifətlərdənnisbətbildirənlərə (material əlaməti olaraq=<<сделан из…>>) :
лисийхвост (tülkü quyruğu) [yiyəlik bildirir]-лисьяшапка (tülkü dərisindən hazırlanmış papaq)
[nisbət bildirir];
-keyfiyyət bildirən sifətlərdənnisbətbildirənlərə (predmetin daimi tərkibi,terminologiya) :
тяжёлаясумка (ağır çanta) [keyfiyyət bildirir]-тяжёлаяпромышленность (ağır sənaye) [nisbət
bildirir].
Tapşırıq 1.
Sifətlərə antonimlər tapın.Onların dərəcəsini müəyyənləşdirin.
Большой,высокий,глубокий,длинный,просторный,толстый,широкий.
Влажный,горький,горячий,грязный,дешёвый,жёсткий,кислый,красивый,кривой,лучший,
мокрый,полезный,прозрачный,твёрдый,тёмный,тёплый,тихий,хороший,хрупкий.
Вечерный,ночной,поздний.
Восточный,высший,далёкий,левый,нижный,южный.
Болтливый,больной,вежливый,весёлый,живой,злой,легкомысленный,ленивый,лживый,
молодой,неряшливый,откровенный,положительный,румяный,слабый,слепой,сытый,умный,уста
лый,уступчивый,храбрый,худой.
Tapşırıq 2.
Buraxılmış hərfləri yazın.Sifətlərin dərəcəsini müəyyən edin.
Мандельштам был одним из самых бл..стящих с..б..седников :он никогда не слушал с..мого
себя и не отв..чал с..мому себе,как сейчас делают почти все.В б..седе был учтив,находчив и
бе..конеч..но разнообразен.Я никогда не слышала,чтобы он п..вт..рялся или пускал з..игранные
пл..стинки.С некой необычайной лё..костью он выучил несколько языков.<<Б..жественную
к..медию>> ч..тал наизусть стр..ницами по-итальянски.
В музык.. Мандельштам был дома,и это крайне ре..кое свойство.Больше вс..го на свет..
б..ялся со..ственной н..моты,н..зывая её удуш..ем.Когда она н..ст..гала его,он м..тался в уж..се и
пр..думывал к..кие-то нелепые пр..чины для некоторого об об..яснения этого бе..ствия.
Его жизнь была трудной.Часто ему было негде жить,нечего есть,но он никогда не
озл..блялся.Есть люди,обладающие ре..кой способностью в..схищат..ся другими людьми.Нечто
подобные было с Мандельштатом.Он х..р..шо знал и помнил чужие стихи,часто влюблялся в
о..дельные строки,ле..ко з..пом..ная пр..читанное ему.
Осип т..р..пился жить и писать,поэтому ему некогда было перев..дить стихи других поэтов.
Мандельштам словно знал наверн..ка,что ему о..мерено неиного време..ни.Свой отрезок
жизни он пр..жил благодарно.Ничей раз..ярённый взгля..,никакие ярос..ные врем..на не м..гли
п..м..шать ему произн..сти в страшном 1937 году :<<Я не отр..каюсь ни от живых,ни от
мёртвых>>
Но для меня он прежде всего в..ликий ч..ловек,к..торый ск..зал мне сл..ва,к..ких мне тогда
никто и никогда не г..в..рил: <<Всегда помните что мой дом ваш>>.
Müsahibin təklifi ilə razılıq (narazılıq) bildirmə.
 42
Выражение согласия
(несогласия) с предложением собеседника.
Vırajeniye saqlasiya(nesaqlasiya) s
predlojeniyemsabesednika.
Razılıq.Razılaşmamaq (rədd etmə).
Согласие.Несогласие (отказ).
Saqlasiye.Nesaqlasiye (atkaz).
Çətin bacara bilərəm.
Вряд ли смогу.
Vryad li smaqu.
Nə deyirəm,razıyam
Что ж (е).я не прочь.
Şto j (e),ya ne proç.
Qorxuram ki,bacara bilməyəm.
Боюсь,что не смогу.
Bayus,şto ne smaqu.
Nə deyim,razıyam.
Что ж (е),я согласен.(Пожалуй,я не прочь).
Şto j (e),ya saqlasen.(Pajaluy,ya ne proç).
Ola bilsin,bacara bilməyəm.Təəssüf ki,bacara bilmərəm.
Пожалуй,я не смогу.К сожалению,не с (могу).
Pajaluy,ya ne smaqu.K sajaleniyu,ne s(maqu).
Çox təəssüflənirəm,amma bacarmayacağam.
Очень жаль,но не (с) могу
Oçen jal,no ne (s) maqu
Həvəslə.
Охотно.
Axotna.
Şadlıqla.
С радостью.
S radostyu.
Məmnuniyyətlə.
С удовольствием.
S udavolstviyem.
Qərara alındı.
Решено.
Reşeno.
Razılaşdıq.
Договорились (согласились)
Daqavarilis (saqlasilis).
Yaxşı.Yaxşı razılaşdıq.
Хорошо.Хорошо, договорились.
Xaraşo.Xaraşo,
Daqavarilis.
Olsun.
Ладно (Пусть будет).
Ladna (Pust budet).
Əlbəttə.
Конечно.
Kaneşna.
Şübhəsiz ki.
Безусловно.
 43
Bezuslovna.
Qəti surətdə.
Ни в коем случае.
Ni v koyem sluçi.
Qəti surətdə imtina edirəm.
Наотрез отказываюсь.
Naatrez atkazıvayus.
Bu haqda söz ola bilməz.
Об этом не может быть и речи.
Ab etom ne mojet bıt i reçi.
Etiraz etmirəm.
Не возражаю.
Ne vazrajayu.
Etirazım yoxdur.
У меня нет возражений.
U menya net vozrajeniy.
Mən buna etiraz etmirəm.
Я не возражаю против этого.
Ya ne vazrajayu protiv etava.
Etirazım var.
У меня есть (имеются) возражения.
U menya yest (imeyutsa) vazrajeniya.
Bazar günü Pirquluya getmək istəyirsinizmi?
Не хотите ли поехать в воскресенье в Пиркули?
Ni xatite li payexat v vaskresenye v Pirkuli?
Mən razıyam (etiraz etmirəm)
Что же,я согласен (не прочь)
Şto je,ya saqlasen (ne proç)
Yaxud : Çox istəyirəm,amma çətin ki,vaxtım olsun.
Или:Очень хочется,но вряд ли смогу найти время.
İli:Oçen xoçetsa,no vryad li smaqu nayti vremya.
Təəssüf ki,yox,məşğul olacağam.
К сожалению,нет,я буду занят.
K sajalenyu,net,ya budu
Zanyat.
 44

Sifətin müqayisə dərəcələri.Azaltma və çoxaltma dərəcəsi

Müqayisə dərəcəsi ancaq keyfiyyət bildirən sifətlərə aid edilir.
İkimüqayisə dərəcəsimövcuddur:müqayisə dərəcəsi və üstünlük dərəcəsi.
Müqayisə dərəcəsiböyük və kiçik ölçüdə olan predmetin əlamətini bildirir.
Sadə forma(dəyişməyən).
Başlanğıc forma+ее(ей),е,ше
-esuffiksiГ,К,Х,Д,Т,СТəsaslı sifətlərdən sadə formanı təşkil edir.Bu zaman samitlərin əvəzlənməsi
baş verir.Əgər əsas sifətdə-е,-ок,(-ек),suffiksləri varsa sadə formanın yaranması zamanı bu suffikslər
ixtisar olunur:
сильный=сильн+ее=сильнее
дорогой=дорог+е=дороже(ж//г)
высокий=высокий-ок+е=выше(ш//с)
старый=стар+ше=старше
Sadə formanın təşkili zamanıпо-(=biraz) suffiksi də iştirak edə bilər.
cильнее(güclü)-----посильнее(daha güclü)
дороже(bahalı)------подороже(daha bahalı)
выше(hündür,uca)-----повыше(daha hündür,uca)
старше(yaşlı)-----постарше(daha yaşlı)
Müqayisə dərəcəsinin sadə formasının təşkili zamanı bir sıra başqa əsaslı sifətlər vardır
ki,bunlaristisna hal təşkil edir:
маленкий,малый(balaca)---меньше (поменьше),
плохой(pis)---хуже(похуже),
хороший---лучше(получше).
Müqayisə dərəcəsinin sadə formasını təşkil etməyən sifətlər aşağıdakılardır:
громоздкий,исхудалый,косой,лишный.ломкий,лысый,массовый,отлогий,передовой.ранный.р
обкий,деловой.
Mürəkkəb (əsaslı) forma:
Более,менееsözləri+tam sifət
болеесильный,менеекрасивый
Üstünlük dərəcəsi digərlərinə nisbətən predmetin əlamətinin daha çox ifadə olunduğunu göstərir.
Sadə forma:
başlanğıc forma+-ейш,-айш (kar samitlərdən sonra)
сильный=сильн+ейш=сильнейший
тонкий=тонк+айш=тончайший (к//ч)
Sadə formanın təşkili zamanıнаи-(ən) pristavkası(sözönü) iştirak edə bilər:
сильнейший(güclü)-----наисильнейший(ən güclü)
тончаиший(nazik)-----наитончаиший(ən nazik) (к//ч)
Üstünlük dərəcəsinin sadə formasının təşkili zamanı bir sırabaşqa əsaslısifətlər vardır
ki,bunlaristisna hal təşkil edir:
маленький,малый(balaca)-меньший(наименьший)(ən balaca)
плохой(pis)-худший (наихудший)(ən pis)
хороший(yaxşı)-лучший (наилучший)(ən yaxşı)
Üstünlük dərəcəsinin sadə formasını aşağıdakı sifətlər təşkil etmir:
беловатый(-оват-suffiksi ilə),больной(-н-suffiksi ilə ),боевой(-ов,-ев-suffiksi ilə),бурливый(-
лив-suffiksi ilə),игристый (-ист-suffiksi ilə), головастый(-аст-suffiksi ilə),дружеский(-ск-suffiksi
ilə), разговорчивый (-чив-suffiksi
ilə),сухой,умелый,частый,громкий,долгий,крутой,молодой,родной.
Mürəkkəb (əsaslı) forma
1)самый,наиболее,наименееsözləri+tam sifət:
Самый умный,наиболее красивый,наименее сильный:
 45
2)Müqayisə dərəcəsinin sadə forması+всего,всех sözləri:
cильнее всех,дешевле всего.
Sifətlər tam və qısa formalarda işlədilir,belə ki,qısa sifətlərə yalnız keyfiyyət bildirən sifətlər aid
edilir.Qısa sifətlər каков?,какова?,какаво?каковы?suallarına cavab verir.Onlar hallar üzrə dəyişmir
(hallanmır) və cümlədə xəbər kimi çıxış edirlər.
1.Kişi cinsinə mənsub qısa sifətlər əsas sifətlə eyni dərəcəlidir:
смелый---смел,красивый---красив
Əgər əsas sifətin sonluğu iki samitlə bitirsə,onda dəyişkən saitlərОvəЁyaranır:
умный---умён,гибкий---гибок
Əgər əsas sifətin sonluğuРvəЛbitirsə,onda dəyişkən saitlər yaranmır:
круглый---кругл,добрый---добр.
İstisna hal:кисел,остёр,светел,тёпел,хитёр.
2.Qısa sifətlər qadın cinsində-А,orta cinsdə-О (-Е),cəm halda–Ы (-�?)sonluqlu olurlar:
смелая-смела,красивое-красиво,умные-умны
Kişi və orta cinsə mənsub sifətlərdə vurğu əsasən əsas sifətə,qadın cinsinə mənsub sifətlərdə isə
sonluğa düşür.Cəm halda isə vurğunun müntəzəm olaraq düşdüyü yer yoxdur:
глупый-глуп (k.c),глупо (ort.c),глупы (cəm hal),глупа(q.c):
пустой-пуст (k.c),пусто (ort.c),пусты(cəm hal),пуста(q.c).
3.Sonu–ННЫЙ-ilə bitən sifətlərdə,qisa forma-ЕН(-ЕНЕНdeyil!) suffiksi ilə düzəlir:
свойственный-свойствен,существенный-существен,родственный-родствен.
İstisna hal:
А)искренный-искренен,низменный-низменен,откровенный-откровенен.
Б)достоин(достойный)-suffiks–�?Н,ancaqудостоен(qısa forma)
4.Bəzi sifətlər vardır ki,onlar ancaq qısa formada təyin olunur:
рад,должен,горазд,намерен,надобен,готов.Bu sifətlərin əsasının (sözün kökü) dəyişməsi leksik
mənaları da dəyişir:
готовый (tamamlanmış)---готов (qadir,etməyə hazır)
5.Bir sıra keyfiyyət bildirən sifətlər qısa formaya malik olmurlar:
-heyvanların rəngini bildirən sifətlər:
буланый(səmənd,açıq sarı),гнедой(qırmızıya çalan kürən,sarı-
qırmızı),вороной(qara),каурый(açıq şabalıdı, sarı, kürən),пегий(xal-xal, xallı,ala),саврасый(açıq
kürən rəngli uzun yallı və quyruqlu at).
- -ОВ (-ЕВ)və–ЕСКsuffiksli sifətlər:
деловой,боевой,коричневый,дружеский;
- Əsası felin keçmiş zamanı ilə eyni dərəcəli olan-Л-suffiksli sifətlər:
возмужалый-возмужал(fel),усталый-устал(fel);
-bir sıra sifətlər rəng bildirir:
голубой,синий,кофейный,коричневый.
6.Qısa sifətlərin kar samitlə bitən sonluğundan sonraЬyazılmır:
пахуч,жгуч,свеж,хорош.
Sifətlərin dəyişmə cədvəli:
Sifətlərin forması
Cins
Miqdar
Hal
1.Tam sifət(какой?...чей?...)
Təyin (~~~~)
(təyin olunan sözdən əvvəl)
Xəbər (====)
(təyin olunan sözdən sonra).
+
(təkdə)
 46
+
+
2.Qısa sifətlər
(каков?...)
Xəbər (====)
Hallanmır.
+
(təkdə)
+
+
3.Müqayisə dərəcəsinin sadə forması
(-ее (-ей),-ше,-еsuffiksləri)
Dəyişmir
Hallanmır.
Xəbər (======)
Təyin (~~~~)
—
—
—
Tapşırıq 1
Cümlələrdə sifətləri tapın.Onların hansı formada verildiyini təyin edin:
1.Уважай тех людей,которые по степени знания или по возрасту старше тебя,дабы
те,которые ниже тебя,уважали тебя.2.Бойся бейделия,ибо оно хуже всех пороков,и нет ничего
более скверного на свете,чем безделие.3.Приобретение науки и совершенства считай дороже
всего,ибо всё доступно через них.4.Нет более жгучего огня,чем зависть.5.Кто скромен и
сладкоречив,у того бывает много друзей.7.Старайся беречь и поддерживать родственников и
близких и тех,кто причастен к ним,чтобы и они были с тобой любезны.8.Умён тот,кто видит
больше пороков у себя,чем у других,и считает свой талант ещё меньше.9.Не жалуйся на
бедность и несчастье,ибо беднее и несчастье в твоём тебя многие на свете:они былибы
рады,если бы были в твоём положении.10.Несчастлив тот,кто,имея удобный случай делать
кому-либо добро,не делает его.
Tapşırıq2
Verilmiş sifətlərdən onların müqayisə yaxud üstünlük dərəcəsində olmasını təyin edin.
Клубника(вкусный) малины.2)Олово(плавкий) метал,чем свинец.3)Ключевая вода (чистый)
речной.4)Твой рисунок (красивый) моего.Малина(сладкий) брусники.6)Старая мебель
(громоздкий),чем новая.7)У младшего брата голос был (звонкий),чем у старшего.8)В спорте
надо соблюдать (строгий) режим.9)Он был (молодой) участником соревнований.10)Боксёр
одержал победу в (лёгкий) вес.
Təbriklər.
Bayramlar.
İstəklər.
Поздравления.
Праздники.
Пожелания.
Pazdravleniya.
Prazdniki.
Pajelaniya.
Sizi təbrik edirəm!
Поздравляю вас!
Pazdravlayu vas!
(Bayram münasibətilə!)
(С праздником!)
 47
(S prazdnikom)
(Bir may münasibətilə!)
(С первым Май!)
(S pervım May!)
(Qələbə günü münasibəti ilə!)
(Yeni il münasibəti ilə)
(С Днём победы!)
(С новым годом!)
(S Dnyom pabedı!)
(S novım qodom!)
Sizi…diplom müdafiəsilə (məktəbi qurtarmaq münasibəti ilə) təbrik edirəm.
Поздравляю вас с защитой диплома (окончанием школы)
Pazdravalyayu vas s
zaşitoy diploma
(akançaniyem şkolı)
Səmimi qəlbdən.
От всей души.
At vsey duşi.
Ürəkdən…təbrik edirəm.
Сердечно (От всего сердца) поздраляю.
Serdeçno (At vsevo
serdsa) pazdravlyayu.
Sizi (səni) təbrik etmək istəyirəm.
Хочу поздравить вас (тебя)
Xaçu pazdravit vas
(tebya)
İcazə verin,sizi bayram münasibətilə təbrik edim.
Разрешите поздравить Вас с праздником.
Razreşit pazdravit
Vas s prazdnikom.
Səmimi təbrikimi qəbul edin.
Примите мои искренные поздраления.
Primite mayi iskrennıye
Pazdravleniya.
Çox sağ ol!Təşəkkür edirəm!
Спасибо большое! Благодарю!
Spasibo bolşoye!
Blaqadaryu.
Sizi də təbrik edirəm!
И вас поздравляю!
İ vas pazdravlyayu!
Sizə (sənə) xöşbəxtlik (müvəffəqiyyət) arzu edirəm.
Желаю вам (тебе) счастья (успехов).
Jelayu vam (tebe) şastiya
(uspexov).
…qəbul edin.
Примите мои…
Primite mayi…
Uğurlar olsun!
Счастливово пути!
Şastlivovo puti!
Ömrünüz uzun olsun!
 48
Долгих вам лет жизни!
Dolqix vam let jizni!
Xəstələnmə!
Не болей!
Ne baley!
Sağal!
Выздоравливай!
Vızdoravlivay!
Kədərlənmə!
Не горюй!
Ne qaruy!
Özünü qoru!
Береги себя!
Bereqi sebya!
Qorxma!Sıxılma!
Не робей!
Ne rabey!
Xöşbəxt ol (-un)!
Будь(-те) счастлив(-ы)!
Bud (-te) şasliv(-ı)!
Sağlam ol (-un)!
Будь(-те) здоров(-ы)!
Bud (-te) zdorov (-ı)!
Sizin sağlığınıza!
За ваше здоровье!
Za vaşe zdarovye!
İcazə verin dostluq şərəfinə badə qaldırım.
Разрешите предложить тост (поднят бокал) за дружбу.
Razreşite predlojit
Tost (podnyat bakal) za
drujbu.
Ad günün münasibəti ilə səni ürəkdən təbrik edirəm!
Сердечно поздравляю тебя с днём рождения!
Serdeçna pazdravlyayu
Tebya s dnyom rajdeniya!
Çox sağolun!
Большое спасибо!
Balşoye spasiba!
Yeni ilinizi səmimi qəlbdən təbrik edirəm!
Поздравляю от всей души с Новым годом!
Pazdravlyayu at vsey duşi
S Novım qodom!
Sağ olun!Sizi də təbrik edirəm.
Спасибо!И вас тоже поздравляю.
Spasiba!İ vas toje
pazdravlyayu.
Bayramın mübarək!
С праздником!
S prazdnikom!
Sənin də!
И тебя!
İ tebya!
 49
Vaqif!Dərs ilinin qurtarması münasibətilə təbrik edirəm.
Поздравляю с окончанием учебного года,Вагиф!
Pazdravlyayu s akançaniyem uçebnova qoda,Vaqif!
Səni də Firudin!
И тебя,Фирудин!
İ tebya,Firudin!
Adil,məktəbi bitirməyin münasibətilə səni təbrik edir və sənə xatirə üçün kitab bağışlayıram.
Адиль,поздравляю тебя с окончанием школы и дарю тебе на память книгу.
Adil,pazdravlyayu tebya s akançaniyem şkolı i daryu
tebe na pamyat
kniqu.
Sağ ol!Mən bu müəllifi çox sevirəm.
Спасибо! Я очень люблю этого автора.
Spasibo!Ya oçen lyublyu
etova avtora.
İcazə verin,sizing yubileyiniz münasibətilə təbrik edim!
Разрешите поздравить Вас с юбилеем!
Razreşite pazdravit
Vas s yubileyem!
Çox sağ olun!
Большое спасибо!
Balşoye spasiba!
Yeni ilinizi təbrik edirəm!
Поздравляю вас с Новым годом!
Pazdravlyayu vas s Novım
qodom!
Sağ olun!Sizə xöşbəxtlik,cansağlığı,işinizdə müvəffəqiyyətlər arzu edirəm.
Спасибо!Желаю вам счастья,здоровья,успехов в труде.
Spasiba!Jelayu vam şastiya,zdarovya,uspexov v trude.
İcazə verin,sizi də bayram münasibətilə təbrik edim və ən xoş arzularımı bildirim.
Разрешите и вас поздравить с праздником и пожелать всего самого наилучшего.
Razreşite i vas
pazdravit s prazdnikom
i pojelat vsevo samovo
nailuçşevo.
Sizə böyük müvəffəqiyyətlər arzulayıram!
Желаю вам больших успехов!
Jelayu vam balşix
uspexov!
Sağ olun!Sizə də.
Спасибо!И вам тоже
Spasiba!İ vam toje
Xöşbəxt ol,Sevil!
Счастья тебе,Севиль!
Şastiya tebe,Sevil!
Sağ ol,Sevda!Sənə də xöşbəxtlik arzulayıram!
Спасибо,Севда!И тебе того же!
Spasiba,Sevda!İ tebe
tavo je!
Sənə bütün imtahanlarını yaxşı və əlaqiymətlərlə verməyi arzulayıram!
Желаю тебе сдать все экзамены на хорошо и отлично!
Jelayu tebe sdat vse ekzamenı na xaraşo i atliçno!
 50
Şərəfli yubiley münasibətilə sizə,əziz Stepan Fyodoroviç,uzun ömür,möhkəm cansağlığı,böyük
yaradadıcılıq müvəffəqiyyətləri arzulayırıq!
По случаю славного юбилея желаем вам,дорогой Степан Фёдорович,долгих лет
жизни,крепкого здоровья,большихтворческих успехов!
Pa sluçayu slavnova
Yubileya jelayem vam daraqoy Stepan Fyodoroviç,dolqix let jizni,krepkova zdorovya,bolşix
tvorçeskix uspexov!
Çox sağ olun,əziz dostlar.Sizin sözlərinizdən mütəəsir oldum.
Большое спасибо,дорогие друзья.Ятронут вашими словами.
Balşoye spasiba,daraqiye druzya.Ya tronut vaşimi slovami.
Bu ad günündə mən sənə çox böyük səadət arzulamaq istəyirəm.Səmimi təbrik üçün sağ ol.
В этот рождения я хочу пожелать тебе большого-большого счастья.Спасибо за тёплые
пожелания.
V etot rajdeniya ya xaçu pojelat tebe balşovo-balşovo şastiya.Spasiba za tyoplıye pajelaniya.
Mən getdim.Hələlik.Sənə xoş arzularımı bildirirəm.
Я пошла.Пока.Всего тебе самого наилучшего.
Ya paşla.Paka.Vsevo tebe samavo nailuçşevo.
Uğur olsun! Sabaha qədər.
Счастливо!До завтра.
Şaslivo!Da zavtra.
İcazə verin, xudahafizləşək,Anna Borisovna.Sizə can sağlığı arzulayıram.
Разрешите попращаться, Анна Борисовна.Желаю вам доброго здоровья.
Razreşite papraşatsya,
Anna Barisovna.Jelayu vam
dobrova zdarovya.
Sağ olun,İqor Alekseyeviç.Sizə də can sağlığı arzulayı ram.Bizi unutmayın,gəlin.
Спасибо,�?горь Алексеевич,вам того же желаю.Не забывайте нас,заходите.
Spasiba,İqor
Alekseyeviç,vam tavo je jelayu.Ne zabıvayte
nas,zaxadite.
Beynəlxalq qadınlar günü münasibətilə təbrik edirəm!Sənə xöşbəxtlik arzulayıram.
Поздравляю с Международным женским днём!Желаю тебе счастья!
Pazdravlyayu s
Mejdunarodnım jenskım
Dnyom!Jelayu tebe
şastiya!
Sağ ol!
Спасибо!
Spasiba!
Mən səni ad günün münasibətilə təbrik etmək və cansağlığı,müvəffəqiyyətlər arzu etmək istəyirəm.
Я хочу поздравить тебя с днём рождения и пожелать большого счастья,успехов,здоровья.
Ya xaçu pazdravit tebya s
dnyom rajdeniya i
pojelat balşovo
şastiya,uspexov,zdorovya.
Çox sağ ol!
Большое спасибо!
Balşoye spasiba!
Əziz dostlar toyunuzun ildönümü münasibətilə sizi təbrik edirik.Bizim ən xoş arzularımızı qəbul
edin.
Дорогие друзья!Поздравляем вас с годовщиной свадьбы.Примите наши самые тёплые
пожелания.
 51
Daraqiye
druzya! Pazdravlyayem vas s qadavşinoy svadbı.Primite naşi samıye tyomlıye pojelaniya.
Ürəkdən təşəkkür edirik.
Благодарим вас от души.
Blaqadaryu vas at duşi!
 52

Sifətlərin cinsi,miqdarı,halı.Hallanma tipləri

Tam sifətlər elə isimlərlə uzlaşır ki,həmin isimlər cinsə,miqdara,hala görə necə dəyişirsə uzlaşan
sifətlər də bu cür cinsə,miqdara,hala görə dəyişir.
Sifətlərin sonluqlarını düzgün yazmaq üçün,cümlədə həmin sifətlərin asılı olduqları isimləri tapmaq
və həmin isimlərə sual vermək lazımdır.Sual sonluğu sifətlərin sonluqları ilə uyğun gəlməlidir (adlıq
hal.kişi cinsindən başqa):
человек(какой?)смелый-kişi cinsi.təkdə.adlıq hal
историю (какую?) интересную-qadın cinsi.təkdə.təsirlik hal
о детях (каких?) умных-cəmdə.barəlik hal
Sifətlərinüç hallanma tipivardır:
1.İncə hallanma.Əsas sifət sonluğu incə samitlə bitir:
синий,горячий.лисий
2.Qalın hallanma.Əsas sifət sonluğu qalın samitlə bitir:
прямой,красивый
3.Qarışıq hallanma.Əsas sifət sonluğuГ,К,Х-ilə bitir:
строгий,сухой,сладкий.
Bir tip üzrə hallanan sifətlərdə bütün hallarda eyni hal sonluğu olur.
SonuЖ,Ш,Цilə bitən sifətləristisnatəşkil edir:
Свежий,хороший,большой,куцый.
K.CO.CQ.CCəmhal
A.H-ий,-ой,-ый -ое,-ее -ая,-яя -ые,-ие
Y.H-ого,-его -ой,-ей -ых,-их
Yön.H-ому,-ему -ой,-ей -ым,-им
T.H=A.H (cansız isim+) -ую,-юю=A.H (cansız isim+)
=Y.H (canlı isim+) =Y.H (canlı isim+)
B.H-им,-ым -ой,-ей -ыми,-ими
Bar.H-ем,-ом -ой,-ей -ых,-их
YADDA SAXLA!(ЗАПОМН�?ТЬ!)
1.Sonu kar samitlə bitən sifətlərin sonluğu vurğu altında–О,vurğusuz–Еilə yazılır:
большого,горячего
2.Tərkibində-�?Й,-ЬЯ,-ЬЕ,-Ь�?olan sifətlərdə,kişi cinsində adlıq hal və ona bağlı olan təsirlik hal
istisna olmaqla bütün hal formalarında-Ьyazılır:
лисий,лисьего,лисью,о лисьих.
3.Bir çox yiyəlik bildirən sifətlər xüsusi isimlərə keçmişdir (“İsimlərin hallanması”)
Tapşırıq 1
Sifətlərin sonluqlarını yazın,hal,cins,miqdarını təyinedin.Dərəcəsini göstərin.
Рыбач… лодки,в волч… и лис… норах,охотнич… ружей,галоч…
гнёздами,кролич…шкуркам,трескуч…морозами,заяч…мясо,медвеж…услуга,волч… и собач…
следы,рабоч… дни,колюч…куста,верблюж… пух,ползуч… растений, птич…гнёздам,баран…
тропами,коз… молока,плавуч… острова,павлин…хвост,помещич…
хозяйствами,невезуч…человеку.
Tapşırıq 2
Sifətlərin hal,cins,miqdarını təyin edin,sonluqlarını ayırın.Vurğusunu qoyun.
Свеж…травы,больш…м дожд…м,горяч…м теплом,свеж…утро,у могуч…горы,мимо
колюч…кустарника,старш…му брату,младш…сестре,услышать чуж…й голос,в рыж…кутрке,о
лучш…подготовке,перед небольш…станцией.
Tapşırıq 3
Sifətləri isimlərlə uzlaşdırın.Sifətlərə sual verin.Sonluğunu müəyyən edin.Sifətlərin hallanma tipini
və halını təyin edin.
 53
1)Летн… день что зимн… неделя.2)Хорош… дело два века живёт.3)Вчерашн… дня не
воротишь.4)Худ… сетью рыбы не наловишь.5)Бездонн…бочку водой не наполнишь.6)В летн…
ночь заря с зарёю сходится.7)В колюч…м кустарнике не спрячешься.
Məsləhətlər.Təkliflər
Советы.Предложения.
Savetı.Predlajeniya.
Et(edin),yerinə yetir(-in)
Сделай (-те)!
Sdelay(-te)!
Al(-ın)
Купи (-те)!
Kupi (-te)!
Deyib qayıdın,gedib gəl(-in)
Сходи (-те)!
Sxodi (-te)!
Mütləq
Hökmən }...bax (-ın)
Nə olursa olsun
Обязательно
Непременно}посмотри(те)
Во что бы не стоило
Abizatelna
Neprimenna }pasmatri (-te)
Va şto bı ni stoila
Sizə (sənə) məsləhət görürəm…
Советую вам (тебе)
Savetuyu vam (tebe)
Sizə (sənə) təklif edirəm…
Предлагаю вам (тебе)
Predlaqayu vam (tebe)
Mən məsləhət görürəm…
Я советую…
Ya savetuyu…
Mən istəyirəm (istərdim ki,istəyirəm ki) sizə məsləhət verəm.
Я хочу (Мне хочется.Мне хотелось бы…) посоветовать вам.
Ya xaçu (Mne xoçetsa,Mne xatelas bı...)
pasavetavat vat.
Sizə (sənə)…lazımdır.
Вам (тебе) надо (нужно,необходимо,
следует)...
Vam (tebe) nada
(nujna,neabxadima,
sleduyet)…
Mən fikirləşərəm
Я подумаю.
Ya padumayu.
Mən çalışaram.
Я постараюсь (попробую).
Ya pastarayus (paprobuyu).
Çingiz Aytmatovun yeni povestini mütləq oxuyun (Bu tamaşaya mütləq baxın.Nəyin bahasına
olarsa-olsun,busərgiyə getməyə çalışın).
 54
Почитайте обязательно новую повесть Чингиза Айтматова (Обязательно посмотрите этот
спектакль.Во что бы это ни стало постарайтесь попасть на эту выставку).
Paçitayte abizatelna
Novuyu povest Çinqiza
Aytmatova (Obizatelna
Pasmatrite etot
Spektakl.Va şto bı eta
ni stala pastaraytes
popast na etu vıstavku).
Məsləhətiniz üçün sağ olun,mütləq oxuyaram.Mütləq baxaram.
Çalışaram.
Спасибо за совет,непременно прочитаю.Непременно посмотрю.Постараюсь.
Spasiba za
Savet,nepremenna
Praçitayu.Neprimenna
Pasmatryu.Pastarayus.
Bu işlə tanış olmağı sizə məsləhət görürəm (Sizə məsləhət görürəm bu işlə mütləq tanış olun).
Я советую вам ознакомиться с этой работой (Советую вам:непременно ознакомьтесь с этой
работой).
Ya savetuyu vam
Aznakomitsa s etoy
Rabotoy(Savetuyu
vam:nepremenno
oznakomtes s etoy
rabotoy).
Məsləhətinizi nəzərə alaram.
Приму к сведению ваш совет.
Primu k svedeniyu vaş savet.
Mən sizə yeni kinokomediyaya gedib baxmağı məsləhət görmək istəyirəm.
Мне хотелось бы посoветовать вам сходить посмотреть новую кинокомедию.
Mne xatelas bı
Pasavetovat vam sxadit
pasmatret novuyu
kinokamediyu.
Məsləhətinizin üçün sağ olun.Çalışaram bilet tapım.
Спасибо за совет.Постараюсь достать билет.
Spasiba za
Savet.Pastarayus dastat
bilet.
Sənə rus dili ilə ciddi məşğul olmaq lazım gələcək.
Надо бы тебе всерьёз заняться русским языком.
Nada bı tebe vseryoz
zanyatsya russkim yazıkom.
Yaxşı.Mən çalışaram.
Хорошо.Я постараюсь
Xaraşo.Ya pastarayus
Təsəlli.Şəfqət
(canıyanma,acıma).
Утешение
Сочувствие.
Uteşeniye
Saçuvstviye.
 55
Sakit olun!
Успокойтесь!
Uspakoytes!
Narahat olmayın!
Не беспокойтесь!
Ne bespakoytes!
Həyəcanlanmayın!
(Hirslənməyin)!
Не волнуйтесь! (Не нервничайте!)
Ne valnuytes! (Ne
nervniçayte!)
Dilxor olmayın!
Не расстраивайтесь!
Ne rasstraivaytes!
Qüssələnməyin!Pərt olmayın!
Не огорчайтесь!
Ne aqarçaytes!
Qüssələnməyin!Fikir çəkməyin!
Не горюйте!
Ne qaryuyte!
Özünüzü ələ alın!
Возьмите себя в руки!
Vazmite sebya v ruki!
Ruhdan düşməyin!
Не падайте духом!
Ne padayte duxom!
Dözümsüz olmayın!
Не теряйте выдержки (самообладания,
присутствия духа)!
Ne teryayte vıderjki.
(samaabladaniya,
prisustviya duxa!)
Ürəyinizə salmayın!
Не принимайте это близко к сердцу!
Ne prinimayte eto blizka
k serdsu!
Buna fikir verməyin!
Не обращайте на это внимания!
Ne abaraşşayte na eto
vnimaniya!
Bunu başınızdan rədd edin!
Выбросьте это из головы!
Vıbroste eto iz qolovı!
Bu haqda fikirləşməyin!
Не думайте об этом!
Ne dumayte ab etom!
Sakit olmaq lazımdır!
Надо успокоиться!
Nado uspakoitsya!
Hər şey yaxşı olar!
Всё будет хорошо!
Vsyo budet xaraşo!
 56
Hər şey qaydasında olacaq!
Всё будет в порядке!
Vsyo budet v poryadke!
Hər şey keçib gedər (dəyişər)!
Всё (это) пройдёт (изменится)!
Vsyo (eto) proydyot
(izmenitsya)!
Hər şey olur!
Всё бывает (Всякое бывает)!
Vsyo bıvayet (Vsyakoye
bıvayet)!
Nə eləmək olar!
Ничего не поделаешь!
Niçevo ne podelayeş!
Mən özümü pis hiss edirəm,sabah isə imtahandır.
Я плохо себя чувствую,
а завтра
экзамен.
Ya ploxo sebya çustvuyu,
a zavtra
ekzamen.
Sakit ol! Hər şey yaxşı olar!
Успокойся! Всё будет хорошо!
Uspakoysya! Vsyo budet
xaraşo!
Mən çoxdandır ki,oğlumdan məktub almıram.
Я очень давно не получаю писем отсына.
Ya oçen davno ne poluçayu
pisem at sına.
Ruhdan düşməyin.Yəqin ki,qorxulu bir şey olmayıb.
Не падайте духом.Ничего страшного,наверно,не случилось.
Ne padayte duxom.Niçevo
straşnova,naverno,ne
sluçilos.
Ürək-dirək verdiyiniz üçün çox sağ olun.
Спасибо за поддержку.
Spasiba za padderjku.
Qorxuram ki,heç nə alınmaya.Heç bilmirəm nə edim.
Боюсь,у меня ничего не получится.Просто не знаю,что делать.
Bayus,u menya niçevo ne
Poluç itsya.Prosto ne
znayu,şto delat.
Təmkinli ol!Ruhdan düşmə!Əzmlə işlə,hər şey qaydasında olacaq.
Не теряй выдержки!Не падай духом!Работай упорно,и всё будет порядке.
Ne teryay vıderjki!Ne
paday duxom!Rabotay
uporna,i vsyo budet
poryadke.
Sən həmişə mənə ürək-dirək verirsən.
Ты всегда меня поддерживаешь. Tı vseqda menya podderjivayeş.
Sağ ol. Спасибо тебе. Spasiba tebe.
 57

Sifətlərdə suffikslərin düzgün yazılışı

Suffikslər
Yazılış qaydası
Nümunə
-ОВ-,-ЕВ-
Kar samitlərdən sonra
və Ц vurğu iləО,vurğusuz–Е.
ежовый
ситцевый
-ЧИВ-
-ЛИВ-
-ИСТ-
И hərfi ilə yazılır.
настойчивый
заботливый
породистый
-ЧАТ-
Аhərfi ilə yazılır.
İstisna:дощатый,вощаной
ступенчатый
-ОНЬК-
-ЕНЬК-
Г,К,Хhərflərin sonra həm
–ОНЬК-həm də-ЕНЬК-ola bilər;qalan hallarda-ЕНЬК-.
тихонький
тихенький
беленький
-ОВАТ-
-ЕВАТ-
-ЕВАТ-incə samitlərdən sonrayazılır vəЦ,qalan bütün samitlərdə-ОВАТ-yazılır (əlamətin
natamamlığı)
синеватый
молодцеватый
сероватый
- ИВ-,-ЕВ-
Vurğu ilə-ИВ,vurğusuz–ЕВ
İstisna:милостивый,
юродивый
игривый
сиреневый
-АН-
-ЯН-
-ИН-
-Нilə yazılır
İstisna:оловянный,
деревянный,стеклянный
кожаный
серебряный
утиный
-ЕНН-
-ОНН-
-ННilə yazılır
 58
İstisna:ветреный (pristavkasız)
порционный
соломенный
-НН-,əgərbir Н sözün əsasına daxildirsə+Н
İstisna:свиной,юный,синий,
зелёный,румяный,
пряный,единый,буланый
диванный
-К-,-СК-
-К-:1)keyfiyyət bildirən sifətlərdə (qısa forma mövcuddur)
2)nisbət bildirən sifətlərdə,sifətləşmişisimlərin əsasındaК,Ц,Чvarsa
İstisna:таджикский,
узбекский,угличский
-СК-:1) nisbət bildirən sifətlərdə,sifətləşmiş isimlərin əsasındaК,Ц,Чvarsa (istənilən digər samit)
–СК-qarşısındaЬ
1.Л-dən sonra
польский,
шолский
Н,Р-dən sonra
İstisna:
день-день-ской
2.Əsası ay adları olan sifətlərdə
НЬ,РЬ
сентябрьский,шоньский
İstisna:
январский
дерзкий (дерзок)
немецкий (немец)
ткацкий (ткач)
русский (Русь)
детский (дети)
Fərqləndirin!
Ветреный(ветром ilə):день,погода,человек.-Ветряной(küləyin gücünə
göstərmək):мельница,двигатель+ветрянаяоспа.
Масленый(намазанный,пропитанный,смазанный или запачканный маслом):руки,блин,каша.-
Масляный(сделанный на основе масла или работающий на масле):краски,насос,лампа.
Tapşırıq 1
Buraxılmış hərfləri yazın,sözlərin kökünü tapın.Düzgün yazılışı izah edin.
a)Бедня…кий,де…кий,каде…кий,полове…кий,парламен…кий,батра…кий,
азиа…кий,пира…кий,фло…кий,сосе…кий,а…кий,рыба…кий,заво…кой,
заговорщи…кий,горня…кий,стреле…кий.
б)Ситц…вый,камыш…вый,холщ…вый,песц…вый,еж…вый,груш…вый,плюш…вый,
ландыш…вый,глянц…вый,марганц…вый
в)Вдумч…вый,вкрадч…вый,выносл…вый,гречн…вый,гуттаперч…вый,поршн…вый,
приветл…вый,придирч…вый, прожорл…вый,расчётл…вый,сбивч…вый,
талантл…вый,тюл…вый,тюлен…вый, удушл…вый,уживч…вый,усидч…вый,
услужл…вый,устойч…вый,уступч…вый,черешн…вый,щавел…вый,доверч…вый,
доходч…вый,заботл…вый,забывч…вый,завистл…вый,заманч…вый,юрод…вый,
заносч…вый,застенч…вый,засушл…вый,марл…вая,милост…вый,навязч…вый,
назойл…вый,неповоротл…вый,никел…вый,обидч…вый,уклонч…вый,
опрометч…вый,отзывч…вый.
Tapşırıq 2
 59
Buraxılmış hərfləri yazın,sözlərin kökünü tapın.Nümunə gətirilmiş cüt sözlər arasındakı fərqi
göstərin.
Льви…ый – дикови…ый,бара…ий – ра…ий,были…ый – грачи…ый,сови…ый –
ви…ый,петуши…ый – ши…ый,глуби…ый – голуби…ый,стру…ый – ю…ый,песча…ый –
коча…ый,кероси…ый – крыси…ый, кури…ый – стари…ый, гости…ый - дли…ый.
Tapşırıq 3
-н-və ya-нн-yerinə yazın, sözlərin kökünü tapın.
Конопля…ик,пле…ик,стра…ик,ряби…ик,мали…ик,серебря…ик,покло…ик,
сторо…ик,песе…ик,басе…ик,гриве…ик,подли…ик,дружи…ик,гости…ица,
совреме…ик,изме…ик,предба…ик,ко…ица,племя…ик,имени…ик,сезо…ик,
подоко…ик,путешестве…ик,моше…ик,восьмирга…ик,листве…ица,родстве…ик,
нефтя…ик,собстве…ик,соплеме…ик,песча…ик,бессребре…ик.
Telefonla söhbət.
Разговор по телефону.
Razqavor patelefonu.
Allo!
Алло!
Allo!
Bəli!
Да!
Da!
Eşidirəm!
Слушаю!
Sluşayu!
Sizi dinləyirlər!
Вас слушают!
Vas sluşayut!
Əliyeva qulaq asır!
Алиева слушает!
Aliyeva sluşayet!
Bu “Bakı”mehmanxanasıdır?
Это гостница “Баку”?
Eta qastinisa “Baku”?
Bu,sorğu bürosudur?
Это справочное бюро?
Eta spravoçnaya büro?
Bəli,siz səhv etməmisiniz. Sorğu bürosudur.
Да,вы не ошиблись.Это справочное бюро.
Da,vı ne oşiblis.Eta
spravoçnoye büro.
Siz hara zəng edirsiniz?
Куда вы звоните?
Kuda vı zvanite?
Siz hansı nömrəni yığırsınız?
Zəhmət olmasa,.... çağırın.
Вы какой номер набираете?Позовите пожалуйста…
Vı kakoy nomer
Nabirayete?Pazavite
pajalusta...
Olar ki,.... çağırasınız?
Anton Pavloviç sizi telefona çağırırlar.
Можете ли попросить (позвать)…?
 60
Антон Павлович,вас просят к телефону.
Mojete li paprasit
(pazvat)...?
Anton Pavloviç,vas
prosyat k telefonu.
Natalya Fyodorovna,sizi telefona çağırırlar.
Наталья Фёдоровна,вас к телефону.
Natalya Fyodorovna,vas
k telefonu.
Ofeliya!Səni istəyirlər.
Офеля,это тебя!
Ofelya,eta tebya!
İndi çağıraram!
Сейчас позову!
Şas pazavu!
O,indi gəlir.
Сейчас он (она) подойдёт.
Şas on (ana)
padaydyot.
Bir dəqiqə gözləyin.
Подождите минутку.
Padajdite minutku.
Dəstəyi qoymayın!
Не кладите трубку!
Ne kladite trubku!
Telefonda gözləyin!
Ждите у телефона!
Jdite u telefona!
Sağ ol(-un),gəlirəm.
Спасибо,иду.
Spasiba,idu.
İndi gəlirəm.
Сейчас иду.
Şas idu.
O, evdə (işdə) yoxdur.
Его (её) нет дома
(на работе)
Evo (yeyo) net doma
(na rabote)
O,bir azdan gələcək.
Он (она) придёт позже.
On (ana) pridyot pozje.
Bir azdan zəng edin.
Позвоните позже!
Pazvanite pozje!
Bir saatdan sonra zəng edin.
Позвоните через час.
Pazvanite çerez ças!
Bir saatdan sonra zəng edə bilərsinizmi?
Вы можете позвонить через час?
Vı mojete pazvanit
çerez ças?
 61
Bir də zəng etmək sizin üçün çətin deyil?
Вам не трудно позвонить ещё раз?
Vam ne trudno
pazvanit yeşşo raz?
Təəssüf ki,o,evdə yoxdur.
К сожалению,её (его) нет дома.
K sajaleniyu,yeyo (yevo)
net doma.
Təəssüf ki,Roza hələ getməyib.
К сожалению,Роза пока не приходила.
K sajaleniyu,Roza paka
ne prixadila.
Xahiş edirəm,bir azdan zəng edin.
Позвоните,пожалуйста, позже.
Pazvanite,pajalusta,
pozje
Ona deyin ki,Vaqif zəng etmişdi.
Передайте ей (ему),что звонил Вагиф.
Peredayte yey (yemu),şto
zvanil Vaqif.
Allo! “Şəfəq” kinoteatrıdır?
Алло!Кинотеатр “Шафаг”?
Allo!Kinoteatr “Şafaq”?
Bəli!
Да!
Da!
Bu gün sizdə hansı film gedir?
Какой у вас сегодня идёт фильм?
Kakoy u vas sevodnya
idyot film?
“Arşın mal alan”
“Аршин мал алан”
“Arşin mal alan”
Allo!Tamaradır?
Алло!Это Tамара?
Allo!Eta Tamara?
Bəli,mənəm.
Да,это я.
Da,eta ya.
Allo!
Алло!
Allo!
Xahiş edirəm.Vəzirovanı çağırın.
Позовите,пожалуйста, Везирову.
Pazavite,pajalusta,
Vezirovu.
Bu saat.
Сейчас.
Şas.
Alla Sergeyevnadır?
Это Алла Сергеевна?
Eta Alla Sergeyevna?
 62
Bəli,mənəm.
Да,это я.
Da,eta ya.
Sizinlə danışan Dmitri Vladimiroviçdir.
С вами говорит Дмитрий
Владимирович.
S vami qavarit Dmitriy
Vladimiroviç.
Olqa Zaxarovnadır?Lyubanı olarmı?
Это Ольга Захаровна? Можно Любу?
Eta Olqa Zaxarovna?
Sonra zəng edin.Lyuba hələ yoxdur.Ona nə deyim?
Позвоните попозже. Любы пока нет.Что ей передать?
Pazvanite papozje.
Lyubı paka net.Şto yey
peredat?
Mikayıldır.Ona deyin ki,mən bir də zəng edəcəyəm.
Это Микайл.Скажите ей,пожалуйста,что я позвоню еще раз.
Eta Mikayıl.Skajite
yey,pajalusta,şto ya
pazvanyu yeşşo raz.
Bəli!
Да!
Da!
Leyla?
Лейла?
Leyla?
Nömrəni səhv yığmısınız.
Вы ошиблись номером.
Vı oşiblis nomerom.
Bağışlayın.
�?звините.
İzvinite.
Fəridə,sənsən?
Фарида,это ты?
Farida,eta tı?
Mənəm,danışan kimdir?
Я,А кто это?
Ya,A kto eta?
Tanımadın?Cəmildir.Zəhmət olmasa,Sevilin telefon nömrəsini mənə de,unutmuşam.
Ты не узнала?Это Джамиль.Если тебе не трудно,скажи мне номер телефона Севиль,я забыл.
Tı ne uznala?Eta
Djamil.Esli tebe ne
Trudno,skaji mne nomer
Telefona Sevil,ya
zabıl.
İndi baxaram.
Сейчас посмотрю.
Şas pasmatryu.
Allo!Bu Səməd Vurğun adına teatrdır?
Алло!Это театр имени Самеда Вургуна?
Allo!Eta teatr imeni
 63
Sameda Vurquna?
Bəli!
Да!
Da!
Zəhmət olmasa,deyin görək,sabah hansı tamaşa gedəcək?
Будьте добры,скажите,
какой спектакль будет идти завтра?
Budte dabrı,skajite,
kakoy spektakl budet
idti zavtra?
“Həmişə təmizlikdə”
“С лёгким паром”
“S lyoqkkim parom”
Kassadan bilet almaq olarmı?
В кассе можно приобрести билеты?
V kase mojna
priobresti biletı?
Buyurun,biletlər satılır.
Пожалуйста,билеты продаются.
Pajalusta,biletı
pradayitsya.
Allo!Ay qız bura sirkdir?
Алло!Девушка,это цирк?
Allo!Devuşka,eta sirk?
Bəli!
Да!
Da!
Xahiş edirəm,deyin,bugünki çıxışın proqramı necədir?
Скажите,пожалуйста, какая программа выступлений
на сегодня?
Skajite,pajalusta,
kakaya proqramma
vıstupleniy
na sevodnya?
“Möcüzələr diyarı”
“Земля чудес”
“Zemlya çudes”
Nə vaxt başlanır?
Когда начало?
Kaqda naçalo?
Axşam saat səkkizdə.
В восемь часов вечера.
V vosem çasov veçera
Təşəkkür edirəm.
Благодарю вас.
Blaqadaryu vas.
Allo!Bura 2 nömrəli məktəbdir?
Алло!Это техническое училище номер 2?
Allo!Eta texniçeskoye
Uçilişe nomer 2?
Xeyr!Siz səhv düşmüsünüz.Bura xəstəxanadır.
Нет!Вы ошиблись номером!Это
 64
госпиталь.
Net!Vı oşiblis
nomerom!Eta
qospital.
Xahiş edirəm,bağışlayın.
И звините,пожалуйста.
İzvinite,pajalusta.
Vaqif,salam!
Вагиф,здраствуй!
Vaqif,zdrastvuy!
Salam,Əli!
Здраствуй,Али!
Zdrastvuy Ali!
Neftçi bu gün qalib gəldi?
“Нефтчи” сегодня выиграл?
“Neftçi” sevodnya
vıiqral?
Bəli,iki-sıfır hesabı ilə.
Да,со счётом два-ноль.
Da,so şötom dva-nol
Mən çox şadam.Komanda yaxşı oynamağa başlayıb.
Я очень рад.Команда стала играть лучше.
Ya oçen rad.Kamanda
stala iqrat luçşe.
Allo!Mehdidir?
Алло!Это Мехди?
Allo!Eta Mexdi?
Yox,onun qardaşı Arifdir.
Нет,его брат Ариф.
Net,yevo brat Arif?
Xahiş edirəm,Mehdini çağırın.
Позовите пожалуйста, Мехди.
Pazavite pajalusta,
Mexdi?
Mən sizi dinləyirəm!
Я слушаю тебя!
Ya sluşayu tebya!
Mehd salam!Xahiş edirəm,mənim kimya dərsliyimi və konspektimi instituta gətir.
Мехди здраствуй!Прошу тебя,принеси в институт мой учебник по химии и конспекты.
Mexdi zdrastvuy!Praşu
tebya,prinesi v institut
moy uçebnik pa ximiyi i
kanspektı.
Yaxşı,Gətirərəm!
Хорошо принесу!
Xaraşo prinesu!
 65

İsimlərin və sifətlərin bitişik və defislə yazılışı

Bitişik
Defislə
1.Əgər isimlərin ikinci hissəsi -ГРАД,-ГОРОД-sa
Белград,Новгород
1.Ölçü vahidi bildirən isimlər
киловатт-час,грамм-молекула
2.Əgər sifətlər söz birləşməsindən yaranmışsa
голубоглазный(голубые глаза)
древнерусский(Древняя Русь)
2.Əgər sonuncu sözdə eyni məna ifadə edən mürəkkəb isimlər �? ilə bir-birinə bağlanırsa ona
birinci elementdən sonra defis qoyulur
Радио-и телеателье
3.Əgər sifətlər bitişik yazılan mürəkkəb isimlərdən yaranmışsa
паровозный(паровоз)
3.İki bütöv sözdən ibarət mürəkkəb isimlər
диван-кровать,динамо-машина
4.-МЕТР ilə bitən sözlər
вольтметр
4.İxtisas adı bildirən sözlər
врач-рентгенолог,член-корреспондент
5.Birinci hissəsi asılı olmayan zərfdən yaranan terminlər
остросюжетный
слаборастворимый
5.Əgər sifətlər defislə yazılan mürəkkəb isimlərdən yaranmışsa (pristavkasız)
Алма-Атинский (Алма-Ата),но
приамударьинский
6.Bir hissəsi ayrılıqda heç bir məna ifadə etməyən (cümlənin müstəqil üzvü olmayan) mürəkkəb
sifətlər
быстротечный
пустоголовый
6.Coğrafi istiqamətlər
северо-запад,северо-западный
7.Çiçəklərin rəng çalarları
светло-серые,сине-зелёный
8.Əgər birinci hissə -�?КО,-СК�?-ilə bitirsə
физико-математический
İstisna:ВЕЛ�?КО…(bitişik)
9.Bərabərhüquqlu sözlərin cəmi (�?ilə də yazıla bilər)
русско-азербайджанский
(русский и азербаджанский)
10.Uyğunlaşmış hissələrin yerdəyişməsindən yaranmış mürəkkəb sifətlər
научно-медицинский (медицинскаянаука)
11.Əgər söz НАРОДНО-,МАССОВО-,ВОЕННО-,-НАУЧНО,-УЧЕБНО- ilə başlayırsa
научно-технический
İstisna:народнохозяйственный
Mürəkkəb sözlərin düzgün yazılışının ümumi qaydaları
1.Mürəkkəb sözlər əsasən bitişdirici saitlərdənO(əsasdan sonra qalın samitlər,Ж,Щ,Ц-dən başqa)
vəE( əsasdan sonra incə samit,kar və Ц )
землетрясение,пешеход,птицелов,паровоз.
2.Əksəriyyət sözlərdə birinci hissədə adlıq hal sonluğu qalmaqdadır:
семяпочка,времяисчисление.
 66
3.Mürəkkəb sözlərdə kəmiyyət sayları yiyəlik hal formasında ifadə olunur ( СТО,ДЕВЯНОСТО
saylarından başqa):
семилетный,сорокаминутный,но столетный
4.а) Başqa dillərə məxsus elementlərlə olan sözlərаэро-,авто-,авиа-,кино-,телефото-,микро-
,макро-,псевдо-…bitişik yazılır:
аэровокзал,авиабилет,псевдонаучный.
б) Başqa dillərə məxsus elementlərlə olan sözlərвице-,обер-,экс-,блок-,штаб-,лейб-,унтер-
…defislə yazılır:
унтер-офицер,экс-президент,блок-система.
İstisna:блокпост,блокбастер
5.Siyasi partiya,təşkilat və hərəkat adları defislə yazılır:
социал-демократ,национал-социалистический.
6.Coğrafi istiqamət bildirən sözlər defislə yazılır:
северо-восток,юго-западный
7.Bir hissəsiпол-(половина) sözündən və yiyəlik halında olan isimlərdən təşkil olunmuş mürəkkəb
sözlər aşağıdakı kimi yazılır:
Bitişik
Defislə
1.İstənilən samitdən sonra (Л-dən başqa)
полдевятого
полмандарина
1.Л samitindən əvvəl
пол-лимона
İstisna:поллитровка
2.Saitlə başlayan sözdən əvvəl:
пол-апельсина,пол-яблока,пол-одиннадцатого
3.Böyük hərflə yazılan sözdən əvvəl:
пол-Баку,пол-Росии
Əgər ПОЛ- və isim arasında başqa söz varsa bu zaman birləşmə ayrı yazılır:
пол большого апельсина.
Полу-ilə başlayan sözlər hər zaman bitişik yazılır:
полуфинал,полуостров
Birinci hissəsi -�? və felin əmr formasında olan sözlər bitişik yazılır:
сорвиголова,держиморда,болиголов.
İstisna:перекати-поле
Qeyd!-�?фикацияsuffiksi ilə bitən sözlər mürəkkəb sayılmır və-�?ilə yazılır:
газификация,электрификация,квалификация
Tapşırıq 1
Düzgün yazılışı izah edin
а)Ясн…видящий,земл…владение,одиннадцат…метровый,горн…лыжник,свеж…скошенный,
(гори)цвет,кон…водство,газ…снабжение,двадцатипят…летный,ближн…восточный,огн…диша
щий,нефт…провод, басн…писец,,сорок…минутный, литератур…ведение,шест…ведёрный,
врем…препро-вождение, (сорви)голова, театр…ведение,
пут…шествие,вечн…зелёный,пят…борье,звер…бой,газ…фикация,ча…питие,жизн…
радостный,сорок…ножка,газ…провод,общ…войсковой,корабл…строение,(перекати) поле.
б)Пол(Баку),(полу)сапожки,(полу)драгоценный,(пол)лимона,(пол)мандарина,
(полу)тьма,(пол)яблока,(пол)острова,(полу)остров,(пол)года,(пол)ложки,(полу)финал,(пол)второ
го,(пол)одиннадцатого,(полу)круг.
Tapşırıq 2
Buraxılmış hərfləri yerinə yazın.Mürəkkəb sözlərin düzgün yazılışı izah edin.
1)Быстр…ходной лош..ди х…зяин п…дб…вляет солому и овё… 2)Чем ж…ст…к…сер…ный
брат,дру… ближ… во сто крат. 3)Неумес…ная храбрость пр…носит прежд…временную смерть.
 67
4)Сп…саясь от д…ждя п…пал под вод…па… 5)Горена дв…их – (пол)горя,радость на дв…их –
две радости. 6)Чем (пол)сотни сло…пустых,лучш… одно ясное.
Tapşırıq 3
Mötərizələri açın.Düzgün yazılışı izah edin.
(Северо) западный,(бледно) розовый,(тёмно) красный,(сине) зелёный,(изжелта)
синий,(иссиня)чёрный,(чёрно) бурый,(свето) чувствительный, (восточно) славянский,(англо)
азербайджанский,(железно) дорожный,(высоко) качественный,(горно) металлургический,(чисто)
сердечный,(мало) общительный, (плавново) экономический,(дерево) обрабатывающий,(мало)
грамотный,(дико) растущий,(естественно) научный,(высоко) калорийный,(шахматно)
шашечный, (товарно) денежный,(сердечно) сосудистый,(медико)
биологический,(финансово)кредитный.
(Динамо) машина,(диван) кровать,(плащ) палатка,(генерал) майор,(грамм) молекула,(держи)
морда,(дизель) мотор,(премьер) министр,(штаб) квартира,(киловатт) час,мать (и) мачеха,(скопи)
дом,иван (да) марья,(аэро)(фото) съёмки,(метео) служба,(ультра) звук,(вице) адмирал,(сорви)
голова,(штаб) квартира,(экс) чемпион,(верти) шейка,(гори) цвет,(трудо) день,(северо)
запад,(норд) ост,(Алма)Ата,Ростов (на) Дону,Па(де) Кале,(Орехово) Зуево.
 68

Say
Say-hesablama zamanı predmetin sayını,kəmiyyətini bildirən və СКОЛЬКО?КАКОЙ?КОТОРЫЙ
(по счёту)? suallarına cavab verən əsas nitq hissələrindən biridir.Say cümlədə cümlənin istənilən üzvü
kimi çıxış edə bilər.
Saylardan başqa cümlənin digər üzvləri də miqdar bildirə bilər.Sıra saylarını həm rəqəm həm də
sözləyazmaq mümkündür,miqdar bildirən digər cümlə üzvləri isə ancaq sözlə yazılır.
два,второй (sıra),двойка (isim),дважды (zərf),двойной (sifət),удвоить (fel), удваивающий,
удвоенный (feli sifət)...
1.Quruluşca saylar (sözlərin miqdarı) aşağıdakı kimi olurlar:
-sadə(bir kökdən yaranmışdır):два,пятый,двенадцать,двадцать,шестнадцатый;
-mürəkkəb(iki və daha artıq kökdən yaranmışdır):пятьдесят,восемьсот,шестисотый;
-düzəltmə(bir neçə sözdən ibarətdir):сто пятьдесять шесть,тысяча девятьсот семьдесят пятый.
2.Məna və qrammatikəhəmiyyətinə görə saylar iki qismə bölünürlər:miqdarvəsırasayları.
Daimi əlamətləri:quruculuq və sıra bildirmə
Daimi olmayan əlamətləri:hallanma,cins,miqdar (əgər varsa)
Başlanğıc forma-adlıq hal,kişi cinsi,təkdə olma (əgər varsa)
Miqdar sayları
Miqdar sayları predmetin miqdarını,sayını bildirir və СКОЛЬКО? sualına cavab verir.Onlar hallar
üzrə dəyişirlər (bəziləri miqdarca və növcə).Miqdar sayları adətən isim və əvəzliklə əlaqəli olur.Bu
birləşməcümlənin bir üzvüolur.
На учениях особо отличилисьдесять новобранцев.
Miqdar saylarıbütöv,parçalanmışvətoplayıcıolurlar.
1.Bütöv saylarhallar üzrə dəyişirlər.
-ОДИН (hal,miqdar,növ) sifət kimi hallanır.
-ДВА (hal,növ),ТР,ЧЕТЫРЕ öz-özlərinə hallanırlar
-ТЫСЯЧА (hal,miqdar)- I dərəcəli hallanma üzrə isim kimi hallanır.
-МИЛЛИОН,МИЛЛИАРД (hal,miqdar)-II dərəcəli hallanma üzrə isim kimi hallanır.
-5-dən 20-yə kimi və 30-III dərəcəli hallanma üzrə isim kimi.
-40,90,100 iki hallanma formasına malikdirlər.
-mürəkkəb miqdar saylarında 50-80,500-900,200,300,400 hallanarkən hər birinin kökü dəyişir.
-düzəltmə miqdar sayları hallanarkən bu sayların tərkib hissəsi daxil olan bütün sözlər hallanır.
-ПОЛТОРАСТА (=150) iki hallanma formasına malikdir.
İki hallanma formasına malik sayların hallanması
Adlıq h.= Təsirlik h
сорок
девяносто
сто
полтораста
Yiyəlik,Yönlük,
Birgəlik,Barəlik hallar
сорока
девяноста
ста
полутораста
Gəlin bütöv say olan6281542sayının hallanmasına baxaq.
Adlıq h.
шесть миллионовдвести восемьдесят однатысячапятьсот сорок два
Yiyəlik h.
шестимиллионовдвухсот восьмидесятиоднойтысячипятисот сорокадвух
Yönlük h.
 69
шестимиллионамдвумстамвосьмидесятиоднойтысячепятистамсорокадвум
Təsirlik h.= Adlıq.h
Birgəlik h.
шестьюмиллионамидвумястамивосьмьюдесятьюоднойтысячейпятьюстамисорокадвумя
Barəlik h.
о шестимиллионахдвухстахвосьмидесятиоднойтысячепятистахсорокадвух
ОД�?Н sayından sonra gələn isimləradlıq halın təkindətəyin olunurlar:
один стол, одна книга, сто один человек
ДВА,ТР�?,ЧЕТЫРЕ saylarından sonra gələn isimlər yiyəlik halın təkində təyin olunurlar:
два стола, три книги, семьдесят два человека.
ПЯТЬ və daha yuxarı saylarından sonra gələn isimlər yiyəlik halın cəmində təyin olunurlar:
пять столов, семь книг, триста сорокдевять человек.
Yadda Saxlayın!
1) ОДИННАДЦАТЬ, ДЕВЯНОСТО, ДВЕСТИ, ТРИСТА, ЧЕТЫРЕСТА, МИЛЛОН,
МИЛЛИАРД.
2)Ь bütöv sayların ortasında və sonunda:
5-20(sonunda)
семнадцать
тридцать
50-80,500-900(ortasında)
семьдесят
восемьсот
3)Yaxın mənalı miqdar sayları defislə yazılır:
пять-шесть лет.
2.Parçalanmış saylariki hissədən ibarətdir:kəsr sayları(miqdar sayları) vəməxrəc saylar(sıra sayları).
ПОЛТОРА sayından başqa bütün parçalanmış saylar düzəltmə saylara aiddirlər.
Hallanma zamanı hər iki hissə dəyişir:kəsr sayı-bütöv say kimi,məxrəc say isə sıra sayı kimi
hallanır.
Parçalanmış saylardan sonra gələn isimlər yiyəlik halda olurlar:
двух пятыхчашки(yiyəlik h.)
ПОЛТОРА (=1.5) sayı hallar və cinslər üzrə dəyişir.O hallanarkən iki hal formasında olur.
Kişi və orta cins
Qadın cinsi
Adlıq h.=Təsirlik h.
полтора
полторы
Yiyəli,Yönlük,Birgəlik,
Barəlik hallar
полутора
Parçalanmış sayların hallanması:
Adlıq h.
семь
целых
две
пятых
Yiyəlik h.
семи
целых
двух
пятых
Yönlük h.
семи
 70
целым
двум
пятым
Təsirlik h.=
Adlıq h.
Birgəlik h.
семью
целыми
двумя
пятыми
Barəlik h.
о семи
целых
двух
пятых
3.Toplayıcı saylarpredmetin miqdarını bir bütöv kimi təyin edirlər.Onlar bütöv miqdar
saylarından[-ОЙ],-ЕРsuffiksləri vasitəsi ilə fərqlənirlər,ona görədətörəməhesab olunurlar :
ДВОЕ,ТРОЕ,ЧЕТВЕРО,ПЯТЕРО,ШЕСТЕРО,СЕМЕРО,ВОСЬМЕРО,ДЕВЯТЕРО, ДЕСЯТЕРО.
Hallanarkən onlarsifətin cəm halındakıkimi hallanırlar:
Toplayıcı saylar birləşirlər:
1.isimlərlə
- kişi cinsini bildirən şəxslər:трое учеников, пятеро судей (три ученика, пять судей)
-uşaq və heyvanların balalarını bildirən isimlər:семеро детей, десятеро медвежат (семь детей,
десять медвежат)
-sayılması mümkün olan cəmdə olan isimlərlə təyinolunurlar:трое ножниц, двое саней.
-ümumi cins:двое сирот, трое забияк.
-cütləşmiş predmet bildirən: двое сапог (две пары сапог), трое перчаток (три пары перчаток)
2.НАС,ВАС,�?Х əvəzlikləri ilə:нас двое, их четверо
Yadda Saxlayın!Toplayıcı saylar qadın və orta cinsdə təyin olunmurlar!
Qadın c.,Orta c.
Toplayıcı saylara ОБА (ОБЕ) sayları da daxildir ki,bu saylar istənilən isimlə birlişə bilir və cinslər
və hallar üzrə dəyişir:
оба берега, обе стороны
Toplayıcı sayların hallanması:
Kişi c.
Qadın c.
Adlıq h.
двое
семеро
оба
обе
Yiyəlik h.
двоих
семерых
обоих
обеих
Yönlük h.
двоим
семерым
обоим
обеим
Təsirlik h.= Adlıq h.
 71
Birgəlik h.
двоими
семерыми
обоими
обеими
Barəlik h.
о двоих
о семерых
об обоих
об обеих
Tapşırıq 1.
Sayla isim arasında düzgün hal sonluğunu uzlaşdıraraq cümləni yazın.
1)Солнечный год, то есть продолжительность полного оборота Земли вокруг Солнца, равен
365 сут… 5 час… 48 мин… 46 секунд…, а лунный месяц-29 сут… 12 час… 44 мин… 3 секунд…
2)Земля движется вокруг солнца по своей орбитесо скоростью 30 км/сек. Чтобы покинуть
орбиту и улететь в бесконечное пространство ей нужна скорость немногим больше 42 км/сек.
Разница в 12 км и предохраняет нашу планету от той катастрофы, которая могла бы постичь её
при уходе с орбиты. 3)Существует около 1 миллион… видов различных животных. Это около
750 тысяч… вид… насекомых,28 тысяч… птиц…, 20 тысяч… вид… рыб,13 тысяч… вид…
млекопитающих и т.д. 4)Среди различных видов насекомых 300 тысяч вид… жуков и не менее
140 тысяч вид… бабочек. 5)В Калькутте в ботаническом саду растёт баньяновое дерево,
имеющее около 1000 воздушных корн…Все они укрепились в почве, и из них образовались
новые стволы. Диаметр дерева-405 метр…,высота-29.8 метр…,возраст-около 200 лет.6)При
сильном морозе выживают только гуси и кошки, которые могут переносить температуру-110
градус… Белые медведи и тюлени выдерживают мороз до -80 градус…,а большинство
млекопитающих лишь -45 градус…
Tapşırıq 2.
Aşağıdakı miqdar saylarını sözlərlə yazın:
512,613,769,888,917,97,411,1957,255,311.
Tapşırıq 3.
Düzgün miqdar sayını seçərək yazın.Öz seçiminizi izah edin.
(Два, двое) ножниц, (три, трое) книг, (четыре, четверо) суток, (пять, пятеро) друзей, (шесть,
шестеро) женщин, нас было (семь, семеро),(оба, обе) девочки, по (обоим, обеим) берегам, с
(обоими, обеими) сёстрами.
Tapşırıq 4.
Sayları sözlərlə əvəz edərək yazın.
15 (лимоны, апельсины, мандарины, яблоки),7 пар (сапоги, валенки, ботинки, галоши),4
пары (чулки, носки), 375 (грамм, метр, килограмм, тонна),78 (человек-грузины, таджики,
татары, башкиры, туркмены, болгары, румыны, венгры).
 72

Sıra Sayları
Sıra sayları hesablama zamanı predmetlərin sırasını bildirir və КАКОЙ?КОТОРЫЙ (hesablama
zamanı)? suallarına cavab verir.Sıra sayları da sifətlər kimi cinslər,miqdar və hallar üzrə
dəyişirlər.Cümlədə adətən təyin və xəbər kimi çıxış edirlər.
Первые(təyin)листья слетели с дерева. Я ряду пятый(xəbər)
Sıra saylarının sonluğu da sifətlərin sonluğu kimi təyin olunur:əsas sözə sual verməklə.
Днём (каким?) первым. В ряду (каком?) пятом
ПЕРВЫЙ,ВТОРОЙ sıra sayları düzgün olmayan sıra sayları hesab olunur.Digər sıra sayları bütöv
saylardan yaranmışdır:
семь-седьмой, три-третий.
Mürəkkəb sıra saylarının hallanması zamanı yalnız sözün sonuncu hissəsində dəyişiklik baş verir.
Sıra saylarının hallanması cədvəli:
Adlıq h.
триста пятьдесят шестой
Yiyəlik h.
триста пятьдесят шестого
Yönlük h.
триста пятьдесят шестому
Təsirlik h.=Adlıq h.
Birgəlik h.
триста пятьдесят шестым
Barəlik h.
триста пятьдесят шестом
Yadda Saxla!
1) –сотый,-тысячный,-миллионный,-миллиардный sıra sayları bitişik yazılır:
шестисотый, семидесятипятитысячный
2) Sayın yarı, dörddə bir hissəsi ilə uyğunluq olduğu halda hansı ki, ondan
sonraтысячный,миллионный,миллиардныйsayları gəlir məsləhətdir ki, rəqəmli işarə defislə yazılsın:
5– тысячный
İstisna:двухсполовонный
3) Ayın tarixini göstərdiyimiz zaman ay adının qarşısında olan sıra sayı yiyəlik halda olur:
к первомусентября.
Hadisə,bayram gününü bildirənдата,праздник,деньsözlərindən sonra sıra sayları adlıq halda olurvə
böyük hərflə yazılır:
к праздникуВосьмоемарта.
Tapşırıq 1.
Sıra saylarını mötərizədəki sözlərlə uzlaşdırın:
100 (лампа),4.000 (порядковый номер),80.000 (население),40.000.000 (доход), 246 (автобус),
1987 (год), 18.888 (тонна),3.158.211 (подпись),600 (модель).
Tapşırıq2.
Miqdar saylarından sıra sayları əmələ gətirin.
27,15,300,3600,39,58 000,287.000.000.
Tapşırıq 3.
Cümlələri yazın.Sayları sözlərlə əvəz edərək yazın.Sayların sırasını və halını təyin edin.
Знаете ли вы, что:
1)картофель привезли в Европу из Южной Америки в XVI веке.; 2)кофе появился в России в
1665 году.; 3)зеркало появилось 300 лет назад в Венеции.; 4)самая древняя газета мира –
китайская Конгэсе, выходящая без перерыва с 1050 года; 5)бумажные деньги появились в Китае
2000 лет назад; 6) первый автомат построили в Александрии около 2000 лет назад: в него
бросали деньги ,и из автомата текла вода.; 7)В национальном музее в Афинах хранятся остатки
 73
счётной машины, которой более 2000 лет. С её помощью ещё в 65 году до нашей эры
рассчитывали пути движения планет.; 8) защитные очки от солнца были известны в Древнем
Египте ещё 3450 лет назад.; 9) впервые спички появились в 30-х годах XIX столетия; 10) в
итальянском городе Бергамо найдены два экземпляра самой маленькой книжки в мире, размер
которой 12х12Х7 миллиметров. Она напечатана в 1615 году и имеет 117 страниц.
Tapşırıq4.
Ədədləri hərflərlə əvəz edərək teksti yazın.Sayların sintaktik rolunu təyin edin.Buraxılmış hərfləri
yazın,mötərizələri açın.
Добыча нефт… на (А,а)бшеронском (полу) остров… в…дёт…ся много 1000-летий.
Нач…лась она в глубокой древност… и в…лась вручную.
В начале XVIII века на б…р…гах (К,к)аспия нефть д…бывалась из ш…роких коло…ц…в
глуб…ной от 15 до 40 метров. Её черпали кожа(н,нн)ыми вёдрами и сл…вали в ямы.Немало
нефт.. разл..валось по земле и проп…дало.К 1735 году близ (Б,б) аку н..ч..лась эксплуатац..я
лиш… 50-гонефтя (н,нн)ого коло..ца.
В 1818 году добыча нефт.. с..ст..вляла всего 4000 тонн,и за последу...щие 45 лет она в..зр..сла
всего на 2.5 тысячи тонн, т.е д..ст..гла 6.5 тысячи тонн (хотя дыбыча её и в..лась много тысяч
лет).Правда,в 1848 году горное упр...вление внесло немало предл..жений по улуч...шению
добычи нефт…Однако производстве (н,нн) ые работы были недастаточ..но э(ф,фф)ективны,
хотя через 28 лет добыча нефт.. и достигнет 23.000 тонн и с..ставит около 50 процентов всей
м..ровой добыч…
Небез..нт..ресно знать,что почти 2 века назад на одном из мест..р..ждений (А,а)бшеронского
(полу)острова-Биби-Эйбатском, ра..п..ложенном от (Б,б)аку на ра(с,сс)тояни.. немногим более
22 -25 километров, была пробурена 1-я в мире нефтя(н,нн)ая скваж..на [вместо земля(н,нн)ых
коло..цев] глуб..ной 30 метров.
Şəhər nəqliyyatında hərəkətlə əlaqədar təxmini dialoqlar.
Примерныeдиалоги связанные с поездкой в городском транспорте
Primernıye dialoqi svyazannıye s payezdkoy v qaradskom transporte.
Bağışlayın,siz indi düşürsünüz?
Простите, вы сейчас выходите?
Prastite,vı seyças vıxodite?
Xeyr,mən növbəti dayanacaqda düşürəm.
Нет, я схожу на следующей остановке.
Net, ya sxoju na sleduyuşşey astanovke.
İcazə verin,keçim.
Разрешите пройти.
Razreşite proyti.
Buyurun.
Пожалуйста.
Pajaluysta.
Cavan oğlan,siz indi düşürsünüz?
Молодой человек, вы сейчас выходите?
Maladoy çelavek, vı seyças vıxodite?
İndi hansı dayanacaqdır ki?
А какая сейчас остановка?
A kakaya seyças astanovka?
Lenin muzeyi.
Музей Ленина
Muzey Lenina
Bəs növbəti dayanacaq?
А следующая?
A sleduyuşşaya?
Gertsen küçəsi.
 74
Улица Герцена.
Ulitsa Gertsena.
Onda mən növbəti dayanacaqda düşürəm.
Тогда мне на следующей.
Taqda mne na sleduyuşşey.
Mən “Tofiq Bəhramov” adına stadiona getməliyəm. Deməzsinizmi,mən hansı stansiyada
çıxmalıyam?
Мне нужно доехать до стадиона имени Тофига Бахрамова.Вы не скажите, на какой станции
надо выходить?
Mne nujna dayexat do stadiona imeniTofiqa Baxramova.Vı ne skajite,na kakoy stantsii nada
vıxadit?
Gənclik stansiyasında
На станции Гянджлик.
Na stantsii Gyanjlik.
Zəhmət olmasa,deyin, “Nizami” stasiyasına düşmək üçün harada Qatar dəyişmək lazımdır?
Скажите, пожалуйста, где можно сделать пересадку на станцию Низами?
Skajite, pajaluysta, qde mojna sdelat peresadku na stansiyu Nizami?
“28 may” stansiyasında.
На станции 28 мая.
Na stantsii 28 maya.
Siz deməzsiniz, “Nizami” kinoteatrınanecə getmək olar?
Вы не скажите, как доехать до кинотеатра Низами?
Vı ne skajite,kak dayexat do kinoteatra Nizami?
Siz “28 may” stansiyasına kimi gedib,metrodan çıxın,sonar isə avtobusa minin.
Вы можете доехать до станции 28 мая, потом выйти из метро и сесть
на автобус.
Vı mojete dayexat do stantsii 28 maya, patom vıyti iz metro i sest na avtobus.
Taksi.
Такси.
Taksi.
Bağışlayın,siz bilmirsiniz,taksi dayanacağı haradadır?
Простите, вы не знаете, где стоянкатакси?
Prastite, vı ne znayete, qde stayanka taksi?
Tində,sol tərəfdə.
За углом, налево
Za uqlom,nalevo
Taksi boşdur?
Такси свободно?
Taksi svabodna?
Bəli oturun.Şeyləri yük yerinə qoymaq olar.
Да, садитесь. Ваши вещи можно положить в багажник.
Da sadites. Vaşi veşşi mojna palajit v
baqajnik.
Siz hara getməlisiniz?
Вам куда ехать?
Vam kuda yexat?
Dəniz vağzalına.
Мне до морского вокзала.
Mne do markskova vokzala.
Taksi dayanacağı haradadır?
Где стоянка такси?
Qde stayanka taksi?
 75
Xahiş edirəm,taksi çağırın.
Вызовите, пожалуйста, такси.
Vızavite, pajalusta,
taksi.
Xahiş edirəm,axşam saat altıya taksi sifariş edin.
Закажите, пожалуйста, такси на шесть часов вечера.
Zakajite, pajalusta,
taksi na şest çasov
veçera.
...səhər saat beşə.
…пять часов утра.
...pyat çasov utra.
Taksi boşdur (-mu)?
Такси свободно?
Taksi svabodna?
Xahiş edirəm,vağzala (bu ünvana,aeroporta,
mehmanxanaya).
Пожалуйста,… на вокзал (по этому адресу, в аэропорт, к гостинице).
Pajalusta,... na vokzal
(pa etomu adresu, v
ayeraport, k qastinitse)
Rica edirəm,məni bu ünvana aparın.
Отвезите меня, пожалуйста, по этому адресу.
Atvezite menya,
Pajalusta, pa etomu
adresu.
Xahiş edirəm,tez sürün,mən gecikirəm!
Быстрее, пожалуйста, по этому адресу.
Bıstereye, pajalusta, po etomu adresu.
Dayanın (saxlayın).Mən burada düşəcəyəm.
Остановитесь. Я здесь сойду.
Astanavites. Ya zdes
Saydu.
Xahiş edirəm,burada saxlayın.
Остановитесь здесь, пожалуйста.
Astanavites zdes,
pajalusta.
Xahiş edirəm məni gözləyin.
Подождите меня, пожалуйста.
Padajdite menya,
Pajalusta.
Mən tez qayıdacağam.Üç (beş) dəqiqəyə.
Я быстро вернусь (через три, пять минуты)
Ya bıstro vernus (çerez
tri, pyat minut)
Sizin taksinin nömrəsi…
Номер вашего такси…
Nomer vaçevo taksi…
N-li taksi sizi çıxışda (mehmanxananınyanında) gözləyir.
Такси N…. ждёт вас у входа (у гостиницы)
Taksi N.... jdyot vas u vxoda (u qastinitsı)
Xahiş edirəm, əyləşin.
 76
Садитесь, пожалуйста.
Sadites, pajalusta.
Hara?
Куда?
Kuda?
Nə qədər verməliyəm?
Сколько с меня?
Skolko s menya?
Sizdən…manat…qəpik
С вас … манатов … копеек
S vas … manatov … kapeyek
Taksi boşdur?
Такси свободно?
Taksi svabodna?
Əyləşin.Hara gedəcəksiniz?
Садитесь. Вам куда?
Sadites. Vam kuda?
Vağzala.Mümkünsə,tez sürün,mən qatara gecikirəm.
На вокзал. Если можно быстрее, я опаздываю. На поезд.
Na vokzal. Esli mojna bıstreye, ya opazdıvayu. Na poyezd.
Xahiş edirəm,məni bu ünvana aparasınız.
Отвезите меня, пожалуйста, по этому адресу.
Atvezite menya,
pajalusta, pa etomu
adresu.
Əyləşin.
Садитесь
Sadites.
Deyin, bura uzaqdadırmı?
Скажите, это далеко?
Skajite, eta daleko?
Çox da uzaq deyil.
Не очень далеко.
Ne oçen daleko.
(Bir qədər sonra). Buyurun,gəlib çatdıq.
(Через некоторое время).- Пожалуйста приехали.
(Çerez nekatorıye vremya).-
Pajalusta priyexali.
Sağolun! Alın.
Спасибо! Получите.
Spasiba! Paluçite.
Pulun artığını alın.Yaxşı yol.
Возьмите сдачу. Всего доброго.
Vazmite sdaçu. Vsevo dobrova.
Xudahafiz.
До свидания.
Da svidaniya.
 77
Rus Dili dərsi - 20
Indiki sadə zaman Rus dilində də Azərbaycan dilində olduğu kimi, indi və ya daimi baş verən
hərəkətləri, gələcək üçün planlaşdırılmış hərəkətləri ifadə edir.Cегодня(bu gün),каждый день(hər
gün),обычно(adətən),иногда(bəzən),часто (tez-tez), редко (nadir hallarda) kimi zaman zərfləri ilə
işlənir. Rus dilində iki cür birləşmə var: birinci və ikinci
Birinci tip birləşməli fellərin indiki sadə zamanı məsdərdən son iki hərfi atıb, sonuna aşağıdakı
şəkilçiləri əlavə etməklə düzəlir.
Tək
Cəm
1-ci şəxs
-ю
-ем
2-ci şəxs
-ешь
-ете
3-cü şəxs
-ет
-ют
İkinci tip birləşməli fellərin indiki zaman forması məsdərin son üç hərfini atıb, sonuna aşağıdakı
şəkilçiləri əlavə etməklə düzəlir.
Tək
Cəm
1-ci şəxs
-ю (y)
-им
2-ci şəxs
-ишь
-им
3-cü şəxs
-ит
-ят (-ат)
Qaydasız fellər
Qaydasız fellərin indik zaman forması yuxarıda qeyd edildiyi kimi düzəlmir. Onların indiki sadə
zaman forması aşağıdakı qaydaya əsasən düzəlir:
1.Əgər sözün tərkibindəда,зна, orста, hərflərindən sonra–ватьgəlirsəваatılır. Bu qayda ancaq–вать
да,зна, və yaста-dan sonra gələrsə, tətbiq olunur.
давать(vermək): даю, даёшь… дают
признавать(təsdiqetmək): признаю, признаёшь… признают
вставать(durmaq): встаю, встаёшь… встают
Tapşırıq 1
Felləri indiki sadə zamanda yazın
Катя и Макс часто ……(спорить).Утром, когда мы …….(завтракать), Катя …… (делать)
домашнеезадание. Она …….. (готовить) домашнее задание утром, потому что у неё нет время
вечером. Вечером она или ….. (говорить) по телефону, или …….(смотреть) филмы. Макс
……..(говорить) что много ……. (отдыхать) вредно. Он ……. (думать), что ……(учиться)
интересно.
Tapşırıq2.
Я ……..(слушать) классическую музыку. 2. Эрик…….(думать), что жить в гостинице-
дорого. 3. Какие книги вы ……(любить) читать? 4. Мы…..(работать) в магазине. 5. Они
…….(отдыхать) в �?талии. 6. Сегодня студенты …….(гулять) в парке. 7. Кого ты …..(хотеть)
завтра увидеть? 8. Стас …… (обедать) в очень дорогом ресторане. 9.Андрей …… (работать) в
немецком журнале. 10. Ты …….. (не видеть) моего французского повара.
 78
Rus dili ders 21
Keçmiş zaman
Keçmiş zaman cinsə və miqdara görə xarakterizə olunur. Şəxslərə görə fərq olmur. Çox fellərin
keçmiş zamanı felin sonundan–тьşəkilçisini atıb, bu sonluqları əlavə etməklə düzəlir.-л– kişi cinsi
üçün,-ла-qadın cinsi üçün,-ло- orta cins,-ли- cəmdə.
Onu da qeyd edək ki, indiki zamanı qaydasız şəkildə düzələn fellər keçmiş zamanda qaydalara tabe
olur. Məsələn:
писа-ть
Kişi cinsi
Я (ты, он) писал
Qadın cinsi
Я (ты, она) писала
Orta cins
Онописало
Cəm
Мы (вы, они) писали
Sonuти, -сть,və-зтьilə bitən fellər indiki zamanda kökü ancaqдvəтilə bitirsə, keçmiş zamandaл
sonluğunu qəbul edir
вести(aparmaq) вед-у(indiki zaman) ; вёл, вела, вело, вели (keçmiş zaman)
Sonu–чьilə bitən fellərin sonluğunun kişi cinsində-гvə-к-ya çevrilməsi indiki zamanda həmin felin
kökündən asılıdır.
Məsdər
Indiki zaman
Keçmiş zaman
печь (bişirmək)
пек-у
пёк, пекла, пекло, пекли
мочь (bacarmaq)
мог-у
мог, могла, могло, могли
Qeyd:жечь (yandırmaq)feli keçmiş zamanda qadıncinsi, orta cins və cəmdə-еsonluğunu atır:жёг,
жгла, жгло, жгли.
Sonu–еретьilə bitən fel keçmiş zamanda sondakı–етьsonluğunu atır.
умереть(ölmək)умер, умерла,умерло,умерли
Ümumi qaydaya əsasən, sonu–нутьilə bitən fellər, bitmiş məsdər formasında–нуsonluğunu
saxlayır, keçmişi belə düzəlir.
Bitmiş forma
Bitməmiş forma
Keçmiş zaman
kричать(qışqırmaq)
крикнуть
крикнул, -ла, -ло,-ли
Bu fellərin keçmiş zamanı söz kökünə-бartırmaqla düzəlir.Məsələn:
ошибиться(səhv etmək): ошибся, -лась, -лось, -лись
ушибить (zədələmək, əzmək): ушиб,-ла,-ло,-ли
расти(böyümək) sözünün keçmiş zamanı belə düzəlir:рос, росла, росло, росли.
идти(piyada getmək) keçmişdə belə olur:шёл, шла, шло, шли.
Həmçinin fellərin bitmiş və bitməmiş olur, məsələn:ждать-(подо-)ждать – gözləmək,работать-по-
по-)работать– işləmək və s.
Tapşırıq
Felləri keçmiş zamanda yazın
 79
1.Какую машину он………? (купить). 2. Вчера Наташа …… (приглосить) нас. 3.
Олег……(подарить) портфель другу. 4. Преподаватели……(слушать) доклад Джона. 5. Они ещё
……(не смотреть) этот филм. 6. Где ты …….(быть)? 7. Вчера мы ………(говорить) о тебе. 8. Она
……..(не думать), что скажут дома. 9.Сергей …….(плавать) в реке, ……(собирать) в лесу грибы
и ягоды,……..(помогать) в работе матери и дедушке. 10. Сестра …….(хотеть) , чтобы я тоже
…….(знать) русский язык. 11. Сегодня мы …….(гулять) в парке. 12. Я ……(ужинать) в русском
ресторане. 13. Вы уже …….(завтракать)? 14. Я …….(ждать) егоминут десять. 15. Вы хорошо
……..(спать)?
Restoranda
В ресторане
Vı restarane
Sizdə boş stol var?
У вас есть свободный стол?
U vas yest svabodnıy stol?
Buyurun, sağdan dördüncü stol
Пожалуйста, четвёртый стол справа.
Pajalusta, çetvyortıy stol sprava.
Əyləşin mən bu saat ofisiantı göndərərəm.
Садитесь, а сейчас пришлю офисианта.
Sadites, a seyças prişlyu afisianta.
Soyuq yeməklərdən nə təklif edə bilərsiniz?
Что вы можете предложить из холодной закуски?
Şto vı mojite pridlajit iz xaladnıy zakuski?
Menyu budur. Buyurun, zövqünüzə görə seçin.
Вот меню. Пожалуйста, выбирайте на вкус.
Vot menyu. Pajalusta, vıbirayte na vkus.
Zəhmət olmasa, iki porsiya balıq, yüz qram pendir,kolbasa və paştet gətirin.
Принесите, пожалуйста, две порции рыбы, сто граммов сыра, колбасу и лангет.
Prinesite, pajalusta, dve porsii rıbı, sto qrammov sıra, kalbasu i langet.
Rus dilini öyrənək→ Sayların isimlərlə əlaqəsi
Bildiyiniz kimi, Azərbaycan dilində saylarla isimlər arasındakı sintaktik əlaqə yanaşmadır. Bundan
fərqli olaraq rus dilində sayların bəzi növləri(sıra saylarının hamısı, miqdar saylarının bəziləri)
isimlərlə uzlaşır (əlbəttə, söhbət adlıq haldan gedir). Digər qrup saylardan (məsələn,два, три, четыре)
sonra isimlərin yiyəlik halı tələb olunur,пятьvə ondan sonragələn saylar isimlərin yiyəlik halının cəmi
ilə işlənir (məsələn:пять—сорок—сто учеников, подруг, книг, партvə s).
Istər rus, istərsə Azərbaycan dilində saylar əsasən əşyanın miqdarını və sırasını bildirir. Lakin kəsr
və toplu saylar da vardır. Məna və qrammatik xüsusiyyətlərinə görə saylar dörd yerə bölünür:
1) miqdar(один, два, тысяча, миллион, миллиард, сто, сорокvə s.);
2) sıra (первый, второй, сотый, сороковой, шестойvə s);
3) toplu (двое, четверо, семеро, трое, шестероvə s);Onların sayı cəmi doqquzdur—от двое до
десятеро).
4) kəsr saylar (две девятых, одна четвёртаяvə s).
Rus dilindəодин, одна, одно,miqdar sayları isimlərlə cinsə görə uzlaşır. Məsələn, belə demək
lazımdır:один карандаш;одна сумка; одно пероvəs. Cəm haldaодниişlənir. Məsələn:одни сани;
одни чернилаvə s. Bu sayla isim hallanarkən də sifət kimi dəyişir və həmin sözlə (isimlə)
uzlaşır:одного ученика, одному ученику; одной сумкой, одним перомvə s.
Bundan əvvəl qeyd etdiyimiz kimi,два, три, четыреsaylarından sonra isimlər yiyəlik halın təkində
işlədilməlidir. Hallanarkən isə həm say,həm də isim dəyişir və sintaktik əlaqə uzlaşma olur:два, три,
четыре ученика; двух, трех, четырех учениковvə s.
Yadda saxlamaq lazımdır ki, rus dilindəkiтысяча, миллион, миллиардmiqdar sayları kişi cinsli
isimlər kimi hallanır.Сорок, девяносто, стоmiqdar sayları adlıq və təsirlik hallarından başqa qalan
(yiyəlik, yönlük, yerlik çıxışlıq) hallardaаsonluğu qəbul edir. Bəs belə olan halda həmin sayların hansı
 80
halda olduğu necə müəyyən edilir? Sayın (isimlə birlikdə) halı sualla müəyyənləşdirilir. Məsələn:вижу
кого?—сорока студентов, учеников(təsirlik hal):доволен кем?—сорока студентами,
учениками(yerlik hal).
Toplu saylar (собирательные числительные) buйlardır:двое, трое, четверо, пятеро, шестеро,
семеро, восьмеро, девятеро, десятеро. Toplu saylar birgəlik, topluluq bildirir və əsasən danışıq
nitqində, özü də bir qayda olaraq kişi cinsli isimlərlə işlənir. Məsələn:четверо учеников; но четыре
дочери(четверо дочериdemək düzgün deyil). Bu sayların hal şəkilçiləri sifətlərin cəmdə qəbul
etdikləri hal şəkilçiləri ilə eynidir;смеро мужчин (и. п.); семерых мужчин (р. п.); семерым
мужчинам (д. п.)və s.
Kəsr saylar (дробные числительные) müəyyən ölçü vahidinin və ya ümumi miqdarın hissəsidir.
Məsələn:одна вторая путиvə s. Adlıq halındansavayı qalan hallarda kəsr sayların və müvafiq olaraq
isimlərin hal şəkilçiləri dəyişir,трёх пятых (р. п.); трем пятым (д. и.); тремя пятыми (т. п.)və s.
Sıra sayları (порядковые числительные) miqdar saylarından əmələ gəlir və sifətlər kimi isimlərlə
uzlaşır, hallanır (пятый—пятого ученика; пятому ученикуvə s).
Niyə belə deyirik?
qədimdə yeddi (семь) rəqəminə sehirli, ovsunlu rəqəm kimi baxırlarmış. Bu onunla izah edilirdi ki,
insan ətraf aləmin hadisələrini, yəni, işığı, iyi, dadı başındakı yeddi «çıxışla», «gözlə» qavrayırdı: iki
köz, iki qulaq, iki burun deşiyi və ağız. «Yeddi» rəqəmi bir çox rus atalar sözlərində təkrar olunur. Öz
qərarını tez-tez dəyişən, gün-də bir avaz oxuyan, gündə bir fikrə düşən adamaсемь пятницна
неделеdeyirlər. «Yeddi» sözü ilə daha bir neçə ifadəyənəzər salaq.
Семь пядей во лбу—ağıl dəryası;
семь верст до небес—atıb-tutma;
семь потов сошло-с кого?—yeddi qat dəridən çıxıb; qan-tər hesabına; alın təri ilə.
 81

Zərf
Zərf (наречие) müstəqil nitq hissəsi kimi iş, hal, hərəkət və keyfiyyətə aid olub, onların əlamətini
bildirir və başqa sözlərlə əlaqədə dəyişmir. Zərflər əsas etibarilə fellərin, bəzi hallarda isə sifət və
habelə zərflərin özünün əlamətini göstərərək, cümlədə əvəzlik vəzifəsini ifadə edirlər:

1)Тогда он встретил под горой старушечку, чуть-чуть живую, горбатую(qozbel, beli

bükülmüş, donqar),совсем седую. Buradaтогдаzərfiвстретилfelinə aid olub cümlədəzaman zərfliyini
(обстоятельство времени) ifadə edir;чуть-чутьzərfiживуюsifətinə,совсемzərfi isəседуюsifətinə
aiddir. hər iki zərf cümlədə dərəcə zərfliyini (обстоятельство степени) ifadə edir.

2)Собрание продолжалось довольно долго. Долгоzərfiпродолжалосьfelinə aid olan dərəcə

çalarlı (оттенок степени) zaman zərfliyi,довольноzərfi isəдолгоzərfinə aid olub, müddət dərəcəsini
göstərir (указывает на степень длительности) və cümlədə dərəcə zərfliyidir (обстоятельство
степени).

Bəzi zərflər isimlərə də aid ola bilər. Buna əsasən aşağıdakı hallarda təsadüf edilir:

1) isim hərəkət bildirəndə:движение вперед, шаг назад, чтение вслух;

2) isim keyfiyyət bildirəndə:почти старик (старик в значении «старый»), совсем дитя (дитя в
значении «неопытный»);

3) bəzi zərflər isimlərə aid olub yeyintişeylərini göstərir:яйцо всмятку(ilıq bişmiş yumurta),кофе
по-варшавскиvə s.

Zərflərdən bəziləri əvəzliklərin xüsusiyyətlərini də özlərində birləşdirir. Bunlar əvəzlikli-zərflər

(местоименные наречия) və ya əvəzlik-zərflər (местоимения-наречия) adlanır. Məsələn:там, тогда,
здесь, сюда, где, когда, везде,всюду.Əvəzlikli zərflər də fellərə, sifətlərə və zərflərin özlərinə aid
olub cümlədə zərflik rolunu ifadə edirlər:куда ты скачешь, гордый конь, и гдеопустишь ты копыта?
(копыто—дырнаг).

Əvəzlikli zərflər aşağıdakı qruplara bölünür:

*.Sual (вопросительные): где? куда?откуда? когда? отчего? почему? зачем? как?

*.Inkar(отрицательные): нигде, никуда, ниоткуда, никогда, никак, негде.

*.Qeyri-müəyyən(неопределенные): некогда, неоткуда, незачем, некогда(vaxt, macal

yoxdur).то, -либо, -нибудь, -коеədatları ilə düzələnlər:где-то, куда-нибудь, кое-как вэ с.

*.Işarə(указательные):там, туда, сюда, здесь, тогда, так, потому, поэтому, затем.

*.Təyin(определительные): везде, всюду, всегда, иногдаvə s.

*.Sual əvəzlikli zərflərə(вопросительные местоименные наречия)nisbi(относительные)zərflər

də deyilir, çünki onlar budaq cümlə(ni baş cümlə ilə əlaqələndirirlər. Məsələn:Все бросились туда,
откуда доносились выстрелы.Zərflərin mənalarına görə təsnifi.

Zərflərin mənaları bir tərəfdən onların yaranması, mənşəyi(происхождение)ilə, digər tərəfdən isə
bu və ya digər sözlə birləşməsi ilə bağlıdır.
 82
Mənalarına görə zərfləri aşağıdakı qruplara ayırmaq olar:

*.Yer zərfləri(наречия места)—hərəkətin yerini bildirir vəгде? куда? откуда?suallarına cavab

verir:здесь, там,тут, вблизи, вдали,вездеvə s.

*.Zaman zərfləri-(наречия времени)—hərəkətin nə vaxt icra olunduğunu bildirir. Bu

sözlərəкогда?sualını vermək olar: вчера, сегодня, завтра, послезавтра, позавчера, утром,
вечеромvə s.

*.Tərzi-hərəkət zərfləri(наречия образа действия)—hərəkətin necə və nə tərzdə icra olunduğunu

göstərir vəкак? каким образом?suallarından birinə cavab verir.Быстро, медленно, скоро, тихо,
хорошо, плохо, отличноvə s.

*.Ölçü, hədd, hüdud zərfləri(наречия меры)—сколько раз? во сколько раз? на сколько частей?
в каком количестве?suallarına cavab olur:дважды, трижды, четырежды, вдвое, втрое, вчетвероvə
s.

*.Dərəcə bildirən zərflər(наречия степени)—в какой степени?sualına cavab verir:очень, вполне,

весьма, довольноvə s.

*.Səbəb bildirən zərflər(наречия причины)—почему?sualına cavab verirlər:сдуру(axmaqlıqdan,

səfehlikdən, düşüncəsizlikdən),сослепу(korluqdan, görmədiyindən),почему, потомуvə s.

Məqsəd zərflərinə(наречия цели)—зачем?sualını vermək olar: назло(acığına,

açıqdan),нарочно(qəsdən,bilə-bilə, yalandan, zarafatla),зачем,затемvə s.
 83

Tərz kateqoriyası
Azərbaycan dilində olduğu kimi rus dilində daha çox işlənən nitq hissələrindən biri feldir. Rus
dilindəki fellərin qrammatik forma və əlamətlərindən danışarkən tərz kateqoriyası xüsusilə
aydınlaşdırılmalıdır.
Tərz kateqoriyası nə deməkdir? Rusca nitq vərdişlərinin inkişafında bu kateqoriyanın köməyi nədən
ibarətdir?
Tərz kateqoriyası (категория вида) dedikdə, hərəkətin zaman daxilində bir proses kimi necə
keçdiyi nəzərdə tutulur.
Rus dilində işlənən bütün fellər iki tərzə bölünür: bitmiş tərz (совершенный вид) bitməmiş tərz
(несовершенный вид).
Bitmiş tərz felləri hərəkətin daxili hüdudunu (внутренний предел), həddini, həmin hərəkətin
qurtardığını,nəticəsini bildirir.
Bitmiş tərz felləri başlanğıc, yəni məsdər formada (неопределенная форма глагола) что
сделать?sualına cavab verir. Məsələn,что сделать?—рассказать, решить, прыгнуть.
Fellər bitməmiş tərzdə isə hərəkətin səddini, nəticəsini deyil, onun davamiyyətini və ya təkrarlığını
(длительность или повторяемость) bildirir. Belə fellər məsdər formadaчто делать?sualına cavab
verirlər. Məsələn,что делать—рассказывать, решать, прыгать.

Bitmiş tərz felləri yalnız iki zaman formasında işlənir:

Keçmiş zaman (прошедшее время) və sadə gələcək zaman (простое будущее время). Məsələn:
Ученик написал (что сделал?) письмо (прош. время).
Ученик напишет (что сделает?) письмо (будущее простое время).
Bitməmiş tərz felləri hər üç zamanda nitqdə təzahür edə bilər: keçmiş zaman, (прошедшее время)
indiki zaman (настоящее время) və mürəkkəb gələcək zaman (сложное будущее время). Məsələn:
Полад читал (что делал?) стихи Сергея Михалкова (прош. вр.),
Полад читает (что делает?) стихи Сергея Михалкова (наст, вр.)
Полад будет читать (что будет делать?) стихи Сергея Михалкова (будущ. сложное зремя).
Fellərin bitmiş və bitməmiş tərzləri necə əmələ gəlir?
1.Bitməmiş tərz felləri bitmiş tərz fellərindən suffikslərin (şəkilçilərin) köməyi ilə əmələ gəlir.
Məsələn:спасти—спасать, обуть—обувать.
2.Bitməmiş tərz fellərinə pristavkalar (önlük, önşəkilçi) əlavə etməklə bitmiştərz felləri
yaranır:строить—построить,писать—подписатьvə s.
3.Önlüklərlə, önşəkilçilərlə (pristavkalar) işlədilən və əsasındaнуsuffiksi olan fellər bitmiş tərz
fellərə aid edilir:потухнуть(sönmək),выдернуть(dartmaq, çəkmək, çıxarmaq) və s. Önlüksüz,
önşəkilçisiz (pristavkasız) işlənən vəнуəsasında suffiksi olan yerdə qalan fellər bəzən bitmiş və bəzən
də bitməmiş tərzdə işlədilir. Bununla əlaqədar olaraq aşağıdakıları bilmək lazımdır:
a) felin keçmiş zamanında (прошедшее время глагола) bəzənнуsuffiksi düşür, belə halda
pristavkasız işlənən bu fellər bitməmiştərzdə olur. Məsələn:мёрзнуть—мерз, потушить—потух;
b)нуsuffiksi ilə işlədilən fellərdən bəziləri bu suffiksi keçmiş zaman formasında saxlayır. Bu halda
fellər bitmiş tərz felləri olur:дёрнуть—дернул, крикнуть—крикнулvə s.
4.Bir neçə eyni mənalı fellərin bitmiş və bitməmiş tərzi müxtəlif sözlərlə ifadə olunur:
говорить (несов. вид)—сказать (сов.вид), ловить (несов. вид)—поймать—(сов. вид), брать
(несов. вид)—взять (сов. вид)və s.
5.Rus dilindəki fellərdən bəziləri (cümlədə və ya mətndə işlədilməsindən asılı olaraq) heç bir
qrammatik dəyişikliyə uğramadan bəzən bitmiş və bəzən bitməmiş tərzdə işlənir: Məsələn:обещать,
образовать, использовать, организовать,və s.
6.Bəzi fellər yalnız bir tərzdə (ya bitmiş, ya da bitməmiş) işlədilir. Misal üçünринуться(atılmaq,
çummaq, hücum etmək),хлынуть(sel kimi axmaq, fışqırmaq) felləri yalnız bitmiş tərzdə işlənə
bilər.Преобладать(üstün olmaq, üstünlük təşkil etmək, çox olmaq),присутствовать(hazır olmaq,
iştirak etmək) kimi fellər isə yalnız bitməmiş tərzdə işlədilir.
Nitq vərdişlərinin inkişafı üçün fel tərzlərinin mənimsənilməsi olduqca vacibdir. Çünki rus dili
fellərinin tərz kateqoriyası çətin mövzudur. Yuxarıda göstərdiyimiz fel tərzlərinin əmələ gəlməsi
 84
yollarını və qaydalarını yadda saxlamağa, burada misal gətirilmiş hər fel tərzini cümlədə işlətməyə
çalışmalısınız.
Fel tərzlərini düzgün mənimsəməməyin və qavramamağın nəticəsidir ki, bəzən nitqimizdə belə
ifadələrə rast gəlirik:
Учитель, я буду сказать(belə deyilməlidir:Учитель я буду говорить, или учитель, я скажу).Я
буду рассказать(belə deyilməlidir:Я буду рассказывать).
Tərz anlayışını düzgün mənimsəmək məqsədi ilə nitqinizdə işlətdiyiniz hər hansı feli üç zamana
görə dəyişməyi yaddan çıxarmayın. Dərsimizin əvvəlində qeyd etdiyimiz kimi, zaman və tərz
qrammatik kateqoriyaları arasında sıx əlaqə, vəhdət vardır.
Əksər hallarda felin bu və digər tərzi həmin felin hansı zamana aid olması ilə müəyyənləşdirilir.