Pulsuz

AZÄRBAYCAN DÌLÌ
tədris dili
2
METODÌK VÄSAÌT

AZÄRBAYCAN DÌLÌ

2
METODÌK VÄSAÌT
RAFİQ İSMAYILOV, ÜLKƏR NURULLAYEVA, ŞƏHLA ZAHİDOVA
İRADƏ BAYRAMOVA, AYSEL XANALIYEVA, KÖNÜL MƏHYƏDDİNOVA

AZÄRBAYCAN DÌLÌ
tədris dili
2
Ümumi təhsil müəssisələrinin 2-ci sinifləri üçün
Azərbaycan dili fənni üzrə dərsliyin
Metodik vəsaiti

©Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0

International (CC BY-NC-SA 4.0)

Bu nəşr Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International

lisenziyası (CC BY-NC-SA 4.0) ilə www.trims.edu.az saytında əlçatandır.
Bu nəşrin məzmunundan istifadə edərkən
sözügedən lisenziyanın şərtlərini qəbul etmiş olursunuz:

İstinad zamanı nəşrin müəllif(lər)inin adı göstərilməlidir.

Nəşrdən kommersiya məqsədilə istifadə qadağandır.

Törəmə nəşrlər orijinal nəşrin lisenziya şərtlərilə yayılmalıdır.

Bu nəşrlə bağlı irad və təkliflərinizi

artitrm2017@gmail.com və derslik@edu.gov.az
elektron ünvanlarına göndərməyiniz xahiş olunur.
Əməkdaşlığınız üçün əvvəlcədən təşəkkür edirik!
 MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ
1. Dərsliyin strukturu ...................................... 3
2. Dərslik komponentləri və əlavə resurslar ... 4
3. 1­ci sinifdə mənimsədilmiş bilik və
bacarıqlar......................................................... 7
4. Məzmun standartları və təlim nəticələri .... 9
5. Filoloji anlayışlar........................................ 13
6. Qiymətləndirmə ........................................ 14
DƏRSLƏR ÜZRƏ ŞƏRHLƏR VƏ TÖVSİYƏLƏR
I BÖLMƏ. AİLƏ VƏ MƏKTƏB
Bölmənin icmalı ........................................ 23
1. Yay tətili.................................................. 24
2. Qohumlar............................................... 31
3. Doğma məktəb ...................................... 38
II BÖLMƏ. SAĞLAM HƏYAT
Bölmənin icmalı ......................................... 46
1. Gün rejimi .............................................. 47
2. Hisslər və emosiyalar ............................. 53
3. İdman......................................................60
III BÖLMƏ. TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
Bölmənin icmalı ...........................................67
1. Təbiət hadisələri .....................................68
2. Heyvanlar aləmi ......................................75
3. Bitkilər aləmi .......................................... 81
V BÖLMƏ. NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
Bölmənin icmalı ....................................... 110
1. Nağıl obrazları...................................... 111
2. Xəyal gücü............................................ 120
3. Ağıl dəryası........................................... 129
VI BÖLMƏ. VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
Bölmənin icmalı ....................................... 137
1. Vətən sevgisi ....................................... 138
2. Mən sülhə səs verirəm........................ 149
3. Milli dəyərlərimiz ................................ 157
VII BÖLMƏ. ÜNSİYYƏT NƏDİR
Bölmənin icmalı ...................................... 169
1. Qədimdə informasiya .......................... 170
2. Şəkillərdən hərflərə ............................. 181
3. Müasir dövrdə informasiya .................. 190
VIII BÖLMƏ. DÜNYANI KƏŞF EDİRƏM
Bölmənin icmalı ..................................... 198
1. Təbiət bizə nə verir .............................. 199
2. Təbiəti qoruyaq.................................... 206
3. Yenidən istifadə.................................... 215

IV BÖLMƏ. YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

Bölmənin icmalı .......................................... 89
1. Dostluq................................................... 90
2. Sədaqət .................................................. 95
3. Qənaət ................................................. 101
 GİRİŞ

1. Dərsliyin strukturu
Tədris vahidləri. 2­ci sinifdə Azərbaycan dilinin tədrisinin 8 mərhələdə keçilməsi nəzərdə tutulur.
Dərslik komplektində bu mərhələlər ayrı­ayrı bölmələr (tədris vahidləri) şəklində təqdim olunmuşdur.
Beləliklə, dərslik 8 bölmədən ibarətdir; hər yarımil üçün 4 bölmə nəzərdə tutulmuşdur.
Hər bir bölmədə təqdim olunan tədris materialları vahid mövzu ilə bağlıdır. Bölmələr fəsillərə, fəsillər
isə dərslərə bölünür. Hər bölmə 16­18 dərs, hər dərs bir qoşasaat (2 dərs saatı – 90 dəq) üçün nəzərdə
tutulmuşdur. Fəsillərdə, adətən, bütün məzmun xətləri əhatə olunur. Əsas fəaliyyət oxu üçün nəzərdə
tutulmuş mətn(lər) üzərində qurulur, bütün məzmun xətləri uzrə standartlar müvafiq mövzuya aid nitq
materialı üzərində reallaşdırılır.
Saatlar üzrə bölgü. 2­ci sinifdə Azərbaycan dilinin tədrisinə 340 saat ayrılır: 34 həftə x 10 saat. Bölmə
və fəsillərin saatlar üzrə bölgüsü aşağıdakı kimidir.

Fəsil Dərs Saat Fəsil Dərs Saat

1­ci bölmə. AİLƏ VƏ MƏKTƏB 5­ci bölmə. NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
1 Yay tətili 6 12 1 Nağılçılar 6 10
2 Qohumlar 6 12 2 Xəyal dünyası 6 8
3 Doğma məktəb 4 8 3 Biləndərin macəraları 4 8
Ümumiləşdirici təkrar 1 2 Ümumiləşdirici təkrar 1 2
1­ci bölmə üzrə cəmi 17 34 5­ci bölmə üzrə cəmi 17 34
2­ci bölmə. SAĞLAM HƏYAT 6­cı bölmə. VƏTƏNİM AZƏR BAY CAN
1 Gün rejimi 6 12 1 Vətən nədir? 4 8
2 Hisslər və emosiyalar 6 12 2 Vətənimizi tanıyaq 4 4
3 İdman 5 10 3 Vətənimizi sevək 4 8
Ümumiləşdirici təkrar 1 2 Ümumiləşdirici təkrar 1 2
2­ci bölmə üzrə cəmi 18 36 6­cı bölmə üzrə cəmi 16 32
3­cü bölmə. SAĞLAM HƏYAT 7­ci bölmə. YAXŞI NƏDİR, PİS NƏ DİR
1 Təbiət hadisələri 6 12 1 Ana məhəbbəti 4 8
2 Heyvanlar aləmi 5 10 2 Qaragözün macərası 4 8
3 Bitkilər aləmi 5 10 3 Mərhəmət 4 8
Ümumiləşdirici təkrar 1 2 Ümumiləşdirici təkrar 1 2
3­cü bölmə üzrə cəmi 17 34 7­ci bölmə üzrə cəmi 16 32
4­cü bölmə. TƏBİƏTİN SİRLƏRİ 8­ci bölmə. DÜNYANI KƏŞF EDİ RƏM
1 Əsl dost 5 8 1 Keçmişə səyahət 4 8
2 Sədaqət 5 8 2 Çörək 4 8
3 Qənaət 7 8 3 Cizgi filmləri 4 8
Ümumiləşdirici təkrar 1 2 Ümumiləşdirici təkrar 1 2
4­cü bölmə üzrə cəmi 18 36 8­ci bölmə üzrə cəmi 16 32
CƏMİ 70 140 CƏMİ 65 130
Həftə üçün ayrılmış 5 dərsdən biri sərbəst dərs kimi nəzərdə tutulmuşdur. Müəllimlərə həmin saat­
larda dərsi aşağıdakı fəaliyyətlər üzrə qurmaq tövsiyə olunur:
1. Sinifdənxaric oxu
2. Müxtəlif tipli imla mətnlərinin yazılması

3
 3. Həftə ərzində gözlənilən səviyyədə reallaşmamış təlim nəticələri üzrə iş
4. Dərslərdə aşağı nəticələr göstərən şagirdlərlə diferensial təlimin təşkili
5. “Söz boğçası” ilə iş
6. Rollu oyunlar
7. Nitq bacarıqlarını inkişaf etdirən intellektual oyunlar
8. Layihə tapşırıqları üzrə təqdimatlar
9. Həftə ərzində keçilmiş materiallar üzrə formativ qiymətləndirmə və özünüqiymətləndirmənin
təşkili
10. Kiçik summativ qiymətləndirmənin təşkili
2. Dərslik komponentləri və əlavə resurslar
Təqdim olunan dərslik komplekti mövzuların tədrisi, bilik və bacarıqların qiymətləndirilməsi ba­
xımından bir­birini tamamlayan üç kitabdan ibarətdir: dərslik, iş dəftəri və metodik vəsait.
Şagird kitabında müvafiq məzmun standartlarını reallaşdıran tədris materialları əks olunur. Metodik
vəsait və iş dəftəri şagird kitabının məzmunu ilə bağlıdır.
Dərsliyin 1­ci yarımil üçün nəzərdə tutulan hissəsi 4 bölmədən ibarətdir. Hər
bir bölmə titul səhifəsi ilə başlayır və ümumiləşdirici təkrar üçün nəzərdə
tutulmuş səhifə ilə bitir. Bölməyə daxil olan mövzular yeni səhifədən başlayır.
Hər bir dərsə aid olan sual və tapşırıqlar əlifba sırası ilə düzülmüşdür.
Dərslikdə bir sıra materiallar rubrikalar (təkrar olunan başlıqlar) şəklində
təqdim olunur:
1. Söz boğçası. 1­ci sinifdə olduğu kimi, bu dərslikdə də mətndə rast gəlinən
yeni sözlər hələlik izahsız təqdim edilir.

2. Sözlərin yazılışı. Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərin orfoqrafik normalara uyğun yazılışı

3. Bunları bilməliyik. Dil qaydaları və nitq bacarıqları üzrə filoloji anlayışların və qaydaların təqdimatı

4
 GİRİŞ
4. Faydalı məsləhət. Nitq bacarıqlarının inkişafı üzrə tövsiyələr

İş dəftəri keçilən mövzunun şagirdlər tərəfindən daha dərindən mənim­

sənilməsinə xidmət edir. Buradakı sual və tapşırıqlar tətbiqi xarakterlidir və
daha çox oxu, yazı, dil qaydaları məzmun xətləri ilə bağlıdır. Xüsusilə də yazı
ilə bağlı məzmun standartlarının reallaşdırılmasında ağırlıq yükü iş dəftərinə
düşür. İş dəftəri eyni zamanda formativ qiymətləndirməyə, təlim prosesinin
monitorinqinə və şagirdin inkişaf dinamikasının izlənilməsinə imkan verir.
Metodik vəsait:
1. Hər bir dərs üçün məzmun standartlarından doğan təlim nəticələrini
müəyyənləşdirir.
2. Dərslikdə verilmiş materiallardan səmərəli istifadə üçün müvafiq təlim
strategiyaları təklif edir.
3. Bütün məzmun standartlarını əhatə etmək üçün əlavə materiallar (dinləmə və imla mətnləri, debat,
məruzə, müzakirə, inşa mövzuları, summativ qiymətləndirmə materialları
və s.) təqdim edir.
Hər bir bölmənin girişində bölmədəki tədris materiallarının icmalı və
dərslik komponentləri üzrə bölmənin məzmun xəritəsi verilir.
Hər bir dərsin şərhində aşağıdakı məqamlar öz əksini tapır:
• məzmun standartlarından çıxan təlim nəticələri;
• dərs üçün lazım olan əlavə resurslar və köməkçi vasitələr;
• dərsin qısa planı;
• mövzuya yönəltmə (motivasiya) üzrə tövsiyələr;
• təlim texnologiyaları üzrə tövsiyələr;
• tapşırıqların məqsədi və şərhi;
• növbəti dərsə hazırlıq.
Dərslərin şərhi məzmun xətlərinə əsaslanan struktura malikdir. Şərh olunan tapşırıq və fəaliyyətlər
bu prinsipə əsasən qruplaşdırılır. “Müəllimin nəzərinə!” rubrikasında bəzi tədris materialları ilə bağlı
ümumi elmi­metodoloji məsələlər daha dərindən açıqlanır, eləcə də tədris prosesində ortaya çıxa bilən
bəzi problemlərin həlli üçün yollar göstərilir. “Diferensial təlim” rubrikasında bilik və bacarıq səviyyəsi
kəskin fərqlənən şagirdlərlə iş üsullarının tətbiqi üzrə tövsiyələr verilir.
Əlavə resurslar. Dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, fənn üzrə dərslik komplektləri təlim prosesində stan­
dartlara nail olunması üçün yaradılan minimum resurslardır. Məzmun standartlarının tam və effektiv
şəkildə reallaşdırılması üçün tədris prosesində imkan olduğu təqdirdə əlavə tədris resurslarından –
sinifdənxaric oxu materiallarından, lüğətlərdən və qiymətləndirmə vəsaitlərindən istifadə olunması
tövsiyə edilir.
Bundan əlavə, sərbəst dərslərdə müəllim uşaqların iştirakı ilə hazırlanmış müxtəlif tipli intellektual
oyun materiallarından istifadə edə bilər. Bu materiallar texnologiya dərslərində və ya valideynlərin iştirakı
ilə evdə hazırlana bilər. Belə ki, müəllim həmin oyunları ailədə tətbiq etməyi valideynlərə də tövsiyə edə
bilər.

5
 “Doqquzdaş”
Bu oyunu yalnız məktəbdə deyil, evdə, valideynlərin iştirakı ilə də oynamaq olar. “Doqquzdaş” sinif
şəraitində oynanılarkən şagirdlər iki və daha artıq qrupa bölünürlər.
Oyunda tərəflərinə hərflər yazılmış kiçik kublardan – zərlərdən istifadə olunur. Kubun 6 tərəfi ol­
duğundan burada 54 (9x6) hərf iştirak edir. Azərbaycan əlifbasında 32 hərf olduğundan dilimizdə daha
çox işlənən hərflər (əsasən, saitlər) bir neçə kubda təkrarlanır. Müəllim və ya şagirdlərdən biri kubları
müəllim masasının üstünə atır. Üstə düşən hərflər yazı taxtasına yazılır. Bu hərflərin köməyi ilə daha çox
söz düzəldən qrup oyunda qalib gəlir.
Bu kubları şagirdlər özləri müəllimin köməyi ilə karton və ya qalın kağızdan düzəldə bilərlər. Hərflərin
kublar üzrə aşağıdakı şəkildə paylanması tövsiyə olunur.

1. B, Ş, D, T, X, I
2. A, O, E, U, Ə, İ
3. Ü, H, S, E, K, İ
4. I, Ö, Ə, Ü, O, A
5. Ç, P, G, M, N, R
6. Z, J, E, Ö, Y, Q
7. A, Ə, E, K, F, İ
8. D, C, Ğ, V, X, B
9. S, Ə, L, N, P, T

Söz­loto
Bu oyunu sinifdə cütlərlə oynamaq daha məqsədəuyğundur. Hər cütə bir altıxanalı kart verilir. Kartın
hər xanasında müəyyən bir məna qrupunun adı var; məsələn: “quş”, “geyim”, “əmək aləti”, “meyvə”,
“tərəvəz” və s. Müəllimin masasının üstündə müxtəlif varlıqlar çəkilmiş şəkillər – kartlar olur. Müəllim
hər hansı şəkil kartını götürüb varlığın
adını ucadan deyir; məsələn: “kirpi”.
Bu zaman kartında “Vəhşi heyvan”
xanası olan cüt deməlidir: “məndə”.
Şəklin adını deyən şagird müəllimə
yaxınlaşıb həmin şəkli verir. Cütlük
həmin şəkli kartdakı müvafiq xanaya
qoyur və həmin cütlükdən bir nəfər
masaya yaxınlaşıb başqa şəkil götürür.
Beləcə, cütlərdən birinin kartındakı
xanalar dolana qədər oyun davam edir.
Qeyd. “Vəhşi heyvan” xanası baş‐
qasının da kartında ola bilər. Lakin şəkli
hamıdan tez “məndə” qışqıran cütlük
əldə edir.
Loto kartlarını şagirdlər özləri müəl­
limin köməyi ilə karton və ya qalın kağızdan düzəldə bilərlər.

6
 GİRİŞ

3. 1­ci sinifdə mənimsədilmiş bilik və bacarıqlar 1­ci sinifdə mənimsədilmiş

Məlumdur ki, fənn kurikulumlarında təsbit olunmuş məzmun filoloji anlayışlar
standartları siniflər üzrə yüksələn inkişaf xətti təşkil edir. Azərbaycan
dili fənnində bu dinamikanı duymaq bəzən çətin olur; məsələn, sözün
mənasını izah etmək və ya mətndəki əsas fikri müəyyənləşdirmək kimi Dil qaydaları üzrə
bacarıqlar sinifdən­sinfə müxtəlif cür ifadə olunaraq təkrarlanır. Bu­ • səs
nunla belə, həm dil qaydaları, həm də nitq bacarıqlarına aid bir sıra • hərf
qaydalar və filoloji anlayışlar var ki, onlar kifayət qədər konkretdir və
• əlifba
bu qayda və anlayışların təqdim olunmasındakı dinamikanı izləmək
• söz
mümkündür. Ona görə də istənilən mərhələdə tədrisə başlayarkən
əvvəlki tədris mərhələlərində mənimsədilmiş elmi anlayışları nəzərə • sait
almaq lazımdır. • samit
Beləliklə, şagird 1­ci sinifdə aşağıdakı bilik və bacarıqlara yiyələn­ • heca
mişdir: • cümlə
Söz ehtiyatı üzrə: • nöqtə
Sözün mənasını anladığını aşağıdakı yollarla nümayiş etdirir: • ad bildirən sözlər
• sözü müvafiq şəkillə eyniləşdirir; • şəxs adları
• sözü müvafiq izahla eyniləşdirir; • yer adları
• sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir. • əlamət bildirən sözlər
(1­ci sinifdə şagirdin yiyələndiyi söz ehtiyatı növbəti səhifədə veri­ • hərəkət bildirən sözlər
lir.) • say bildirən sözlər
Oxu üzrə:
• nəqli cümlə
• sağdakı sütunda verilmiş terminlərin iştirakı ilə formalaşan tap­
• sual cümləsi
şırıqları anlayır və yerinə yetirir;
• sözləri hecalamadan, bütöv tələffüz etməklə kiçikhəcmli mətn­ • yaxınmənalı söz
ləri oxuyur; • əksmənalı söz
• nəzm və nəsrlə yazılmış mətnləri fərqləndirir;
• sadə mətnlərin məzmunu üzrə sualları cavablandırır; Oxu məzmun xətti üzrə
• kiçikhəcmli mətnlərdə müəllifin oxucuya çatdırmaq istədiyi fikri • müəllif
müəyyənləşdirir. • əsas fikir
Yazı üzrə: • hekayə
• hüsnxət normalarına uyğun yazır; • nağıl
• tanış olduğu məlumatları yazıda əks etdirir; • şeir
• öz fikir və duyğularını iki­üç cümlə ilə ifadə edir; • bənd
• təqdimat üçün hazırladığı vizual materialları yazılı şərhlərlə mü­ • misra
şayiət edir.
• sətir
Dil qaydaları üzrə:
• qafiyə
• cümlənin əsas formal əlamətlərinə (böyük hərflə başlayır, so­
nunda nöqtə və ya sual işarəsi qoyulur) bələddir; • başlıq (sərlövhə)
• sait və samiti fərqləndirir; • obraz
• hərfləri əlifba sırası ilə sadalayır; • baş qəhrəman
• sözü hecalara bölür; • xarakter
• nəqli və sual cümlələrini fərqləndirir; • mətnin planı
• ad, əlamət, say, hərəkət bildirən sözləri fərqləndirir; • abzas
• şəxs, yer və xüsusi heyvan adlarının böyük hərflə yazıldığını bilir; • açar söz
• məqsəd və intonasiyadan asılı olaraq cümlənin sonunda müvafiq
durğu işarəsi qoyur.

7
 1­ci sinifdə “Söz boğçası” rubrikasında verilmiş sözlər

acımaq diş məcunu kainat maşa səma cismi

ada doğma karusel mayak sərgi
ağappaq dolça kefi kök olmaq mayallaq aşmaq sərvət
aktyor dövr etmək keşikçi menyu sığınmaq
akvarium eksponat kədərli meydan skafandr
al elektrik cərəyanı kəndir məhsul skamya
alaçıq elektrik cihazı kəsici alət məlumat skuter
and­aman eləmək el­oba kəşf mərhəmət soyad
asudə vaxt eskiz kitabxana məskən şəfəq
aşkar etmək etiraf kol məşq şimşək
azdırmaq ədəb komanda mikrob şöhrət
başlıq əhliləşdirmək kor­peşman mikroskop şüa
batut əkinçi kosmik gəmi molbert taqət
bezmək əl saxlamaq kosmonavt möcüzə tamahkar
bəhanə əlacsız kosmos muzey teleskop
bərəkətli əldə etmək kömür müəllif təbrik
bərəlmək əldən düşmək köz müsabiqə təhlükə
biçmək ərazi kral müşahidə təklif
boy atmaq fayton kunq­fu nahar təqdim etmək
boylanmaq fədakar kuzə naxış təngnəfəs
canı qurtarmaq fəxr etmək küpəgirən qarı nərildəmək təpə
canlanmaq fərdi kürk niyyət tərkib
caynaq fərəhlənmək qabartmaq nur təsəlli
cəld fəth etmək qadağan oba təşəkkür
cəsarət fırtına qarış­qarış od təşvişə düşmək
cığır fikrə dalmaq qaya ordu tövlə
cihaz gigiyena qayda ovuc tufan
cild gimnastika qayğı oymaq turist
cizgi filmi gizlənqaç qəddar ömür sürmək üzr istəmək
cummaq göstəriş qəfəs öyünmək üzüyün qaşı
çaxmaq göz oxşamaq qəlyanaltı pazl vahiməli
çanaq gözümün işığı qəm pətək vitamin
çat­çat gözünə sataşmaq qəmgin pilləkən yadigar
çeşmə gümrah qərara gəlmək piyada zolağı yarıq
çevik halqa qəsr planet yarış
çəmən haray salmaq qəzəblənmək plastilin yaylaq
çəpər hayına çatmaq qığılcım polad yeraltı keçid
çətir heyif çıxmaq qısılmaq raket yerüstü keçid
çör­çöp hədiyyə qida resept yola düzəlmək
çul həyəcan qoç rəf yolmaq
daxma hıçqırmaq qonaqpərvər rəftar etmək yumaq
davranış hiylə işlətmək qovun riayət etmək zəlzələ
dayaz hobbi qövs sahil zəmi
dəhşətli hücum etmək qüllə sanama zənbil
dərə xəbərdarlıq layla sapsarı zərbə
dərnək xəcalət çəkmək lent sarılmaq zingildəmək
dərs olmaq xəritə leysan sel
dəyənək ildırım lift səbət
didik­didik işarə mağara səbri tükənmək
dirək işğal etmək mahir səki
diş fırçası işıqfor masa səma

8
 GİRİŞ

4. Məzmun standartları və təlim nəticələri

Aşağıda məzmun standartlarının tədris prosesində reallaşdırılması yolları açıqlanır. Hər dərsdə bir
və ya bir neçə alt standart reallaşdırılır. Dərslərdə qoyulan təlim məqsədləri – gözlənilən şagird
nailiyyətləri məzmun standartlarına doğru aparan addımlardır.
Dinləmə
1.1.1. Müxtəlif mətnləri dinləməklə anladığını nümayiş etdirir.
• Dinlədiyi mətn üzrə sualları cavablandırır.
• Suallara və illüstrasiyalara əsasən dinlədiyi mətni şərh edir.
• Dinlədiyi mətnlə bağlı analoji həyat hadisələrindən, cizgi filmlərindən misal gətirir, müqayisələr
aparır.
• Dinlədiyi informativ mətndəki məlumatlara aydınlıq gətirmək üçün suallar verir.
• Dinlədiyi mətnin mövzusu ilə bağlı əlavə məlumatlar almaq məqsədilə suallar verir.
• Dinlədiyi mətnin davamını müəyyən edir.
• Dinlədiyi mətni genişləndirərək nəql edir.
1.1.2. Dinlədiyi fikirlə bağlı münasibətini əsaslandırır.
• Müzakirə zamanı danışanın fikrinə adekvat reaksiya verir.
• Dinlədiyi mətndəki məlumatları əvvəl bildikləri ilə müqayisə edir.
• Fikir bildirərkən aldığı məlumatdakı faktlara əsaslanır.
• Dinlədiyi və bildiyi məlumatlar arasındakı ziddiyyətləri aşkar edir.
• Dinlədiyi fikirlə bağlı öz mülahizələrini söyləyir.
• Dinlədiyi mətndə mənəvi dəyərlərlə bağlı məqamlara münasibət bildirir.
• Dinlədiyi mətndəki əsas fikri şərh edir.
Danışma
1.2.1. Müşahidə etdikləri, eşitdikləri və oxuduqları haqqında danışır.
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir.
• Müşahidə etdiklərini məntiqi ardıcıllıqla nəql edir.
• Qeyri­verbal ünsiyyət vasitələrindən (jest, mimika) istifadə edir.
• Mövzu ilə bağlı araşdırma apararaq sadə formalı təqdimatlar edir.
• Oxuduqlarını həyatda gördükləri ilə müqayisə edir.
• Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq fikir yürüdür.
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir.
• Verilmiş şəkillər əsasında mövzu üzrə mətn qurub nəql edir.
• Hər hansı prosesin mərhələlərini düzgün ardıcıllıqla sadalayır.
• Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram və s.) şifahi təqdim edir.
1.2.2. Aldığı məlumatla bağlı fikrini ifadə edir.
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət bildirir.
• Oxuduğu və ya dinlədiyi mətnlə bağlı emosional düşüncələrini ifadə edir (bəyəndim, bəyənmədim,
yazığım gəldi, təəccübləndim) və əsaslandırır.
• Öz biliklərinə əsaslanaraq problemin həlli ilə bağlı fikir yürüdür.
• Mövzu ilə bağlı təxəyyülünə uyğun mətn qurub danışır.
• Həyatda gördüklərindən verilmiş atalar sözünə uyğun nümunə gətirir.
• Verilmiş plan əsasında mətni genişləndirir.
1.2.3. Danışarkən fəal leksikadan və sadə sintaktik konstruksiyalardan istifadə edir.
• Qrammatik cəhətdən düzgün cümlələr qurur.
• Vəziyyətə uyğun olaraq ünsiyyət formalarını dəyişir (fikir bildirir, başqalarına qulaq asır, sual verir,
sualı cavablandırır).
• Situasiyadan asılı olaraq nitqində müvafiq nitq etiketlərindən (salamlaşma, sağollaşma, üzrxahlıq)
istifadə edir.

9
• Danışarkən yeni öyrəndiyi söz və ifadələrdən yerli­yerində istifadə edir.
• Təqdimat zamanı vizual materialları şifahi şərhləri ilə müşayiət edir.
Söz ehtiyatı
2.1.1. Yeni sözləri müvafiq məna qrupuna aid edir və anlayışın əlamətlərini sadalayır.
• Sözlər arasında məna assosiasiyası yaradır.
• Verilmiş sözlərə xas olan ümumi məna və ya əlaməti müəyyənləşdirir.
• Verilmiş sözləri aid olduqları ümumi məna üzrə qruplaşdırır.
• Verilmiş məna qrupuna aid sözləri müəyyənləşdirir.
• Verilmiş sözlərin ümumi anlayışla bağlılığını izah edir.
• Verilən təsnifat qruplarına daxil olan sözləri sadalayır.
• Әsərdəki obrazın xarakterik cəhətini müvafiq əlamət bildirən sözlə adlandırır.
• Eyni məna qrupuna aid olan varlıqlar arasındakı fərqli əlamətləri sadalayır.
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü müəyyən edir.
• Varlığın əlamətlərini və aid olduğu ümumi mənanı bildirməklə sözü izah edir.
2.1.2. Kontekstdən çıxış edərək uyğun gələn sözü müəyyən edir.
• Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni müəyyən etməklə cümləni müvafiq sözlə tamamlayır.
• Sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir.
• Eyni məna qrupuna aid olan sözləri kontekstə görə fərqləndirir.
2.1.3. Sözlərin yaxınmənalı və əksmənalı qarşılığını müəyyənləşdirir.
• Kontekstə uyğun olaraq sözün yaxınmənalı qarşılığını seçir.
• Yaxınmənalı sözlərin məna çalarları arasındakı fərqi izah edir.
• Sözün kontekstə görə mənasını yaxınmənalı sözün köməyi ilə izah edir.
• Kontekstə uyğun olaraq sözün əksmənalı qarşılığını seçir.
2.1.4. Sadə frazeoloji ifadələrin mənasını izah edir.
• Mətndə rast gəldiyi frazeologizmləri həqiqi mənalı sözlərlə əvəz edir.
• Frazeoloji ifadələri cümlədə işlətməklə mənasını anladığını nümayiş etdirir.
• Frazeoloji ifadələrlə onların izahlarını uyğunlaşdırır.
Oxuyub­qavrama
2.2.1. Səsli oxu zamanı mətni anladığını nümayiş etdirir.
• Mətni ucadan oxuyarkən cümlələri məqsəd və intonasiyaya görə fərqləndirir.
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur.
• Şeir oxuyarkən misralar və bəndlər arasında pauza edir.
• Obrazların nitqini müəllif nitqindən ayıran durğu işarələrini tanıyır.
• Sözü düzgün oxumadıqda cümlədə ifadə olunan fikrə əsaslanaraq öz səhvini düzəltməklə yenidən
oxuyur.
• Səs tonunu mətnin məzmununa uyğun tənzimləyir.
• Dinləyicilərin başa düşəcəyi tərzdə oxuyur.
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla bağlı suallara cavab verir.
• Bədii və informativ mətnləri oxuyarkən müvafiq səs tonu seçir.
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xarakterinə uyğun səsləndirir.
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir.
• Mətni müəyyən olunmuş vaxt ərzində düzgün oxuyur.
• Bədii mətni oxuyarkən jest və mimikadan istifadə edir.
• Mətni durğu işarələrinə əməl etməklə düzgün intonasiya ilə oxuyur.
• Mətni səsli oxuyarkən deyilişi çətin olan söz və ifadələri düzgün tələffüz edir.
2.2.2. Bədii və informativ mətnləri fərqləndirir.
• Müəllifin məqsədini (məlumat vermək, əyləndirmək, inandırmaq, təlimat vermək, cavab
axtarmaq) müəyyən edir.
• Bədii və informativ mətnləri məzmun xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirir.

10
 GİRİŞ
• İnformativ mətni oxuyarkən əsas məlumatları qeyd edir.
• Verilmiş məlumatlardan istifadə etməklə informativ mətn qurur.
• Bədii və informativ mətnlərdə mövzu, məzmun və ideya anlayışlarını fərqləndirir.
• İnformativ mətndəki əsas məlumatları həyatda gördükləri ilə müqayisə edir.
• Mətndə fakt və münasibət ifadə edən fikirləri fərqləndirir.
• Oxuduğu mətndəki faktlar üzrə mülahizə yürüdür.
2.2.3. Mətnin quruluşunun və struktur elementlərinin məzmunla bağlılığını müəyyən edir.
• Mətnin giriş, əsas və sonluq hissələrini müəyyən edir.
• Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir.
• Mətnin hissələrini yarımbaşlıqlarla ifadə edir.
• Məzmunun təqdim edilməsində başlıq, yarımbaşlıq və qrafik təsvirlərin rolunu dəyərləndirir.
• Mətnin əsas hissələrini ümumiləşdirərək nəql edir.
• Mətni tərtib etdiyi plan əsasında nəql edir.
• Mətndə öz əksini tapmış fakt və hadisələri müəyyən edir.
• Mətnin adı ilə məzmunu arasındakı bağlılığı izah edir.
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir.
• Vizual informasiyanın qrafik strukturunu müəyyənləşdirməklə ondan səmərəli istifadə edir.
• Mətnin kompozisiyasında problemin yaranması və həlli məqamlarını müəyyən edir.
• Mətni obrazlardan birinin dilindən nəql edir.
2.2.4. Mətndəki əsas fikri həyatla əlaqələndirir.
• Mətnin məzmunu ilə bağlı suallar tərtib edir.
• Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri müəyyənləşdirir.
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları seçir.
• Mətndəki əsas fikirlə bağlı öz şəxsi həyatından nümunələr gətirir.
• Mətndəki hadisə və obrazları həyat haqqında düşüncələri ilə əlaqələndirir.
• Obrazı və onun davranışlarını qiymətləndirməklə (xeyirxahdır, qəddardır, yaxşı davrandı/pis davrandı
və s.) mətndəki əsas fikirlə bağlı mülahizə yürüdür.
• Tanış atalar sözlərindən mətndəki əsas fikrə uyğun olanını seçir.
• Mətndəki problemin həllini öz həyat təcrübəsində seçdiyi həll yolu ilə əlaqələndirir.
• Mətndə oxuduqlarından çıxış edərək həyatda qarşılaşdığı məsələlərə aydınlıq gətirir.
• Mətndəki əsas fikri həyatda gördükləri ilə müqayisə edərək şəxsi qənaətini bildirir.
• Oxuduğu və dinlədiyi mətnlər arasındakı ideya yaxınlığını müəyyən edir.
• Mətndəki obrazın xarakterini səciyyələndirməklə əsas fikrə münasibətini bildirir.
• Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandırır.
• Mətnin məzmununa uyğun olan (olmayan) fikirləri müəyyənləşdirir.
• Öz biliklərindən istifadə etməklə mətndəki fakt və hadisələrə aydınlıq gətirir.
2.2.5. Mətndəki hadisələr arasındakı səbəb­nəticə əlaqəsini müəyyən edir.
• Bir­biri ilə bağlı iki hadisədən hansının səbəb, hansının nəticə olduğunu müəyyən edir.
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xarakteri ilə izah edir.
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan sonra onun mümkün nəticələrini təxmin edir.
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdirmələr edir.
• Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış edərək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən
edir.
• Mətni hadisələrin ardıcıllığına uyğun nəql edir.
• Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların düşdüyü situasiya ilə izah edir.
• Mətnin məzmunu ilə bağlı “Səbəb­nəticə cədvəli”ni tamamlayır.
• Bilik və təxəyyülünə əsaslanaraq mətnin məzmununu dəyişir.
Yazı
3.1.1. Yazısının aydın və oxunaqlı olması üçün müvafiq yazı normalarına əməl edir.
• Sözlər, cümlələr, abzaslar arasında uyğun boşluqlardan istifadə edir.

11
• Böyük və kiçik hərfləri hüsnxət normalarına uyğun yazır və bitişdirir.
• Sözləri müəyyən olunmuş xətt boyunca düzgün yazır.
3.1.2. Dinlədiyi, oxuduğu, həyatda gördüyü hadisə və faktlar əsasında mətn yazır.
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmununu yazır.
• Mətnə əsasən obrazın yazılı portretini yaradır.
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir neçə cümlədən ibarət mətn yazır.
• Şəkil və dinlədiyi mətn əsasında təlimat xarakterli informativ mətn yazır.
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn yazır.
3.1.3. Eşitdikləri və gördükləri haqda yazarkən münasibətini ifadə edir.
• Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən problemə münasibətini ifadə edir.
• Esse yazısında mühakimə xarakterli cümlələrdən istifadə edir.
• Esse yazarkən problemə münasibətini fakt və arqumentlərlə əsaslandırır.
• Oxuduğu mətn haqqında rəy yazır.
3.1.4. Yazılı təqdimat (məktub, açıqça, şüar, anket, gündəlik və s.) üçün müxtəlif vizual forma və
üsullar seçir.
• Təqdimat üçün seçdiyi vizual materialları yazılı şərhləri ilə müşayiət edir.
• Təlimata əsasən yazılı təqdimat hazırlayır.
• Müəyyən məqsədlə anket yazır.
• Yazılı təqdimatını struktur xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq tərtib edir.
• Müəyyən mövzu üzrə çağırış xarakterli cümlə yazır.
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin ardıcıllığına əməl edir.
3.1.5. Özünün və başqasının yazısını dil qaydaları baxımından təkmilləşdirir.
• Dil qaydalarına əməl etməklə mətndəki səhvləri düzəldir.
• Cümlələrdə mətnin məzmununa uyğun düzəlişlər edir.
Dil qaydaları
4.1.1. Saitləri növlərinə görə (qalın, incə, dodaqlanan, dodaqlanmayan) fərqləndirir.
• Qalın və incə saitləri fərqləndirir.
• Dodaqlanan və dodaqlanmayan saitləri fərqləndirir.
• Saitləri növlərinə görə qruplaşdırır.
• Ahəng qanununa tabe olan sözləri müəyyən edir.
4.1.2. Sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi qaydalarını tətbiq edir.
• Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir.
4.1.3. Səs və hərf tərkibi fərqlənən bəzi sözlərin düzgün yazılışını müəyyən edir.
• Həm ümumi, həm də xüsusi isim kimi işlənən sözlərin yerindən asılı olaraq böyük, yoxsa kiçik hərflə
yazıldığını müəyyənləşdirir.
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra sait (ü‐u, a‐ə) və samitlərin (k‐g, t‐d) düzgün yazılış
qaydalarına riayət edir.
4.1.4. Lüğətlə iş zamanı hərflərin əlifba sırasından istifadə edir.
• Yeni sözün yazılışını bildirmək üçün tərkibindəki hərfləri adları ilə sadalayır (sətir: se, ə, te, i, er).
• Əlifba sırasından istifadə etməklə izahlı lüğətdən lazım olan sözü tapır.
4.1.5. Ad, əlamət, say, hərəkət bildirən sözlərin bəzi qrammatik xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirir.
• Ad bildirən sözlərin tək və ya cəmdə olduğunu müəyyənləşdirir.
• Cəm şəkilçisini sözə əlavə edərkən ahəng qanununa uyğun düzgün variantını seçir.
• Ad bildirən sözlərin ümumi və ya xüsusi olduğunu müəyyənləşdirir.
• Əlamət bildirən sözləri məna qruplarına görə (rəng, dad və s.) fərqləndirir.
• Miqdar və sıra saylarını fərqləndirir.
• Hərəkət bildirən sözlərin təsdiq və ya inkarda olduğunu müəyyən edir.

12
 GİRİŞ
• Hərəkət bildirən sözləri zamana görə fərqləndirir.
• Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşularaq yaratdığı mənanı müəyyənləşdirir.
• Gözlə görünən və gözlə görünməyən varlıqları fərqləndirir.
4.1.6. Cümlənin formalaşmasında baş və ikincidərəcəli üzvlərin rolunu izah edir.
• Cümlədə subyekt və hərəkət bildirən sözləri müəyyən edir.
• Verilmiş sözlər arasında məna əlaqələrini müəyyənləşdirərək bitmiş fikir ifadə edən cümlə qurur.
• Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləşdirməklə cümləni genişləndirir.
• Cümlədəki fikrə uyğun olan məlumatları müəyyənləşdirir.
4.1.7. Cümlədə durğu işarələrindən (sual işarəsi, nida işarəsi, vergül, qoşa nöqtə, tire) yerli­yerində
istifadə edir.
• Obrazların nitqində durğu işarələrindən (tire, qoşa nöqtə, dırnaq) yerli­yerində istifadə edir.
• Cümlədə həmcins üzvlər arasında vergül işarəsindən istifadə edir.
• Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini müəyyən edir.
• Nəqli cümlələrə sual verməklə sual cümləsi qurur.
• Müraciət bildirən sözlərdən sonra vergül işarəsindən istifadə edir.

5. Filoloji anlayışlar
Dilin tədrisinə müasir yanaşma şagirdlərə yalnız dil qaydalarının öyrədilməsini deyil, həm də oxu
və yazı bacarıqlarının formalaşdırılmasını və inkişafını tələb edir. Bu isə dilçiliklə yanaşı, ədə­
biyyatşünaslıq üzrə bir sıra termin və anlayışların mənimsənilməsini nəzərdə tutur. Bu proses 1­ci
sinifdən başlanır və ibtidai siniflərdə şagirdlər bir çox sadə və daha ümumişlək terminləri mə­
nimsəmiş olurlar. Əks halda, müəyyən deklarativ bilikləri şagirdlərə başa salmaq, onlarla intellektual
səviyyədə ünsiyyət qurmaq mümkün deyil. Həmin biliklər və ünsiyyət nitq bacarıqlarının yüksək
səviyyədə inkişafını təmin edir.
2­ci sinif dərsliyində “Bunları bilməliyik” və “Faydalı məsləhət” rubrikalarında aşağıdakı termin
və anlayışlar öz əksini tapır. Müəllimlər şagirdlərin bu anlayışları mənimsədiklərinə əmin olmalıdırlar.
Dil qaydaları üzrə Oxu və yazı bacarıqları üzrə
• açıqça • qaravəlli
• ahəng qanunu
• anket • lüğət
• cümlənin əsası (cümlənin qrammatik əsası)
• alqış • mənfi obraz
• dırnaq işarəsi
• atalar sözləri • məzmun
• dodaqlanan və dodaqlanmayan saitlər
• bədii mətn • mimika
• əmr cümləsi
• cədvəl • mövzu
• gözlə görünən və görünməyən varlıqlar
• daxili əlifba • müsbət obraz
(konkret və mücərrəd isimlər)
• dialoq • plakat
• hərəkət bildirən sözlərin təsdiq və inkarı
• informativ mətn • rəy
• hərəkətin zamanı
• əsas hissə • sonluq
• hiss, həyəcan bildirən sözlər
• fakt və • sözün ümumi mənası
• qalın və incə saitlər
münasibət • şüar
• hissəcik (şəkilçi)*
• giriş • tapmaca
• müraciət bildirən sözlər (xitab)
• gündəlik • təşəkkürnamə
• nida cümləsi
• hekayə xəritəsi • yarımbaşlıq
• sıra sayı
• ideya
• tire
• izahlı lüğət
• vergül
• jest

* 2­ci sinifdə bir sıra filoloji anlayışlar akademik terminlərlə deyil, şagirdlərin başa düşə biləcəyi
sözlərlə adlandırılıb. Bu yaşda uşaqlarda “şəkilçi” sözü “şəkil, rəsm, şəkil çəkən” sözləri ilə assosiasiya
oluna bilər; “hissəcik” sözü isə sözün bir hissəsi mənasında onlar üçün anlaşıqlıdır.

13
 6. Qiymətləndirmə
Müasir qiymətləndirmə metodikası özündə bir çox məqamları birləşdirən mürəkkəb və çoxşaxəli
prosesdir. Bu məqamları aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar:
1. Qiymətləndirmənin məqsədi
2. Qiymətləndirmə materialı
3. Qiymətləndirmə meyarları
4. Qiymətləndirmənin prosedur qaydaları (Bu qaydalar Təhsil Nazirliyinin direktiv sənədləri və təhsil
qurumlarının bu sənədlərə uyğun qərarları ilə müəyyən olunur.)
Məqsəd. Tədris qiymətləndirmədən başlanır. Belə ki, şagirdin ilkin səviyyəsini qiymətləndirmədən,
yəni diaqnostik qiymətləndirmə aparmadan hər hansı mövzunu öyrətməyə başlamaq düzgün olmazdı.
Odur ki ilkin qiymətləndirmənin məqsədi tədrisi şagirdin səviyyəsinə uyğun qurmaqdır. Formativ
qiymətləndirmə isə müəllimə imkan verir ki, şagird bacarıqlarının inkişaf dinamikasını daim nəzarətdə
saxlasın. Bu qiymətləndirmə tədris prosesində şagird nailiyyətlərinin monitorinqini aparmaq məqsədi
güdür.
Müasir təhsilin əsas məqsədi məzmun standartları ilə ifadə olunan məqsədlərə nail olmaqdır. Hər
bir təhsil pilləsinin sonunda keçirilən yekun (summativ) qiymətləndirmə şagirdin bu məqsədə nə də­
rəcədə nail olduğunu göstərir.
Beləliklə, qiymətləndirmənin üç əsas məqsədi aşağıdakılardır:
1) tədrisi şagirdin səviyyəsinə uyğun qurmaq;
2) şagirdin irəliləyişlərini izləməklə tədrisi daha səmərəli şəkildə təşkil etmək;
3) nəzərdə tutulan təhsil pilləsi üçün standartların nə dərəcədə reallaşdığını yoxlamaq.

Qiymətləndirmə materialı (mətnlə iş)

Azərbaycan dili fənnində əsas tədris və qiymətləndirmə materialı kimi mətn və onunla bağlı tapşırıqlar
çıxış edir. Mətn bütün məzmun xətləri üzrə standartları reallaşdırmağa imkan verir:
• Söz ehtiyatı. Mətn oxunduqdan sonra (oxu zamanı və ya ondan əvvəl) yeni sözlər üzərində iş aparılır.
• Oxu. Müxtəlif oxu strategiyaları tətbiq etməklə şagirdlərdə sürətli oxuyub­qavrama bacarıqları
inkişaf etdirilir.
• Dinləmə və danışma. Mətnin məzmunu və ya ideyası üzrə müzakirə, debat, layihə işləri təşkil
etməklə şagirdlərdə şifahi nitq bacarıqları inkişaf etdirilir. (Dinləmə bacarığı ayrıca dinləmə mətni
üzərində iş vasitəsilə də inkişaf etdirilə bilər.)
• Yazı. Oxunmuş mətnin məzmunu və ideyası ilə yaxından tanışlıq ifadə və esse yazıların təşkilinə də
imkan yaradır.
• Dil qaydaları. Mətnlərdə müxtəlif dil qaydaları və filoloji anlayışların mənimsədilməsi üçün zəngin
nitq materialı təqdim olunur.
Mətnlə bağlı tapşırıqların bir çox modelləri var ki, təqdim olunan dərslik komplektində onlardan geniş
istifadə edilir:
1. Uyğunluğu müəyyən et. Söz ehtiyatının və mətnin məzmununun mənimsədilməsi üçün isti­
fadə olunur; məsələn, mətndə rast gəlinən yeni sözlərlə onların izahlarını və ya illüstrasiyalarla mətnin
hissələrini uyğunlaşdırmaq tapşırılır.
2. Doğ r u , yoxsa yanlış. Bu model mətndəki faktoloji materialın daha dərindən mənimsədilməsi
üçün tətbiq olunur. Şagirdlər mətnlə bağlı verilmiş cümlələrdən hansının doğru, hansının yanlış olduğunu
müəyyən etməlidirlər.
3. A r d ı c ı l l ı ğ ı b ə r p a e t . Mətnin abzasları (və ya abzasın cümlələri) qeyri­ardıcıl şəkildə verilir.
Ardıcıllığı bərpa etmək tələb olunur.
4. Mətnin davamını təxmin et. Şagirdlərdə oxuyub­qavramanı və yaradıcı təxəyyülü inkişaf etdirir.
5. Boşluğu doldur. Mətndə müəyyən sözlərin (cümlələrin) yeri boş buraxılır. Uyğun gələn vahidləri
yerinə qoymaq tələb olunur.

14
 GİRİŞ
6. Dör d ü n dən biri f ərqlidir. Verilmiş dörd vahiddən (sözdən, ifadədən) üçü məntiqi qanunauy­
ğunluqla bağlıdır, biri isə bu qanunauyğunluğa tabe deyil.
7. Ar d ıcıllığı davam etdir. Verilmiş vahidlər arasında müəyyən qanunauyğunluq var. Bu qanu­
nauyğunluğa tabe olan variantı seçmək lazımdır.
Bu cür modellər və onların variantları onlarladır. Bu modellərdən istifadə etməklə müəllimlər özləri
də müəyyən mətnlər əsasında şagirdlərin nitq bacarıqlarını inkişaf etdirə və onları qiymətləndirə bilərlər.

Qiymətləndirmə meyarları
Azərbaycan dili üzrə qiymətləndirmə hər bir məzmun xətti üzrə ayrıca aparılmalı, daha sonra orta
qiymət çıxarılmalı və beləliklə, şagirdin səviyyəsi müəyyən olunmalıdır. Belə bir qiymətləndirmə şagirdin
yalnız Azərbaycan dili üzrə deyil, ümumiyyətlə, təhsilindəki uğur və geriləmələrin səbəbini aydınlaş­
dırmağa və müvafiq ölçülər götürməyə imkan verir. Belə ki, istənilən dərsdə şagird oxuyur, dinləyir, yazır,
danışır. Əgər şagirdin oxu və ya dinləmə bacarığı zəifdirsə, deməli, onun anlama (qavrama, mənimsəmə)
qabiliyyəti zəifdir. Əgər yazı və ya danışma qabiliyyəti güclüdürsə, deməli, onun özünüifadə qabiliyyəti
güclüdür. Beləliklə, nitq bacarıqlarını qiymətləndirməklə biz şagirdin aşağıdakı qabiliyyətlərini aşkar
etmiş oluruq:
Oxu yazılı informasiyanı qavrama
Dinləmə şifahi informasiyanı qavrama
Yazı yazmaqla özünüifadə
Danışma şifahi özünüifadə
Qeyd etmək lazımdır ki, qiymətləndirmə yaddaşa əsaslanmamalıdır. Tədris prosesində oxunmuş və
ya dinlənilmiş mətnlərdəki informasiya summativ qiymətləndirmə obyekti ola bilməz.
Bəzən eyni nitq materialı (mətn) iki və ya üç məzmun xətti üzrə qiymətləndirmə üçün istifadə oluna
bilər; məsələn, oxuyub­qavrama üçün nəzərdə tutulmuş mətn söz ehtiyatını və yazı bacarığını qiy­
mətləndirmək üçün zəngin material verə bilər. Dinləmə üçün nəzərdə tutulmuş mətn isə yazı (ifadə)
bacarığını yoxlamağa imkan verir.
Müəllimlər şagird nailiyyətlərinin gündəlik monitorinqi üçün müxtəlif qiymətləndirmə cədvəllərin­
dən istifadə edə bilərlər. Aşağıda verilən dinləmə və danışma üzrə qiymətləndirmə cədvəlləri, ilk
növbədə, formativ qiymətləndirmə üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu cədvəllər nümunə xarakteri daşıyır.
Hər bir müəllim tədris prosesində reallaşdırılmış təlim nəticələrindən və mövcud prosedur qaydalarından
çıxış edərək öz qiymətləndirmə cədvəllərini yarada bilər.
Dinləmə bacarığının qiymətləndirilməsi həm müşahidə, həm də iş vərəqləri – dinləmə mətni üzrə
sual və tapşırıqlar əsasında aparılır. Bu zaman aşağıdakı meyarlardan istifadə etmək olar:
• Dinlədiyi mövzuya dair suallar verir.
• Dinlədiyi mətnlə bağlı faktoloji suallara cavab verir.
• Debat zamanı opponentini dinləyir və əks­arqumentlər hazırlayır.
• Müzakirə zamanı səhv hesab etdiyi fikrə qarşı tolerantlıq (dözümlülük) nümayiş etdirir.
• Dinlədiklərinə qarşı etika çərçivəsində reaksiya verir.
• Dinlədiyi mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən edir.
• Dinlədiyi bədii mətnin ideya məzmununu müəyyən edir.
• Dinlədiklərində ilk dəfə eşitdiyi sözlərin mənasını təxmin edir.
• Mənasını bilmədiyi sözləri qeyd edir və aydınlaşdırmağa çalışır.
• Dinlədiyi mətnin necə davam edəcəyini təxmin edir.
• Dinlədikləri ilə bağlı öz həyatından və ətrafda gördüklərindən nümunələr gətirir.
Danışma yeganə nitq bacarığıdır ki, yalnız müşahidə əsasında qiymətləndirilir. Bu zaman danışma
bacarığı üzrə summativ qiymətləndirmə formativ qiymətləndirmələrin nəticəsi əsasında aparılır. Şifahi
nitqi müşahidə yolu ilə aşağıdakı meyarlar vasitəsilə qiymətləndirmək olar:

15
 • Aydın səslə, axıcı və səlis danışır.
• Danışarkən özünü sərbəst hiss edir.
• Nəzərlərini dinləyicilərdən qaçırmır.
• Sözləri düzgün tələffüz edir.
• Cümlələri düzgün və anlaşıqlı qurur.
• Müəyyən fikirlə bağlı öz mövqeyini əsaslandırır.
• Danışarkən mövzudan kənara çıxmır.
• Hadisələri ardıcıllıqla nəql edir.
• Nitq etiketlərindən yerli­yerində istifadə edir.
• Nitqində yeni öyrəndiyi söz və ifadələrdən istifadə edir.
• Hadisəni nəql edərkən obrazın xarakterinə uyğun danışır.
• Danışıq zamanı yersiz hərəkətlərə yol vermir.
• Təkrar olunan yersiz sözlərdən istifadə etmir.
• Nitqinin emosionallığını artırmaq üçün jest və mimikalardan istifadə edir.
Meyarları səviyyələr üzrə bölüb bu cür holistik qiymətləndirmə cədvəlləri hazırladıqdan sonra bütün
nitq bacarıqları üzrə analitik qiymətləndirmə cədvəli də tərtib etmək olar.

Oxu üzrə qiymətləndirmə şagirdin intellektual bacarıqlarının ölçülməsində böyük əhəmiyyət kəsb
edir. Qeyd etmək lazımdır ki, ifadəli oxu və oxuyub­qavrama bacarıqlarının qiymətləndirilməsi müxtəlif
meyarlar və üsullarla həyata keçirilir.
İfadəli oxu (2.2.1) üzrə qiymətləndirmə müşahidə əsasında aparılır və bu zaman aşağıdakı meyarlar­
dan istifadə etmək olar:
• Aydın səslə, axıcı və səlis oxuyur.
• Müəllif nitqindən obrazların nitqinə keçərkən səs tonunu dəyişir.
• Hər bir obrazın nitqini onun xarakterinə uyğun səsləndirir.
• Obrazların hiss və həyəcanını ifadə etmək üçün jest və mimikalardan istifadə edir.
Oxuyub‐qavrama (2.2.2 – 2.2.5) yeni mətn əsasında qoyulmuş sual və tapşırıqlar üzrə qiymətləndirilir.
Şüurlu oxunun qiymətləndirilməsi zamanı mətnin çətinlik dərəcəsi (həcmi, yeni söz və ifadələrin sayı,
bədii, yoxsa elmi olması) nəzərə alınmalı və qiymətləndirmə üçün ayrılmış müddət ona uyğunlaş­
dırılmalıdır.
MV­nin giriş hissəsində (səh. 10­11) oxu və söz ehtiyatı üzrə onlarla təlim nəticəsi təqdim olunmuşdur.
Onlardan hər biri qiymətləndirmə zamanı meyar kimi qəbul oluna bilər. Müəllimlər qiymətləndirmə
üçün yeni mətn və suallar tərtib edərkən hər bir sual və tapşırığın hansı meyara uyğun gəldiyini aydın
təsəvvür etməli, qiymətləndirmə cədvəlində ona uyğun qeydlər aparmalıdırlar.

Yazı üzrə alt standartları və onlardan irəli gələn təlim məqsədlərini idraki səviyyələrə bölmək lazım
gəlir:
I səviyyə – yazıda hüsnxət normalarına riayət etmək;
II səviyyə – orfoqrafik normalara uyğun yazmaq;
III səviyyə – bildiklərini yazıda ifadə etmək;
IV səviyyə – hiss və düşüncələrini yazıda ifadə etmək;
V səviyyə – özünün və başqasının yazısını dəyərləndirmək.
Lakin yazı bacarığının özünəməxsusluğu ondadır ki, burada “səviyyə” sözü bir qədər başqa an­
lamdadır. Şagirdin 4­cü səviyyəyə yetişməsi heç də onun 1­ci və ya 2­ci səviyyəyə nail olmasının göstəricisi
deyil. Başqa sözlə, gözəl və maraqlı inşa yazan şagirdin xətti və orfoqrafiyası qüsurlu ola bilər. Deməli,
yazı bacarığı üzrə yuxarıda qeyd etdiyimiz səviyyələr şaquli deyil, üfüqi səviyyələrdir, yəni avtonom
bacarıqlardır. Odur ki bu yazı bacarıqlarının hər biri üzrə şaquli səviyyələri müəyyən etmək lazımdır.
Digər tərəfdən IV səviyyəni yoxlamaq üçün istifadə olunan esse üsulu bütün səviyyələri yoxlamaq imkanı
verir.

16
 GİRİŞ
İmla yazılar 1­ci və 2­ci səviyyələri yoxlamaq və inkişaf etdirmək üçün ənənəvi fəaliyyət növüdür.
İmlalar öyrədici və yoxlama xarakterli ola bilər. Formativ qiymətləndirmə zamanı imladan geniş istifadə
etmək olar. Bu zaman yazı (3.1.1), oxu və dil qaydaları üzrə məzmun standartlarının inteqrasiyası
məqsədəuyğundur.
Sadə (orfoqrafik) imla. İmlanın ən bəsit və yazı texnikası zəif olan şagirdlər üçün nəzərdə tutulmuş
növüdür. Mətn səsləndirilərkən deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlər əvvəlcə orfoepik, sonra isə orfoqrafik
normalara uyğun tələffüz olunur. Durğu işarələrinin yeri bildirilir. Bu imla növünün məqsədi şüurda səslə
hərfi eyniləşdirmək, hüsnxət normalarına uyğun yazmaq bacarıqlarını inkişaf etdirməkdir.
Xəbərdarlıqlı imla. Müəllim əvvəlcədən imla mətninin yazılışında ehtimal olunan orfoqrafik səhvləri
açıqlayır. Orfoqram (müəyyən sözlərdə fərqli tələffüz olunan hərf) aydın, ucadan tələffüz olunur, he­
calarla, xüsusi vurğu altında deyilir. Bundan sonra imla orfoepik qaydalara uyğun səsləndirilir və şagirdlər
tərəfindən yazılır.
Vizual (görüntülü) imla. Xarakterinə görə “Üzündən köçürmə” yazı fəaliyyətinə yaxındır. Əvvəl deyilişi
və yazılışı fərqlənən sözlər lövhədə yazılır, orfoqram izah olunur. Sonra üstü örtülərək müəllimin orfoepik
qaydalara uyğun diktəsi ilə mətn yazılır.
İzahlı imla. İmladan əvvəl ehtimal olunan səhvlərlə bağlı müvafiq orfoqrafik və qrammatik qaydalar
təkrarlanır. Mətn əvvəl bütöv, sonra cümlə­cümlə oxunur. İmla yazıldıqdan sonra izah olunmuş qaydaların
tətbiqi yoxlanılır və şagirdlərə “Bu söz necə tələffüz olunur? Bəs niyə belə yazdın? Burada hansı qayda
özünü göstərir?” deyə suallar verilir.
Lüğət üzrə imla (özünüqiymətləndirmə). Mətn orfoepik qaydalara uyğun səsləndirilir. Sonra şagirdlərə
vaxt verilir ki, düzgün yazılışında şübhələndikləri sözləri orfoqrafiya lüğəti ilə tutuşdursunlar və səhvlərini
düzəltsinlər.
Cütlərlə imla (bir‐birini qiymətləndirmə). İmla yazıldıqdan sonra yanaşı oturan şagirdlər bir­birinin
yazısını oxuyur və səhvləri qeyd edirlər.
Yaradıcı imla. Bu imlalar mətn üzərində çalışmalarla müşayiət olunur; məsələn, müəllim mətndəki
cümlələrin ardıcıllığını pozmaqla diktə edir. Şagirdlər imlanı yazdıqdan sonra mətni ardıcıllıqla köçürürlər.
İmla yazıları ilk növbədə şagirdlərin orfoqrafiya normalarına uyğun yazı bacarıqlarının inkişafına
xidmət edir. Lakin ilk dövrlərdə elə mətnlər seçmək lazımdır ki, orada deyilişi və yazılışı fərqlənən
sözlər az olsun. Bu dövrdə əsas məqsəd dinlədiyi mətni yazıya köçürmək, hüsnxət normalarına
uyğun yazmaq bacarıqlarını formalaşdırmaq və yazı sürətini artırmaqdır.
İmla mətnləri üzrə işi səmərəli qurmaq üçün müəllim mətndən deyilişi və yazılışı fərqlənən sözləri
seçməlidir. Azərbaycan dilində bir çox sözlərin orfoepiya normalarında qeyri­müəyyənlik mövcuddur.
Ona görə də ibtidai siniflərdə əsas diqqət sözlərin necə tələffüz olunduğuna deyil, düzgün yazılışına
yönəlməlidir.

Səhv yanaşma: Bu sözlər belə yazılır, belə tələffüz olunur.

Düzgün yanaşma: Bu sözlər bəzən belə deyilsə də, bu cür yazılır.

Sinfin səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif üsullar tətbiq oluna bilər:

1. Müəllim deyilişi və yazılışı fərqlənən sözləri lövhədə orfoqrafik normalara uyğun yazır, fərqi
şagirdlərə başa salır. Mətnin oxusuna keçəndə sözlər lövhədə qala və ya silinə bilər. Daha sonra
müəllim mətni orfoepiya normalarına uyğun oxuyur.
2. Müəllim imla mətnini oxuyarkən deyilişi və yazılışı fərqlənən sözləri əvvəl orfoepik, sonra or­
foqrafik normalara uyğun oxuyur.
3. Müəllim imla mətnini orfoepik normalara uyğun oxuyur, sonra deyilişi və yazılışı fərqlənən
sözlər üzərində iş gedir.

17
 2­ci sinifdə bəzi punktuasiya (durğu işarələrinin işlənməsi) qaydaları verilir: vergül, tire, qoşa
nöqtə, nida işarəsi. Bundan əlavə, 1­ci yarımildə şagirdlər abzas anlayışı ilə də tanış olmuşlar. İmla
mətnləri vasitəsilə bu qaydaların necə mənimsənildiyini də yoxlamaq olar. Lakin mətndə şagirdə
məlum olmayan bir qaydanı tətbiq etmək lazımdırsa, müəllim mətni oxuyarkən empirik göstərişlər
verməlidir (məsələn, o, bu əvəzliklərindən sonra vergülün qoyulması).
Bəzi hallarda imla yazıları dil qaydaları üzrə tapşırıqlarla müşayiət oluna bilər.
İmla mətnlərindən həm öyrətmə, həm də qiymətləndirmə vəsaiti kimi istifadə etmək olar.
Aşağıda imla yazısı üçün mətn nümunələri və metodik tövsiyələr verilir.

ARININ İSTƏYİ (57 söz)

Məqsəd:
1) hüsnxət normalarına uyğun yazı bacarığını formalaşdırmaq;
2) yazı sürətini artırmaq;
3) sözlərin sətirdən sətrə keçirilmə qaydalarını daha dərindən mənimsətmək.
Əsli eyvanda oturmuşdu. O, albomda şəkil çəkirdi. Bir azdan çox gözəl qırmızı gül
şəkli hazır oldu.
Bu zaman bir arı uçub gəldi. Əsli onu qovmağa çalışdı. Amma arı daha da yaxınlaşdı.
Əsli qorxdu ki, onu sancacaq. Tez otağa keçdi. Pəncərədən baxmağa başladı.
Arı albomdakı gülün üstünə qondu. Əsli indi başa düşdü. Arı bal çəkmək üçün gül
axtarırmış.

Dil qaydaları ilə bağlı tapşırıqlar:

1. Mətndən birhecalı sözləri seçib yazın.
2. Mətndən sətirdən sətrə keçirilməsi mümkün olmayan ikihecalı sözləri seçib yazın.

TOP ZƏRBƏSİ (55 söz)

Məqsəd:
1) hüsnxət normalarına uyğun yazı bacarığını formalaşdırmaq;
2) “l” samiti ilə başlayan şəkilçilərin deyilişi ilə yazılışı arasındakı fərqi göstərmək.
Mələk divanda oturub cizgi filminə baxırdı. Birdən böyük bir top pəncərənin şüşəsinə
dəydi. Zərbə çox güclü idi. Yaxşı ki şüşə sınmadı.
Mələk səsdən diksindi. O, pəncərəyə yaxınlaşdı. Çölə baxdı. Toplan qızın pəncərədən
baxdığını gördü. O, başını sağ tərəfə çevirdi. Hürməyə başladı. Mələk həmin istiqamətə
boylandı. Qonşu Tələt sürətlə qaçırdı.
Beləliklə, sədaqətli Toplan günahkarı Mələyə tanıtdı.

Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlər: güclü [gücdü], yaxınlaşdı [yaxınnaşdı], başladı [başdadı],
sürətlə [sürətnən], sədaqətli [sədaqətdi].

GECİKMİŞ QONAQ (56 söz)

Məqsəd:
1) deyilişi ilə yazılışı fərqlənən bəzi sözlərin düzgün yazılışını mənimsətmək;
2) şəxs adlarının böyük hərflə yazılışına dair qaydaların mənimsədilməsi;

18
 GİRİŞ
3) uzun saitli sözlərlə iki eyni saitin yanaşı işləndiyi qoşasaitli sözlərin deyilişi və yazılışını mü­
qayisə edir.
Sənanın ad günü idi. O, qonşuluqda yaşayan dostlarını evə dəvət etmişdi. Hamı
gəlmişdi. Ancaq Alim yox idi. Sənan narahat oldu. Alim liftdə qala bilərdi.
Uşaqlar deyib­gülürdülər. Hələ yeməyə başlamamışdılar. Coşqunla Sənan aşağı
endilər. Alimi görəndə çox təəccübləndilər. O, yarım saatdan artıq idi ki, liftin qabağında
gözləyirmiş. Amma lift təmir olunduğu üçün işləmirdi.
Oğlanlar gülə­gülə evə qalxdılar.

Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlər: qonşuluqda [qonşuluxda], dostlarını [dosdarını], liftdə [lifdə],
uşaqlar [uşaxlar], başlamamışdılar [başdamamışdılar], artıq [artıx], gözləyirmiş [gözlüyürmüş],
işləmirdi [işdəmirdi], oğlanlar [oğlannar].

Dil qaydaları ilə bağlı tapşırıqlar:

1. Mətndən insan adlarını seçib yazın.
2. Mətndə verilən hansı insan adlarını kiçik hərflə də yazmaq olar? Onları uyğun cümlələrdə kiçik
hərflə işlədib yazın.
3. “Təəccüb”, “saat” sözləri ilə “alim”, “dəvət”, “təmir” sözlərinin deyilişi ilə yazılışını müqayisə
edin.
DOSTLUQ (60 söz)
Məqsəd:
1) yazı sürətini artırmaq;
2) “q” samiti ilə bitən sözlərin yazılışı.

Namiq və Sadıq dostdurlar. Onlar eyni sinifdə oxuyurlar. Hər ikisi dərslərə diqqətlə
qulaq asır. Çətin tapşırıq olanda birlikdə həll edirlər. Bəzən sinifdə onların səmimi dostluq
etməsinə paxıllıq edənlər də olur.
Hər ikisinin evində onların dərslə məşğul olmaları üçün otaq ayrılıb. Artıq onlar bir­
birinin evində özlərini qonaq deyil, ev sahibi kimi hiss edirlər. Bu dostluğu qorumaq üçün
ailələr də əllərindən gələni əsirgəmirlər.

Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlər: Namiq [namik], Sadıq [sadıx], qulaq [qulax], tapşırıq [tapşırıx],
dostluq [dosdux], paxıllıq [paxıllıx], otaq [otax], artıq [artıx], qonaq [qonax], qorumaq [qorumax].

İfadə yazılar kiçik summativ qiymətləndirmələr üçün daha məqsədəuyğundur. Çünki bu üsul yazı
bacarığı üzrə birinci üç səviyyəni (hüsnxət, orfoqrafiya, özünüifadə) qiymətləndirməyə imkan verir.
Dinləmə bacarığı qiymətləndirildikdən sonra şagirdlər həmin mətn üzrə ifadə yazırlar. Beləliklə, bir mətn
əsasında həm dinləmə, həm də yazı bacarıqları qiymətləndirilir.

Dil qaydaları üzrə kiçik summativ qiymətləndirmə testlər və açıq suallar əsasında aparılır. Bu
zaman qaydalar üzrə biliklər deyil, qaydaların yazıda tətbiqi yoxlanılır.

19
 Sosial bacarıqların qiymətləndirilməsi
Nitq bacarıqları ünsiyyət vasitəsi olaraq sosial bacarıqlardır. Bu baxımdan şagirdlərin cütlər və qru­
plarla iş zamanı, eləcə də müzakirələrdə və debatlarda fəallığı qiymətləndirmə obyekti olmalıdır. Aşağıda
sosial bacarıqlarla bağlı qiymətləndirmə cədvəllərinin nümunələri verilmişdir.

Kiçik qruplarda iş zamanı qrup üzvünün qiymətləndirilməsi

Şagirdin adı, soyadı _____________________________________
Meyarlar Bəli Qismən Xeyr
Qrupun ümumi vəzifəsini dərk etməyə çalışır.
Qrupda vəzifəsini aydınlaşdırır.
Üzərinə düşən vəzifəni yerinə yetirməyə çalışır.
Müzakirələrdə fəallıq göstərir.
Qrup yoldaşlarına kömək etməyə çalışır.
Danışanın sözünü kəsmir.
Qrup yoldaşı səhv danışanda onu danlamır.
Mənsub olduğu kollektivin qərarına hörmətlə yanaşır.
Qrup liderinin göstərişlərinə sözsüz əməl edir.
Kollektivdə qəbul olunmuş qaydalara riayət edir.
Qrup halında çalışmalar zamanı fikirlərini başqaları ilə
bölüşür.
Razılaşmadığı fikirlərə çəkinmədən etiraz edir.

Kiçik qruplarda iş zamanı qrup liderinin qiymətləndirilməsi

Şagirdin adı, soyadı _____________________________________
Meyarlar Bəli Qismən Xeyr
Qrupun fəaliyyətini düzgün yönəldə bilir.
Yalnız özü danışmır, başqalarına da imkan yaradır.
Qrup üzvlərini daim həvəsləndirir.
Qrup üzvü səhv danışanda onu danlamır.
Çətin anlarda məsuliyyəti öz üzərinə götürür.
Müəyyən vəzifələr üçün qrup üzvlərini düzgün seçir.
Kollektivdə qəbul olunmuş qaydalara riayət edir.
Kollektivdə çoxluğun qərarına tabe olur.
Qrup üzvlərinə hörmət, ədalət və qayğıkeşlik nümayiş et­
dirir.

Özünüqiymətləndirmə
Şagirdin müntəzəm olaraq özünü qiymətləndirməsi tədris prosesində maraqlı psixoloji məqamlardan
biridir. Bu, şagirdin özünüidarə bacarığını inkişaf etdirir, öz zəif və üstün cəhətlərini daha dərindən
duymağa imkan verir, müəllim qiymətləndirməsinə etibar yaradır və beləliklə, şagird nailiyyətlərinin
monitorinqini daha da zənginləşdirir və tamamlayır. Belə bir qiymətləndirmə zamanı şagird müəyyən
bacarıq üzrə hansı səviyyəyə çatdığını, bundan sonra nə etməli olduğunu dərk edir. Özünüqiymət­
ləndirmə üçün xüsusi qiymətləndirmə materialı tələb olunmur.

20
 GİRİŞ
OXU BACARIĞI ÜZRƏ
ÖZÜNÜQİYMƏTLƏNDİRMƏ VƏRƏQİ
(NÜMUNƏ)

Şagirdin adı, soyadı _____________________________________

(müsbət cavabı sualın qarşısındakı xanada işarə et)

Oxuyarkən fikrimi mətn üzərində cəmləyirəm.

Səssiz oxu zamanı dodaqlarımı tərpətmirəm.
Oxuyarkən barmağımla sətirləri izləmirəm.
Oxuduqlarımı təsəvvürümdə canlandırıram.
Xarakterin daxili aləmini anlayıram.
Maraqlı fikirləri özüm üçün qeyd edirəm.
Fikrim yayınarsa, həmin hissəni təkrar oxuyuram.
Başa düşmədiyim sözləri araşdırıram.
Oxuduqlarımı başqaları ilə bölüşürəm.

Mətni oxuduğum zaman üzləşdiyim çətinliklər:

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Oxumaq bacarığımı artırmaq üçün nə etməliyəm?

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Şagirdlərin bir­birini qiymətləndirməsi

Bu qiymətləndirmə üsulundan danışma, ifadəli oxu, məruzə, rollu oyun kimi fəaliyyət növlərinin
qiymətləndirilməsində daha çox istifadə oluna bilər. Bunun üçün şagirdlər aşağıda nümunəsi verilmiş
qiymətləndirmə cədvəlindən və ya üzərində 1­dən 5­ə kimi qiymət yazılmış vərəqlərdən istifadə edə
bilərlər. Hər bir şagird müvafiq vərəqi yuxarı qaldırmaqla çıxış edən şagirdə öz qiymətini verir.
Bundan əlavə, şagirdlər bir­birinin imla, ifadə yazılarını və esselərini də qiymətləndirib öz mü­
nasibətlərini bildirsələr, maraqlı nəticələr əldə etmək olar.
Şagirdlərin bir­birini qiymətləndirməsi, sadəcə, qiymət qoymaqla bitməməlidir. Hər bir şagird qoy­
duğu qiyməti əsaslandırmalı, görülən işdə mənfi və müsbət cəhətləri sadalamağı bacarmalıdır. Beləliklə,
şagirdlərdə analitik qiymətləndirmə bacarığını inkişaf etdirmək olar.

21
 DANIŞMA BACARIĞI ÜZRƏ
BİR­BİRİNİ QİYMƏTLƏNDİRMƏ CƏDVƏLİ
(daha çox debat, məruzə, “akvarium” üsulunun tətbiqi zamanı istifadə olunur)

Qiymətləndirən şagirdin adı, soyadı _______________________________________

Spikerin adı, soyadı ____________________________________________________

Meyarlar Bəli Qismən Xeyr

Aydın səslə danışırdı, mən onu rahat eşidirdim.
Cümlələri anlaşıqlı idi, danışığını yaxşı başa düşürdüm.
Sərbəst idi, bir neçə dəfə gözlərimə baxdı.
Yeri gəldikdə mimika və jestlərdən istifadə edirdi.
Lazımsız əl­qol hərəkətlərinə yol vermirdi.
Hisslərini daha yaxşı anlatmaq üçün səs tonundan düzgün
istifadə edirdi.
Mövzudan kənara çıxmırdı.
“Adı nədir...”, “şey...” kimi yersiz sözlərə yol vermirdi.

Hər ayın sonunda müəllim bütün qiymətləndirmə materiallarını ümumiləşdirərək hər bir şagird
haqqında belə bir qiymətləndirmə cədvəli hazırlaya bilər.

NİTQ BACARIQLARININ ÜMUMİ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
(ay ərzində müşahidələrin nəticəsinə əsasən doldurulur)

Şagirdin adı, soyadı _________________________________________________

Dil
Səviyyələr Dinləmə Danışma Oxu Yazı
qaydaları
Yüksək səviyyədədir.

İnkişaf edir.

Aşağı səviyyədədir.

Qeydlər: _______________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

22
 bölmə 1 AİLƏ VƏ MƏKTƏB
Mövzu Ailə və məktəb
Şəkil üzrə danışma, hadisələrin ardıcıllığı üzrə danış­
Şifahi nitq ma, mətnin davamının təxmin edilməsi, şagirdlərin
təqdimatı
Sözün izah edilməsi yollarının mənimsədilməsi, ümu­
mi məna, izahlı lüğətlə tanışlıq, qohumluq bildirən
Nitq bacarıqları Söz ehtiyatı
sözlər və mətnlərdə rast gəlinən yeni sözlərin mənim­
sədilməsi

Oxu • Kiçikhəcmli mətnlərin müvafiq səs tonu ilə oxunması

Yazı Açıqçanın yazılması

• Qalın və incə, dodaqlanan və dodaqlanmayan saitlər
Dil qaydaları
• Ahəng qanunu
Akademik biliklər Sözün izahı, əlamət və ümumi məna, izahlı lüğət, qalın
Filoloji anlayışlar və incə, dodaqlanan və dodaqlanmayan sait, ahəng
qanunu, hekayə xəritəsi
• Ailə üzvlərinə, qohumlarına və müəllimlərinə sevgi,
Kompetensiyalar hörmət
• Məktəbə maraq, sevgi

1­ci bölmənin tədrisi şagirdlərin məktəb mü­
hitinə adaptasiya dövrünə təsadüf etdiyindən bu
bölmədə təqdim olunan mövzular ailə və məktəblə
bağlıdır.
Başlanğıc mərhələdə şagirdlərin nitqinin məz­
munundan asılı olmayaraq təqdir olunması, ona
müsbət reaksiya verilməsi onların tətil fasiləsindən
sonra məktəb mühitinə adaptasiyasını sürətləndirə
bilər.
– mövzu ilə bağlı sadə şifahi və yazılı təqdimat
hazırlayır;
– sait və samit səsləri fərqləndirir.
Diferensial təlim
Bu bölmənin tədrisi zamanı mövzuların mənim­
sədilməsində şagirdlərin fəaliyyətinə fərdi diferen­
sial yanaşma faydalı ola bilər. Bu məqamlarla bağlı
tövsiyələr dərslərin şərhində verilmişdir.

Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar: Mənimsəmədə çətinlik doğuran məsələlər:

– özü (ailə üzvləri, qohumları) haqqında rabitəli
cümlələrlə danışır;
– sözləri hecalamadan, bütöv tələffüz etməklə
kiçikhəcmli mətnləri oxuyur;
– nəzm və nəsrlə yazılmış mətnin əsas struktur
elementlərini (bənd, misra, abzas, başlıq və s.) ta­
nıyır;
– mətnin məzmunu ilə bağlı əsas anlayışları
(“zaman”, “məkan”, “obraz”, “baş qəhrəman”, “əsas
hadisə”, “əsas fikir” və s. ) tanıyır;
– sözlərin izah edilməsi;
– deyilişi və yazılışı fərqlənən bəzi sözlərin (usta,
həftə, qəhrəman, həyəcan və s.) düzgün yazılışı;
– saitlərin növlərinin (qalın, incə) mənimsədil­
məsi.
Bu məqamlarla bağlı tövsiyələr dərslərin şər­
hində verilmişdir.
1­ci bölmədə nəzərdə tutulan köməkçi vəsait­
lər: izahlı lüğət, üzərində sözlərin izahı yazılmış
kartlar və s.

23

fəsil 1 YAY TƏTİLİ
1­ci dərs. Yay tətili təəssüratları
• Dərslik: səh. 7­8 • İş dəftəri: səh. 2
Təlim məqsədləri
• Vəziyyətə uyğun olaraq ünsiyyət formalarını dəyi­
şir (fikir bildirir, başqalarına qulaq asır, sual verir,
sualı cavablandırır) (st. 1.2.3).
• Müşahidə etdiklərini məntiqi ardıcıllıqla nəql edir
(st. 1.2.1).
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü mü­
əyyən edir (st. 2.1.1).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Fənn üzrə tədris resursları ilə tanış­
1
yönəltmə lıq
Tətil təəssüratları, süjetli şəkil kom­
2 Danışma
pozisiyası üzrə mətnqurma
Söz ehti­
3 Yeni sözlərin mənimsədilməsi
yatı
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Şagirdlər tədris ilində istifadə edəcəkləri yeni siya üzrə mətn qurub danışmağı tapşırır. Onlara
resurslarla tanış olurlar. Müəllim sual verir:
– Hansı mövzular, bölmələr sizi daha çox ma‐
raqlandırır? Şagirdlər dərsliyin məzmunu ilə
bağlı ilkin təəssüratlarını danışırlar.
Danışma
1.2.3 Tapşırıq A (dərslik). Danışma fəaliyyəti
I bölmənin titul səhifəsində verilmiş şəkil və su­
allar əsasında yerinə yetirilir. Şagirdlər şəkildəki
sözləri oxuyur və tapşırıqda verilmiş suallar əsa­ yatı ilə əlaqələndirilir:
sında qohumları haqqında danışırlar.
Müəllimin nəzərinə! Bölmənin ikinci fəsli nuz? Maraqlı hadisələr baş veribmi?
qohumluq bildirən sözlərin mənimsədil­
məsinə həsr olunduğu üçün bu dərsdə
qohumlar mövzusunun yay tətili ilə əlaqəli
şəkildə müzakirəsinə çalışmaq lazımdır.
Müəllim şagirdlərə danışma üzrə bir neçə
qaydanı xatırladır (təlimatları əmr şəklində ifadə
etmək tövsiyə olunmur):
– dərsdə söylənilən fikirlərə və suallara diq‐
qətlə qulaq asmalıyıq. Çünki dinlədikdən sonra
bu suallarla bağlı öz fikrimizi bildirməliyik;
– danışmaq istəyərkən gözləmək lazımdır ki, tapşırığında şagirdlərin maraq dairəsinə uyğun
müəllim və ya yoldaşınız fikrini bitirsin və s.
Yaxşı olardı ki, müəllim danışma üzrə vacib nilməsi və istifadə edilməsi şagirdlərin söz ehti­
hesab etdiyi qaydanı xüsusi vurğulasın. Məsələn,
24
onu “Qızıl qayda” adlandırsın. Bu, şagirdləri hə­
min qaydaya həmişə riayət etməyə sövq edə bi­
lər.
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Auksion. Müəllim
şagirdlərin rabitəli mətn qurması üçün hazırlıq
məqsədilə auksion keçirə bilər. Auksionun bir
neçə mərhələdə keçirilməsi tövsiyə olunur:
1. Müəllim şagirdlərin diqqətini illüstrasiyaya
yönəldir, şəkillərə aid açar sözləri oxumağı və
əlavə sözlər söyləməyi tapşırır. Şagirdlər sözlər
dedikcə müəllim həmin sözləri lövhədə yazır.
Şagirdlərə xatırlatmaq lazımdır ki, oyun za­
manı təkrar söz söyləmək olmaz. Sonuncu sözü
deyən şagird qalib elan olunur. Tapşırığın bu
üsulla yerinə yetirilməsi şagirdlərin söz ehtiyatı­
nın möhkəmləndirilməsinə, həmçinin diqqətin
inkişafına kömək edir.
2. Müəllim şəkillərə aid cümlələr söyləməyi
tapşırır. Şəklə aid sonuncu cümlə söyləyən şagird
qalib elan olunur. Şəkillərə aid cümlələrin söylə­
nilməsi növbəti mərhələdə rabitəli mətn qurma­
ğa kömək edir.
3. Müəllim sonda şagirdlərə süjetli kompozi­
xüsusi göstərişlər də verə bilər:
1. Əvvəlcə zaman və məkanla bağlı danışın.
2. Sonra obrazları sadalayın. Əsas obrazlara
ad verə bilərsiniz.
3. Sonra əsas hadisəni danışın.
4. Sonda hadisələri düşündüyünüz kimi da‐
vam etdirin.
Əlavə suallar vasitəsilə mövzu şagirdlərin hə­
– Piknikə getmisinizmi? Haralarda olmusu‐
Müəllimin nəzərinə! Bu dərsdə bütün şa­
girdlərin yay tətili təəssüratları haqda da­
nışmalarına vaxt ayrılmalıdır. Müəllim
çalışmalıdır ki, hər bir şagird özü haqda
danışmağa cəhd etsin. Bu onların tətildən
sonra dərs mühitinə adaptasiyasına kömək
edə bilər.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Bu fəsildə sözün
izahı ilə bağlı bilik və bacarıqlar mənimsədilir. “C”
sözlər seçilmişdir. Bu əşyaların adlarının öyrə­

yatının düzgün istiqamətdə inkişafına kömək edir.
Müəllim şagirdlərin diqqətinə tapşırıqda verilən
bəzi varlıqların adlarını (dondurma, çətir, gözlük)
xüsusilə çatdırmalıdır. Bununla şagirdlərin nitqi­
nin təmizliyi qorunur, dil daşıyıcılarının varva­
rizmlərdən yersiz istifadəsinin qarşısı alınır.
Cütlərlə iş. Tapşırıq ümumi siniflə şifahi olaraq
yerinə yetiriləndən sonra cütlər “Söz boğçası”n­
dakı sözləri oxuyaraq uyğun sözlə birləşdirirlər;
məsələn: balıqqulağı – 4, çətir – 3 və s.
Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Bu tapşırıqlar şagird­
lərin söz ehtiyatını möhkəmləndirməyə xidmət
edir.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərin söz ehti­
yatı nəzarətdə saxlanılmalıdır. Yeni sözlər
“Söz boğçası”nda toplanmalı və növbəti
dərslərdə həmin sözlər üzrə iş aparılma­
lıdır.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Vəziyyətə uyğun olaraq ünsiyyət
formalarını dəyişir (fikir bildirir,
Tap. A (dərslik)
başqalarına qulaq asır, sual verir,
sualı cavablandırır).
Müşahidə etdiklərini məntiqi
Tap. B (dərslik)
ardıcıllıqla nəql edir.
Verilmiş izahın, əlamətlərin aid Tap. C (dərslik),
olduğu sözü müəyyən edir. tap. A (iş dəftəri)
Şəkildəki varlıqların adlarını tanıyır. Tap. B (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimə dərsliyin 8­ci səhi­
fəsində verilmiş sözlərə dair kartlarda izahlar yazması
tövsiyə olunur.
2­ci dərs. Sözün mənası
• Dərslik: səh. 9­10 • İş dəftəri: səh. 3
Təlim məqsədləri
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü müəy­
yən edir (st. 2.1.1).
• Varlığın əlamətlərini və aid olduğu ümumi mənanı
bildirməklə sözü izah edir (st. 2.1.1).
• Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni müəyyən etmək­
lə cümləni müvafiq sözlə tamamlayır (st. 2.1.2).
25
1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB
• Köməkçi vasitələr (təchizat): üzərində izah­
lar yazılmış rəngli kağızlar.
• Dərsin qısa planı
Mövzuya İzah yazılmış kağızların və əşyaların
1
yönəltmə nümayişi
Oxu. Söz
İzahların oxunması, varlığın əlamət­
2 lərini sadalamaqla sözlərin izah
ehtiyatı
olunması, tapmacalar üzrə iş
3 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim hazırladığı izahlar yazılmış kağızları
bir­bir nümayiş etdirir və soruşur:
– Sizcə, bu kağızda hansı əşya barədə yazılıb?
Müəllim sinifdə müxtəlif əşyalar nümayiş et‐
dirərək şagirdlərin iştirakı ilə həmin əşyaların əla‐
mətlərini sadalaya bilər.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Cütlərlə oxu. Cüt­
lər verilmiş cümlələri birlikdə oxuyub müzakirə
edirlər. Bu üsul şagirdlərin əməkdaşlıq şəraitində
analiz etmək bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Müəllimin nəzərinə! Cümlələrin aid ol­
duğu sözləri cütlərin yazılı şəkildə təqdim
etməsi tövsiyə olunur. Bu, müəllimin cüt­
ləri qiymətləndirmə işini asanlaşdıra bilər.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Rubrikada ve­
rilmiş tövsiyələr şagidlərin bildiyi sözlərin leksik
mənasını izah etmək bacarığının formalaşdırıl­
masına yönəlmişdir. Sözü lüğətdə göstərildiyi
kimi (feili tərkiblərinin köməyi ilə adlıq cümlə
şəklində) izah etmək mürəkkəb idraki prosesdir.
Ona görə də 2­ci siniflərin yaş səviyyəsinə uyğun
olaraq sözü izah etmək bacarığı mərhələli olaraq
mənimsədilir.
Şagirdlər artıq 1­ci sinifdə sözün leksik məna­
sını bir neçə yolla izah etməyi mənimsəmişlər:
• İzahı tələb olunan sözə:
– yaxınmənalı söz seçməklə: qaçmaq – yü­
yürmək;
– əksmənalı söz seçməklə: gözəl – çirkin ol­
mayan.
Dilin lüğət tərkibində çoxlu sayda konkret
isimlər var ki, onların izahını ifadə etdikləri var­
lıqların əlamətlərini sadalamaqla izah etmək
mümkündür.
Müəllimin nəzərinə! Rubrikada “əlamət”
sözü geniş mənada işlənmişdir və təkcə
əlamət bildirən sözlər (sifət) nəzərdə tu­
 tulmur. Bu, şagirdlərdə çaşqınlıq yarada Cümlədəki sözlər arasında mən­
Tap. A
bilər. Bu zaman müəllim izah etməlidir ki, tiqi əlaqə qurmaqla cümləni
(iş dəftəri)
varlığın əlamətini izah edərkən əlamət tamamlayır.
bildirən sözlərin iştirak etməsi vacib de­
yil; məsələn, “A” tapşırığında “yelpik”
haqqında belə bir əlamət verilir: Əllə yel‐ 3­cü dərs. “Sevimli güllər” (I hissə)
lətdikdə külək yaradır və s.
2.1.1 Tapşırıq B, C (dərslik). Bu tapşırıqda şa­ • Dərslik: səh. 10­11 • İş dəftəri: səh. 4
girdlərdən əlamət bildirən sözlərin köməyi ilə
Təlim məqsədləri
sözləri izah etmək tələb olunur. Şagirdlər əvvəlcə • Səs tonunu mətnin məzmununa uyğun tənzimləyir
anlayışa uyğun gələn əlamət bildirən sözləri se­ (st. 2.2.1).
çir, sonra həmin sözlərin iştirakı ilə cümlə qurub • Mətndəki problemin həllini öz həyat təcrübəsində
anlayışı izah edirlər. seçdiyi həll yolu ilə əlaqələndirir (2.2.4).
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir
2.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıq mo­ (st. 2.2.3).
deli oxuyub­qavrama bacarığını və məntiqi tə­ • Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xarak­
fəkkürü inkişaf etdirmək üçün effektiv üsullardan teri ilə izah edir (2.2.5).
• Varlığın əlamətlərini və aid olduğu ümumi mənanı
biridir. Şagirdlər natamam cümlədəki açar söz­
bildirməklə sözü izah edir (st. 2.1.1).
lərə (əlamətlərə) diqqət edir, sözlər arasında • Kontekstə uyğun olaraq sözün yaxınmənalı qarşılı­
məntiqi əlaqə qurmaqla cümləni tamamlayırlar. ğını seçir (st. 2.1.3).
2.1.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər 1­ci sinif­
də mövzularla bağlı əyləncəli oxu materialı kimi • Dərsin qısa planı
təqdim olunmuş tapmacalarla tanışdırlar. Bu Mövzuya
1 Suallar üzrə müzakirə
dərsdə isə tapmacanın mahiyyətinin açılması və yönəltmə
sözün izahı ilə əlaqəli şəkildə mənimsədilməsi 2 Oxu “Sevimli güllər” mətninin oxusu
qarşıya məqsəd kimi qoyulmuşdur. Oxuyub­ Obrazların davranışlarına münasi­
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim rub­ 3
qavrama bət
rika vasitəsilə şagirdlərə tapmacanın mahiyyətini Söz Varlığın əlamətləri, yaxınmənalı
4
izah edir. ehtiyatı sözlər
Tapşırıq B, C (iş dəftəri). Tapşırıqlar məntiqi 5 Formativ qiymətləndirmə
təfəkkürün inkişafına və varlığın xüsusiyyətləri­
ni tanıma, izahetmə bacarıqlarının inkişafına yö­ Mövzuya yönəltmə
nəlmişdir. “C” tapşırığında tapmacada verilən Müəllim suallar verir:
üstüörtülü əlamətlər izahedici cümlələr şəklində – Dostlarınız sizə gəlirmi və ya siz dostunuz‐
ifadə olunmuşdur. Şagirdlər tapmacanın misrala­ gilə gedirsinizmi? Birlikdə nə edirsiniz? Hansı
rından çıxan nəticəyə uyğun cümlələri seçməklə oyunlar oynayırsınız?
məntiqi təfəkkürlərini inkişaf etdirirlər. Oxu
Tapmacaların cavabları: əlcək, üzüm. 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətnin
Formativ qiymətləndirmə adını və mətnə aid şəkillərə baxaraq mətnin
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ məzmununu təxmin edib söyləyirlər.
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. Xəyalında canlandırma. Mətn 1­ci şəxsin di­
lindən söylənildiyi üçün oxu prosesində mətnin
Meyarlar Materiallar
məzmununa uyğun səs tonu və səs çalarların­
Verilmiş izahın, əlamətlərin aid Tap. A, B, Ç, D dan, həmçinin müvafiq jest və mimikalardan
olduğu sözü müəyyən edir. (dərslik)
düzgün istifadə edilməsi məqsədəuyğundur. Bu­
Tap. C (dərslik), na görə də mətnin əvvəlcə müəllim tərəfindən
Varlığın əlamətlərini sadalamaq­
tap. A, B, C məqsədəuyğun qaydada oxunması tövsiyə olu­
la sözü izah edir.
(iş dəftəri) nur. Müəllim mətni oxumazdan öncə şagirdlərə
mətn oxunduqca hadisələri göz önünə gətirmə­

26

lərini və əhvalatı kimin söylədiyini tapmağı tap­
şırır.
Müəllim mətni oxuduqdan sonra soruşur:
– Əhvalatı kim danışır?
Şagirdlər Teymurun nitqinə əsasən əhvalatı
söyləyənin adının Nihad olduğunu müəyyən
edirlər (– Nihad, mən daha gedim, evdə narahat
olarlar).
Sonra müəllim “Söz boğçası” üzrə iş aparır.
Əvvəlcə sözlərin mənası üzrə şagirdlərin təxmini
fikirlərini soruşur, sonra yaxınmənalı sözlərin kö­
məyi ilə sözlərin izahını dəqiqləşdirir.
Daha sonra şagirdlər özlərini Nihadın yerində
təsəvvür etməklə mətni müəllimin oxuduğu qay­
dada oxuyurlar. Dinləmə zamanı şagirdlərin ha­
disələri göz önünə gətirmələri və tanış olmayan
sözlərin əvvəlcədən izah edilməsi şagirdlərin oxu
prosesində obrazların keçirdiyi hiss­həyəcanı səs
tonunda və üz cizgilərində ifadə etməsinə kömək
göstərir.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
qarşıya çıxan problemi həll etmək üsullarını dü­
şünmək kimi vacib həyati bacarığı inkişaf etdirir.
Tapşırıqdakı sual ətrafında müəllimə bütün şa­
girdlərin fikirlərini soruşmaq tövsiyə edilir. Bir
çox şagirdlər, çox güman ki, mətndə danışılan
əhvalata bənzər hadisə ilə üzləşib. Ona görə də
müəllimin yönəldici sualları ilə şagirdlər öz hə­
yatlarından nümunələr gətirməklə problemin
həlli yollarını təklif edirlər. Bu tapşırıq həmçinin
mətnin ikinci hissəsini oxumağa maraq oyadır.
2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Müəllim şagirdlərin
oxuyub­qavradığını yoxlamaq üçün onların diq­
qətini mətnə aid olan ikinci illüstrasiyaya yönəl­
dir və soruşur:
– Şəkildəki obraz kimdir? Teymurdur, yoxsa
Nihad?
Müəllimin nəzərinə! Bütün şagirdlərin
cavabını effektiv yoxlamaq üçün “Nihad”
deyənlər əlini qaldırsın” kimi üsullardan
istifadə edə bilər.
Sonra şagirdlər şəkli təsvir edərək mətndən
uyğun hissəni tapıb yenidən oxuyurlar.
2.2.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
şagirdlər obrazları təhlil edir, onların hərəkətlə­
rinə münasibət bildirirlər. Müəllim çalışmalıdır
ki, şagirdlər obrazlara münasibət bildirərkən fi­
27
1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB
kirlərini əsaslandırsınlar. Obrazların hərəkətlərini
təhlil etməklə düzgün nəticənin çıxarılması şa­
girdlərdə bir sıra əxlaqi dəyərlərin formalaşma­
sına müsbət təsir göstərir.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasiya.
Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərdə hadisələr
arasında səbəb və nəticə əlaqəsini müəyyən et­
mək bacarığını inkişaf etdirməkdir.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər tapmaca­
ları bir­bir oxuyur, müəllim tapmacalarda şagird­
lərə tanış olmayan söz və ifadələri (darı, bar, mat
qoymaq) izah edir. Sonra şagirdlər tapmacalar­
dakı əlamətlərə uyğun gələn sözləri (buğda, qı‐
zılgül) müəyyən edirlər. İkinci tapmacanı mətnlə
əlaqələndirirlər.
Müəllim şagirdlərə tapmacalardakı əlamətlə­
rdən istifadə etməklə buğda və qızılgülün əla­
mətlərini sadalamağı tapşırır; məsələn:
Buğda – balaca, sarı olur, darıya bənzəyir, on‐
dan çörək hazırlanır, zəmilərdə yetişir.
Qızılgül – ətirlidir, çox gözəl olur, tikanlıdır.
Bu fəaliyyət şagirdlərə iş dəftərindəki “B” tap­
şırığını müstəqil yerinə yetirmələrinə kömək edir.
Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırığın məqsədi şa­
girdlərdə sözləri izah etmək bacarığını inkişaf
etdirməkdir.
Diferensial təlim
Müəllim çətinlik çəkən şagirdlərə yönəldici
suallar verməklə kömək edə bilər; məsələn:
– Şahmatı neçə nəfər oynayır? Şahmat taxta‐
sında hansı rənglər var? Hansı fiqurlar var? Xalça nə
məqsədlə istifadə olunur? Onu nədən hazırlayırlar?
2.1.3 Tapşırıq E (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
mətndə fərqləndirilmiş sözlərin iştirak etdiyi
cümlələrə yönəldilir. Şagirdlər həmin sözləri ya­
xınmənalı qarşılığı ilə əvəz edib cümlələri köçür­
məlidirlər. Tapşırıq şagirdlərin söz ehtiyatının
zənginləşdirilməsinə, eləcə də yazı bacarığının
inkişafına yönəlmişdir.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Yeni öyrədilən sözlər
üzrə möhkəmləndirmə məqsədi daşıyır.
Müəllimin nəzərinə! Yaxınmənalı sözləri
bilməyin əhəmiyyəti vurğulanmalı və şa­
girdlərin diqqətinə çatdırılmalıdır:
– Dilimizdə elə sözlər var ki, onları izah
etmək üçün həmin sözlə yaxınmənalı
 olan sözlərdən istifadə etməliyik; məsə‐ Oxu
lən: çilik‐çilik – qırıq‐qırıq, sınıq‐sınıq və s. 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Mətnin 1­ci hissə­
Formativ qiymətləndirmə sinin oxu üsulundan istifadə edilməklə mətnin
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ davamı oxunur. Şagirdlər öz təxminlərini Nihadın
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. problemi həll etdiyi üsulla müqayisə edirlər. Mü­
Meyarlar Materiallar əllim mətnlə bağlı faktoloji suallar verir:
– Nihad anasını necə qarşıladı? Nihad niyə
Səs tonunu mətnin məzmununa Tap. A
anasına Teymurla bağlı heç nə demədi? Sizcə,
uyğun tənzimləyir. (dərslik)
ana nə üçün Nihaddan əsl gülləri soruşmadı?
Problemin həlli yolunu göstərir. Tap. B (dərslik)
Oxuyub­qavrama
Obrazlara münasibət bildirir. Tap. Ç (dərslik) 2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər “Se­
Tap. D (dərslik), vimli güllər” mətninin 1­ci və 2­ci hissələrində
Varlığın əlamətlərini sadalayır. baş verən əsas hadisələrin ardıcıllığını müəyyən
tap. C (iş dəftəri)
etməklə mətn üzrə ümumiləşdirmə aparırlar.
Tap. D (dərslik),
Yaxınmənalı sözləri müəyyən edir. 2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırığı yerinə
tap. B (iş dəftəri)
yetirmək üçün müəllim şagirdlərə yönəldici su­
allar verir və şagirdlərin cavabları əsasında löv­
hədə mətn üzrə plan tərtib edir:
4­cü dərs. “Sevimli güllər” (II hissə) 1. Teymurun Nihadgilə gəlməsi
2. Teymurla Nihadın güləşməsi
• Dərslik: səh. 12­13 • İş dəftəri: səh. 5 3. Güldanın sınması
Təlim məqsədləri 4. Teymurun getməsi
• Səs tonunu mətnin məzmununa uyğun tənzimləyir 5. Nihadın evi təmizləməsi
(st. 2.2.1). 6. Nihadın anasını qarşılaması
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdirmələr 7. Ananın qızılgül rəsmini bəyənməsi
edir (st. 2.2.5). 8. Teymurun və anasının Nihadgilə gəlişi
• Mətni tərtib etdiyi plan əsasında nəql edir (st.
2.2.3). Şagirdlər lövhədəki ardıcıllıqla mətni nəql
• Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir (st. 2.2.3). edirlər.
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət 2.2.3 , 2.2.5 "Bunları bilməliyik" rubrikası.
bildirir (st. 1.2.2). 1­ci sinifdə şagirdlər oxuduqları mətnlə bağlı he­
• Mətni obrazlardan birinin dilindən nəql edir (st.
2.2.3). kayə xəritəsinin sadə nümunələri üzərində işlə­
mişlər. Bu dərsdə isə şagirdlər “hekayə xəritəsi”
• Dərsin qısa planı anlayışı, onun mahiyyəti və bu çalışma mode­
linin əhəmiyyəti ilə bağlı informasiya alırlar.
Mövzuya “Sevimli güllər” mətninin 1­ci hissəsi Şagirdlərin diqqəti rubrikaya yönəldilir və he­
1
yönəltmə üzrə sual­cavab
kayə xəritəsinin ünsürləri bir­bir izah edilir.
2 Oxu “Sevimli güllər” mətninin oxusu Yaxşı olardı ki, müəllim rubrikada verilmiş he­
Oxuyub­ Mətnin planı üzrə iş, hekayə xəritə­ kayə xəritəsi nümunəsini A4 kağızda yazsın və bu
3 nümunə üzərində şagirdlərə əyani şəkildə izah
qavrama sinin tərtibi
etsin. Eyni zamanda 1­ci sinifdə iş dəftərlərində
4 Danışma Mətni genişləndirib danışma
verilən nümunələri də xatırlatmaq olar.
5 Formativ qiymətləndirmə Müəllimin nəzərinə! Dərslikdə hekayə
xəritəsinin ən çox istifadə olunan növünə
Mövzuya yönəltmə aid nümunə verilmişdir. Şagirdlərin nəzə­
Müəllim mətnin birinci hissəsi ilə bağlı sual­ rinə çatdırmaq lazımdır ki, elə mətnlər
cavab edir. Mətnin ikinci hissəsi ilə bağlı şagird­ var ki, onlara aid hekayə xəritəsi qurulan
lərin təxminlərini soruşur. zaman nümunədə göstərilən ünsürlər­
dən biri və ya bir neçəsi olmaya bilər.

28
 1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB

Tapşırıq B (iş dəftəri). Öyrədilən yeni anlayış­ Meyarlar Materiallar

lar üzrə möhkəmləndirmə məqsədi daşıyır. Səs tonunu mətnin məzmununa Tap. A
Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Qruplar A4 uyğun tənzimləyir. (dərslik)
kağızlarda müəllimin nümayiş etdirdiyi qaydada Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə Tap. A (dərslik),
mətn üzrə hekayə xəritəsi tərtib edirlər. Şagirdlər ümumiləşdirmələr edir. tap. C (iş dəftəri)
hər bir anlayışla bağlı mətndən faktlar gətirmək­ Mətni tərtib etdiyi plan əsasında Tap. B
lə müzakirə edir, hekayə xəritəsində uyğun qeyd­ nəql edir. (dərslik)
lər aparırlar. Mətnə əsasən hekayə xəritəsi Tap. C (dərslik),
Hekayə xəritəsi tərtib edərkən şagirdlərə tərtib edir. tap. B (iş dəftəri)
mətnin qısa məzmununu yazmaq çətin olarsa, Suallara cavab verməklə mətni Tap. Ç
müəllim onları iş dəftərindəki “A” tapşırığına və nəql edir. (dərslik)
lövhədə yazılan mətnin planına yönəldə bilər. Mətndəki hadisəni köməkçi obra­ Tap. C
Mətndəki hadisələr macəra xarakterli oldu­ zın dilindən yazır. (iş dəftəri)
ğundan mətnin ideyasını (əsas fikrini) müəyyən­
ləşdirmək bir qədər çətindir. Buna baxmayaraq
mətndən bir neçə əxlaqi dəyər (sədaqətli olmaq,
məsuliyyətli davranmaq, anaya hörmət etmək, 5­ci dərs. Sözün ümumi mənası
səhvini anlamaq və s.) çıxarıla bilər. Şagirdlər • Dərslik: səh. 13­14 • İş dəftəri: səh. 6
qruplarda bu barədə müzakirə aparmaqla yekun
qərara gəlirlər. Sonda qrupların təqdimatları din­ Təlim məqsədləri
lənilir. • Verilmiş sözlərin ümumi anlayışla bağlılığını izah
edir (st. 2.1.1).
Danışma • Varlığın əlamətlərini və aid olduğu ümumi mənanı
1.2.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­ bildirməklə sözü izah edir (st. 2.1.1).
da verilmiş yönəldici sualları cavablandırmaqla • Verilmiş sözləri aid olduqları ümumi məna üzrə
hadisələri təxəyyüllərinə uyğun davam etdirirlər. qruplaşdırır (st. 2.1.1).
2.2.3 Tapşırıq C (iş dəftəri). Yazı ilə inteqra­
siya. Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərin yaradıcı • Dərsin qısa planı
təfəkkürünün və nəqletmə bacarığının inkişaf et­ Mövzuya
1 Əşyaları qruplaşdırmaq üzrə iş
dirilməsidir. Tapşırıq öncə müəllimin köməyi ilə yönəltmə
Söz
bütün siniflə şifahi yerinə yetirilir. Şagirdlər mətn­ 2 Sözün izahı, ümumi məna
ehtiyatı
dəki hadisələri Nihadın deyil, Teymurun dilindən
3 Formativ qiymətləndirmə
nəql edirlər; məsələn:
– Bir gün mən Nihadgilə getmişdim. Nihadın Mövzuya yönəltmə
anası evdə yox idi. Biz onunla xeyli oynadıq. Ni‐ Müəllim partanın üstünə bir neçə məktəb əş­
hadla güləşəndə stola dəydik və s. yası (dəftər, qələm və s.) və tamamilə fərqli bir
Şagirdlər tapşırığı müstəqil şəkildə yerinə ye­ əşya (məs., fincan və ya alma) düzür və şagirdlər­
tirməklə yaradıcılıq qabiliyyətlərini nümayiş et­ dən soruşur:
dirirlər. – Bu əşyalardan hansı digərlərindən fərqlidir?
Seçiminizi izah edin.
Diferensial təlim
Tapşırığın yerinə yetirilməsində çətinlik çəkən Söz ehtiyatı
şagirdlərə belə tapşırıq verilə bilər: 2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
– Mətndə ən çox hansı hissə xoşuna gəldi? Həmin şagirdlərdə sözlərin ümumi məna altında birləş­
hissəni öz sözlərinlə yaz. məsi üzrə ilkin təsəvvür yaradılır. Şagirdlər veril­
miş sözlər arasındakı ümumi məna əlaqəsini
Formativ qiymətləndirmə müəyyənləşdirməklə həmin söz sırasını davam
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ etdirməlidirlər. Müəllim çalışmalıdır ki, şagirdlər
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. sözlər arasında yaranan assosiasiyanı izah edə
bilsin, seçdiyi varlıqla bağlı fikrini əsaslandırsın.

29
 “Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim şa­
girdlərin diqqətini rubrikaya yönəldir. Sözün
ümumi mənasını rubrika üzərində izah edir.
Sxemləri şagirdlərə aydınlaşdırır.
Tapşırıq B (dərslik). Qruplarla iş. Şagirdlər
1­ci sinifdə əldə etdikləri söz ehtiyatına əsasən
tapşırığı yerinə yetirirlər. Qrupların təqdimatları
dinlənilir.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər verilmiş əla­
mətlərin aid olduğu anlayışları müəyyən edib uy­
ğun dairəyə yazdıqdan sonra müəllim şagirdlərə
sxem vasitəsilə sözü izah etmək üsulunu başa
salır. Nümunə əsasında şagirdlər digər sözləri də
izah edirlər; məsələn:
– Limon sarı, turş, sulu meyvədir.
2.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər sözlərin
aid olduğu ümumi mənanı müəyyənləşdirməklə
söz ehtiyatlarında olan sözləri ümumi məna üzrə
qruplaşdırmağı öyrənirlər.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər şəkli verilmiş
varlıqların əlamətləri haqqında danışır, sözlərin
bildirdiyi ümumi mənanı söyləyirlər (heyvan,
meyvə, tərəvəz, nəqliyyat vasitəsi və musiqi
aləti).
2.1.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Cütlərlə iş. Bu tap­
şırıq vasitəsilə şagirdlərin sözün izahı ilə bağlı
öyrəndikləri bilikləri ümumiləşdirilir. Cütlər mü­
zakirə edərək izahlara uyğun gələn sözləri mü­
əyyən etməklə yanaşı, sözün izah edilməsi
modelindəki hissələri də (əlamət və ümumi mə­
na) aydınlaşdırırlar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Verilmiş sözlərin ümumi anlayışla Tap. A, B
bağlılığını izah edir. (dərslik)
Varlığın əlamətlərini və aid oldu­
Tap. C, Ç (dərslik),
ğu ümumi mənanı bildirməklə
tap. A (iş dəftəri)
sözü izah edir.
Verilmiş sözləri aid olduqları ümu­ Tap. B
mi məna üzrə qruplaşdırır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq. 1. Növbəti dərsdə şagirdlərin
izahlı lüğətlə tanış olmaları üçün dərsə izahlı lüğətin
gətirilməsi tövsiyə olunur.
2. Şagirdlərə evdə əlifbanı təkrar etməyi tapşırmaq
lazımdır.
30
6­cı dərs. İzahlı lüğətlə tanışlıq
• Dərslik: səh. 14­15 • İş dəftəri: səh. 7
Təlim məqsədləri
• Verilmiş sözlərə xas olan ümumi məna və ya əla­
məti müəyyənləşdirir (st. 2.1.1).
• Əlifba sırasından istifadə etməklə lüğətdən lazım
olan sözü tapır (st. 4.1.4).
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü müəy­
yən edir (st. 2.1.1).
• Varlığın əlamətlərini və aid olduğu ümumi mənanı
bildirməklə sözü izah edir (st. 2.1.1).
• Köməkçi vasitələr (təchizat): izahlı lüğət
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Əlifbanın xatırlanması
yönəltmə
Dil qay­
2 Sözlərin əlifba sırası ilə düzülüşü
daları
3
Söz İzahlı lüğət üzrə iş, izahlı lüğətin
ehtiyatı tərtibi
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim lövhədə hərfləri əlifba sırası ilə yazır.
Hərflərdən bəzilərinin yerini boş buraxır. Şagird­
lərə əlifba sırasını tamamlamağı tapşırır.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
rin diqqətini şəkillərə yönəldərək onlara şəkildə­
ki əşyaların ifadə etdiyi sözlərin ümumi mənasını
müəyyən etməyi tapşırır. Şagirdlər varlıqları “Ev
əşyaları” adı altında ümumiləşdirirlər.
Cütlərlə iş. Cütlər əşya adlarını əlifba sırası ilə
düzürlər.
Sözlərin əlifba sırası ilə düzülüşü: çarpayı,
divan, kreslo, soyuducu, tozsoran, ütü.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırığın əsas məq­
sədi şagirdlərin əlifba sırası üzrə biliklərinin yox­
lanılmasıdır.
4.1.4 “Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim
gətirdiyi izahlı lüğəti nümayiş etdirir və rubrikada
təqdim olunmuş məlumatları söyləyir. Sonra şa­
girdlərin izahlı lüğətdən öyrənmək istədikləri bir
neçə sözün mənasını izahlı lüğətdən taparaq
oxuyur.
Tapşırıq B (dərslik). Cütlərlə iş. Cütlər izahlı
lüğət nümunəsini nəzərdən keçirir. Lüğətin quru­
luşunu müzakirə edirlər.
Müəllim yönəldici suallar vasitəsilə şagirdlərin
lüğətin quruluşu haqqında danışmasına nail olur.
 1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB

Yönəldici suallar: Bu lüğət nümunəsində hansı

hərflərlə başlayan sözlər var? Nə üçün lüğətdə fəsil 2 QOHUMLAR
“balta” sözü “albalı” sözündən sonra yerləşib?
Sizcə, lüğətdə şəkillər nə üçün verilir? 1­ci dərs. Qohumluq bildirən sözlər
Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin bu
fəsildə öyrəndikləri biliklərin möhkəmləndiril­ • Dərslik: səh. 16 • İş dəftəri: səh. 8
məsinə yönəlmişdir. Təlim məqsədləri
2.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər 1­ci si­ • Verilmiş sözlərə xas olan ümumi məna və ya əla­
nifdə əldə etdikləri söz ehtiyatına əsasən əvvəlcə məti müəyyənləşdirir (st. 2.1.1).
söz və izahları uyğunlaşdırır, sonra isə sözləri əlif­ • Dinləyicilərin başa düşəcəyi tərzdə oxuyur (st. 2.2.1).
• Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram və s.)
ba sırası ilə düzməklə lüğətin quruluşu üzrə bilik­ şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
lərini tətbiq edirlər. • Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni müəyyən etməklə
2.1.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya. cümləni müvafiq sözlə tamamlayır (st. 2.1.2).
Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərin fəsil üzrə bi­
• Dərsin qısa planı
liklərinin ümumiləşdirilməsidir. Şagirdlər bu fəsil­
də sözün izah edilməsi üçün ən geniş istifadə Mövzuya
1 Anlayışın çıxarılması
olunan üsulla tanış olublar. Tapşırıqda təqdim yönəltmə
olunmuş sözlər də ifadə etdiyi varlığın əlamətlə­ 2 Oxu “Mənim atam” şeirinin oxusu
rini və istifadə məqsədini söyləməklə asan izah Qohumluq əlaqələrini göstərən
3 Danışma
olunan sözlərdir. Buna baxmayaraq bu tapşırığın sxemin izah olunması
yerinə yetirilməsində müəllimin rolu və köməyi Söz Qohumluq bildirən sözlərin mənim­
4
ehtiyatı sədilməsi
mühümdür.
Qruplarla iş. Qruplar onlara verilmiş sözlərin 5 Formativ qiymətləndirmə
izahını müzakirə edir, hər bir sözün izahını bir ka­ Mövzuya yönəltmə
ğızda (bir söz bir kağızda) yazırlar. Müəllim şagirdlərin diqqətini bölmənin titul
Qrupların təqdimatları dinlənilir. Sonda müəl­ səhifəsinə yönəldir və soruşur.
lim bütün sözlərin yazıldığı kağızları toplayır. İzahı – Sizcə, nə üçün ailə və qohumlar birlikdə ağa‐
yazılmış sözlər müəllimin köməyi ilə şagirdlər tə­ ca bənzədilir?
rəfindən lövhədə əlifba sırası üzrə düzülür.
Söz ehtiyatı
Diferensial təlim
Sözün izahını verməkdə çətinlik çəkən qruplar 2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırığın əsas məq­
izahlı lüğətdən istifadə edə bilərlər. sədi şagirdlərin sözlərin ümumi mənası üzrə
biliklərini möhkəmləndirməkdir. Şagirdlər bu
Formativ qiymətləndirmə
tapşırıqla həm də fəslin mövzusunu müəyyən
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
edirlər.
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar Oxu
Verilmiş sözlərə xas olan ümumi mə­ Tap. A (dərslik), 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər “Mənim
na və ya əlaməti müəyyənləşdirir. tap. B (iş dəftəri) atam” şeirini oxuyurlar. Şeirdən aydın olur ki, bir
Əlifba sırasından istifadə etməklə Tap. A, C (dərslik), adam digər qohumları üçün müxtəlif qohumluq
izahlı lüğətdən lazım olan sözü tapır. tap. A (iş dəftəri) münasibətində olur və müxtəlif adlarla (qardaş,
Verilmiş izahın, əlamətlərin aid ol­ Tap. B dayı, əmi və s.) adlandırılır. Şagirdlər oxudan son­
duğu sözü müəyyən edir. (iş dəftəri) ra müəllimin yönəldici sualları vasitəsilə şəkli
Varlığın əlamətlərini və aid olduğu təsvir edirlər:
Tap. Ç
ümumi mənanı bildirməklə sözü
(dərslik)
– Şəkildə kimlər təsvir edilmişdir? (qohumlar).
izah edir. Şeiri söyləyənin atası şəkildə kimdir? Onlar nə oy‐
Növbəti dərsə hazırlıq. Şagirdlərə qohumlarından nayırlar? Nənənin, babanın ətrafındakılar kimlər
biri və bir neçəsinin (əmi, dayı, xala, bibi, əmioğlu, ola bilər? Onlar nə edirlər? Sizin də şəkil albomu‐
dayıqızı və s.) şəklini gətirməyi tapşırmaq lazımdır. nuz varmı? və s.

31
 Danışma
1.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırığın əsas
məqsədi sxem vasitəsilə şagirdlərə qohumluq
əlaqələrini izah etmək və qohumluq bildirən
sözləri mənimsətməkdir. Həmçinin şagirdlərin
qrafik informasiyanı rabitəli cümlələr quraraq
izah etmək bacarıqları formalaşdırılır.
Cütlərlə iş. Cütlər sxemi müzakirə edirlər.
Sonra cütlərdəki şagirdlərdən biri növbə ilə nü­
munədə göstərilən kimi cümlələr qurub söyləyir.
Digəri isə onu dinləyir və lazım gələrsə, səhvini
düzəldir. Sonda cütlər bir­birini yoxlamaq üçün
belə edə bilərlər: şagirdlərdən biri barmağını
sxemdə “baba”, “nənə” və s. sözlərin üzərinə qo­
yaraq yoldaşından həmin sözün mənasını soru­
şur. Beləliklə, cütlər əməkdaşlıq şəraitində yeni
sözləri mənimsəyirlər. Bu zaman müəllim cütləri
müşahidə edir. Onların sözləri nə dərəcədə mə­
nimsədiyini sual­cavab əsasında müəyyənləşdirir.
Təqdimat. Şagirdlər gətirdikləri şəkillərin təq­
dimatını edirlər. Şəkildəki qohumlarının adlarını
və onlarla qohumluq əlaqələrini izah edirlər. Təx­
minən belə olmalıdır:
– Bu mənim əmimdir. Adı Asifdir. O, həkimdir.
Bu isə bibimdir, bibimin 2 qızı var və s.
Söz ehtiyatı
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırığı müs­
təqil şəkildə yerinə yetirməklə qohumluq bildi­
rən sözlərin mənasını mənimsədiklərini nümayiş
etdirirlər.
2.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıq şa­
girdlərin söz ehtiyatını möhkəmləndirir, məntiqi
təfəkkürlərini inkişaf etdirir. Tapşırıqdakı sxemlər
şagirdlərə cümlələri tamamlamağa kömək edir.
Tapşırıqdakı cümlələr belə tamamlanmalıdır:
1. Samirin anası Ramizin qardaşıdır.
2. Samirin atası Aydının qardaşıdır.
3. Samirin anası Sevilin bacısıdır.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, Tap. C
diaqram və s.) şifahi təqdim edir. (dərslik)
İzahların aid olduğu sözləri müəyyən Tap. A
edir. (iş dəftəri)
32
Sözlər arasında məntiqi əlaqə qur­ Tap. B
maqla cümləni tamamlayır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq. Şagirdlərə dərsliyin 17­ci sə­
hifəsindəki “A” tapşırığına hazırlıq üçün lazım olan
materialları gətirmələri tapşırılır.
2­ci dərs. “Ailə ağacı”nın hazırlanması.
Qalın və incə saitlər
• Dərslik: səh. 17 • İş dəftəri: səh. 9
Təlim məqsədləri
• Təlimata əsasən yazılı təqdimat hazırlayır (st. 3.1.4).
• Eyni məna qrupuna aid olan sözləri kontekstə görə
fərqləndirir (st. 2.1.2).
• Qalın və incə saitləri fərqləndirir (st. 4.1.1).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Şagirdlərin gətirdikləri əşyaların nü­
1
yönəltmə mayişi
Yazı. Söz Təlimata əsasən ailə ağacının hazır­
2
ehtiyatı lanması
Dil qay­ Qalın və incə saitlərin fərqləndiril­
3
daları məsi
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə gətirdikləri əşyaları parta­
larının üzərinə düzməyi tapşırır.
Yazı. Söz ehtiyatı
3.1.4 , 2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər tə­
limatı öncə səssiz oxuyurlar. Daha sonra növbə
ilə təlimatda göstərilən mərhələlərə uyğun əşya­
ları göstərməklə həmin mərhələni öz sözləri ilə
izah edirlər. Sonda müəllim təlimatı özü izah edir
və şagirdlər işə başlayırlar. Şagirdlər qohumluq
bildirən sözlərlə bağlı biliklərini öz şəxsi nümu­
nəsində tətbiq etməklə həmin sözlərin mənasını
mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər. Sonda hər
bir şagird öz işini təqdim edir.
Müəllimin nəzərinə! Bu tapşırığın yerinə
yetirilməsi şagirdlərin psixoloji durumunu
öyrənməyə kömək edə bilər. Şagirdlərin
ailə üzvləri və qohumlarından kimlərin
adını yazmaları və “ağac”ın hansı hissəsin­
dən asması şagirdin ailə vəziyyəti barədə
informasiya ötürə bilər. Şagirdlərin davra­
nışlarına mühüm təsir göstərən ailə müna­
 1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB

sibətlərinin öyrənilməsi müəllimə şagird­ Meyarlar Materiallar

lərin təlim­tərbiyəsi işində yardım edir. Bu Təlimata əsasən yazılı təqdimat Tap. A
tipli tapşırıqların yerinə yetirilməsi zamanı hazırlayır. (dərslik)
müəllim ailə üzvlərindən biri və bir neçə­
Eyni məna qrupuna aid olan söz­ Tap. A
sini itirmiş şagirdlərlə həssas davranmalı, ləri fərqləndirir. (dərslik)
məktəb psixoloqunun köməyindən istifadə
Tap. C, Ç (dərs­
etməlidir. Qalın və incə saitləri müəyyənləş­
lik), tap. A, B, C
dirir.
Dil qaydaları (iş dəftəri)
4.1.1 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıq şagird­
lərin sait və samitlər üzrə 1­ci sinifdə öyrəndikləri
bilikləri xatırlamasına yönəlmişdir.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər saitləri tələffüz
3­cü dərs. “Mənim babam” (I hissə)
edərək müqayisə etməklə saitlərin qalın və ya
• Dərslik: səh. 18­19 • İş dəftəri: səh. 10
incə səslənməsi fərqini müşahidə edirlər.
"Bunları bilməliyik" rubrikası. Rubrikadakı Təlim məqsədləri
məlumatlar oxunur. Saitlər fərqləndirilir. • Səs tonunu mətnin məzmununa uyğun tənzimləyir
Müəllimin nəzərinə! Saitlərin yaranma ye­ (st. 2.2.1).
• Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri müəyyənləşdirir
rinə (dilönü, dilarxası və dilortası) görə
(st. 2.2.4).
fərqləndirilməsi şagirdlərin yaş səviyyəsinə • Mətndəki əsas fikri həyatda gördükləri ilə müqa­
uyğun olmadığı üçün müəllim şagirdlərə yisə edərək şəxsi qənaətini bildirir (st. 2.2.4).
saitlərin qalın və incə tələffüzünü hiss edə­ • Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn
rək fərqləndirməsini mənimsətməlidir. Bu­ yazır (st. 3.1.2).
nun üçün o bütün şagirdlərə tək­tək • Qalın və incə saitləri fərqləndirir (st. 4.1.1).
yaxınlaşmalı və onlardan “C” tapşırığında
göstərilən kimi (a‐ə, ı‐i və s.) müqayisəli • Dərsin qısa planı
tələffüz etməyi və saitləri fərqləndirməyi Mövzuya
1 Müəllimin sualı əsasında söhbət
tapşırmalıdır. yönəltmə
Tapşırıq Ç (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya. Şa­ 2 Oxu “Mənim babam” mətninin oxusu
girdlərin dil qaydası üzrə biliklərini möhkəmlən­ Oxuyub­ Mətndəki obrazlara aid faktların təh­
dirmə məqsədi daşıyır. Şagirdlər sözlərdəki qalın 3
qavrama lili, əsas fikrə münasibət
saitləri incə ilə əvəz edib başqa söz yaratmaqla
4 Yazı Obrazın təsvir edilməsi
(baba – bibi və s.) həmçinin söz ehtiyatlarını da
Dil qay­
nümayiş etdirirlər. 5
daları
Qalın və incə saitlər üzrə iş
Tapşırıq A, B, C (iş dəftəri). Hər üç tapşırıq dil
6 Formativ qiymətləndirmə
qaydası üzrə biliklərin möhkəmləndirilməsi məq­
sədi daşıyır.
Mövzuya yönəltmə
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlər arasında Müəllim soruşur:
iş dəftərindəki “C” tapşırığında göstəril­ – Evinizdə divardan asılmış şəkil varmı? Hə‐
diyi kimi yarış keçirmək olar. min şəkildəki kimdir?
Diferensial təlim
Oxu
Müəllim yarış keçirməzdən öncə tapşırıqdakı söz­
lərin ümumi mənasını (heyvan) soruşur və daha son­ 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu. Mü­
ra yüksək hazırlıqlı şagirdlərə yarışın şərtinə əlavə əllim şagirdlərin diqqətini mətnə çəkilmiş il­
olaraq ümumi mənası eyni olan (meyvə, tərəvəz və lüstrasiyaya yönəldir və mətnin məzmununu
s.) sözlər seçməyi tapşıra bilər. təxmin etməyi tapşırır. Şagirdlər təxminlərini
Formativ qiymətləndirmə söylədikdən sonra mətni növbə ilə ucadan oxu­
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ yurlar. Müəllim şagirdlərə mətni oxuduqca ob­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. razların adlarını qeyd etməyi və obrazlar

33
haqqında olan məlumatlara diqqət etmələrini 1. Yalnız qalın saitlər işlənən adlar
tapşırır. Müəllim şagirdlərin səs tonunu mətnin 2. Yalnız incə saitlər işlənən adlar
məzmununa uyğun tənzimləməsinə nəzarət et­ 3. Həm qalın, həm də incə sait işlənən adlar
məli, müvafiq göstərişlər verməlidir. Müəllim Riyaziyyatla inteqrasiya. Hər bölgüyə aid ad­
şagirdlərin istər özləri, istərsə də yoldaşları tə­ ların sayı müəyyənləşdirilir.
rəfindən oxunan mətni nə dərəcədə qavradığını Formativ qiymətləndirmə
öyrənmək məqsədilə oxu prosesi zamanı onlara Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
obrazlarla bağlı suallar verməlidir. (Ülviyyə kim‐ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
dir? Təbriz kimin babasıdır? Osman kimin ba‐
basıdır? və s.) Bu, növbəti tapşırığın yerinə Meyarlar Materiallar
yetirilməsi üçün hazırlıq rolunu oynayır. Oxu Səs tonunu mətnin məzmununa Tap. A
prosesindən sonra şagirdlər şəkillərin mətnin uyğun tənzimləyir. (dərslik)
hansı hissəsinə aid olduğunu müəyyənləşdirirlər. Mətndə öz əksini tapmış fakt və Tap. B (dərslik),
“Söz boğçası” üzrə iş aparılır. Şagirdlər yeni söz­ hadisələri müəyyən edir. tap. A (iş dəftəri)
ləri cümlələrdə işlədir, müəllim həmin sözləri
Mətndəki əsas fikri həyatda gör­
“Söz boğçası”na əlavə edir. Tap. C
dükləri ilə müqayisə edərək şəxsi
(dərslik)
Oxuyub­qavrama qənaətini bildirir.
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq A (iş dəf­ Obrazı təsvir edir. Tap. B (iş dəftəri)
təri). Tapşırıqların yerinə yetirilməsi ilə mətndəki
faktların şagirdlər tərəfindən qavranıldığı yox­ Tap. Ç (dərslik),
Qalın və incə saitləri fərqləndirir.
tap. C (iş dəftəri)
lanır.
“B” tapşırığının düzgün cavabı: 1, 3, 5, 6­cı fi­
kirlər doğrudur. Növbəti dərsə hazırlıq. Təbriz Xəlilbəyli haqqında
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər öz baba­ videomaterial təqdim edilməsi tövsiyə olunur.
sını və ya başqasını nümunə gətirərək onların
cavan və ya qoca olması barəsində danışır, mətn­
dəki fikrə münasibət bildirir.
Yazı 4­cü dərs. “Mənim babam” (II hissə)
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər verilmiş
nümunə əsasında babalarının xarici görkəmini • Dərslik: səh. 19­20 • İş dəftəri: səh. 11
yazılı şəkildə təsvir edirlər.
Təlim məqsədləri
Müəllimin nəzərinə! Növbəti bölmədə • Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­həyə­
obrazın təsvir edilməsi üzrə daha dərin­ canı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st. 2.2.1).
dən iş aparılacaq. • Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir
(st. 2.2.3).
Dil qaydaları • Həyatda gördüklərindən verilmiş atalar sözünə
4.1.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıq C (iş dəf­ uyğun nümunə gətirir (st. 1.2.2).
təri). Tapşırıqlar qalın və incə saitlər üzrə biliklə­ • Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri müəyyənləşdirir
rin möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. (st. 2.2.4).
• Dinlədiyi mətn üzrə sualları cavablandırır (st. 1.1.1).
Müəllimin nəzərinə! Dərslikdəki “Ç” tap­ • Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra sait
şırığının ikinci hissəsi yazılı şəkildə yerinə (ü‐u, a‐ə) və samitlərin (k‐g, t‐d) düzgün yazılış qay­
yetirilə bilər. Müəllim lövhədə nümunə dalarına riayət edir (st. 4.1.3).
yazır, məsələn, Aysel: a – qalın, e – incə
saitdir.
Şagirdlər nümunə əsasında öz adlarındakı
saitləri təhlil edirlər. Müəllim lövhədə şagirdlərin
adlarını qruplaşdırır:

34

• Dərsin qısa planı
1
Mövzuya
Mətnin davamının təxmin edilməsi
yönəltmə
Oxu. Söz “Mənim babam” mətninin davamı­
2 Sonda belə bir qənaətə gəlinir: “Xalq vətən
ehtiyatı nın oxusu
Oxuyub­
3 Mətnin abzasları üzrə iş
qavrama
“Qəhrəmanlar unudulmur” mövzu­
4 Danışma
sunda söhbət
Təbriz Xəlilbəyli haqqında mətnin
5 Dinləmə
oxunması
Dil qay­ Bəzi sözlərin düzgün yazılışının mə­
6 aparılır. Bilməcəni yerinə yetirməklə şagirdlər
daları nimsədilməsi
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Şagirdlər mətnə aid şəklə baxaraq mətnin da­
vamını təxmin edirlər. Bununla şagirdlərdə mət­
nin davamını oxumağa maraq yaranır.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbə ilə oxu.
Mətn şagirdlər tərəfindən növbə ilə oxunur. Oxu
prosesində müəllim şagirdlərin mətndəki obraz­
ların hiss­həyəcanını müxtəlif səs çalarları ilə
oxumalarına nəzarət edir. Yeri gəldikcə onlara
müvafiq göstərişlər verir. Oxu prosesindən sonra
müəllim şagirdlərdən tanış olmayan sözlərin mə­
nasını soruşur, sonra onların mənasını izah edir.
Həmin sözlər “Söz boğçası”na əlavə edilir.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Müəllim faktoloji suallar verməklə şa­
girdlərin oxu prosesində diqqətli olmalarını yox­
layır:
– Şəkildəki əsgərlər kim idi? Nə üçün qızlar
şəkildə Osman babanı tanımadılar? Türkay nə
üçün kövrəlmişdi? və s.
Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıq şagirdlərin
mətnin abzaslarındakı əsas fikirləri müəyyən et­
mək bacarığını inkişaf etdirir. Müəllim digər ab­
zaslara aid əlavə sual verə bilər:
– Hansı abzasda Türkayın babasının həyatı
haqqında məlumat alırıq?
Danışma
1.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər “Qəhrə­
manlar heç vaxt ölmürlər” cümləsini izah edirlər.
Şagirdlər müəllimin suallarına cavab verməklə
tanıdıqları qəhrəmanlar haqqında danışırlar.
Müəllim yönəldici suallarla şagirdləri küçələrə
qəhrəmanların adlarının verilməsi, qəhrəmanlar
35
1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB
haqqında şeirlərin, hekayələrin yazılması, onların
heykəllərinin ucaldılması və s. barədə danışmağa
sövq edə bilər.
uğrunda canından keçmiş şəhidlərini, qəhrə­
manlarını unutmur, onları həmişə xatirələrində
yaşadır”.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Tapşırıqlar
vasitəsilə mətndəki faktlar üzrə ümumiləşdirmə
mətndə sözü gedən qəhrəmanın Təbriz Xəlilbəyli
olduğunu öyrənirlər.
Dinləmə
1.1.1 Müəllim Təbriz Xəlilbəyli haqqında
mətn oxuyur.
Xalqın qəhrəmanı
Təbriz Xəlilbəyli görkəmli şair Xəlil Rza Ulu‐
türkün oğludur. O da atası kimi xalqını, vətənini
sevən bir insan idi. Odur ki Qarabağ uğrunda dö‐
yüşlərin getdiyi vaxt o, könüllü olaraq cəbhəyə
yollanır. Orduda göstərdiyi qəhrəmanlıqlara görə
mükafatlara layiq görülür. Ancaq döyüşlərin bi‐
rində 28 yaşında qəhrəmancasına həlak olur. Xal‐
qımızın igid oğlu Şəhidlər xiyabanında dəfn edilir.
Ona Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilir.
Xalqımız öz qəhrəmanı ilə fəxr edir, heç vaxt
unutmur. Bakı şəhərindəki küçələrdən biri onun
adını daşıyır. Onun haqqında şeirlər, hekayələr
var.
Müəllim şagirdlərin mətni diqqətlə dinlədik­
lərini yoxlamaq üçün suallar verir: Xəlil Rza Ulu‐
türk kimdir? Nə üçün Təbriz Xəlilbəyli ilə fəxr
edirik? Təbriz Xəlilbəyliyə ölümündən sonra han‐
sı ad verilib?
Müəllimin nəzərinə! 1. Təbriz Xəlilbəyli
haqqında dinləmə mətninin əvəzinə vi­
deoçarx da nümayiş etdirə bilər; 2. Şa­
girdlərə Xəlil Rza Ulutürkün 1­ci sinifdə
öyrəndikləri “Azərbaycan” şeiri xatırladıla
bilər.
Dil qaydaları
4.1.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
mətndə mavi rənglə verilmiş sözlərdəki saitlərin
qalın və ya incə olmasına yönəldilir.
“Sözlərin yazılışı” rubrikası. Şagirdlər rubrika­
da verilmiş sözləri oxuyur, müəllim sözlərin düz­
gün yazılışını yadda saxlamağı tövsiyə edir.
 Tapşırıq D (dərslik), C (iş dəftəri). Tapşırıqlar Mövzuya yönəltmə
rubrikada öyrədilən sözlər üzrə möhkəmləndir­ Müəllim lövhədə bütün saitləri yazır və soruşur:
mə məqsədi daşıyır. Müəllim düzgün yazan şa­ – Saitlərin hansı növlərini tanıyırsınız?
girdlərə yoldaşlarının yazdıqlarını yoxlamağı Şagirdlər qalın və incə saitləri müəyyən et­
tapşıra bilər. Bu onlarda məsuliyyət hissini güc­ dikcə müəllim lövhədə saitləri qruplaşdırır.
ləndirir və digər şagirdləri də yoldaşının tapşı­ Dil qaydaları
rığını yoxlamaq şansı qazanmağa həvəsləndirir.
4.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Venn diaqramına
Formativ qiymətləndirmə əsasən “o” və “a” saitlərinin oxşar və fərqli xü­
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ susiyyətləri müəyyənləşdirilir.
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. “Bunları bilməliyik” rubrikası. Rubrikadakı
Meyarlar Materiallar məlumat oxunur. Şagirdlər saitləri tələffüz edə­
Mətni oxuyarkən obrazların nit­ rək dodaqların vəziyyətinə görə fərqləndirirlər.
qindəki hiss­həyəcanı müxtəlif Tap. A Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq A, B, C (iş dəf­
səs çalarları ilə ifadə edir. (dərslik)
təri). Şagirdlərin yeni öyrədilən dil qaydası üzrə
Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. B biliklərinin mənimsədilməsinə xidmət edir.
yerini müəyyən edir. (dərslik) 4.1.1 Tapşırıq C, Ç (dərslik). Şagirdlər bu tap­
Həyatda gördüklərindən veril­ şırıqlarda saitləri növlərinə görə qruplaşdırmaqla
miş atalar sözünə uyğun nümu­ Tap. C
(dərslik) dil qaydaları üzrə biliklərini möhkəmləndirirlər.
nə gətirir.
“C” tapşırığında yalnız saitləri qruplaşdırmaq
Dinlədiyi mətn üzrə sualları ca­
vablandırır. MV. Dinləmə mətni tələb olunursa, “Ç” tapşırığında saitlərin iştirak
Səs və hərf tərkibi fərqlənən bə­ Tap. D
etdiyi sözləri qruplaşdırmaq tələb olunur. Tap­
zi sözlərin düzgün yazılışını mü­ (dərslik) şırığın qruplarla iş formasında aparılması şagird­
əyyən edir. lərin əməkdaşlıq şəraitində biliklərini tətbiq
etmək, analiz etmək və bu kimi mühüm bacarıq­
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllim şagirdlərin diqqətini
dərsliyin 21­ci səhifəsində verilmiş “D” tapşırığına larının inkişafına təkan verir.
yönəldir və onlara növbəti dərsdə təqdimat etmək Yazı
üçün təlimat əsasında məlumat vərəqi hazırlamağı
3.1.4 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər hazırla­
tapşırır.
dıqları yazılı təqdimatlarını növbə ilə nümayiş
etdirirlər. Müəllim şagirdlərin təqdimata başla­
masından öncə tapşırır ki, yoldaşınızı diqqətlə
dinləyin, çünki sual verməlisiniz. Bu onlarda yol­
5­ci dərs. Dodaqlanan və dodaqlan­ daşlarını diqqətlə dinləmək, dinlədikləri fikirlərlə
mayan saitlər bağlı sual vermək bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Müəllimin nəzərinə! Sual verməkdə ak­
• Dərslik: səh. 20­21 • İş dəftəri: səh. 12 tiv olan şagirdləri mükafatlandırmaq töv­
Təlim məqsədləri siyə edilir. Bu, nisbətən zəif şagirdlərin
• Dodaqlanan və dodaqlanmayan saitləri fərqlən­ fəallaşması üçün stimul verə bilər.
dirir (st. 4.1.1).
• Saitləri növlərinə görə qruplaşdırır (st. 4.1.1). Formativ qiymətləndirmə
• Təlimata əsasən yazılı təqdimat hazırlayır (st. 3.1.4). Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
• Dərsin qısa planı Meyarlar Materiallar
Mövzuya Tap. A, B (dərslik)
1 Qalın və incə saitlərin xatırlanması Dodaqlanan və dodaqlanmayan
yönəltmə Tap. A, B, C (iş
saitləri fərqləndirir.
Dil qay­ Dodaqlanan və dodaqlanmayan sait­ dəftəri)
2
daları lərin mənimsədilməsi Saitləri növlərinə görə qrup­ Tap. C, Ç
3 Yazı Yazılı təqdimatın dinlənilməsi laşdırır. (dərslik)
4 Formativ qiymətləndirmə Yazılı təqdimat hazırlayır. Tap. D (dərslik)

36
 1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB

Danışma
6­cı dərs. “Yadigar adlar”
1.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırığın əsas
• Dərslik: səh. 21­22 • İş dəftəri: səh. 13 məqsədi qohumluq bildirən daha bir sözün
(nəvə) mənasının mənimsədilməsidir. Şagirdlər
Təlim məqsədləri “nəvə” sözünün mənasını anlayaraq öz nümu­
• Şeir oxuyarkən misralar və bəndlər arasında pauza
edir (st.2.2.1).
nələrində istifadə edirlər.
• Danışarkən yeni öyrəndiyi söz və ifadələrdən yerli­ Müəllim yönəldici suallar (Bəs kimlər babası‐
yerində istifadə edir (st. 1.2.3). nın və ya nənəsinin adını daşıyır? Öz adınızı bə‐
• Müəyyən məqsədlə anket yazır (st. 3.1.4). yənirsinizmi? və s.) verməklə adları “yadigar”
• Dodaqlanan və dodaqlanmayan saitləri fərqlən­ olan şagirdlərlə söhbət aparır.
dirir (st. 4.1.1).
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir. Yazı
(st. 2.2.3). 3.1.4 Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Tapşırıqlar
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü müəy­ şagirdlərin “baba (nənə)–övlad–nəvə” qohum­
yən edir (st. 2.1.1). luq zəncirini dərk etməsi və müvafiq sözlərlə
adlandırması bacarıqlarının inkişafına yönəlmiş­
• Dərsin qısa planı dir. Hər bir şagirdin dərs mühitində ailəsi ilə bağlı
Mövzuya Şeirin məzmununun təxmin edil­ şəxsi məlumatlarını analiz etməsi və bu məlu­
1
yönəltmə məsi matları yazıya köçürməsi ailə və məktəb bağının
Oxu. Söz “Yadigar adlar” şeirinin oxusu; ye­ yaradılmasına kömək edir, şagirdi məktəb mühiti
2 ilə doğmalaşdırır.
ehtiyatı ni sözlər üzrə iş
3 Danışma Mövzu üzrə danışma Dil qaydaları
Qohumluq bildirən sözlər üzrə 4.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlərin dil qay­
4 Yazı
möhkəmləndirilmə daları üzrə öyrəndikləri biliklərinin tətbiqinə yö­
Dil qay­ Dodaqlanan saitlərin fərqləndiril­ nəlmişdir. Tapşırığın cütlərlə iş formasında yerinə
5
daları məsi yetirilməsi məqsədəuyğundur.
Oxuyub­ Oxuyub­qavrama
6 Şəklin təsviri
qavrama
7 Formativ qiymətləndirmə 2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Şeirin ikinci bən­
dində adıçəkilən Dədə Qorqudla bağlı verilmiş
Mövzuya yönəltmə mətn parçasını oxumaqla şagirdlər həm milli
Şagirdlərin diqqəti şeirin adına yönəldilir. Şa­ dəyərlərlə tanış olur, həm də şeiri oxuyub­qavra­
girdlər şeirin adı ilə bağlı ilkin fikirlərini söylə­ maq üçün əlavə informasiyadan istifadə etmək
məklə şeirin məzmununu təxmin edirlər. imkanı qazanırlar. Şagirdlər mətn parçasında rast
gəlinən tanış olmayan sözlərin mənasını müəl­
Oxu. Söz ehtiyatı. limin və ya izahlı lüğətin köməyi ilə öyrənirlər.
2.2.1. Tapşırıq A (dərslik). Şeir növbə ilə oxu­ Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərə
nur. Şagirdlər oxuduqca bitkin fikir ifadə edən izahlı lüğətdən istifadə etməyi tapşırmaz­
misralardan sonra müəllimin yönəldici sualları dan öncə onların istifadə etdikləri izahlı
vasitəsilə həmin misraların məzmununu izah lüğətdə həmin sözlərin olduğunu yoxla­
edirlər. Eyni zamanda oxuduqları misralarda on­ malı, izahın şagirdlərin yaş səviyyələrinə
lara tanış olmayan sözləri (dünyadan köçüb get‐ uyğunluğunu nəzərə almalıdır.
mək, əvəz, el, oba, əsr, daşımaq və s.) təxmin Tapşırıq D (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya. Şa­
etdikləri şəkildə izah etməyə çalışırlar. Bu onların girdlər əvvəlcə şəkli təsvir edib danışırlar. Sonra
kontekstin məzmununa əsasən yeni sözlərin mə­ oxuduqları mətndən istifadə edərək dəftərlərin­
nasını anlamaq bacarıqlarını inkişaf etdirir. Son­ də şəkli təsvir edən cümlələr yazırlar. Bu, şagird­
ra yeni sözlər müəllim tərəfindən izah olunaraq lərin oxuyub­qavrama, təsviretmə, eyni zamanda
“Söz boğçası”na əlavə edilir. çap hərfləri ilə verilmiş mətni əlyazısı ilə köçür­
mək bacarıqlarını inkişaf etdirir.

37
 Söz ehtiyatı • Dərsin qısa planı
2.2.1 Tapşırıq E (dərslik). Tapşırıq C (iş dəf­ Mövzuya
1 “Məktəb” anlayışının çıxarılması
təri). Şagirdlər sözün izahı ilə bağlı öyrəndikləri yönəltmə
bilikləri tətbiq edir, izah və əlamətlərin aid ol­ 2 Oxu “Məktəb yolu” şeirinin oxusu
duqları sözləri müəyyənləşdirməklə yeni sözləri
3 Danışma Yolların təsvir edilməsi
mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər.
Formativ qiymətləndirmə Söz ehti­
4 Yer bildirən sözlərin izahı
yatı
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. 5 Dil qay­ Ahəng qanununun mənimsədilməsi
daları
Meyarlar Materiallar
6 Danışma Yazılı təqdimatın dinlənilməsi
Danışarkən yeni öyrəndiyi söz və Tap. B
ifadələrdən istifadə edir. (dərslik) 7 Formativ qiymətləndirmə
Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni
müəyyən etməklə cümləni mü­
Tap. A Mövzuya yönəltmə
(iş dəftəri) Tapşırıq A (dərslik). Anlayışın çıxarılması.
vafiq sözlə tamamlayır.
Müəllim lövhədə dairə çəkir, dairənin kənarla­
Müəyyən məqsədlə anket yazır. Tap. B (iş dəftəri)
rına tapşırıqda verilən sözləri yazır. Şagirdlər
Dodaqlanan və dodaqlanmayan həmin sözləri ümumiləşdirən sözün “MƏKTƏB”
Tap. C (dərslik)
saitləri fərqləndirir. olduğu qənaətinə gəlirlər. Bununla, onlar yeni
Fakt və hadisələrin mətndəki ye­ fəslin mövzusunu müəyyən edirlər.
Tap. Ç, D (dərslik)
rini müəyyən edir. Oxu. Söz ehtiyatı
Verilmiş izahın, əlamətlərin aid Tap. E (dərslik), 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Səssiz oxu. Müəl­
olduğu sözü müəyyən edir. tap. C (iş dəftəri) lim şagirdlərə şeiri oxumaq üçün vaxt verir. Şa­
girdlərə tapşırır ki, şeiri oxuduqca xəyallarında
canlandırsınlar. Müəllim də daxil olmaqla sinifdə
hər kəs fərdi şəkildə səssiz oxuyur. Bu üsul şa­
girdlərin müstəqil oxu bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Səssiz oxudan sonra şagirdlərə tanış olmayan
fəsil 3 DOĞMA MƏKTƏB sözlərin mənası izah olunur. Şagirdlər “hədər”
sözünü izahlı lüğətdən tapıb mənasını oxuya bi­
lərlər. Sözlər “Söz boğçası”na əlavə edilir.
1­ci dərs. “Məktəb yolları” Müəllimin nəzərinə! Şeir kiçik və ahəng­
dar olduğu üçün sonda “xorla oxu” üsu­
• Dərslik səh. 23­24 • İş dəftəri: səh. 14 lundan da istifadə etmək olar. Bu üsul
sinifdə müəyyən qədər səs­küy yaratsa
Təlim məqsədləri
da, şagirdlərdə oxu prosesinə maraq ya­
• Mətni müəyyən olunmuş vaxt ərzində düzgün oxu­
yur (st. 2.2.1). radır, bir sıra mühüm bacarıqlar forma­
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir (st. laşdırır.
1.2.1). Danışma
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
seçir (st. 2.2.4). 1.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər yolları
• Mətnin məzmununa uyğun olan fikirləri müəyyən­ təsəvvürlərlərinə gətirib təsvir etməkdə çətinlik
ləşdirir (st. 2.2.4). çəkə bilərlər. Buna görə də müəllim şagirdlərlə
• Varlığın əlamətlərini və aid olduğu ümumi mənanı əvvəlcə bostan, bağ, dağ haqqında söhbət apara
bildirməklə sözü izah edir (st. 2.1.1). bilər. Daha sonra şagirdlərə yönəldici suallar ver­
• Ahəng qanununa tabe olan sözləri müəyyən edir
məklə bostan yolu, bağ yolu, dağ yolunun daha
(st. 4.1.1).
ətraflı təsvir edilməsinə nail ola bilər.

38

Diferensial təlim
Müəllim daha fəal şagirdlərə əlavə suallar verə bi­
lər: “Başqa hansı yolları saymaq olar?” (kənd yolu, şə‐
hər yolu və s.) Müəllim sonra bütün sinfə müraciət
edərək suallar verir: “Kəndə və ya şəhərə getmisiniz­
mi? Həmin yolların fərqi nədir? Kənd yolu ilə getdikcə
yolun ətrafında nələri görmək olur? (qoyun‐quzu, çə‐
mənlik, yaşıl otlar, pambıq sahələri, meyvə‐tərəvəz
bazarı və s.) Bəs şəhər yolunda nə görmək olar?”
(Hündürmərtəbli binalar, çoxlu maşınlar, çoxlu sayda
yol hərəkət işarələri, işıqforlar və s.) Hansı yol sənin
daha çox xoşuna gəlir? Nə üçün?” və s.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim yönəldici
suallar verir:
– Müəllif “Məktəb yolunu hədər getmirlər”
yazmaqla nə demək istəyir? Məktəbə getmək nə
üçün vacibdir? Məktəbə getməklə nə əldə edir‐
siniz? Nə üçün məktəb yolu heç vaxt unudulmur?
Bu suallar əsasında şeirin 2­ci bəndi təhlil olu­
nur. Daha sonra şagirdlər şəkil üzrə danışırlar.
Özlərinin məktəb yolunu təsvir edib şəkillə mü­
qayisə edirlər. Yönəldici suallar:
– Məktəbə kimlə gəlirsiniz? Maşınla gəlirsiniz,
yoxsa piyada? Məktəbə gəldiyiniz yolun ətra‐
fında nələr görürsünüz? və s.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırığı ye­
rinə yetirməklə şeiri oxuyub­qavradıqlarını
nümayiş etdirirlər. Müəllimin tapşırığın şərtini
(“inkar etmək” anlayışını) şagirdlərə izah etməsi
tövsiyə olunur. Cavab: “Məktəb yolu tez unudu­
lur” cümləsi şeirin ikinci bəndində deyilən fikri
(Həmişə düşür yada, Qoca olana qədər) inkar
edir”.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq D (dərslik). Cütlərlə iş. Şagird­
lər yer bildirən sözləri (bostan, bağ, aran, dağ,
məktəb) seçib nümunədəki kimi izah edirlər. Bu­
nunla onlar sözün izahı üzrə öyrəndikləri bilikləri
tətbiq edirlər. Şagirdlər sözləri sadə formada
təxminən belə izah edə bilərlər:
• Bostan – tərəvəz bitkilərinin əkildiyi yer
• Bağ – çoxlu meyvə ağacları olan yer
• Dağ – çox hündür, dik olan yer
• Məktəb – şagirdlərin elm öyrənmək üçün
getdiyi məkan
Müəllim sonda sözlərdən bəzilərini şagirdlərə
izahlı lüğətdən tapmağı tapşıra bilər.
39
1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB
Tapşırıq E (dərslik). Şaquli inteqrasiya. Bu
tapşırıq şeirin əsas struktur elementlərindən biri
olan qafiyə haqqında 1­ci sinifdə öyrədilən bilik­
lərin təkrarlanması və möhkəmləndirilməsinə
yönəlmişdir.
Dil qaydaları
4.1.1 Tapşırıq Ə (dərslik). Tapşırıq B (iş dəf­
təri). Tapşırıqların əsas məqsədi şagirdlərə qalın
və incə saitləri xatırlatmaqla onların diqqətini
ahəng qanunu haqqında yeni biliklərə yönəlt­
məkdir.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim ahəng
qanununu şagirdlərə izah edir. Şagirdlər rubrika­
da göstərilən sxemləri nəzərdən keçirirlər. Müəl­
lim lövhədə əlavə sözlər yazıb şagirdlərin köməyi
ilə sözlərdəki saitlərin qalın və ya incə olduğunu
sxemlər şəklində göstərməklə ahəng qanununu
izah edir.
Tapşırıq F (dərslik). Tapşırıq iki mərhələdə
yerinə yetirilir. Əvvəlcə ahəng qanununa tabe
olan sözlər seçilib lövhədə yazılır. Şagirdlər növ­
bə ilə lövhə qarşısına çıxaraq seçilən sözlərdəki
saitlərin qalın və ya incə olduğunu göstərirlər.
Tapşırıqdakı sözlər qruplaşdırıla bilər:
Qalın saitlərin ahəngi olan sözlər: torpaq, Qo‐
bustan, qurbağa.
İncə saitlərin ahəngi olan sözlər: əkinçi, gö‐
yərçin, hiyləgər.
Ahəng qanununa tabe olmayan sözlər: mu‐
zey, mehriban, müharibə, teleskop.
Tapşırıq G (dərslik). Cütlərlə iş. Cütlər müzaki­
rə edərək ahəng qanununa tabe olmayan sözləri
(şagird, müsabiqə, qəhrəman) müəyyənləşdirirlər.
Tapşırıq C, Ç (iş dəftəri). Tapşırıqları müstəqil
yerinə yetirən şagirdlər ahəng qanununu mə­
nimsədiklərini nümayiş etdirirlər. “Ç” tapşırı­
ğında sözlərin düzülüşü ahəng qanununa görə
belədir:
incə, qalın, incə, qalın ..., ...
qalın, incə, qalın, incə, ..., ...
qalın, qalın, incə, incə, ...., ...
incə, incə, qalın, qalın, ..., ...
Bu tapşırıq şagirdlərin həm dil qaydaları üzrə
biliklərini möhkəmləndirir, həmçinin məntiqi tə­
fəkkürünü inkişaf etdirir.
Diferensial təlim
Dəstək. Müəllim tapşrığı yerinə yetirməkdə çə­
tinlik çəkən şagirdlərə istifadə üçün sözlər verə bilər.
 Formativ qiymətləndirmə Mövzuya yönəltmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Müəllim soruşur:
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. – Uşaqlar, bu gün dərsə gələndə yolda nələri
gördünüz? Hansı hadisə ilə qarşılaşdınız? Kim‐
Meyarlar Materiallar
lərlə rastlaşdınız? və s.
Mətni müəyyən olunmuş vaxt ər­ Tap. B Müəllim yönəldici suallar verməklə çalışmalı­
zində səssiz oxuyur. (dərslik) dır ki, şagirdlər bu gün dərsə gələrkən yolboyu
Varlığın əlamətlərini sadalamaq­ Tap. C müşahidə etdiklərini danışa bilsinlər.
la təsvir edir. (dərslik)
Tap. Ç (dərslik) Oxu. Söz ehtiyatı
Şeirdəki əsas fikri müəyyən edir.
2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
Şeirin məzmununa uyğun olan
fikirləri müəyyənləşdirir. Tap. A (iş dəftəri) lərin diqqətini mətnə çəkilmiş şəklə və mətnin
Varlığın əlamətlərini və aid oldu­
adına yönəldir, mətnin məzmununu təxmin et­
ğu ümumi mənanı bildirməklə sö­ Tap. D mələrini tapşırır.
zü izah edir. (dərslik) Növbə ilə oxu. Şagirdlər mətni növbə ilə oxu­
yurlar.
Tap. F, G (dərslik),
Ahəng qanununa tabe olan söz­ "Söz boğçası" rubrikası. Müəllim şagirdlərin
tap. C, Ç (iş dəf­
ləri müəyyən edir. diqqətini “Söz boğçası”na yönəldir. Şagirdlər
təri)
sözlərin təxmini mənasını söyləyirlər. Sonra mü­
əllimin köməyi ilə bəzi sözlərin izahını izahlı lü­
ğətdən taparaq oxuyurlar.
2­ci dərs. “Yolda hadisə” 2.1.1 , 2.1.4 Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Tap­
şırıqlar vasitəsilə yeni sözlər mənimsədilir.
Şagirdlər mətnin məzmunu ilə tanış olduqdan
• Dərslik: səh. 25­26 • İş dəftəri: səh. 15 sonra müəllim iki nəfəri lövhə qarşısına çıxarır və
Təlim məqsədləri Nihadla Natiqin dialoqunu onlara oxutdurur. Di­
• Verilmiş izahın, əlamətlərin, şəklin aid olduğu sözü gər şagirdlər onların nitqini dinləyir.
müəyyən edir (st. 2.1.1).
• Frazeoloji ifadələri cümlədə işlətməklə mənasını Oxuyub­qavrama
anladığını nümayiş etdirir (st. 2.1.4). 2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim soruşur:
• Mətni hadisələrin ardıcıllığına uyğun nəql edir (st. – Nihadla Natiq hadisəni danışarkən hansı
2.2.5).
səhvlərə yol verirdilər? Nə üçün müəllim onların
• Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış
edərək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən danışıqlarından heç nə başa düşmədiyini söylə‐
edir (st. 2.2.5). di?
• Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandırır (st. Şagirdlərin təxmini cavabları:
2.2.4). – Onlar danışarkən tələsirdilər, bir‐birini dinlə‐
• Mövzu ilə bağlı təxəyyülünə uyğun mətn qurub mirdilər, hadisələri ardıcıllıqla danışmırdılar.
danışır (st. 1.2.2).
Müəllimin nəzərinə! Bu dərsin əsas məq­
• Dərsin qısa planı sədi şagirdlərə mətndəki hadisələrin mən­
tiqi ardıcıllığını müəyyən etmək, hadisələri
Mövzuya Şagirdlərin dərsə gələndə yolda mü­ ardıcıllıqla danışmaq və ya yazmaq ba­
1
yönəltmə şahidə etdiklərini söyləməsi
carığını aşılamaqdır.
Oxu. Söz “Yolda hadisə” mətninin oxusu. Yeni Şagirdlər mətnin məzmunundan məntiqi nə­
2
ehtiyatı sözlər üzrə iş ticə çıxararaq müəllim obrazının nitqini “Hadisə­
Mətndəki hadisələrin ardıcıllıqla nəql ləri ardıcıllıqla danışın” cümləsi ilə tamamlayırlar.
Oxuyub­
3 olunması, mətndəki səbəb­nəticə əla­ “Faydalı məsləhət” rubrikası. Danışma baca­
qavrama
qəsinin müəyyən olunması rığı üzrə əsas məqamlar (hadisələrin ardıcıl
4 Danışma Şəkillər üzrə mətnqurma danışılması, mövzudan kənara çıxmamaq) şa­
5 Formativ qiymətləndirmə girdlərin nəzərinə çatdırılır.

40
 1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB

Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq düzgün danışma mətnin məzmununa əsasən Nihadla Natiq dərsə
bacarığının inkişafına yönəlmişdir. Danışma fəa­ gedirlər.
liyyətinə keçməzdən öncə şagirdlər mətndəki Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərlə
obrazların nitqini (Nihad və Natiq) analiz edir, aşağıdakı sual ətrafında müzakirə apara
hadisələrin ardıcıllığını müəyyənləşdirirlər. bilər:
Qruplarla iş. Müəllim mətndə fərqləndirilmiş – Sizcə, müəllim Nihadla Natiqi dərsə ge‐
hissəyə aid hazırladığı vərəqləri qruplara payla­ cikdiklərinə görə bağışlamalıdırmı?
yır. Qruplar Nihadla Natiqin nitqindəki hadisə­
Danışma
lərin ardıcıllığını müzakirə edərək cümlələri
uyğun ardıcıllıqla nömrələyirlər. 1.2.2 Tapşırıq E (dərslik). Qruplarla iş. Müəl­
Qruplardan biri təqdimat edir, digər qruplar lim hər qrupa bir şəkil verib mətn qurmağı tap­
onu dinləyir və həmin qrupun işini öz işləri ilə şırır. Müəllimə qrup üzvlərinin müstəqil olaraq
müqayisə edərək yoldaşlarının və ya özlərinin şəkil və cümlə ətrafında hadisələr düşünməsinə
səhvlərini düzəldirlər. Bu fəaliyyət şagirdlərdə bir vaxt verilməsi tövsiyə olunur. Bu onların müs­
sıra mühüm bacarıqları inkişaf etdirir (əməkdaş­ təqil düşünmə bacarıqlarının inkişafına kömək
lıq etmək, diqqətlə dinləmək, öz fikrini müstəqil edər. Vaxt bitdikdən sonra qrup üzvləri düşün­
söyləmək, digər fikirlərə hörmətlə yanaşmaq, düklərini müzakirə edir, mətn qururlar. Sonda
analiz etmək, dəyərləndirmək, öz işini təkmilləş­ qrupların təqdimatı dinlənilir.
dirmək və s.). Formativ qiymətləndirmə
Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırığı müstəqil ye­ Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
rinə yetirməklə şagirdlər mətndəki hadisələrin yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
məntiqi ardıcıllığını müəyyən etmək bacarıqla­
Meyarlar Materiallar
rını nümayiş etdirirlər.
2.2.5 Tapşırıq Ç (iş dəftəri). Şagirdlər mətn­ Verilmiş izahın, əlamətlərin, şək­ Tap. A
dəki hadisələrin səbəb­nəticə əlaqəsini müəyyən lin aid olduğu sözü müəyyən edir. (iş dəftəri)
edirlər. Müəllim onların nəzərinə çatdırır ki, mət­ Frazeoloji ifadələri cümlədə işlət­
nin ardıcıllığı o zaman pozulur ki, səbəb­nəticəni məklə mənasını anladığını nüma­ Tap. B
bildirən cümlələrin yeri səhv düşür. Bununla da yiş etdirir. (iş dəftəri)
şagirdlər səbəb­nəticə əlaqəsinin düzgün qurul­
Müşahidə etdiklərini məntiqi ardı­ Tap. B, C
masının mətndə məntiqi ardıcıllığın yaranması (dərslik), tap. C
cıllıqla nəql edir.
üçün mühüm olduğunu dərk edirlər. (iş dəftəri)
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər verilən cüm­
Mətnin məzmununa uyğun olma­ Tap. Ç, D
lələrin mətndəki əsas hadisə ilə nə dərəcədə yan fikirləri müəyyənləşdirir. (dərslik)
bağlı olduğunu müzakirə edir, danışarkən möv­
zudan kənara çıxmamaq qaydasını mənimsəyir­ Mətnin məzmunu ilə bağlı “Sə­ Tap. Ç
lər. Düzgün cavab: b), c). bəb­nəticə cədvəli” tərtib edir. (iş dəftəri)
Müəllim onların nəzərinə çatdırır ki, əsas ha­ Şəkil üzrə təxəyyülünə uyğun Tap. E
disənin nəql olunması zamanı həmin hadisə ilə olaraq mətn qurub danışır. (dərslik)
birbaşa bağlı olan fikirlər deyilməlidir. Əks halda,
danışanın nitqi maraqsız, yorucu və anlaşılmaz Danışarkən mövzudan kənara Tap. E
çıxmır. (dərslik)
olar.
2.2.4 Tapşırıq D (dərslik). Ümumi müzakirə
yolu ilə verilmiş başlıqlar mətnin məzmunu ilə Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimə kiçik vərəqlərdə
peşə bildirən bir neçə sözün izahını yazmaq tövsiyə
uyğunlaşdırılır. Düzgün cavab: 1 və 3­cü başlıq. olunur.
Şagirdlər başlıqları mətnlə əlaqələndirərkən
fikirlərini əsaslandırmalıdırlar; məsələn, 2­ci baş­
lıq mətnin məzmununa uyğun deyil. Çünki mətn­
də hadisələrin zamanı qış vaxtına (Parkda yer buz
idi) təsadüf edir. 4­cü başlıq da uyğun deyil, çünki

41

3­cü dərs. “Padşah və müəllim”
• Dərslik: səh. 27­28 • İş dəftəri: səh. 16
Təlim məqsədləri
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət
bildirir (st. 1.2.2).
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Obrazı və onun davranışlarını qiymətləndirməklə
(xeyirxahdır, qəddardır, yaxşı davrandı/pis davrandı
və s.) mətndəki əsas fikirlə bağlı mülahizə yürüdür
(st. 2.2.4).
• Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir (st. 2.2.3).
• Yeni sözün yazılışını bildirmək üçün tərkibindəki
hərfləri adları ilə sadalayır (sətir: se, ə, te, i, er) (st.
4.1.4).
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra sait
(ü‐u, a‐ə) və samitlərin (k‐g, t‐d) düzgün yazılış qay­
dalarına riayət edir (st. 4.1.3).
• Dodaqlanan və dodaqlanmayan saitləri fərqlən­
dirir (st. 4.1.1).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Sözlərin izahları yazılmış kartların nü­
1
yönəltmə mayişi
2 Danışma Peşələr haqqında söhbət
3 Oxu “Padşah və müəllim” mətninin oxusu
Oxuyub­ Mətndəki əsas fikrin müəyyənləşdiril­
4 Düzgün cavablar: 2, 3, 5.
qavrama məsi, hekayə xəritəsi
Dil Sözlərin düzgün yazılışı, dodaqlanan
5
qaydaları saitlərin fərqləndirilməsi
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim üzərində izahlar yazılmış kartları şa­
girdlərə bir­bir nümayiş etdirir və soruşur:
– Bu izah hansı peşə haqqındadır?
Şagirdlər hər izahın aid olduğu peşə bildirən
sözü müəyyən edirlər.
Danışma
1.2.2. Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər hər bir
şəkildə təsvir olunmuş peşə sahibi haqqında (ge­
yimi, ləvazimatları, gördüyü işlər və s.) danışırlar.
Müəllim yönəldici suallar verməklə şagirdlərin
daha ətraflı danışmasına kömək edə bilər.
– Kosmanavtın geyimi necə olur? O nə adla‐
nır? Həkim hansı ləvazimatlardan istifadə edir?
və s.
Sonra şagirdlər “Hansı peşəni daha vacib he­
sab edirsiniz?” sualı üzrə müzakirə aparırlar. Mü­
42
zakirə zamanı şagirdlərin fikirlərini əsaslandır­
masına çalışmaq lazımdır. Şagirdlər təxminən be­
lə cavab verməlidirlər:
– Mən həkim peşəsini vacib hesab edirəm.
Çünki bizim sağlamlığımız hər şeydən önəmlidir.
– Mən isə yanğınsöndürən peşəsini vacib he‐
sab edirəm, çünki o olmasa, yanğın təhlükəsi za‐
manı köməksiz və çarəsiz qalarıq və s.
Tapşırıq B (dərslik). Tapşırığın əsas məqsədi
şagirdlərin müxtəlif peşələr haqqında fikirlərini
ümumiləşdirmək və onların diqqətini dərsin əsas
mövzusuna yönəltməkdir.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətni
növbə ilə ucadan oxuyurlar. Sonra mətnlə bağlı
sualları cavablandırırlar.
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Cütlərlə iş. Cütlər
mətndəki əsas fikri (“Müəllimə hörmət etmək
hər bir kəsin borcudur”) müzakirə edir, mətn
üçün yeni ad təklif edirlər. Sonda cütlər təklif
etdikləri adları sinfə təqdim edir, fikirlərini əsas­
landırırlar.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Mətndəki faktlara isti­
nad edərək mətnin əsas fikrini (ideyasını) müəy­
yənləşdirmək bacarığını inkişaf etdirir.
Tapşırığın yerinə yetirilməsindən sonra şa­
girdlər müəllimin yönəldici sualları ilə tapşırığın
məzmunu barədə müzakirə edə bilərlər.
2.2.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər hekayə
xəritəsini müstəqil şəkildə doldurmaqla mətni
qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
Dil qaydaları
4.1.4 “Sözlərin yazılışı” rubrikası. Şagirdlərin
diqqəti rubrikaya yönəldilir. Sözlər oxunur. Şa­
girdlər sözləri oxuyur, sözlərin tərkibində rəng­
lərlə fərqləndirilmiş t və d hərflərinə diqqət
yetirirlər. Müəllimin köməyi ilə qanunauyğun­
luğu müəyyən edir, bəzi sözlərdə “d” kimi tə­
ləffüz edilən samitin əslində “t“ ilə yazıldığını
öyrənirlər. Şagirdlər rubrikada verilən sözlərin
hər birinin düzgün yazılışını bildirmək üçün hərf­
ləri adları ilə səsləndirirlər; məsələn: dəstə – de,
ə, se, te, ə və s.
4.1.3 Tapşırıq D (dərslik), tapşırıq C (iş dəf­
təri). Tapşırığın əsas məqsədi yazılışı və tələffüzü
fərqlənən bəzi ümumişlək sözlərin düzgün yazılış
 1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB

qaydalarını mənimsətməkdir. Şagirdlər usda, is‐ • Dərsin qısa planı

di, asda sözlərini seçib düzgün şəkildə yazırlar. Mövzuya Sözlərin izahları yazılmış kartların
1
4.1.1 Tapşırıq Ç (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­ yönəltmə nümayişi
lərin həm dodaqlanan saitlər üzrə biliklərini, 2 Oxu “Müəllim” şeirinin oxusu
həm də söz ehtiyatını möhkəmləndirir.
Oxuyub­ Şeirdəki əsas fikrin müəyyənləşdiril­
3
Formativ qiymətləndirmə qavrama məsi
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Dil qay­ Ahəng qanunu üzrə biliklərin möh­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. 4
daları kəmləndirilməsi
Meyarlar Materiallar 5 Yazı Açıqçanın tərtibi
Verilmiş mövzu ətrafında danışır Tap. A, B 6 Formativ qiymətləndirmə
və münasibət bildirir. (dərslik)
Mətndəki məlumatlarla bağlı su­ Mövzuya yönəltmə
Tap. C
allara cavab verir. (dərslik) Müəllim şagirdlərin diqqətini mövzuya yö­
nəltmək üçün müəllim haqqında mahnı səslən­
Obrazı və onun davranışlarını qiy­
mətləndirməklə mətndəki əsas Tap. Ç (dərslik),
dirir.
tap. A (iş dəftəri)
fikirlə bağlı mülahizə yürüdür. Oxu
Mətnə əsasən hekayə xəritəsini Tap. B 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər “Müəl­
doldurur. (iş dəftəri) lim” şeirini növbə ilə ucadan oxuyurlar. Şeirin dili
Yeni sözün yazılışını bildirmək aydın və ahəngdar olsa da, şeirdə istifadə olunan
“Sözlərin yazılışı”
üçün tərkibindəki hərfləri adları bədii təsvir və ifadə vasitələrinin zənginliyi şa­
rubrikası
ilə sadalayır. girdlərdə şeirin məzmununun dərk olunmasında
Deyilişi və yazılışı fərqlənən söz­ çətinlik yarada bilər. Odur ki müəllim şeirin mis­
lərin düzgün yazılış qaydalarına Tap. D (dərslik), ralarında ifadə olunan fikirlərə aid yönəldici
tap. C (iş dəftəri)
riayət edir. suallar verməklə məzmunun qavranılmasına ça­
Dodaqlanan və dodaqlanmayan Tap. Ç lışmalıdır.
saitləri fərqləndirir. (iş dəftəri)
Oxuyub­qavrama
2.1.1 Tapşırıq B (dərslik). Şeirdə ifadə olunan
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllim şagirdlərə növbəti
dərsdə açıqça hazırlamaq üçün lazım olan material­
bənzətmənin şagirdlər tərəfindən nə dərəcədə
ları gətirməyi tapşırır. mənimsənildiyi yoxlanılır. Şeirdə müəllim bağ­
bana, şagirdlər isə ağaca, meyvəyə bənzədilir.
Tapşırıq yerinə yetiriləndən sonra müəllim şa­
girdlərə əlavə sual verir:
4­cü dərs. “Müəllim”. Açıqçanın tər­ – Şeirin müəllifi “Əkdiyin ağacların Gülü, çi‐
tib edilməsi çəyi solmaz” misraları ilə nə demək istəyir?
Ağaclar deyəndə kimi nəzərdə tutur?
• Dərslik: səh. 28­29 • İş dəftəri: səh. 17 Müəllim belə izah verə bilər: – Müəllif demək
Təlim məqsədləri istəyir ki, müəllimin yetişdirdiyi, elm, bilik verdiyi
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur (st. şagirdləri həyatda həmin bilik və bacarıqlardan
2.2.1). hər zaman istifadə edir, uğurlar qazanırlar.
• Sözlər arasında məna assosiasiyası yaradır (st.
2.1.1). Dil qaydaları
• Ahəng qanununa tabe olan sözləri müəyyən edir 4.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
(st. 4.1.1). şagirdlərin ahəng qanunu üzrə öyrəndikləri bilik­
• Yazılı təqdimatını struktur xüsusiyyətlərinə uyğun lər təkrar olunur, möhkəmləndirilir.
olaraq tərtib edir (st. 3.1.4).
Cütlərlə iş. Tapşırığın cütlərlə iş formasında
yerinə yetirilməsi məqsədəuyğundur. Cütlər şei­
rin ikinci bəndindəki bütün sözləri təhlil edərək

43
ahəng qanununa tabe olmayan sözü (dünya)
müəyyənləşdirirlər.
Ümumiləşdirici dərs
Diferensial təlim
• Dərslik: səh. 30 • İş dəftəri: səh. 18
Cütlərin səviyyəsindən asılı olaraq müəllim onlara Təlim məqsədləri
hər iki bəndi təhlil etməyi tapşıra bilər. • Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Mətnin adı ilə məzmunu arasındakı bağlılığı izah edir
Yazı
(st. 2.2.3).
3.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırığın əsas • Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış edə­
məqsədi şagirdlərə açıqça tərtib etmək üçün rək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən edir (st.
lazım olan bilikləri vermək, onları açıqçanın 2.2.5).
• Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir (st. 2.2.3).
strukturu ilə tanış etməkdir. Şagirdlər əvvəlcə • Verilmiş sözləri aid olduqları ümumi məna üzrə qrup­
açıqçanı oxuyurlar, sonra müəllim onların diq­ laşdırır (st. 2.1.1).
qətini açıqçanı müşayiət edən şərhlərə yönəldir. • Saitləri növlərinə görə qruplaşdırır (st. 4.1.1).
Açıqça ilə bağlı suallar cavablandırılır. • Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra sait (ü‐
u, a‐ə) və samitlərin (k‐g, t‐d) düzgün yazılış qayda­
Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırığın əsas məqsədi larına riayət edir (st. 4.1.3).
şagirdlərə açıqçanın tərtibi üzrə təlimat nümu­
nəsi təqdim etmək, həmçinin onların oxuyub­ • Dərsin qısa planı
qavrama bacarıqlarını inkişaf etdirməkdir.
Mövzuya Bölmə üzrə öyrədilən mövzuların xa­
Tapşırıq D (dərslik). Tapşırığı yerinə yetirmək­ 1
yönəltmə tırlanması
lə şagirdlər açıqçanın tərtibində istifadə olunan
nitq etiketlərini mənimsəyirlər. 2 Oxu “Canlı saat” mətninin oxusu
Tapşırıq E (dərslik). Şagirdlər iş dəftərində Əsas fikrin və hadisələr arasında sə­
Oxuyub­
oxuduqları təlimata əsasən açıqça hazırlayırlar. 3
qavrama
bəb­nəticə əlaqəsinin müəyyələşdiril­
Müəllimin nəzərinə! İş dəftərindəki təli­ məsi, hekayə xəritəsinin tərtibi
mat şagirdlərə kömək məqsədilə nümu­ Söz ehti­
4 Ümumi mənanın müəyyənləşdirilməsi
nə kimi verilmişdir. Şagirdlərə açıqça yatı
hazırlamaqda sərbəstlik verilməli, onların Saitlərin növlərinin fərqləndirilməsi,
Dil qay­
yaradıcılıq qabiliyyətləri nümunə kimi 5
daları sözlərin düzgün yazılışı
təqdim olunmuş təlimatla məhdudlaşdı­
rılmamalıdır. 6 Formativ qiymətləndirmə

Tapşırıq B (iş dəftəri). Açıqça tərtib etmək ba­ Mövzuya yönəltmə

carığının möhkəmləndirilməsi məqsədi daşıyır. Müəllim şagirdlərə sual verir:
Formativ qiymətləndirmə – 1‐ci bölmədə nələr öyrəndiniz?
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Bu sual vasitəsilə şagirdlər bölmə üzrə öyrən­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. dikləri bilik və bacarıqları ümumiləşdirirlər.

Meyarlar Materiallar
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
Şeiri məzmununa uyğun intona­ Tap. A
siya ilə oxuyur. mətnin adına və mətnə çəkilmiş illüstrasiyaya yö­
(dərslik)
nəldilir. Şagirdlər mətnin məzmununu təxmin
Bənzəyənlə bənzədilən arasında­ Tap. B edirlər. Mətn növbə ilə oxunur. Müəllim şagird­
kı oxşar əlamətləri sadalayır. (dərslik) lərin diqqətlə oxuduqlarını yoxlamaq üçün oxu
Ahəng qanununa tabe olan söz­ Tap. C prosesi ərzində faktoloji suallar verir.
ləri müəyyən edir. (dərslik) 2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər mətndəki
Yazılı təqdimatını struktur xüsu­ Tap. Ç, D, E əsas fikri mətnin adı ilə əlaqələndirib fikir yürü­
siyyətlərinə uyğun olaraq tərtib (dərslik), tap. A, dürlər. Bununla şagirdlər mətnin struktur ele­
edir. B (iş dəftəri) mentlərinin onun məzmununun açılmasında
rolunu dəyərləndirirlər.

44
 1­ci bölmə AİLƏ VƏ MƏKTƏB

2.2.5 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırığı Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqə­

Tap. C
yerinə yetirməklə mətndəki hadisələr arasında sindən çıxış edərək mətndəki hadi­
(dərslik)
səbəb­nəticə əlaqəsini müəyyənləşdirirlər. sələrin ardıcıllığını müəyyən edir.
Orxan səhərlər yuxudan oyana bilmirdi, ona Mətnin adı ilə məzmunu arasındakı Tap. B
görə də dərsə gecikirdi. bağlılığı izah edir. (dərslik)
Quşlar hər gün Orxanın pəncərəsinə qonurdu, Verilmiş sözləri aid olduqları ümumi Tap. Ç
çünki ondan yem istəyirdilər. məna üzrə qruplaşdırır. (dərslik)
Orxan artıq dərsə vaxtında gedirdi, çünki sə‐
Tap. C, Ç
hər tezdən yem gözləyən quşlara dən verirdi. Saitləri növlərinə görə fərqləndirir.
(iş dəftəri)
Oxuyub­qavrama
Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bölmənin tədri­ bir sıra sait (ü‐u, a‐ə) və samitlərin Tap. D
sində şagirdlərə hekayə xəritəsi üzrə biliklər ve­ (k‐g, t‐d) düzgün yazılış qaydalarına (dərslik)
rilmişdir. Bu dərsdə həmin biliklər xatırlanır, riayət edir.
şagirdlərin bacarıqları yoxlanılır.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırığı yerinə yetir­
məklə şagirdlər mətnin məzmunu ilə birbaşa
bağlı olmayan cümləni seçməklə mətni qavra­
dıqlarını nümayiş etdirirlər. Düzgün cavab: “Sər‐
çələr dən, soxulcan, tırtıl, böcəklə qidalanır”.
Tapşırıq yerinə yetiriləndən sonra tapşırıq ümu­
mi müzakirə olunur. Şagirdlər seçimlərini əsas­
landırırlar.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Bölmədə ümumi
məna üzrə öyrədilən biliklərin təkrar edilməsinə
yönəlmişdir. Şagirdlər hər sütunu uyğun söz seç­
məklə tamamlayır, həmin sözlərin aid olduqları
ümumi mənanı izah edirlər.
Dil qaydaları
4.1.1 Tapşırıq D (dərslik). Bölmə üzrə yazılışı
və tələffüzü fərqli olan bəzi ümumişlək sözlərin
düzgün yazılışı mənimsədilmişdir. Tapşırıq həmin
biliklərin təkrar edilməsinə xidmət edir.
4.1.3 Tapşırıq C, Ç (iş dəftəri). Bölmədə şa­
girdlərə saitlərin növlərini fərqləndirmək üzrə dil
qaydaları mənimsədilmişdir. Tapşırığı yerinə ye­
tirməklə şagirdlər bölmə üzrə keçilən dil qayda­
larını mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tər­ Tap. A
tib edir. (iş dəftəri)

45
 2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT

bölmə 2 SAĞLAM HƏYAT

Mövzu Sağlam həyat
Qrafik informasiyanın şifahi təqdimatı, situasiyaya uyğun
Şifahi nitq
nitq etiketlərindən istifadə, təsviretmə
Tərtib etmək, əks etdirmək, plan, qrafik, bazar ertəsi, çər­
şənbə axşamı, çərşənbə, cümə axşamı, cümə, şənbə, bazar,
mütaliə etmək, quyudan su çəkmək, maqnit, heyran qal­
maq, bəkməz, cığal, yaxa, əlində qalmaq, səs­küylü, parlaq,
Söz ehtiyatı əylənmək, atılıb­düşmək, xatirə, səmimi, müalicə etmək,
yazıçı, körpələr evi, müddət, toplantı, hünər, nümayiş etdir­
mək, heyifsilənmək, övlad, uğur, cəzalandırmaq, sükuta qərq
olmaq, mübarizə aparmaq, görmə qabiliyyəti, nikbin, ümi­
Nitq bacarıqları dini itirmək, çəkinmək, haqq, təşkilat.
• Obrazların nitqindəki hiss­həyəcanın müxtəlif səs çalarları
ilə ifadəsi
Oxu • Başlıq, altbaşlıq, yarımbaşlıq, qrafik təsvirlər kimi mətn ele­
mentlərinin məzmunun təqdim edilməsində rolunun dəyər­
ləndirilməsi
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətnin yazılması
• Gün rejimi üzrə cədvəlin, gündəliyin tərtibi, anketin tərtib
Yazı olunması
• Mövzu ətrafında fakt və münasibət bildirən cümlələrin
yazılması
• Sözün sətirdən sətrə keçirilməsi
Akademik Dil qaydaları
• Əlamət bildirən sözlərin mənaca növləri
biliklər
Filoloji anlayışlar Cədvəl, fakt və münasibət, mimika və jest, obrazın təsviri
Sağlam həyat tərzinin insan sağlamlığı üçün əhəmiyyətini
qiymətləndirmək, özünün və başqalarının sağlamlığını qo­
Kompetensiyalar
rumaq, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsilə cəlb
olunması
Bu bölmədə gün rejimi, hisslər və emosiyalar, Mənimsəmədə çətinlik törədən məqamlar:
idman mövzusu ilə bağlı həm informativ, həm də • Sərbəst yazıların (gün rejiminin tərtib edilmə­
bədii mətnlər təqdim olunur. Əsas məqsəd bu si, gündəlik, məktub) yazılması
mövzulardan istifadə etməklə dinləmə, danışma, • Fakt və münasibət bildirən cümlələrin fərq­
oxu və yazı bacarıqlarını inkişaf etdirmək, onların ləndirilməsi
bu mövzularla bağlı söz ehtiyatını zənginləşdirmək­ Bu məqamlarla bağlı tövsiyələr dərslərin şər­
dir. hində verilmişdir.
Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar: Bu bölmədə nəzərdə tutulan köməkçi vasitə­
• Süjetli şəkil kompozisiyası üzrə mətn qurub lər:
danışır. • Müxtəlif növ gündəlik xarakterli qeyd dəftər­
• Cümlələr arasında fasilə verməklə kiçikhəcmli çələri
mətnləri oxuyur. • Şagirdlərin keçən il yazdıqları məktublar
• Cədvəl haqqında sadə məlumatları bilir. • Üzərində müxtəlif mimikaların təsviri olan
• Sözləri düzgün hecalayır. kartlar
• Əlamət bildirən sözləri digər sözlərdən fərq­
ləndirir.

46

fəsil 1 GÜN REJİMİ
1­ci dərs. “Aysunun gün rejimi”
• Dərslik: səh. 32­33 • İş dəftəri: səh. 19
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Mətni müəyyən olunmuş vaxt ərzində düzgün
oxuyur (st. 2.2.1).
• Sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir (st. 2.1.2).
• Vizual informasiyanın qrafik strukturunu müəyyən­
ləşdirməklə ondan səmərəli istifadə edir (st. 2.2.3).
• Yazılı təqdimatını struktur xüsusiyyətlərinə uyğun
olaraq tərtib edir (st. 3.1.4).
• Köməkçi vasitələr: qeyd dəftərçələri
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Qeyd dəftərçəsi haqqında söhbət
yönəltmə
Bölmə titulundakı şəkil və suallar
2 Danışma
üzrə iş
Oxu. Söz Gün rejimini əks etdirən cədvəlin
3 rubrikada verilmiş məlumatları oxuyaraq cədvə­
ehtiyatı oxusu; “Söz boğçası” üzrə iş
“Gün rejimi”ni əks etdirən cədvəlin
4 Yazı
hazırlanması
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə qeyd dəftərçələri nümayiş
etdirir. Aşağıdakı suallarla şagirdləri müzakirəyə
cəlb edir:
– Bu dəftərçələr sizə tanışdırmı? Sizcə, bu dəf‐
tərçələrdən nə üçün istifadə olunur?
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Danışma fəaliyyəti
titul səhifəsində verilmiş şəkillər əsasında yerinə
yetirilir. Şagirdlər tapşırıqdakı suallara cavab ver­
məklə şəkildə gördüklərini təsvir edir, mövzu ilə
bağlı müzakirədə iştirak edirlər.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 , 2.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri), tapşırıq
B (dərslik). Şagirdlər onlara verilmiş vaxt ərzində
“Aysunun gün rejimi” haqqında cədvəli səssiz
oxuyurlar. Müəllim şagirdlərdən tanış olmayan
söz və ifadələrin (plan, qrafik, tərtib etmək, əks
etdirmək) təxmini mənasını soruşur. Sonra söz­
lərin dəqiq mənasını açıqlayır. Şagirdlər sözlərin
dəqiq izahından sonra onları müxtəlif cümlələr­
də işlədirlər.
47
2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər cədvəllə
tanış olduqdan sonra aşağıdakı sualları cavablan­
dırırlar:
• Aysu hansı tarix üçün planlaşdırma aparıb?
• Bu tarix həftənin hansı gününə təsadüf edir?
• Cədvəlin hansı sütunu günün vaxtları haq­
qında məlumat verir?
• Günün hansı vaxtlarında Aysunun işi daha
çoxdur?
• Günün hansı vaxtında Aysunun asudə vaxtı
çox olur?
Müəllim yuxarıdakı suallarla həm şagirdlərin
cədvəldəki məlumatları necə qavradıqlarını yox­
layır, həm də onların diqqətini cədvəlin struk­
turuna yönəldir. Cədvəlin hər bir sütununun,
sətirlərinin funksiyasını izah edir.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərə
riyaziyyat fənnindən cədvəl haqqında öy­
rəndikləri məlumatları xatırladır.
“Faydalı məsləhət" rubrikası. Şagirdlər bu
lin əhəmiyyətini daha dərindən anlayırlar.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər onlara
təqdim edilmiş hazır cədvəli doldururlar. Cəd­
vəldə sabahkı günün tarixini göstərir, həftənin
hansı günü olduğunu qeyd edirlər. Daha sonra
gün ərzində görüləcək işləri planlaşdırırlar. Gös­
tərilən vaxta aid işlərin ardıcıl qeyd olunmasına
diqqət edilməlidir.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər bu tapşırıqda
təlimata uyğun olaraq cədvəl hazırlayırlar. Dərs­
likdəki “B”, iş dəftərindəki “A” tapşırığı bu tapşı­
rığın asanlıqla yerinə yetirilməsinə yönəlmişdir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tanış mövzu ətrafında söhbət edir. Tap. A (dərslik)
Mətni müəyyən olunmuş vaxt ər­ Tap. B
zində düzgün oxuyur. (dərslik)
Sözü cümlədə mənasına uyğun iş­ “Söz boğçası”
lədir. rubrikası
Cədvəlin sütün və sətirlərinin məq­
Tap. B, C
(dərslik), tap. A
səd və məzmununu müəyyən edir.
(iş dəftəri)
2­ci dərs. “Faydalı gün” Şagirdlər mətnin hər abzasını oxuyub müvafiq
sualı cavablandırırlar.
• Dərslik: səh. 33­34 • İş dəftəri: səh. 20 Müəllim sonuncu abzasla bağlı əlavə suallar
Təlim məqsədləri verir:
• Müşahidə etdiklərini məntiqi ardıcıllıqla nəql edir – Siz Fidanın sualını necə cavablandırardınız?
(st. 1.2.1). Onun problemini necə həll etmək mümkündür?
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla Şagirdlərin cavabları dinlənilir.
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1). 2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətnin
• Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir (st. 2.2.3).
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir hekayə xəritəsini tərtib etməklə mətndəki əsas
(st. 2.2.3). faktları yadda saxladıqlarını nümayiş etdirirlər.
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin ar­ 2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
dıcıllığına əməl edir (st. 3.1.4).
• Dil qaydalarına əməl etməklə mətndəki səhvləri girdlər əməli yazı nümunəsi ilə, məktubla tanış
düzəldir (st. 3.1.5). olurlar. Məktublar məzmunca və formaca bir­
birindən fərqlənir. Bu dərsdə məhz Nurcanın Fi­
• Dərsin qısa planı dana yazdığı məktub müzakirə edilir.
Mövzuya Şagirdlər təqdim olunmuş məktubun abzas­
1 Motivasiya sualının müzakirəsi
yönəltmə larını bir­bir oxuyur, müəllimin yönəldici sulları
2 Danışma Şəkil üzrə mətn qurub danışma ilə məktubun abzaslarını verilmiş yarımbaşlıq­
Mətnlə bağlı sualların cavablandırıl­ larla uyğunlaşdırırlar. Fidanın sualına "məsləhət"
Oxuyub­ yarımbaşlığı altında verilmiş abzasdan cavab ta­
3 ması, hekayə xəritəsi, məktubun
qavrama
tərkib hissələri paraq hər bir abzasın mahiyyətini anladıqlarını
4 Yazı Məktub yazılması nümayiş etdirirlər.
5 Formativ qiymətləndirmə Yazı
3.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər onlara
Mövzuya yönəltmə
təqdim edilmiş plana uyğun Fidana məktub ya­
Müəllim “Nə üçün bəzən getdiyimiz yerlərə
zırlar. Məktubun 4­cü abzasında Fidana məslə­
gecikirik və ya görəcəyimiz işləri unuduruq? Bu
hətlər verilməlidir.
problemi necə həll etmək olar?” sualları ilə şa­
girdləri müzakirəyə cəlb edir. Diferensial təlim
Məktub yazarkən məsləhət verməkdə çətin­
Danışma
lik çəkən şagirdlər dərslikdə onlara təqdim edil­
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər açar söz­
miş məsləhətlərdən istifadə edə bilərlər.
lərdən də istifadə etməklə şəkildə gördüklərini
təsvir edir, şəkil kompozisiyası üzrə mətn qurub 3.1.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Məqsəd şagird­
danışırlar. lərin I sinifdə öyrəndikləri bilikləri (cümlənin ilk
sözünün və şəxs adlarının böyük hərflə yazılma­
Oxuyub­qavrama
sı) möhkəmləndirməkdir.
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). İstiqamətləndiril­
miş oxu. Müəllim şagirdlərə tapşırır ki, mətnin Formativ qiymətləndirmə
hər abzasını oxumağa başlamazdan öncə löv­ Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
hədəki sualı oxusunlar. yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Hər yeni abzasın oxunmasına başlanarkən Meyarlar Materiallar
müəllim müvafiq sualı lövhədə yazır. Suallar: Müşahidə etdiklərini məntiqi ardı­ Tap. A
1­ci abzas: Nə üçün qızı “Gecikən Fidan” ad‐ cıllıqla nəql edir. (dərslik)
landırırdılar?
Ucadan oxuduqdan sonra mətndə­
2­ci abzas: Sənubər kim idi? Tap. B
ki məlumatlarla bağlı suallara ca­
3­cü abzas: Fidan ilə Sənubər necə vaxt keçir‐ (dərslik)
vab verir.
dilər?
Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tər­ Tap. A
4­cü abzas: Fidanı hansı sual düşündürürdü? tib edir. (iş dəftəri)

48
 2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT

Mətnin hər bir abzasının məzmu­ Tap. C • Nə üçün bəzi sətirlərin sonunda boş yer qal‐
nunu müəyyən edir. (dərslik) masına baxmayaraq növbəti söz yeni sətirdən
Məsləhət məzmunlu məktub yazır.
yazılıb? Həmin sözü sətrin sonundakı boşluğa
Tap Ç (dərslik)
yerləşdirə bilmərikmi?
• Nə üçün sətrin sonundakı söz çox sıx yazı‐
lıb? Hərfləri bu qədər xırda yazıb sıxlaşdırmaq
3­cü dərs. Sözlərin sətirdən sətrə əvəzinə başqa nə edə bilərik?
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Bu rubrikada
keçirilməsi
şagirdlərə sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi qay­
• Dərslik: səh. 35 • İş dəftəri: səh. 21 daları izah edilir.
Təlim məqsədləri 4.1.2 Tapşırıq C (dərslik), tapşırıq B (iş dəf­
• Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir (st. 4.1.2). təri). Bu tapşırıqlar sözlərin sətirdən sətrə keçiril­
• Sözü düzgün oxumadıqda cümlədə ifadə olunan məsi haqqında biliklərin möhkəmləndirilməsinə
fikrə əsaslanaraq öz səhvini düzəltməklə yenidən yönəldilib.
oxuyur (st. 2.2.1).
• Dil qaydalarına əməl etməklə mətndəki səhvləri Oxu
düzəldir (st. 3.1.5). 2.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər verilmiş
mətni oxuyurlar. Sətirdən sətrə səhv keçirilmiş
• Köməkçi vasitələr: rəqəm kartları, söz kart­
sözlərin sətirdən sətrə düzgün keçirilmə qayda­
ları.
sını "Bunları bilməliyik" rubrikasına əsaslanaraq
• Dərsin qısa planı izah edirlər.
Mövzuya Yazı
1 Heca haqqında biliklərin xatırlanması
yönəltmə 3.1.5 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər sətir­
Dil qay­
2 Sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi dən sətrə səhv keçirilmiş sözləri tapıb altından
daları
xətt çəkirlər. “Belə keçirilə bilər” sütununda isə
Sətirdən sətrə səhv keçirilmiş sözlə­
3 Yazı həmin sözlərin sətirdən sətrə düzgün keçirilməsi
rin qaydalara uyğun yazılışı
variantlarından mətnə uyğun olanını yazırlar.
4 Formativ qiymətləndirmə
Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Müəllim lövhədə müxtəlif sayda hecalardan yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
ibarət olan sözlər yazır. Şagirdlər növbə ilə löv­ Meyarlar Materiallar
həyə yaxınlaşır, sözləri oxuyur, sözdəki saitlərin
Tap. B, C
altından xətt çəkir, neçə hecalı söz olduğunu Sözlərin sətirdən sətrə keçiril­
(dərslik), tap. B
müəyyənləşdirirlər. Beləliklə, heca haqqında məsi qaydalarını tətbiq edir.
(iş dəftəri)
1­ci sinifdə aldıqları biliklər xatırlanır və təkrar
Sətirdən sətrə düzgün keçiril­
edilir. Bu dərsdə heca haqqında biliklərə yeni Tap. Ç
məyən sözləri düzgün hecala­
əlavələr ediləcək. (dərslik)
maqla oxuyur.
Dil qaydaları Dil qaydalarına əməl etməklə Tap. C
4.1.2 Tapşırıq A (dərslik), tapşırıq A (iş dəf­ mətndəki səhvləri düzəldir. (iş dəftəri)
təri). Tapşırıqlar sözün sətirdən sətrə keçirilməsi
üzrə dil qaydasının mənimsədilməsi üçün hazır­
lıq rolunu oynayır. Şagirdlər tapşırıqlar vasitəsilə
I sinifdə heca üzrə aldıqları bilikləri təkrar edirlər.
Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlərin diqqəti mək­
tubdan verilmiş nümunəyə cəlb edilir. Şagirdlər
həmin nümunəni oxuyurlar. Sətirlərin sonlarına
diqqət edirlər. Müəllim tapşırıqdakı suallara əla­
vələr edərək soruşur:

49

4­cü dərs. Gündəliyin tərtibi
• Dərslik: səh. 36­37 • İş dəftəri: səh. 22
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Vizual informasiyanın qrafik strukturunu müəyyən­
ləşdirməklə ondan səmərəli istifadə edir (st. 2.2.3 ).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
seçir (st. 2.2.4).
• Verilmiş sözlərə xas olan ümumi məna və ya əla­
məti müəyyənləşdirir (st. 2.1.1).
• Gündəlik tərtib edərkən onun struktur xüsusiyyət­
lərinin tələblərinə əməl edir (st. 3.1.4).
• Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir (st. 4.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Müəllimin sualının müzakirəsi
yönəltmə
2 Danışma Asudə vaxt mövzusunda söhbət
3 Oxu Gündəlik nümunəsinin oxusu
Oxuyub­
4 Gündəlikdəki faktların müqayisəsi
qavrama
Gündəliyin tərtibi, sözlərin sətirdən
5 Yazı
sətrə düzgün keçirilməsi
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim “Boş vaxtlarınızda nə edirsiniz?” su­
alı ilə şagirdləri müzakirəyə cəlb edir.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
dərslikdə verilmiş şəkillərə yönəldilir. Onlar şəkil­
lərə baxaraq uşaqların asudə vaxtlarını necə
keçirdikləri haqqında danışırlar.
Oxu
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər Lalə və
Şahinin gündəliklərindən verilmiş səhifələri diq­
qətlə oxuyurlar. Daha sonra müəllimin yönəldici
suallarına cavab verirlər:
• Oxuduğunuz məlumatlar kimlərə aiddir?
• Bu məlumatlar hansı günlərə dair yazılıb?
• Lalə asudə vaxtlarında hara gedib?
• Şahin asudə vaxtlarında nə edib?
Müəllimin yönəldici sualları şagirdlərin diqqə­
tini lazımi məlumatlara cəlb edir. Bu məlumatlar
dərslikdə verilmiş “C” tapşırığını yerinə yetirər­
kən istifadə ediləcək.
Müəllim Lalə və Şahinin gündəliyinin nümu­
nəsi əsasında gündəliyin əsas struktur element­
lərini (gün, ay, həftənin günü) izah edir.
50
Söz ehtiyatı
2.1.1 "Söz boğçası" rubrikası. Müəllim şa­
girdlərin diqqətini “Söz boğçası”ndakı sözlərə
yönəldir və onlara həmin sözlərin ümumi mə­
nasını (həftənin günləri) müəyyənləşdirməyi tap­
şırır.
Müəllimin nəzərinə! Yaxşı olardı ki, bu
sözlər şagirdlərin daha çox istifadə etdik­
ləri birinci gün, ikinci gün və bu kimi ifa­
dələrlə qarşılaşdırılaraq mənimsədilsin.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər verilmiş
cümlələri oxuyur və bu məlumatların kimə aid
olduğunu müəyyənləşdirirlər. Bununla da veril­
miş mətni diqqətlə oxuduqlarını nümayiş etdi­
rirlər.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırığın əsas
məqsədi şagirdlərə gündəliyin tərtibi qaydalarını
mənimsətməkdir. Şagirdlər təlimatdakı ardıcıllığa
uyğun olaraq dünənki gün haqqında qeydlər
aparırlar.
Müəllimin nəzərinə! Arzu edən şagirdlər
müəyyən bir dəftər ayıraraq özləri üçün
gündəlik tərtib edə bilərlər.
4.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər asudə
vaxt mövzusu ilə bağlı verilmiş şəkillərə aid bir
neçə cümlə yazırlar. Bu zaman onlardan sözləri
sətirdən sətrə düzgün keçirmək tələb olunur.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tap. A
Tanış mövzu ətrafında söhbət edir.
(dərslik)
Gündəliyin strukturu ilə bağlı su­ Tap. B
alları cavablandırır. (dərslik)
Verilmiş sözlərin aid olduğu ümumi “Söz boğçası”
mənanı müəyyən edir. rubrikası
Mətndə əsas fikrin açılmasına xid­ Tap. C
mət edən faktları seçir. (dərslik)
Təlimat əsasında gündəlik tərtib Tap. Ç
edir. (dərslik)
Sözləri sətirdən sətrə düzgün ke­ Tap. A
çirir. (iş dəftəri)

5­ci dərs. Qrafik informasiyanın
oxunması
• Dərslik: səh. 37­38 • İş dəftəri: səh. 23
Təlim məqsədləri
• Vizual informasiyanın qrafik strukturunu müəyyən­
ləşdirməklə ondan səmərəli istifadə edir (st. 2.2.3).
• Müəyyən məqsədlə anket yazır (st. 3.1.4).
• Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir (st. 4.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya "Asudə vaxt" anlayışı ətrafında şa­
1 bir şagird adi dəftər vərəqində nümunəyə uyğun
yönəltmə xələndirmə
Oxuyub­ Verilmiş diaqramın oxusu, diaqra­
2 ilə dəyişir.
qavrama mın hazırlanması; cədvəl üzrə iş
Sorğu keçirməklə diaqramın hazır­
3 Yazı
lanması
Dil qay­ Sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi
4
daları
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim yazı taxtasında dairə çəkir, içərisinə
“Asudə vaxt” yazır. Şagirdlər bu anlayışla bağlı
müxtəlif sözlər söyləyirlər. Müəllim dairənin kə­
narında müvafiq qeydlər aparır.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərə 2­ci si­
nif şagirdlərinin asudə vaxtları haqqında mə­
lumatları əks etdirən diaqram təqdim edilir.
Əvvəlcə şagirdlərə riyaziyyat dərsində diaqram
haqqında aldıqları məlumatlar xatırladılır. Daha
sonra onlara tapşırıqda təqdim olunmuş dia­
qramla tanış olmaq, məlumatları oxumaq üçün
müəyyən vaxt verilir. Ayrılan vaxt bitdikdən sonra
şagirdlər diaqrama aid sualları cavablandırırlar.
Əlavə suallar:
• Diaqramda şagirdlərin asudə vaxtlarındakı
hansı məşğuliyyətləri haqqında məlumatlar öz
əksini tapıb? Bu sualı cavablandırmaq üçün diaq‐
ramın hansı hissəsinə baxdınız?
• Sorğuya neçə uşaq cəlb edilib? Bu sualı ca‐
vablandırmaq üçün nə etdiniz?
• Neçə uşaq asudə vaxtını mütaliə edərək ke‐
çirir? Diaqramın hansı sütunu bu suala cavab
verir?
• Neçə uşaq asudə vaxtını dostları ilə keçir‐
məyə üstünlük verir?
51
2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT
Bu tapşırıq şagirdlərdə konkret mənbədən is­
tifadə edərək suallara cavab tapmaq bacarığını
inkişaf etdirir.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
girdlər öz sinif yoldaşlarının asudə vaxtlarını necə
keçirdiklərini əks etdirən diaqram hazırlamalıdır­
lar. Fəaliyyətin uğurlu alınması üçün müəllim şa­
girdləri “addım­addım” təlimatlandırır.
I addım. Şagirdlər sorğu anketi tərtib edirlər.
Sorğu anketinin nümunəsi dərslikdə verilib. Hər
sorğu anketi hazırlayır. Daha sonra parta yoldaşı
II addım. Şagirdlər anketi doldururlar. Hər bir
şagird anketin müvafiq sətrində asudə vaxtını
necə keçirdiyini yazır.
III addım. Sorğu anketləri bir yerə toplanır.
Şagirdlər növbə ilə anketlərdən birini götürüb
oxuyurlar. Müəllim isə lövhədə həmin məlumatı
simvollarla qeyd edir; məsələn: “televizora bax­
maq” qırmızı kub ilə işarə edilir. Beləliklə, bütün
anketlərdə olan məlumatlar qruplaşdırılır.
IV addım. Fəaliyyət yoxlama ilə yekunlaşır:
“Sorğu neçə nəfər arasında keçirilib? Sinifdə neçə
şagird var? Diaqramda qeyd olunan hər bir mə‐
lumat neçə nəfərə aiddir?
Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Tapşırıqlar vizual in­
formasiyadan məlumat almaq bacarığının inkişa­
fına yönəlib. Şagirdlərin “A” tapşırığını yerinə
yetirməsi “B” tapşırığında təqdim olunmuş cəd­
vəl üzrə məlumatların daha asanlıqla qavranıl­
masını təmin edir.
Şagirdlər məlumatları oxuyur və cədvəlin uy­
ğun qrafasına baxaraq doğru, yoxsa yanlış fikir­
ləri müəyyənləşdirirlər. 1, 3 və 4­cü cümlələr
doğru, digər cümlə isə yanlışdır.
Dil qaydaları
4.1.2 Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırıq sözlə­
rin sətirdən sətrə keçirilməsinə dair qazanılmış
biliklərin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər bu tapşırıqda
çoxhecalı sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi üçün
bütün variantlarını qeyd edirlər; məsələn, “Azə­
rbaycan” sözü Azər‐baycan, Azərbay‐can variant­
larında sətirdən sətrə keçirilə bilər.
 Formativ qiymətləndirmə yiniz vaxtı planlaşdırırsınızmı?” sualları ilə şagird­
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ ləri müzakirəyə cəlb edir.
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. Oxuyub­qavrama
Meyarlar Materiallar 2.2.3 Tapşırıq A (dərslik). Mətnin ilk hissəsi
Vizual informasiyanın qrafik şagirdlər tərəfindən səssiz şəkildə oxunur. Şa­
Tap. A (dərslik), tap.
strukturunu müəyyənləşdirmək­ girdlər mətndən illüstrasiyanın məzmununa uy­
A, B (iş dəftəri)
lə ondan səmərəli istifadə edir. ğun gələn hissəni müəyyən edirlər. Mətnin hər
Müəyyən məqsədlə anket tər­ Tap. B bir hissəsinə aid verilmiş sualları cavablandırırlar.
tib edir. (dərslik) Oxu prosesində verilən suallar şagirdlərə fikir­
Sözləri sətirdən sətrə düzgün Tap. C, Ç lərini cəmləməyə, hadisələri izləməyə yardımçı
keçirir. (dərslik) olur. Eyni zamanda müəllim üçün oxu prosesini
dəyərləndirməyə, anlaşılmaz qalan məsələlərə
vaxtında müdaxilə etməyə imkan yaradır.
6­cı dərs. “Qəribə qız” Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tap­
• Dərslik: səh. 38­39 • İş dəftəri: səh.24 şırıq vasitəsilə yeni öyrəndikləri sözləri mənimsə­
Təlim məqsədləri diklərini nümayiş etdirirlər.
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir 2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlə­
(st. 2.2.3). rin təxminetmə bacarığının inkişafına yönəlib.
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü müəy­ Şagirdlər onlara təqdim edilmiş illüstrasiyaya
yən edir (st. 2.1.1). əsasən uşaqların həyatında baş verəcək dəyişik­
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan sonra
likləri təxmin edirlər:
onun mümkün nəticələrini təxmin edir (st. 2.2.5).
• Oxuduğu və ya dinlədiyi mətnlə bağlı emosional – Uşaqlarda kitaba qarşı maraq oyandı. Leyla
düşüncələrini ifadə edir (bəyəndim, bəyənmədim, uşaqlarla oynamağa başladı. Uşaqlar arasında
yazığım gəldi, təəccübləndim) və əsaslandırır (st. isti münasibət yarandı.
1.2.2). 1.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Debat. Bu tapşırıq­
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
da bir­birinə zidd olan iki fikir öz əksini tapıb. Eyni
seçir (st. 2.2.4).
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmununu fikri dəstəkləyən şagirdlər bir qrupda toplaşırlar.
yazır (st. 3.1.2). Onlara fikirlərini əsaslandırmaq üçün hazırlaş­
mağa vaxt verilir. Hər bir qrupun nümayəndələri
• Dərsin qısa planı növbə ilə fikirlərini izah edir, əsaslandırırlar. Bu
1
Mövzuya
Müəllimin sualı üzrə müzakirə tapşırıq debat aparmaq, müzakirə etmək, fikir
yönəltmə söyləmək, fikrini əsaslandırmaq kimi önəmli ba­
Oxuyub­ carıqların inkişafına yönəlib.
2 “Qəribə qız” mətninin oxusu
qavrama
Oxuyub­qavrama
Söz ehti­
3 “Söz boğçası” rubrikası üzrə iş 2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər oxuduq­
yatı
Oxuyub­ ları mətndə verilmiş əsas fikri müəyyənləşdir­
4 Hadisələrin inkişaf xətti
qavrama məyə çalışırlar. Tapşırıqda əsas fikri tapmaq üçün
5 Danışma Debat ipucu olaraq şəkil də təqdim edilmişdir. Əsas
Oxuyub­ fikir: “Vaxtı düzgün bölüşdürmək, hər bir işə vaxt
6 Əsas fikrin müəyyənləşdirilməsi ayırmaq fayda verər”.
qavrama
Mətnin qısa məzmununun ardıcıl­ Yazı
7 Yazı
lıqla yazılması 3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq iki mər­
8 Formativ qiymətləndirmə
hələdə yerinə yetirilir. Şagirdlər:
Mövzuya yönəltmə 1) mətnə əsasən şəkillərin ardıcıllığını müəy­
Müəllim “Dostlarınızla birlikdə olanda vaxtı‐ yənləşdirir və uyğun rəqəmləri boş xanaya yazır­
nızı necə keçirirsiniz? Onlarla birlikdə keçirəcə‐ lar (doğru cavab: 3, 2, 1);

52
 2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT

2) hadisələrin ardıcıllığına uyğun olaraq mət­ Mövzuya yönəltmə

nin qısa məzmununu yazırlar. Müəllim şagirdlərin diqqətini fəslin adına yö­
Formativ qiymətləndirmə nəldərək soruşur:
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ – Sizcə, bu fəsildə biz nə haqda müzakirələr
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. aparacağıq?
Meyarlar Materiallar Şagirdlər sual ətrafında fikirlərini söyləyir, fəs­
lin mövzusunu təxmin edirlər.
Şəkillərlə mətnin hissələri arasındakı Tap. A
uyğunluğu müəyyən edir. (dərslik) Müəllim hiss və emosiya sözlərinin mənasını
Sözün kontekstə görə mənasını yaxın­ Tap. A dəqiqləşdirmək üçün müxtəlif mimika və jestlər
mənalı sözün köməyi ilə izah edir. (iş dəftəri) nümayiş etdirə bilər.
Mətnə çəkilmiş illüstrasiyaya əsasən Tap. B
Söz ehtiyatı
hadisələrin davamını təxmin edir. (dərslik)
2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırıq hiss və
Oxuduğu mətnlə bağlı fikir yürüdür Tap. C
və fikrini əsaslandırır. (dərslik) emosiya bildirən sözlərin şagirdlərin nitqində is­
Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət Tap. Ç
tifadə edilməsinə yönəlib. Şagirdlər verilmiş şə­
edən faktları seçir. (dərslik) killərdəki uşaqların üz cizgilərinə uyğun sözlər
Oxuduğu mətnin qısa məzmununu Tap. B seçirlər. Sonra müəllim nümunəni izah edir. Nü­
hadisələrin ardıcıllığına uyğun yazır. (iş dəftəri) munədəki sual modellərindən istifadə edərək şa­
girdlər şəkildəki uşaqların üz ifadələrinə əsasən
onların keçirdiyi hisslər haqqında danışırlar:
– Rəşad nə edir?
fəsil 2 HİSSLƏR VƏ EMOSİYALAR – Rəşad kədərlənir.
– Rəşad hansı hissi keçirir?
1­ci dərs. “Cığal öskürək” – Rəşad kədər hissi keçirir.
• Dərslik: səh. 40­41 • İş dəftəri: səh. 25 – Rəşadın kədərinin səbəbi nə ola bilər?
– Rəşadın sevimli oyuncağı sınıb.
Təlim məqsədləri
• Eyni məna qrupuna aid olan sözləri kontekstə görə
Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıqda şagirdlər
fərqləndirir (st. 2.1.2). şəkillərin məzmununa uyğun gələn hiss­həyəcan
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­həyəcanı bildirən sözləri krossvordun uyğun xanalarına
müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st. 2.2.1). yazırlar. Bununla şagirdlərin ümumi mənası eyni
• Məzmunun təqdim edilməsində başlıq, yarımbaşlıq
və qrafik təsvirlərin rolunu dəyərləndirir (st. 2.2.3). olan sözlər üzrə söz ehtiyatları artırılır. Şagirdlərə
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir istifadə üçün sözlər təqdim edilmişdir ki, bu da
(st. 2.2.3). tapşırığın yerinə yetirilməsinə kömək edir.
• Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların düş­
düyü situasiya ilə izah edir (st. 2.2.5). Oxu. Söz ehtiyatı
• Gündəlik tərtib edərkən onun struktur xüsusiyyət­ 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər onlara
lərinin tələblərinə əməl edir (st. 3.1.4).
verilmiş vaxt ərzində “Cığal öskürək” şeirini səs­
• Dərsin qısa planı siz oxuyurlar. Bu zaman obrazın nitqinə diqqət
Mövzuya
edir, onun keçirdiyi hisslərlə tanış olurlar. Daha
1 Fəslin adının müzakirəsi sonra şagirdlər şeiri səsli oxuyurlar. Müəllim şa­
yönəltmə
Söz ehti­ girdlərin nitqinə, obrazın nitqindəki hiss­həyə­
2 Hiss bildirən sözlərin fərqləndirilməsi
yatı canı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə etmələrinə
3 Oxu “Cığal öskürək” şeirinin oxusu diqqət etməlidir. Müəllim şagirdlərdən tanış ol­
mayan söz və ifadələrin (bəkməz, cığal, yaxa,
Oxuyub­
4 “Cığal öskürək” şeirinin qavranılması əlində qalmaq) təxmini mənasını soruşur. Söz və
qavrama
5 Yazı Plana uyğun gündəliyin yazılması ifadələrin dəqiq mənası izah olunduqdan sonra
6 Formativ qiymətləndirmə şagirdlər onları müxtəlif cümlələrdə işlədirlər.

53
 Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər şəkillə
şeir arasında olan uyğunsuzluğu müəyyən edib
fikirlərini əsaslandırırlar.
– Şeirin məzmununa görə Süsən məktəb üçün
darıxır və kədərlənir. İllüstrasiyada isə Süsən şən
əhvali‐ruhiyyədə təsvir edilmişdir.
2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər əsas ob­
razın dilindən deyilən misraları müəyyənləşdirir
və ümumiləşdirərək öz sözləri ilə nəql edirlər.
2.2.5 Tapşırıq D (dərslik). Yazı ilə inteqra­
siya. Şeirdəki hadisələrlə bağlı niyə? nə üçün?
suallarına cavab verərək tapşırıqdakı cümlələri
tamamlayırlar. Bu tapşırıq şagirdlərdə analiz et­
mək, hadisələrin başvermə səbəblərini araşdır­
maq kimi vacib bacarıqları inkişaf etdirir.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq E (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
girdlər şeirin əsas qəhrəmanının (Süsənin) dilin­
dən gündəlik yazırlar. Yazı işi dərslikdə verilmiş
plana uyğun aparılır. Tapşırıq şagirdlərin praq­
matik mətnləri məzmun, kompozisiya və struk­
tur xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla tərtib etmək
bacarığını inkişaf etdirir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Eyni məna qrupuna aid olan sözləri Tap. A
kontekstə görə fərqləndirir. (dərslik)
Mətni oxuyarkən obrazların nitqin­
Tap. B
dəki hiss­həyəcanı müxtəlif səs ça­
(dərslik)
larları ilə ifadə edir.
Mətnin məzmunu ilə illüstrasiya
Tap. C
arasındakı uyğunsuzluğu müəyyən
(dərslik)
edir.
Mətndə fakt və hadisələrin aid ol­ Tap. Ç
duğu hissələri müəyyən edir. (dərslik)
Mətndəki hadisələrin səbəbini Tap. D
müəyyənləşdirir. (dərslik)
Gündəliyi struktur xüsusiyyətlərini Tap. E
nəzərə alaraq tərtib edir. (dərslik)
54
2­ci dərs. “Qeyri­adi begemot” (I hissə)
• Dərslik: səh. 41­42 • İş dəftəri: səh. 26
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xarak­
terinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
seçir (st. 2.2.4).
• Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni müəyyən etmək­
lə cümləni müvafiq sözlə tamamlayır (st. 2.1.2).
• Sözün kontekstə görə mənasını yaxınmənalı sözün
köməyi ilə izah edir (st. 2.1.3).
• Cümlələrdə mətnin məzmununa uyğun düzəlişlər
edir (st. 3.1.5).
• Dərsin qısa planı
1
Mövzuya
Müəllimin sualı üzrə müzakirə
yönəltmə
“Qeyri­adi begemot” mətninin I his­
2 Oxu
səsinin oxusu
3 Oxuyub­ Əsas fikrin müəyyənləşdirilməsi
qavrama
Söz ehti­
4 Yeni sözlərin mənimsədilməsi
yatı
Cümlələrin məzmunca təkmilləşdi­
5 Yazı
rilməsi
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə sual verir:
– “Qeyri‐adi” nə deməkdir? Qeyri‐adi olan var‐
lıqlarla rastlaşmısınızmı? Onların qeyri‐adiliyi
haqqında danışın.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu. Mət­
nin I hissəsi şagirdlər tərəfindən növbə ilə oxu­
nur. Müəllim şagirdlərin obrazın nitqindəki
hiss­həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə et­
məsinə diqqət edir. Mətnin bəzi abzaslarından
sonra suallar təqdim edilib ki, bu da şagirdlərə
fikirlərini cəmləməyə, hadisələri izləməyə yar­
dımçı olur. Eyni zamanda müəllimə oxu prosesini
dəyərləndirməyə, anlaşılmaz qalan məsələlərə
vaxtında müdaxilə etməyə imkan yaradır.
"Söz boğçası" rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (səs‐küylü, parlaq, əy‐
lənmək, atılıb‐düşmək, elan) təxmini mənasını
soruşur. Sonra sözlərin dəqiq mənasını açıqlayır.
Şagirdlər hər bir sözə uyğun cümlə qururlar.
 2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT

Oxuyub­qavrama Sözün kontekstə görə mənasını

Tap. B
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıq şagird­ yaxınmənalı sözün köməyi ilə izah
(iş dəftəri)
edir.
lərdə əsaslandırmaq, sübut etmək kimi vacib Cümlələrdə mətnin məzmununa Tap. C
bacarıqları inkişaf etdirir. uyğun düzəlişlər edir. (iş dəftəri)
Şagirdlər onlara təqdim edilmiş fikirləri təs­
diq etmək üçün mətndən cümlələr seçib oxu­ Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimə növbəti dərsdə is­
yurlar. Bununla da mətni oxuyub­anladıqlarını tifadə etmək üçün məkan (kitabxana, park, zoopark,
nümayiş etdirirlər; məsələn: “Keçirdiyimiz hisslər mağaza və s.) şəkilləri əldə etmək tövsiyə olunur.
rəngimizin dəyişməsinə səbəb olur” fikrini mətn­
dəki “Hippo qorxudan ağappaq ağarmışdı” cüm­
ləsini oxumaqla təsdiqləyə bilərlər. “Peyvənd
insanları yoluxucu xəstəlikdən qoruyur” fikrini 3­cü dərs. Əlamət bildirən sözlərin
isə “Əgər peyvənd edilməsə, sarılıq tutar” cüm­ məna növləri
ləsini oxumaqla təsdiqləmək olar. • Dərslik: səh. 43 • İş dəftəri: səh. 27
Söz ehtiyatı
Təlim məqsədləri
2.1.2 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıqda şagird­
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir (st.
lərə mətnin məzmununu əks etdirən cümlələr 1.2.1).
təqdim olunmuşdur. Cümlələrdə əsas fikri açan • Əlamət bildirən sözləri məna qruplarına görə
sözlər buraxılmışdır. Şagirdlər həmin sözləri bər­ (rəng, dad və s.) fərqləndirir (st. 4.1.5).
pa etməklə mətni nə qədər diqqətlə oxuduq­ • Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü müəy­
larını nümayiş etdirirlər. Şagirdlər həmçinin hiss yən edir (st. 2.1.1).
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn
və emosiya bildirən sözləri cümlədə düzgün iş­
yazır (st. 3.1.2).
lətməklə söz ehtiyatlarını möhkəmləndirirlər.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər cümlədə bu­ • Dərsin qısa planı
raxılmış sözləri müəyyən etməklə yeni sözləri nə
Mövzuya
dərəcədə anladıqlarını nümayiş etdirirlər. 1 Anlayışın çıxarılması
yönəltmə
2.1.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Sözlərin yaxın­
2 Danışma İllüstrasiyaların təsvir olunması
mənalı qarşılığını seçməklə onları anladıqlarını
nümayiş etdirirlər. Dil qay­ Əlamət bildirən sözlərin məna növ­
3
daları lərinin mənimsədilməsi
Yazı 4 Danışma Şəklin təsvir edilməsi
3.1.5 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlərə “Qey­
5 Yazı Şəkil üzrə təsviri mətnin yazılması
ri­adi begemot” mətninin I hissəsinə aid cüm­
lələr təqdim edilib. Cümlələrdəki fərqləndirilmiş 6 Formativ qiymətləndirmə
sözlər mətnin məzmununa uyğun deyil. Şagirdlər Mövzuya yönəltmə
həmin sözləri mətnin məzmununa uyğun söz­ Tapşırıq A (dərslik). Şaquli inteqrasiya. Şagird­
lərlə əvəz edib köçürürlər. lər bu tapşırıq vasitəsilə I sinifdə öyrəndikləri dil
Formativ qiymətləndirmə qaydaları üzrə biliklərini xatırlayır, təkrar edirlər.
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Danışma
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
Meyarlar Materiallar keçən dərsdə oxuduqları “Qeyri­adi begemot”
Mətni oxuyarkən obrazların nitqi­
Tap. A mətninə çəkilmiş şəkillərə (çimərlik və həkimin
ni onların xarakterinə uyğun səs­ otağı) yönəldilir. Şagirdlər şəkildə gördüklərini
(dərslik)
ləndirir.
təsvir edirlər. Təsvir zamanı “A” tapşırığında veril­
Mətndə əsas fikrin açılmasına xid­ Tap. B, C miş sözlərdən də istifadə edə bilərlər. Müəllim
mət edən faktları seçir. (dərslik)
bu tapşırıqla şagirdlərin diqqətini əlamət bildirən
Sözü cümlədə işlətməklə mənasını Tap. A
sözlərə yönəldir və təsvir zamanı bu sözlərin ro­
anladığını nümayiş etdirir. (iş dəftəri)
lunu onların nəzərinə çatdırır.

55
 Qruplarla iş. Hər bir qrup şəkil haqqında 3­4 Meyarlar Materiallar
cümlədən ibarət rabitəli mətn təqdim edir. Digər Əlamət bildirən sözlərin köməyi Tap. B
qrup mətni dinlədikdən sonra öz əlavələrini edir. ilə şəkli təsvir edir. (dərslik)
Müəllimin nəzərinə! Müəllim əvvəlcə­ Əlamət bildirən sözləri məna qrup­
Tap. A
larına görə (rəng, dad və s.) fərq­
dən şagirdlərə yoldaşlarının təqdimatını (iş dəftəri)
ləndirir.
diqqətlə dinləməyi və əlavələr etməklə
Əlamətlərə uyğun olan varlığı Tap. C
genişləndirməyi tapşırır. müəyyənləşdirir. (dərslik)
Dil qaydaları Verilmiş izahın, əlamətlərin aid Tap. Ç
4.1.5 “Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim olduğu sözü müəyyən edir. (dərslik)
şagirdlərin diqqətini “Bunları bilməliyik” rubrika­ Əlamət bildirən sözlərdən istifa­ Tap. B
sına yönəldir. Onlara əlamət bildirən sözlərin də etməklə təsviri mətn yazır. (iş dəftəri)
məna növləri haqqında məlumat verir. Təsvir za­ Növbəti dərsə hazırlıq. Növbəti dərsdə şagirdlərə mi­
manı forma, dad, rəng, həcm bildirən sözlərin mika və jestlər haqqında məlumat veriləcək. Bu məq­
rolunu vurğulayır. sədlə müəllimə növbəti dərsdə nümayiş etdirmək
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər verilmiş əla­ üçün müxtəlif mimika və jestləri göstərən maska, ob­
raz, klounların şəkillərini və yaxud videolarını hazır­
mət bildirən sözləri məna növlərinə görə qrup­ lamaq tövsiyə edilir.
laşdırmaqla yeni biliklərini möhkəmləndirirlər.
2.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər əlamət
bildirən sözlərin hansı varlığa aid olduğunu mü­
4­cü dərs. “Qeyri­adi begemot” (II hissə)
əyyənləşdirməklə sözün izahı ilə bağlı bilik və
bacarıqlarını inkişaf etdirirlər. • Dərslik: səh. 44­45 • İş dəftəri: səh. 28
Tapşırıq Ç (dərslik). Qruplarla iş. Şagirdlər
Təlim məqsədləri
qruplara ayrılırlar. Müəllim qruplara tapşırır ki, • Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir (st.
onlara verilən əlamət bildirən sözlərin hər birinin 1.2.1).
ümumi mənasını (rəng, dad, forma,ölçü) müəy­ • Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xarakte­
yənləşdirib hər bir əlamətə uyğun olan varlıq ad­ rinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
• Başlıq, altbaşlıq, yarımbaşlıq, qrafik təsvirlər kimi
ları tapıb yazsınlar. Sonda qrupların təqdimatı mətn elementlərinin məzmunun təqdim edilməsində
dinlənilir. rolunu dəyərləndirir (st. 2.2.3).
Əlavə tapşırıq. Oyun. Üzərində məkan şəkil­ • Qeyri­verbal ünsiyyət vasitələrindən (jest, mimika)
ləri olan kartlar şagirdlərə paylanır. Lakin kartlar istifadə edir (st. 1.2.1).
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn yazır
gizli saxlanılmalıdır ki, onu görməsinlər. Hər bir (st. 3.1.2).
şagird öz kartındakı məkanı təsvir edir, digərləri • Verilmiş sözləri aid olduqları ümumi məna üzrə
isə onu tapır. Bu tapşırıqla əlamət bildirən söz­ qruplaşdırır (st. 2.1.1).
lərin hansı varlığa aid olduğunu müəyyənləşdir­ • Dərsin qısa planı
məklə yanaşı, sözün izahını vermək bacarığı da
inkişaf etdirilir. Mövzuya
1 Mimika və jestlərin obrazlı nümayişi
yönəltmə
Yazı
2 Danışma Şəklin təsvir edilməsi
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər onlara
Oxu. Söz “Qeyri­adi begemot” mətninin II hissə­
təqdim edilmiş sözlərdən də istifadə edərək şəkli 3
ehtiyatı sinin oxusu
təsvir edirlər. Bununla da təsviri mətnin yazılma­ Oxuyub­
4 İllüstrasiya ilə mətnin uyğunluğu
sında əlamət bildirən sözlərin rolunu dərk edir­ qavrama
lər. Hisslərin mimika və jestlərin köməyi ilə
5 Danışma
ifadəsi
Formativ qiymətləndirmə 6 Yazı Təsviri xarakterli mətnin yazılması
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Eyni hisslə bağlı olan sözlərin ad, əla­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. 7 Söz ehti­
mət, hərəkət bildirməsinə görə qruplaş­
yatı
dırılması
8 Formativ qiymətləndirmə

56
 2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT

Mövzuya yönəltmə Söz ehtiyatı

Müəllim mimikaları nümayiş etdirən maska­ 2.1.1 Tapşırıq D (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
ların, obrazların, klounların şəkillərini və ya vi­ girdlərdən eyni hisslə bağlı olan sözləri ad, əla­
deolarını təqdim edir və sual verir: mət və hərəkət bildirməsinə görə fərqləndirmək
– Şəkildə gördüyünüz üz cizgiləri sizə nədən tələb olunur.
xəbər verir?
Formativ qiymətləndirmə
Danışma Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırıq iki mərhə­ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
lədə yerinə yetirilir. Şagirdlər:
Meyarlar Materiallar
1) mətnə çəkilmiş illüstrasiyaya əsasən Hip­
ponun otağını təsvir edirlər. Müəllim şagirdlərə Əlamət bildirən sözlərdən istifadə Tap. A
etməklə varlıqları təsvir edir. (dərslik)
təsvir edərkən əlamət bildirən sözlərin müxtəlif
məna növlərindən (ölçü, rəng, forma) istifadə Mətni oxuyarkən obrazların nitqi­
Tap. B
ni onların xarakterinə uyğun səs­
edə biləcəklərini xatırladır; (dərslik)
ləndirir.
2) mətnə çəkilmiş illüstrasiyaya əsasən obraz­
Şəkillərlə mətnin hissələri arasın­ Tap. C
lar arasındakı dialoqun məzmununu təxmin edib
dakı uyğunluğu müəyyən edir. (dərslik)
danışırlar. Tapşırığın bu mərhələsini bir neçə cüt
arasında rollu oyun kimi də keçirmək olar. Qeyri­verbal ünsiyyət formaların­
Tap. Ç
dan (jest, mimika, poza) istifadə
Oxu. Söz ehtiyatı (dərslik)
edir.
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Mətnin II hissəsi
Əlamət bildirən sözlərdən istifadə Tap. A
şagirdlər tərəfindən növbə ilə oxunur. Müəllim etməklə təsviri mətn yazır. (iş dəftəri)
oxu prosesində şagirdlərin obrazın nitqindəki
hiss­həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə et­ Verilmiş sözləri aid olduqları ümu­ Tap. D
mi anlayışlar üzrə qruplaşdırır. (dərslik)
mələrinə diqqət yetirməlidir.
Oxu zamanı lazım gəldikcə mənası şagirdlər
tərəfindən anlaşılmayan sözlər izah edilir. Növbəti dərsə hazırlıq. Növbəti dərsdə nümayiş
etdirmək üçün “Doktor Aybolit” cizgi filmindən kiçik
Oxuyub­qavrama bir fraqmentin əldə olunması tövsiyə edilir.
2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Müəllim şagirdlə­
rin diqqətini mətnə çəkilmiş sonuncu illüstrasi­
yaya yönəldir. Şagirdlər obrazların üz ifadələrinə,
əl­qol hərəkətlərinə baxıb onların hansı hissləri 5­ci dərs. “Nəriman Nərimanov haq­
keçirdiklərini izah edirlər. Mətnin həmin şəklə aid qında xatirələr”
hissəsini tapıb oxuyurlar.
• Dərslik: səh. 46­47 • İş dəftəri: səh. 29
Danışma
1.2.1 “Faydalı məsləhət” rubrikası. Bu rubri­ Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
kada şagirdlərə mimika və jestlər haqqında mə­ • Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla
lumat verilir. Fikrin daha dəqiq çatdırılmasında bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
mimika və jestin rolu izah edilir. • Mətndə fakt və hadisələrin aid olduğu hissələri mü­
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər “Qeyri­adi bege­ əyyən edir (st. 2.2.3).
mot” mətninin I hissəsini yada salır, Hipponun • Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandırır (st.
keçirdiyi hissləri xatırlayır, mimika və jestlərin kö­ 2.2.4).
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir (st.
məyi ilə həmin hissləri nümayiş etdirirlər. 1.2.1).
Yazı • Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn yazır
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­ (st. 3.1.2).
lərin mətnin məzmununu necə qavradıqlarını
yoxlamağa imkan yaradır, onlarda düşüncələrini
yazı ilə ifadə etmək bacarığını inkişaf etdirir.

57
 • Dərsin qısa planı “Faydalı məsləhət” rubrikası. Şagirdlərin diq­
Mövzuya “Doktor Aybolit” cizgi filmindən qəti “Faydalı məsləhət” rubrikasına yönəldilir.
1 Verilmiş nümunə əsasında obrazın təsviri haq­
yönəltmə fraqmentin nümayişi
qında tövsiyələr verilir.
2 Danışma Həkim peşəsi haqqında söhbət
Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq şagirdlərin
"Nəriman Nərimanov haqqında xa­ mətnin məzmununu necə qavradıqlarını yoxla­
Oxu. Söz
3 tirələr" mətninin oxusu; “Söz boğ­ mağa imkan yaradır. Eyni zamanda şagirdlərin
ehtiyatı
çası” üzrə iş
diqqətini obrazın təsviri üçün lazımi məqamlara
Oxuyub­ yönəldir.
4 Abzaslarla iş, fikrin əsaslandırılması
qavrama
Danışma
5 Danışma Doktor Nəriman obrazının təsviri 1.2.1 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər mətnin
6 Yazı Ailə üzvlərindən birinin təsviri məzmununa əsasən onlara təqdim edilmiş plan
əsasında Nəriman Nərimanov obrazını təsvir
7 Formativ qiymətləndirmə
edirlər.
Mövzuya yönəltmə Yazı
Müəllim “Doktor Aybolit” cizgi filmindən kiçik 3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər plan
bir fraqment nümayiş etdirməklə şagirdlərin diq­
əsasında ailə üzvlərindən birini təsvir edən mətn
qətini mövzuya yönəldir.
yazırlar. Müəllim şagirdlərin diqqətini yarımbaş­
Danışma lıqlara yönəldir.
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər həkim Formativ qiymətləndirmə
peşəsi haqqında bildiklərini danışırlar. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Oxu. Söz ehtiyatı yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Növbəli oxu. Şa­ Meyarlar Materiallar
girdlər “Nəriman Nərimanov haqqında xatirələr” Tanış mövzu ətrafında söhbət Tap. A
mətnindəki cümlələri növbə ilə ucadan oxu­ edir. (dərslik)
yurlar. Hər abzası oxuyub bitirdikdən sonra mü­
Ucadan oxuduqdan sonra mətn­
əllim faktoloji suallar verməklə şagirdlərin həmin dəki məlumatlarla bağlı suallara
Tap. B
hissəni nə dərəcədə oxuyub­qavradıqlarını yox­ (dərslik)
cavab verir.
layır. Müəllim şagirdlərdən tanış olmayan söz­
lərin (xatirə, səmimi, müalicə etmək, yazıçı, Nitqində yeni öyrəndiyi sözlər­
“Söz boğçası”
dən kontekstə uyğun istifadə
körpələr evi) təxmini mənasını soruşur. Sonra edir.
rubrikası
sözlərin dəqiq mənasını açıqlayır. Şagirdlər söz­
lərin dəqiq izahından sonra onları müxtəlif cüm­ Verilmiş cümlələrin mətndəki Tap. C
lələrdə işlədirlər. yerini müəyyən edir. (dərslik)

Oxuyub­qavrama Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. Ç (dərslik),

xidmət edən faktları seçir. tap. A (iş dəftəri)
2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş cümlələri oxuyur, uyğun abzasların Əlamət bildirən sözlərdən istifa­ Tap. D
sonuna əlavə edirlər. Beləliklə, hər bir abzasın də etməklə varlığı təsvir edir. (dərslik)
məzmununu anladıqlarını nümayiş etdirirlər. Tap. B
Plan əsasında təsviri mətn yazır.
Doğru cavablar: 1 – b, 2 – c, 3 – a. (iş dəftəri)
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş cümlələri oxuyurlar. Mətndən həmin
fikirləri təsdiq edən cümlələr seçməklə əsaslan­
dırırlar. Oxuyub­qavramanı yoxlayan bu tapşırıq
eyni zamanda şagirdlərin diqqətini obrazın təs­
virinə yönəldir.

58

6­cı dərs. Təsvir
• Dərslik: səh. 47­48 • İş dəftəri: səh. 30
Təlim məqsədləri
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
seçir (st. 2.2.4).
• Eyni məna qrupuna aid olan sözləri kontekstə görə
fərqləndirir (st. 2.1.2).
• Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların düş­
düyü situasiya ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir (st.
1.2.1).
• Kontekstə uyğun olaraq sözün əksmənalı qarşılığını
seçir (st. 2.1.3).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Hadisələrlə hisslərin uyğunlaşdırıl­
1 araşdırırlar. Şagirdlər şəxsi (Rasim), onun düşdü­
yönəltmə ması
Oxuyub­ Təsvirə uyğun obrazın müəyyənləş­
2 yaya uyğun keçirdiyi hissi (sevinc) fərqləndirərək
qavrama dirilməsi
3 Söz ehtiyatı Hisslərin adının müəyyənləşdirilməsi
Oxuyub­ Hisslərin səbəbinin müəyyənləşdi­
4
qavrama rilməsi
5 Danışma Süjetli şəkil kompozisiyası üzrə iş
Əksmənalı ad, əlamət və say bildi­
6 Söz ehtiyatı
rən sözlərin müəyyənləşdirilməsi
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim lövhənin sol tərəfinə “Sabah babam­
la göbələk yığmağa gedəcəyəm”, “Bu gün başım
ağrıyır” cümlələrini yazır. Lövhənin sağ tərəfinə
şən və kədərli smaylik yapışdırır. Şagirdlər cüm­
lələri oxuyur və smayliklərlə uyğunlaşdırırlar.
Daha sonra seçimlərinin səbəbini izah edirlər.
Bununla da şagirdlərin diqqəti mimikalara, bu
hisslərin yaranma səbəblərinə – situasiyalara
yönəlir.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
rə əvvəlki dərslərdə tanış olduqları obrazları
xatırladır (Süsən, Hippo, Leylək, Nəriman Nəri­
manov). Onlar tapşırıqda verilmiş cümlələri ox­
uyur, təsvirlərə uyğun olan obrazın adını tapırlar.
Tapşırıq şagirdlərə bu fəsildə oxuduqları mətn­
lərin məzmununu xatırlatmaqla yanaşı, onların
diqqətini obrazın təsviri üçün lazımi məqamlara
(obrazla ümumi tanışlıq, xarici görünüş, xarak­
teri) yönəldir.
59
2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT
Söz ehtiyatı
2.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıqda şa­
girdlərə obrazların rastlaşdığı müxtəlif situasiya­
lar təqdim edilib. Onlar verilmiş situasiya uyğun
olaraq obrazın keçirdiyi hissin adını yazmalı və
həmin hiss bildirən sözə müvafiq olan smayliki
müəyyənləşdirməlidirlər. Bununla şagirdlərin söz
ehtiyatı möhkəmləndirilir və məntiqi təfəkkürü
inkişaf etdirilir.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər tapşı­
rıqda verilmiş cümlələri oxuyur, nümunəyə əsa­
sən cədvəli doldururlar. Bu tapşırıqda şagirdlər
əsas qəhrəmanların keçirdiyi hisslərin səbəbini
yü situasiyanı (komandası qalib gəlib) və bu situasi­
cədvəlin uyğun sütunlarında qeyd edirlər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər açar söz­
lərdən istifadə etməklə süjetli şəkil kompozisiyası
üzrə mətn qurub danışırlar. Əvvəlcə hadisələrin
baş verdiyi məkanı, daha sonra əsas obrazları
təsvir edirlər. Şagirdlər obrazların rastlaşdığı si­
tuasiyanı müəyyənləşdirir, onların keçirdikləri
hiss­həyəcanı təsvir edirlər.
Söz ehtiyatı
2.1.3 Tapşırıq C (dərslik). Dil qaydaları ilə
inteqrasiya. Şagirdlər bir­birinə əksmənalı olan
sözləri müəyyənləşdirir, eyni zamanda həmin
sözləri cümlədə işlətmək üçün situasiyalar dü­
şünürlər. Bu tapşırıq şagirdlərin I sinifdə əksmə­
nalı sözlər haqqında aldıqları məlumatı yada
salır. Müəllim onların diqqətini “Bunları bilmə­
liyik” rubrikasına yönəldir. Şagirdlərə bu mövzu­
da daha bir məlumat (əksmənalı sözlərin eyni
suala cavab verməsi) izah edilir.
Tapşırıq Ç (dərslik). Bu tapşırıq şagirdlərdə
ad, əlamət, say bildirən sözləri fərqləndirmək,
eyni zamanda əksmənalı sözləri müəyyən etmək
bacarıqlarının inkişafına yönəlib.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. A
xidmət edən faktları seçir. (dərslik)
Sözlərdən situasiyaya uyğun is­ Tap. A əsasən idman növləri haqqında danışırlar. Müəl­
tifadə edir. (iş dəftəri) lim tapşırıqda verilmiş ikinci şəklin təsviri zamanı
Obrazların keçirdiyi hisslərin sə­ aşağıdakı tövsiyələri nəzərə almalıdır.
Tap. B
bəbini onların düşdüyü situasi­
(iş dəftəri) Müəllimin nəzərinə! Bu fəsildə şagirdlə­
ya ilə izah edir.
Şəkil və plan əsasında təsviri xa­ Tap. B rə paralimpiya haqqında məlumat verilə­
rakterli mətn qurur. (dərslik) cək, əlil idmançıların uğurlarından bəhs
Sözlərin əksmənalı qarşılığını Tap. C, Ç ediləcək. Müəllimlərə bu həssas mövzu­
müəyyən edir. (dərslik) ya diqqətlə yanaşmaları tövsiyə edilir. Bu
fəslin kompetensiyasına daxildir:
• əlil insanların cəmiyyətə adaptasiyası,
onların sevdikləri işlərlə məşğul olmasına
fəsil 3 İDMAN şəraitin yaradılması;
• belə insanların halına acımaq əvəzinə
onlarda özünəinam hissinin yaradılması­
1­ci dərs. “Qələbə” na yardım olunması;
• Dərslik: səh. 49­50 • İş dəftəri: səh. 31 • əlil insanlara cəmiyyətdə özlərini rahat
hiss etmələri üçün sağlam mühitin yara­
Təlim məqsədləri dılması və s.
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla Oxu. Söz ehtiyatı
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1). 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Növbəli oxu. Şa­
• Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandırır (st. girdlər “Qələbə” mətnini növbə ilə bir­birini iz­
2.2.4). ləyərək ucadan oxuyurlar. Hər abzası oxuyub
• Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış edə­
bitirdikdən sonra müəllim faktoloji suallar ver­
rək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən edir
(st. 2.2.5). məklə şagirdlərin həmin hissəni nə dərəcədə ox­
• Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir (st. 4.1.2). uyub­qavradıqlarını yoxlayır.
"Söz boğçası" rubrikası. Müəllim şagirdlər­
• Dərsin qısa planı dən tanış olmayan sözlərin təxmini mənasını so­
Mövzuya ruşur. Sonra sözlərin dəqiq mənasını açıqlayır.
1 “İdman” anlayışı üzrə şaxələndirmə
yönəltmə Şagirdlər sözlərin dəqiq izahından sonra onları
2 Danışma Şəkil üzrə söhbət müxtəlif cümlələrdə işlədirlər.
Oxu. Söz “Qələbə” mətninin oxusu; "Söz boğ­ Oxuyub­qavrama
3
ehtiyatı çası" üzrə iş 2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətnin
Sual­cavab; obrazın xarakterinin sə­ 1­ci abzasında verilmiş məlumata əsaslanaraq
Oxuyub­
4 ciyyələndirilməsi; səbəb­nəticə əla­
qavrama sualı cavablandırırlar. Bununla onlar mətni diq­
qəli cümlələrin uyğunlaşdırılması
qətlə oxuduqlarını, mətndən aldıqları məlumat­
Dil qay­
5 daları Sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi ları düzgün analiz etdiklərini göstərirlər.
6 Formativ qiymətləndirmə Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda veril­
miş cümlələri oxuyurlar. Mətndə mavi rənglə
Mövzuya yönəltmə fərqləndirilmiş cümlələrlə uyğunlaşdıraraq obra­
Şaxələndirmə. Müəllim lövhədə dairə çəkir, zın xarakterini səciyyələndirirlər.
içərisinə “İdman” sözünü yazır. Şagirdlər bu anla­ Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırıqda
yışla bağlı sözlər (İdman növlərinin, idmançıların verilmiş cümlələri oxuyur, mətndən aldıqları mə­
adı ola bilər.), fikirlər səsləndirirlər, müəllim dai­ lumatlara əsaslanaraq doğru, yoxsa yanlış ol­
rənin kənarından şaxələr çəkməklə həmin fikir­ duğunu müəyyənləşdirirlər. Tapşırıq müəllimə
ləri qeyd edir. şagirdlərin mətni nə dərəcədə diqqətlə oxuduq­
Danışma larını izləməyə imkan yaradır.
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər şəkildə 2.2.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər tapşı­
gördüklərini təsvir edir, bildikləri məlumatlara rıqda verilmiş səbəb­nəticə məzmunlu cümlələri
60
 2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT

uyğunlaşdırırlar. Məqsəd şagirdlərin diqqətini – “Qələbə” mətnindən (keçən dərs tanış oldu‐
mətndəki səbəb­nəticə əlaqəsini izləməklə ana­ ğumuz) Olimpiya oyunları haqqında nə öyrəndiniz?
liz etmək bacarığının inkişafına yönəlib. – Hökmdar ölkəsinə, əhalisinə necə münasi‐
Dil qaydaları bət göstərirdi?
Şagirdlər bu sualları cavablandırarkən oxu­
4.1.2 Tapşırıq D (dərslik). Tapşırıq sözlərin
duqları mətndəki faktları xatırlayacaq, hökmda­
sətirdən sətrə keçirilməsi qaydaları üzrə möh­
rın xalqa olan münasibətini dəyərləndirəcəklər.
kəmləndirmə məqsədi daşıyır.
Bununla da onların diqqəti “fakt və münasibət”
Formativ qiymətləndirmə anlayışına yönəldilir.
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Oxuyub­qavrama
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
2.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
Meyarlar Materiallar da verilmiş cümlələri oxuyur və hansı cümlənin
Tanış mövzu ətrafında söhbət Tap. A münasibət bildirdiyini (Məncə, hökmdar ədalətli
edir. (dərslik) hərəkət etdi) müəyyənləşdirirlər.
Ucadan oxuduqdan sonra mətn­ “Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim rub­
Tap. B
dəki məlumatlarla bağlı suallara rikadakı məlumatları şərh edir. Şagirdlərə fakt və
(dərslik)
cavab verir. münasibət bildirən cümlələri fərqləndirməyin
Tap. C, Ç yollarını izah edir.
Mətndən faktlar gətirməklə fikrini
(dərslik), tap. A Müəllimin nəzərinə! Müəllimə şagirdlərə
əsaslandırır.
(iş dəftəri)
tanış olan mövzulara əsaslanaraq fakt
Mətndəki hadisələrlə bağlı niyə? Tap. B bildirən cümlələr söyləmək tövsiyə edilir.
nə üçün? suallarına cavab verir. (iş dəftəri)
Bu məqsədlə 1­ci sinifdə tanış olduqları
Sözləri sətirdən sətrə düzgün ke­ Tap. D “Göyqurşağı necə yaranır?”, “İlbizlər”,
çirir. (dərslik) ”Vətənimizi tanıyaq” kimi mövzuları xa­
tırlatmaq olar. Bu mövzularla bağlı aşa­
ğıdakı fakt bildirən cümlələrdən istifadə
etmək olar:
2­ci dərs. Fakt və münasibət • Göyqurşağının yeddi rəngi var.
• Göyqurşağı qövs şəklindədir.
• Dərslik: səh. 51­52 • İş dəftəri: səh. 32 • İlbizlərin çanağı bərk olur.
Təlim məqsədləri • İlbizlərin kiçik buynuzları var.
• Mətndə fakt və münasibət ifadə edən fikirləri
fərqləndirir (st. 2.2.2).
• Azərbaycanın bayrağı üçrənglidir.
• Suallara və illüstrasiyalara əsasən dinlədiyi mətni • Neft daşları Xəzər dənizində yerləşir.
şərh edir (st. 1.1.1). İlkin mərhələdə şagirdlərə elə faktlar söy­
• Dərsin qısa planı ləmək lazımdır ki, onları sübut etmək asan
olsun; məsələn, şəkildə göyqurşağının,
Mövzuya bayrağımızın rənglərini saymaqla, lövhə­
1 “Qələbə” mətninin xatırladılması
yönəltmə
də şəklini çəkməklə, şəklini göstərməklə,
Oxuyub­ "Fakt" və "münasibət" anlayışlarının toxunmaqla söylədiklərinin həqiqi oldu­
2
qavrama mənimsədilməsi ğunu asanlıqla sübut etmək mümkündür.
Olimpiya oyunlarının simvolları haq­ Bu mövzularla bağlı aşağıdakı münasibət
3 Dinləmə
qında dinləmə mətni bildirən cümlələrdən istifadə etmək olar:
Oxuyub­ Fakt və münasibət bildirən cümlələ­ • Məncə, göyqurşağına gözəllik verən bə‐
4
qavrama rin yazılması növşəyi rəngdir.
5 Formativ qiymətləndirmə • Mən ilbizdən qorxuram.
• Biz bayrağımızla fəxr edirik.
Mövzuya yönəltmə Münasibət bildirən cümlələrdə, əsasən,
Müəllim şagirdlərə aşağıdakı suallarla müra­ hiss və emosiyalar ifadə edilir ki, bu fəsil­
ciət edir: də də məhz hiss və emosiyalarla bağlı söz

61
 ehtiyatı mənimsədilir. Bu da şagirdlərə
hiss və emosiya bildirən sözlərdən düz­
gün istifadə etməyə, münasibət bildirmə­
yə kömək edəcək.
Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda ve­
rilmiş cümlələri oxuyur, fakt və ya münasibət bil­
dirdiyini müəyyənləşdirirlər. Bununla da “Bunları
bilməliyik” rubrikasından aldıqları bilikləri tətbiq
edirlər. (Düzgün cavablar: fakt, münasibət, mü‐
nasibət, fakt)
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırıqda
nərd oyunu haqqında verilmiş cümlələri oxuyur,
fakt və ya münasibət bildirdiyini müəyyənləşdi­
rirlər. Şagirdlərə cümlələri oxuduqca illüstrasiya­
ya baxmağı tövsiyə etmək lazımdır. Tapşırıq fakt
və münasibət haqqında biliklərin möhkəmlən­
dirilməsinə yönəlib. (Düzgün cavablar: 1 – fakt,
2 – münasibət, 3 – fakt, 4 – fakt, 5 – münasibət,
6 – fakt.)
Dinləmə
1.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Müəllim Olimpiya
simvolları haqqında dinləmə mətni səsləndirir.
Dinləmə fəaliyyəti abzaslarla yerinə yetirilir. Mü­
əllim hər bir abzası səsləndirdikdən sonra fasilə
verir, şagirdlər dinlədikləri hissəyə aid şəkli mü­
əyyən edirlər.
Olimpiya simvolları
Olimpiya oyunlarının şüarında qaçış, hündür‐
lüyə tullanma və ağırlıq qaldırma idman növləri‐
nin işarələri var. (Düzgün cavab: 3) Qədim Olimpiya
oyunlarında qaliblər qızıl, gümüş, bürünc medal‐
larla deyil, müqəddəs zeytun budaqlarından hö‐
rülmüş çələnglə mükafatlandırılırdılar. (Düzgün
cavab: 4)
Bir‐birinə ardıcıl keçirilmiş göy, sarı, qara, ya‐
şıl və qırmızı rəngli halqalar Olimpiya oyunlarının
əsas simvoludur. Bu rənglər bütün ölkələrin bay‐
raqlarında istifadə olunan rənglərdir. Bunlar əsl
dostluq rəmzidir. (Düzgün cavab: 1)
Olimpiya məşəli Yunanıstanda Olimp dağında
yandırılır. Daha sonra oyunların keçiriləcəyi ölkə‐
lər ətrafında səyahət etdirilir. (Düzgün cavab: 2)
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıqdakı
cümlələri oxuyur, dinləmə mətnindən aldıqları
məlumatlara əsasən uyğunlaşma aparırlar. (1 –
Olimpiya halqaları; 2 – Olimpiya şüarı; 3 – Olim‐
piya məşəli; 4 – Olimpiya çələngi.)
62
Oxuyub­qavrama
2.2.2 Tapşırıq D (dərslik). Yazı ilə inteqrasi­
ya. Qruplarla iş. Şagirdlər dinləmə mətnindən
aldıqları məlumatlara əsaslanaraq onlara təqdim
edilmiş mövzuya aid fakt və münasibət ifadə
edən cümlələr yazırlar. Tapşırıq yerinə yetirilməz­
dən öncə şagirdlərin diqqətinə "Faydalı məslə­
hət" rubrikasının çatdırılması tövsiyə olunur.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər xokkey idman
növü haqqında fakt və münasibət bildirən cüm­
lələr yazaraq bu mövzunu nə dərəcədə qavra­
dıqlarını nümayiş etdirirlər. Cümlələr təxminən
belə ola bilər: Fakt – Xokkey buz üstündə oyna‐
nılır. Münasibət – Xokkey maraqlı oyundur.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tap. A, B
Fakt və münasibət bildirən cüm­
(dərslik), tap. A
lələri müəyyənləşdirir.
(iş dəftəri)
Suallara və illüstrasiyalara əsa­ Tap. C (dərslik),
sən dinlədiyi mətni şərh edir. tap. Ç (dərslik)
Fakt və münasibət bildirən cüm­ Tap. D (dərslik),
lələr yazır. tap. B (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq. Növbəti dərsdə şagirdlərə Pa­
ralimpiya çempionu İlham Zəkiyev haqqında məlu­
mat veriləcək. Bu məqsədlə müəllimə növbəti dərsdə
nümayiş etdirmək üçün İlham Zəkiyevin qalibiyyət­
lərini əks etdirən videoları əldə etmək tövsiyə olunur.
3­cü dərs. “Uğurun sirri” (I hissə)
• Dərslik: səh. 52­53 • İş dəftəri: səh. 33
Təlim məqsədləri
• Suallara və illüstrasiyalara əsasən dinlədiyi mətni
şərh edir (st. 1.1.1).
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Әsərdəki obrazın xarakterik cəhətini müvafiq əla­
mət bildirən sözlə adlandırır (st. 2.1.1).
• Sözün kontekstə görə mənasını yaxınmənalı sözün
köməyi ilə izah edir (st. 2.1.3).
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan sonra
onun mümkün nəticələrini təxmin edir (st. 2.2.5).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
seçir (st. 2.2.4).

• Dərsin qısa planı
Mövzuya İlham Zəkiyev haqqında videonun
1 həmin hissəni nə dərəcədə oxuyub­qavradıqla­
yönəltmə nümayişi
Paralimpiya oyunlarının yaranması
2 Dinləmə
haqqında dinləmə mətni
“Uğurun sirri” mətninin oxusu; söz­
3
Oxu. Söz
lərin yaxınmənalı qarşılıqlarının mü­
ehtiyatı
əyyən olunması
Oxuyub­ Hadisələrin davamının təxmin edil­
4 cümlələrdə işlədirlər.
qavrama məsi; obrazın təsviri
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Beyin həmləsi. Müəllim şagirdlərə İlham Zə­
kiyevin qalibiyyətlərini əks etdirən videoları nü­
mayiş etdirir.
Dinləmə
1.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim Paralim­
piya oyunlarının yaranması haqqında dinləmə
mətni səsləndirir.
Paralimpiya oyunları
Dünyada Olimpiya oyunları ilə yanaşı, Para‐
limpiya oyunları da keçirilir. Bu idman yarışla‐
rında əlil idmançılar iştirak edir, öz bacarıqlarını
nümayiş etdirirlər.
Paralimpiya oyunları ilk dəfə Londonda keçiri‐
lib. Bu oyunların keçirilməsini britaniyalı həkim
Lüdviq Quttman təklif edib. O, müharibədə əlil
olmuş əsgərlərin müalicəsi zamanı bu fikrə gəlib.
Lüdviq Quttman bilirdi ki, idman bu gənclərə hə‐
yatlarına davam etməkdə kömək edəcək.
Paralimpiya çempionları isə sübut etdilər ki,
həqiqətən də, hər kəsin idmanla məşğul olmaq
haqqı var.
Şagirdlər dinlədikləri məlumatları əks etdirən
şəkilləri müəyyən edirlər.
Müəllimin nəzərinə! Paralimpiya oyun­
ları haqqında dinləmə mətninin əvəzinə
videomaterial da nümayiş oluna bilər.
Oxu. Söz ehtiyatı
Müəllim mətnin oxunmasından əvvəl şagird­
lərə oxu zamanı əsas obrazın xarakterinə diqqət
etməyi tapşırır.
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Növbəli oxu. Şa­
girdlər “Uğurun sirri” mətnindəki cümlələri növ­
bə ilə bir­birini izləyərək ucadan oxuyurlar. Hər
abzası oxuyub bitirdikdən sonra müəllim fakto­
loji suallarla (İlham hansı döyüşdə yaralanmış‐
63
2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT
dır? Neçə yaşı var idi? O nə haqda xəyallar qu‐
rurdu? O, xaraktercə necə insan idi?) şagirdlərin
rını yoxlayır. Müəllim şagirdlərdən tanış olmayan
söz və söz birləşmələrinin (sükuta qərq olmaq,
mübarizə aparmaq, görmə qabiliyyəti, nikbin,
ümidini itirmək) təxmini mənasını soruşur. Son­
ra onların dəqiq mənasını açıqlayır. Şagirdlər söz­
lərin dəqiq izahından sonra onları müxtəlif
2.1.3 Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Şagirdlər tap­
şırıqlar vasitəsilə yeni öyrəndikləri sözləri mə­
nimsədiklərini nümayiş etdirirlər.
2.1.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər obrazın
təsvirini verən sözləri dəftərlərinə qeyd edir,
onları yaxınmənalı sözlərlə əvəz etməklə məna­
sını anladıqlarını sübut edirlər (ucaboylu – hün‐
dür, yaraşıqlı – gözəl, yumşaq saçlar – ipək kimi
saçlar, qara saçlar – tünd saçlar).
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətnin
son abzasına əsaslanaraq hadisələrin davamını
təxmin edirlər.
2.2.4 Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin mətnin məzmununu necə qavradıqlarını
yoxlamağa imkan yaradır. Eyni zamanda şagird­
lərin diqqətini obrazın təsvir edilməsi üçün lazımi
məqamlara yönəldir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Dinlədiyi mətnin məzmununa uy­ Tap. A
ğun illüstrasiyanı müəyyənləşdirir. (dərslik)
Mətnlə bağlı faktoloji suallara ca­ Tap. B
vab verir. (dərslik)
Mətnin davamını təxmin edir. Tap. C (dərslik)
Sözün mənasını yaxınmənalı sözün Tap. Ç (dərslik),
köməyi ilə izah edir. tap. A (iş dəftəri)
Mətndə əsas fikrin açılmasına xid­ Tap. C
mət edən faktları seçir. (iş dəftəri)
 və ya “münasibət” anlayışları üzrə bilik və baca­
4­cü dərs. “Uğurun sirri” (II hissə)
rıqların möhkəmləndirilməsinə yönəlib. (Düzgün
• Dərslik: səh. 54 • İş dəftəri: səh. 34 cavablar: fakt, münasibət, münasibət, fakt, mü‐
Təlim məqsədləri
nasibət.)
• Mətni müəyyən olunmuş vaxt ərzində düzgün Tapşırıq B (iş dəftəri). Məqsəd mətndəki əsas
oxuyur (st. 2.2.1). fikri ifadə edən “Ümid uğurun açarıdır” nəticə­
• Mətnin hissələrini yarımbaşlıqlar və ya sual cüm­ sinə gəlməkdir.
lələri ilə ifadə edir (st. 2.2.3).
• Mətndə fakt və hadisələrin aid olduğu hissələri
Danışma
müəyyən edir (st. 2.2.3). 1.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər mətnin
• Mətndə fakt və münasibət ifadə edən fikirləri fərq­ məzmununa uyğun tərtib edilmiş plan əsasında
ləndirir (st. 2.2.2). İlham Zəkiyev obrazını təsvir edirlər. Bununla
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir (st. şagirdlərdə ardıcıllıqla təsviretmə bacarıqları in­
1.2.1).
kişaf etdirilir.
• Dərsin qısa planı Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya "Uğurun sirri" mətninin davamının Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
1
yönəltmə təxmin edilməsi yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
“Uğurun sirri” mətninin II hissəsinin
2 Oxu Meyarlar Materiallar
oxusu
Oxuyub­ Mətndən fakt və münasibət bildirən Mətnin abzaslarını yarımbaşlıq­ Tap. B
3
qavrama fikirlərin müəyyənləşdirilməsi larla adlandırır. (dərslik)
4 Danışma Obrazın təsvir edilməsi Mətndə fakt və hadisələrin aid Tap. A
5 Formativ qiymətləndirmə olduğu hissələri müəyyən edir. (iş dəftəri)
Mətndə fakt və münasibət ifadə Tap. C
Mövzuya yönəltmə
edən fikirləri fərqləndirir. (dərslik)
Şagirdlər "Uğurun sirri" mətninin davamı ilə
Varlığın əlamətlərini sadalamaq­ Tap. Ç
bağlı ötən dərsdə təxmin etdiklərini söyləyirlər.
la təsvir edir. (dərslik)
Bu, şagirdlərdə mətnin ikinci hissəsinin oxunma­
sına maraq yaradır. Növbəti dərsə hazırlıq. Növbəti dərsdə şagirdləri
Oxu Azərbaycan Respublikası Milli Paralimpiya komitəsi
haqqında məlumatlandırmaq məqsədilə müəllimə
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərə “Uğu­
videolar əldə etmək tövsiyə olunur.
run sirri” mətninin II hissəsini oxumaq üçün vaxt
verilir. Bu vaxt ərzində şagirdlər mətni səssiz şə­
kildə oxuyurlar.
5­ci dərs. “Məktub”
Oxuyub­qavrama
• Dərslik: səh. 55 • İş dəftəri: səh. 35
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş başlıqları oxuyurlar. “Uğurun sirri” Təlim məqsədləri
mətninin nömrələnmiş abzasları ilə uyğunlaşdı­ • Sözün kontekstə görə mənasını yaxınmənalı sözün
rırlar. Bununla da mətnin hər bir abzasının köməyi ilə izah edir (st. 2.1.3).
məzmununu qavradıqlarını nümayiş etdirirlər. • Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
“Qalibiyyət” – 3, “Ananın duası” – 1; “Gələcəyə seçir (st. 2.2.4).
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir
inam” – 2.
(st. 2.2.3).
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırığı ye­ • Başlıq, altbaşlıq, yarımbaşlıq, epiqraf, qrafik təs­
rinə yetirməklə şagirdlər mətndəki fakt və ha­ virlər kimi mətn elementlərinin məzmunun təqdim
disələri mətnin planına uyğun qruplaşdırmaq edilməsində rolunu dəyərləndirir (st. 2.2.3).
bacarığını nümayiş etdirirlər. • Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdirmə­
lər edir (st. 2.2.5).
2.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­ • Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir (st. 4.1.2).
da verilmiş cümlələri oxuyur, fakt və ya münasi­
bət bildirdiyini müəyyənləşdirirlər. Tapşırıq “fakt”

64
 2­ci bölmə SAĞLAM HƏYAT

• Dərsin qısa planı Dil qaydaları

Azərbaycan Respublikası Milli Para­ 4.1.2 Tapşırıq E (dərslik), tapşırıq C (iş dəf­
Mövzuya
1 limpiya Komitəsi haqqında videola­ təri). Bu tapşırıqlar şagirdlərdə sözlərin sətirdən
yönəltmə
rın nümayişi
Oxu. Söz Məktubun oxusu; "Söz boğçası" üzrə sətrə keçirilməsi qaydaları üzrə bilik və bacarıq­
2 ların möhkəmləndirilməsi məqsədi daşıyır.
ehtiyatı iş
Oxuyub­ Mətnin tərkib hissələri və məzmunu Şagirdlər tapşırıqda verilmiş sözləri oxuyur,
3
qavrama üzrə iş həmin sözləri əvvəlcə hecalara ayırır, daha sonra
Dil qay­ sətirdən sətrə keçirilməsi qaydasını izah edir,
4 Sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi
daları
düzgün keçirilmə variantlarını göstərirlər.
5 Formativ qiymətləndirmə
Müəllimin nəzərinə! Tapşırığın yerinə ye­
Mövzuya yönəltmə tirilməsindən öncə sözün sətirdən sətrə
Müəllim Azərbaycan Respublikası Milli Para­ keçirilməsi qaydalarını xatırlatmaq töv­
limpiya Komitəsi haqqında videoları nümayiş et­ siyə olunur: – Bir saitdən ibarət hecanı
dirir və bu təşkilat haqqında məlumat verir. sətrin sonunda saxlamaq və ya yeni sətrə
Oxu. Söz ehtiyatı keçirmək olmaz.
Tapşırıq A (dərslik). Müəllim mətnin oxunma­ Formativ qiymətləndirmə
sından əvvəl şagirdlərə oxu prosesində hər bir Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
abzasın məzmununa diqqət etməyi tapşırır. Bu yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
vaxt ərzində şagirdlər mətni səssiz oxuyurlar.
"Söz boğçası" rubrikası. Müəllim şagirdlərdən Meyarlar Materiallar
tanış olmayan sözlərin (çəkinmək, haqq, təşkilat) Sözün kontekstə görə mənasını ya­ Tap. A
təxmini mənasını soruşduqdan sonra onların xınmənalı sözün köməyi ilə izah edir. (iş dəftəri)
dəqiq mənasını açıqlayır. Daha sonra şagirdlər Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. B, C
sözləri cümlələrdə işlədirlər. xidmət edən faktları seçir. (dərslik)
2.1.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər cümlə­ Mətndə fakt və hadisələrin aid Tap. B
lərdəki fərqləndirilmiş sözləri yaxınmənalı qarşı­ olduğu hissələri müəyyən edir. (iş dəftəri)
lığı ilə əvəz edib yazırlar. Bununla da həmin sözlərin İllüstrasiyanın mətnin məzmunu­
Tap. Ç
mənasını anladıqlarını nümayiş etdirirlər. nun təqdim edilməsində rolunu
(dərslik)
Oxuyub­qavrama dəyərləndirir.
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­ Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə Tap. D
da verilmiş sualları cavablandırmaqla oxuyub­ ümumiləşdirmələr edir. (dərslik)
qavrama bacarıqlarını nümayiş etdirirlər. Sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi Tap. E (dərslik),
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətndən “Sadə­ qaydalarını tətbiq edir. tap. C (iş dəftəri)
cə özünə inan, idmanla məşğul olmaq hamının
haqqıdır” cümləsini seçməklə mətnin məzmunu
ilə bağlı ümumiləşdirmə edirlər. 6­cı dərs. Ümumiləşdirici dərs
2.2.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər tapşı­
• Dərslik: səh. 56 • İş dəftəri: səh. 36
rığı yerinə yetirməklə verilmiş cümlənin mətndə­
ki yerini müəyyənləşdirmək bacarığını nümayiş Təlim məqsədləri
etdirirlər. • Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər mətnə seçir (st. 2.2.4).
çəkilmiş illüstrasiyaya əsasən mətndə mavi rəng­ • Tanış atalar sözlərindən mətnin ideyasına uyğun
lə fərqləndirilmiş cümləni şərh edirlər. Tapşırıq olanını seçir (st. 2.2.4).
• Əlamət bildirən sözləri məna qruplarına görə (rəng,
onlarda illüstrasiyanın mətnin məzmununun təq­
dad və s.) fərqləndirir (st. 4.1.5).
dim edilməsində rolunu dəyərləndirmək baca­ • Mətndə fakt və münasibət ifadə edən fikirləri
rığını inkişaf etdirir. fərqləndirir (st. 2.2.2).
2.2.5 Tapşırıq D (dərslik). Tapşırıq şagirdlə­ • Verilmiş sözləri aid olduqları ümumi məna üzrə
rin oxuyub­qavrama bacarığını, həm də söz ehti­ qruplaşdırır (st. 2.1.1).
yatnı inkişaf etdirir. • Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir (st. 4.1.2).

65
 • Dərsin qısa planı əlamət bildirən sözləri seçərək tapmacaların ca­
Mövzuya Bölməyə aid fəsil adlarının xatırlan­ vablarını müəyyənləşdirirlər. Həmin sözləri ve­
1
yönəltmə ması rilmiş cədvəl üzrə qruplaşdırmaqla əlamət
Oxuyub­ Bölmənin fəsilləri üzrə ümumiləşdir­ bildirən sözlərin məna növlərini tanıdıqlarını nü­
2
qavrama mə mayiş etdirirlər.
Dil qay­ Əlamət bildirən sözlərin məna növ­ Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıq əlamət bil­
3
daları ləri
dirən sözlərin məna növləri üzrə öyrədilən bilik­
Oxuyub­ Fakt və münasibət bildirən cümlələ­
4
qavrama
lərin yoxlanılmasına xidmət edir.
rin fərqləndirilməsi
Söz ehti­ Oxuyub­qavrama
5 Hiss bildirən sözlər üzrə iş
yatı 2.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq bölmənin
Dil qay­ fəsilləri üzrə ümumiləşdirmə məqsədi daşıyır.
6 Sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi
daları Şagirdlər tapşırıqda verilmiş cümlələri oxuyur,
7 Formativ qiymətləndirmə cümlələrin bölmənin hansı fəslinə aid olduğunu
Mövzuya yönəltmə və həmin cümlənin fakt və yaxud münasibət ifa­
Şagirdlər 2­ci bölmənin səhifələrini vərəqlə­ də etdiyini müəyyənləşdirib cədvəlin müvafiq
yərək fəsillərin adlarını xatırlayırlar. Onlar bölmə xanasında qeyd edirlər: Faktlar: 1, 5, 6; Münasi­
üzrə öyrəndikləri mövzular haqqında öz təəssü­ bət: 2, 3, 4.
ratlarını bölüşürlər. Söz ehtiyatı
Müəllimin nəzərinə! Bölmə üzrə fəsillə­ 2.1.1 Tapşırıq C (iş dəftəri). Dil qaydaları ilə
rin xatırlanması dərslikdəki “A” tapşırığı­ inteqrasiya. Tapşırıq şagirdlərin bölmədə öyrə­
nın yerinə yetirilməsinə hazırlıq məqsədi dilən hiss­həyəcan ifadə edən sözlər üzrə söz eh­
daşıyır. Müəllimin yönəldici sualları vasi­ tiyatını möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır.
təsilə hər fəsil üzrə aşağıdakı anlayış və
Dil qaydaları
mövzular xatırlanır:
4.1.2 Tapşırıq Ç (iş dəftəri). Şagirdlər tapşı­
“Gün rejimi” – cədvəl, məktub, sözlərin
sətirdən sətrə keçirilməsi; rıqda verilmiş sözləri oxuyurlar. Hər sırada veril­
“Hisslər və emosiyalar” – təsvir, mimika miş sətirdən sətrə keçirilə bilməyən sözləri (inam,
və jestlər, əlamət bildirən sözlərin məna ümid, uğur) müəyyənləşdirirlər. Bu tapşırıq şa­
növləri; girdlərin sözlərin sətirdən sətrə keçirilməsi qay­
“İdman” – Olimpiya və Paralimpiya oyun­ dalarını necə mənimsədiklərini yoxlamağa imkan
ları, fakt və münasibət. verir.
Oxuyub­qavrama Formativ qiymətləndirmə
2.2.4 Tapşırıq A (dərslik). Dil qaydaları ilə Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
inteqrasiya. Şagirdlər hərflərin sıra nömrələrin­ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
dən istifadə edərək açar sözləri müəyyənləşdirir, Meyarlar Materiallar
bu sözlərin bölmənin hansı fəslinə aid olduğunu Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. A
tapırlar. Tapşırıq hərflərin əlifba sırasının və möv­ xidmət edən faktları seçir. (dərslik)
zuların təkrarına yönəlib. Tanış atalar sözlərindən mətnin Tap. A
Şifrlənmiş sözlər: təsvir, məktub, paralimpiya. ideyasına uyğun olanını seçir. (iş dəftəri)
Oxuyub­qavrama Əlamət bildirən sözləri məna
Tap. B (dərslik),
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşı­ qruplarına görə (rəng, dad və s.)
tap. B (iş dəftəri)
rıqda verilmiş atalar sözünü oxuyur, hansı fəslin fərqləndirir.
ideyasına uyğun olduğunu müəyyənləşdirməklə Mətndə fakt və münasibət ifadə Tap. C
oxuduğunu qavradığını, əsas fikri müəyyənləşdi­ edən fikirləri fərqləndirir. (dərslik)
rə bildiyini nümayiş etdirir. Verilmiş sözləri aid olduqları ümu­ Tap. C
Dil qaydaları mi anlayışlar üzrə qruplaşdırır. (iş dəftəri)

4.1.5 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­ Sözləri sətirdən sətrə düzgün ke­ Tap. Ç
çirir. (iş dəftəri)
da verilmiş tapmacaları oxuyurlar. Tapmacalarda

66
 bölmə 3 TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
Mövzu Təbiətin sirləri
• Şəkil və ya plan əsasında danışma
Şifahi nitq • Şəkillər üzrə kiçik dialoqun qurulması
• Şifahi təqdimat
• Sözlərin ümumi məna üzrə təsnifatlaşdırılması
• Yeni sözlər: qəribsəmək, okean, düz, yağıntı, qovrulmaq, ya­
Söz ehtiyatı mac, çeşmə, qonur, səhra, hürgüc, tarixçə, zabit, nəvazişlə,
rəhmi gəlmək, sakin, qələmə almaq, kələ­kötür, çirkin, həsrətlə,
dərman, heybə, vidalaşmaq, çağırış, daşındırmaq
Nitq bacarıqları • Dialoqlarda obrazların nitqinin fərqləndirilməsi
• Obrazların nitqinin məzmununu nəzərə alaraq mətnin oxunması
Oxu
• Bədii və informativ mətnlərin fərqləndirilməsi
• Qrafik simvolların təsviri
• Hekayə xəritəsinə və şəkillərə əsasən bədii mətnin yazılması
• Plan əsasında elmi mətnin yazılması
Yazı
• Oxunan mətnin plan əsasında qısa məzmununun yazılması
• Araşdırma işi
• Dialoqda durğu işarələri
• Hərəkətin zamanı
• Sadalanan sözlər arsında vergül işarəsi
Dil qaydaları • Əmr cümləsi
Akademik biliklər • Nida cümləsi
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə "ü‐u" və "k‐g" hərflərinin
düzgün yazılışı
Filoloji • Bədii və informativ mətnlər, əmr cümləsi, nida cümləsi, vergül,
anlayışlar dialoq, tire, qoşa nöqtə
• Təbiətə sevgi, təbiətin qorunması, təbiətdəki varlıqlara dəyər
Kompetensiyalar verilməsi, canlıların həyatının bir­biri ilə sıx bağlı olması, heyvan­
lara qayğı, xeyirxahlıq

Bu bölmədə müxtəlif təbiət hadisələri, səma ci­
simləri, heyvanlar və bitkilər aləmi ilə bağlı müx­
təlif mövzulardan bəhs edən bədii və informativ
mətnlər təqdim olunur. Əsas məqsəd şagirdlərin
maraq dairəsində olan mövzulardan istifadə et­
məklə onların dinləmə, danışma, oxu və yazı ba­
carıqlarını inkişaf etdirmək, ətraf aləmlə bağlı söz
ehtiyatlarını zənginləşdirməkdir.
Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar:
• Mətndəki obrazları sadə formada təhlil edir,
onlara münasibət bildirir.
• Verilmiş mövzu ilə bağlı şifahi təqdimat hazırlayır.
• Sözləri hecalamadan, bütöv tələffüz etməklə
oxuyur.
• Mətnə diqqətlə qulaq asır, mətn oxunan za­
man kitabdan izləyir.
• Hüsnxət normalarına uyğun sərbəst yazır.
Mənimsəmədə çətinlik doğuran məsələlər:
• dialoqun qurulmasıi;
• şəkil üzrə mətn qurub yazma.
Diferensial təlim
Bu bölmənin tədrisi zamanı bir sıra filoloji anla­
yışların mənimsədilməsində şagirdlərin fəaliyyə­
tinə fərdi, diferensial yanaşma faydalı ola bilər. Bu
məqamlarla bağlı tövsiyələr dərslərin şərhində
verilmişdir.
Bu bölmədə nəzərdə tutulan köməkçi vəsait­
lər: iş vərəqləri, heyvan və səma cisimlərinin şə­
killəri, yaxınmənalı və əksmənalı sözlər yazılmış
kartlar və s.

67
 2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda
fəsil 1 TƏBİƏT HADİSƏLƏRİ
verilmiş illüstrasiyaların mətnin məzmununa uy­
ğun ardıcıllığını müəyyənləşdirirlər. Düzgün ca­
1­ci dərs. “Kim daha güclüdür?” vab: 2­ci şəkil.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətndən hər
• Dərslik: səh. 57­58 • İş dəftəri: səh. 37 bir şəklin məzmununa uyğun müvafiq cümlələr
Təlim məqsədləri seçib yazırlar. Bu həm şagirdlərin oxu, həm də
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1). yazı bacarıqlarını inkişaf etdirir.
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­həyə­ Cümlələr: 1. Bu zaman kişi bərk‐bərk pencə‐
canı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st. 2.2.1). yinə büründü. 2. Kişi istidən pencəyini soyundu.
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir
3. Bu zaman yol ilə bir kişi gedirdi.
(st. 2.2.3).
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra sait Dil qaydaları
(ü‐u, a‐ə) və samitlərin (k‐g, t‐d) düzgün yazılış qay­ 4.1.3 Şagirdlərin diqqəti "Sözlərin yazılışı"
dalarına riayət edir (st. 4.1.3).
rubrikasına yönəldilir. Müəllim şagirdlərə rub­
• Dərsin qısa planı rikadakı sözləri (“Şüa”, “qürur”, "mübahisə”) diq­
Mövzuya Bölmənin məzmununun təxmin qətlə nəzərdən keçirməyi tapşırır. Sonra şagirdlər
1
yönəltmə edilməsi kitabları örtür, müəllimin səsləndirdiyi həmin
Bölmə titulundakı şəkil və suallar sözləri dəftərlərinə yazırlar.
2 Danışma
üzrə iş
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırığın əsas məqsədi
"Kim daha güclüdür?" mətninin
3 Oxu şagirdlərin sözlərin düzgün yazılışı üzrə biliklərini
oxusu
Şəklə uyğun mətndən cümlələrin möhkəmləndirməkdir.
4 Yazı
seçilib yazılması Formativ qiymətləndirmə
Dil qay­ Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
5 "Sözlərin yazılışı" rubrikası üzrə iş
daları
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
6 Formativ qiymətləndirmə
Meyarlar Material
Mövzuya yönəltmə Tap. A, B
Tanış mövzu ətrafında söhbət edir.
Müəllim şagirdlərin diqqəti bölmənin titul sə­ (dərslik)
hifəsində verilmiş şəkillərə yönəldir və soruşur: Mətni oxuyarkən obrazların nit­
– Sizcə, bu bölmədə nə haqqında danışılacaq? Tap. C
qindəki hiss­həyəcanı müxtəlif səs
(dərslik)
çalarları ilə ifadə edir.
Danışma
Şəkillərlə mətnin hissələri arasın­ Tap. Ç
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər sualları
dakı uyğunluğu müəyyən edir. (dərslik)
cavablandırmaqla şəkillər üzrə danışırlar. Bunun­ Mətndən verilmiş şəklə uyğun Tap. A
la şagirdlərin bölmə üzrə ilkin bilikləri yoxlanılır. cümlələr seçir. (iş dəftəri)
Tapşırıq B (dərslik). Məqsəd şagirdləri həyat­ Səs və hərf tərkibi fərqlənən bəzi Tap. B
da gördükləri, müşahidə etdikləri təbiət hadisə­ sözləri düzgün yazır. (iş dəftəri)
ləri haqqında danışdırmaqla fəslin mövzusuna
maraq oyatmaqdır. Şagirdlər danışarkən müəllim
onların təbiət hadisələrinin adlarından istifadə
etməsinə diqqət yetirməlidir (şimşək, ildırım, 2­ci dərs. “Günəş”
qar, yağış, dolu, külək).
• Dərslik: səh. 59 • İş dəftəri: səh. 38
Oxu
2.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Rollu oxu. Müəllim Təlim məqsədləri
mətndə “Günəş”, “Külək” obrazlarının və müəl­ • Bədii və informativ mətnləri məzmun xüsusiyyət­
lifin sözlərini şagirdlər arasında bölüşdürür. Şa­ lərinə görə fərqləndirir (st. 2.2.2).
girdlər öz rollarına aid cümlələri oxuyarkən • Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir neçə
obrazın hiss­həyəcanını ifadə etmək üçün müva­ cümlədən ibarət mətn yazır (st. 3.1.2).
fiq səs tonu seçirlər.

68

• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Günəşin əlamətlərinin sadalanması
yönəltmə
2 Oxu “Günəş” mətninin oxusu
3 Yazı İnformativ və bədii mətnin yazılması
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim lövhədə Günəş şəkli çəkir və ya “Gü­
nəş” sözünü yazır, kənarlarına isə şagirdlərin Gü­
nəş haqqında söylədikləri fikirləri qeyd edir.
Oxu
Tapşırıq A, B (dərslik). Qruplarla oxu. "Gü­
nəş" mətninin oxusundan əvvəl müəllim şagird­
lərə oxu zamanı rast gəldikləri yeni faktları qeyd
etməyi tapşırır. Qruplar oxu zamanı müəyyən
etdikləri yeni məlumatları qeyd edir, həmçinin
mətnə aid üç sual tərtib edirlər. Sonda qrupların
təqdimatı dinlənilir.
2.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırığın məqsədi
şagirdlərin diqqətini bədii mətn ilə informativ
mətnlər arasındakı fərqə yönəltməkdir. Şagirdlər
oxuduqları mətnləri müqayisə edərək "Günəş"
mətnindən daha çox informasiya aldıqlarını söy­
ləyirlər.
"Bunları bilməliyik" rubrikası. Müəllim bədii
və informativ mətnlərlə bağlı verilən izahı oxuyur
və yönəldici suallar verir:
– 1‐ci sinifdə öyrəndiyiniz hansı mətnlərdə
quşlar, heyvanlar, meyvələr, rənglər danışırlar?
Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərə
"Meyvələrin söhbəti", "Rənglərin söhbə­
ti", "Qaragözün macərası", "İlbizin çana­
ğı" və sair mətnləri xatırlada bilər.
2.2.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Qruplarla iş. Hər
qrupa mətnlərin bədii, yoxsa informativ oldu­
ğunu mətndən faktlar gətirməklə əsaslandırmaq
tapşırılır. Bununla da şagirdlər informativ və bə­
dii mətnləri fərqləndirmək bacarıqlarını nümayiş
etdirirlər.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlər təxminən
bu cavabları yaza bilərlər:
“Bədii mətndir: Günəş, Külək dil açıb da­
nışır. Hadisələr həqiqətə uyğun deyil”.
“İnformativ mətndir: Günəş haqqında
biliklər öyrənirik. Günəşin ulduz olması,
Yerə yaxın olması, Yerə istilik və işıq verən
tək səma cismi olması, Günəş olmadan
heç bir canlının yaşaya bilməməsi”.
69
3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
Diferensial təlim
Müəllim mətnin son abzası ilə bağlı fəal şa­
girdlərə belə bir tapşırıq verə bilər:
– “Günəş Yerə işıq və istilik verən yeganə səma
cismidir” fikrini mətndən faktlar gətirməklə əsas­
landırın.
Yazı
3.1.3 Tapşırıq D (dərslik). Cütlərlə iş. Tapşı­
rıq şagirdlərin təxəyyülünü və yaradıcı təfəkkü­
rünü inkişaf etdirməklə yanaşı, informativ mətn
yazmaq bacarığını formalaşdırır. Əvvəlcə şagird­
lər şəkillərə baxaraq fəsillər haqqında bildiklərini
xatırlayaraq tapşırıqdakı suallar ətrafında müza­
kirələr aparırlar. Sonra cütlər birlikdə suallara
cavab yazmaqla elmi mətn qururlar.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər əvvəlcə he­
kayə xəritəsini nəzərdən keçirir, hadisələrin baş
verdiyi məkanı və zamanı, hadisələrin ardıcıllığını
müəyyənləşdirirlər. Müəllimin "koğuş" (böyük
ağacların gövdəsi içindəki boşluq) sözünün mə­
nasını şagirdlərə izah etməsi tövsiyə olunur.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim sinfin sə­
viyyəsini nəzərə alaraq dinləmə mətni də
səsləndirə bilər:
– Biri var idi, biri yox idi. Meşədə ağacın koğu‐
şunda arılar bal pətəyi qurmuşdular.
Bir yay günü ayı bal yemək istədi. O, pəncəsi‐
ni ağacın koğuşuna saldı. Arılar tez ayıya hücum
çəkdilər. Ayı qorxub qaçdı. Başa düşdü ki, zorla
arılardan bal ala bilməyəcək.
Ayı arılara yavaş‐yavaş yaxınlaşdı və nəza‐
kətlə dedi: “Xahiş edirəm, mənə bal verin”. Arılar
ayıya bal verdilər. Ayı arılara təşəkkür etdi.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Bədii və informativ mətnləri fərq­ Tap. A, B
ləndirir. (dərslik)
Eyni mövzuda olan bədii və infor­
Tap. C
mativ mətnləri məzmun xüsusiy­
(dərslik)
yətlərinə görə fərqləndirir.
Şəkillər və bildikləri məlumatlar Tap. D
əsasında informativ mətn qurur. (dərslik)
Tap. A
Şəkillər əsasında bədii mətn yazır.
(iş dəftəri)
3­cü dərs. “Günəbaxan” Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırığın əsas
• Dərslik: səh. 60 • İş dəftəri: səh. 39
məqsədi şagirdlərin yazı bacarığı və söz ehti­
Təlim məqsədləri yatını inkişaf etdirməkdir. Şagirdlər şəkil üzərində
• Suallara və illüstrasiyalara əsasən dinlədiyi mətni verilmiş sözlərin köməyi ilə cümlələr quraraq
şərh edir (st. 1.1.1). şəkildə gördükləri varlığı təsvir edirlər.
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn
yazır (st. 3.1.2).
Şagirdlər təxminən belə yaza bilərlər: “Sarı lə‐
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla çəklər var. Tumları var. Gövdəsi uzun olur. Yar‐
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1). paqları enlidir”.
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1). Oxu
• Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların düş­
düyü situasiya ilə izah edir (st. 2.2.5). 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). “Günəbaxan” dia­
loji mətn olduğu üçün rollu oxu məqsədəuyğun­
• Dərsin qısa planı dur. Lakin əvvəlcə müəllim özü mətni oxuyur.
Mövzuya Günəbaxan və müxtəlif güllərin nü­ Rollu oxu. Obrazların nitqi şagirdlər arasında
1
yönəltmə mayişi bölüşdürülür.
Tapmacaların səsləndirilməsi; açar Şagirdlər mətnlə bağlı suallara cavab vermək­
2 Dinləmə sözlərə görə tapmacaların cavabının
lə mətni diqqətlə oxuduqlarını nümayiş etdirirlər.
müəyyən olunması
3 Şagirdlər mətnin sonuncu abzasında açıq şəkildə
Yazı Günəbaxanın təsviri
verilməyən informasiyanı (Ayın ətrafında ulduz‐
“Günəbaxan” mətninin rollu oxusu;
4 Oxu hadisələrin səbəbinin müəyyən
lar olur) aşkar edirlər. Bununla onların məntiqi
olunması təfəkkürü inkişaf etdirilir.
Hadisələrin səbəbinin müəyyən Tapşırıq B (iş dəftəri). Təsviri incəsənət fənni
5 Danışma
olunması ilə inteqrasiya. Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlə­
6 Formativ qiymətləndirmə rin oxuyub­qavrama bacarıqlarını inkişaf etdir­
məkdir. Tapşırığa əsasən şagirdlər ay və ulduzların
Mövzuya yönəltmə rəsmini çəkməlidirlər.
Müəllim gətirdiyi gül şəkillərini nümayiş et­
2.2.5 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər mətn­
dirir və güllərin və günəbaxan bitkisinin əlamət­
lərini sadalamağı tapşırır. dəki hadisələrin səbəbini yazmaqla mətni qavra­
dıqlarını nümayiş etdirirlər.
Dinləmə
Danışma
1.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim tapmaca­
1.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər Günəşin
ları səsləndirir:
gündüzlər, Ayın, ulduzların isə gecələr görünməsi
Günəş kimi girdədir.
barədə danışmaqla sualı cavablandırırlar.
Göydə deyil, yerdədir.
Rəngi qızılı‐sarı, Araşdırma
Baxır günəşə sarı. (Günəbaxan) Tapşırıq Ç (dərslik). Dərsin sonunda şagirdlə­
rə valideynlərindən günəbaxan haqqında əlavə
Ağacın tutmaq olmaz, məlumat toplamaq tapşırılır. Bu onların araşdır­
Ətrindən doymaq olmaz. (Qızılgül) ma və təqdimetmə bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Boynunu bükər durar, Eyni zamanda informativ mətn yazmaq baca­
Qar altından boylanar. rığını təkmilləşdirir.
Adından bir rəng doğar, Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərin günəba­
Göyqurşağında olar. (Bənövşə) xanlar haqqında yazdıqları informativ
mətnlər növbəti sərbəst dərsdə dinlənilir.
Şagirdlər tapmacanı dinləyir və cavabı tap­
maqda kömək edən əlamətləri sadalayırlar (gü­ Formativ qiymətləndirmə
nəşə bənzəməsi, rənginin sarı olması, günəşə Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
baxması və s.). yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.

70
 3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ

Meyarlar Materiallar rikada verilən dialoqu oxuyur. Şagirdlər bildikləri

Suallara və illüstrasiyalara əsasən Tap. A nağıla əsasən müəyyən edirlər ki, dialoq Div və
dinlədiyi mətni şərh edir. (dərslik) Cırtdan obrazlarına aiddir. Müəllim şagirdlərin
Şəkil əsasında təsviri xarakterli Tap. A diqqətini nümunədəki durğu işarələrinə yönəldir.
mətn yazır. (iş dəftəri) Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərlə
Ucadan oxuduqdan sonra mətn­ hər hansı bir mövzuda dialoq qura bilər
Tap. B (dərslik),
dəki məlumatlarla bağlı suallara
tap. B (iş dəftəri) (məsələn: Əli, kitabxanaya getdin? Hansı
cavab verir.
kitabı oxudun? Kitab nə haqda idi? Kimlə
Tanış mövzu ətrafında söhbət edir. Tap. Ç (dərslik)
getmişdin? və s.). Daha sonra cütlərə mü­
əyyən mövzu ətrafında dialoq qurmaq
tapşıra bilər.
4­cü dərs. Dialoq Dinləmə­danışma
1.1.1 Müəllim ”Günəbaxanlar” mətninin ar­
• Dərslik: səh. 61 • İş dəftəri: səh. 40
dını oxuyur:
Təlim məqsədləri “Səhər açıldı. Günəş göy üzündə sevinclə pa‐
• Dialoqlarda durğu işarələrindən (tire, qoşa nöqtə)
rıldadı. O bütün təbiəti isti şüaları ilə salamladı.
yerli­yerində istifadə edir (st. 4.1.7).
• Dinlədiyi mətn üzrə sualları cavablandırır (st. 1.1.1). Bir də gördük ki, günəbaxanlardan biri ona bax‐
• Dil qaydalarına əməl etməklə mətndəki səhvləri mır. Bu, Günəşi çox təəccübləndirdi.
düzəldir (st. 3.1.5). – Sənə nə olub, Günəbaxan? Çox kədərli görü‐
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra sait nürsən.
(ü­u, a­ə) və samitlərin (k­g, t­d) düzgün yazılış qay­ – Mən səndən küsmüşəm.
dalarına riayət edir (st. 4.1.3). – Nə üçün?
• Dərsin qısa planı – Gecə oyananda yanımda deyildin. Mən tək
Mövzuya qalmışdım.
1 “Günəbaxan” mətninin xatırlanması – Tək deyildin. Ay və ulduzlar vardı.
yönəltmə
Dil qay­ Dialoq və durğu işarələri üzrə bilik­ – Mən sənin olmağını istəyirdim.
2
daları lərin mənimsədilməsi – Axı mən gecələr gələ bilmirəm.
3 Dinləmə Günəbaxanlar mətninin davamı Günəş nə qədər desə də, Günəbaxan onunla
Dil qay­ Dialoq və durğu işarələri üzrə barışmadı.
4 Günəş kədərləndi. Yavaşca buludların arxası‐
daları biliklərin möhkəmləndirilməsi
Şəkil üzrə dialoqun qurulub na keçdi.
5 Yazı
yazılması Bir anda hər yer qaranlıqlaşdı. Günəbaxanlar
6 Formativ qiymətləndirmə çox qorxdular:
Mövzuya yönəltmə – Görəsən, Günəşə nə oldu?! Hara getdi?
Müəllim "Günəbaxanlar" mətni ilə bağlı sual – Qoy getsin! Onsuz da keçinərik. Özümüzə
verir: başqa Günəş taparıq.
– Balaca Günəbaxan nə üçün Günəşə tərəf – Bütün canlıların bir Günəşi var. Onu da itirdik.
baxmırdı? Bu sözlərdən sonra küsəyən günəbaxan fikrə
getdi.
Dil qaydaları Günəbaxanlardan ən yaşlısı onu danladı:
4.1.7 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­ – Sən Günəşdən nahaq küsürsən. Gecələr o,
lərin diqqətini "Günəbaxanlar" mətnində obraz­ işığının bir hissəsini Aya və ulduzlara verir. Onlar
ların söhbətinə yönəldir. Şagirdlər cümlələri da səhərə kimi yer üzünü işıqlandırır. Sən isə onu
oxuyaraq cümlələrin aid olduğu obrazları müəy­ incidirsən. İstəyirsən hamımız qaranlıqda qalaq?
yən edirlər. Məqsəd şagirdlərin diqqətini dialoq Küsəyən günəbaxan bu sözlərdən sonra səhvi‐
mövzusuna yönəltməkdir. ni başa düşdü. Səbirsizliklə Günəşin yolunu gözlədi.
"Bunları bilməliyik" rubrikası. Müəllim şa­ Sübh açılanda bütün günəbaxanların ona boy‐
girdlərə dialoq haqqında məlumat verir və rub­ landığını görən Günəş çox sevindi”.

71
 Mətni diqqətlə dinləyən şagirdlər müəllimin
5­ci dərs. “Su damcısının hekayəsi”
suallarına cavab verirlər:
• Günəş nə üçün təəccübləndi? • Dərslik: səh. 62­63 • İş dəftəri: səh. 41
• Günəbaxan nə üçün Günəşdən küsmüşdü?
• Yer nə üçün qaranlıqlaşdı? Təlim məqsədləri
• Müşahidə etdiklərini məntiqi ardıcıllıqla nəql edir
• Yaşlı Günəbaxan nə üçün küsəyəni danladı? (st. 1.2.1).
• Günəş nə üçün çox sevindi? • Suallara və illüstrasiyalara əsasən dinlədiyi mətni
Dil qaydaları şərh edir (st. 1.1.1).
• Verilmiş məlumatlardan istifadə etməklə informa­
4.1.7 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər dialoqun tiv mətn qurur (st. 2.2.2).
strukturu və durğu işarələri ilə bağlı öyrəndiklə­ • Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram və s.)
rini yazılı şəkildə tətbiq edirlər. şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Tapşırıqların məq­ • Hərəkət bildirən sözləri zamana görə fərqləndirir
sədi dil qaydaları üzrə bilikləri möhkəmləndir­ (st. 4.1.5).
məkdir. Şagirdlər “B” tapşırığını yerinə yetirərkən • Dərsin qısa planı
həmçinin nitq etiketlərinin dialoqdakı yerini
Mövzuya Stəkanda su, buz və termosda qay­
müəyyən edirlər. 1
yönəltmə nar suyun nümayişi
4.1.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda Müşahidə zamanı qazandıqları mə­
səhv verilmiş sözləri orfoqrafiya qaydalarına uy­ 2 Danışma
lumatların təqdimatı
ğun olaraq düzgün yazmaqla bəzi orfoqrafik nor­ “Su damcısının hekayəsi” mətninin
maları mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər. 3 Dinləmə
dinlənilməsi
Yazı Qrafik işarələrlə cümlələrin uyğun­
3.1.5 Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Məq­ 4 Danışma laşdırılması, əsasən sualların ca­
vablandırılması
səd şagirdlərin yazılı şəkildə dialoq qurmaq ba­
carığını inkişaf etdirməkdir. Qruplar şəkil əsasında 5 Dil qay­ Hərəkət bildirən sözlərin zamana
daları görə dəyişməsi
müzakirə aparır və obrazları, əsas hadisəni mü­
əyyən edirlər. Sonra obrazların mövzuya uyğun 6 Formativ qiymətləndirmə
söyləyə biləcəkləri cümlələr qururlar. Durğu işa­ Mövzuya yönəltmə
rələrindən düzgün istifadə etməklə dialoq ya­ Müəllim sinfə stəkanda su, termosda qaynar
zırlar. su gətirir.
Qruplar bir­birinin dialoqunu məzmun və Müəllim termosun qapağını qaldırır. Termos­
durğu işarələrindən istifadə baxımından yoxlayır, dan buxar qalxır və qapaqda su damcıları görü­
müvafiq təkliflər verirlər. Sonda təqdimatlar din­ nür. Müəllim:
lənilir. – Su damcıları necə yarandı? Buxar necə ya‐
Formativ qiymətləndirmə randı?
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Sonra buz parçasını göstərir.
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. – Buz nədən yaranır? Buz əriyib nəyə çevrilir?
Meyarlar Materiallar Danışma
Dinlədiyi mətn üzrə faktoloji sual­ 1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Əsas məqsəd şa­
MV­də fəaliyyət
ları cavablandırır. girdlərdə suyun təbiətdə dövranı mövzusu ilə
Dialoqlarda durğu işarələrindən isti­
Tap. B (dərslik), bağlı dinləmə mətninə maraq oyatmaqdır. Şa­
tap. A, B girdlər müəllimin yönəldici sualları vasitəsilə
fadə edir.
(iş dəftəri)
şəkillərin ortaq xüsusiyyətini müəyyən edirlər.
Başqasının yazısındakı səhvləri
Tap. C (dərslik) Şəkillər əsasında müzakirə aparıb suyun bərk,
müəyyən edir.
maye və buxar halında olması nəticəsinə gəlirlər.
Səs və hərf tərkibi fərqlənən bəzi
Tap. Ç
sözlərin düzgün yazılışını müəyyən
(dərslik)
Dinləmə
edir. 1.1.1 Müəllim mətni səsləndirir:

72

Su damcısının hekayəsi
Soyuq hava şəraiti olan bir yerdə kiçik su
damcısı yaşayırdı. Havaların soyuq keçməsi onun
heç xoşuna gəlmirdi.
Bir gün günəşin çıxdığını görən su damcısı çox
sevinir. Günəşin altında isinməyə çalışır. Bu za‐
man o, buxar olub səmaya qalxır. Göy üzünə
yüksəldikcə hava soyuyur və buxar yenidən suya
çevrilib yağış olur. Hava lap soyuq olanda isə
damcı dolu və ya qara çevrilib yerə enir. Təbiətin
onunla belə oyun oynaması su damcısının xo‐
şuna gəlir. Elə o gündən başlayaraq su damcısı
yer və göy arasında dövr edir.
Faktoloji suallar:
• Su damcısı nə üçün sevinir?
• O, buxara nə zaman çevrilir?
• Su damcısı yağışa nə vaxt çevrilir?
• Qar və dolu nə zaman olur?
Müəllim şagirdlərin diqqətini “Söz boğçası”na
yönəldir və onlardan yeni sözlərin təxmini məna­
sını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq mənasını izah
edir.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim qar, yağış,
dolu sözlərinin ümumi mənasının yağıntı
olmasını şagirdlərin nəzərinə çatdırır.
Oxu
2.2.2 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər illüstrasi­
yanı nəzərdən keçirir, dinlədikləri bədii mətndəki
əsas hadisələrdən istifadə edərək informativ mətn
qurur, suyun təbiətdəki dövranını izah edirlər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərə
mətn qurmazdan öncə şəklə baxaraq açar
sözlər (çaylar, dəniz, göl, günəş, bulud,
yağış və s.) deməyi tapşırır: Şagirdlərin
açar sözlərdən isifadə etməsi cümlələr və
mətn qurmağa kömək edə bilər. Şagird­
lərin qurduğu informativ mətn təxminən
belə ola bilər:
Çaylarda, dənizlərdə, göllərdə su günəşin
istisindən buxarlanır, buxar göyə qalxır və
buluda çevrilir. Sonra bulud yağışa, qara
və ya doluya çevrilir. Beləliklə, su yenidən
yerə enir.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
işarələri sözlə təsvir etmək bacarığını inkişaf et­
dirir. Düzgün cavablar: 1 – b; 2 – ç; 3 – e; 4 – a;
5 – c; 6 – d.
73
3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasiya. Bu
tapşırığı yerinə yetirməklə şagirdlər piktoqramı
aydınlaşdırıb yazılı şəkildə şərh edirlər.
Müəllimin nəzərinə! Tapşırığın sonuncu
hissəsinin dil qaydaları üzrə biliyin mə­
nimsədilməsindən sonra yerinə yetiril­
məsi tövsiyə olunur.
Dil qaydaları
4.1.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırığın məqsədi
şagirdlərin diqqətini hərəkətin zamanı ilə bağlı
dil qaydasına yönəltməkdir. Tapşırıq yerinə yetiri­
ləndən sonra müəllim hərəkətin müxtəlif zaman­
larda baş verdiyini söyləyir.
"Bunları bilməliyik" rubrikası. Müəllim izah
edir ki, hərəkət keçmişdə, indi və ya gələcəkdə
icra oluna bilər. Bundan asılı olaraq hərəkət
bildirən sözlər zamana görə dəyişir.
Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər cümlədəki söz­
lər arasında məntiqi əlaqəni müəyyənləşdirmək­
lə uyğun hərəkət bildirən sözlər seçib yazırlar.
Bununla da hərəkətin zamanı üzrə öyrəndiklərini
tətbiq edirlər.
Araşdırma
Tapşırıq E (dərslik). Məqsəd şagirdlərdə təq­
dimat etmək bacarığını inkişaf etdirməkdir.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərin müşahi­
dələrinə əsasən hazırladıqları hava duru­
mu haqqında məlumat sərbəst dərsdə
dinlənilir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Material
Müşahidə etdiklərini məntiqi ar­ Tap. A
dıcıllıqla nəql edir. (dərslik)
Suallara və illüstrasiyalara əsasən Tap. A (dərslik),
dinlədiyi mətni şərh edir. MV­də fəaliyyət
İnformativ mətn qurur. Tap. B (dərslik)
Qrafik işarələri şərh edir.
Tap. C (dərslik),
tap. A (iş dəftəri)
Hərəkət bildirən sözləri zamana Tap. Ç, D
(dərslik), tap. A
görə fərqləndirir. (iş dəftəri)

6­cı dərs. “Su”. Vergül işarəsi
• Dərslik: səh. 64­65 • İş dəftəri: səh. 42
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Mətni durğu işarələrinə əməl etməklə düzgün
intonasiya ilə oxuyur (st. 2.2.1).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən fakt­
ları seçir (st. 2.2.4).
• Cümlədə həmcins üzvlər arasında vergül işarəsin­
dən istifadə edir (st. 4.1.7).
• Verilmiş şəkillər əsasında mövzu üzrə mətn qurub
nəql edir (st. 1.2.1).
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir neçə
cümlədən ibarət mətn yazır (st. 3.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Su haqqında kəlamların səsləndiril­
1
yönəltmə məsi
Oxu. Söz "Su" şeirinin oxusu; yeni sözlər üzrə
2
ehtiyatı iş
Şeir parçasını köçürmə, informativ
3 Yazı
mətnin yazılması
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim lövhədə aşağıdakı cümlələri yazır:
– Su həyatdır. Susuz yaşamaq olmaz. Su tə‐
biətə can verir. Su təmizlikdir.
Sual: – Bu fikirləri necə başa düşürsünüz?
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər müəlli­
min yönəldici sualları vasitəsilə suyun həyatımız­
dakı əhəmiyyəti haqqında bildiklərini danışırlar.
– Biz sudan necə istifadə edirik?
– Suyun heyvanlara, ağaclara faydası nədir?
– Susuz yaşamaq olarmı?
Müəllimin nəzərinə! Şəkillər ətrafında
söhbətdən sonra şagirdlər hər şəklə aid
bir cümlə söyləyir, müəllim lövhədə hə­
min cümlələri yazır. Əlavə tapşırıq:
– Bu cümlələrdə hərəkət bildirən sözləri
seçin və hərəkətin hansı zamanda oldu‐
ğunu söyləyin.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). İstiqamətləndiril­
miş oxu. "Su" şeirinin oxusundan əvvəl müəllim
şagirdlərə oxu zamanı rast gəldikləri yeni sözləri
qeyd etməyi tapşırır. Mətn şagirdlər tərəfindən
növbəli oxunur. Bu zaman müəllim şeirin düzgün
74
oxunmasına və şagirdlərin diqqətlə izləməsinə
nəzarət edir. Müəllim şagirdlərə tanış olmayan
sözlərin (qəribsəmək, okean, düz, qovrulmaq, ya‐
mac, balina və s.) mənasını əvvəlcə şagirdlərdən
soruşur, sonra özü yeni sözlərin mənasını izah
edir. Həmin sözlər şagirdlərin “Söz boğçası”na
əlavə edilir.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırıq vasitəsi­
lə şagirdlər nəzm və nəsrlə verilmiş mətn parça­
larını uyğunlaşdırmaqla onları oxuyub­anladıqlarını
və əsas fikri müyyənləşdirdiklərini nümayiş et­
dirirlər.
Qruplarla iş. Bir qrupun nümayəndəsi şeirin
bir bəndini oxuyur, başqa bir qrupun nümayən­
dəsi isə həmin hissəyə uyğun nəsr parçasını tapıb
təqdim edir.
Dil qaydaları
4.1.7 "Bunları bilməliyik" rubrikası. Müəllim
şagirdlərin diqqətini “C” tapşırığındaki 1­ci cüm­
ləyə yönəldir. Həmin cümlədə sadalanan ad bil­
dirən sözlərin (kollar, güllər, ağaclar, çiçəklər,
otlar, bitkilər) sayını artırmağı tapşırır. Şagirdlər
sözləri söylədikcə müəllim lövhədə yazır və cüm­
lədəki sözləri sadalayan zaman kiçik fasilənin ol­
masını və bu sözlər arasında vergülün işlənməsini
şagirdlərin diqqətinə çatdırır. Rubrikada verilmiş
qayda və nümunə oxunur.
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıqdakı
cümlələri oxuyur, cümlədə sadalanan sözləri
müəyyən edir və onlar arasında vergül işarəsini
qoymaqla cümlələri köçürürlər.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıq vasitəsilə
şagirdlər öyrəndikləri bilikləri müstəqil şəkildə
tətbiq edirlər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq D (dərslik). Qruplarla iş. Məq­
səd şagirdlərin verilmiş plan və açar sözlərdən
istifadə edərək informativ mətn qurmaq və da­
nışmaq bacarıqlarını inkişaf etdirməkdir. Qruplar
şəkilləri nəzərdən keçirir, suallar və açar söz­
lərdən istifadə edərək müzakirə aparırlar. Sonra
sualların ardıcıllığına əsasən mətn qururlar. Son­
da təqdimatlar dinlənilir.
Qruplar bir­birinin təqdimatlarını məzmun və
təqdimetmə baxımından yoxlayır, fikirlərini bil­
dirirlər.
İnformativ mətn təxminən aşağıdakı kimi qu­
rulmalıdır:
 3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ

“Su həyatımız üçün çox vacibdir. Ancaq su in‐ • Dərsin qısa planı
sanlar tərəfindən çirklənir: zibillər, tullantılar su‐ Mövzuya Müxtəlif heyvan şəkillərinin nüma­
1
ya atılır. Fabrik, zavodlardan çirkli sular çaylara, yönəltmə yişi
dənizlərə axıdılır. Bunun nəticəsində sular çirk‐ Oxu. Söz Heyvanların əlamətlərinin sadalan­
2
ehtiyatı ması
lənir. Suda yaşayan canlılar məhv olurlar. Buna
Sonu "g" samiti ilə bitən bəzi sözlərin
görə də biz hamımız su hövzələrini çirkabdan tə‐ Dil qay­
3 düzgün yazılışı; sual cümlələrinin
mizləməliyik. Ətrafdakı zibilləri yığışdırmalıyıq”. daları
qurulması
Yazı 4 Formativ qiymətləndirmə
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
Mövzuya yönəltmə
lərin rabitəli yazı bacarığını inkişaf etdirmək Müəllim müxtəlif heyvanların şəkillərini şa­
məqsədi daşıyır. Şagirdlər verilmiş sualları cavab­ girdlərə nümayiş etdirərək onların əlamətlərini
landırmaqla müstəqil şəkildə informativ mətn soruşur.
yazırlar.
Oxu. Söz ehtiyatı
Formativ qiymətləndirmə 2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər şəkildə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ təsvir olunmuş heyvanlar haqqında verilmiş əla­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. mətləri növbə ilə oxuyur, uyğun heyvanları mü­
Meyarlar Material əyyən edirlər. Şagirdlərə tanış olmayan sözlər
Tanış mövzu ətrafında söhbət Tap. A (qonur, səhra, nəhəng, hürgüc) üzrə iş aparılır.
edir. (dərslik) Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırığı ye­
Mətni durğu işarələrinə əməl et­ rinə yetirməklə söz ehtiyatlarını möhkəmləndi­
Tap. B rirlər.
məklə düzgün intonasiya ilə oxu­
(dərslik)
yur. Tapşırıq B (dərslik). Növbəli oxu. “Pələng”
Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. C
şeiri şagirdlər tərəfindən növbəli oxunur. Müəl­
xidmət edən faktları seçir. (dərslik) lim şagirdlərə şeiri oxuduqca əlamət bildirən
sözlərə diqqət etməyi tapşırır.
Vergül və tire işarələrindən düz­ Tap. Ç (dərslik),
tap. A (iş dəftəri)
Müəllim şagrdlərin diqqətli oxuduqlarını yox­
gün istifadə edir.
lamaq üçün suallar verir:
Şəkillərin məzmunundan çıxış Tap. D (dərslik), – Şeirdə hansı heyvanların adları çəkilir? Mü‐
edərək informativ mətn qurur. tap. B (iş dəftəri)
əllif pələngi hansı heyvanlara bənzədir?
Əlavə tapşırıq. Şeirdə adıçəkilən heyvanların
(pişik, şir, pələng) əlamətlərini və aid olduğu
ümumi mənanı söyləyin. Nümunə: şir – vəhşi, ət‐
fəsil 2 HEYVANLAR ALƏMİ yeyən, nəhəng meşə heyvanıdır.
Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin oxu­
1­ci dərs. “Pələng” yub­qavrama, eyni zamanda varlıqların əlamət­
lərini söyləməklə sözü izah etmək bacarığını
• Dərslik: səh. 66­67 • İş dəftəri: səh. 43
inkişaf etdirir. (Pələng pişiyə bənzəyir, vəhşidir,
Təlim məqsədləri dərisi zolaqlıdır, sürətlə qaçır, sinəsi ağdır, gözləri
• Verilmiş sözlərə xas olan ümumi ad və ya əlaməti şir gözünə bənzəyir.)
müəyyənləşdirir (st. 2.1.1). 2.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər ümumi
• Eyni məna qrupuna aid olan varlıqlar arasındakı
mənası eyni (heyvan) olan varlıqlar arasındakı
fərqli əlamətləri sadalayır (st. 2.1.1).
• Kontekstə uyğun olaraq sözün əksmənalı qarşılığı­
fərqli və oxşar əlamətləri müəyyən edib yazırlar.
2.1.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
nı seçir (st. 2.1.3).
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra sait 1­ci sinifdə öyrəndikləri əksmənalı sözlərlə bağlı
(ü‐u, a‐ə) və samitlərin (k‐g, t‐d) düzgün yazılış qay­ biliklərini təkrarlatmaq və onların söz ehtiyatını
dalarına riayət edir (st. 4.1.3). möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır.
• Nəqli cümlələrə sual verməklə sual cümləsi qurur Əksmənalı sözlər: hündür – alçaq, qəşəng –
(st. 4.1.7). çirkin, sürətlə – yavaş, ağ – qara.

75
 Dil qaydaları Mövzuya yönəltmə
4.1.3 "Sözlərin yazılışı" rubrikası. Müəllim Müəllim şagirdlərin diqqətini “A” tapşırığında
şagirdlərin diqqətini "Sözlərin yazılışı" rubrikası­ verilmiş heyvanların şəkillərinə yönəldir və soru­
na yönəldir və soruşur: şur:
– Bu sözlərin yazılışında hansı oxşarlıq var? – Bu heyvanlar haqqında hansı mətnləri oxu‐
Tapşırıq D (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya. Tap­ musunuz?
şırığın əsas məqsədi sonu "g" samiti ilə bitən bəzi Şagirdlər bu mətnləri xatırlaya bilərlər: “Qa­
sözlərin düzgün yazılışını şagirdlərə mənimsət­ ranquşun Xocalı arzusu”, “Yöndəmsiz Timsah”,
məkdir. “Şir və Dovşan”, “Şəngül, Şüngül, Məngül!”.
Şagirdlər tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra Söz ehtiyatı
müəllim tapşırıqların yoxlanılmasını cütlərə tap­ 2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Cütlərlə iş. Şagird­
şıra bilər. lər 1­ci bölmədə sözləri izah etmək və izahlı lüğət
4.1.7 Tapşırıq C (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasi­
tərtib etməyi öyrənmişdilər. Müəllim cütlərə qa‐
ya. Şagirdlər nəqli cümlələrə sual verməklə sual ranquş, keçi, şir, timsah sözlərindən ibarət izahlı
cümləsi qurmaq bacarıqlarını nümayiş etdirirlər. lüğət tərtib etməyi tapşırır. Bununla şagirdlər sö­
Formativ qiymətləndirmə zün izahı, əlifba və lüğət tərtib etmək üzrə öy­
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ rəndikləri bilikləri möhkəmləndirirlər. Təqdimat
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. zamanı şagirdlərin sözlərin izahlarında əlamətləri
Meyarlar Materiallar və ümumi mənanı izah etməsi də tövsiyə olunur;
Verilmiş sözlərə xas olan ümumi Tap. A, B dərslik),
məsələn, "buynuzu və saqqalı olan ev heyvanı"
ad və ya əlaməti müəyyənləşdirir. tap. A (iş dəftəri) izahında "buynuzu və saqqalı olan" hissə əla­
Eyni məna qrupuna aid olan varlıq­
mətləri, "ev heyvanı" isə ümumi mənanı bildirir.
Tap. B 2.1.1 Tapşırıq B (dərslik). Sözü dəqiq izah et­
lar arasındakı fərqli əlamətləri sa­
(iş dəftəri) mək üçün vacib olan anlayışlardan biri də ümumi
dalayır.
Sözlərin əksmənalı qarşılığını mü­ Tap. Ç mənanı konkretləşdirməkdir. Tapşırığın məqsədi
əyyən edir. (dərslik) ümumi mənası "heyvan" olan sözləri daha konk­
Bəzi sözlərin düzgün yazılışını mü­ Tap. D ret mənalarına ("ev heyvanları", "çöl heyvanları"
əyyən edir. (dərslik) və s.) ayırmaqdır.
Nəqli cümlələrə sual verməklə sual Tap. C "Faydalı məsləhət" rubrikası. Rubrikada veril­
cümləsi qurur. (iş dəftəri) miş məlumatı oxuduqdan sonra müəllim nümu­
nəni lövhədə yazmaqla sözü dəqiq izah etməyin
yolunu başa salır.
Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Qruplar mü­
2­ci dərs. Əşyanın əlamətləri əllimin lövhədə yazaraq izah etdiyi nümunəyə
əsasən tapşırığı yerinə yetirirlər. Tapşırığın əsas
• Dərslik: səh. 67­68 • İş dəftəri: səh. 44
məqsədi şagirdlərin əlamətlərinə görə varlığı
Təlim məqsədləri müəyyənləşdirmək və sözləri izah etmək baca­
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü mü­ rıqlarını formalaşdırmaqdır.
əyyən edir (st. 2.1.1). Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər əlamətlərin
• Verilən təsnifat qruplarına daxil olan sözləri sada­ aid olduğu varlıqların adlarını (dəvə, qoyun) yaz­
layır (st. 2.1.1). maqla izah olunan sözü tanıdıqlarını nümayiş
• Eyni məna qrupuna aid olan varlıqlar arasındakı
fərqli əlamətləri sadalayır (st. 2.1.1).
etdirirlər.
2.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Yazı ilə inteqra­
• Dərsin qısa planı siya. Şagirdlərdən verilmiş sözlərin aid olduqları
Mövzuya Heyvanlarla bağlı oxunmuş mətn­ varlıqlar arasında oxşar və fərqli xüsusiyyətləri
1 müəyyən edib yazmaq tələb olunur. Bu, şagird­
yönəltmə lərin xatırlanması
2
Söz ehti­ lərin varlıqları müqayisə etmək, həmçinin fikirlə­
yatı Sözün izah edilməsi
rini yazılı şərh etmək bacarıqlarını inkişaf etdirir.
3 Formativ qiymətləndirmə

76
 3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ

Formativ qiymətləndirmə dilir. Şagirdlərin mətnin məzmununu təxmin et­

Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ məsi onlarda mətnin oxunmasına maraq oyadır.
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. Növbəli oxu. Mətn növbə ilə oxunur. Şagird­
Meyarlar Materiallar lərə tanış olmayan sözlər izah edilir. Hər abzas
Verilmiş əlamətlərə uyğun sözləri Tap. A (dərslik), oxunduqdan sonra şagirdlər müəllimin həmin
müəyyən edir. tap. A (iş dəftəri) abzasla bağlı suallarını cavablandırırlar.
Verilən təsnifat qruplarına daxil Tap. B, C Oxuyub­qavrama
olan sözləri sadalayır. (dərslik)
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər şəkli təs­
Eyni məna qrupuna aid olan var­
Tap. B vir edir, şəklin aid olduğu abzası müəyyənləşdi­
lıqlar arasındakı fərqli əlamətləri
(iş dəftəri) rirlər. Şagirdlər şəkil üzrə danışdıqca müəllim
sadalayır.
lövhədə şəklə aid bir neçə cümlə yazır. Sonra şa­
Növbəti dərsə hazırlıq. Növbəti dərsdə “Vinni Puh”
cizgi filmindən fraqmentlər və ya şəkillər nümayiş et­
girdlərə belə bir tapşırıq verir: “Bu cümlələri ikin­
dirmək üçün müəllimə hazırlıq görmək tövsiyə olunur. ci abzasda hansı cümlədən sonra əlavə etmək
olar?” (O, ayı balasını ovçudan alır.)
Əlavə olunan cümlələr: Zabit ayıya yemək ve‐
rir. Ona qulluq edir. Ayı üçün xüsusi vaxt ayırır.
3­cü dərs. Vinni Puh və onun həyatı Ona müxtəlif oyunlar öyrədir.
Bu fəaliyyətin qurulması şagirdlərdə aşağıda­
• Dərslik: səh. 69­70 • İş dəftəri: səh. 45
kı bacarıqları formalaşdırır:
Təlim məqsədləri 1. İllüstrasiyanın aid olduğu abzası müəyyən
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir etmək.
(st. 2.2.3). 2. Əlavə olunan məlumatların mətndəki yeri­
• Mətnin məzmunu ilə bağlı suallar tərtib edir (st. ni müəyyən etmək.
2.2.3). 3. Əlavə mənbələrdən istifadə etməklə mətni
• Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış
genişləndirmək.
edərək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən
edir (st. 2.2.5). Tapşırıq C (dərslik). Mətnin hissələri ilə şəkil­
• Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq fikir yürüdür ləri uyğunlaşdırmaqla obrazların adlarını (Alan
(st. 1.2.1.). Miln, Robin və oyuncaq Vinni) söyləməklə mətni
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
yazır (st. 3.1.2) Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasiya.
Şagirdlər şəklə aid hissəni mətndən tapıb köçür­
• Dərsin qısa planı
məklə oxuyub­qavrama və yazı bacarıqlarını in­
Mövzuya "Vinni Puh" cizgi filmindən fraq­
1 kişaf etdirirlər.
yönəltmə mentlərin və ya şəkillərin nümayişi
Oxu. Söz “Vinni Puh və onun həyat hekayəsi” 2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Qruplarla iş. Hər
2 qrup mətnin bir abzasını oxuyur. Oxuduqları ab­
ehtiyatı mətninin oxusu
Oxuyub­ Abzaslara aid şəkillərin müəyyən zasın məzmununa uyğun suallar tərtib edirlər.
3
qavrama edilməsi. Hadisələrin ardıcıllığı Qruplar təqdimat zamanı bir­birinin suallarına
4 Danışma Zoopark mövzusu ilə bağlı debat cavab verirlər.
5 Yazı Varlığın təsviri Müəllimin nəzərinə! Müəllim ilk abzasın
Dil qay­ kiçik olduğunu nəzərə alaraq qruplardan
6 Yer, şəxs, heyvan adlarının yazılışı
daları birinə ilk iki abzas üçün suallar tərtib et­
7 Formativ qiymətləndirmə məyi tapşıra bilər.
Mövzuya yönəltmə 2.2.5 Tapşırıq D (dərslik). Cütlərlə iş. Şagird­
Müəllim "Vinni Puh" cizgi filmindən fraqment­ lərdən mətndəki hadisələrə aid qeyri­ardıcıl ve­
lər və ya şəkillər nümayiş etdirir. rilmiş cümlələrin düzgün ardıcıllığını müəyyən
Oxu etmək tələb olunur. Cümlələrin ardıcıllığı belədir:
Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərin diqqəti mət­ 3, 2, 5, 4, 1.
nin adına və məzmunu ilə bağlı şəkillərə yönəl­

77
 Danışma
1.2.1 Tapşırıq E (dərslik). Müəllim yönəldici
suallar vasitəsilə (Zooparka getmisinizmi? Zoo‐
parkda xoşunuza gələn nə oldu? və s.) şagirdlərin
zooparkla bağlı təəssüratlarını bölüşməsinə şə­
rait yaradır.
Tapşırıq debat xarakterli olduğu üçün müəl­
lim niyə? nə üçün? sualları ilə onları öz fikirlərini
əsaslandırmağa sövq etməlidir.
Məsələn, heyvanların zooparkda saxlanılma­
sını düzgün hesab edən şagirdlər belə cavab verə
bilərlər:
– Zooparklar olmasa, biz uzaq yerlərdə yaşa‐
yan heyvanları görə bilmərik. Zoopark bizə canlı
aləmin müxtəlif növləri ilə yaxından tanış olma‐
ğımıza şərait yaradır. Zooparkda həmin heyvan‐
ları yemləyir və qoruyurlar.
Əksinə, bunu düzgün hesab etməyən şagird­
lər fikirlərini belə əsaslandıra bilərlər:
– Çünki zooparkdakı heyvanlar öz yaşadığı çöl‐
lərdən, meşələrdən uzaq düşür, qəfəsə salınırlar.
Sonra şagirdlər Vinninin taleyi ilə bağlı təxəy­
yüllərinə uyğun təxmin etdiklərini danışırlar.
Dil qaydaları
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şaquli inteqrasiya. Tap­
şırıq şagirdlərin yer, şəxs və heyvan adlarının
yazılışı ilə bağlı 1­ci sinifdə öyrəndikləri dil qayda­
larını xatırlatmaq məqsədi daşıyır.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq C (iş dəftəri). Müəllim əvvəlcə
şagirdlərlə onların öz sevimli oyuncaqları barədə
söhbət edir. Müəllim bu söhbətdə şagirdlərin
varlığı təsvir etmək, tanıtmaq üçün əldə etdikləri
bilik və bacarıqları xatırlada bilər. Daha sonra şa­
girdlər müstəqil şəkildə tapşırığı yerinə yetirirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
İllüstrasiyanın aid olduğu abzası Tap. B, C (dərslik),
seçir. tap. A (iş dəftəri)
Mətnin hər bir abzasına uyğun Tap. Ç
suallar tərtib edir. (dərslik)
Hadisələrin ardıcıllığını müəyyən Tap. D
edir. (dərslik)
Həyatda gördüklərinə əsaslana­ Tap. E
raq fikir yürüdür. (dərslik)
Təsviri xarakterli mətn yazır. Tap. B (iş dəftəri)
Həmişə ilk hərfi böyük yazılan
Tap. C (iş dəftəri)
sözləri müəyyən edir.
78
4­cü dərs. Əmr cümləsi
• Dərslik: səh. 70­71 • İş dəftəri: səh. 46
Təlim məqsədləri
• Dinlədiyi mətn üzrə sualları cavablandırır (st. 1.1.1).
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət
bildirir (st. 1.2.2).
• Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram və s.)
şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
• Verilmiş sözlər arasında məna əlaqələrini müəy­
yənləşdirərək bitmiş fikir ifadə edən cümlə qurur
(st. 4.1. 6).
• Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini
müəyyən edir (st. 4.1.7).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Zooparkla bağlı sözlərin səsləndiril­
1
yönəltmə məsi
2 Dinləmə Zoopark haqqında dinləmə mətni
3 Danışma "Zoopark" şəkli üzrə danışma
Dil qay­
4 Əmr cümləsinin mənimsədilməsi
daları
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Klaster. Müəllim lövhədə dairənin içərisində
"zoopark" yazır. Şagirdlər zooparkı xatırladan
sözlər səsləndirirlər. Müəllim həmin sözləri dai­
rənin kənarlarında yazır.
Dinləmə və danışma
Müəllim dinləmə mətnini səsləndirir:
Zoopark
“Zooparkda dünyanın müxtəlif yerlərindən
gətirilmiş heyvanlar saxlanılır. Zooparkın yaradıl‐
masının bir neçə səbəbi var: Yer üzündə müxtəlif
növ heyvanlarla tanış olmaq, onları öyrənmək;
nəsli kəsilməkdə olan heyvan növlərini qorumaq.
Zoopark ilk dəfə alimlər tərəfindən yaradılıb.
Onlar burada müxtəlif heyvan növlərini öyrənir‐
dilər. Ona görə də ilk zoopork "Bilik parkı" adlan‐
dırılmışdır.
Zoopark indi böyüklərin və uşaqların ən se‐
vimli məkanına çevrilib. Uşaqlar hər zaman şə‐
killərdə, filmlərdə gördükləri heyvanları indi
qəfəsdə canlı olaraq izləyirlər. Ancaq burada vəh‐
şi heyvanlar olduğu üçün ehtiyatlı olmalı, dav‐
ranış qaydalarına əməl etməliyik”.
Müəllim şagirdlərin mətni diqqətlə dinlədik­
lərini yoxlamaq üçün suallar verir: “Zooparklar
hansı məqsədlə yaranıb? Zooparkı əvvəllər necə

adlandırırdılar? Orada hansı heyvanlarla qarşı‐
laşmaq olar?” və s.
1.1.1 , 1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Məqsəd şa­
girdlərdə dinləmə mətnindən aldığı məlumatlar­
dan yararlanaraq şəkil üzrə rabitəli nitq qurub
danışma bacarığını inkişaf etdirməkdir.
Müəllimin yönəldici sualları vasitəsilə şagird­
lər şəkil ətrafında danışırlar: – Zooparkın girişin‐
də nə görürsünüz? Həmin lövhələr sizə nədən
xəbər verir? Davranış qaydaları olan lövhə nə
üçün zooparkın girişində verilib? İş qrafiki nə
üçündür? Sizcə, ata qızına nə deyir? Kassa ha‐
rada yerləşir? Zoopark saat neçədən işləyir? Bəs
saat neçədə bağlanır? Həftənin hansı günü zoo‐
park işləmir? Şəkildə hansı heyanlar təsvir olun‐
muşdur?
Sizcə, zooparkda hansı davranış qaydalarına
əməl etmək lazımdır? Zooparkda hansı uşağın
hərəkətini düzgün saymırsınız?
Müəllimin nəzərinə! Tapşırıq qruplarla iş
şəklində yerinə yetirilə bilər. Bu zaman
sualları yazılı şəkildə qruplara paylamaq
tövsiyə olunur.
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
işarələri sözlə ifadə etmək bacarığını inkişaf etdi­
rir. Tapşırıq həmçinin əmr cümlələri üzrə dil qay­
dasını mənimsətmək üçün keçid xarakteri daşıyır.
Düzgün cavablar: 1 – b; 2 – c; 3 – a; 4 – d; 5 – ç.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteqra­
siya. Tapşırıq şagirdlərdə bir sıra bacarıqları möh­
kəmləndirir:
• Şagirdlər verilmiş sözlərin düzgün ardıcıllı­
ğını müəyyən edərək cümlə qurur.
• Cümlədəki ilk sözü böyük hərflə yazır.
• Sözləri sətirdən sətrə düzgün keçirir.
• Durğu işarələrindən (vergül və nöqtə) istifa­
də edir.
4.1.7 "Bunları bilməliyik" rubrikası. Müəllim
əvvəlcə lövhədə nəqli və sual cümlələri yazıb şa­
girdlərdən soruşur:
– Bu cümlələr hansı cümlə növünə aiddir? Bu
cümlələrin əsas məqsədi nədir?
Daha sonra şagirdlərin diqqəti “B” tapşırığın­
da verilmiş cümlələrə yönəldilir. Şagirdlər müəl­
limin köməyi ilə həmin cümlələrin məsləhət,
göstəriş verdiyini söyləyirlər. "Bunları bilməliyik"
rubrikası üzrə iş aparılır.
79
3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq vasitəsilə şa­
girdlər simvollara uyğun əmr cümlələri qurmaq­
la yeni mənimsədilən dil qaydası üzrə biliklərini
nümayiş etdirirlər.
İşarələrə uyğun cümlələr: Kirpiyə əl vurmayın.
Meşədə tonqal yandırmayın.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlərdən nəqli cümlə­
ləri oxuyub həmin cümlələri əmr cümləsinə çe­
virmək tələb olunur. Müəllim "Səidə parkdakı
çiçəkləri dərdi" və “Səidə, çiçəklərə əl vurma"
cümlələrini müqayisə edərək birinci cümlənin
məlumat verdiyini, ikinci cümlənin isə göstəriş
verdiyini şagirdlərə izah edir. Sonrakı cümlələrlə
bağlı fəaliyyəti şagirdlər yerinə yetirirlər.
Tapşırıq Ç (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya. Tap­
şırığın əsas məqsədi şagirdlərin əmr cümlələri
qurmaq bacarıqlarını inkişaf etdirməkdir.
Qruplarla iş. Müəllim qrup işindən əvvəl şa­
girdlərə suallar verir: “Teatr və ya kinoteatrda
olmusunuzmu? Sizcə, teatrda hansı davranış qay‐
daları ola bilər?
Müəllim şagirdlərin diqqətini “B” tapşırığına
yönəldir və tapşırıqda verilən cümlə və işarələri
nümunə göstərir.
Qruplar şəkilləri müzakirə edərək uyğun dav­
ranış qaydaları tərtib edirlər. Hər bir davranış
qaydasına uyğun işarələr düşünüb çəkirlər.
Şəkillərə uyğun cümlələr: Tamaşa zamanı te‐
lefondan istifadə etməyin. Söhbət etməyin. Teatr
zalında yemək yeməyin.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Dinlədiyi mətn üzrə sualları cavab­ Tap. A
landırır. (dərslik)
Verilmiş mövzu ətrafında danışır və Tap. A
münasibət bildirir. (dərslik)
Verilmiş sözlər arasında məna əla­
Tap. A
qələrini müəyyənləşdirərək bitmiş
(iş dəftəri)
fikir ifadə edən cümlə qurur.
Tap. C, Ç (dərs­
Cümlənin məqsəd və intonasiyaya
lik), tap. A, B (iş
görə növlərini müəyyən edir.
dəftəri)
Qrafik işarələri cümlə şəklində ifa­ Tap. B
də edir. (dərslik)

5­ci dərs. Heyvanları Müdafiə Günü
• Dərslik: səh. 72 • İş dəftəri: səh. 47
Təlim məqsədləri
• Dinlədiyi mətn üzrə sualları cavablandırır (st. 1.1.1).
• Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən problemə münasi­
bətini ifadə edir (st. 3.1.3).
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir neçə
cümlədən ibarət mətn yazır (st. 3.1.2).
• Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini
müəyyən edir (st. 4.1.6).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Heyvanları Müdafiə Günü ilə bağlı
1
yönəltmə danışma
Heyvanları Müdafiə Günü haqqın­
2 Dinləmə
da dinləmə mətni
3 Yazı Mövzu üzrə mətnin qurulması
4
Dil qay­ Nəqli və əmr cümlələrinin fərqlən­
daları dirilməsi
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Klaster. Müəllim lövhədə “4 Oktyabr – Hey­
vanları Müdafiə Günü” ifadəsini yazır. Şagirdlər
ilkin olaraq bu ifadə haqqında bildiklərini danı­
şırlar.
Dinləmə
1.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim aşağıdakı
mətni səsləndirir:
Ümumdünya Heyvanları Müdafiə Günü
Yaşadığımız dünya həm bizim, həm də Yer
üzündə yaşayan bütün canlıların evidir. Təəssüf
ki, bəzən insanlar onların yaşaması, sayının art‐
ması üçün bir çox maneələr yaradırlar. Heyvan‐
ların ovlanması, meşələrin qırılması nəticəsində
hər il canlı varlıqların bir çox növü yox olur; mə‐
sələn, panda, fil, maral, balina, qartal və çox say‐
da başqa heyvanların nəsli kəsilmək üzrədir.
Bu gün dünyada müxtəlif yollarla heyvanları
qorumağa çalışırlar. Bunun üçün hər il dünyada
4 Oktyabr – Ümumdünya Heyvanları Müdafiə
Günü qeyd olunur. Həmin gün insanlar heyvanla‐
rın problemləri, onları qorumağın yolları haqqın‐
da məlumatlandırılır, müxtəlif tədbirlər görülür.
Mətni dinlədikdən sonra “A” tapşırığındakı
suallar cavablandırılır. Əlavə suallar: “Hansı hey‐
vanların nəsli kəsilib? Hansı heyvanların nəsli kə‐
silmək üzrədir? Heyvanları qorumağa ehtiyac
varmı?
80
Sonuncu sualı (Heyvanları qorumağa ehtiyac
varmı?) cavablandırarkən müəllim çalışmalıdır ki,
şagirdlər heyvanların insanlara faydaları barədə
nümunələr gətirməklə fikirlərini əsaslandırsınlar.
Yazı
3.1.3 Qruplarla iş. Qruplar mövzu ətrafında
müzakirə aprırır, kiçik mətn qururlar. Qurulan
mətnlər təxminən aşağıdakı kimi ola bilər.
Küçə heyvanları
Bəzi itlər və pişiklər insanlarla birlikdə yaşa‐
yırlar. Lakin elə itlər və pişiklər də var ki, sahibsiz‐
dirlər. Sahibsiz heyvanlar bəzən küçədə soyuqdan,
aclıqdan əziyyət çəkirlər. Belə heyvanları qoru‐
maq üçün onları yemləmək, sığınacaq düzəltmək
lazımdır.
Quşlar
Quşlar təbiətin gözəl varlıqlarıdır. Onların
nəğmələri könül oxşayır. Biz quşları sevməli və
qorumalıyıq. Qış vaxtı qar yağanda onlar yem
tapmaqda çətinlik çəkir. Onlar üçün quş dənlik‐
ləri hazırlayıb ağaclardan assaq və yemləsək, on‐
lara kömək etmiş olarıq.
Suda yaşayan heyvanlar
Suda çoxlu su heyvanları yaşayır. Onların in‐
sanlar üçün faydası çoxdur. Amma sular çirklən‐
diyi üçün onların sayı azalır. Biz ətrafımızı və
sularımızı təmiz saxlasaq, onları qorumuş olarıq.
Meşədə yaşayan heyvanlar
Meşələrdə yaşayan bəzi heyvanların sayı aza‐
lır. Onları qorumaq üçün ağacları kəsməməliyik.
Meşəyə istirahətə gedən zaman yandırdığımız
ocaq yanğına səbəb ola bilər. Meşələrdə odla
ehtiyatlı olmalıyıq. Heyvanlara zərər verməməli,
onları qorumalıyıq.
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq şagirdlə­
rin rabitəli yazı bacarığını inkişaf etdirmək məq­
sədi daşıyır. Şagirdlər verilmiş açar sözlərdən və
şəkillərdə təsvir olunmuş hadisələrdən istifadə
etməklə müstəqil şəkildə bədii mətn yazırlar:
Ana quş yuvada öz balalarını yedizdirirdi. Bir‐
dən balalarından biri yuvadan yerə düşdü. Ana
quş balasını xilas etmək üçün çırpındı.
Bunu görən Əli tez bala quşu yuvasına qoydu.
Ana quş çox sevindi. Qanadlarını çırparaq sanki
Əliyə “çox sağ ol” deyirdi”.

Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş nəqli və əmr cümlələrini fərqləndirmək­
lə dil qaydaları üzrə biliklərini möhkəmləndirirlər.
Araşdırma
Tapşırıq C (dərslik). Dərsin sonunda şagirdlə­
rə valideynlərinin köməyi ilə nəsli kəsilməkdə
olan heyvanlar haqqında əlavə məlumat topla­
maq tapşırılır. Bu onların araşdırma və təqdim­
etmə bacarıqlarını inkişaf etdirir. Şagirdlərin
təqdimatı növbəti sərbəst dərsdə dinlənilir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Dinlədiyi mətn üzrə sualları ca­ Tap. A
vablandırır. (dərslik)
Eşitdikləri və gördükləri haqda Tap. B
mətn qurur. (dərslik)
Süjetli şəkillər üzrə mətn qurub Tap. A
yazır. (iş dəftəri)
Cümlənin məqsəd və intonasiya­ Tap. B
ya görə növlərini müəyyən edir. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq. Növbəti dərsdə müəllimə
müxtəlif təbii bitkilər nümayiş etdirmək tövsiyə olunur.
fəsil 3 BİTKİLƏR ALƏMİ
1­ci dərs. “Qanqalın nağılı” (I hissə)
• Dərslik: səh. 73­74 • İş dəftəri: səh. 48
Təlim məqsədləri
• Verilmiş sözlərə xas olan ümumi məna və ya əla­
məti müəyyənləşdirir (st. 2.1.1).
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­həyə­
canı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st. 2.2.1).
• Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların düş­
düyü situasiya ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan sonra
onun mümkün nəticələrini təxmin edir (st. 2.2.5).
• Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini
müəyyən edir (st. 4.1.7).
• Həm ümumi, həm də xüsusi isim kimi işlənən söz­
lərin yerindən asılı olaraq böyük, yoxsa kiçik hərflə
yazıldığını müəyyənləşdirir (st. 4.1.3).
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn
yazır (st. 3.1.2).
81
3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Təbii bitkilərin nümayişi
yönəltmə
Söz ehti­
2 Bitki adları üzrə iş
yatı
“Qanqalın nağılı” mətninin oxusu;
3 Oxu
“Söz boğçası” üzrə iş
Verilmiş cümlələrin tamamlanması;
Oxuyub­
4 mətndə adıçəkilən güllərin müəy­
qavrama
yənləşdirilməsi
5
Dil qayda­ Əmr cümlələrinin müəyyən olunma­
ları sı; şəxs adlarının yazılışı
6 Yazı Varlığın təsviri
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim müxtəlif təbii bitkilər nümayiş etdirir.
Şagirdlər həmin bitkilər haqqında danışırlar.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllimin yönəldici
sualları vasitəsilə şagirdlər şəkillər üzrə danışırlar.
Məqsəd şagirdləri həyatda gördükləri, müşa­
hidə etdikləri bitkilər haqqında danışdırmaqla
fəslin mövzusuna maraq oyatmaqdır. Şagirdlər
danışarkən müəllim onların bitkilərin adlarından
istifadə etməsinə diqqət etməlidir (ot, kol, gül,
ağac).
Oxu
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). “Qanqalın nağılı”
dialoji mətn olduğu üçün rollu oxu məqsədəuy­
ğundur. Lakin əvvəlcə müəllim özü mətni oxuyur.
Obrazların nitqindəki hiss­həyəcanı muxtəlif səs
çalarları ilə ifadə edərək şagirdlərə nümayış et­
dirir. Şagirdlərə tanış olmayan sözləri (kələ‐kötür,
çirkin, həsrətlə) əvvəlcə şagirdlərdən soruşur,
daha sonra sözlərin dəqiq mənasını izah edir.
Həmin sözlər “Söz boğçası”na əlavə edilir.
Rollu oxu. Müəllim obrazların nitqini şagird­
lər arasında bölüşdürür. Şagirdlər obrazların nit­
qini müxtəlif səs çalarları ilə ifadə etməklə mətni
oxuyurlar.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər verilmiş
cümlələri tamamlamaqla mətni oxuyub­qavra­
dıqlarını nümayiş etdirirlər.
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər verilmiş gül şə­
killərinin adlarını söyləməklə söz ehtiyatlarını
zənginləşdirir, həmçinin diqqətli oxu bacarıqla­
rını inkişaf etdirirlər.
 2.2.5 Tapşırıq D (dərslik). Müəllim şagirdlə­ Mətni oxuyarkən obrazların nit­
Tap. B
rin danışma və mətnin davamını təxmin etmək qindəki hiss­həyəcanı müxtəlif
(dərslik)
səs çalarları ilə ifadə edir.
bacarıqlarını üzə çıxarmaq üçün istiqamətləndi­
Obrazların keçirdiyi hisslərin sə­
rici suallar verir: bəbini onların düşdüyü situasiya
Tap. C
– Sizcə, qanqalın hansı faydası ola bilər? (dərslik)
ilə izah edir.
Dil qaydaları Şəkil əsasında təsviri xarakterli Tap. A
mətn yazır. (iş dəftəri)
4.1.7 Tapşırıq E (dərslik). Tapşırığın əsas məq­
Mətnə əsasən hadisələrin dava­ Tap. D
sədi şagirdlərin əmr cümlələri üzrə öyrəndikləri­ mını təxmin edir. (dərslik)
ni nitqlərində tətbiqinə yönəlmişdir. Müəllim Mövzu üzrə əmr cümlələri qurur. Tap. E (dərslik)
soruşur: Bəzi sözlərin həm böyük, həm də
– Qanqala hansı məsləhətləri verərsiniz ki, o Tap. B
kicik hərflə yazıldığını bilir və
ağlamasın. (iş dəftəri)
yazısında tətbiq edir.
Müəllim şagirdlərin cavablarını dinlədikcə ki­
çik cümlələr şəklində lövhədə yaza bilər (İnsan‐
lardan küsmə. Səbirlə insanların yolunu gözlə.
Dostlarının məsləhətinə qulaq as və s.). 2­ci dərs. “Qanqalın nağılı” (II hissə)
4.1.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Müəllim şagird­
lərdən soruşur: • Dərslik: səh. 74­75 • İş dəftəri: səh. 49
– Kimlərin adları bitki adları ilə bağlıdır? Adı‐ Təlim məqsədləri
nız necə yazılır? Böyük hərflə, yoxsa kiçik hərflə? • Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­həyə­
Bəs çiçəklərin adları necə yazıla bilər? canı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st. 2.2.1).
Bununla müəllim şagirdlərin diqqətini şəxs • Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdirmələr
adlarının yazılışına yönəltməklə 1­ci sinifdə öyrə­ edir (st. 2.2.5).
dilən bilikləri xatırladır. • Mətnin məzmununa uyğun olmayan fikirləri mü­
Müəllim şagirdlərin oxu zamanı dəftərlərində əyyənləşdirir (st. 2.2.4).
• Verilmiş sözlərə xas olan ümumi məna və ya əla­
qeyd etdikləri çiçək adlarını oxumağı tapşırır (la‐ məti müəyyənləşdirir (st. 2.1.1).
lə, bənövşə). • Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmununu
– Sizcə, hansı çiçək adları həm də qız adı ola yazır (st. 3.1.2).
bilər? Həmin sözlər qız adı kimi işlənəndə necə • Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini
yazılmalıdır? müəyyən edir (st. 4.1.7).
Məqsəd şagirdlərdə bəzi sözlərin həm böyük, • Dərsin qısa planı
həm də kiçik hərflə yazılışını mənimsətməkdir.
Mövzuya Mətnin davamının proqnozlaşdırıl­
1
Yazı yönəltmə ması
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər şəkil­ “Qanqalın nağılı” mətninin davamı­
2 Danışma
nın oxusu; “Söz boğçası” üzrə iş
dəki qanqalın gövdəsinə, yarpağına, çiçəyinin
Səbəb və nəticə əlaqəsinin müəyyən
rənginə və formasına diqqət yetirib onu təxmi­ Oxu. Söz
3 olunması; doğru və yanlış fikirlərin
nən belə təsvir edirlər: ehtiyatı
müəyyənləşdirilməsi
– Gövdəsi düz və uzundur. Yarpaqları iri, enli, Oxuyub­ Əlamətə uyğun varlığın seçilməsi;
kənarları kələ‐kötürdür. Çiçəkləri bənövşəyi rəng‐ 4
qavrama varlığın əlamətlərinin sadalanması
dədir. Ətrafı tikanlıdır. Dil qayda­
5 Plana uyğun mətnin yazılması
ları
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ 6 Yazı Nida cümlələrinin fərqləndirilməsi
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. 7 Formativ qiymətləndirmə
Meyarlar Materiallar Mövzuya yönəltmə
Verilmiş sözlərə xas olan ümumi Proqnozlaşdırma. Müəllim “Qanqalın nağılı”
Tap. A
məna və ya əlaməti müəyyənləş­ mətnini xatırladır və şagirdlərdə mətnin II hissə­
(dərslik)
dirir.
sinə maraq oyatmaq üçün suallar verir.

82

Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Rollu oxu. Mətnin
davamı I hissənin oxunduğu kimi oxunur.
"Söz boğçası" rubrikası. Şagirdlərə tanış ol­
mayan söz və ifadələr (səhhət, dərman, heybə,
vidalaşmaq, gözünə sataşmaq, sevincinin həddi‐
hüdudu olmamaq, ağlına gəlməmək) izah olu­
nur.
Şagirdlər qanqal haqqında öyrəndikləri yeni
məlumatları (İnsanların sağlamlığı üçün xeyir‐
lidir. Ondan dərman hazırlayırlar) qeyd edirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlər­
də mətndəki hadisələr arasındakı səbəb­nəticə
əlaqələrini müəyyən etmək bacarığını inkişaf et­
dirir.
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətnlə
bağlı fikirlərin doğru və ya yanlış olduğunu mü­
əyyənləşdirməklə oxuduqları mətni qavradıqla­
rını nümayiş etdirirlər.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırığı yerinə ye­
tirmək üçün əvvəlcə əlamətə uyğun varlıq seçilir.
Daha sonra həmin varlığın digər əlamətləri sada­
lanır (məsələn: ağ ləçəkli – çobanyastığıdır. Digər
əlamətləri: ortası sarı rəngdədir, gövdəsi nazikdir,
çiçəyi kiçikdir, günəbaxana bənzəyir və s.).
Məqsəd şagirdlərin verilmiş sözlərə xas olan
əlaməti müəyyənləşdirmək və sözü izah etmək
bacarığını inkişaf etdirməkdir.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıq şa­
girdlərin oxuyub­qavrama, həm də plandan isti­
fadə etməklə mətn qurmaq bacarığını inkişaf
etdirir.
Dil qaydaları
4.1.7 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər mətndə
verilən mavi rəngdə olan cümlələri oxuyurlar. Şa­
girdlər müəyyənləşdirirlər ki, “Necə də gözəldir!”
cümləsində heyranlıq, "Ura, məni də dərdilər!"
cümləsində isə sevinc məzmunu ifadə olunur.
Sonra müəllim onların diqqətini cümlələrin so­
nunda qoyulan durğu işarəsinə (!) yönəldir.
"Bunları bilməliyik" rubrikası. Rubrikada ve­
rilən məlumatlar oxunur və cümlənin məqsəd və
intonasiyaya görə növləri xatırlanır. Müəllim löv­
83
3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
hədə müxtəlif növlərdə olan cümlələr yazır və
nida cümləsini seçməyi tapşırır. Bununla da şa­
girdlərin cümlələrin növləri haqqında öyrəndik­
ləri biliklər ümumiləşdirilir.
4.1.7 Tapşırıq E (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda
verilmiş şəkillərə baxaraq nida cümlələri yazmaq­
la yeni öyrəndikləri dil qaydasını mənimsədiklə­
rini nümayiş etdirirlər (Ay, nə yaman islanmısan!
Of, əlimə tikan batdı! Kömək edin!).
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər yeni öyrən­
dikləri dil qaydasına uyğun olaraq nida (Ay aman,
Qaban suya düşdü! Kömək edin!) və əmr (Cana‐
var, suya atıl. Qabanı xilas elə.) cümlələrini seçib
yazmaqla öyrəndiklərini tətbiqetmə bacarığını
nümayiş etdirirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətni oxuyarkən obrazların nitqin­
Tap. A
dəki hiss­həyəcanı müxtəlif səs ça­
(dərslik)
larları ilə ifadə edir.
Mətndəki hadisələr arasındakı sə­
bəb­nəticə əlaqələrini müəyyən
Tap. B
(dərslik)
edir.
Mətnin məzmununa uyğun olma­ Tap. C
yan fikirləri müəyyənləşdirir. (dərslik)
Verilmiş sözlərə xas olan ümumi
Tap. Ç
məna və ya əlaməti müəyyənləş­
dirir.
(dərslik)
Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin Tap. A
qısa məzmununu yazır. (iş dəftəri)
Tap. D, E
Cümlənin məqsəd və intonasiya­
(dərslik), tap. B
ya görə növlərini müəyyən edir.
(iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq. 1. Müəllim şagirdlərin diqqə­
tini dərslikdə səh. 77­də verilmiş “D” tapşırığına yö­
nəldir və onlara növbəti dərsdə təqdimat etmək üçün
məlumat vərəqi (anket) hazırlamağı tapşırır; 2. Növ­
bəti dərsdə qantəpər bitkisinin və ya müxtəlif dər­
man bitkilərinin nümayiş etdirilməsi üçün müəllimə
hazırlıq işləri görmək tövsiyə olunur.
 Tapşırıq C (dərslik), tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı
3­cü dərs. “Qantəpər”
ilə inteqrasiya. Tapşırıqlar şagirdlərin oxuyub­
• Dərslik: səh. 76­77 • İş dəftəri: səh. 50 qavrama və çap hərfləri ilə verilmiş mətni köçür­
mək bacarığını inkişaf etdirir.
Təlim məqsədləri
2.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Məqsəd şagird­
• Şeir oxuyarkən misralar və bəndlər arasında pauza
edir (st. 2.2.1). lərin ümumi mənası eyni olan varlıqların fərqli
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir və oxşar əlamətlərini müəyyən etmək bacarığını
(st. 2.2.3). inkişaf etdirməkdir. Şagirdlər qantəpər və günə­
• Eyni məna qrupuna aid olan varlıqlar arasındakı baxanı aşağıdakı kimi müqayisə edə bilərlər.
fərqli əlamətləri sadalayır (st. 2.1.1). Qantəpər – kiçikdir, ləçəkləri xırdadır, gövdəsi
• Kontekstə uyğun olaraq sözün yaxınmənalı qarşı­
nazikdir, yarpaqları ensizdir və s.
lığını seçir (st. 2.1.3).
• Müəyyən məqsədlə anket tərtib edir (st. 3.1.4). Günəbaxan – böyükdür, ləçəkləri iridir, göv­
• Şəkil və dinlədiyi mətn əsasında təlimat xarakterli dəsi uzundur, yarpaqları enlidir, ortasında tumu
informativ mətn yazır (st. 3.1.2). var və s.
Oxşar cəhətləri – hər ikisi canlıdır, bitkidir,
• Dərsin qısa planı rəngləri bənzərdir, insanlar üçün faydalıdır və s.
Mövzuya
1 Dərman bitkilərinin nümayişi Diferensial təlim
yönəltmə
Tapşırığı yerinə yetirməkdə çətinlik çəkən şa­
2 Oxu “Qantəpər” şeirinin oxusu girdlərə müəllim fərqli əlamətləri yazılı şəkildə
Oxuyub­ Şeirə aid çəkilmiş illüstrasiya üzrə iş; verib uyğun bitkini seçməyi tapşıra bilər.
3
qavrama varlıqların müqayisəsi Söz ehtiyatı
Söz ehti­ 2.1.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya.
4 Yaxınmənalı sözlər üzrə iş
yatı
Cütlərlə iş. Şagirdlər “balaca”, “zərif”, “gül”, “yol­
Herbari hazırlamaq üçün təlimatın
5 Yazı
yazılması
daş” sözlərini şeirdə verilmiş yaxınmənalı qarşı­
lığı (kiçik, incə, çiçək, dost) ilə əvəz etməklə
6 Formativ qiymətləndirmə
dəftərə köçürürlər.
Mövzuya yönəltmə Yazı
Müəllim gətirdiyi müxtəlif dərman bitkilərini
3.1.4 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər dərman
nümayiş etdirir. Şagirdlər dərman bitkiləri haq­
bitkiləri haqqında hazırladıqları məlumat vərə­
qında bildiklərini danışırlar.
qini təqdim edirlər.
Oxu Müəllimin nəzərinə! Məlumat vərəqinin
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). "Qantəpər" şeiri hazırlanması işi ilə bağlı şagirdlərin təəs­
şagirdlər tərəfindən növbəli oxunur. Müəllim oxu süratlarını söyləməsinə şərait yaradılma­
zamanı şagirdlərin misralar və bəndlər arasında lıdır. Yönəldici suallar verilə bilər:
pauza etmələrinə nəzarət edir. Hər bənddən – Məlumat vərəqini hazırlayarkən hansı
sonra şeirdə qantəpər haqqında verilən məlu­ çətinlikləri yaşadın? Bu işdə sənə kimlər
matlar soruşulur. Oxu prosesinin bu cür qurul­ kömək etdi?
ması “B” tapşırığının yerinə yerilməsinə kömək 3.1.2 Tapşırıq C (iş dəftəri). Məqsəd şagird­
edə bilər. lərin şəkil üzrə hadisələrin ardıcıllığını müəyyə­
Şagirdlər mətnin növünü müəyyən edirlər netmə və yazı bacarıqlarını inkişaf etdirməkdir.
(bədii). Şagirdlər təxminən aşağıdakı kimi yaza bilərlər:
Oxuyub­qavrama “Dəm çaydanına quru çay tökülür. Daha son‐
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şəkillərlə mətnin
ra üzərinə qaynar su əlavə edilir. Sonda sobanın
üzərinə qoyulur”.
hissələri arasındakı uyğunluğu müəyyən etməklə
Tapşırıq E (dərslik). Müəllim şagirdlərin tapşı­
şeiri oxuyub­qavradıqlarını nümayiş etdirirlər. Bu
rığı yerinə yetirməsi üçün onlara kömək məqsə­
tapşırığın cütlərlə iş formasında yerinə yetiril­
dilə herbarinin hazırlanmasına aid dinləmə mətni
məsi məqsədəuyğundur.
oxuyur.

84
 3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ

Herbari
4­cü dərs. “Bağbanın səhvi”
Məktəblilərin maraqlı hobbilərindən biri də
herbari hazırlamaqdır. • Dərslik: səh. 78 • İş dəftəri: səh. 51
Herbari yığılıb qurudulmuş bitki kolleksiya‐
sıdır. Herbari hazırlamaq həmin bitkilər haqqın‐ Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­həyə­
da məlumat toplamaq və öyrənmək üçün yaxşı
canı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st. 2.2.1).
vasitədir. • Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların düş­
Herbari hazırlamaq üçün rəsm albomu, rəngli düyü situasiya ilə izah edir (st. 2.2.5).
qələmlər, qayçı və yapışqan lazımdır. • Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq mətnin məz­
Əvvəlcə topladığımız yarpaqları yapışqanla mununu dəyişir (st. 2.2.5).
albomun vərəqinə yapışdırırıq. Bitki vərəqdən • Mətnin məzmununa uyğun olan (olmayan) fikirləri
böyük olarsa, artıq hissəni qayçı ilə kəsirik. Sonra müəyyənləşdirir (st. 2.2.4).
• Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış
bitkinin hissələrini oxlarla göstərib yazırıq. Ya‐
edərək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən
nında bitki haqqında məlumatları qeyd edirik. edir (st. 2.2.5).
Toxumları varsa, kiçik torbacıqlara yığıb albo‐ • Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir (st. 2.2.3).
mun bir hissəsinə yapışdıra bilərik.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərə "kollek­ • Dərsin qısa planı
siya" sözü izah edilir. Mövzuya Bəzi canlıların faydası haqqında da­
1
Kolleksiya – müəyyən məqsədlə (elmi və yönəltmə nışma
ya hobbi) eynitipli əşyaların müəyyən sis­ 2 Oxu “Bağbanın səhvi” mətninin oxusu
tem üzrə toplusu. Obrazların səciyyələndirilməsi, mətnin
Tapşırıq Ə (dərslik). Yaradıcı iş. Dərsin sonun­ Oxuyub­ məzmununun dəyişdirilməsi, mətndə­
3
da şagirdlərə dərman bitkiləri haqqında valideyn­ qavrama ki hadisələrin ardıcıllığının müəyyən
lərinin köməyi ilə əlavə məlumat və material edilməsi, hekayə xəritəsinin tərtibi
toplamaqla herbari hazırlamaq tapşırılır. Bu on­ 4 Formativ qiymətləndirmə
ların araşdırma və təqdimetmə bacarıqlarını in­
Mövzuya yönəltmə
kişaf etdirir.
Müəllim bəzi canlıların (arı, ağacdələn) fayda­
Müəllimin nəzərinə! Tapşırıq "Təqdimat
sı haqqında soruşur.
üçün seçdiyi vizual materialları yazılı
şərhləri ilə müşayiət edir (st. 3.1.4)" tə­ Oxu
lim məqsədinin reallaşdırılması üçün nə­ 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
zərdə tutulmuşdur. Şagirdlərin təqdimatı mətnə çəkilmiş şəklə və adına yönəldilir. Onlar
növbəti sərbəst dərsdə dinlənilir. mətnin məzmununu təxmin edirlər. "Bağbanın
Formativ qiymətləndirmə səhvi" mətni şagirdlər tərəfindən növbəli oxunur.
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Bu zaman müəllim onların obrazların nitqindəki
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. hiss­həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə oxumasına
nəzarət edir.
Meyarlar Materiallar Şagirdlər mətndə adıçəkilən canlıların adlarını
Şeir oxuyarkən misralar və bənd­ Tap. A müəyyənləşdirirlər: sincab, sərçə, cırcırama, qa­
lər arasında pauza edir. (dərslik) rışqa, arı.
Fakt və hadisələrin mətndəki ye­ Tap. B, C (dərslik), Müəllim yönəldici suallar və əlavə məlumat­
rini müəyyən edir. tap. A (iş dəftəri) lar vasitəsilə şagirdlərin həmin canlıların faydası
Eyni məna qrupuna aid olan var­ haqqında düşünməsinə və bildiklərini danışma­
Tap. B
lıqlar arasındakı fərqli əlamətləri sına kömək edir.
(iş dəftəri)
sadalayır.
Sincablar meşədə palıd, şam və qayın ağac­
Sözlərin yaxınmənalı və əksmə­ Tap. Ç larının qoza oxşayan meyvəsi ilə (qoza) qidala­
nalı qarşılığını müəyyən edir. (dərslik) nırlar. Sincablar öz qidalarını torpağın altında
Şəkillər və bildikləri məlumatlar Tap. C (iş dəftəri), gizlətməklə qış üçün ehtiyat yığırlar. Ancaq son­
əsasında təlimat yazır. tap. E (dərslik)
radan həmin qozaların yerini unutduqları üçün

85
tapa bilmirlər. Torpağın altından cücərən qozalar Formativ qiymətləndirmə
meşə sahələrinin yaranmasına səbəb olur. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Oxuyub­qavrama yar və üsullar vasitəsilə qiymətləndirilir.
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin Meyarlar Materiallar
obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların Mətni oxuyarkən obrazların nit­
Tap. A
düşdüyü situasiya ilə izah etmək bacarığını in­ qindəki hiss­həyəcanı müxtəlif səs
(dərslik)
kişaf etdirir. çalarları ilə ifadə edir.
Cavablar: Cümlələri mətnin məzmunundan Tap. B
1. ... ağac artıq bar vermirdi. çıxış edərək tamamlayır. (dərslik)
2. ... ağacımızı kəsmə. Həyatda gördüklərinə əsaslana­ Tap. C
3. ... ağacı kəsmədi. raq mətnin məzmununu dəyişir. (dərslik)
4. ... heyvanlar yuvalarında yaşamağa davam Mətnin məzmununa uyğun olan Tap. A
fikirləri müəyyənləşdirir. (iş dəftəri)
etdilər.
Tapşırıq C (dərslik). Məqsəd şagirdlərin hə­ Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tər­ Tap. B
tib edir. (iş dəftəri)
yatda gördüklərinə əsasən mətnin məzmununu
dəyişmək bacarığını inkişaf etdirir. Şagirdlər tə­
biətdəki canlı varlıqların bir­birinə gərəkli oldu­
ğu fikirlərini həyatdan nümunələr gətirməklə
izah edirlər; ağac kəsilsəydi, quşlar, həşəratlar,
5­ci dərs. Şüar
heyvanlar yuvasız qalıb məhv olardılar. Quşlar • Dərslik: səh. 79 • İş dəftəri: səh. 52
olmasa, zərərverici həşəratlar artardı. Onlar bit­
kilərin böyüyüb inkişaf etməsinə maneə törə­ Təlim məqsədləri
dərdilər və s. • Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini
müəyyən edir (st. 4.1.7).
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Cütlərlə iş. Cütlər • Oxuduğu və dinlədiyi mətnlər arasındakı ideya
mətnin məzmununa uyğun olmayan fikri (“Mey­ yaxınlığını müəyyən edir (st. 2.2.4).
və verməyən ağacları kəsərlər”) müzakirə edərək • Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət bil­
müəyyənləşdirirlər. Sonra mətndən və həyatdan dirir (st. 1.2.2).
nümunələr gətirməklə mətnlə bağlı olan fikirləri • Müəyyən mövzu üzrə çağırış xarakterli cümlə yazır
(st. 3.1.4).
(“Ağacların faydası çoxdur”. “Canlıların həyatı bir­
biri ilə sıx bağlıdır”) əsaslandırırlar. • Dərsin qısa planı
2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlərdən Mövzuya “Bağbanin səhvi” mətninin xatır­
mətndəki hadisələrə aid qeyri­ardıcıl verilmiş 1
yönəltmə lanması
cümlələrin düzgün ardıcıllığını müəyyən etmək 2 Dinləmə “Sığırçın və balaları” mətni
tələb olunur. Cümlələrin ardıcıllığı belədir: 5, 1,
Danışma. Şəkil üzrə iş; mənası aydın olmayan
4, 3, 2. 3
Söz ehtiyatı sözlərin izahı
2.2.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Yazı ilə inteqra­ 4 Yazı Şüarın yazılması
siya. Şagirdlər mətnin hekayə xəritəsini tərtib
5 Formativ qiymətləndirmə
etməklə mətndəki əsas faktları yadda saxladıq­
larını nümayış etdirirlər. Mövzuya yönəltmə
Müəllimin nəzərinə! Mətndə zaman haq­ “Bağbanın səhvi” mətni xatırlanır.
qında konkret məlumat yoxdur. Ona görə 4.1.7 Tapşırıq A (dərslik). Mavi fonda veril­
də şagirdlərin diqqətini mətndəki şəklə miş cümlələr şagirdlər tərəfindən təkrar oxunur.
yönləndirmək tövsiyə olunur. Şagirdlər Müəllim şagirdlərin diqqətini cümlənin sonun­
şəklə uyğun olaraq “yay” və ya “yaz” ya­ dakı durğu işarəsinə yönəldir:
za bilərlər. Hekayə xəritəsində mətnin – Cümlələrin sonunda hansı durğu işarəsi qo‐
qısa məzmununu yazanda isə şagirdlərin yulub? Cümlənin sonunda nə üçün nida işarəsi
diqqətini iş dəftərindəki “A” tapşırığına qoyulduğunu izah edin.
yönəltmək məsləhətdir.

86

Onlar bağbana müraciət edərək nəyi xatırlat­
dılar? (Unutma ki, biz hamımız bir‐birimizə gə‐
rəyik!)
Dinləmə
2.2.4 Müəllim şagirdlərə tapşırır ki, mətni
dinlədikcə tanış olmayan sözləri qeyd etsinlər.
Ana sığırçın
Parkda uca bir çinar ağacı var idi. Burada sı‐
ğırçın yuva qurmuş, bala çıxarmışdı. Ana sığırçın
bütün günü uçur, cücülər tapıb gətirirdi.
Parkda bir pişik çinarın ətrafında dolanır, həs‐
rətlə yuvaya sarı baxırdı. Bir gün balalardan biri
yuvadan yerə düşdü. Ana sığırçın həyəcanla vur‐
nuxmağa başladı. O, pişiyin yaxınlaşdığını görüb
onun üstünə şığıdı. Ana çırpınır, pişiyin üzünü‐gö‐
zünü dimdikləyirdi. Pişik tab gətirməyib oradan
uzaqlaşdı. Parkda oynayan uşaqlar isə balanı yu‐
vaya qoydular.
Şagirdlər yeni sözlərin təxmini mənasını söy­
lədikdən sonra müəllim həmin sözlərin izahları
ilə bağlı dəqiqləşdirmə aparır və "Söz boğça"sına
əlavə edir.
Aşağıdakı sualları cavablandırmaqla mətni
dinləyib anladıqlarını nümayiş etdirirlər:
– Ana sığırçın balalarını nə ilə yedizdirirdi?
– Pişik nə üçün vurnuxurdu?
– Mətni adlandırın.
– Mətndə əsas fikir nədir? (ana məhəbbəti)
Ana məhəbbəti ilə bağlı oxuduğunuz hansı
mətnləri xatırlayırsınız? (“Ana qaranquş”, “Pişik
və Qaraquş”)
Şagirdlər mətnləri müqayisə etdikdən sonra
müəllim onlara ana məhəbbəti ilə bağlı qısa, ay­
dın, təsirli nida cümlələri deməyi tapşırır. Şa­
girdlər nida cümlələri (Anaları qoruyaq! Bala hər
şeydən əzizdir! Ana məhəbbəti güclü olar! və s.)
söylədikcə müəllim lövhədə qeydlər aparır.
Danışma. Söz ehtiyatı
1.2.2 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim şagirdlə­
rin diqqətini şəklə yönəldərək tapşırığın şərtini
aydınlaşdırır. “Çağırış” və “daşındırmaq” sözlərini
izah edir. Sonra şagirdlərə yönəldici suallar ver­
məklə onları mövzu ətrafında danışmağa sövq
edir:
– Şəkildəki oğlan nə edir? Şəkildə təsvir olun‐
muş hadisənin mövzusu nədir? Oğlanın hərəkəti
düzgündürmü? Oğlanı bu hərəkətdən çəkindir‐
mək üçün nə edərdiniz? Ona nə deyərdiniz?
87
3­cü bölmə TƏBİƏTİN SİRLƏRİ
Yazı
3.1.4 “Bunları bilməliyik” rubrikası. Rubrika­
dakı məlumatlar şagirdlər tərəfindən oxunur.
Müəllim rubrikada verilmiş məlumatları şərh
edir.
Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin təxəy­
yülünü və yaradıcı təfəkkürünü inkişaf etdirmək
məqsədi daşıyır.
Qruplarla iş. Hər qrup şəkildə təsvir olunmuş
hadisənin mövzusunu müəyyən edərək mövzuya
uyğun şüar yazır. Təqdimatlar dinlənilir. Məqsəd
şagirdlərin qısa, aydın, insanlarda hiss və həyə­
can doğuran çağırışın (şüarın) yazılması baca­
rığının nümayiş etdirilməsidir.
Şagirdlərin cavabları təxminən belə ola bilər.
1. Mövzu: “Ətraf mühit”
Şüar: “Gəlin ətraf mühitii qoruyaq!”
2. Mövzu: “Yaşıllıqların çoxaldılması”
Şüar: “Hərəmiz bir ağac əkək!”
3. Mövzu: “Sahibsiz heyvanlar”
Şüar: “Heyvanları ac buraxmayın!”
4. Mövzu: Suyun əhəmiyyəti.
Şüar: Su həyatdır!
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlər 4­cü şəkil
üzrə mövzunun müəyyənləşdirilməsində
çətinlik çəkə bilərlər. Bu zaman müəllimə
bölmənin mövzusunu xatırlatmaq, şa­
girdlərin diqqətini dəniz və qağayılara yö­
nəltmək tövsiyə olunur.
Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Bu tapşırıqları yeri­
nə yetirməklə şagirdlər qruplarla iş fəaliyyətin­
də əldə etdikləri bilik və bacarıqları müstəqil
şəkildə nümayiş etdirirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və üsullar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Cümlənin məqsəd və intonasiya­ Tap. A
ya görə növlərini müəyyən edir. (dərslik)
Oxuduğu və dinlədiyi mətnlər ara­
sındakı ideya yaxınlığını müəyyən MV­də fəaliyyət
edir.
Verilmiş mövzu ətrafında danışır Tap. B, C
və münasibət bildirir. (dərslik)
Tap. C (dərslik),
Müəyyən mövzu üzrə çağırış
tap. A, B (iş
xarakterli cümlə yazır.
dəftəri)

6­cı dərs. Ümumiləşdirici dərs
• Dərslik: səh. 80 • İş dəftəri: səh. 53
Təlim məqsədləri
• Bədii və informativ mətnləri məzmun xüsusiyyət­
lərinə görə fərqləndirir (st. 2.2.2).
• Öz biliklərindən istifadə etməklə mətndəki fakt və
hadisələrə aydınlıq gətirir (st. 2.2.4).
• Hərəkət bildirən sözləri zamana görə fərqləndirir
(st. 4.1.5).
• Dialoqlarda durğu işarələrindən (tire, qoşa nöqtə)
yerli­yerində istifadə edir (st. 4.1.7).
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan sonra
onun mümkün nəticələrini təxmin edir (st. 2.2.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Bölmə üzrə məlumatların xatırlan­
1
yönəltmə ması
2 Oxu “Gilas ağacı” mətninin oxusu
Oxuyub­ Mətndəki əsas fikrin müəyyənləşdi­
3
qavrama rilməsi
Dil qay­ Dialoqda durğu işarələrinin işlədil­
4
daları məsi
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim bölmədəki mövzulara uyğun olaraq
açar sözlər səsləndirir (suyun dövranı, suların
çirklənməsi, zoopark, dərman bitkiləri, təbiətin
qorunması). Şagirdlər bu bölmədə həmin möv­
zular üzrə öyrəndikləri məlumatları söyləyirlər.
Oxu
2.2.2 Tapşırıq A (dərslik). “Gilas ağacı” dia­
loji mətn olduğu üçün rollu oxu məqsədəuyğun­
dur. Şagirdlər mətnin növünü müəyyən edərək
fikirlərini əsaslandırırlar. Tapşırığın məqsədi bu
bölmədə öyrədilən “mətnin növləri” və “dialoq”
anlayışı üzrə bilik və bacarıqlarının möhkəmlən­
dirilməsidir.
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər mətndəki
dialoqda iştirak edən obrazları müəyyən edərək
mətni oxuyub­anladıqlarını nümayiş etdirirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətndəki
əsas fikri müəyyənləşdirirlər: “Bütün canlılar bir­
birinə kömək edir, fayda verirlər”. Şagirdlər fikir­
lərini əsaslandırmaq üçün ağacdələni nümunə
gətirə bilərlər.
88
Ağacdələn ağacda yaşayır və onun gövdəsin­
dəki cücülərlə qidalanır. Ağac isə bunun nəticə­
sində sağlam qalır.
Dil qaydaları
4.1.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Bu bölmədə hərə­
kətin zamanı ilə bağlı öyrədilən bilik və bacarıq­
lar ümumiləşdirilir. Şagirdlər hərəkət bildirən
sözləri cümlədəki zaman bildirən sözlərin tələb
etdiyi kimi işlədib cümlələri köçürürlər.
4.1.7 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər dialoqun
strukturu və durğu işarələri ilə bağlı bölmədə
öyrəndikləri bilikləri yazılı şəkildə tətbiq edirlər.
Tapşırıq A, B, C (iş dəftəri). Şagirdlər mətndə­
ki obrazları (Qız və Qar dənəsi) müəyyənləşdirir,
“Qar dənəsi” mətninin mövzusunun “Təbiət ha­
disələri” fəslinə aid olduğunu müəyyən edirlər.
2.2.5 Tapşırıq Ç (iş dəftəri). Yazı ilə inteqra­
siya. Şagirdlər əvvəlcə suyun dövranı ilə bağlı
1­ci fəsildə öyrəndiklərini xatırlayıb danışırlar.
Sonra şagirdlər mətnin yazılı şəkildə davamını
yazırlar. Yazı təxminən bu məzmunda ola bilər:
“Başqa su damlaları da mənim kimi buxar‐
lanıb göyə qalxırdı. Göydə biz buxar topaları bir‐
ləşib buluda çevrildik. Havalar getdikcə soyudu.
Şaxta bizi qar dənəsinə çevirdi”.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və üsullar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Bədii və informativ mətnləri məz­
Tap. A
mun xüsusiyyətlərinə görə fərq­
(dərslik)
ləndirir.
Mətndəki əsas fikri izah edir. Tap. C (dərslik)
Hərəkət bildirən sözləri zamana Tap. Ç
görə fərqləndirir. (dərslik)
Dialoqlarda durğu işarələrindən Tap. D
istifadə edir. (dərslik)
Hadisələrin davamını təxmin edir. Tap. Ç (iş dəftəri)
 4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

bölmə 4 YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

Mövzu Yaxşı nədir, pis nədir
• Oxunan mətnin təxəyyülə uyğun davam etdirilməsi
Şifahi nitq • Süjetli şəkillər üzrə mətnin qurulması
• Mətnin plana uyğun nəql edilməsi
əsirgəmək, növbətçi, tumarlamaq, sinə gərmək, min­
nətdarlıq, boylanmaq, qırıntı, eybəcər, lağa qoymaq,
Söz ehtiyatı xizək, kirşə, qayıq, quldur, quldurbaşı, qənaət, israf,
məbləğ, monitor, ehtiyat, siyirmə.
• Sözün izahı
Nitq bacarıqları
• Cümlələr arasında fasilə verməklə kiçikhəcmli mətn­
Oxu lərin oxunması
• Jest və mimikadan istifadə etməklə mətnin oxunması
• İllüstrasiyanın ardıcıllığına uyğun bədii mətnin ya­
zılması
• Sadə anketin doldurulması
Yazı
• Kompozisiyalı şəklə uyğun cümlələrin yazılması
• Oxunan mətnin plan əsasında qısa məzmununun
yazılması
• ‐lar, ‐lər – çoxluq bildirən şəkilçi
• Cümlənin genişləndirilməsi
Dil qaydaları
• ­çı, ‐çi, ‐çu, ‐çü şəkilçisi
Akademik biliklər
• Gözlə görünən və gözlə görünməyən varlıqlar
• Mətnin tərkib hissələri
Filoloji anlayışlar
• Mətndə qabardılan əsas problem və onun həlli
• Əxlaqi dəyərlərin qorunması, yaxşı və ya pis xüsu­
Kompetensiyalar
siyyətlərin fərqləndirilməsi

Bu bölmədə müxtəlif mənəvi dəyərlərdən, in­ Mənimsənilməsi çətinlik doğuran məsələlər:

sani münasibətlərdən, dostluq və səmimi hisslər­ • Yaradıcı tapşırıqların yerinə yetirilməsi;
dən bəhs edən bədii mətnlər təqdim olunur. Əsas • Mətnin tərkib hissələrinin fərqləndirilməsi;
məqsəd şagirdlərin maraq dairəsində olan mövzu­ • Cümlənin genişləndirilməsi.
lardan istifadə etməklə onların dinləmə, danışma, Bu bölmənin tədrisi zamanı bir sıra filoloji anla­
oxu və yazı bacarıqlarını inkişaf etdirmək, xarak­ yışların mənimsədilməsində şagirdlərin fəaliyyə­
terin səciyyələndirilməsi ilə bağlı söz ehtiyatlarını tinə fərdi, diferensial yanaşma faydalı ola bilər. Bu
zənginləşdirməkdir. məqamlarla bağlı tövsiyələr dərslərin şərhində ve­
rilmişdir.
Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar:
• Mətndəki obrazları sadə formada təhlil edir,
onlara münasibət bildirir;
• Verilmiş mövzu ilə bağlı şifahi təqdimat hazır­
layır;
• Hüsnxət normalarına uyğun yazır.

89

fəsil 1 DOSTLUQ
1­ci dərs. “Əsl dost”
• Dərslik: səh. 81­83 • İş dəftəri: səh. 54
Təlim məqsədləri
• Mətndəki fikri həyatda gördükləri ilə müqayisə edə­
rək şəxsi qənaətini bildirir (st. 2.2.4).
• Bədii mətni oxuyarkən jest və mimikadan istifadə
edir (st. 2.2.1).
• Mətndə fakt və hadisələrin aid olduğu hissələri
müəyyən edir (st. 2.2.3).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
seçir (st. 2.2.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 yönəltmə Bölmə titulu üzrə iş
2 Danışma “Əsl dost” ifadəsinin müzakirəsi
Oxu. Söz "Əsl dost” şeirinin oxusu, yeni sözlər
3 ehtiyatı üzrə iş
Oxuyub­ Mətndəki obrazların təhlili; mətn­
4 qavrama
dəki əsas fikrin müəyyənləşdirilməsi
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim lövhədə yaxşı və pis xüsusiyyətlərə
dair sözlər (qayğıkeşlik, xeyirxahlıq, acgözlük, xə‐
sislik, mehribanlıq, fədakarlıq, qəddarlıq, lovğalıq
və s.) yazaraq “Yaxşı nədir, pis nədir” mövzusun­
da müzakirə aparır. Şagirdlər oxuduqları mətn­
lərdən nümunələr gətirməklə hər bir xüsusiyyət
haqqında fikirlərini əsaslandırırlar.
Danışma
2.2.4 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
lərin diqqətini oxuduqları mətnlərə (Turpun na­
ğılı, Göbələk, Yöndəmsiz Timsah, Çil toyuq və
siçan balaları) aid şəkillərə yönəldir və sual verir:
– Hansı mətnlərdə dostluq haqqında danışı‐
lır?
Şagirdlər "Göbələk" və "Yöndəmsiz Timsah"
mətnlərini xatırlayır, qısa məzmununu danışır,
obrazların hərəkətlərinə münasibət bildirirlər.
Bununla bölmənin "Dostluq" fəslinə keçid edilir.
Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıqda verilən sual
müzakirə edilir. Şagirdlər növbə ilə fikir yürü­
dürlər. Müəllim onların düşündüklərini sərbəst
şəkildə ifadə etmələrini müşahidə edir. Sonda
90
söylənilən fikirlər ümumiləşdirilir. Əsl dosta lazım
olan xüsusiyyətlər (dözümlülük, qayğıkeşlik, sə­
mimilik, sevgi, təmənnasız münasibət) qabardılır.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Rollu oxu. Şeirdə
dörd obrazın nitqi olduğu üçün rollu oxunun
qruplarla iş formasında yerinə yetirilməsi məq­
sədə uyğundur. Qruplar əvvəlcə dialoq üzrə bi­
liklərindən istifadə edərək şeirdəki obrazların
nitqini müəyyənləşdirir, rolları öz aralarında bö­
lürlər. Müəllim bu mərhələdə “Söz boğçası” üzrə
iş aparır. Tövsiyə olunur ki, şagirdlər oxu zamanı
jest və mimikadan istifadə etsinlər.
Hazırlıq prosesindən sonra qruplar şeiri rollar
üzrə oxuyurlar. Oxu prosesi bitdikdən sonra şa­
girdlər obrazları təhlil edir, əsl dosta lazım olan
vacib xüsusiyyətləri müəyyən edirlər.
2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırığı yerinə ye­
tirməklə şagirdlər şeirdə adı çəkilən, lakin nitqi
verilməyən şagirdin (Cavanşirin) sözlərini müəy­
yənləşdirirlər, onun fikrinə münasibət bildirirlər.
Tapşırıq D (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin oxu­
duqları mətni hərtərəfli analiz etmək bacarığını
inkişaf etdirir. Tapşırıq üç mərhələdən ibarətdir.
I mərhələdə şagirdlər nəsrlə verilmiş fikirlərin
hansı obrazın dilindən söylənildiyini müəyyən­
ləşdirirlər. II mərhələdə həmin obrazları şəkillə
uyğunlaşdırırlar. III mərhələdə isə şagirdlər şə­
killərdə ifadə olunmuş fikri verilmiş sözləri uy­
ğunlaşdırırlar.
Əliaçıqlıq, əməkdaşlıq, xeyirxahlıq sözləri “Söz
boğçası”na əlavə olunur.
Müəllimin nəzərinə! Tapşırığın üçüncü
mərhələsi üzrə fəaliyyətə iş dəftərində ve­
rilmiş “A” tapşırığının yerinə yetirilməsin­
dən sonra başlanılması tövsiyə olunur.
2.2.4 Tapşırıq E (dərslik). Tapşırığın əsas məq­
sədi atalar sözlərində ifadə olunan fikrin şərh
edilməsi, atalar sözlərinin işlənmə məqamlarının
müəyyənləşdirilməsidir. Şagirdlər 1­ci və 2­ci ata­
lar sözləri ilə bağlı fikirlərini “Əsl dost” şeirindən
nümunələr gətirməklə əsaslandırırlar.
Diferensial təlim
Müəllim fəal şagirdlərə 3­cü atalar sözünə
uyğun situasiya düşünməyi tapşıra bilər.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırığı müs­
təqil yerinə yetirməklə şeiri oxuyub­qavradıq­
larını nümayiş etdirirlər.
 4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

Tapşırıq B (iş dəftəri). Şaquli inteqrasiya. Bu Dil qaydaları

tapşırıq şagirdlərin şeirdə obrazların nitqini fərq­ 4.1.5 Tapşırıq A (dərslik) Bu tapşırıqda dost
ləndirmək, eyni zamanda onu nəsrə çevirərək və dostlar sözləri arasındakı fərqin izahı tələb
yazmaq bacarığını inkişaf etdirir. olunur. Şagirdlər dost deyəndə bir nəfər, dostlar
deyəndə isə bir neçə nəfərin nəzərdə tutulduğu­
Formativ qiymətləndirmə
nu deyirlər. Müəllim bu fərqin necə yarandığını
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
soruşur. Bu fərqi ‐lar şəkilçisinin yaratdığı vurğu­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. lanır. Şagirdlər tərəfindən bu şəkilçinin köməyi
Meyarlar Materiallar ilə yaranmış başqa söz cütlükləri sadalanır:
Mətndəki fikri həyatda gördük­ kitab – kitablar, söz – sözlər, qız – qızlar və s.
Tap. A, B (dərslik),
ləri ilə müqayisə edərək şəxsi “Bunları bilməliyik” rubrikası. Şagirdlərə izah
tap. B (iş dəftəri)
qənaətini bildirir. olunur ki, ‐lar şəkilçisi ahəng qanununa uyğun
Mətni oxuyarkən obrazların olaraq sözlərin sonuna artırılaraq varlığın çox
nitqini onların xarakterinə uy­ Tap. C olduğunu bildirir; məsələn: şəhər – şəhərlər, in‐
ğun (jest və mimikadan istifa­ (dərslik) san – insanlar və s.
də etməklə) səsləndirir. 4.1.5 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər təkdə ve­
Verilmiş nümunələrdən mətnə Tap. Ç rilmiş sözlərə müvafiq olaraq ‐lar, ‐lər şəkilçiləri
uyğun olanını seçir. (dərslik) artırmaqla sözləri cəmdə işlədirlər. Bu zaman
Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. D (dərslik), cəm şəkilçisinin sözün son hecasından asılı ola­
xidmət edən faktları seçir. tap. A (iş dəftəri) raq dəyişməsini mənimsəyirlər: meşə – meşələr,
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimə şagirdlərin sayına bağça – bağçalar və s.
uyğun olaraq anket və sorğu vərəqləri hazırlamaq Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlərdən tək və
tövsiyə olunur. Anket və sorğu nümunələri dərsliyin cəmdə verilmiş sözləri cədvəl üzrə qruplaşdır­
64­cü səhifəsində təqdim edilmişdir. maq tələb olunur. Tapşırığın məqsədi şagirdlərin
“tək” və “cəm” anlayışları üzrə biliklərinin möh­
kəmləndirilməsidir.
Tapşırıq C (dərslik). Şəkillərdə tək və sayca
2­ci dərs. ‐lar, ‐lər çoxluq bildirən çox olan varlıqlar təsvir olunub. Şagirdlərdən hə­
şəkilçi min varlıqları düzgün ifadə etmək tələb olunur:
• Dərslik: səh. 84 • İş dəftəri: səh. 55 qızılgüllər, sincab, karandaşlar, hörümçək, ilbiz‐
lər, balıqlar.
Təlim məqsədləri Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırığın şərtinə
• Ad bildirən sözlərin tək və ya cəmdə olduğunu
görə, verilmiş cümlələrdə nöqtələrin yerinə yazı­
müəyyənləşdirir (st. 4.1.5).
• Cəm şəkilçisini sözə əlavə edərkən ahəng qanununa lacaq sözün təkdə, yoxsa cəmdə olacağını müəy­
uyğun düzgün variantını seçir (st. 4.1.5). yənləşdirmək lazımdır; məsələn: Qırmızı, sarı
• Müəyyən məqsədlə anket yazır (st. 3.1.4). almalar çox ətirli idi. Aytən ağacdan bir alma
dərdi. Tapşırığın məqsədi qazanılmış biliklərin
• Dərsin qısa planı
möhkəmləndirilməsidir.
Mövzuya Əşyaların kəmiyyəti ilə bağlı söhbətin
1
yönəltmə aparılması Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırığın tələbinə gö­
Dil qay­ rə, şagirdlər təkdə verilən sözlərə cəm şəkilçisi
2 Sözlərin tək və cəmdə işlənməsi artırmalı, sonra isə həmin sözləri cümlənin tər­
daları
“Dostum haqqında məlumat” anketi­ kibində işlətməlidirlər.
3 Yazı
nin doldurulması 3.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim şagirdlərə
4 Formativ qiymətləndirmə hazır anket vərəqlərini paylayır. Hər kəs öz dostu
haqqında olan anketi doldurur. Şagirdlər tərəfin­
Mövzuya yönəltmə dən doldurulmuş anketlər sinfə təqdim olunur.
Müəllim bir qələmi şagirdlərə göstərir və so­ Beləliklə, anketlərdə kimlərdən söhbət getdiyi
ruşur: “Bu nədir?” Şagirdlər: “Qələm” söyləyir­ müəyyənləşir. Bu tapşırıq şagirdlərin təxminet­
lər. Sonra müəllim 5­6 qələmi göstərib yenidən mə bacarığını inkişaf etdirir.
şagirdlərə müraciət edir. Şagirdlər “çoxlu qələm”, Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər arasında “Kimi
“qələmlər” və s. söyləyirlər. yaxşı dost hesab edirsən?” mövzusunda yazılı

91
sorğu keçirilir. Sinifdə çoxlarının yaxşı dost hesab zakirə edir, bunlardan əlavə, tanıdıqları jestlər
etdiyi şəxs müəyyənləşir. Həmin şagirdi hamının haqqında danışırlar.
dost hesab etməsinin səbəbləri (həmin şagirdin
Söz ehtiyatı
müsbət keyfiyyətləri, yoldaşlarına səmimi müna­
2.1.1 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıqda şagird­
sibəti, heç vaxt köməyini əsirgəməməsi, mehri­
banlığı) müzakirə olunur. lərə tanış olan sanamlardan biri təqdim olunur.
Formativ qiymətləndirmə Sanamada obrazlı şəkildə verilmiş barmaq adla­
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ rının əslində necə adlandığı şagirdlərə mənim­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. sədilir. Şagirdlər barmaqlarını göstərməklə hər
birinin adını söyləyirlər. Bununla onların söz eh­
Meyarlar Materiallar
tiyatı artırılır. Bu həmçinin "Çeçələ barmaq" mət­
Təkdə və ya cəmdə olan sözləri Tap. A, C (dərslik),
ninin oxu prosesinə kömək edir.
fərqləndirir. tap. A, B (iş dəftəri)
Tap. B (dərslik), Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər öyrəndikləri
Sözləri cəmdə işlədir. tap. C (iş dəftəri) barmaq adlarını iş dəftərində uyğun xanalarda
Müəyyən məqsədlə anket dol­ yazırlar. Bu da barmaq adlarının yadda qalma­
Tap. Ç, D (dərslik) sına xidmət edir.
durur.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətni növ­
3­cü dərs. “Çeçələ barmaq” bə ilə oxuyurlar. Sonra sualları cavablandırırlar.
• Dərslik: səh. 85­86 • İş dəftəri: səh. 56 Oxuyub­qavrama
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər baş barmağı
Təlim məqsədləri
• Qeyri­verbal ünsiyyət vasitələrindən (jest, mimika
bükməklə digər barmaqların iş qabilyyətini yox­
və s.) istifadə edir (st. 1.2.1). laya bilərlər. Bu müşahidədən çıxış edərək mətn­
• Verilən təsnifat qruplarına daxil olan sözləri sada­ də altından xətt çəkilmiş fikri əsaslandırırlar.
layır (st. 2.1.1). 2.2.4 Tapşırıq D (dərslik). Cütlərlə iş. Cütlər
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
mətndəki əsas fikri müəyyənləşdirirlər, yeni ad
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xarakteri barədə müzakirə edib mətni adlandırırlar.
ilə izah edir (st. 2.2.5). Cütlər təqdimat zamanı mətnə verdikləri yeni
• Mətnin məzmunu ilə bağlı “Səbəb­nəticə cədvəli”ni adları əsaslandırmalıdırlar.
tamamlayır (st. 2.2.5).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən faktları
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlər mətni təx­
seçir (st. 2.2.4). minən belə adlandıra bilərlər: "Dost kö­
məyi", "Yeni dostlar", "Paxıl barmaq",
• Dərsin qısa planı "Xeyirxah barmaq" və s.
Mövzuya Tapşırıq E (dərslik). “Beş barmağın beşi də bir
1 Verilmiş jestlər üzrə iş
yönəltmə
2 Oxu “Çeçələ barmaq” mətninin oxusu
olmaz” atalar sözü müəllimin yönəldici sualları
Mətnin adlandırılması, obrazlara mü­
vasitəsilə izah olunur:
Oxuyub­ Eyni ölçüdə olan barmaqlarınız varmı? Onlar
3 nasibət, səbəb və nəticənin müəyyən
qavrama
edilməsi ölçülərindən başqa nəyə görə fərqlənirlər? (iş
Atalar sözü ilə mətnin əlaqələndiril­ qabiliyyətlərinə görə).
4 Danışma
məsi
Atalar sözü mətnlə əlaqələndirilir. Şagirdlər
5 Formativ qiymətləndirmə
mətndən çıxış edərək barmaqların eyni görünü­
Mövzuya yönəltmə şə və gücə malik olmadığını və atalar sözündə
Müəllim şagirdlərə barmaqları ilə "Sus" işa­ buna işarə edildiyini söyləyirlər. Müəllim yönəl­
rəsi göstərir və soruşur: dici suallar vasitəsilə şagirdləri bu atalar sözünün
– Mən bu işarə ilə sizə nə demək istədim? mənası və işləndiyi məqamlar barədə fikir söy­
ləməyə sövq edə bilər.
Danışma Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər uyğun gələn
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər şəkillər­
açar sözləri (zəhmətkeş, paxıl, xeyirxah) seçmək­
də verilmiş jestlər (əla, sus, birlik, pis) üzrə mü­

92
 4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

lə mətndəki əsas fikri anladıqlarını nümayiş et­ Oxuyub­qavrama

dirirlər. 2.2.3 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətn üz­
2.2.5 Tapşırıq C, Ç (iş dəftəri). Tapşırıqların rə suallara cavab verməklə hadisələrin gedişində
əsas məqsədi mətndəki səbəb və nəticə əlaqə­ yaranan problem, problemin necə həll olunması
sini müəyyən etmək bacarıqlarını inkişaf etdirir. və necə nəticələnməsi barədə müzakirə aparır­
“C” tapşırığının yerinə yetirilməsi şagirdlərə sə­ lar. Bu tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərdə oxu­
bəb­nəticə cədvəlini tamamlamaqda kömək edir. duqları mətnin tərkib hissələrinə, əsas obrazın
qarşılaşdığı problemə, bu problemin həllinə diq­
Formativ qiymətləndirmə qət yönəltmək bacarığını inkişaf etdirməkdir.
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ "Bunları bilməliyik" rubrikası. Müəllim rub­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. rika üzrə iş aparır. Mətnin tərkib hisssələri ilə
Meyarlar Materiallar bağlı yeni anlayışları şagirdlərə aydınlaşdırır.
Jestlərin mənasını anlayır, istifa­ Tap. A Müəllimin nəzərinə! Bəzən mətnlər əsas
də edir. (dərslik)
və ya sonluq hissə ilə də başlayır. Ancaq
Eyni qrupa aid olan yeni sözləri Tap. B (dərslik),
tanıyır. tap. A (iş dəftəri)
şagirdlərin yaş səviyyəsini nəzərə alaraq
Mətndəki məlumatlarla bağlı su­ Tap. C rubrikada giriş hissə ilə başlanan mətn­
allara cavab verir. (dərslik) lərə uyğun məlumat verilib. Şagirdlər
Obrazın hərəkətlərindən çıxış mətnin əsas hissəsini müəyyən etməkdə
Tap. C, Ç
edərək onun xarakterini müəy­ çətinlik çəkə bilərlər. Şagirdlərin nəzərinə
(iş dəftəri)
yən edir. çatdırılmalıdır ki, mətndəki əsas hadisə­
Mətndə əsas fikrin açılmasına xid­ Tap. D, E lər, obrazların qarşılaşdığı problemlər və
mət edən faktları seçir. (dərslik) problemin necə həll olunması mətnin
Mətnin məzmunu ilə bağlı “Sə­ Tap. C, Ç əsas hissəsinə aiddir.
bəb­nəticə cədvəli”ni tamamlayır. (iş dəftəri) 2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıqda
“Çeçələ barmaq” mətninin planı qeyri­ardıcıl ve­
rilib. Şagirdlər hər bəndin qarşısında uyğun sıra
4­cü dərs. Şəkil üzrə mətn qurmaq nömrəsi yazmaqla mətnin ardıcıllığını bərpa edir­
lər. Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərdə hadisə­
• Dərslik: səh. 86­87 • İş dəftəri: səh. 57 lərin ardıcıllığını müəyyənləşdirmək bacarığını
Təlim məqsədləri inkişaf etdirməkdir. Doğru cavab: 3, 4, 2, 1, 5.
• Mətnin hissələrini yarımbaşlıqlar və ya sual cüm 2.2.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər mətnin
lələri ilə ifadə edir (st. 2.2.3). tərkib hissələrini fərqləndirməklə yeni anlayışlar
• Mətnin giriş, əsas və sonluq hissələrini müəyyən
üzrə biliklərini möhkəmləndirirlər.
edir (st. 2.2.3).
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında informativ
Giriş hissə: “Barmağın şikayəti”. “Əsas hissə:
və ya bədii mətn yazır (st. 3.1.2). “Parlaq üzük”, “Köməyə yetişən barmaq”, “Dəyi­
• Ad bildirən sözlərin tək və ya cəmdə olduğunu şən xasiyyət”. Sonluq hissə: “Mehriban dostlar”.
müəyyənləşdirir (st. 4.1.5). Yazı
• Dərsin qısa planı 3.1.2 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
girdlərə süjetli şəkillər təqdim olunur. Şəkillərin
Mövzuya "Çeçələ barmaq" mətnindəki obrazla­
1 üzərində isə mətnə aid açar sözlər və ya obraz­
yönəltmə rın xatırlanması
ların dilindən cümlələr verilir. Bu, şagirdlərə mətn
2 Oxuyub­ Sualların cavablandırılması, mətnin
qurub yazmaqda kömək edir.
qavrama hissələri üzrə iş
Şagirdlər əvvəlcə mətnin tərkib hissələri ilə
3 Yazı Süjetli şəkillər üzrə mətn yazılması
bağlı öyrəndikləri biliklərə uyğun şəkillər üzrə da­
4 Formativ qiymətləndirmə
nışırlar. Şagirdlər 1­ci şəkildə giriş hissənin xarak­
terinə uyğun olaraq məkanı təsvir edir, zamanı
Mövzuya yönəltmə
müəyyən edir, obrazları adlandırırlar. 2­ci, 3 və
Müəllimin yönəldici sualları ilə "Çeçələ bar­
4­cü şəkillər üzrə əsas hadisələr, 5­ci şəkildə isə
maq" mətnindəki obrazlar xatırlanır:
sonluq hissəyə uyğun olaraq hadisənin nəticəsi
– Mətndə hansı obrazlar iştirak edirdi? Baş üzrə danışırlar.
qəhrəman hansı obraz idi?

93
 Şəkillər şifahi müzakirə edildikdən sonra şa­ • Dərsin qısa planı
girdlər müstəqil olaraq mətn qurub yazırlar. Son­ 1
Mövzuya “Qayğıkeşlik nədir?” mövzusunda
da mətni adlandırırlar. Bu, şagirdlərin şifahi nitqini yönəltmə söhbət
yazılı nitqə çevirmək bacarığını formalaşdırır. 2 Sualların cavablandırılması; mətnin
Danışma
hissələri üzrə iş
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərin sözlərin 3 Oxu “İki gül” mətninin oxusu
sətirdən sətrə keçirilməsinə diqqət yetir­
Oxuyub­ Mətnin tərkib hissələrinin müəyyən
məsi tövsiyə olunur. 4
qavrama edilməsi
Dil qaydaları 5 Yazı Mətnin qısa məzmununun yazılması
4.1.5 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər cümlə­ Söz ehti­ Yeni sözlərin yaxınmənalı qarşılığının
6
nin məzmunundan çıxış edərək buraxılmış sözü yatı müəyyən edilməsi
tapıb cəmdə işlədirlər. 7 Formativ qiymətləndirmə
1. Payızda yarpaqlar (otlar) saralır.
Mövzuya yönəltmə
2. Budaqlara qonmuş quşlar (bülbüllər) cəh‐
“Qayğıkeşlik nədir?” mövzusunda söhbət apa­
cəh vururdular.
rılır. “Yolda hadisə'' mətni (II bölmə, səh.: 25) xa­
3. Zəng vurulanda uşaqlar (şagirdlər) sinfə tırlanır.
daxil oldular. Danışma
4. Binanın eyvanlarında bayraqlar dalğalanırdı. 1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
Bu tapşırıq şagidlərin dil qaydaları üzrə bilik­ vizual olaraq gördüklərini ardıcıllıqla nəql etmək­
lərini möhkəmləndirir və məntiqi təfəkkürünü lə mətn qurmaq bacarığını möhkəmləndirmək
inkişaf etdirir. məqsədi daşıyır.
Formativ qiymətləndirmə Bu tapşırıqda süjetli şəkil üzrə mətn qurub
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ danışmaq tələb olunur. Mətni danışan zaman şa­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. girdlər şəkillərdə təsvir olunmuş hadisələrin ardı­
cıllığına diqqət etməlidirlər.
Meyarlar Materiallar Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərə
Mətnin planının ardıcıllığını bərpa Tap. A şəkil üzrə mətn qurub danışmaq üçün
edir. (iş dəftəri) plan tərtib etməyi tövsiyə edə bilər.
Mətnin tərkib hissələrini fərqlən­ Tap. B 1.2.2 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırığın əsas məq­
dirir. (iş dəftəri) sədi şagirdlərin şahidi olduğu və ya oxuduğunu
Süjetli şəkil üzrə mətn qurub yazır. Tap. B (dərslik) mövzu ilə əlaqələndirmək bacarığını inkişaf et­
dirməkdir. Müəllimin yönəldici sualları vasitəsilə
Ad bildirən sözlərin tək və ya Tap. C
cəmdə olduğunu müəyyənləşdirir.
şagirdlər həyatdan nümunələr gətirməklə dost­
(iş dəftəri)
luq münasibətlərində qayğıkeşlik haqqında da­
nışırlar.
Müəllimin yönəldici sualları:
– Siz dostunuza qayğı göstərmisinizmi? Bu ha‐
5­ci dərs. “İki gül” disə necə olub? Bəs sizə dostunuz nə vaxtsa qay‐
• Dərslik: səh. 87­88 • İş dəftəri: səh. 58 ğı göstəribmi?
Oxu
Təlim məqsədləri 2.2.1 Tapşırıq C (dərslik) Tapşırığın əsas məq­
• Müşahidə etdiklərini məntiqi ardıcıllıqla nəql edir
(st. 1.2.1). sədi oxu prosesi zamanı cümlənin məqsəd və
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət bil­ intonasiyaya görə növlərini uyğun səs tonu ilə
dirir (st. 1.2.2). fərqləndirmək bacarığını inkişaf etdirməkdir.
• Mətni ucadan oxuyarkən cümlələri məqsəd və in­ Mətndə olan nəqli, sual (Ay oğlan, sən nə et‐
tonasiyaya görə fərqləndirir (st. 2.2.1). din?), nida (Axı o mənim rəfiqəmdir!) cümlələrini
• Sözlərin yaxınmənalı qarşılığını müəyyən edir uyğun intonasiya ilə oxumaqla şagirdlər düzgün
(st. 2.1.2). oxu texnikasını mənimsədiklərini nümayiş et­
• Mətnin giriş, əsas, sonluq hissələrini müəyyən
edir (st. 2.2.3). dirirlər.
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmununu Oxuyub­qavrama
yazır (st. 3.1.2). 2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
mətnin tərkib hissələrinə aid bilik və bacarıqla­

94
 4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

rını möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır. Cavab­ • Dərsin qısa planı

lar: giriş: 4, 7; əsas: 1, 2, 6; sonluq: 3, 5. Mövzuya
1 "Sədaqət" sözü ilə bağlı söhbət
Tapşırıq D (dərslik). Məqsəd şagirdlərə mət­ yönəltmə
Situasiya ilə bağlı münasibət bildiril­
nin əsas fikrinin mətnin, adətən, sonluq hissə­ 2 Danışma
məsi
sində müəyyənləşdiyini mənimsətməkdir. 3 Oxu “Qar kraliçası” mətninin oxusu
Yazı Mətndəki hadisələrin ardıcıllığının
Oxuyub­
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətnə 4 müəyyən edilməsi, mətnə aid doğru
qavrama
aid verilmiş şəkillərin ardıcıllığını müəyyən edir fikirlərin müəyyən edilməsi
Söz ehti­ “Söz boğçası”üzrə iş; yeni sözlərin
və mətnin qısa məzmununu yazır, şəkil üzrə 5
yatı cümlədə işlədilməsi
mətn qurub danışır. 6 Formativ qiymətləndirmə
Söz ehtiyatı
2.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıqda Mövzuya yönəltmə
şagirdlər altından xətt çəkilmiş sözlərin yaxınmə­ Müəllim lövhəyə “sədaqət” sözünü yazır və
nalı qarşılığını seçib yazmalıdırlar. Tapşırığın əsas sinfə müraciət edir:
məqsədi şagirdlərin söz ehtiyatını möhkəmlən­ – Bu sözü oxuyarkən ağlınıza nə gəldi? Hansı
dirməkdir. hissləri keçirdiniz?
Şagirdlər vəfa, etibar, dosta sadiq qalmaq və
Formativ qiymətləndirmə
s. söyləməklə sözün mənasını açırlar.
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. 1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim yönəldici
Meyarlar Materiallar suallar (Siz dostunuza qarşı kobud davranmısı‐
Şahidi olduğu hadisə haqqında da­ Tap. A nızmı? Sizcə, kobudluq dostluğa mane ola bilər‐
nışır. (dərslik) mi? və s.) vasitəsilə şagirdləri mövzu ətrafında
Verilmiş mövzu ətrafında danışır və Tap. B danışdırmaqla onların münasibətini öyrənir. Tap­
münasibət bildirir. (dərslik) şırığın əsas məqsədi şagirdlərin konkret situa­
Mətni ucadan oxuyarkən cümlələri siyalarla bağlı münasibət bildirmək bacarığını
Tap. C
məqsəd və intonasiyaya görə fərq­
(dərslik) inkişaf etdirməkdir.
ləndirir.
Verilmiş fikirlərin mətnin tərkib his­ Tap. Ç, D Oxu
sələrinə uyğunluğunu müəyyən edir. (dərslik) 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırığın yerinə
Oxuduğu mətnin qısa məzmununu Tap. A yetirilməsi üçün müəllim 7­8 dəqiqə vaxt müəy­
yazır. (iş dəftəri) yən edir. Oxu prosesi şagirdlər tərəfindən səssiz
Yaxınmənalı sözləri müəyyən edir. Tap. B (iş dəftəri)
həyata keçirilir. “Qar kraliçası” mətninin səssiz
oxusu zamanı şagirdlər hadisələrin hansı ardıcıl­
lıqla cərəyan etməsini diqqətdə saxlamalıdırlar.
fəsil 2 SƏDAQƏT
Bu, sonradan şagirdlərin “C” tapşırığını cavablan­
dırmasına da yardımçı olacaq.
1­ci dərs. “Qar kraliçası” (I hissə)
Oxuyub­qavrama
• Dərslik: səh. 89 • İş dəftəri: səh. 59 2.2.5 Tapşırıq C (dərslik). Oxu zamanı şagird­
Təlim məqsədləri lərin mətnin ardıcıllığına diqqət yetirməsi bu tap­
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət bil­ şırığın yerinə yetirilməsinə kömək edəcək. Belə
dirir (st. 1.2.2).
ki, hissələrə bölünmüş mətndə hadisələrin ar­
• Mətni müəyyən olunmuş vaxt ərzində düzgün
oxuyur (st. 2.2.1). dıcıllığı pozulub. 2­ci hissədəki hadisə 1­ci hissə­
• Mətni hadisələrin ardıcıllığına uyğun nəql edir (st. dəkindən əvvəl baş verib. Diqqətlə oxuyan şagird
2.2.5). biləcək ki, əvvəl güzgü div tərəfindən düzəldilib
• Sözlərin yaxınmənalı və əksmənalı qarşılığını müəy­ (2­ci hissə), sonra qırılıb Kayın gözünə düşüb
yənləşdirir (st. 2.1.2). (1­ci hissə). Beləliklə, diqqətli şagird mətndəki
• Mətnin məzmununa uyğun olan (olmayan) fikirləri hadisələrin ardıcıllığını düzgün müəyyən edəcək.
müəyyənləşdirir (st. 2.2.3).
Daha sonra şagirdlərdən bu mətni hadisələrin ar­
dıcıllığını nəzərə almaqla nəql etmək tələb olunur.

95
Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərin oxuduqları • Dərsin qısa planı
mətndəki hadisələrin zaman ardıcıllığını müəy­ Mövzuya
1 “Problem” anlayışının izah olunması
yənləşdirmək bacarığını inkişaf etdirməkdir. yönəltmə
Oxu. Söz “Qar kraliçası” mətninin II hissəsinin
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər veril­ 2
ehtiyatı oxusu
miş fikirlərin mətnə əsasən doğru, yoxsa yanlış “Qar kraliçası” mətninə aid sualların ca­
Oxuyub­
olduğunu müəyyən etməklə mətnin məzmunu­ 3 vablandırılması, mətndəki əsas hadisə­
qavrama
nu qavradıqlarını nümayiş etdirirlər. Doğru ca­ lərin, problemlərin müəyyən edilməsi
vablar: 3, 4, 5, 6. 4 Formativ qiymətləndirmə

Söz ehtiyatı Mövzuya yönəltmə

2.1.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər verilmiş “Qar kraliçası” mətninin 1­ci hissəsində baş
sözlərin yaxınmənalı qarşılığını “Söz boğçası”n­ verən əsas hadisələr xatırlanır.
dan seçməklə söz ehtiyatlarını zənginləşdirirlər. Suallar: 1. Kay və Gerda bağçada oynayarkən
Tapşırıq B (iş dəftəri). Dil qaydaları ilə inteq­ nə baş verdi? 2. Güzgünün adi güzgüdən fərqi nə
rasiya. Tapşırıq şagirdlərin orfoqrafik qaydalara idi? 3. Güzgü Kaya necə təsir etdi?
(cümlənin böyük hərflə başlaması, müvafiq dur­ Oxu. Söz ehtiyatı
ğu işarəsi ilə tamamlanması, sözün sətirdən sətrə 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Mətn şagirdlər tə­
keçirilməsi) əməl etməklə düzgün cümlə qurmaq rəfindən növbəli oxunur. 2­ci abzasın oxusundan
bacarıqlarını və söz ehtiyatını möhkəmləndirir. sonra şagirdlərin diqqəti mətnə çəkilmiş illüs­
Formativ qiymətləndirmə trasiyaya yönəldilir. Hadisənin baş verdiyi zaman
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ (qış), məkan (küçə) təsvir edilir. Şagirdlərə tapşı­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. rılır ki, oxu prosesində Kayın başına gələn hadi­
sələrə – üzləşdiyi çətinliklərə (1. Kayın xizəyi
Meyarlar Materiallar
kirşədən ayıra bilməməsi; 2. Kayın ürəyinin buza
Verilmiş mövzu ətrafında danışır Tap. A
dönməsi; 3. Kayın ailəsini və Gerdanı unutması)
və münasibət bildirir. (dərslik)
Mətni müəyyən olunmuş vaxt ər­ Tap. B
diqqət yetirsinlər.
zində düzgün oxuyur. (dərslik) “Xizək” və “kirşə” sözləri mətnə çəkilmiş illüs­
Mətndəki hadisələrin ardıcıllığını Tap. C trasiyada kirşə və xizəyi göstərməklə izah edilir.
müəyyən edir. (dərslik) Oxuyub­qavrama
Mətnin məzmununa uyğun olan Tap. A Tapşırıq B (dərslik). Mətnə aid suallar bir­bir
fikirləri müəyyənləşdirir. (iş dəftəri) şagirdlər tərəfindən səsləndirilir. Mətndən A və
Sözlərin yaxınmənalı qarşılığını mü­ Tap. Ç
əyyən edir. (dərslik)
C bəndlərinə cavab tapılır. B bəndinin cavabı şə­
kildən müəyyən edilir. D bəndinin cavabı isə mətn­
də və şəkildə yoxdur.
Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərin məntiq və
2­ci dərs. “Qar kraliçası” (II hissə) diqqətini inkişaf etdirməkdir.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıq şagirdlər­
• Dərslik: səh. 90­91 • İş dəftəri: səh. 60
dən faktoloji sualları yazılı şəkildə cavablandır­
Təlim məqsədləri mağı tələb edir ki, bu da həm şagirdlərin
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla oxuyub­anlama bacarıqlarını, həm də yazı
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1). vərdişlərini möhkəmləndirir.
• Mətnin giriş, əsas və sonluq hissələrini müəyyən 2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırığın tələ­
edir (st. 2.2.3).
• Mətnin kompozisiyasında problemin yaranması və binə əsasən əvvəl mətnin giriş hissəsi müəyyən
həlli məqamlarını müəyyən edir (st. 2.2.3). edilir (1­ci abzasdakı 3 cümlə mətnin giriş hissə­
• Dinlədiyi mətnlə bağlı analoji həyat hadisələrindən, sidir). Qarlı bir günün olması, hər tərəfin donma­
cizgi filmlərindən misal gətirir, müqayisələr aparır (st. sı, Kayın xizək sürməsi kimi məlumatlar sadalana
1.1.1). bilər. Sonra mətnin əsas hissəsinin başlandığı ha­
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan sonra disə müəyyənləşdirilir (kirşənin küçədə görün­
onun mümkün nəticələrini təxmin edir (st. 2.2.5).
məsi).

96
 4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

Tapşırıq şagirdlərdə mətnin tərkib hissələrini Diferensial təlim

fərqləndirmək bacarığını formalaşdırır. “Problem” anlayışının mənimsənilməsində çətinlik
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Məlumatlar çəkən şagirdlərə müəllim mətnlə bağlı faktoloji suallar
oxunur. Şagirdlər Kayın üzləşdiyi problemləri sa­ verməklə (Rəşad tapşırığı yerinə yetirərkən hansı ha‐
disələrlə üzləşdi? Leyla ona necə kömək etdi?) mətni
dalayırlar (1. Kayın xizəyi kirşədən ayıra bilmə­ qavramalarına kömək edə bilər. Tapşırığın yerinə ye­
məsi; 2. Kayın ürəyinin buza dönməsi; 3. Kayın tirilməsindən sonra müəllim şagirdlərlə ümumi mü­
ailəsini və Gerdanı unutması). zakirə edərək “problem” anlayışı ilə bağlı öyrəndikləri
1.1.1 Müəllimin oxuduğu dinləmə mətni ilə bilikləri ümumiləşdirə bilər.
real hadisələr əsasında “problem” anlayışı daha
2.2.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Bu tapşırıq şagird­
dərindən mənimsədilir.
lərin hadisələri izləmək, hadisələrin davamını
Gəzintidə təxmin etmək bacarıqlarını möhkəmləndirir. Həm­
Bir gün ailəmizlə rayondan – gəzintidən qayı‐ çinin şagirdlərdə mətnin növbəti hissəsinə ma­
dırdıq. Qardaşımla mən çox sevincli idik. Xeyli raq oyadır.
gəzib yorulmuşduq. Evimizə çatıb dincəlmək is‐
Formativ qiymətləndirmə
təyirdik. Amma qatı dumandan maşını sürmək
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
çətin idi. Atam maşını yavaş‐yavaş sürürdü. Bir‐
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
dən maşın palçıqla dolu bir çökəyə düşdü. Maşı‐
nımız dayandı. İri palçıq topası maşının qabaq Meyarlar Materiallar
şüşəsinə töküldü. Yol görünməz oldu. Atam ma‐ Mətn üzrə faktoloji suallara ca­ Tap. A, B (dərslik),
şını birtəhər çökəkdən çıxardı. Şüşəni silmək üçün vab verir. tap. A (iş dəftəri)
dəsmalı götürüb maşından düşdü. Maşının şü‐ Mətnin giriş hissəsini və həmin
Tap. C
şəsini sildi, amma palçıq hər tərəfə yayıldı. Atam hissədə verilən məlumatları mü­
(dərslik)
əyyən edir.
maşının şüşəsilənini işə saldı. Şüşəsilənin qabın‐
da su yox idi. Atam əlacsız halda dilləndi: Hadisələrin davamını təxmin edir. Tap. Ç (dərslik)
– Vəssalam. Su lazımdır, su da yoxdur. Görə‐ Dinlədiyi mətnlə bağlı analoji hə­
MV­də fəaliyyət
sən, haradan su tapa bilərəm? Gözləyək, gələn yat hadisələrdən nümunə gətirib
müqayisə aparırır.
maşınları saxlatdırıb soruşaq. Nə bilək, gecə
Mətndə problemin yaranması və Tap. B
vaxtı maşın olacaq, ya yox?!
həlli məqamlarını müəyyən edir. (iş dəftəri)
Birdən qardaşım Sənan sevincək qışqırdı:
– Ata, mən suyumu içməmişəm, dayan, gə‐
tirim.
Sənan cəld su butulkasını gətirib atama verdi.
Atam suyu şüşəsilənin qabına tökdü. Şüşəsiləni
3­cü dərs. “Qar kraliçası” (III hissə)
işə saldı. Şüşəsilən şüşənin üstü ilə sağa‐sola ge‐ • Dərslik: səh. 91 • İş dəftəri: səh. 61
dərək onu tərtəmiz etdi. Artıq yolumuza davam
Təlim məqsədləri
edə bilərdik. Biz çox sevinirdik. Sənan bizi çətin‐ • Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış edə­
likdən qurtardı. rək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən edir
Müzakirə. Mətn şagirdlər tərəfindən dinlənil­ (st. 2.2.5).
dikdən sonra müzakirə edilir. Mətndə ailənin • Dinlədiyi mətni genişləndirərək nəql edir (st. 1.1.1).
hansı çətinliklə üzləşdiyi müəyyən edilir. Mətndə • Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri müəyyənləşdirir
təsvir olunan bu çətinliyin problem olduğu şa­ (st. 2.2.3).
girdlərə izah olunur. Onlarda problem barədə tə­ • Dinlədiyi mətndəki məlumatları əvvəl bildikləri ilə
səvvür formalaşır. Şagirdlər analoji hadisələrdən müqayisə edir (st. 1.1.2).
nümunələr gətirməklə “problem” anlayışını • Dərsin qısa planı
mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər.
Mövzuya
2.2.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər verilmiş 1 “Yaxşılıq nədir” mövzusunda söhbət
yönəltmə
mətni müstəqil oxuyaraq mətndə təsvir olunan
2 Oxu Mətnin giriş hissəsinin oxusu
əsas problemləri və oların necə həll olunduğunu
yazırlar. 3 Danışma Mətnin şəkillər üzrə nəql olunması

97
 Mətnin ardıcıllığının müəyyən edil­
Oxuyub­ məsi; obrazların xüsusiyyətlərinə gö­
4 dikdən sonra şagirdlər mətnə çəkilmiş illüstrasi­
qavrama rə fərqləndirilməsi; dinlənən və
oxunan mətnin fərqləndirilməsi
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim sinfə “Yaxşılıq nədir?” sualı ilə müra­
ciət edir. Şagirdlər mövzu ətrafında müzakirə
aparırlar. Yaxşılığa aid müxtəlif mətnlər, nağıllar,
cizgi filmləri xatırlanır. Yaxşılıq mənəvi dəyər kimi
qabardılır.
Oxu. Söz ehtiyatı
Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərdən birinə mət­
nin giriş hissəsinin ifadəli, hamının başa düşəcəyi
tərzdə oxuması tapşırılır. Şagirdlər Gerdanın hiss­
lərini ifadə edən cümlələri müəyyənləşdirirlər
(Gerda Kaya görə narahat idi. O hər gün ağla‐
yırdı).
1.1.1 Şagirdlərdən birinə mətnin giriş hissə­
sinin ifadəli, hamının başa düşəcəyi tərzdə oxusu
tapşırılır. Oxu prosesi bitdikdən sonra dinləmə
mətni müəllim tərəfindən səsləndirilir.
Gerda və quldurlar
Gerda sahildəki meşənin kənarı ilə gedirdi.
Birdən meşənin kənarında bir kareta gördü. Ka‐
retada şahzadə əyləşmişdi. O, Gerdadan hara
getdiyini soruşdu. Gerda isə dostunu axtardığını
dedi və şahzadədən atla araba istədi. Şahzadə
Gerdaya qəşəng bir at və araba bağışladı. Gerda
yoluna davam etdi. Bir az getmişdi ki, qəribə səs‐
lər eşitdi. Bu, meşə quldurlarının səsi idi. Onlar
Gerdaya yaxınlaşdılar. Qızı arabadan düşürdülər.
Quldurlar atı və arabanı aldılar. Gerda yalvar‐
mağa başladı:
– Məni buraxın, mən Kayı tapmalıyam.
Bu zaman quldurların başçısı olan balaca qız
Gerdanın səsini eşitdi. Ona yaxınlaşdı. Gerdanı
quldurların əlindən aldı. Quldurbaşı qızın maralı
Kayı gördüyünü dedi. Qar kraliçasının Kayı Lap‐
landiyaya apardığını söylədi. Quldurbaşı marala
tapşırdı ki, Gerdanı Laplandiyaya aparsın. Gerda
qıza çox təşəkkür etdi və marala minib yola
düşdü. Onlar xeyli getdikdən sonra bir qarı ilə
qarşılaşdılar, ondan Kayı soruşdular. Qarı Qar
kraliçasının Kayı Buz sarayda saxladığını dedi.
Onlar qarı ilə sağollaşıb yollarına davam etdilər.
Şagirdlərin, adətən, nağıllarda rast gəldikləri
şahzadə, quldur, quldurbaşı, qarı, kareta sözləri
izah olunaraq “Söz boğçası”na əlavə edilir.
98
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Dinləmə mətni bit­
yaların ardıcıllığını müəyyən edirlər (A, Ç, C, B).
1.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Qrup­
lar dərslikdə verilmiş şəkillər və dinləmə mətninə
əsaslanaraq mətnin davamını danışırlar. Bu za­
man hər qrup bir şəkil üzrə danışarkən mətndə­
ki hadisələrin ardıcıllığını nəzərə almalıdır. Məqsəd
şagirdlərin dinlədikləri və gördükləri əsasında
mətn qurmaq bacarığını inkişaf etdirməkdir.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıq şa­
girdlərin mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəy­
yənləşdirməsinə yönəlib. Düzgün ardıcıllıq: 2, 4,
1, 3.
2.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıqda
mətndəki obrazları səciyyələndirən xüsusiyyətlər
verilib. Şagirdlərdən həmin xüsusiyyətlərə uyğun
obrazları müəyyənləşdirmək tələb olunur: 1 –
Kay; 2 – Gerda; 3 – Qar kraliçası; 4 – şahzadə; 5 –
quldurbaşı; 6 – qarı. Tapşırıq şagirdlərin oxuyub­
anlamasını möhkəmləndirir.
1.1.2 Tapşırıq C (iş dəftəri). Müəllim Lap­
landiya haqqında dinləmə mətnini oxumazdan
öncə şagirdlərə tapşırır ki, mətni dinlədikcə əsas
faktlarla bağlı qeydlər götürsünlər.
Laplandiya
Laplandiya Finlandiya ərazisində yerləşir. O,
Santa Klausun vətənidir. Burada taxtadan tikil‐
miş ikimərtəbəli evciklər var. Meşədə gəzişdikcə
dovşan, tülkü, başqa vəhşi heyvanlar adamların
yanından keçir. Nə insanlar onlardan qorxurlar,
nə də heyvanlar insanlardan.
Laplandiyada ilin dörd fəslində də təbii tərə‐
vəzlər, meyvələr var. İnsanlar pendiri, kəsmiyi,
qatığı və yağı özləri hazırlayırlar. Laplandiyada
insanlar avtomobildən çox, maral və it qoşqu‐
larından istifadə edirlər. Dünyada ən gözəl Yeni
il şənliyi Laplandiyada keçirilir. Hər tərəf işıqlarla,
yolkalarla bəzədilir. Hamı Santa Klausun kəndinə
axışır.
Daha sonra mətndəki faktlarla bağlı tapşırıq
yerinə yetirilir. Tapşıqda verilmiş 1, 3­cü məlu­
matlar “Qar kraliçası”, 2, 4, 5, 6­cı məlumatlar isə
dinləmə mətnlərinə aiddir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
 4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

Meyarlar Materiallar sonunda verilmiş sualları cavablandırırlar. Bu su­

alları cavablandırmaq üçün şagirdlər oxuduqları
Mətndəki hadisələrin ardıcıllığını mü­ Tap. B
mətndə hadisələrin səbəbini müəyyən etməyi
əyyən edir. (dərslik)
bacarmalıdırlar.
Dinlədiyi mətni genişləndirərək nəql Tap. C
edir. (dərslik) Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıq şagird­
Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri Tap. B
müəyyənləşdirir. (iş dəftəri)
lərə mənəvi dəyər aşılamaqla yanaşı, onlarda
oxuduqlarını düzgün dərk etmək bacarığının
Dinlədiyi mətndəki məlumatları əv­ Tap. C möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. Gerdanın
vəl bildikləri ilə müqayisə edir. (iş dəftəri)
rast gəldiyi adamların ona kömək etməsinin sə­
bəbi kimi qızın sədaqətli və etibarlı dost olması
önə çəkilir.
Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırıqda şagirdlər
4­cü dərs. “Qar kraliçası” (IV hissə) mətndəki əsas fikrə uyğun sözü seçməklə mət­
• Dərslik: səh. 92 • İş dəftəri: səh. 62 nin ideyasını anladıqlarını nümayiş etdirirlər. Ca­
vab: B – sədaqət.
Təlim məqsədləri 2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Qruplarla iş. Tap­
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla
şırığa əsasən şagirdlər qruplara bölünürlər. Hər
bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xarakteri qrup “Qar kraliçası” mətninin bir hissəsini nəql
ilə izah edir (st. 2.2.5). edir. Tapşırıq ümumiləşdirici xarakter daşıyır.
• Mətnin əsas hissələrini ümumiləşdirərək nəql edir Əsas məqsəd bir neçə gün ərzində hissə­hissə
(st. 2.2.3). oxunan mətnin ümumiləşdirilərək nəql olunma­
• Mətndə fakt və hadisələrin aid olduğu hissələri mü­ sıdır. Bu tapşırıq mətnin həm mövzu, həm də
əyyən edir (st. 2.2.3). ideya baxımından şagirdlər tərəfindən daha də­
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin ardı­
rindən dərk edilməsi üçün faydalıdır.
cıllığına əməl edir (st. 3.1.4).
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətn­
• Dərsin qısa planı dəki əsas hadisələrin mətnin hansı tərkib hissə­
Mövzuya “Çətinliyə düşən adama kömək et­ sinə aid olduğunu müəyyən etməklə mətnin
1
yönəltmə misinizmi?” mövzusunda söhbət tərkib hissələri üzrə biliklərini nümayiş etdirirlər.
“Qar kraliçası” mətninin 4­cü hissə­ Cavab: 1 – B; 2 – A; 3 – D; 4 – C.
2 Oxu
sinin oxusu
Yazı
Oxuyub­ Hadisələrin səbəbinin müəyyən
3 3.1.4 Tapşırıq B (iş dəftəri). Məqsəd şagird­
qavrama olunması; mətnin hissələri üzrə iş
lərin düşündüklərini yazılı şəkildə ifadə etmək
4 Yazı Sevimli obraza məktubun yazılması
bacarığını inkişaf etdirməkdir.
5 Formativ qiymətləndirmə
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Mövzuya yönəltmə
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Müəllim soruşur:
– Çətinliyə düşən adama kömək etmisinizmi? Meyarlar Materiallar
Şagirdlər sual ətrafında müzakirə aparırlar. Mətn üzrə faktoloji suallara cavab Tap. A
Müxtəlif fikirlər səsləndirilir. Kimisə çətinlikdən verir. (dərslik)
qurtarmaq, kiməsə yardım etmək mənəvi dəyər Obrazların hərəkətlərinin səbəbini Tap. B
kimi qabardılır. onların xarakteri ilə izah edir. (dərslik)
Oxu Mətnin əsas hissələrini ümumiləş­ Tap. Ç
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətni dirərək nəql edir. (dərslik)
növbə ilə ucadan oxuyurlar. Tapşırığın əsas məq­ Mətndə fakt və hadisələrin aid ol­ Tap. A
duğu hissələri müəyyən edir. (iş dəftəri)
sədi oxu prosesi zamanı şagirdlərin bütün diq­
qətini mətnin məzmununa cəlb etməkdir. Oxu Oxuduğu mətndəki obraza məktub Tap. B
yazır. (iş dəftəri)
prosesi başa çatdıqdan sonra şagirdlər mətnin
99

5­ci dərs. Cümlənin genişləndirilməsi
• Dərslik: səh. 93 • İş dəftəri: səh. 63
Təlim məqsədləri
• Cümlədəki fikrə uyğun olan məlumatları müəyyən­
ləşdirir (st. 4.1.6).
• Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləşdirmək­
lə cümləni genişləndirir (st. 4.1.6).
• Sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir (st. 2.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Sual­cavab əsasında cümlənin geniş­
1
yönəltmə ləndirilməsi
Dil qay­ Cümlənin genişləndirilməsi; cümlədən
2
daları çıxan fikirlərin müəyyən edilməsi
Söz ehti­ Nöqtələrin yerinə uyğun sözün yazıl­
3
yatı ması
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim lövhəyə “Qar kraliçası apardı?” cüm­
ləsini yazır. Şagirdlərə kimi? haraya? suallarını
verməklə onlardan aldığı cavablar əsasında cüm­
ləni genişləndirir. Bununla şagirdlərin diqqəti
mövzuya yönəldilir.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırığın şərtinə
əsasən şagirdlər verilən cümlədə hansı sualın
cavabının olmadığını müəyyənləşdirməlidirlər.
“A” və “C” suallarının cavabını cümlədən müəy­
yən etmək olur. Lakin “B” sualının cavabı cümlədə
yoxdur. Bu tapşırıq şagirdlərin oxuyub­qavrama
bacarığını inkişaf etdirir.
“Faydalı məsləhət” rubrikası. Müəllim şa­
girdlərə uyğun gələn sözlər əlavə etməklə cüm­
lənin genişləndirilməsi barədə məlumat verir.
4.1.6 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq vasitə­
silə şagirdlərin fikirlərini daha geniş və əhatəli
ifadə etmək üçün cümləni genişləndirmək baca­
rığı inkişaf etdirilir. Diqqətli şagirdlər qrammatik
və semantik baxımdan daha çox uyğun sözlərdən
istifadə etməklə cümlələri verilmiş nümunəyə
uyğun olaraq genişləndirirlər; məsələn: Kim? –
Arif futbol oynadı. Harada? – Arif məktəbin sta‐
dionunda futbol oynadı. Kimlə? – Arif Səlimlə
məktəbin stadionunda futbol oynadı.
4.1.6 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər oxuduq­
ları cümlədən çıxan fikirləri müəyyənləşdirmə­
lidirlər. Verilən cümlədən ikinci və dördüncü
fikirləri anlamaq mümkündür. Amma Kay və Ger­
100
danın səhərlər oynaması haqqında cümlədə heç
bir məlumat yoxdur. Həmçinin birinci fikir də
verilən cümlə ilə ziddir.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq şagirdlərin
cümlədən anlaşılan məlumatları müəyyən et­
mək bacarığını möhkəmləndirir.
“Sona bu gün də nənəsinin bişirdiyi piroqdan
iki dilim yedi” cümləsindən aydın olur ki, “Nənə
əvvəllər də Sonaya piroq bişirib” və “Piroq di­
limlərə bölünüb”. Lakin Sonanın meyvəli piroqu
xoşlaması, nənənin alma piroqu bişirməsi, piro­
qun qonaqlar üçün bişirilməsi haqqında cümlədə
məlumat verilmir. Cavab: – 1, 3, 5.
Tapşırıq C (dərslik), tapşırıq C (iş dəftəri). Hər
iki tapşırığın əsas məqsədi verbal məntiqi inkişaf
etdirməkdir. Nöqtələrin yerinə uyğun sözü yaz­
maqla şagirdlər məntiqi düşüncələrini nümayiş
etdirmiş olurlar; məsələn:
1. Fərəh ağacdan heyva dərdi.
Aydındır ki, çiyələk və kələm ağacda yetişmir.
2. Dərzi parçanı kəsmək üçün qayçı götürdü.
Şagirdlər bilməlidirlər ki, sap, eləcə də iynə ilə
parça kəsmək olmaz və ya:
1. Cavid mətni danışmaq üçün plan tərtib et‐
di.
Məlumdur ki, mətni dinləmək və ya oxumaq
üçün plana ehtiyac yoxdur.
2. Hava şaxtalı olduğu üçün Əsmər əlcək ge‐
yindi.
Köynək və ayaqqabı şaxta olmadan geyinilir,
əlcəyi isə şaxtalı havada geyinirlər.
4.1.6 Tapşırıq Ç (dərslik). Bu tapşırığın məq­
sədi şagirdlərin verilmiş qısa cümlələri genişlən­
dirməklə öyrəndiklərini möhkəmləndirməkdir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Cümlədəki fikrə uyğun olan məlu­
Tap. A, B
(dərslik), tap. B
matları müəyyənləşdirir.
(iş dəftəri)
Sözlər arasında məna əlaqəsini mü­ Tap. C, Ç
əyyənləşdirməklə cümləni genişlən­ (dərslik), tap. A
dirir. (iş dəftəri)
Tap. C (dərslik),
Sözü cümlədə mənasına uyğun iş­
tap. A (iş
lədir.
dəftəri)

fəsil 3 QƏNAƏT
1­ci dərs. “Herbari üçün albom”
• Dərslik: səh. 94­95 • İş dəftəri: səh. 64
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Başlıq, altbaşlıq, yarımbaşlıq, qrafik təsvirlər kimi
mətn elementlərinin məzmunun təqdim edilməsində
rolunu dəyərləndirir (st. 2.2.3).
• Cümlədəki fikrə uyğun olan məlumatları müəyyən­
ləşdirir (st. 4.1.6).
• Obrazı və onun davranışlarını qiymətləndirməklə
mətndəki əsas fikirlə bağlı mülahizə yürüdür (st.
2.2.4).
• Sözlərin yaxınmənalı və əksmənalı qarşılığını müəy­
yən edir (st. 2.1.2).
• Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşularaq yaratdığı mə­
nanı müəyyənləşdirir (st. 4.1.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Qənaət” sözü haqqında təxmin­
1
yönəltmə etmə
Oxuyub­
2 Obrazın səciyyələndirilməsi
qavrama
3 Söz ehtiyatı Əksmənalı sözlər
Dil qay­ ‐çı4 şəkilçisi ilə yaranan sözlər
4 daları
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim soruşur:
– Kimsə otaqdan işığı söndürmədən çıxanda
ona “işığı söndür” deyirlər. Sizcə, bu nə üçün la‐
zımdır?
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Cütlərlə iş. Cütlər
müəyyən vaxt ərzində şəkilləri nəzərdən keçirir­
lər. Şəkilləri müqayisə edərək ortaq fikrə gəlirlər.
Sonda cütlər öz fikirlərini bildirirlər. Tapşırığın
əsas məqsədi şagirdlərdə "qənaət" anlayışı ilə
bağlı təsəvvür formalaşdırmaqdır.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərə öz fikir­
lərini daha rahat çatdırmaq üçün onlara
“qənaət”, "israf", "torşer", "su kranı" söz­
lərinin mənası izah olunur. Bu sözlər "Söz
boğçası"na əlavə edilir. "Torşer" – yerdən
qoyulan hündür, ayaqlı lampa.
Oxu
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
əvvəlcə mətnin adına və mətnə çəkilmiş illüs­
trasiyaya yönəldilir.
101
4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR
Şəkil əsasında mətnin məzmununu təxmin
edirlər. Sonra şagirdlər mətni növbə ilə ucadan
oxuyurlar. Oxu prosesi bitdikdən sonra məzmun­
la bağlı şagirdlərin təxminləri müqayisə edilir.
Oxuyub­qavrama
4.1.6 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırığın əsas
məqsədi şagirdlərin oxuyub­qavrama bacarığını
inkişaf etdirməkdir. Şagirdlər verilmiş cümlədən
çıxan fikirləri müəyyən edirlər.
Doğru cavab: 1. Ülkər keçən il də kəndə get­
mişdi (“hər il” ifadəsinə görə); 4. Ülkər məktəb­
lidir (“yay tətili” ifadəsinə görə); 5. Ülkərin babası
şəhərdə yaşamır (“kənddə – babasıgildə” ifadə­
sinə görə).
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətnlə bağlı
doğru fikirləri müəyyənləşdirməklə mətni qavra­
dıqlarını nümayiş etdirirlər. Doğru fikirlər: 2, 4, 5.
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər obrazın
hərəkətinə münasibət bildirərkən mətndən fakt­
lar gətirməklə fikirlərini əsaslandırmalıdırlar (Tür­
kan qənaətcildir. Eyni zamanda lazım gələndə tez
bir vaxtda düzgün qərar qəbul edə bilir və s.).
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər cümlədə ifadə
olunan fikrin mətnin ideyasına uyğunluğunu mü­
əyyən edirlər. 1 və 3­cü cümlələr mətndəki əsas
fikrə uyğundur.
Söz ehtiyatı
2.1.2 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər mətndə
fərqləndirilmiş sözlər arasından əksmənalı söz
cütlərini (yeni – köhnə, tökdülər – yığdılar) mü­
əyyən edib yazmaqla söz ehtiyatlarını nümayiş
etdirirlər.
2.1.1 Tapşırıq E (dərslik). Şagirdlər “su” və
“suçu” sözlərinin fərqini izah etməyə çalışırlar.
Tapşırıq vasitəsilə şagirdlərin diqqəti ­çı4 şəkilçisi
ilə yaranan sözlərə yönəldilir.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. ­çı, ­çi, ­çu, ­çü
şəkilçisinin köməyi ilə yeni sözlərin yaranması
haqqında məlumat verilir. Eləcə də bu şəkilçinin
ahəng qanununa uyğun olaraq dəyişməsi və on­
ların köməyi ilə yaranan sözlərin, adətən, peşə
bildirməsi nəzərə çatdırılır.
Dil qaydaları
4.1.5 Tapşırıq Ə (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
girdlər nöqtələrin yerinə uyğun gələn sözlər yaz­
maqla cümlələri tamamlayırlar. 1 – qapı; 2 –
piano; 3 – dəniz; 4 – gül.
 Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırıq şagirdlərin ye­ Mövzuya yönəltmə
ni söz yaratmaq, həmin sözləri cümlənin tərki­ Müəllim soruşur:
bində işlətmək bacarığını möhkəmləndirir. – Pulunuz artıq olanda harada saxlayırsınız?
Formativ qiymətləndirmə Danışma
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ 1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər daxılları­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. nın olub­olmaması haqqında danışırlar. Müəllim
Meyarlar Materiallar şagirdlərə yönəldici suallar verir:
Tanış mövzu ətrafında söhbət edir. Tap. A (dərslik) – Daxıla hansı məqsədlə pul yığırsınız? Ən çox
nə qədər pul toplaya bilmisiniz? Topladığınız pula
Cümlədəki fikrə uyğun olan məlu­ Tap. C
nəsə almısınızmı?
matları müəyyənləşdirir. (dərslik)
Obrazı və onun davranışlarını qiy­ Oxu
Tap. Ç
mətləndirməklə mətndəki əsas fikir­ 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). “Şahinin xahişi”
(dərslik)
lə bağlı mülahizə yürüdür. şeiri müəllim tərəfindən mimika və jestlərdən
Sözlərin yaxınmənalı və əksmənalı Tap. D istifadə edilməklə ifadəli oxunur. Sonra isə şa­
qarşılığını müəyyən edir. (dərslik) girdlər müəllimin oxuduğu kimi düzgün səs tonu
Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşula­ Tap. E, Ə seçməklə, eləcə də jest və mimikadan yerli­ye­
raq yaratdığı mənanı müəyyənləş­ (dərslik), tap. C
rində istifadə etməklə şeiri oxuyurlar. Tapşırığın
dirir. (iş dəftəri)
əsas məqsədi şagirdlərin ifadəli oxu bacarığını
təkmilləşdirməkdir.
Oxuyub­qavrama
2­ci dərs. “Şahinin xahişi” Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər şəkli diqqətlə
• Dərslik: səh. 96 • İş dəftəri: səh. 65 nəzərdən keçirməklə sualları cavablandırırlar.
1­ci sualın cavabı mətnin adından müəyyən edi­
Təlim məqsədləri lir (Oğlanın adı Şahindir). 2­ci sualın cavabı mət­
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
nə çəkilmiş şəklə əsasən şərh olunur (Əgər oğlan
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xarak­
terinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1). əlində daxıl tutubsa, deməli, ona daxıl alınıb).
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir 1.2.1 Şagirdlər şəkildən istifadə etməklə şə­
(st. 1.2.1). kildəki daxılın rəngini, formasını, ölçüsünü təsvir
• Mətndəki fikri həyatda gördükləri ilə müqayisə edirlər. Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərin diq­
edərək şəxsi qənaətini bildirir (st. 2.2.4). qətini və vizual oxu bacarığını inkişaf etdirməkdir.
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin ardı­
cıllığına əməl edir (st. 3.1.4). 2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər daxılın
• Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini faydasını atalar sözündə (“Dama­dama göl olar”)
müəyyən edir (st. 4.1.7). ifadə olunan fikirlə əlaqələndirib əsaslandırırlar:
• Cümlənin tərkibindəki sözlərlə digər sözlər arasında “Bir yerdə su dama‐dama (damcılayaraq) göl ya‐
məna əlaqəsi yaradaraq cümləni genişləndirir (st. 4.1.6). ratdığı kimi, qəpiklər də bir‐bir daxıla atıldıqca
• Dərsin qısa planı göl kimi böyüyür, çoxalır”.
Mövzuya Müəllimin yönəldici sualının cavab­ Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər “daxılın dost
1 köməyi” ifadəsini şərh edirlər: daxıl pulun sax­
yönəltmə landırılması
“Daxılınız varmı?” sualı ətrafında lanılması üçün ən etibarlı yerdir, o sanki səda­
2 Danışma
söhbət qətli dost kimi ona atılan pulu qoruyub­saxlayır
3 Oxu “Şahinin xahişi” şeirinin oxusu və s. fikirlər səsləndirilir. Tapşırığın məqsədi şa­
Oxuyub­ girdlərdə məcazi mənalı ifadələri anlamaq və
4 Şeirin məzmunu və dili üzrə iş
qavrama izah etmək bacarığı formalaşdırmaqdır.
5 Yazı Məktubun yazılması
2.2.4 Tapşırıq Ə (dərslik). Şagirdlər qənaətcil
Dil qay­ Məqsəd və intonasiyaya görə cümlə­
6 olmağın faydaları haqqında həyatda müşahidə
daları nin növləri üzrə iş
etdiklərindən nümunələr söyləməklə fikirlərini
7 Formativ qiymətləndirmə əsaslandırmalıdırlar.

102

Yazı
Tapşırıq E (dərslik). Şaquli inteqrasiya. Bu
tapşırığın tələbinə görə şagirdlər şeirdəki nəzm
parçalarını verilmiş cümlələrlə uyğunlaşdırıb hə­
min misraları köçürməlidirlər.
Cavab:
1. Qənaəti sevənlər
Düşməzlər heç vaxt dara.
2. Pulu düz xərcləməsək,
Bilmərik getdi hara.
3. Qənaətim artdıqca
İsrafçılıq yox olar.
3.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər nəzmlə
yazılmış mətni nəsrə çevirərək məktub şəklində
yazmaqla yazılı nitq bacarıqlarını inkişaf etdirirlər.
Dil qaydaları
4.1.7 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırığı yerinə
yetirməklə şagirdlər cümlələri məqsəd və into­
nasiyaya görə qrammatik normalara uyğun yaz­
maq (durğu işarələrindən düzgün istifadə etmək
bacarıqlarını nümayiş etdirirlər.
Tapşırıq F ( dərslik). Qruplarla iş. Bunun üçün
sinif dörd qrupa ayrılır, hər qrupa “daxıl” sözünü
cümlənin məqsəd və intonasiyaya uyğun hər
hansı bir növündə cümlədə işlətmək tapşırılır.
Bunun üçün onlara üç dəqiqə vaxt verilir. Cüm­
lələr vərəqlərə yazılaraq lövhədən asılır.
4.1.6 Tapşırıq G (dərslik). Tapşırığın şərtinə
görə şagirdlər verilən cümləni əlavə sözlərin kö­
məyi ilə genişləndirməlidirlər; məsələn:
Anam daxıl aldı.
Anam dünən daxıl aldı.
Anam dünən mağazadan daxıl aldı.
Anam dünən mənə mağazadan daxıl aldı.
Anam dünən mənə mağazadan qırmızı daxıl
aldı və s.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Varlığın əlamətlərini sadalamaqla Tap. C
təsvir edir. (dərslik)
Mətndəki fikri həyatda gördükləri
Tap. Ç, D, Ə
ilə müqayisə edərək şəxsi qənaəti­
(dərslik)
ni bildirir.
Cümlənin məqsəd və intonasiyaya Tap. F (dərslik),
görə növlərini müəyyən edir. tap. B (iş dəftəri)
Cümləni genişləndirir. Tap. G (dərslik)
103
4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR
3­cü dərs. “Ağıllı daxıl” (I hissə)
• Dərslik: səh. 97­98 • İş dəftəri: səh. 66
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st.1.2.1).
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xarakteri
ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Varlığın əlamətlərini sadalamaqla təsvir edir (st.
1.2.1).
• Öz biliklərinə əsaslanaraq problemin həlli ilə bağlı
fikir yürüdür (st. 1.2.2).
• Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram və s.)
şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdirmələr
edir (2.2.5).
• Mətndə öz əksini tapmış fakt və hadisələri müəy­
yən edir (st. 2.2.3).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Əvvəlki obrazların xatırlanması
yönəltmə
2 Danışma Sual ətrafında müzakirə
3 Oxu “Ağıllı daxıl” mətninin oxusu
4 Danışma Mətnin davamının təxmin edilməsi
Oxuyub­
5 Mətnə aid sualların cavablandırılması
qavrama
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərin "Qənaət" fəslində tanış
olduqları obrazları (Türkan, Ülkər, Şahin) xatırla­
dır. Həmin obrazların xarakterik xüsusiyyəti (qə­
naətcil olmaları) yada salınır.
Danışma
1.2.1. Tapşırıq A (dərslik). “Sizcə, daxıl insa‐
nın qənaətcil olmasına kömək edirmi?” sualı ət­
rafında müzakirə aparılır. Sagirdlər müxtəlif fikirlər
səsləndirirlər. Müəllim çalışmalıdır ki, hər kəs su­
alı cavablandırarkən fikrini əsaslandırsın.
Oxu
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırığın tələ­
binə əsasən şagirdlər növbə ilə mətnin səsli oxu­
sunu həyata keçirirlər. Oxu prosesi bitdikdən
sonra mətndəki əsas obraz müəyyən edilir.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətndəki əsas
obraza – Sevdaya öz münasibətlərini ifadə edir­
lər. Onun hər gördüyünü aldırması – israfçı olması
Sevdanın mənfi xüsusiyyəti kimi müzakirə edilir.
Şagirdlər onun müsbət xüsusiyyətlərini də (şən,
dərslərini yaxşı oxuyan) sadalayırlar. Mətnin möv­
zusu şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun olduğu
üçün şagirdlər Sevdanın xasiyyətini analiz etdik­
cə özləri üçün də müəyyən nəticələr çıxarırlar.
 Danışma Formativ qiymətləndirmə
1.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırığın məqsədi Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
şagirdlərin mətndən oxuduğu və vizual olaraq yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
gördüyü hər hansı bir əşyanı təsvir etmək bacarı­ Meyarlar Materiallar
ğını inkişaf etdirməkdir.
Obrazların hərəkətlərinin səbəbini Tap. C
Şagirdlər daxılı təxminən belə təsvir edə bi­ onların xarakteri ilə izah edir. (dərslik)
lərlər: Varlığın əlamətlərini sadalamaqla Tap. Ç
“Oyuncaq meymun formasındadır, sinəsinə təsvir edir. (dərslik)
monitor bərkidilib, qarşısında klaviatura yerləş‐ Öz biliklərinə əsaslanaraq proble­ Tap. D, E
dirilib, qəhvəyi rəngdədir, içinə pul atanda mon‐ min həlli ilə bağlı fikir yürüdür. (dərslik)
itor işıqlanır, üstündə yazılar görünür və daxıldan Qrafik informasiyanı (sxemi) sözlə Tap. B
səs gəlir”. ifadə edir. (iş dəftəri)
1.2.2 Tapşırıq D, E (dərslik). Tapşırıqlar şa­ Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə Tap. C
girdlərin analiz etmək, müəyyən bir situasiya ilə ümumiləşdirmələr edir. (iş dəftəri)
bağlı fikir yürütmək, hadisələrin sonunu təxmin Mətndə öz əksini tapmış fakt və Tap. Ç
etmək bacarığını inkişaf etdirir. Şagirdlər atanın hadisələri müəyyən edir. (iş dəftəri)
Sevdaya daxıl almaqda məqsədini (Qızına qəna‐
ət etməyi öyrətmək istəyir) müəyyən edirlər.
“E” tapşırığında şagirdlər “pulu idarə etmək”
ifadəsini “pulu düzgün xərcləmək”, “puldan düz­ 4­cü dərs. “Ağıllı daxıl” (II hissə)
gün istifadə etmək” və s. kimi izah edirlər. Daxılın
• Dərslik: səh. 98­100 • İş dəftəri: səh. 67
işlənmə prinsipini öz təxəyyüllərinə uyğun təx­
min edib söyləyirlər. Təlim məqsədləri
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırığı yeri­ • Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumatlarla
nə yetirərkən yenidən mətndəki faktları nəzər­ bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Mətndəki obrazın xarakterini səciyyələndirməklə
dən keçirir, Sevdanın yaşını təxmin edirlər (Əgər
əsas fikrə münasibətini bildirir (st. 2.2.4).
Sevda ikinci sinifdə oxuyursa, 7 yaşı olar. Həm də • Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış
Sevda şagirdlərlə yaşıddır). edərək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən
1.2.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlərin qra­ edir (st. 2.2.5).
• Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram və s.)
fik təsviri ifadə etmək bacarığı inkişaf etdirilir.
şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
Şagirdlər daxılın monitorunda göstərilən qrafik
informasiyanı belə ifadə edə bilərlər: • Dərsin qısa planı
– Daxılda səksən qəpik var. 1
Mövzuya
Sual ətrafında söhbət
yönəltmə
2.2.5 Tapşırıq C (iş dəftəri). Bu tapşırıqda
2 Oxu “Ağıllı daxıl” mətninin davamının oxusu
hadisələrin nəticəsi verilib. Şagirdlər hadisələrin
Mətndəki hadisələrin ardıcıllığının, sə­
səbəblərini müəyyən etməklə mətnin məzmunu 3
Oxuyub­
bəb­nəticə əlaqəsinin müəyyən edil­
ilə bağlı ümumiləşdirmələr edir və mətni anla­ qavrama
məsi
dıqlarını nümayiş etdirirlər; məsələn: nəticə – 4 Formativ qiymətləndirmə
Ata Sevdaya daxıl aldı; səbəb – Sevda pulu düz‐
gün xərcləyə bilmirdi; nəticə – Sevda qəpikləri Mövzuya yönəltmə
daxıla atanda təəccübləndi; səbəb – Daxıldan Müəllim soruşur:
səs gəlirdi. – Siz qələm, karandaş və s. dərs əşyalarının
2.2.3 Tapşırıq Ç (iş dəftəri). Tapşırıq vasitə­ təzəsini almağa nə zaman ehtiyac duyursunuz?
silə şagirdlər mətndəki fakt və hadisələri analiz Oxu
edərək oxuyub­qavrama bacarıqlarını inkişaf et­ 2.2.1 Tapşırıq A ( dərslik). Şagirdlər mətni
dirirlər. Aşağıdakı sualların cavabı mətndə yox­ növbə ilə oxuyurlar. Müəllim şagirdlərə hər abza­
dur: sın oxusundan sonra suallar verməklə onların
Sevda hansı şəhərdə yaşayır? Sevdanın ata‐ diqqətlə oxumalarına nəzarət edir. Oxu prose­
sının adı nədir? Ata daxılı neçəyə aldı? sində şagirdlərə tanış olmayan sözlər izah edilir.

104
 4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR

"Söz boğçası"na əlavə olunur. Şagirdlər daxılın Tapşırıq Ç (iş dəftəri). Riyaziyyatla inteqra­
xüsusiyyətlərini (robot daxıl ünsiyyət qura bilir, siya. Bu tapşırığın yerinə yetirilməsi üçün şagird­
pul çıxarmaq üçün razılıq verəndə yaşıl işıq yanır, lər müxtəlif misallar qururlar; məsələn:
saxladığı məbləği göstərə bilir və s.) sadalayır, öz 50 + 10 = 60; 10 + 10 + 10 + 10 + 20 = 60;
münasibətlərini bildirirlər. 20 + 20 + 10 + 10 = 60 və s.
Oxuyub­qavrama Formativ qiymətləndirmə
Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər Sevdanın daxıl­ Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
dan pul çıxarmaq istəməsinin səbəbini (qələm­ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
yonan almaq) müəyyənləşdirməklə bu istəyə Meyarlar Materiallar
daxılın adekvat reaksiyasını izah edirlər. Mətndəki məlumatlarla bağlı sual­ Tap. B, C
Müəllim əlavə sual verir: – Bəs sizcə, Sevda‐ lara cavab verir. (dərslik)
nın qələmyonanı qırılmasa idi, təzə bir qələm‐ Mətndəki obrazın xarakterini səciy­
Tap. Ç
yonan istəsə idi, daxıl ona pul verəcəkdimi? yələndirməklə əsas fikrə münasibə­
(dərslik)
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər sual ətrafında tini bildirir.
müzakirə aparır və belə nəticəyə gəlirlər ki, daxıl Mətndəki hadisələrin ardıcıllığını Tap. A
Sevdanın pulu nə məqsədlə istədiyini soruşmaq­ müəyyən edir. (iş dəftəri)
la onu yoxlayır, Sevdanın həmin pula doğrudan Qrafik informasiyanı mətnlə əlaqə­ Tap. E
da ehtiyacı olduğunu öyrənmək istəyirdi. ləndirir. (dərslik)

2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər müəy­

yənləşdirirlər ki, Sevdanı pulun qalığını daxıla at­
dığı üçün atası təriflədi. Sevdanın bu hərəkətinə 5­ci dərs. “Ağıllı daxıl” (III hissə)
münasibət bildirməklə şagirdlər obrazları səciy­
yələndirmiş olurlar. • Dərslik: səh. 100­102 • İş dəftəri: səh. 68
2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıqda Təlim məqsədləri
şagirdlərdən verilmiş cümlələri mətnin ardıcıl­ • Mətni müəyyən olunmuş vaxt ərzində düzgün oxu­
lığına uyğun nömrələmək tələb olunur. Cavab: 5, yur (st. 2.2.1).
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xarak­
1, 3, 4, 2.
teri ilə izah edir (st. 2.2.5).
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər mətndəki ha­ • Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandırır (st.
disələr arasında səbəb və nəticəni müəyyənləş­ 2.2.4).
dirərək cümlələri tamamlayırlar. • Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən edir
1. ... qələmyonan almaq istəyirdi. (st. 2.2.3).
2. ... qələmyonan qırılmışdı. • Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çıxış edə­
3. ... Sevdanın hərəkətini bəyənmişdilər. rək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını müəyyən edir
(st. 2.2.5).
1.2.1 Tapşırıq E (dərslik). Bu tapşırığın tələ­
• Sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir (st. 2.1.2).
binə əsasən mətndən daxılın monitorunda görü­
nən qrafik inforasiyaya uyğun gələn cümləni • Dərsin qısa planı
müəyyənləşdirmək lazımdır. Cavab: Ata Sevdanı Mövzuya
1 Sual ətrafında müzakirə
tərifləyib daxıla 50 qəpik atdı. yönəltmə
Tapşırıq C (iş dəftəri). Riyaziyyatla inteqra­ 2 Oxu “Ağıllı daxıl” mətninin davamının oxusu
siya. Tapşırığın tələbinə görə şagirdlər mətndə Mətndəki hadisələrin ardıcıllığının, sə­
Oxuyub­
verilmiş ədədləri nöqtələrin yerinə sözlə ifadə 3
qavrama
bəb­nəticə əlaqəsinin müəyyən edil­
edərək yazmalıdırlar. məsi
Tapşırıq D (dərslik). Riyaziyyatla inteqrasiya. Söz ehti­
4 Yeni sözlər üzrə iş
yatı
Bu tapşırıqlarda şagirdlərdən situasiyaya uyğun
5 Formativ qiymətləndirmə
misallar qurmaq və onu həll etməklə verilmiş nü­
munə əsasında sualları cavablandırmaq tələb Mövzuya yönəltmə
olunur: 20 qəp. + 20 qəp. = 40 qəp.; 40 qəp + 50 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim sinfə müraciət
qəp + 40 qəp = 1 man. 30 qəp. edir:

105
 – Uşaqlar, təsəvvür edin ki, yoldaşlarınızda Söz ehtiyatı
olan hər hansı bir əşya çox xoşunuza gəlir, onu Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırığı yerinə yetir­
almaq sizə çətin deyil, amma sizin ona ehtiya‐ məklə şagirdlər “istək” və “ehtiyac” anlayışlarını
cınız yoxdur. Necə hərəkət edərdiniz: ehtiyacınız öz nümunələrində fərqləndirə bildiklərini nüma­
olmasa da, alardınız, yoxsa “buna ehtiyacım yox‐ yiş etdirirlər.
dur” deyib almaq istəməzdiniz?
Formativ qiymətləndirmə
Müzakirə şagirdləri mətnin davamını oxuma­
ğa həvəsləndirir. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Oxu
Meyarlar Materiallar
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim mətnin
səssiz oxusu üçün müəyyən vaxt ayırır. Mətn şa­ Obrazların hərəkətlərinin səbəbini Tap. C, Ç
onların xarakteri ilə izah edir. (dərslik)
girdlər tərəfindən fərdi qaydada oxunur. Oxu
Mətndən faktlar gətirməklə fikrini Tap. D
prosesinə ayrılan zaman bitdikdən sonra şagird­
əsaslandırır. (dərslik)
lər Sevda və daxıl obrazlarına öz münasibətlərini
Mətndə fakt və hadisələrin aid ol­ Tap. A
bildirirlər. Mətnin səssiz oxunması şagirdlərin duğu hissələri müəyyən edir. (iş dəftəri)
sərbəst şəkildə oxuyub­qavrama bacarığını möh­
Mətndəki hadisələrin ardıcıllığını Tap. B
kəmləndirir. müəyyən edir. (iş dəftəri)
Oxuyub­qavrama Sözü cümlədə mənasına uyğun iş­ Tap. C
2.2.5 Tapşırıq C (dərslik). “Nə üçün daxıl xət­ lədir. (iş dəftəri)
keş almaq üçün pul vermədi” sualı şagirdlər tərə­
findən “Çünki Sevdanın xətkeşi var idi”, “Sevdanın
xətkeşə ehtiyacı yox idi” və s. şəkildə cavablan­
dırılır. 6­cı dərs. “Ağıllı daxıl” mətni üzrə
2.2.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər Sevdanın ümumiləşdirmə
xarakterində müşahidə etdikləri digər xüsusiy­ • Dərslik: səh. 102 • İş dəftəri: səh. 69
yətlər haqqında danışmaqla obrazı səciyyələn­
Təlim məqsədləri
dirirlər; məsələn: “Sevda səhvini etiraf etməyi
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasibət
bacarandır, insanlara diqqətcildir (anasının ad bildirir (st. 1.2.2).
günündə ona hədiyyə alır)”. Bununla şagirdlərin • Mətni tərtib etdiyi plan əsasında nəql edir (st. 2.2.3).
obrazları təhlil etmək bacarığı inkişaf etdirilir. • Mətnin kompozisiyasında problemin yaranması və
2.2.4 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər mətndən həlli məqamlarını müəyyən edir (st. 2.2.3).
Sevdanın puldan düzgün istifadə etməsini təs­ • Tanış atalar sözlərindən mətndəki əsas fikrə uyğun
olanını seçir (st. 2.2.4).
diqləyən faktlar gətirməklə fikirlərini əsaslandırırlar. • Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən problemə münasi­
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıqda ha­ bətini ifadə edir (st. 3.1.3).
disələrin mətnin hansı tərkib hissələrinə uyğun
gəldiyi soruşulur. 1­ci cümlə “Sonluq”, 2­ci cümlə • Dərsin qısa planı
“Giriş”, 3­cü, 4­cü cümlələr isə “Əsas” hissəyə Mövzuya Mənfi xüsusiyyətin müəyyən olun­
1
yönəltmə ması
aiddir. Şagirdlər bu uyğunluğu müəyyən etməklə
Mənfi xüsusiyyətlərin dəyişdirilməsi
mətnin tərkib hissələrini fərqləndirmək bacarı­ 2 Danışma
barədə söhbət
ğını möhkəmləndirirlər. Mətndəki problemin müəyyənləşdi­
Oxuyub­
2.2.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər veril­ 3 rilməsi; mətn üzrə plan tərtib edib
qavrama
miş cümlələri mətnin ardıcıllığına uyğun nömrə­ danışma
ləməklə mətni qavradıqlarını nümayiş etdirirlər. 4 Yazı Mövzu haqda kiçik mətnin yazılması
5 Formativ qiymətləndirmə
Cümlələrin ardıcıllığı belə olmalıdır: 4, 1, 3, 2, 5.
Tapşırıq E (dərslik). Şagirdlər bu tapşırıq va­ Mövzuya yönəltmə
sitəsilə “istək” və ”ehtiyac” anlayışlarını fərqlən­ Müəllim şagirdlərə tapşırır:
dirirlər. Tapşırığın cavabı belədir: İstək – 1, 4­cü – Mənfi hesab etdiyiniz bir xüsusiyyətinizi ya‐
cümlələr; Ehtiyac – 2, 3­cü cümlələr. zın.

106

Danışma
1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər dəyişmək
istədikləri mənfi xüsusiyyətlərini söyləyir və bu­
nu necə aradan qaldıracaqları barədə düşünüb
danışırlar. Müəllim mənfi xüsusiyyətləri (əsəbilik,
küsəyənlik, lovğalıq, israfçılıq, tənbəllik və s.)
şagirdlərə xatırlatmaqla həmin xüsusiyyətlərin
özlərinə aid olub­olmamağı barədə təhlil apar­
maqda onlara kömək edir. Tapşırıq şagirdlərdə
özünə tənqidi yanaşma, xasiyyətindəki qüsurları
görmək və etiraf etmək bacarığı formalaşdırır.
Bundan başqa, şagirdlər qüsurlardan xilas olmaq
yolları barədə düşünməklə özlərini müsbət
tərəfə dəyişmək üçün həvəslənirlər.
2.2.3. Tapşırıq B (dərslik). Qruplarla iş. Tap­
şırığa əsasən şagirdlər 3 qrupa bölünürlər: hər
qrup mətnin bir hissəsinə aid plan tərtib edir və
mətnin məzmununu ümumiləşdirərək plan əsa­
sında danışır; məsələn:
1­ci qrup – I hissə
1) Ailənin sevimlisi
2) Valideynlərin narahatlığı
3) Atanın hədiyyəsi
4) Danışan Kinq‐Konq
2­ci qrup – II hissə
1) Qırılan qələmyonan
2) Yaşıl işıq
3) Pulun qalığı
4) Atanın razılığı
3­cü qrup – III hissə
1) Sevdanın istəyi
2) Qırmızı işıq
3) Küsəyən qız
4) Əvəzsiz dost
Bir qrup mətnin özünə aid hissəni danışarkən
digər iki qrup həmin hissə üzrə suallar düşünür,
sonra həmin sualları danışan qrupa ünvanlayır.
Beləliklə, hər qrup özünə aid olan hissəni daha
yaxşı mənimsəyir və nəticədə bütün sinif mətni
nəql etməklə yanaşı, həm də dərs prosesində ak­
tivlik nümayiş etdirmiş olur.
Oxuyub­qavrama
2.2.3. Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq sxem şək­
lində təqdim olunub. Sxemdə “Ağıllı daxıl” mət­
nində yaranan problemlə bağlı suallar öz əksini
tapıb.
Mətnin əsas hissəsindəki problem: israfçılıq.
Problemin bağlı olduğu obraz: Sevda.
107
4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR
Problemin həllinə kömək edən obraz: Sevda‐
nın atası.
Problem necə həll olundu: Sevdanın atası Sev‐
daya robot‐daxıl aldı. Həmin daxıl Sevdaya pulu
idarə etməyi öyrətdi.
Problemin həlli nə ilə nəticələndi: Sevda pula
qənaət etməyi bacardı.
Bu tapşırıq şagirdlərin mətndəki problemləri
müəyyənləşdirmək bacarığını inkişaf etdirir. Şa­
girdlər problemi, problemin həlli yollarını, prob­
lemin mərkəzində duran və onun həllinə çalışan
obrazları müəyyən etməklə sualları cavablandırır­
lar. Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərin təfəkkürü­
nü və şifahi nitq bacarığını möhkəmləndirməkdir.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırığın şərtinə görə
şagirdlər “Ağıllı daxıl” mətninin hər bir hissəsində
yaranan problemi müəyyənləşdirməli və cədvə­
lin uyğun hissəsində qeyd etməlidirlər.
I hissədəki problem: Sevdanın israfçı olması;
II hissədəki problem: qələmyonanın qırılması;
III hissədəki problem: daxılın pul verməməsi.
2.2.4. Tapşırıq Ç (dərslik). “İşləməyən dişlə­
məz” atalar sözünün mətnin ideyasına uyğun ol­
madığını müəyyən etməklə şagirdlər mətndəki
əsas fikri anladıqlarını nümayiş etdirirlər.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər bilməcəni həll
etməklə qənaət haqqında atalar sözünü müəy­
yənləşdirib yazırlar (“Qənaət edən ac qalmaz”).
Yazı
3.1.3. Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər qənaətcil
olub­olmadıqları barədə təhlil aparır, özləri haq­
da fikirlərini yazırlar. Tapşırıq şagirdlərin yazılı
nitq bacarığını inkişaf etdirir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tanış mövzu ətrafında söhbət edir. Tap. A (dərslik)
Mətni tərtib etdiyi plan əsasında Tap. B
nəql edir. (dərslik)
Tap. C (dərslik),
Mətndəki problemi müəyyən edir.
tap. A (iş dəftəri)
Tanış atalar sözlərindən mətnin ide­ Tap. Ç
yasına uyğun olanını seçir. (dərslik)
Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən Tap. D
problemə münasibətini ifadə edir. (dərslik)
 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şaquli inteqrasiya. Bu
7­ci dərs. Gözlə görünən və gözlə tapşırığın tələbinə görə şagirdlər verilmiş cüm­
görünməyən varlıqlar lədən ad, əlamət və hərəkət bildirən sözləri seçib
• Dərslik: səh. 103 • İş dəftəri: səh. 70 yazırlar. Tapşırığın məqsədi qazanılmış biliklərin
daha da möhkəmləndirilməsidir.
Təlim məqsədləri Tapşırıq B (iş dəftəri). Şaquli inteqrasiya. Şa­
• Gözlə görünən və gözlə görünməyən varlıqları girdlər nöqtələrin yerinə gözlə görünən varlıqla­
fərqləndirir (st. 4.1.5).
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü müəy­
rın adını bildirən sözlər yazmaqla yeni mövzunu
yən edir (st. 2.1.1). mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər (məsələn:
beş karandaş, iki ağac, üç boşqab, altı vərəq).
• Dərsin qısa planı Söz ehtiyatı
Mövzuya Gözlə görünən və gözlə görünməyən 2.1.1 Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırığın tələ­
1
yönəltmə varlıqlar barədə söhbət
binə əsasən şagirdlər verilən izahlara uyğun olan
Dil qayda­ Gözlə görünən və gözlə görünməyən sözləri müəyyən etməli, eləcə də həmin sözlərin
2
ları varlıqların müəyyənləşdirilməsi ifadə etdiyi varlıqların gözlə görünüb­görünmə­
Söz Verilən izahlara aid sözlərin müəyyən diyini qeyd etməlidirlər. Tapşırıq şagirdlərin söz
3
ehtiyatı edilməsi ehtiyatının möhkəmləndirilməsinə, həmçinin ye­
4 Formativ qiymətləndirmə ni öyrədilən filoloji anlayışların mənimsədilmə­
sinə yönəlmişdir.
Mövzuya yönəltmə Tapşırıq Ç (dərslik). Cütlərlə iş. Şagirdlər tap­
Müəllim şagirdlərə sinifdə olan bəzi əşyaları şırıqda verilmiş sözlərin (qorxu, təəccüb, kədər,
(kitab, marker, qələm və s.) gətirməyi tapşırır. qəzəb) yaratdığı təəssürata uyğun təsvirlər çək­
Şagirdlər müəllimin istədiyi əşyaları müəllimə məyə cəhd edirlər.
verdikdən sonra o söyləyir:
– İndi isə mənə ağıl, arzu, ehtiyac gətirin. Formativ qiymətləndirmə
Müəllim bununla şagirdlərə izah edir ki, dili­ Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
mizdə olan bəzi sözlər gözlə görünməyən varlıq­ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
ları ifadə edir. Həmin varlıqların ölçüsü, forması, Meyarlar Materiallar
rəngi və s. olmur.
Tap. B, C
Gözlə görünən və gözlə görünmə­
Dil qaydaları yən varlıqları fərqləndirir.
(dərslik), tap. B
(iş dəftəri)
4.1.5 Tapşırıq A ( dərslik). Şagirdlər verilmiş
sözlərin ifadə etdiyi varlıqları (sevinc, istək, ehti­ Verilmiş izahın, əlamətlərin aid Tap. C
yac) şəkildə təsvir etməyin mümkün olmadığını olduğu sözü müəyyən edir. (iş dəftəri)
müəyyənləşdirirlər.
"Bunları bilməliyik" rubrikası. Rubrikada göz­
lə görünən və gözlə görünməyən varlıqlar haq­
qında verilmiş məlumat izah olunur.
4.1.5 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər gözlə gö­
rünən və gözlə görünməyən varlıqları qruplaşdır­
maqla yeni anlayışları mənimsədiklərini nümayiş
etdirirlər.
Tapşırıq C (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya. Tap­
şırıq yeni anlayışların mənimsədilməsinə kömək
edir. Şagirdlərdən nöqtələrin yerinə mötərizədə
verilmiş iki sözdən birini – gözlə görünən varlıq
bildirən sözü seçməklə cümlələri tamamlayıb
köçürmək tələb olunur; məsələn:
– Bu kitab çox maraqlıdır.

108

8­ci dərs. Ümumiləşdirici dərs
• Dərslik: səh. 104 • İş dəftəri: səh. 71
Təlim məqsədləri
• Mətni hissələrə ayıraraq plan tərtib edir (st. 2.2.3).
• Mətnin giriş, əsas və sonluq hissələrini müəyyən
edir (st. 2.2.3).
• Mətnin kompozisiyasında problemin yaranması və
həlli məqamlarını müəyyən edir (st. 2.2.3).
• Cümlədəki fikrə uyğun olan məlumatları müəyyən­
ləşdirir (st. 4.1.6).
• Gözlə görünən və gözlə görünməyən varlıqları fərq­
ləndirir (st. 4.1.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Bölmə üzrə ümumiləşdirici suallar
yönəltmə
Oxuyub­
2 “Pişik və Gəlincik” mətni üzrə iş
qavrama
Dil qayda­ Gözlə görünən və gözlə görünməyən
3
ları varlıqların müəyyənləşdirilməsi
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim soruşur:
– Mətnin giriş hissəsində nədən danışılır?
Mətndəki problem hansı hissədə öz əksini tapır?
Əsas hadisələr mətnin hansı hissəsində baş verir?
Mətnin sonluq hissəsi ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?
Oxuyub­qavrama
2.2.3. Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlərə
tapşırır ki, mətni oxuya­oxuya hadisələrin ardıcıl­
lığına diqqət yetirsinlər. Hər abzasın sonunda
ümumiləşdirmə aparıb planın tərtibi üçün baş­
lıqlar düşünsünlər. Şagirdlər növbə ilə mətni oxu­
yurlar. Hər abzas bitdikdən sonra müzakirə yolu
ilə mətnin planı üçün başlıqlar hazırlanır. Plan
lövhədə yazılır.
1. Pişiyin evciyi, bağçadakı pişik və s.
2. Pişiyin gəlinciyi tapması, tapılan gəlincik,
pişiyin gəlinciyi evə aparması və s.
3. Qızın pişiyi axtarması, ananın qızı danla‐
ması, ağlayan qız və s.
4. Pişiyin qızgilə gəlməsi, pişiyin gəlinciyi qıza
gətirməsi və s.
5. Qızın sevinci, qızın gəlinciklə oynaması və s.
6. Yeni dostlar, pişiyin dost qazanması və s.
Bu tapşırığı yerinə yetirməklə şagirdlər mətn
üzrə plan qurmaq bacarığını inkişaf etdirirlər.
Sonda şagirdlər mətni plan üzrə nəql edirlər.
2.2.3. Tapşırıq B (dərslik). Tapşırığın tələbinə
görə şagirdlər mətnin tərkib hissələrini onlara
109
4­cü bölmə YAXŞI NƏDİR, PİS NƏDİR
verilən adlarla uyğunlaşdırmalıdırlar. Cavab: giriş
hissə – “Bağçada yaşayan pişik”; Əsas hissə –
“Düzgün qərar”; Sonluq hissə – “Yeni dostlar”.
Şagirdlər bu tapşırığı yerinə yetirməklə mət­
nin tərkib hissələri haqqında öyrəndiklərini daha
da möhkəmləndirirlər.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda veri­
lən sualı təxminən belə cavablandıra bilərlər: Qı‐
zın ağlaması pişiyə pis təsir etdi. Düşündü ki,
gəlinciyin əsl sahibi qızdır. Gəlinciyi qıza vermək
daha ədalətli qərardır və s.
2.2.3. Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Müəllim şa­
girdlərə mətni diqqətlə oxumağı tapşırır. Şagird­
lər mətni oxuduqdan sonra mətndəki problemin
3­cü cümlədə (Birdən külək Nigarın papağını
uçurdu) əks olunduğunu müəyyən edirlər.
2.2.3. Tapşırıq C (iş dəftəri). Bu tapşırıq vasi­
təsilə şagirdlərin mətnin tərkib hissələri ilə bağlı
bölmədə öyrəndikləri bilikləri ümumiləşdirilir.
Düzgün cavab: giriş hissə – 1, 2; əsas hissə –
3, 4, 5, 6, 7; sonluq hissə – 8.
Dil qaydaları
4.1.6. Tapşırıq Ç (iş dəftəri). Şagirdlər mətnin
üçüncü cümləsindən (Birdən külək Nigarın papa‐
ğını uçurdu) çıxan nəticələri müəyyən edirlər.
Doğru cavab: 1, 3, 4­cü cümlələr.
4.1.5. Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər gəlincik,
küçə, nimçə, süd sözlərinin gözlə görünən var­
lıqları bildirdiyini müəyyənləşdirməklə həmin
sözləri cümlələrdə işlədirlər.
Tapşırıq D (iş dəftəri). Tapşırıq vasitəsilə şa­
girdlərin gözlə görünən və görünməyən varlıqları
bildirən sözlər üzrə bilikləri ümumiləşdirilir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətni hissələrə ayıraraq plan tər­ Tap. A
tib edir. (dərslik)
Mətnin giriş, əsas və sonluq his­ Tap. B (dərslik),
sələrini müəyyən edir. tap. C (iş dəftəri)
Mətndəki problemi müəyyən edir. Tap. B (iş dəftəri)
Cümlədəki fikrə uyğun olmayan Tap. Ç
məlumatı müəyyənləşdirir. (iş dəftəri)
Gözlə görünən və gözlə görünmə­ Tap. Ç (dərslik),
yən varlıqları fərqləndirir. tap. D (iş dəftəri)
 bölmə 5 NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
Mövzu Nağıllar aləmində
• Süjetli şəkil kompozisiyası üzrə mətn qurub danışma, şagirdlərin
mövzu üzrə şifahi təqdimatı
Şifahi nitq • Dinlənilən və ya oxunan mətnin təxəyyülə uyğun dəyişdirilməsi
və ya davam etdirilməsi
• Mətnin plana uyğun nəql edilməsi
Dilək, yuvarlamaq, imarət, bar, sübh, minarə, ox­kaman, bağrı ya­
rılmaq, lələk, xəyalpərəst, çaxnaşma, ödəmək, məyus, ləpir, and­
aman eləmək, kamal, girdə, müşahidə, vəzir, məkrli, talan eləmək,
Söz ehtiyatı tədbir, inişil, çapar, tabe olmaq, fəth etmək, yerləyeksan etmək
Frazeoloji birləşmələr: daşı daş üstə qoymamaq, bəxtindən küs­
Nitq bacarıqları mək, qəhqəhə çəkmək, mühasirəyə almaq, aradan götürmək,
keşik çəkmək
• Dinləyicinin başa düşəcəyi tərzdə, aydın oxuyur
• Başlıq, yarımbaşlıq, qrafik təsvirlər kimi mətn elementlərinin
Oxu məzmunun təqdim edilməsində rolunu dəyərləndirir
• Obrazların səciyyələndirilməsi
• Səbəb­nəticə əlaqəsinin müəyyənləşdirilməsi
• Oxunan mətnin plan əsasında qısa məzmununun yazılması
Yazı • Rəy yazılması
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri mətnin yazılması

• Cümlənin əsası
Dil qaydaları
• Hərəkət bildirən sözlərin təsdiq və inkarda işlənməsi
Akademik biliklər
Filoloji • Qaravəllilər
anlayışlar • Nağıl obrazları
Şifahi xalq yaradıcılığı, real və ya mifik, mənfi və müsbət obra­
Kompetensiyalar zlarla tanışlıq, şəxsiyyətin formalaşmasında zəruri olan xarak­
terik cəhətlərin fərqləndirilməsi

V bölmənin “Nağıl obrazları” adlı fəslində şa­ • Hüsnxət normalarına uyğun yazır;
girdlərə Azərbaycan xalq nağıllarından “Uçan xal­ • Sözləri hecalamadan, bütöv tələffüz etməklə
ça” və “Məlikməmməd” nağılı təqdim edilməklə oxuyur;
bərabər, onlara müsbət və mənfi, real və sehrli • Sadə təqdimatlar edir.
nağıl obrazları haqqında da məlumat verilir.
Bölmənin ikinci fəslindəki mətnlərdə güclü tə­ Mənimsəmədə çətinlik doğuran məsələlər:
xəyyülə, nağıl uydurmaq bacarığına malik uşaq • Şəkil üzrə təsviri mətnin (nağılın) yazılması;
obrazları verilib. Şagirdlərə yalnız gözəl, insanlara • Cümlənin əsasının müəyyənləşdirilməsi.
xeyir gətirəcək xəyallarla yaşamaq, özünə, ətraf­
Bu bölmədə nəzərdə tutulan köməkçi vasitə­
dakılara ziyan vura biləcək yalanlardan uzaq olmaq
lər:
tövsiyə edilir.
• Əvvəlcədən hazırlanmış sual kartları;
Bölmənin üçüncü fəslində ağılın, zəkanın gü­
• Nağıl obrazlarının şəkli;
cündən bəhs edən mətnlər təqdim olunur.
• Nağıllara çəkilmiş cizgi filmləri.
Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar:
• Mətndəki obrazları sadə formada təhlil edir,
onlara münasibət bildirir;

110

1 sualların köməyi ilə şagirdləri müzakirəyə cəlb
fəsil NAĞIL OBRAZLARI
1­ci dərs. “Uçan xalça” (I hissə)
• Dərslik: səh. 6­8 • İş dəftəri: səh. 2
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Mətni müəyyən olunmuş vaxt ərzində düzgün
oxuyur (st. 2.2.1).
• Müəllifin məqsədini (məlumat vermək, əylən­
dirmək və s.) müəyyən edir (st. 2.2.2).
• Mətnin hissələrini yarımbaşlıqlar və ya sual
cümlələri ilə ifadə edir (st. 2.2.3).
• Oxuduğu və ya dinlədiyi mətnlə bağlı düşün­
cələrini ifadə edir (bəyəndim, bəyənmədim,
yazığım gəldi, təəccübləndim) və əsaslandırır
(st. 1.2.2).
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
nunu yazır (st. 3.1.2).
• Köməkçi vasitələr (təchizat): müxtəlif na­
ğıl kitabları.
• Qeyd: Bu dərsin məktəbin kitabxanasında
keçirilməsi daha məqsədəuyğundur.
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Nağıl kitablarının seçimi
yönəltmə
Bölmə titulundakı şəkil və sual­
2 Danışma
lar üzrə iş
Oxu. Söz
3 Qaravəllinin oxusu
ehtiyatı
Oxuyub­ Müəllifin məqsədinin müəyyən­
4 cəlb edir.
qavrama ləşdirilməsi
Oxu. Söz “Uçan xalça” nağılının I hissəsi­
5 za gəldimi? Niyə?
ehtiyatı nin oxusu
Oxuyub­
6 Mətnin abzasları üzrə iş
qavrama
7 Danışma Debat
Mətnin qısa məzmununun yazıl­
8 Yazı
ması
9 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Bu dərsin əvvəlində şagirdləri məktəb ki­
tabxanasına aparmaq tövsiyə olunur. Şagirdlər
kitabxanadan hər hansı bir nağıl kitabı seçirlər.
Daha sonra sinifdə həmin kitabın cildinə və
nağıla çəkilmiş illüstrasiyalara baxaraq nağılın
məzmununu təxmin edirlər. Müəllim yönəldici
111
5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
edir:
– Siz nə üçün məhz bu kitabı seçdiniz?
Şagirdlər seçimlərinin səbəbini izah edirlər.
Onlar seçdikləri kitabı həftə ərzində oxumaq
üçün evə götürə bilərlər. Sərbəst saatlardan biri
həmin kitablar üzrə işə həsr oluna bilər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Danışma fəaliyyəti
titul səhifəsində verilmiş şəkillər əsasında yerinə
yetirilir. Şagirdlər tapşırıqdakı suallara cavab ver­
məklə şəkildə gördüklərini təsvir edir, mövzu ilə
bağlı müzakirədə iştirak edirlər. Müəllim şagird­
ləri danışma fəaliyyətinə həvəsləndirmək üçün
mövzunu onların şəxsi həyatı ilə əlaqələndirir:
• Siz hansı nağılları oxumusunuz?
• Nağılı oxumağı, yoxsa dinləməyi xoşlayır­
sınız?
Müəllimin nəzərinə! Titul səhifəsində ve­
rilmiş şəkillər sehrli nağıl obrazları haq­
qında ümumi təsəvvür yaradır. Burada
uçan oğlan C.M.Barrinin “Piter Pen”, su­
pərisi isə H.X.Andersenin “Kiçik supərisi”
nağılındandır. Digər obrazlarla şagirdlər bu
bölmədə tanış olacaqlar.
Daha sonra müəllim kiçikhəcmli bir nağıl da­
nışır. Nağıla qaravəlli ilə başlayır. Danışarkən na­
ğıllara aid hazır ifadələrin (“Biri var idi, biri yox
idi”, “Göydən üç alma düşdü”, “Az getdilər, üz
getdilər, dərə­təpə, düz getdilər” və s.) istifadə­
sinə xüsusi diqqət edilməlidir. Müəllim yönəldici
sual vasitəsilə şagirdlərin diqqətini qaravəlliyə
– Nağıla başlayarkən söylədiyim şeir xoşunu­
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 , 2.1.2 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər
müəyyən vaxt ərzində onlara təqdim edilmiş
qaravəllini səssiz oxuyurlar. Müəllim şagirdlərə
tanış olmayan sözlərin (qaradinməz, lal axmaq,
ulamaq, dəymədüşər) mənasını izah edir. “Hür­
məyən itlər”, “Ulamayan çaqqallar” ifadələri
müzakirə edilir.
Oxuyub­qavrama
2.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
şagirdlərin diqqəti qaravəllinin xüsusiyyətlərinə
(məzəli, ritmik olmasına) cəlb edilir. Tapşırıqda
verilmiş sual ətrafında müzakirə aparılır.
 “Faydalı məsləhət” rubrikası. Müəllim əvvəl­
cə soruşur:
– Sizcə, oxuduğunuz şeir parçası hansı məq‐
sədlə yazılmışdır?
Sonra qaravəlli haqqında verilmiş məlumatı
şagirdlərə izah edir.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Növbəli oxu. Şa­
girdlər “Uçan xalça” nağılındakı cümlələri növbə
ilə bir­birini izləyərək ucadan oxuyurlar. Hər
abzası oxuyub bitirdikdən sonra müəllim fakto­
loji suallar verməklə şagirdlərin həmin hissəni nə
dərəcədə oxuyub­qavradıqlarını yoxlayır.
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (qəssab, dilək, bəx‐
tindən küsmək, yuvarlamaq, imarət) təxmini
mənasını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq mənasını
açıqlayır: qəssab – qoyun, mal və s. kəsib ətini
satmaqla məşğul olan adam, dilək – arzu, istək,
bəxtindən küsmək – narazı olmaq, yuvarla‐
maq – diyirlətmək, imarət – böyük, qəşəng bina.
Şagirdlər sözləri cümlələrdə işlədirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş başlıqları oxuyurlar. “Uçan xalça” na­
ğılının nömrələnmiş abzasları ilə uyğunlaşdırırlar.
Bununla da nağılın hər bir abzasının məzmununu
qavradıqlarını nümayiş etdirirlər. Düzgün cavab:
1 – C, 2 – A, 3 – B.
Danışma
1.2.2 Tapşırıq E (dərslik). Debat. Qruplarla iş.
Şagirdlər dörd qrupa ayrılırlar. Debat zamanı
aşağıdakı arqumentlər səsləndirilə bilər:
1­ci qrup: Heyvanları xilas etmək üçün bir gün
ac qalmaq olar. Əhmədin bu hərəkəti onun xe­
yirxah və mərhəmətli olduğunu göstərir.
2­ci qrup: Əhmədin nənəsi evdə çörək göz­
lədiyi üçün Əhməd çörəkpulunu başqa məqsədlə
istifadə etməməli idi. Əhməd nənəsinin sözünə
əməl etməli idi.
3­cü qrup: Divlər bu əşyalardan xeyirli bir iş
üçün istifadə edə bilməyəcəkdilər. Bu əşyalar
Əhmədə daha çox xeyir gətirə bilərdi.
4­cü qrup: Məqsədə çatmaq üçün yalana əl
atmaq düzgün deyil. Divlər Əhməddən kömək is­
təmişdilər, Əhməd isə onları aldatdı.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq iki mər­
hələdə yerinə yetirilir. Şagirdlər:
112
1. Mətnə əsasən şəkillərin düzgün ardıcıllığını
müəyyənləşdirir və uyğun rəqəmləri boş xanaya
yazırlar. (Doğru cavab: 4, 2, 1, 3.)
2. Hər şəkli bir cümlə ilə ifadə edərək yazırlar.
Şəklə aid cümlələr təxminən belə ola bilər:
1. Əhməd çörəkpulunu iti döyən adamlara verib
onu aldı. 2. Səhəri gün Əhməd çörəkpulunu ve­
rib pişiyi qəssabın əlindən xilas etdi. 3. Divlər
Əhmədin yuvarlatdığı daşların ardınca qaçdılar.
4. Əhməd sehrli üzüyü barmağına taxıb gözəl bir
imarət arzuladı.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tanış mövzu ətrafında söhbət Tap. A
edir. (dərslik)
Mətni müəyyən olunmuş vaxt Tap. B, Ç
ərzində düzgün oxuyur. (dərslik)
Müəllifin məqsədini (məlumat
Tap. C
vermək, əyləndirmək) müəy­
(dərslik)
yən edir.
Mətnin hissələrini yarımbaşlıq­
Tap. D
lar və ya sual cümlələri ilə ifadə
(dərslik)
edir.
Oxuduğu və ya dinlədiyi mətn­
Tap. E
lə bağlı düşüncələrini ifadə edir
(dərslik)
və əsaslandırır.
Dinlədiyi və ya oxuduğu mət­ Tap. A
nin qısa məzmununu yazır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə
şagirdlərlə “Uçan xalça” nağılının I hissəsinə aid
sual­cavab keçirəcək. Bu məqsədlə növbəti dərs­
də istifadə etmək üçün suallar hazırlamaq töv­
siyə olunur.
“Uçan xalça” nağılının I hissəsinə aid suallar:
1. Əhmədin ailəsi neçə nəfərdən ibarət idi?
2. Əhmədgil necə dolanırdılar?
3. Əhməd hansı heyvanları xilas etdi?
4. Əhmədin heyvanları xilas etməsi onun han­
sı xarakterindən xəbər verir?
5. Nağılda hansı xəyali obrazlar iştirak edir?
6. Nağılda hansı sehrli əşyalardan danışılır?
7. Divlər Əhmədə nə təklif etdilər?
8. Divlərin təklifi onların hansı xarakterindən
xəbər verir?
9. Əhmədin divlərə qarşı hərəkətinə münasi­
bət bildirin.
10. Əhməd sehrli üzükdən nə istədi?

2­ci dərs. “Uçan xalça” (II hissə)
• Dərslik: səh. 8­9 • İş dəftəri: səh. 3
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xa­
rakterinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı “Səbəb­nəticə cəd­
vəli”ni tamamlayır (st. 2.2.5).
• Obrazı və onun davranışlarını qiymətləndir­
məklə (xeyirxahdır, qəddardır, yaxşı davrandı, pis
davrandı və s.) mətndəki əsas fikirlə bağlı müla­
hizə yürüdür (st. 2.2.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Nağılın davamının təxmin edil­
1 necə qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
yönəltmə məsi
“Uçan xalça” nağılının II hissəsi­
2 Oxu
nin oxusu
Oxuyub­ Səbəb­nəticə əlaqəsinin müəy­
3 xarakterləri əsaslandırılır, izah edilir. Sehrli qüv­
qavrama yənləşdirilməsi; obrazın təsviri
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə “Uçan xalça” nağılının I
hissəsi ilə bağlı suallar verir. Şagirdlər nağılın II
hissəsinə aid illüstrasiyaya baxaraq nağılın dava­
mını təxmin edirlər. Bununla şagirdlərdə mətnin
davamını oxumağa maraq yaranır. Eyni zamanda
şagirdlərin təxminetmə bacarığı inkişaf etdirilir.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu. Şa­
girdlər “Uçan xalça” nağılının II hissəsini növbə
ilə oxuyurlar. Müəllim şagirdlərə tapşırır ki, ob­
razların hiss­həyəcanını müvafiq səs çalarları ilə
oxusunlar. Yeri gəldikcə onlara müəyyən göstə­
rişlər verir. Məsələn: padşahın nitqinə aid cüm­
lələr amiranə, hökmlü tərzdə səsləndirilməli,
küpəgirən qarının nitqində hiyləgərlik, nənənin
nitqində isə mehribanlıq, səmimiyyət hiss olun­
malıdır.
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (vahimə basmaq, ağ‐
zıbütöv) təxmini mənasını soruşur. Sonra sözlərin
dəqiq mənasını açıqlayır: vahimə basmaq – bərk
qorxmaq, ağzıbütöv – sözünün üstündə duran,
sirr saxlayan.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətn­
dəki hadisələrin səbəb­nəticə əlaqəsini müəyyən
113
5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
edirlər. Müəllim səbəb­nəticə əlaqəsinin düzgün
qurulmasının mətndə məntiqi ardıcıllığın yaran­
ması üçün vacib olduğunu xatırladır. Hadisələrin
səbəbini asanlıqla tapmaq üçün “Niyə?” sualını
verməyi, hadisələrin nəticəsini tapmaq üçün isə
“Nəticədə”, “Buna görə də” ifadələrindən isti­
fadə etməyi şagirdlərə tövsiyə edir.
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər nağıldan
küpəgirən qarının təsvir edildiyi cümlələri tapıb
oxuyurlar. (Küpəgirən qarının təsvir edildiyi cüm­
lələr: Padşahın adamları dünyanın ən hiyləgər
qarısını tapıb gətirdilər. Qarı nə qarı, üzünə ba‐
xanda adamı vahimə basır: alt dodağı yer süpürür,
üst dodağı göy.) Bununla da nağılın məzmununu
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Şagirdlərə müs­
bət və mənfi nağıl obrazları haqqında məlumat
verilir. Nağıllardan nümunələr gətirməklə onların
vələrin (Zümrüd quşu, sehrli xalça, sehrli üzük,
sehrli papaq) nağıl qəhrəmanlarına köməyi haq­
qında danışılır.
Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq şagirdlərə oxu­
duqları nağılları xatırlamağa imkan yaradır. Eyni
zamanda müsbət və mənfi obrazları müəyyən­
ləşdirmək, nümunələr gətirməklə fikirlərini əsas­
landırmaq bacarığını inkişaf etdirir.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Möhkəmləndirmə xa­
rakterli bu tapşırıq şagirdlərin diqqətini yenidən
obrazın təsvirinə yönəldir.
Müəllimin nəzərinə! Obrazı təsvir edər­
kən diqqət edilməli məqamları (obrazla
ümumi tanışlıq, xarici görünüşü, xarakteri)
şagirdlərə xatırlatmaq tövsiyə edilir. Bu
məqsədlə dərsliyin I hissəsinin 47­ci səhi­
fəsində “Faydalı məsləhət” rubrikasında
obrazın təsviri haqqında verilmiş məlu­
matlardan istifadə etmək olar.
Şagirdlər aşağıdakıları müəyyən edirlər:
“Nağıl obrazlarından biridir” cümləsi tanış­
lığa, “Alt dodağı yer süpürür, üst dodağı göy”,
“Üzünə baxanda adamı vahimə basır” cümlələri
xarici görünüşə, “Dünyanın ən hiyləgər qarısıdır”
cümləsi isə xarakterə aiddir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
 Meyarlar Materiallar hissələrlə bağlı evdə hazırladıqları sualları bir­
Mətni oxuyarkən obrazların birinə təqdim edir, onları cavablandırırlar. Daha
Tap. A sonra hadisələrin davamını təxəyyüllərinə uyğun
nitqini onların xarakterinə uy­
(dərslik)
ğun səsləndirir. təxmin edirlər.
Mətnin məzmunu ilə bağlı Oxu
Tap. A
“Səbəb­nəticə cədvəli”ni ta­ 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
(iş dəftəri)
mamlayır.
lərin diqqətini nağıla çəkilmiş illüstrasiyaya
Obrazı və onun davranışlarını
yönəldir. Şagirdlər illüstrasiyadan aldıqları mə­
qiymətləndirməklə (xeyirxah­
Tap. B, C lumatlarla öz təxminlərini müqayisə edir və əla­
dır, qəddardır, yaxşı davrandı,
(dərslik), tap. B vələr edirlər. Nağıl şagirdlər tərəfindən növbəli
pis davrandı və s.) mətndəki
(iş dəftəri) şəkildə oxunur. Müəllim faktoloji sualların va­
əsas fikirlə bağlı mülahizə yü­
rüdür. sitəsilə şagirdlərin nağılın məzmununu necə
qavradıqlarını yoxlayır. Şagirdlərin “Uçan xalça”
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə nağılının hissələrini müxtəlif günlərdə oxuduq­
şagirdlərlə “Uçan xalça” nağılının I və II hissəsinə larını nəzərə alaraq faktoloji sualların bütün üç
aid sual­cavab keçirəcək. Bu məqsədlə növbəti fəsli əhatə etməsi tövsiyə edilir. Şagirdlər həmin
dərsdə istifadə etmək üçün suallar hazırlamaq suallara cavab verməklə “Uçan xalça” nağılının
tövsiyə olunur. Sualları hazırlamağı şagirdlərə 1­ci, 2­ci və 3­cü hissələrində baş verən əsas
tapşırmaq olar. Şagirdlər evdə hazırladıqları su­ hadisələrin ardıcıllığını xatırlayır, nağıl üzrə ümu­
alları növbəti dərsdə bir­birinə təqdim edə bi­
miləşdirmə aparırlar.
lərlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim lövhədə

3­cü dərs. “Uçan xalça” (III hissə)
• Dərslik: səh. 10­11 • İş dəftəri: səh. 4
Təlim məqsədləri
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumat­
larla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir (st.
2.2.3).
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xa­
rakteri ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Cümlədə subyekt və hərəkəti müəyyən edir (st.
4.1.6).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Nağılın davamının təxmin edil­
1
yönəltmə məsi
“Uçan xalça” nağılının III hissəsi­
2 Oxu
nin oxusu
“Uçan xalça” nağılı üzrə hekayə
Oxuyub­
3 xəritəsinin tərtibi; obrazların xa­
qavrama
rakterinin müəyyənləşdirilməsi
Dil qay­
4 Cümlənin əsası
daları
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdləri “Uçan xalça” nağılının I və
II hissəsi ilə bağlı sual­cavab edir. Şagirdlər bu
114
hekayə xəritəsinin sxemini nümayiş etdirərək
onun ünsürlərini xatırladır. Tapşırıq qruplarla iş
formasında yerinə yetirilir. Hər qrup mətnin bir
hissəsinə aid hekayə xəritəsi tərtib edir.
2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşı­
rıqda verilmiş cümlələri oxuyur, nümunəyə əsa­
sən cədvəli doldururlar. Tapşırıqda təsvir edilmiş
davranışlara uyğun olaraq obrazın xarakterini və
adını müəyyənləşdirirlər. Bununla da həm nağılın
məzmununu anladıqlarını, həm də obrazların
davranışlarını analiz etmək bacarıqlarını nümayiş
etdirirlər.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıqda “Uçan
xalça” nağılının məzmununu əks etdirən cümlə­
lər verilib. Şagirdlər bu cümlələri oxuyur, hərə­
kətin hansı obraza aid olduğunu, yəni hərəkətin
hansı obraz tərəfindən icra edildiyini müəyyən­
ləşdirirlər. Bu, cümlənin əsası haqqında qaydaları
izah etmək üçün yönəldici tapşırıqdır.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim şa­
girdlərin diqqətini “Bunları bilməliyik” rubri­
kasına yönəldərək cümlənin əsası haqqında
məlumatları şərh edir. Şərhlərdən sonra fəaliyyət
müxtəlif cümlələrdə hərəkəti və onun icraçısını
tapmaqla davam etdirilir.
 5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ

Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərə cümlənin • Dərsin qısa planı

əsası ilə bağlı dil qaydasını mənimsətmək Mövzuya
1 Motivasiya sualının müzakirəsi
onların danışma və yazı bacarıqlarının in­ yönəltmə
kişafına xidmət edir. İndiki mərhələdə şa­ “Məlikməmməd” nağılının I his­
2 Oxu
girdlərə yalnız hərəkət və onu icra edən səsinin oxusu
(icraçı) haqqında məlumat verilir. “Mübtə­ Hadisələrin ardıcıllığı; səbəb­nə­
Oxuyub­
da”, “xəbər” terminlərinin adlarının çəkil­ 3 ticə əlaqəsinin müəyyənləşdiril­
qavrama
məsi, onlar haqqında ətraflı məlumatların məsi
verilməsi məqsədəuyğun deyil. Söz ehti­ Sözün yaxınmənalı qarşılığının
4
Tapşırıq Ç (dərslik), tapşırıq B (iş dəftəri). Bu yatı müəyyənləşdirilməsi
tapşırıqlar şagirdlərin cümlənin əsası haqqında Obrazın təsviri; mətnin qısa
5 Yazı
aldıqları biliklərin möhkəmləndirilməsinə xidmət məzmununun yazılması
edir. 6 Formativ qiymətləndirmə

Formativ qiymətləndirmə Mövzuya yönəltmə

Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Müəllim müxtəlif nağıllar əsasında çəkilmiş
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. cizgi filmlərindən fraqmentləri və ya şəkilləri
Meyarlar Materiallar
nümayiş etdirərək “Sevimli nağıl qəhrəmanınız
kimdir? Nə üçün məhz bu obrazı bəyənirsiniz?”
Ucadan oxuduqdan sonra mətn­
Tap. A sualları ilə şagirdləri müzakirəyə cəlb edir.
dəki məlumatlarla bağlı suallara
(dərslik) Oxu
cavab verir.
Mətnə əsasən hekayə xəritəsi Tap. B 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu. “Mə­
tərtib edir. (dərslik) likməmməd” nağılının oxusundan əvvəl müəllim
Obrazların hərəkətlərinin səbə­ Tap. A şagirdlərin diqqətini nağıla çəkilmiş illüstrasiyaya
bini onların xarakteri ilə izah edir. (iş dəftəri) yönəldir. Şagirdlər illüstrasiyalara əsasən mətndə
Tap. C, Ç hansı nağıl obrazlarının iştirak etdiyini təxmin
Cümlədə subyekt (icraçı) və hə­
(dərslik), tap. edirlər. Daha sonra nağılın I hissəsi şagirdlər tə­
rəkəti müəyyən edir.
B (iş dəftəri) rəfindən növbə ilə ucadan oxunur. Hər abzas
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllimə müxtəlif na­ oxunduqdan sonra müəllim faktoloji suallar
ğıllar əsasında çəkilmiş cizgi filmlərindən fraq­ verməklə şagirdlərin həmin hissəni nə dərəcədə
mentlər və ya şəkillər nümayiş etdirmək üçün oxuyub­qavradıqlarını yoxlayır.
hazırlıq görmək tövsiyə olunur. “Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (bar, sübh, cəzalan‐
maq, ox‐kaman, keşik çəkmək, bağrı yarılmaq,
qıfıllanmaq) təxmini mənasını soruşur. Sonra
4­cü dərs. “Məlikməmməd” (I hissə) sözlərin dəqiq mənasını açıqlayır: bar – meyvə,
• Dərslik: səh. 12­13 • İş dəftəri: səh. 5 məhsul, sübh – səhər tezdən, cəzalanmaq – cəza
almaq, ox‐kaman – silah, keşik çəkmək – qoru‐
Təlim məqsədləri
maq, bağrı yarılmaq – qorxmaq, qıfıllanmaq –
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumat­
bağlanmaq. Şagirdlər sözlərin dəqiq izahından
larla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çı­ sonra onları müxtəlif cümlələrdə işlədirlər.
xış edərək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını mü­ Oxuyub­qavrama
əyyən edir (st. 2.2.5). 2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər “Mə­
• Kontekstə uyğun olaraq sözün yaxınmənalı qar­ likməmməd” nağılının I hissəsində baş verən
şılığını seçir (st. 2.1.3). əsas hadisələrin ardıcıllığını müəyyənləşdirməklə
• Mətnə əsasən obrazın yazılı portretini yaradır mətnin məzmunu qısa şəkildə bərpa etmiş olur­
(st. 3.1.2). lar.
• Dinlədiyi və oxuduğu mətnin qısa məzmununu Düzgün cavab: 1. Div padşahın bağından sehr­
yazır (st. 3.1.2). li almaları oğurlayırdı.

115
 2. Padşah oğluna oğrunu tapmağı tapşırdı.
3. Div nərilti­gurultu ilə bağa girdi.
4. Məlikməmməd ağacın arxasında gizləndi.
5. Məlikməmməd divi yaraladı.
6. Məlikməmməd almaları atasına apardı.
Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər tapşırığı yerinə
yetirməklə mətndəki hadisələr arasında səbəb­
nəticə əlaqəsini müəyyənləşdirirlər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim, yeri gəl­
mişkən, hadisələrin səbəbini söyləyərkən
“çünki”, “ki” kimi sözlərdən istifadə edil­
diyini şagirdlərin nəzərinə çatdıra bilər.
Əlbəttə, bu zaman “bağlayıcı” termininin
adını çəkməyə və bağlayıcılar haqqında
ətraflı məlumatlara ehtiyac yoxdur.
Düzgün cavab:
a) Padşah bağındakı almalardan yeyə bilmir‐
di, çünki kimsə onları oğurlayırdı.
b) Məlikməmməd ox‐kaman götürüb bağa
yollandı ki, almaları oğurlayanı tutsun.
c) Məlikməmməd yaralanmış divin ardınca
getdi, çünki qayıdıb camaata zərər verəcəyindən
çəkinirdi.
Söz ehtiyatı
2.1.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər verilmiş
sözlərin yaxınmənalı qarşılığını “Söz boğçası”n­
dan seçməklə söz ehtiyatlarını zənginləşdirirlər.
Doğru cavab:
Səhər – sübh, qorxmaq – bağrı yarılmaq, bağ‐
lanmaq – qıfıllanmaq, qorumaq – keşik çəkmək.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər nağıldan
div obrazını təsvir edən cümlələri seçib dəf­
tərlərinə yazırlar. (Bir də baxdı, bir div gəlir, boyu
minarə kimi, adam baxanda bağrı yarılır. Elə
bilirsən, dağ qopub gəlir.) Nağılın məzmununa və
çəkilmiş illüstrasiyaya əsaslanaraq div obrazının
təsvirinə əlavələr də edirlər. (Divin qorxunc gör‐
kəmi var idi. Onun iri buynuzları, yekə ağzı, tüklü
bədəni adamı vahiməyə salırdı.) Bununla da keç­
miş dərslərdə obrazın təsviri üzrə aldıqları mə­
lumatları yenidən təkrar edir və bu bacarığı
inkişaf etdirirlər.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər bu tapşırıqla
nağılın məzmununu necə qavradıqlarını nümayiş
etdirirlər.
Düzgün cavab: alma, cavanlaşardı, üç, səhər,
kor‐peşman.
116
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Ucadan oxuduqdan sonra
Tap. A
mətndəki məlumatlarla bağlı
(dərslik)
suallara cavab verir.
Faktlar arasında səbəb­nəticə
Tap. B (dərslik),
əlaqəsindən çıxış edərək mətn­
tap. A (iş
dəki hadisələrin ardıcıllığını
dəftəri)
müəyyən edir.
Kontekstə uyğun olaraq sözün Tap. Ç
yaxınmənalı qarşılığını seçir. (dərslik)
Mətnə əsasən obrazın yazılı Tap. C
portretini yaradır. (dərslik)
Dinlədiyi və ya oxuduğu mət­ Tap. B
nin qısa məzmununu yazır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə
şagirdlərlə “Məlikməmməd” nağılının I hissəsinə
aid sual­cavab keçirəcək. Bu məqsədlə növbəti
dərsdə istifadə etmək üçün suallar hazırlamaq
tövsiyə olunur.
“Məlikməmməd” nağılının I hissəsinə aid suallar:
1. Nağılda hansı sehrli qüvvədən söhbət gedir?
2. Padşahın bağındakı almalar nə üçün sehrli he­
sab edilirdi?
3. Padşah nə üçün bağındakı almalardan dada
bilmirdi?
4. Div obrazını təsvir edin.
5. Məlikməmməd kim idi? Məlikməmməd obra­
zını təsvir edin.
6. Məlikməmməd nə üçün yaralı divi tapmağa
getdi?
7. “Altdan geyinib üstdən qıfıllandı, üstdən geyi­
nib altdan qıfıllandı” ifadəsini necə anlayırsınız?
5­ci dərs. “Məlikməmməd” (II hissə)
• Dərslik: səh. 13­14 • İş dəftəri: səh. 6
Təlim məqsədləri
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumat­
larla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləş­
dirməklə cümləni genişləndirir (st. 4.1.6).
• Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandırır
(st. 2.2.4).
• Frazeoloji ifadələrlə onların izahlarını uyğun­
laşdırır (st. 2.1.4).

• Dərsin qısa planı
Mövzuya Nağılın davamının təxmin edil­
1 Məlikməmməd dedi:
yönəltmə məsi
“Məlikməmməd” nağılının II his­
2 Oxu
səsinin oxusu
Oxuyub­
Obrazın xarakterinin səciyyələn­
qavrama.
3 dirilməsi; cümlənin genişləndiril­
Dil qay­
məsi
daları
Söz ehti­ Mətndə işlənmiş frazeoloji ifa­
4 dım” desəm, ipi çəkməyin.
yatı dələr üzrə iş
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim nağılın I hissəsi ilə bağlı sual­cavab
edir. Yönəldici suallar vasitəsilə şagirdlərdən na­
ğılın II hissəsi ilə bağlı təxminlərini soruşur.
Yönəldici suallar:
1. Sizcə, Məlikməmməd divi tapa biləcəkmi?
2. Div harada gizlənə bilər?
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). İstiqamətləndiril­
miş oxu. Müəllim lövhədə “cəsur”, “dözümlü”,
“güclü” sözlərini yazaraq həmin sözlərin məna­
larını izah edir.
Sözlərin izahı: cəsur – igid, qorxmaz, cəsarətli,
dözümlü – əziyyətlərə tab gətirən, davamlı, mə‐
tanətli, güclü – qüvvətli. “Məlikməmməd” na­
ğılının oxusundan əvvəl şagirdlərə oxu zamanı
baş qəhrəmanın davranışlarına diqqət edərək
lövhədəki sözlərlə əlaqələndirmək tapşırılır.
Nağılın ikinci hissəsi şagirdlər tərəfindən növ­
bə ilə oxunur.
Oxuyub­qavrama. Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
şagirdlərin fikirlərini daha geniş və əhatəli ifadə
etmək üçün cümləni genişləndirmək bacarığı in­
kişaf etdirilir. Şagirdlər cümlələrə qoyulmuş sual­
lara cavab vermək üçün qrammatik və semantik
baxımdan daha çox uyğun sözlərdən istifadə et­
məklə cümlələri genişləndirirlər.
Doğru cavab:
a) Məlikməmməd quyuya düşdü.
b) Div xorhaxor yatırdı.
c) Məlikməmməd qırx qapı açdı.
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş cümlələri oxuyurlar. Nağılda mavi
rənglə fərqləndirilmiş cümlələrlə uyğunlaşdıra­
raq obrazın xarakterini səciyyələndirirlər.
117
5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
Doğru cavab:
a) Məlikməmməd cəsurdur.
– Divdən qorxan divdən betər olsun.
O oturub divin oyanmağını gözləməyə başladı.
b) Məlikməmməd güclüdür.
Məlikməmməd bir dəfə güc verməklə daşı
götürüb kənara atdı.
c) Məlikməmməd dözümlüdür.
Məni quyuya sallayın, amma nə qədər “yan­
Söz ehtiyatı
2.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin nitqinin bədii ifadə vasitələrindən istifadə
etməklə zənginləşdirilməsinə xidmət edir. Şa­
girdlər tapşırıqda verilmiş cümlələri oxuyurlar.
Oxuduqları cümləni həmin fikri təsvir edən şə­
killə uyğunlaşdırırlar. Daha sonra həmin cümlə­
lərin ifadə etdiyi fikirləri müəyyən edirlər.
Doğru cavab:
1. Məlikməmməd altdan geyinib üstdən qı­
fıllandı, üstdən geyinib altdan qıfıllandı. Mənası:
silahlandı.
2. Elə bilirsən, dağ qopub gəlir. Mənası: çox
böyükdür.
3. Adam baxanda bağrı yarılır. Mənası: çox
qorxuludur.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Ucadan oxuduqdan sonra
Tap. A
mətndəki məlumatlarla bağlı
(dərslik)
suallara cavab verir.
Sözlər arasında məna əlaqələ­
Tap. B
rini müəyyənləşdirməklə cüm­
(dərslik)
ləni genişləndirir.
Mətndən faktlar gətirməklə Tap. C
fikrini əsaslandırır. (dərslik)
Frazeoloji ifadələrlə onların Tap. A
izahlarını uyğunlaşdırır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə
şagirdlərlə “Məlikməmməd” nağılının I və II his­
səsinə aid sual­cavab keçirəcək. Bu məqsədlə növ­
bəti dərsdə istifadə etmək üçün suallar hazırlamaq
tövsiyə olunur. Sualları hazırlamağı şagirdlərə tap­
şırmaq olar. Şagirdlər evdə hazırladıqları sualları
növbəti dərsdə bir­birinə təqdim edə bilərlər.

6­cı dərs. “Məlikməmməd” (III hissə)
• Dərslik: səh. 15­16 • İş dəftəri: səh. 7
Təlim məqsədləri
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumat­
larla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xa­
rakteri ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Mətnin giriş, əsas və sonluq hissələrini müəy­
yən edir (st. 2.2.3).
• Verilmiş sözlər arasında məna əlaqələrini mü­
əyyənləşdirərək bitmiş fikir ifadə edən cümlə qu­
rur (st. 4.1.6).
• Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləş­
dirməklə cümləni genişləndirir (st. 4.1.6).
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında informa­
tiv və ya bədii mətn yazır (st. 3.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Müəllimin sualı üzrə müzakirə
yönəltmə
“Məlikməmməd” nağılının III
2 Oxu
hissəsinin oxusu
Obrazın xarakterinin səciyyələn­
Oxuyub­
3 dirilməsi; mətnin tərkib hissələ­
qavrama
rinin müəyyənləşdirilməsi
Dil qay­ Cümlədə söz sırasının bərpası;
4 yəsindən və ayrılmış vaxtdan asılı olaraq
daları cümlənin genişləndirilməsi
Süjetli şəkillər üzrə mətn yazıl­
5 Yazı
ması
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdləri “Məlikməmməd” nağılının
I və II hissəsi ilə bağlı sual­cavab edir. Şagirdlər
bu hissələrlə bağlı evdə hazırladıqları sualları bir­
birinə təqdim edir, onları cavablandırırlar. Mü­
əllim yönəldici suallar vasitəsilə şagirdlərdən
nağılın III hissəsi ilə bağlı təxminlərini soruşur.
Yönəldici suallar:
1. Məlikməmmədlə divin döyüşünü necə tə‐
səvvür edirsiniz?
2. Sizcə, bu döyüşdə kim qalib gələcək?
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlərin
diqqətini nağıla çəkilmiş illüstrasiyaya yönəldir.
Şagirdlər illüstrasiyadan aldıqları məlumatlarla
öz təxminlərini müqayisə edir və əlavələr edirlər.
Nağıl şagirdlər tərəfindən növbəli şəkildə oxunur.
Müəllim faktoloji suallar vasitəsilə şagirdlərin
nağılın məzmununu necə qavradıqlarını yoxlayır.
118
Şagirdlərin “Məlikməmməd” nağılının hissələrini
müxtəlif günlərdə oxuduqlarını nəzərə alaraq
faktoloji sualların üç hissəni əhatə etməsi tövsiyə
edilir. Şagirdlər həmin suallara cavab verməklə
“Məlikməmməd” nağılının 1­ci, 2­ci və 3­cü his­
sələrində baş verən əsas hadisələrin ardıcıllığını
xatırlayır, nağıl üzrə ümumiləşdirmə aparırlar.
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (işıqlı dünya, lələk)
təxmini mənasını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq
mənasını açıqlayır: işıqlı dünya – yaşadığımız
dünya, bu həyat; lələk – quşların tükü. Şagirdlər
sözlərin dəqiq izahından sonra onları müxtəlif
cümlələrdə istifadə edirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
obrazın mənfi və ya müsbət olmasını müəyyən­
ləşdirmək bacarığının inkişafına yönəlib. Müəllim
şagirdlərin diqqətini “Məlikməmməd” nağılında
iştirak edən obrazlara yönəldir. Şagirdlər həmin
obrazların davranışlarını xatırlayır, hərəkətlərinin
səbəbini müzakirə edir, onların mənfi və ya müs­
bət (xeyirxah) xarakterli obraz olduğunu müəy­
yənləşdirirlər.
Müəllimin nəzərinə! Tapşırıq sinfin səviy­
şifahi və yazılı şəkildə yerinə yetirilə bilər.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıq fəsildə ve­
rilmiş hər iki nağılı əhatə edir və bir növ ye­
kunlaşdırıcı xarakter daşıyır. Şagirdlər verilmiş
xüsusiyyətlərin aid olduğu obrazı müəyyən edir,
həmin obrazın adını uyğun dairəyə yazırlar. Na­
ğılda iştirak edən obrazların şəkilləri şagirdlərə
onların adını xatırlamağa kömək edəcək.
2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
mətnin tərkib hissələrinə aid bilik və bacarıq­
larını möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır. Şagird­
lər tapşırıqda verilmiş və nağıllarda tez­tez rast
gəlinən standart ifadələri oxuyur, bu ifadələrin
nağılın hansı hissəsində istifadə edildiyini müəy­
yənləşdirirlər.
Doğru cavab: 1 – c, 2 – a, 3 – b, 4 – c, 5 – b.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər cümlələr­
dəki söz sırasını sualların köməyi ilə bərpa edib
oxuyurlar. Tapşırıq sözlərin hansı suala cavab ver­
diyini müəyyənləşdirmək və cümlədəki söz sıra­
sını bərpa etmək bacarığının inkişafına yönəlib.

Doğru cavab:
1. Məlikməmməd qırx qapı açdı.
2. Məlikməmməd divlə güləşdi.
3. Əjdaha ağaca dırmaşdı.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq vasitəsilə şa­
girdlərin fikirlərini daha geniş və əhatəli ifadə
etmək üçün cümləni genişləndirmək bacarığı in­
kişaf etdirilir. Şagirdlər cümlələrə qoyulmuş suala
cavab vermək üçün qrammatik və semantik ba­
xımdan daha çox uyğun sözlərdən istifadə et­
məklə cümlələri genişləndirirlər. Tapşırıq eyni
zamanda şagirdlərin nağılın məzmununu necə
qavradıqlarını yoxlamağa imkan verir.
Doğru cavab:
1. Bağçada sehrli alma ağacı var idi.
2. Məlikməmməd divi yaraladı.
3. Padşah xeyli düşündü.
4. Bunlar qırx gün, qırx gecə güləşdilər.
5. Onlar işıqlı dünyaya çatdılar.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq D (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
girdlərə süjetli şəkillər təqdim olunur. Şagirdlər
əvvəlcə mətnin tərkib hissələri ilə bağlı öyrən­
dikləri biliklərə uyğun şəkillər üzrə danışırlar.
Müəllimin nəzərinə! Müəllimə şagirdlərin
diqqətini Ç tapşırığında verilmiş cümlələrə
yönəltmək tövsiyə edilir. Bu cümlələr na­
ğıllarda işlənən hazır ifadələrdir və onlar
şagirdlərin şəkillər üzrə yazdıqları nağılın
daha maraqlı alınması üçün çox vacibdir.
Şagirdlər birinci şəkildə giriş hissənin xarak­
terinə uyğun olaraq məkanı təsvir edir, zamanı
müəyyən edir və obrazları adlandırırlar.
Nümunə: Biri var idi, biri yox idi, keçmiş za‐
manlarda hündür dağların arasında kiçik bir
kənd var idi. Bu kəndin camaatı əkinçiliklə məş‐
ğul olurdu. Əkinçilər dağlardan axan çayın gur
suyu ilə əkin sahələrini sulayırdılar.
Tapşırıqda verilmiş ikinci və üçüncü şəkillər
üzrə əsas hadisələr təsvir edilir. Şagirdlər şəkildə
gördüklərini təxəyyüllərinə uyğun təsvir edirlər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərə
“Məlikməmməd” nağılında Məlikməmmə­
din döyüşdüyü yeddibaşlı əjdaha və Zümrüd
quşu obrazını xatırladır. Zümrüd quşunun
öz lələklərindən birini nə üçün Məlikməm­
mədə verdiyini soruşur. Bu, şagirdlərin
əsas hissədə baş verən hadisələr haqqında
ideyalarının formalaşmasına təkan verir.
119
5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
Nümunə: Günlərin bir günü dağların arxasın‐
da yaşayan yeddibaşlı əjdaha çayın qarşısını
kəsdi. Susuzluqdan bütün əkin sahələri yandı.
Ağaclar, güllər‐çiçəklər məhv oldu. Yamyaşıl kənd
bomboz sahəyə çevrildi.
Kənd camaatı çox düşündü, bu dərdə bir çarə
axtardı. Şah oğlu Məlikməmmədə müraciət etdi‐
lər. Məlikməmməd Zümrüd quşunun ona verdiyi
lələyi xatırladı. Bir kənara çəkilib lələyi yandırdı.
Həmin andaca Zümrüd quşu uçub gəldi. Məlik‐
məmməd Zümrüd quşunun belinə qalxıb əjdaha
ilə döyüşə getdi. Onlar yeddi gün, yeddi gecə dö‐
yüşdülər. Nəhayət, Məlikməmməd əjdahaya qa‐
lib gəldi.
Tapşırıqda verilmiş dördüncü şəkildə isə son­
luq hissəyə uyğun olaraq hadisənin nəticəsi üzrə
danışılır.
Nümunə: Məlikməmməd çayın qarşısını açdı.
Çayın bol suyu ətrafa yayıldı. Əkin sahələri cana
gəldi. Hər tərəf yenidən yamyaşıl, güllü‐çiçəkli ol‐
du. Xalq öz qəhrəmanına “Afərin” dedi. Göydən
üç alma düşdü, biri mənim, biri özümün, biri də
nağıl söyləyənin.
Şəkillər şifahi şəkildə müzakirə edildikdən
sonra şagirdlər müstəqil olaraq nağıl qurub ya­
zırlar. Sonda nağılı adlandırırlar. Bu fəaliyyət şa­
girdlərin yazı bacarığının inkişafına kömək edir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Ucadan oxuduqdan sonra
Tap. A
mətndəki məlumatlarla bağlı
(dərslik)
suallara cavab verir.
Obrazların hərəkətlərinin sə­
Tap. B (dərslik),
bəbini onların xarakteri ilə
tap. B (iş dəftəri)
izah edir.
Mətnin giriş, əsas, sonluq his­ Tap. Ç
sələrini müəyyən edir. (dərslik)
Verilmiş sözlər arasında məna
əlaqələrini müəyyənləşdirərək Tap. C
bitmiş fikri ifadə edən cümlə (dərslik)
qurur.
Sözlər arasında məna əlaqələ­
Tap. A
rini müəyyənləşdirməklə cüm­
(iş dəftəri)
ləni genişləndirir.
Şəkillər və bildiyi məlumat əsa­
Tap. D
sında informativ və ya bədii
(dərslik)
mətn yazır.
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllimə şagirdlərə
müxtəlif nağıllarda iştirak edən sevimli qəhrə­
manları (bu obrazlar real və xəyali ola bilər) haq­
qında kiçik təqdimat hazırlamağı tapşırır.
fəsil 2 XƏYAL GÜCÜ
1­ci dərs. “Xəyalpərəstlər” (I hissə)
• Dərslik: səh. 17­18 • İş dəftəri: səh. 8
Təlim məqsədləri
• Mövzu ilə bağlı araşdırma apararaq sadə for­
malı təqdimatlar edir (st. 1.2.1).
• Bədii mətni oxuyarkən jest və mimikadan isti­
fadə edir (st. 2.2.1).
• Qeyri­verbal ünsiyyət vasitələrindən (jest, mi­
mika) istifadə edir (st. 1.2.1).
• Dialoqlarda durğu işarələrindən (tire, qoşa
nöqtə) yerli­yerində istifadə edir (st. 4.1.7).
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
nunu yazır (st. 3.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Fəslin adının müzakirəsi
yönəltmə
2 Danışma Təqdimatların müzakirəsi
“Xəyalpərəstlər” mətninin I his­
3 Oxu
səsinin oxusu
Söz ehti­
4 “Söz boğçası” rubrikası üzrə iş
yatı
5 Danışma Rollar üzrə nəqletmə
Dil qay­
6 Durğu işarələrinin istifadəsi
daları
Şəkil üzrə dialoqun qurulub
7 Yazı
yazılması
8 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərin diqqətini fəslin adına yö­
nəldərək soruşur:
– Sizcə, bu fəsildə biz nə haqqında müzaki‐
rələr aparacağıq?
Şagirdlər sual ətrafında fikirlərini söyləyir, fəs­
lin mövzusunu təxmin edirlər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər bir­bir
lövhəyə çıxır, sevimli xəyali qüvvəni və yaxud
sehrli obrazı təqdim edir, onun sehrinin ma­
120
hiyyətini izah edir. Niyə məhz bu qəhrəmanı seç­
məsinin səbəbini açıqlayır.
Müəllim yönəldici suallarla şagirdləri tapşı­
rıqda qoyulmuş sualların müzakirəsinə cəlb edir:
• Xəyali obrazlar real obrazlardan nə ilə fərq­
lənir?
• Sehrli obrazların, xəyali qüvvələrin iştirak
etdiyi nağıllarda sizi nə cəlb edir? Səbəbini izah
edin.
• Yalan danışmaq ilə xəyal qurmaq arasında
hansı fərqlər var?
• Qeyri­adi qüvvələr, sehrli obrazlar düşün­
məyi, onların iştirakı ilə hadisələr uydurmağı
necə adlandırmaq olar? Yalançılıq, yoxsa xəyal­
pərəstlik?
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Rollu oxu. Oxuya
başlamazdan əvvəl müəllim şagirdlərə obraz­
ların uydurduğu əhvalatlara diqqət etməyi
tapşırır. Şagirdlər onlara verilmiş vaxt ərzində
“Xəyalpərəstlər” mətninin I hissəsini səssiz oxu­
yurlar. Bu zaman obrazların nitqinə diqqət edir,
onların keçirdiyi hisslərlə tanış olurlar. Daha
sonra müəllim obrazların nitqini şagirdlər ara­
sında bölüşdürür. Bu dəfə şagirdlər mətni səsli
oxuyurlar. Müəllim şagirdlərin jest və mimikalar­
dan yerində, düzgün istifadə etməsinə, obrazın
nitqindəki hiss­həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə
çatdırmasına diqqət etməlidir. Müəllim şagird­
lərdən tanış olmayan sözlərin (xəyalpərəst, əzik‐
üzük, qəhqəhə çəkmək) təxmini mənasını soruşur.
Sonra sözlərin dəqiq mənasını açıqlayır: xəyal‐
pərəst – xəyala, düşüncələrə qapılmağı sevən
adam, əzik‐üzük – çox əzilmiş, qəhqəhə çəkmək
– bərkdən, səslə gülmək. Şagirdlər sözlərin dəqiq
izahından sonra onları müxtəlif cümlələrdə iş­
lədirlər. Oxudan sonra müəllim aşağıdakı suallar
vasitəsilə şagirdləri müzakirəyə cəlb edir:
1. Mişa və Saşanın uydurduğu əhvalatlar sizə
necə təsir bağışladı?
2. Bu əhvalatlardan hansı nisbətən inandırıcı
səslənir?
Danışma
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər mətndə
mavi rənglə verilmiş cümlələrin Saşanın nitqinə,
qırmızı rənglə verilmiş cümlələrin isə Mişanın
nitqinə aid olduğunu müəyyənləşdirir və həmin
hissələri öz sözləri ilə nəql edirlər.

Müəllim dialoq zamanı şagirdlərin jest və mi­
mikalardan düzgün, yerli­yerində istifadə etmə­
lərinə diqqət edir.
Dil qaydaları
4.1.7 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər dialoq­
da buraxılmış durğu işarələrini bərpa etməklə
dialoqun strukturu və durğu işarələri ilə bağlı bi­
liklərini nümayiş etdirirlər.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıqda şa­
girdlər “Xəyalpərəstlər” mətninin qəhrəmanları
(Mişa və Saşa) arasındakı dialoqun məzmununu
yazırlar. Tapşırıq şagirdlərin mətnin qısa məz­
mununu yazmaqla bərabər dialoqun strukturu
və durğu işarələri ilə bağlı biliklərinin inkişafına
yönəlib.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mövzu ilə bağlı araşdırma
Tap. A
apararaq sadə formalı təqdi­
(dərslik)
matlar edir.
Bədii mətni oxuyarkən jest və Tap. B
mimikadan istifadə edir. (dərslik)
Qeyri­verbal ünsiyyət vasitə­
Tap. B
lərindən (jest, mimika) istifadə
(dərslik)
edir.
Dialoqlarda durğu işarələrindən
Tap. A
(tire, qoşa nöqtə) yerli­yerində
(iş dəftəri)
istifadə edir.
Dinlədiyi və ya oxuduğu mət­ Tap. B
nin qısa məzmununu yazır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə
şagirdlərə “Xəyalpərəstlər” mətninin I hissəsinin
məzmununu, xüsusilə Mişa və Saşanın uydurdu­
ğu əhvalatları xatırladacaq. Bu məqsədlə növbəti
dərsdə istifadə etmək üçün həmin əhvalatlarla
bağlı şəkillər hazırlamaq tövsiyə olunur. Bu işi
şagirdlərə tapşırmaq olar. Şagirdlər evdə daha
çox bəyəndikləri əhvalata aid illüstrasiyalar çəkə
bilərlər. Şəkilləri növbəti dərsdə bir­birinə təq­
dim edər, aid olduğu əhvalatı yada salıb danı­
şarlar.
121
5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
2­ci dərs. “Xəyalpərəstlər” (II hissə)
• Dərslik: səh. 18­19 • İş dəftəri: səh. 9
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xa­
rakterinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
• Obrazların hərəkətlərinin səbəbini onların xa­
rakteri ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən
faktları seçir (st. 2.2.4).
• Dinlədiyi mətndəki əsas fikri şərh edir (st. 1.1.2).
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin
ardıcıllığına əməl edir (st. 3.1.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Xəyalpərəstlər” mətninin I his­
1
yönəltmə səsinin xatırlanması
“Xəyalpərəstlər” mətninin II his­
2 Oxu
səsinin oxusu
Oxuyub­ Obrazların təhlili; faktların seçil­
3
qavrama məsi
“Yalançı çoban” dinləmə mət­
4 Dinləmə
ninin səsləndirilməsi
5 Yazı Məktubun yazılması
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Şagirdlər Mişa və Saşanın uydurduğu əhva­
latlara aid çəkdikləri illüstrasiyaları bir­birinə
təqdim edir, həmin şəklin aid olduğu əhvalatı
yada salıb danışırlar. Beləliklə, şagirdlər “Xə­
yalpərəstlər” mətninin I hissəsində baş verən
hadisələri xatırlayır, II hissəsini oxumaq üçün
həvəslənirlər.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu. Oxu­
ya başlamazdan əvvəl müəllim şagirdlərə obraz­
ların davranışına diqqət etməyi tapşırır. Mətnin
II hissəsi şagirdlər tərəfindən növbə ilə oxunur.
Müəllim şagirdlərin obrazların nitqindəki hiss­
həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə etməsinə
diqqət edir.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
şagirdlər obrazları təhlil edir, onların hərəkət­
lərinə münasibət bildirirlər. Müəllim çalışmalıdır
ki, şagirdlər obrazlara münasibət bildirərkən fi­
kirlərini əsaslandırsınlar. Obrazların hərəkətlərini
təhlil etməklə düzgün nəticənin çıxarılması şa­
girdlərdə bir sıra əxlaqi dəyərlərin formalaşma­
sına müsbət təsir göstərir.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətnə əsasən
obrazların davranışlarının səbəbini yazmaqla
mətni qavradıqlarını nümayiş etdirirlər. Tapşırıq
eyni zamanda yazı məzmun xətti ilə inteqrasi­
yaya imkan yaradır. Müəllim şagirdlərin böyük və
kiçik hərfləri hüsnxət normalarına uyğun yaz­
masına diqqət edir.
2.2.4 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər İqorun
düzgün hərəkət etmədiyini göstərən cümlələri
seçməklə mətni diqqətlə oxuduqlarını və qav­
radıqlarını nümayiş etdirirlər.
Doğru cavab: 2, 3, 5.
Dinləmə
1.1.2 Müəllim “Yalançı çoban” nağılının adını
söyləmədən mətni səsləndirir.
Yalançı çoban
Ucqar dağ kəndində bir çoban yaşayırdı. O
hər gün səhər kənd camaatının qoyun‐quzusunu
yığıb otarmağa aparır, bütün gününü qoyunlarla
keçirirdi.
Bir gün çoban həmişəki kimi sürüsünü ota‐
rırdı. O çox darıxırdı. Ətrafda kəlmə kəsməyə bir
adam yox idi. Qoyunlar da danışa bilmirdi ki, on‐
larla söhbət etsin. Axırda çoban qərara gəldi ki,
kənd camaatı ilə zarafat etsin. Kəndin yaxınlı‐
ğındakı təpənin üstünə çıxıb var gücü ilə qışqırdı:
– Ay camaat, köməyə gəlin! Sürüyə canavar
girib!
Kəndlilər onun səsini eşitdilər. Kimisi əlinə ya‐
ba, kimisi də balta alıb otlağa tərəf qaçdı. Gəlib
gördülər ki, canavar‐zad yoxdur. Çoban çomağını
əlinə alıb “Aldatdım, aldatdım” deyə oynamağa
başladı.
Adamlar başlarını bulayıb narazı halda kəndə
qayıtdılar.
Aradan bir neçə gün keçdi. Bir gün axşamüstü
yenə təpənin başından çobanın səsi gəldi:
– Ay aman, imdad! Canavar qoyunu apardı!
Adamlar yenə də əllərinə keçəni götürüb tə‐
pənin o tayına qaçdılar. Çoban yenə gülə‐gülə
onları lağa qoydu.
Bir müddət də keçdi. Günlərin bir günü çoban
yenə qoyunları otarırdı. Birdən meşədən üç ca‐
navar çıxıb sürüyə hücum etdi. Başladılar əllərinə
keçən qoyun‐quzunu parçalamağa. Çoban gördü
122
ki, canavarlarla bacarmayacaq. Kəndə tərəf qa‐
çıb qışqırmağa başladı:
– Ay camaat, qoymayın! Canavar sürünü qırıb
qurtardı.
Kənd camaatı həyət‐bacada öz işi ilə məşğul
idi. Adamlar səs gələn tərəfə baxdılar. Ancaq heç
kim yerindən tərpənmədi. Onlar artıq çobana
inanmırdılar. Beləcə, canavarlar sürünün axırına
çıxdı.
Şagirdlər mətni dinlədikdən sonra aşağıdakı
suallara cavab verirlər:
1. Siz bu nağılı necə adlandırardınız? Niyə?
2. Sizcə, çoban xəyalpərəstdir, yoxsa yalançı?
Çobanın davranışlarına əsaslanaraq onun xarak­
terini müəyyənləşdirin.
3. Hansı atalar sözü mətnin ideyasına uyğun­
dur?
a) Qurddan qorxan qoyun saxlamaz.
b) Yalançının evi yandı, heç kəs ona inanmadı.
Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıqda şagirdlər “Ya­
lançı çoban” dinləmə mətnindəki çoban obrazı
ilə oxu materialı “Xəyalpərəstlər” mətnindəki
İqor obrazı arasındakı oxşarlığı müəyyənləşdi­
rirlər. Müəllim yönəldici suallar vasitəsilə şa­
girdləri istiqamətləndirir:
1. “Yalançılıq” və “xəyalpərəstlik” xüsusiyyət­
ləri haqqında düşünün. Bu xüsusiyyətlər nə ilə
fərqlənir?
2. Dinlədiyiniz “Yalançı çoban” mətnindəki
çobanın uydurması ilə Mişa və Saşanın uydur­
malarını eyniləşdirmək olarmı? Fikrinizi əsaslan­
dırın.
3. Bəs çobanın uydurması ilə İqorun uydur­
ması arasında oxşarlıq varmı? Onların yalanları
nə ilə nəticələndi? Kimə, ya nəyə isə zərər dəy­
dimi?
Müzakirəni təxminən belə yekunlaşdırmaq
olar:
Xəyalpərəstlik – fantaziya heç kimə zərər ver­
mir. Fantaziya yeniliklər yaratmağa kömək edir.
Yalançı isə yalnız özü üçün faydalı ola biləcək
yalanlar danışır. Yalançılıq ətrafdakılara zərər ve­
rir.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər onlara
təqdim edilmiş plana uyğun olaraq İqora məktub
yazırlar. Ona səhvlərini izah edir, məsləhətlər ve­
rirlər.
 5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ

Diferensial təlim – Dondurmanı nədən hazırlayırlar? Valideyn‐

Məktub yazarkən məsləhət verməkdə çətin­ ləriniz sizə nə qədər dondurma yeməyə icazə ve‐
lik çəkən şagirdlər dərslikdə onlara təqdim edil­ rir?
miş məsləhətlərdən istifadə edə bilərlər.
Danışma
Formativ qiymətləndirmə 1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Qruplarla iş. Müəl­
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ lim şagirdləri qruplara ayırır. Qruplaşma zamanı
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. şagirdlərin bilik səviyyəsinin nəzərə alınması
Meyarlar Materiallar
məqsədəuyğundur. Təsviretmə, nəqletmə baca­
rıqları yüksək olan şagirdlər bir qrupda, bu ba­
Mətni oxuyarkən obrazların
Tap. A carıqları orta səviyyədə olan şagirdlər isə digər
nitqini onların xarakterinə
(dərslik) qrupda toplanırlar.
uyğun səsləndirir.
Birinci qrupdakı şagirdlər tapşırıqda onlara
Obrazların hərəkətlərinin sə­ Tap. B (dərslik), təqdim edilmiş şəkil əsasında nağıl qururlar.
bəbini onların xarakteri ilə tap. A (iş Müəllim onların diqqətini tapşırıqda verilmiş
izah edir. dəftəri)
plana (mətnin tərkib hissələri haqqında məlu­
Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. B mata) yönəldir və nağılı həmin plan əsasında
xidmət edən faktları seçir. (iş dəftəri) qurmaq üçün istiqamətləndirir. Şagirdlər nağılın
Dinlədiyi mətndəki əsas fikri Tap. C giriş hissəsində şəkildəki sarayı təsvir edəcək,
şərh edir. (dərslik) nağılda iştirak edəcək obrazlar haqqında danı­
şacaqlar. Nağılın əsas hissəsində isə obrazların
Məktub yazarkən mətnin tərkib
Tap. Ç bu sarayda başlarına gələn hadisələrdən bəhs
hissələrinin ardıcıllığına əməl
(dərslik) edəcəklər. Nağılın sonluğunda hadisələrin nə­
edir.
ticəsi haqqında danışacaqlar. Müəllim bu qrupu
qiymətləndirərkən mətnin tərkib hissələri haq­
qında aldıqları biliklərin nə dərəcədə tətbiq olun­
masına diqqət edir.
3­cü dərs. “Dondurma saray”
İkinci qrupdakı şagirdlərə tapşırığı uğurla ye­
• Dərslik: səh. 20 • İş dəftəri: səh. 10 rinə yetirmək üçün köməkçi material təqdim
edilməlidir. Bu məqsədlə mətnin tərkib hissə­
Təlim məqsədləri
lərinə aid tərtib edilmiş suallar vermək olar.
• Verilmiş şəkillər əsasında mövzu üzrə mətn
qurub nəql edir (st. 1.2.1). Giriş hissə
• Dinlədiyi mətndəki məlumatları əvvəl bildik­ 1. Nağıllar, adətən, necə başlayır?
ləri ilə müqayisə edir (st. 1.1.2). 2. Şəkildə gördüyünüz sarayın hansı şəhərdə
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü olmasını istəyərdiniz?
müəyyən edir (st. 2.1.1). 3. Şəkildəki sarayın divarları nədən hazırla­
nıb? Bəs sarayın qapı­pəncərələrini hazırlamaq
• Dərsin qısa planı
üçün nədən istifadə ediblər?
Mövzuya
1 Suallar üzrə müzakirə 4. Sarayın ətrafındakı uşaqlar kimdir?
yönəltmə
Əsas hissə
2 Danışma Şəkil üzrə mətn qurulması
1. Uşaqlar sarayı görəndə hansı hissi keçir­
Tərtib etdiyi və dinlədiyi mətnin dilər?
3 Dinləmə
müqayisəsi
2. Uşaqlar bu sarayda gəzmək istəyərdilərmi?
Söz ehti­ Nə üçün?
4 Krossvord üzrə iş
yatı 3. Əgər gün çıxsa, hava isti olsa, sarayın aqi­
5 Formativ qiymətləndirmə bəti necə olar?
Mövzuya yönəltmə Sonluq
Müəllim sual verir: 1. Siz də belə sarayda gəzmək istərdinizmi?
2. Nağıllar, adətən, necə bitir?

123
 Müəllim bu qrupu qiymətləndirərkən təqdim
olunmuş suallara şagirdlərin nə qədər ətraflı
cavab verməsi, hadisələri mətnin tərkib hissə­
lərinə uyğun nəql etməsinə diqqət edir.
Dinləmə
1.1.2 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim Canni Ro­
darinin “Dondurma saray” nağılını səsləndirir.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərə
əvvəlcədən nağılı diqqətlə dinləməyi və
uydurduqları nağıl ilə müqayisə edəcək­
lərini söyləyir.
“Dondurma saray” nağılı
İndi mən sizə qəribə bir hadisə nəql edəcə‐
yəm. Bir dəfə Bolonya şəhərinin mərkəzi küçə‐
lərindən birində qəribə bir saray tikildi. Soruşa
bilərsiniz ki, şəhərdə saray tikilər də, burada
qəribə nə var ki?! Düz fikirləşirsiniz. Amma ma‐
raqlısı bu idi ki, bu saray adi saraylar kimi daş‐
dan, qumdan, taxtadan tikilməmişdi. Sarayın
divarları vaflidən, qapı‐pəncərəsi isə şokoladdan
hazırlanmışdı. Sarayın damı çırpılmış qaymaq‐
dan, bacalardan çıxan tüstü burulmuş şəkərdən,
bacalar özü isə şəkərli meyvədən hazırlanmışdı.
Qalan hər şey dondurmadan idi: dondurma ma‐
sa, dondurma divan, dondurmadan daha nələr,
nələr...
Dondurma sarayın xəbəri bütün şəhərə ya‐
yılmışdı. Uşaqlar əllərində qaşıq, çəngəl şəhərin
hər yerindən axışıb gəlmişdilər. Bu gün bayram
etmək istəyirdilər, “Dondurma” bayramı.
Uşaqlardan biri dondurmadan hazırlanmış
masanın ayağından tutub yeməyə başladı. Sonra
ikincisini, üçüncüsünü yedi. Dördüncü ayağını
yeyəndə masanın üzərinə düzülmüş şokolad nim‐
çələr onun üzərinə töküldü.
Günəş parıldayır, hava qızırdı. Dondurma sa‐
ray yavaş‐yavaş əriyirdi. Çiyələkli qaymaq çəh‐
rayı çay kimi axıb gedirdi. Saray mühafizəçisi hər
kəsi saraya dəvət etdi:
– Tez olun, bura gəlin! Dondurmanı tez yemək
lazımdır. Əriyib axmasına imkan verməyin!
Bəli, Bolonyada böyük bir gün idi. Əsl tətil!
Çoxlu dondurma yeməsinə baxmayaraq həkim‐
lərin göstərişi ilə heç bir uşaq xəstələnmədi.
Müəllim müqayisə üçün aşağıdakı suallar­
dan istifadə edə bilər?
124
1. Uydurduğunuz nağıldakı hadisələr harada
baş vermişdi? Bəs dinlədiyiniz nağıldakı hadi­
sələr hansı şəhərdə baş verib?
2. Uydurduğunuz və dinlədiyiniz nağıllarda
hansı obrazlar iştirak etdi?
3. Dondurma sarayın təsvirində hansı fərqli
məqamlar var idi?
– Dinlədiyiniz nağıldakı sarayın divarları nə­
dən idi? Bəs siz necə təsvir etmişdiniz?
– Sarayın qapı­pəncərəsi nədən hazırlanmış­
dı? Bəs siz necə təsvir etmişdiniz?
4. Dinlədiyiniz nağılda hansı fərqli hadisələr
baş vermişdi?
Şagirdlər “Dondurma saray” nağılını dinləyir
və öz uydurduqları nağıl ilə müqayisə edirlər.
Oxşar məqamlara görə müəllim şagirdləri dünya
şöhrətli yazıçı ilə müqayisə edib həvəsləndirə
bilər.
Söz ehtiyatı
2.1.1 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıqda
şagirdlər sözlərin izahını oxuyur, şəkillərin məz­
mununa uyğun gələn sözləri krossvordun uyğun
xanalarına yazırlar. Ümumiyyətlə, tapşırıq şa­
girdlərin söz ehtiyatının inkişafına yönəldilmişdir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Verilmiş şəkillər əsasında
Tap. A
mövzu üzrə mətn qurub nəql
(dərslik)
edir.
Dinlədiyi mətndəki məlumat­
Tap. B
ları əvvəl bildikləri ilə müqayi­
(dərslik)
sə edir.
Verilmiş izahın, əlamətlərin aid Tap. A
olduğu sözü müəyyən edir. (iş dəftəri)
 5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ

3. Əgər İlkin gözəgörünməz olaraq qalarsa,

4­cü dərs. “Məktəbdə bir gün” mətni
• Dərslik: səh. 20­22 • İş dəftəri: səh. 11
Təlim məqsədləri
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlu­
matlarla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Mövzu ilə bağlı təxəyyülünə uyğun mətn qu­
rub danışır (st. 1.2.2).
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli
mətn yazır (st. 3.1.2).
• Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən problemə mü­
nasibətini ifadə edir (st. 3.1.3).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Suallar üzrə müzakirə
yönəltmə
Oxu. Söz “Məktəbdə bir gün” mətninin
2
ehtiyatı oxusu
Mətnin sonunun təxmin edil­
3 Danışma
məsi
4 Yazı Nağıllar haqqında rəy yazılması
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim sual verir:
– Görünməz olmaq istərdinizmi? Görünməz
olsaydınız, nə edərdiniz?
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətni
növbə ilə oxuyurlar. Sonra isə sualları cavablan­
dırırlar. Müəllim şagirdlərdən tanış olmayan söz­
lərin (çaxnaşma, dəcəllik, ödəmək) təxmini
mənasını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq mənasını
açıqlayır: çaxnaşma – qarışıqlıq, dəcəllik – na‐
dinclik, ödəmək – pulunu vermək. Şagirdlər
sözlərin dəqiq izahından sonra onları müxtəlif
cümlələrdə istifadə edirlər.
Danışma
1.2.2 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər İlkinin ta­
leyi haqqında düşünür, hekayənin sonluğunu tə­
xəyyüllərinə uyğun davam etdirirlər.
Müəllim aşağıdakı suallarla şagirdləri isti­
qamətləndirə bilər:
1. Necə düşünürsünüz, İlkin yenidən gözə gö‐
rünə biləcəkmi?
2. Sizcə, İlkin gözə görünə bilərsə, davranışla‐
rında hansı dəyişiklikləri edər?
hadisələr necə davam edər?
Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin mətnin məzmununu necə qavradıqlarını
yoxlamağa imkan yaradır. Eyni zamanda şagird­
lərdə düşüncələrini yazı ilə ifadə etmə bacarığını
inkişaf etdirir.
3.1.3 Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırıq şagird­
lərdə mövzu haqqında fikir söyləmək, arqu­
mentlər gətirməklə münasibətini bildirmək kimi
bacarıqları inkişaf etdirir.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim rub­
rikadakı məlumatları şərh edir. Şagirdlərə rəy
yazarkən tanış olduqları bir əsər haqqında fikir
söyləməyin, fikirlərini arqumentlərlə əsaslandır­
mağın ardıcıllığını, mərhələlərini izah edir.
Tapşırıq Ç (dərslik). Qruplarla iş. Müəllim şa­
girdləri 4 qrupa ayırır. Püşk atmaq üsulu ilə hər
qrupa “Sehrli xalça”, “Məlikməmməd”, “Yalançı
çoban”, “Məktəbdə bir gün” nağıllarından biri
verilir. Hər qrup dərslikdəki nümunə əsasında
müvafiq nağıl haqqında rəy hazırlayıb təqdim
edir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Ucadan oxuduqdan sonra
Tap. A
mətndəki məlumatlarla bağlı
(dərslik)
suallara cavab verir.
Mövzu ilə bağlı təxəyyülünə Tap. B
uyğun mətn qurub danışır. (dərslik)
Şəkil və plan əsasında təsviri Tap. A
xarakterli mətn yazır. (iş dəftəri)
Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən
Tap. C, Ç
problemə münasibətini ifadə
(dərslik)
edir.
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllimə fantastik film­
lərdən fraqmentlər və ya şəkillər nümayiş etdir­
mək üçün hazırlıq görmək tövsiyə olunur.

125

5­ci dərs. “Alisa möcüzələr diyarında”
• Dərslik: səh. 22­23 • İş dəftəri: səh. 12
Təlim məqsədləri
• Dinləyicilərin başa düşəcəyi tərzdə oxuyur
(st. 2.2.1).
• Öz biliklərindən istifadə etməklə mətndəki
fakt və hadisələrə aydınlıq gətirir (st. 2.2.4).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən
faktları seçir (st. 2.2.4).
• Verilmiş şəkillər əsasında mövzu üzrə mətn
qurub nəql edir (st. 1.2.1).
• Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləş­
dirməklə cümləni genişləndirir (st. 4.1.6).
• Oxuduğu mətn haqqında rəy yazır (st. 3.1.3).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Suallar üzrə müzakirə
yönəltmə
"Alisa möcüzələr diyarında" na­
2 Oxu
ğılının oxusu
Obrazların davranışına münasi­
Oxuyub­
3 bət bildirilməsi, faktların seçil­
qavrama
məsi
Şəkillər üzrə mətn qurub nəql­
4 Danışma
etmə
Dil qay­
5 Cümlənin genişləndirilməsi
daları
6 Yazı Nağıl haqqında rəy yazılması
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə fantastik filmlərdən fraq­
mentlər və ya şəkillər nümayiş etdirərək soruşur:
– Uydurma hadisələrdən bəhs edən fantastik
filmləri sevirsinizmi? Səbəbini izah edin.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Oxuya başlamaz­
dan əvvəl müəllim şagirdlərə xəyali hadisələrə
diqqət etməyi tapşırır. Şagirdlər mətni növbə ilə
oxuyurlar. Oxudan sonra nağıldakı xəyali və hə­
qiqi hadisələri fərqləndirirlər.
Həqiqi hadisələr:
Alisa bacısı ilə dincəlirdi.
Yaxınlıqdan qaça­qaça bir dovşan keçdi.
Alisa dovşanın dalınca düşdü.
Qapının açar yerindən gözəl bir bağ görünür­
dü.
126
Xəyali hadisələr:
Dovşan danışırdı.
Alisa sürətlə balacalaşmağa başladı.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər təhlükə­
sizlik qaydaları haqqında öyrəndikləri məlumat­
lardan istifadə edərək Alisanın davranışlarına
aydınlıq gətirirlər. Hansı təhlükəsizlik qaydasını
pozduğunu müzakirə edirlər.
Doğru cavab: Alisa ona tanış olmayan bir ma­
yeni içmişdi.
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər cavabını
tapa bilmədikləri sualları seçməklə mətni diq­
qətlə oxuduqlarını və qavradıqlarını nümayiş et­
dirirlər. Doğru cavab: 1, 4.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Qruplarla iş. Şa­
girdlər qruplara ayrılırlar. Tapşırıqda təqdim
edilmiş illüstrasiyalardan birini seçərək “Alisa
möcüzələr diyarında” nağılının sonluğunu şəklin
məzmununa əsasən davam etdirirlər. Müəllim
aşağıdakı cümlələrlə şagirdləri istiqamətləndirə
bilər:
– Məlum olduğu kimi “Alisa möcüzələr di­
yarında” nağılının sonluğu verilməyib. Alisa şü­
şədəki mayeni qəbul edərək balacalaşdı. Əli
masaya çatmadığı üçün masanın üzərindəki açarı
götürə bilmədi. Zalın bağa açılan balaca qapısını
isə məhz bu açar ilə açmaq mümkündür. Siz tap­
şırıqdakı şəkillərdən birini seçərək nağılın son­
luğunu uydurmağa çalışın.
Şagirdlərin cavabları təxminən belə ola bilər:
I şəklin təsviri
Birdən masanın altındakı qutu Alisanın gö‐
zünə sataşdı. Qutunun üzərində “Ye məni!” ya‐
zılmışdı. Alisa qutunu açdı. Burada cürbəcür
konfetlər var idi. Alisa onlardan birini yedi. O
dəqiqə sürətlə böyüməyə başladı. O, masanın
üstündəki açarı götürüb qapını açdı. Daha sonra
şüşədəki mayedən bir qurtum içərək yenidən ba‐
lacalaşdı və bağa daxil oldu.
II şəklin təsviri
Ətrafda rəngli kəpənəklər uçuşurdu. Onlar
Alisanın kədərləndiyini görüb ona kömək etmək
istədilər. Kəpənəklərin hərəsi açarın bir ucundan
yapışdı. Onu havaya qaldırıb Alisanın qarşısında
dayandılar. Alisa açarı alıb onlara təşəkkür etdi.
Alisa bağın qapısını açıb içəri keçdi.
 5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ

Dil qaydaları
6­cı dərs. “Nağılçı alim”
4.1.6 Tapşırıq D (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
cümləni genişləndirməklə fikirlərini daha geniş • Dərslik: səh. 24 • İş dəftəri: səh. 13
və əhatəli ifadə etmək bacarığını inkişaf etdirir. Təlim məqsədləri
Şagirdlər cümlələrin daxilində verilmiş suallara • Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlu­
mətnə əsasən cavab verməklə genişləndirirlər. matlarla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
Doğru cavab: • Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri müəyyən­
a) İsti yay günü idi. ləşdirir (st. 2.2.4).
b) Alisa bacısı ilə ağacın altında dincəlirdi. • Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram
c) Birdən qaça‐qaça bir dovşan keçdi. və s.) şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
ç) Kənardakı masanın üzərinə şüşə və açar • Mətndə fakt və münasibət ifadə edən fikirləri
qoyulmuşdu. fərqləndirir (st. 2.2.2).
• Cümlələrdə mətnin məzmununa uyğun düzə­
Yazı
lişlər edir (st. 3.1.5).
3.1.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tap­
şırıqda şəkli verilmiş kitabın üz qabığındakı mə­ • Dərsin qısa planı
lumatları oxuyurlar. Onlara təqdim edilmiş suallar
Mövzuya Müəllimin sualı ətrafında
əsasında həmin nağıl haqqında (“Alisa möcüzələr 1
yönəltmə müzakirə
diyarında”) rəy yazırlar. Tapşırıq şagirdlərdə möv­
zu haqqında fikir söyləmək, arqumentlər gətir­ 2 Oxu "Nağılçı alim" mətninin oxusu
məklə münasibətini bildirmək kimi bacarıqların Oxuyub­ Mətndəki obrazlarla bağlı fakt­
3
inkişafına yönəlib. qavrama ların təhlili
Formativ qiymətləndirmə 4 Danışma Kerrol diaqramının şərhi
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Oxuyub­ Fakt və ya münasibət bildirən
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. 5
qavrama cümlələrin müəyyənləşdirilməsi
Meyarlar Materiallar Mətnin məzmununa aid sualla­
6 Yazı rın tərtib edilməsi və cavablandı­
Dinləyicilərin başa düşəcəyi Tap. A rılması
tərzdə oxuyur. (dərslik)
Öz biliklərindən istifadə et­ 7 Formativ qiymətləndirmə
Tap. B
məklə mətndəki fakt və hadi­ Mövzuya yönəltmə
(dərslik)
sələrə aydınlıq gətirir. Müəllim soruşur:
Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. C – Sizcə, riyaziyyatçı nağıl, şeir yaza bilərmi?
xidmət edən faktları seçir. (dərslik) Oxu
Sözlər arasında məna əlaqəsini 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər “Nağılçı
Tap. D
müəyyənləşdirməklə cümləni alim” mətnini növbə ilə bir­birini izləyərək uca­
(dərslik)
genişləndirir. dan oxuyurlar. Hər abzası oxuyub bitirdikdən
Oxuduğu mətn haqqında rəy Tap. A sonra müəllim faktoloji suallar verməklə şagird­
yazır. (iş dəftəri) lərin həmin hissəni nə dərəcədə qavradıqlarını
yoxlayır.
I abzasa aid suallar:
1. Lüis Kerrol kimdir?
2. Alisa kim idi?
3. Lüis Alisa ilə harada rastlaşmışdı?
4. Lüisin nağıl uydurmasının səbəbi nə idi?
5. Alisa sizə hansı nağılı xatırlatdı?

127
 II abzasa aid suallar:
1. Bu abzasda hansı ölkənin kraliçasından da‐
nışılır?
2. Kraliça nə üçün təəccüblənmişdi?
3. Lüis Kerrolun kitabları niyə ancaq riyaziy‐
yata aid idi?
III abzasa aid suallar:
1. Lüis Kerrolun hansı bacarığından danışılır?
2. Lüis Kerrol hansı diaqramı yaradıb?
3. Mətndə bu diaqramı izah edən cümləni ta‐
pın.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırığın yerinə
yetirilməsi ilə mətndəki faktların şagirdlər tərə­
findən necə qavranıldığı yoxlanılır.
Doğru cavablar: 1, 4.
Yanlış cavablar: 2, 3, 5.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş diaqramı şərh edirlər. Tapşırığın asan­
lıqla yerinə yetirilməsi üçün müəllim şagirdləri
istiqamətləndirir. Əvvəlcə mətndə diaqram haq­
qında verilmiş məlumatlar yenidən oxunur.
2. Yönəldici suallardan istifadə edir:
– Diaqramda fiqurlar hansı xüsusiyyətlərinə
görə qruplaşdırılıb? (Cavab: üçbucaq olanlar və
üçbucaq olmayanlar, mavi olanlar və mavi ol‐
mayanlar.)
– Mavi və üçbucaq izahlarının qarşısındakı
xanada hansı fiqurun şəkli var? (Cavab: mavi üç‐
bucaq.)
– Mavi olmayan və üçbucaq izahının qarşı­
sındakı xanada hansı fiqurların şəkli var? (Cavab:
yaşıl, sarı, qırmızı üçbucaq.)
– Mavi və üçbucaq olmayan izahlarının qar­
şısındakı xanada hansı fiqurların şəkli var? (Ca­
vab: mavi romb, kvadrat, beşbucaqlı, dairə,
altıbucaq.)
– Mavi olmayan və üçbucaq olmayan izah­
larının qarşısındakı xanada hansı fiqurların şəkli
var? (Cavab: narıncı kvadrat, bənövşəyi dairə,
çəhrayı oval, yaşıl ulduz.)
Tapşırıq şagirdlərə Kerrol diaqramının xüsu­
siyyətini izah etməklə yanaşı, eyni zamanda on­
larda qrafik informasiyanı şifahi təqdim etmək
bacarıqlarının inkişafına yönəlib.
128
Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıqda şagirdlər
onlara təqdim edilmiş nağıl obrazlarının adlarını
Kerrol diaqramı üzrə qruplaşdırırlar.
Doğru cavab:
• Müsbət və sehrli obraz izahlarının kəsişdiyi
xanada “Zümrüd quşu” ifadəsi yazılacaq.
• Müsbət və real obraz izahlarının kəsişdiyi
xanada “Məlikməmməd” sözü yazılacaq.
• Mənfi və sehrli obraz izahlarının kəsişdiyi
xanada “Küpəgirən qarı” ifadəsi yazılacaq.
• Mənfi və real obraz izahlarının kəsişdiyi xa­
nada “İqor” sözü yazılacaq.
Tapşırıq şagirdlərə mənfi və müsbət, sehrli
(xəyali) və real (həqiqi) obrazlar haqqındakı bi­
likləri xatırladır. Onlar tanıdıqları obrazları Kerrol
diaqramında qruplaşdırmaqla bu diaqramın ma­
hiyyətini anladıqlarını nümayiş etdirirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda
verilmiş cümlələri oxuyur, fakt və ya münasibət
bildirildiyini müəyyənləşdirirlər. (Düzgün cavab­
lar: fakt, münasibət, fakt, münasibət). Bu tapşırıq
informativ mətnlərdə verilmiş əsas məlumatları
seçmək bacarığının inkişafına yönəlib.
Yazı
3.1.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Cütlərlə iş. Bu tap­
şırıq cütlərlə yerinə yetirilir. Şagirdlər öz dəf­
tərlərində “Nağılçı alim” mətninə aid üç sual
tərtib edirlər. Daha sonra cütlərdəki şagirdlər
dəftərlərini bir­biri ilə dəyişirlər. Hər bir şagird
yoldaşının tərtib etdiyi sualları cavablandırır.
Yenidən dəftərləri dəyişirlər və cavabları yox­
layırlar. Müəllim prosesə nəzarət edir, şagirdləri
istiqamətləndirir. Şagirdlərə yoldaşlarının yazısını
yoxlamaq imkanını yaratmaq onların məsuliy­
yətli olmasına kömək edir, eyni zamanda özü­
nəinam hissi yaradıb həvəsləndirir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Ucadan oxuduqdan sonra
Tap. A
mətndəki məlumatlarla bağlı
(dərslik)
suallara cavab verir.
Obrazlarla bağlı fakt və hadi­ Tap. A
sələri müəyyənləşdirir. (iş dəftəri)
 5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ

Qrafik informasiyanı (sxem, cəd­ Mövzuya yönəltmə

Tap. B Müəllim şagirdlərin diqqətini fəslin adına yö­
vəl, diaqram və s.) şifahi təq­
(dərslik) nəldərək soruşur:
dim edir.
Mətndə fakt və münasibət ifa­ Tap. C – Sizcə, bu fəsildə biz nə haqqında müzaki‐
də edən fikirləri fərqləndirir. (dərslik) rələr aparacağıq?
Şagirdlər sual ətrafında fikirlərini söyləyir, fəs­
Cümlələrdə mətnin məzmunu­ Tap. Ç
lin mövzusunu təxmin edirlər.
na uyğun düzəlişlər edir. (dərslik)
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş sxemi şərh edirlər. Tapşırığın asanlıqla
yerinə yetirilməsi üçün müəllim yönəldici sual­
fəsil 3 AĞIL DƏRYASI larla şagirdlərə istiqamət verir.
Köməkçi suallar:
1­ci dərs. “Üç qardaş” 1. “Ağıl” sözü hansı ifadələrlə izah edilib?
2. Sizcə, ağıllı olmaq üçün bu xüsusiyyətlər­
• Dərslik: səh. 25­27 • İş dəftəri: səh. 14 dən hansı daha vacibdir? Fikrinizi əsaslandırın.
Təlim məqsədləri 3. I sinifdə siz “Biləndərin macəraları” adlı sil­
• Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram silə nağıllar oxudunuz. Sizcə, “Bir parça köz” na­
və s.) şifahi təqdim edir (st. 1.2.1). ğılında Biləndərin hansı xüsusiyyətindən danışılır?
• Dinləyicilərin başa düşəcəyi tərzdə oxuyur (st. 4. Sizcə, “Daş paltar” nağılında Biləndərin
2.2.1). hansı xüsusiyyəti açıqlanır?
• Mətnin əsas hissələrini ümumiləşdirərək nəql 5. “Qəribə qız” mətnində (II sinif, I yarımil)
edir (st. 2.2.3). Leyla adlı bir qızla tanış olmuşduq. Leyla baba­
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən sının quyuya düşmüş bıçağını maqnitin köməyi
edir (st. 2.2.3). ilə çıxarmışdı. Sizcə, bu işdə Leylaya hansı xüsu­
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən siyyəti kömək etmişdi?
faktları seçir (st. 2.2.4).
Müəllimin nəzərinə! Yaxşı olardı ki, müəl­
• Mətndəki obrazın xarakterini səciyyələndir­
lim “Bir parça köz”, “Daş paltar” nağıllarının
məklə əsas fikrə münasibətini bildirir (st. 2.2.4).
və “Qəribə qız” mətninin qısa məzmunu­
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra
nu şagirdlərə xatırlatsın.
sait və samitlərin düzgün yazılış qaydalarına
riayət edir (st. 4.1.3). Doğru cavablar:
1. “Bir parça köz” nağılında Biləndərin mən‐
• Dərsin qısa planı
tiqi düşüncəsinin yüksək olmasından danışılır.
Mövzuya 2. “Daş paltar” nağılında Biləndər hazırcavab‐
1 Fəslin adının müzakirəsi lılığı ilə kəndlərini düşmənlərdən xilas edir.
yönəltmə
Şaxələndirmə şəklində verilmiş 3. “Qəribə qız” mətnində Leyla çox mütaliə
2 Danışma edir və qazandığı biliklər hesabına babasına kö‐
sxemin şərhi
Oxu. Söz “Üç qardaş” nağılının oxusu;
mək edir.
3
ehtiyatı "Söz boğçası" üzrə iş Oxu
Nəqletmə; nağıldakı fakt və 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Qruplarla iş. “Üç
hadisələrin yerinin müəyyənləş­ qardaş” nağılının həcmi böyük olduğu üçün fərq­
Oxuyub­
4 dirilməsi; əsas fikrin müəyyən­ li oxu üsulu ilə oxunması tövsiyə edilir. Aşağıda
qavrama
ləşdirilməsi; obrazın xarakterinin təklif olunan üsul mətnin məzmununun qısa
səciyyələndirilməsi müddət ərzində şagirdlər tərəfindən mənimsə­
Dil qay­ Bəzi sözlərin düzgün yazılışının nilməsinə kömək edə bilər.
5
daları mənimsədilməsi “Üç qardaş” nağılı dörd hissədən ibarətdir.
6 Formativ qiymətləndirmə Şagirdlər 4 qrupa ayrılırlar. Hər qrupa bir ekspert

129
və bir qiraətçi (oxucu) təyin edilir. Ekspert kimi Dil qaydaları
seçilən şagirdin dinləmə və danışma bacarıqları 4.1.3 “Sözlərin yazılışı” rubrikası. Müəllim
yüksək səviyyədə olmalıdır. Qiraətçi isə dekla­ şagirdlərin diqqətini rubrikada verilmiş qoşasaitli
masiya (ifadəli oxu) bacarıqlarına malik olmalıdır. sözlərə cəlb edir. Sözləri düzgün tələffüz etməklə
Hər bir qrupun qiraətçisi nağılın müvafiq his­ oxuyur. Tələffüzdə bəzi qoşa saitlərin arasına “y”
səsini qrup yoldaşlarının eşidəcəyi səslə, digər samitinin əlavə edildiyi haqqında məlumat verir.
qruplara mane olmadan oxuyur. Qrup üzvləri Nümunələr əsasında izah edir.
diqqətlə onu dinləyir. Ekspert oxunmuş hissənin Tapşırıq E (dərslik). Tapşırıq “Sözlərin yazılışı”
məzmununu qrup yoldaşlarına nəql edir. Qrup rubrikasında verilmiş məlumatı möhkəmləndir­
üzvləri eksperti diqqətlə dinləyir, onun səhvlərini mək məqsədi daşıyır. Müəllim tapşırığı düzgün
düzəltməyə çalışır, yaddan çıxan məqamları xa­ yerinə yetirən şagirdlərə yoldaşlarının yazdıq­
tırladırlar. larını yoxlamağı tapşıra bilər. Bu onlarda məsu­
Oxuyub­qavrama. Söz ehtiyatı liyyət hissini gücləndirir və verilmiş biliyi səhvlər
2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Bu mərhələdə üzrə işləməklə yenidən təkrarlayır.
qrupların təqdimatları dinlənilir. Hər bir qrupun Formativ qiymətləndirmə
eksperti “Üç qardaş” nağılının müvafiq hissəsini Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
nəql edir. Əsas məqsəd mətnin vahid süjet xətti yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
üzrə nəql edilərək sinfə təqdim olunmasıdır.
"Söz boğçası" rubrikası. Müəllim şagirdlər­ Meyarlar Materiallar
dən tanış olmayan sözlərin (ləpir, and‐aman elə‐ Qrafik informasiyanı (sxem,
Tap. A
mək, kamal, girdə, müşahidə, vəzir) təxmini cədvəl, diaqram və s.) şifahi
(dərslik)
mənasını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq mənasını təqdim edir.
açıqlayır: ləpir – heyvanın ayaq izi; and‐aman Dinləyicinin başa düşəcəyi Tap. B
eləmək – and içmək; kamal – ağıl; girdə – tərzdə oxuyur. (dərslik)
yumru; müşahidə – diqqətlə baxaraq, araş­
dıraraq öyrənmə; vəzir – padşahın məsləhətçisi Mətnin hissələrini ümumiləş­ Tap. C
olub dövlət işlərinə baxan şəxs. Şagirdlər sözlərin dirərək nəql edir. (dərslik)
dəqiq izahından sonra onları müxtəlif cümlə­ Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. A, B
lərdə istifadə edirlər. yerini müəyyən edir. (iş dəftəri)
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırıqda
verilmiş cümlələri oxuyur və hansı obrazın nit­ Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. Ç
qinə aid olduğunu müəyyənləşdirirlər. xidmət edən faktları seçir. (dərslik)
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıqda “Üç qardaş” Mətndəki obrazın xarakterini
nağılının planı və nağıla aid cümlələr təqdim Tap. D
səciyyələndirməklə əsas fikrə
(dərslik)
edilib. Şagirdlər cümlələri plan üzrə qruplaşdır­ münasibətini bildirir.
maqla mətnin quruluşu və struktur elementləri Bir sıra qoşasaitli sözlərin düz­
haqqındakı biliklərini təcrübədə tətbiq edirlər. Tap. E
gün yazılış qaydalarına riayət
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıqda “Üç qar­ (dərslik)
edir.
daş” nağılının əsas fikrini əks etdirən şeir parçası
verilmişdir. Şagirdlər nağıldan arqumentlər gə­
tirməklə bu fikri əsaslandırırlar.
Doğru cavab: Qardaşların ağlı, kamalı onlara
çətin günlərində kömək oldu. Onları atlının şə‐
rindən qurtardı. Qardaşlar öz ağlı, kamalı sayə‐
sində padşahın rəğbətini qazandılar.
Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər “Üç qardaş” na­
ğılındakı obrazları xarakterizə etməklə analitik
bacarıqlarını nümayiş etdirirlər.

130

Növbəti dərsə hazırlıq: 1. Müəllim növbəti dərs­
də şagirdlərlə “Üç qardaş” nağılına aid sual­
cavab keçirəcək. Bu məqsədlə növbəti dərsdə
istifadə etmək üçün suallar hazırlamaq tövsiyə
olunur. Sualları hazırlamağı şagirdlərə də tap­
şırmaq olar. Şagirdlər evdə hazırladıqları sualları
növbəti dərsdə bir­birinə təqdim edə bilərlər.
2. Müəllim növbəti dərsdə şagirdlərə təsdiq və
inkarda işlənən hərəkət bildirən sözlər haqqında
məlumat verəcək. Bu məqsədlə ona üzərində
təsdiq və inkarda işlənən hərəkət bildirən sözlər
yazılmış kartlar hazırlamaq tövsiyə edilir.
2­ci dərs. Hərəkətin təsdiqi və inkarı
• Dərslik: səh. 28 • İş dəftəri: səh. 15
Təlim məqsədləri
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdir­
mələr edir (st. 2.2.5).
• Verilmiş şəkillər əsasında mövzu üzrə mətn
qurub nəql edir (st. 1.2.1).
• Hərəkət bildirən sözlərin təsdiq və ya inkarda
olduğunu müəyyən edir (st. 4.1.5).
• Cümlələrdə mətnin məzmununa uyğun düzə­
lişlər edir (st. 3.1.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Üç qardaş” nağılının xatırlan­
1
yönəltmə ması
Oxuyub­ Səbəb­nəticə əlaqəsinin müəy­
2
qavrama yənləşdirilməsi
3 Danışma Şəkil üzrə mətn qurub danışma
Dil qay­ Hərəkət bildirən sözlərin təsdiq
4 Ayın işığı isə pəncərədən otağa düşür. Samir ayı
daları və inkarda işlənməsi
Cümlələrdə mətnin məzmununa
5 Yazı
uyğun düzəlişlər edib yazılması
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə “Üç qardaş” nağılına aid
suallar təqdim edir. Frontal sorğu zamanı şa­
girdlər keçən dərsdə oxuduqları nağılın məzmu­
nunu xatırlayırlar.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırıqda ikisü­
tunlu cədvəl verilib. Cədvəlin bir sütununda “Üç
131
5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
qardaş” nağılındakı qardaşların müşahidələri
qeyd olunub. Şagirdlər bu müşahidələrə əsasən
qardaşların hansı nəticəyə gəldiklərini müəyyən­
ləşdirib cədvəlin ikinci sütununa qeyd edirlər.
Tapşırıq şagirdlərin mətnin məzmununu necə
qavradıqlarını yoxlamaqla bərabər, eyni zaman­
da səbəb­nəticə əlaqəsini müəyyənləşdirmək
bacarığının inkişafına da yönəldilib.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Qruplarla iş. Şa­
girdlər püşkatma üsulu ilə qruplara ayrılır. Hər bir
qrupa tapşırıqda verilmiş bir şəkil təqdim olunur.
Qrup üzvləri şəkildə müşahidə etdikləri məqam­
ları təsvir edirlər. Tapşırığın məqsədi şagirdlərin
müşahidəetmə və təsviretmə bacarığının inki­
şafına yönəldilib. Şəkillərin təsviri təxminən belə
ola bilər.
I şəkil haqqında: Qış fəslidir. Qar yağır. Hər
tərəf ağappaq rəngə bürünüb. Hava təmiz və
soyuqdur. Uşaqlar isti geyinib həyətə düşüblər.
Toplan da onların yanındadır.
II şəkil haqqında: Yaz fəslidir. Artıq ağaclar
yaşıl donunu geyinib. Uşaqlar meşədə göbələk
toplayırlar. Rəsul göbələklə dolu səbəti əlində
saxlayır. Ayla isə göbələkləri ona verir.
Müəllimin nəzərinə! Məlumdur ki, göbə­
ləklər həm də payız fəslində çox olur. Şə­
kildə otlar, ağaclar yaşıl rəngdə təsvir
edilib. Əgər payız fəsli olsaydı, saralmış
yarpaqlar, otlar verilərdi. Şagirdlər məhz
bu məqamı nəzərə almalı, verilmiş şəklin
hər bir detalına diqqət yetirməklə nəticə
çıxarmalıdırlar.
III şəkil haqqında: Artıq gecdir. Hava qaralıb.
balasını qucaqlayaraq yuxuya gedib. Yəqin, bu
onun ən sevimli oyuncağıdır. Toplan da Samirin
yatağının qarşısındakı yerində yatır. Samir yu‐
xuda ona hədiyyələr gətirmiş Santa Klausu görür.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq C (dərslik). Müəllim lövhədə
ikisütunlu cədvəl çəkir. Cədvəlin birində “edi­
rəm”, digərində “etmirəm” sözlərini yazır. Əv­
vəlcədən hazırladığı üzərində təsdiq və inkarda
işlənən hərəkət bildirən sözlər yazılmış kartları
masanın üzərinə düzür. Şagirdlər növbə ilə ma­
saya yaxınlaşır, kartların birini qaldırıb üzərində
yazılmış sözü oxuyur və kartı lövhədəki cədvəlin
uyğun sütununa yapışdırır. Yəni cədvəlin sütu­
nunda yazılmış sözləri məntiqə əsasən davam et­
dirir. Bu üsulla dərslikdə verilmiş C tapşırığı da
yerinə yetirilə bilər. Müəllim şagirdlərə yönəldici
suallar verir:
1. Hansı sütundakı sözlər hərəkətin yerinə ye‐
tirildiyini, icra edildiyini bildirir?
2. Hansı sütundakı sözlər hərəkətin icra edil‐
mədiyini göstərir?
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim rub­
rikada təsdiq və inkarda işlənən hərəkət bildirən
sözlər haqqında məlumatı şərh edir.
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda təs­
diq formasında verilmiş hərəkət bildirən sözləri
inkarda işlədirlər. Bununla da hərəkətin təsdiqi
və inkarı haqqında aldıqları bilikləri təcrübədə
tətbiq edir, möhkəmləndirirlər.
Yazı
3.1.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlərə bu
tapşırıqda “Üç qardaş” nağılından bir hissə təq­
dim edilib. Şagirdlər tapşırıqdakı cümlələri oxu­
yur, inkar formasında verilmiş hərəkət bildirən
sözləri təsdiq formasında yazırlar. Tapşırıq şagird­
lərin mətnin məzmununu necə qavradıqlarını
yoxlamaqla yanaşı, dil qaydası haqqında aldıqları
biliklərin möhkəmləndirilməsinə də kömək edir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətnin məzmunu ilə bağlı sa­ Tap. A
də ümumiləşdirmələr edir. (dərslik)
Verilmiş şəkillər əsasında
Tap. B
mövzu üzrə mətn qurub nəql
(dərslik)
edir.
Hərəkət bildirən sözlərin təs­ Tap. C Ç
diq və ya inkarda olduğunu (dərslik), tap. A
müəyyən edir. (iş dəftəri)
132
3­cü dərs. “Ağıllı uşaq”
• Dərslik: səh. 29­30 • İş dəftəri: səh. 16
Təlim məqsədləri
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlu­
matlarla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdir­
mələr edir (st. 2.2.5).
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
nunu yazır (st. 3.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Motivasiya sualının müzakirəsi
yönəltmə
Oxu. Söz
2 “Ağıllı uşaq” nağılının oxusu
ehtiyatı
Oxuyub­ Səbəb­nəticə əlaqəsinin müəy­
3
qavrama yənləşdirilməsi
Oxuduğu mətnin qısa məzmunu­
4 Yazı
nun yazılması
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim yönəldici sual vasitəsilə şagirdlərin
diqqətini mövzuya yönəldir:
– Vətənin düşmənlərdən müdafiəsi hər kəsin
borcudur. Sizcə, vətənin layiqli müdafiəçisi olmaq
üçün hansı keyfiyyətlərə malik olmaq lazımdır?
Şagirdlər öz fərziyyələrini söyləyirlər. Cəsarət,
vətənpərvərlik, mərdlik, qorxmazlıq və bu kimi
fikirlər səslənə bilər.
Oxu. Söz ehtiyatı
Müəllim mətnin oxunmasından əvvəl şagird­
lərə oxu zamanı əsas obrazın xarakterinə diqqət
etməyi tapşırır.
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu. Şa­
girdlər “Ağıllı uşaq” nağılındakı cümlələri növbə
ilə bir­birini izləyərək ucadan oxuyurlar. Hər ab­
zası oxuyub bitirdikdən sonra müəllim faktoloji
suallarla şagirdlərin həmin hissəni oxuyub­qav­
radıqlarını yoxlayır. Müəllim şagirdlərdən tanış
olmayan söz və söz birləşmələrinin (məkrli, talan
etmək, tədbir, aradan götürmək, inişil, çapar)
təxmini mənasını soruşur. Sonra onların dəqiq
mənasını açıqlayır: məkrli – aldadıcı, hiyləli; ta‐
lan etmək – dağıtmaq; tədbir – bir işi görmək,
həyata keçirmək üçün üsullar, yollar; aradan
 5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ

götürmək – yox etmək; inişil – keçən ildən qa­

baqkı il; çapar – atla bir yerə məktub, əmr, xəbər
aparıb­gətirən şəxs; fərasət – ağıl, bacarıq; təs­
lim etmək – ixtiyarına vermək. Şagirdlər sözlərin
dəqiq izahından sonra onları müxtəlif cümlə­
lərdə işlədirlər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim motivasiya
üçün verdiyi sualı bir daha təkrar edir:
– Vətənin layiqli müdafiəçisi olmaq üçün
hansı keyfiyyətlərə malik olmaq lazımdır?
“Ağıllı uşaq” nağılını oxuduqdan sonra şa­
girdlər bu sual ətrafında bir daha düşünür, ca­
vablandırır, dərsin əvvəlində verdikləri cavabla
müqayisə edirlər. Müəllim bütün fikirləri təx­
minən aşağıdakı kimi ümumiləşdirə bilər:
Çox zaman ağıl, tədbir, məntiq gücə üstün
gəlir. Vətəni qorumaq üçün fiziki güclə bərabər,
bilik, savad qazanmalı, məntiqi düşüncəni inkişaf
etdirmək lazımdır.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıq şagird­
lərin “Ağıllı uşaq” nağılını diqqətlə oxuduqlarını
yoxlayır, eyni zamanda onların analitik bacarıq­
larını möhkəmləndirir.
Doğru cavablar: 1 – b, 2 – c, 3 – a.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin yazı bacarıqlarının inkişafına yönəlməklə
bərabər, mətnin məzmununu necə qavradıq­
larını da yoxlamağa imkan verir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Ucadan oxuduqdan sonra
Tap. A
mətnlə bağlı faktoloji suallara
(dərslik)
cavab verir.
Mətnin məzmunu ilə bağlı sa­ Tap. B
də ümumiləşdirmələr edir. (dərslik)
Dinlədiyi və ya oxuduğu mət­ Tap. A
nin qısa məzmununu yazır. (iş dəftəri)
4­cü dərs. “İsgəndər”
• Dərslik: səh. 30­31 • İş dəftəri: səh. 17
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xa­
rakterinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdir­
mələr edir (st. 2.2.5).
• Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandı­
rır (st. 2.2.4).
• Dinlədiyi mətndəki məlumatları əvvəl bildik­
ləri ilə müqayisə edir (st. 1.1.2).
• Oxuduğu və ya dinlədiyi mətnlə bağlı emosio­
nal düşüncələrini ifadə edir (bəyəndim, bəyən­
mədim, yazığım gəldi, təəccübləndim) və
əsaslandırır (st. 1.2.2).
• Frazeoloji ifadələrlə onların izahlarını uyğun­
laşdırır (st. 2.1.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Müəllimin sualı ətrafında müza­
1
yönəltmə kirə
2 Oxu “İsgəndər” mətninin oxusu
Obrazın davranışlarının səbəbi­
Oxuyub­ nin müəyyənləşdirilməsi; mətn­
3
qavrama dən faktlar gətirməklə obrazın
xarakterinin səciyyələndirilməsi
4 Dinləmə “Alim və yolçu” dinləmə mətni
Oxuduğu və dinlədiyi mətnlərlə
5 Danışma bağlı düşüncələrinin ifadə edil­
məsi
Söz ehti­ Frazeoloji ifadələrin mənaları ilə
6
yatı uyğunlaşdırılması
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Əqli hücum. Müəllim yönəldici sual vasitəsilə
şagirdlərin diqqətini mövzuya yönəldir:
– Ağıllı insanlar hansı xüsusiyyətləri ilə fərq‐
lənirlər? Həyatdan misallar gətirməklə fikrinizi
əsaslandırın.
Şagirdlər öz fərziyyələrini söyləyirlər.
Oxu. Söz ehtiyatı
Müəllim mətnin oxunmasından əvvəl şagird­
lərə oxu zamanı obrazların davranışlarına fikir
verməyi tapşırır.
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Rollu oxu. Şagird­
lər birinci dəfə “İsgəndər” mətnini səssiz şəkildə

133
oxuyur, mətnlə tanış olurlar. Daha sonra isə mü­
əllim mətni rollar üzrə oxumaq üçün rol bölgüsü
keçirir. Şagirdlər obrazın nitqinə aid cümlələri
onların xarakterinə uyğun səsləndirərək oxu­
yurlar. Müəllim şagirdlərdən tanış olmayan söz
və söz birləşmələrinin (daşı daş üstə qoymamaq,
mühasirəyə almaq, fəth etmək, tabe olmaq,
yerləyeksan etmək) təxmini mənasını soruşur.
Sonra onların dəqiq mənasını açıqlayır: daşı daş
üstə qoymamaq – dağıtmaq; mühasirəyə al‐
maq – hər tərəfdən əhatə olunmaq; fəth etmək
– tutmaq, silah gücü ilə almaq; yerləyeksan
etmək – dağıtmaq. Şagirdlər sözlərin dəqiq iza­
hından sonra onları müxtəlif cümlələrdə işlə­
dirlər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim motivasiya
üçün verdiyi sualı bir daha təkrar edir:
– Ağıllı insanlar hansı xüsusiyyətləri ilə
fərqlənirlər?
“İsgəndər” mətnini oxuduqdan sonra şagird­
lər bu sual ətrafında bir daha düşünür, cavab­
landırır, dərsin əvvəlində verdikləri cavabla
müqayisə edirlər. Müəllim bütün fikirləri təx­
minən aşağıdakı kimi ümumiləşdirə bilər:
Səbirli olmaq, hadisələri, problemləri ətraflı
analiz etmək, düşünülmüş addım atmaq, vəziy‐
yətdən çıxış yolu tapmaq, hazırcavablılıq ağıllı
insanları fərqləndirən xüsusiyyətlərdir.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıq şagird­
lərin “İsgəndər” mətnini diqqətlə oxuduqlarını
yoxlayır, eyni zamanda onların analitik bacarıq­
larını möhkəmləndirir. Əsas məqsəd şagirdlərin
diqqətini alimin xarakterinə, onun hazırcavab­
lılığına yönəltməkdir.
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş cümlələri oxuyurlar. Mətndə mavi
rənglə fərqləndirilmiş cümlələrlə uyğunlaşdıra­
raq obrazın xarakterini səciyyələndirirlər.
Doğru cavablar:
1. İsgəndər çox inadkar və tərs idi. – Müəllim
and içirəm ki, bu dəfə sənin xahişinə əməl et‐
məyəcəyəm.
2. İsgəndərin müəllimi hazırcavab insan idi. –
Alim İsgəndərə yaxınlaşıb yüksək səslə deyir:
– İsgəndər, səndən xahiş edirəm, bu şəhəri tut
və yerləyeksan et.
134
3. İsgəndər verdiyi sözə həmişə əməl edərdi. –
Böyük sərkərdənin bir xasiyyəti də varmış: əgər
and içib söz verdisə, bu sözünün üstündə mütləq
durarmış.
Dinləmə
Müəllimin nəzərinə! Müəllim “Şair və yol­
çu” mətnini səsləndirir. Müəllim əvvəl­
cədən şagirdlərə mətni diqqətlə dinlə­
məyi tapşıraraq oxuduqları mətn ilə
müqayisə edəcəklərini söyləyir.
Şair və yolçu
Qədim zamanlarda bir şair yaşayırmış. O öz
dürüstlüyü ilə hamının hörmətini qazanıbmış.
Şəhərbəşəhər gəzər, şeirləri ilə hamını öyrədər‐
miş ki, yalan danışmasınlar, xəbərçilik etməsinlər,
qanun‐qaydaya hörmətlə yanaşsınlar.
Bir gün şair yol kənarında bir daş üstündə
oturub dincini alırmış. Bu zaman göy pencəkli,
qara papaqlı bir adam onun yanından keçir. Şairi
tanıyıb ayaq saxlayır, deyir:
– Şair, mən şahın qəzəbinə gəlmişəm. Şahın
adamları məni axtarırlar. Sən Allah, hara getdi‐
yimi soruşsalar, onlara heç nə demə.
Yolçu bu sözləri deyib yoluna davam edir.
Şairi fikir götürür. Necə etsin ki, qanunu poz‐
masın, yalan danışmasın, eyni zamanda xəbər‐
çilik də etməsin. Axırda ağlına bir fikir gəlir.
Oturduğu daşın üstündən qalxıb başqa bir daşın
üstündə oturur.
Bir azdan şahın adamları gəlib həmin yerə
çıxırlar. Şairi görüb soruşurlar:
– Ey şair! Buradan göy pencəkli, qara şalvarlı
bir adam keçməyib?
Şair cavab verir:
– Mən bu daşın üstündə oturandan bəri elə
bir adam görməmişəm.
1.1.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim müqayisə
üçün aşağıdakı suallardan da istifadə edə bilər:
1. Şairin hansı xüsusiyyəti onu yalan danış‐
maqdan, xəbərçilik etməkdən xilas etdi?
2. Sizcə, şairin və İsgəndərin müəlliminin xa‐
rakterləri arasında oxşarlıq varmı? Niyə belə dü‐
şünürsünüz? Fikrinizi əsaslandırın.
Ümumiləşdirmə təxminən belə ola bilər:
Hazırcavablılıq şairin və İsgəndərin müəlli‐
minin oxşar xüsusiyyətidir. Onların ikisi də hazır‐
cavablılığı ilə çətin vəziyyətdən çıxış yolu tapır.

Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıq şagirdlərin
oxuduğu “İsgəndər” və dinlədiyi “Alim və yolçu”
mətnlərindəki faktların müqayisəsinə yönəldilib.
Doğru cavablar: Tapşırıqda verilmiş 1‐ci, 3‐cü,
6‐cı məlumatlar “İsgəndər”, 2‐ci, 4‐cü, 5‐ci mə‐
lumatlar isə “Alim və yolçu” mətninə aiddir.
Danışma
1.2.2 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
da verilmiş sualı müzakirə edərkən III fəsildə
oxuduqları mətnlərdən arqumentlər gətirməklə
fikirlərini əsaslandıracaq, eyni zamanda bu fə­
sildə öyrəndiklərini ümumiləşdirəcəklər.
Söz ehtiyatı
2.1.4 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıqda “İsgən­
dər” mətnində istifadə olunan bəzi frazeoloji
birləşmələr verilib. Tapşırıq şagirdlərin “Söz boğ­
çası” rubrikasında verilmiş bu ifadələrin məna­
larını nə qədər mənimsədiklərini yoxlamağa
imkan verir.
Doğru cavablar: 1 – c, 2 – ç, 3 – b, 4 – a.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı meyar
və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətni oxuyarkən obrazların
Tap. A
nitqini onların xarakterinə
(dərslik)
uyğun səsləndirir.
Mətnin məzmunu ilə bağlı sa­ Tap. B
də ümumiləşdirmələr edir. (dərslik)
Mətndən faktlar gətirməklə fik­ Tap. C
rini əsaslandırır. (dərslik)
Dinlədiyi mətndəki məlumat­ Tap. Ç
ları əvvəl bildikləri ilə müqa­ (dərslik), tap. A
yisə edir. (iş dəftəri)
Oxuduğu və dinlədiyi mətnlə
bağlı emosional düşüncələrini
Tap. D
ifadə edir (bəyəndim, bəyən­
(dərslik)
mədim, yazığım gəldi, təəccüb­
ləndim) və əsaslandırır.
Frazeoloji ifadələrlə onların iza­ Tap. B
hını uyğunlaşdırır. (iş dəftəri)
135
5­ci bölmə NAĞILLAR ALƏMİNDƏ
5­ci dərs. Ümumiləşdirici təkrar
• Dərslik: səh. 32 • İş dəftəri: səh. 18
Təlim məqsədləri
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur
(st. 2.2.1).
• Başlıq, yarımbaşlıq, qrafik təsvirlər kimi mətn
elementlərinin məzmunun təqdim edilməsində
rolunu müəyyənləşdirir (st. 2.2.3).
• Obrazı və onun davranışlarını qiymətləndir­
məklə (xeyirxahdır, qəddardır, yaxşı davrandı/pis
davrandı və s.) mətndəki əsas fikirlə bağlı mü­
lahizə yürüdür (st. 2.2.4).
• Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləş­
dirməklə cümləni genişləndirir (st. 4.1.6).
• Oxuduğu mətn haqqında rəy yazır (st. 3.1.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Bölməyə aid fəsil adlarının xatır­
1
yönəltmə lanması
“Nağıl olmaq istəyirəm” şeirinin
2 Oxu
oxusu
Nağıllara məxsus ifadələrin seçil­
məsi; nağıl obrazlarının iştirak
Oxuyub­
3 etdikləri nağılların adlarının mü­
qavrama
əyyənləşdirilməsi; obrazların sə­
ciyyələndirilməsi
Dil qay­
4 Cümlənin genişləndirilməsi
daları
5 Yazı V bölmə haqqında rəy yazılması
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Şagirdlər üçüncü bölmənin səhifələrini və­
rəqləyərək fəsillərin adlarını xatırlayırlar. Onlar
bölmə üzrə öyrəndikləri mövzular haqqında öz
təəssüratlarını bölüşürlər.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şeirin
oxunmasından əvvəl şagirdlərə oxu zamanı
şeirdə rast gəldikləri nağıl qəhrəmanlarının adını
qeyd etməyi tapşırır. Şagirdlər dəftərlərində
qeyd etdikləri obrazların adlarından növbəti tap­
şırıqları yerinə yetirərkən istifadə edəcəklər.
Müəllimin nəzərinə! Tapşırıqda təqdim
olunmuş şeiri ilk dəfə müəllimin oxuması
tövsiyə edilir.
 Oxuyub­qavrama etmək üçün cümləni genişləndirmək bacarığı
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər nağıllarda inkişaf etdirilir. Şagirdlər cümlələrə qoyulmuş su­
tez­tez işlədilən ifadələri şeirdə tapmaqla nağılın allara cavab vermək üçün qrammatik və seman­
struktur elementlərini tanıdıqlarını nümayiş et­ tik baxımdan daha çox uyğun sözlərdən istifadə
dirirlər. Nağıllara məxsus belə ifadələr haqqında etməklə cümlələri genişləndirirlər.
həm bu bölmədə, həm də I sinif Azərbaycan dili Doğru cavab:
dərsliyində də məlumat verilib. a) Balaları zalımlardan qoruyaram.
Doğru cavablar: “Az gedərəm, üz gedərəm, b) Almalardan pay alaram.
dərə‐təpə, düz gedərəm”, “Dərələrdən sel kimi, c) Təpələrdən yel kimi keçərəm.
təpələrdən yel kimi”, “Göydən düşən almalar”. Yazı
Tapşırıq C (dərslik). Müəllim şagirdlərin diq­ 3.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər bu
qətini “Nağıl olmaq istəyirəm” şeirinə çəkilmiş il­ tapşırıqda V bölmə haqqında rəy yazacaqlar.
lüstrasiyalara cəlb edir. Şagirdlər şeiri oxuyarkən Bununla da bu bölmə haqqında fikirlərini, mü­
qeyd etdikləri obrazların adlarını səsləndirir və nasibətlərini bildirəcəklər. Tapşırıq vasitəsilə şa­
hansı nağılda iştirak etdiklərini müəyyənləşdirir­ girdlər rəy haqqında aldıqları bilikləri təcrübədə
lər. Beləliklə, bu bölmədə oxuduqları nağılları bir tətbiq edirlər. Eyni zamanda bölmə üzrə ümu­
daha xatırlayırlar. miləşdirmə aparırlar.
Doğru cavablar: Məlikməmməd, div obrazları
“Məlikməmməd” nağılında, Küpəgirən qarı ob‐ Formativ qiymətləndirmə
razı “Uçan xalça” nağılında iştirak edirlər. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Müəllim aşağıdakı sual vasitəsilə şagirdlərin yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
diqqətini yoxlayır: Meyarlar Materiallar
– İllüstrasiyalara diqqətlə baxın. “Nağıllar alə‐
mində” bölməsində hansı nağılları oxumamısı‐ Şeiri məzmununa uyğun into­ Tap. A
nız? nasiya ilə oxuyur. (dərslik)
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər “Nağıl Başlıq, yarımbaşlıq, qrafik təs­
olmaq istəyirəm” şeirindəki obrazların adlarını virlər kimi mətn elementlərinin Tap. B, C
mənfi və müsbət başlıqları altında qruplaşdır­ məzmunun təqdim edilməsin­ (dərslik)
maqla mənfi və müsbət obrazlar haqqında ve­ də rolunu müəyyənləşdirir.
rilmiş məlumatları nə dərəcədə mənimsədiklərini Obrazı və onun davranışlarını
nümayiş etdirirlər. Şagirdlər nağıllardan arqu­ qiymətləndirməklə (xeyirxah­
Tap. Ç
mentlər gətirməklə seçimlərini izah edir, fikirlə­ dır, qəddardır, yaxşı davrandı/pis
(dərslik)
rini əsaslandırırlar. davrandı və s.) mətndəki əsas
Doğru cavablar: fikirlə bağlı mülahizə yürüdür.
Müsbət obraz: Məlikməmməd – Məlikməm‐ Sözlər arasında məna əlaqəsini
məd atasının bağından sehrli almaları oğurlayan Tap. D
müəyyənləşdirməklə cümləni
divi məğlub etdi; Divin illərdir tutub saxladığı (dərslik)
genişləndirir.
gözəl qızı onun əlindən xilas etdi; Zümrüd qu‐
Oxuduğu mətn haqqında rəy Tap. A
şunun balalarını əjdahanın əlindən xilas etdi.
yazır. (iş dəftəri)
Mənfi obraz: Div – sehrli almaları padşahın
bağından oğurlayırdı; Gözəl qızı dərin bir quyuda
əsir saxlayırdı.
Küpəgirən qarı – hiyləgərlik edib Əhmədin nə‐
nəsini aldatdı, Uçan xalçanı və sehrli üzüyü Əh‐
mədin evindən oğurladı.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq D (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
şagirdlərin fikirlərini daha geniş və əhatəli ifadə

136
 6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN

bölmə 6 VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
Mövzu Vətənim Azərbaycan
• Tanış mövzular üzrə müzakirə
Şifahi nitq • Mövzu üzrə aparılan araşdırmanın şifahi təqdimatı
• Mətni obrazların dilindən nəqletmə
muğam, tar, kamança, qaval, yovşan, müdrik, ədalətsiz,
Söz ehtiyatı elçi, cıdır, jokey, mötəbər, yalman, mehtər, baytar, ram
etmək, köhlən, xiffətini çəkmək və s.
Nitq bacarıqları • Kiçikhəcmli mətnlərin oxunması
Oxu • Mətnin mövzu, məzmun və ideyasının müəyyən olunması
• Mətn üzrə yarımbaşlıqların tərtibi
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərin (şokolad, konfet) ya­
zılış qaydalarının (o, yoxsa a) mənimsədilməsi
Yazı
• Şəkil və ya plan əsasında mətnin qısa məzmununun ya­
zılması
• Dırnaq işarəsi
Dil qaydaları
• Nitq etiketləri
Akademik biliklər
• Mövzu, məzmun, ideya, atalar sözü, yarımbaşlıq, dırnaq
Filoloji anlayışlar
işarəsi
• Vətənini tanımaq, vətənə sevgi, insanlara mərhəmət, milli
Kompetensiyalar dəyərlərə hörmət, qədim abidələrə, qədim əşyalara dəyər
verilməsi və s.
Bu bölmədə Azərbaycanla bağlı müxtəlif • mətnə diqqətlə qulaq asır, mətn oxunduq­
mövzulardan (Azərbaycanın milli dəyərləri, işğal ca kitabdan izləyir;
olunmuş torpaqları, qəhrəmanları və s.) bəhs • fikirlərini sərbəst şəkildə yazır;
edən bədii və informativ mətnlər təqdim olu­ • cümlənin növlərini fərqləndirir;
nur. Bölmədə müharibə və sülh mövzusu şa­ • ad, əlamət və hərəkət bildirən sözləri fərq­
girdlərin yaş səviyyəsinə uyğun olaraq bəşəri bir ləndirir.
problem kimi nəzərdən keçirilmişdir. Müharibə­ Mənimsəmədə çətinlik doğuran məsələlər:
dən əziyyət çəkmiş insanların vəziyyəti, onlara • Mətnin məzmununun yazılması;
mənəvi və maddi dəstəyin göstərilməsi, vətən­ • Mətn üzrə yarımbaşlıqların tərtibi.
pərvərlik, humanistlik, qayğıkeşlik və başqa
mənəvi keyfiyyətlərin aşılanması, xalqın milli Diferensial təlim
dəyərlərinə hörmət edilməsi və s. məsələlər Bu bölmənin tədrisi zamanı mövzuların mə­
bölmənin aparıcı xəttini təşkil edir. Əsas məq­ nimsədilməsində şagirdlərin fəaliyyətinə fərdi,
səd isə bu və ya digər mövzulardan istifadə et­ diferensial yanaşma faydalı ola bilər. Bu mə­
məklə şagirdlərin dinləmə, danışma, oxu və yazı qamlarla bağlı tövsiyələr dərslərin şərhində
bacarıqlarını inkişaf etdirmək, söz ehtiyatlarını verilmişdir.
zənginləşdirməkdir.
Bu bölmədə nəzərdə tutulan köməkçi və­
Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar: saitlər: milli (muğam, saz havası) və xarici (rok,
• mətndəki obrazların xarakterini təhlil edir, caz və s.) mahnı nümunələri, “Əsgər marşı”, İçə‐
onlara münasibət bildirir; rişəhərə aid şəkil və ya videoçarx, Novruz at‐
• mövzu ilə bağlı şifahi təqdimat hazırlayır; ributları və s.
• mətni məzmuna müvafiq səs tonu ilə oxuyur;

137

fəsil 1 VƏTƏN SEVGİSİ
1­ci dərs. “Doğma yurdun yovşanı”
(I hissə)
• Dərslik: səh. 33­34 • İş dəftəri: səh. 19
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlu­
matlarla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Әsərdəki obrazın xarakterik cəhətini müvafiq
əlamət bildirən sözlə adlandırır (st. 2.1.1).
• Nəqli cümlələrə sual verməklə sual cümləsi
qurur (st. 4.1.7).
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin
ardıcıllığına əməl edir (st. 3.1.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Söz assosiasiyası
yönəltmə
Bölmə titulundakı şəkil və suallar
2 Danışma
üzrə iş
“Doğma yurdun yovşanı” (I hissə)
3 Oxu
mətninin oxusu
Söz ehti­
4 Yeni sözlərin mənimsədilməsi
yatı
Dil qay­
5 Sual cümlələrinin qurulması
daları
Obrazların adından məktubun
6 Yazı
yazılması
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Söz assosiasiyası. Müəllim “Azərbaycan” sö­
zünü lövhədə yazır. Şagirdlərə deyir: “Azərbay­
can”la bağlı bildiyiniz məlumatları söyləyin.
Bununla bölmənin mövzusu üzrə əvvəlki bi­
liklər xatırladılır və şagirdlərin mövzu ilə bağlı
ilkin bilik səviyyəsi müəyyən edilir.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər 1­ci sualı
cavablandırmaqla Qız qalası, İçərişəhər haqqın­
da bildiklərini danışırlar. Əgər bu yerləri görən
şagirdlər varsa, müəllim onların həmin yerlər
haqqında təəssüratlarını bölüşmələrinə vaxt
ayırmalıdır. Yaxşı olardı ki, İçərişəhərdən bəhs
edən videoçarx nümayiş olunsun.
138
Musiqi ilə inteqrasiya. Müəllim şagirdlərə bir
tanınmış xanəndənin muğam ifasını dinlədə bi­
lər. (Tacir Şahmalıoğlunun uşaq vaxtı oxuduğu
bayatı­şirazın səsləndirilməsi tövsiyə olunur.)
Sonra tapşırıqdakı 2­ci sual cavablandırılır. Bu
sualla şagirdlərin söz ehtiyatı yoxlanılır. Milli mu­
siqi alətlərinin adları (tar, qaval, kamança) söz
boğçasına əlavə olunur.
Tapşırıqdakı 3­cü sual cavablandırılır. Müəllim
Şəhidlər xiyabanı haqqında şagirdlərin ilkin bi­
liklərini yoxladıqdan sonra dinləmə mətnini səs­
ləndirə bilər:
1990‐cı ilin yanvar ayının 20‐də gecə ikən rus
ordusu Bakıya daxil oldu. Şəhərin küçə və mey‐
danlarında tanklardan və avtomatlardan dayan‐
madan atəş açdılar. Torpağımızı müdafiə etmək
istəyən silahsız insanlar rus ordusunun qarşısına
çıxdı. Həmin gecə şəhid olanlar şəhərin ən hün‐
dür yerində – Dağüstü parkda dəfn olundu. O
gündən sonra həmin yer Şəhidlər xiyabanı adla‐
nır. İndi bura Azərbaycan xalqının ziyarətgahına
çevrilib. Xalq öz qəhrəmanlarını heç vaxt unut‐
mur.
Müəllim soruşur: “Şəhidlər xiyabanı” haqda
hansı sualınız var?
Bununla şagirdlərdə hər hansı məqamı aydın­
laşdırmaq məqsədilə sual vermək bacarığı for­
malaşdırılır.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Növbəli oxu. Mü­
əllim şagirdlərə əvvəlcədən tapşırır ki, mətndə
rast gəldikləri yeni sözləri qeyd etsinlər. Şagirdlər
mətni növbə ilə, bir­birini izləyərək oxuyurlar.
Müəllim oxu zamanı şagirdlərin mətni diqqətlə
oxuduğunu və ya yoldaşını izlədiyini yoxlamaq və
mövzu ətrafında düşündürmək üçün suallar ve­
rir.
Suallar: Nə üçün həkimə “loğman” deyirdilər?
Həkim nə üçün vətənini tərk etdi? Ölkənin əvvəlki
hökmdarı necə adam idi? Ölkənin yeni hökmdarı
loğmanla bağlı hansı qərara gəldi? Sizcə, nə
üçün yeni hökmdar loğmanı vətəninə qaytarmaq
istəyirdi? O, loğmanın yanına kimləri göndərdi?
Hökmdar loğmana nə göndərdi? Loğman onun
istəyinə nə cavab verdi? və s.
Söz ehtiyatı
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlərin
oxu zamanı qeyd etdikləri tanış olmayan sözlərin

(müdrik, zülm, ədalətsiz, loğman, elçi, rədd, yov‐
şan) mənasını əvvəlcə şagirdlərdən soruşur, son­
ra sözlərin dəqiq izahını verir. “Yovşan” sözünün
mənası mətnin ikinci hissəsində aydın olur. Ona
görə də müəllim bu dərsdə şagirdlərə “yovşan”ın
mənasını lüğətdən tapmağı tapşıra bilər. Bu da
şagirdlərin lüğətlə işləmək bacarıqlarını möh­
kəmləndirir.
Müəllimin nəzərinə! Növbəti dərsə hazırlıq
məqsədilə şagirdlərin diqqətini dərsliyin
35­ci səhifəsindəki B tapşırığına yönəlt­
mək və şagirdlərə yovşan bitkisi (ətri, gö­
rünüşü, növləri, faydası və s.) haqqında
araşdırma aparmağı tapşırır.
Diferensial təlim
Yovşan bitkisinin ən geniş yayılmış növlərin­
dən biri tərxundur. Müəllim araşdırma aparmaq­
da çətinlik çəkən şagirdlərə valideynlərindən
tərxun bitkisi haqqında məlumat öyrənməyi və
ya tərxun bitkisini əldə etməyi tapşıra bilər.
2.1.1 Tapşırıq A (iş dəftəri). Dil qaydaları ilə
inteqrasiya. Şagirdlər 2­ci cümlənin məzmununa
diqqət etməklə 1­ci cümlədəki buraxılmış sözü
(“zalım” və ya “zülmkar”) tapırlar. Şagirdlər əlavə
etdikləri sözün əlamət bildirdiyini müəyyən et­
məklə dil qaydaları üzrə biliklərini də möhkəm­
ləndirmiş olurlar.
Dil qaydaları
4.1.7 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırığın məq­
sədi şagirdlərin sual tərtib etmək bacarığını möh­
kəmləndirməkdir. Şagirdlər hər bir cümlədəki
fikrə uyğun müxtəlif sual cümlələri qura bilərlər;
məsələn, 2­ci cümləyə müxtəlif suallar qoymaq
olar: Loğman nə üçün vətəni tərk etdi? Kim hök‐
mdardan incidi? Loğman incidiyinə görə nə etdi?
Yazı
3.1.4 Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Si­
nifdəki şagirdlərin sayından asılı olaraq müəllim
şagirdləri bir neçə qrupa ayırır. Qrupların yarısına
hökmdarın adından loğmana, digər yarısına isə
loğmanın adından hökmdara cavab məktubu
yazmağı tapşırır. Sonra tapşırıqda verilmiş məs­
ləhətlər oxunur. Müəllim məktubun tərkib hissə­
ləri ilə bağlı xatırlatma edir, qruplara məktubun
məzmunu ilə bağlı əlavə tövsiyələr verir. Müəllim
şagirdlərə hökmdarın loğmana və loğmanın
hökmdara yazdığı məktubların rəsmi xarakter
daşıdığını nəzərə almağı və məktubları yazarkən
139
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
bu məqama diqqət etmələrini tapşırır. Həmçinin
qruplara hazır qiymətləndirmə meyarları verir və
tapşırır ki, məktublarınızı bu meyarlara uyğun
yazın. Çünki sonda bir­birinizin məktubunu qiy­
mətləndirəcəksiniz.
Qruplar işlərini bitirdikdən sonra məktubla­
rını növbə ilə təqdim edirlər. Hər təqdimatdan
sonra qruplar meyarlar əsasında təqdimat edən
qrupun məktubunu qiymətləndirirlər. Sonda da­
ha inandırıcı, uğurlu məktub seçilir.
Müəllim qrupların fəaliyyətini belə də qura
bilər:
Bütün qruplar əvvəlcə eyni vaxtda hökmdarın
dilindən məktub yazırlar. Qruplar məktublarını
bir­biri ilə dəyişib oxuyurlar, müəllimin hazır­
ladığı meyarlar əsasında qiymətləndirirlər. Sonra
loğmanın hökmdara cavab məktubu yazılır. Yenə
eyni qayda ilə qruplar bir­birinin məktubunu
oxuyub qiymətləndirmə aparırlar. Müəllim qiy­
mətləndirmə vərəqlərini yoxlayıb uğurlu və inan­
dırıcı məktubu seçir.
Məktubların qiymətləndirmə meyarları:
Hökmdarın adından yazılan məktub:
1. Məktubda salamlaşma varmı?
2. Hökmdar özünü təqdim edibmi?
3. Hökmdar məktubu yazma səbəbini göstə‐
ribmi?
4. Loğmanla sağollaşıbmı?
5. Məktubun sonunda ad, ünvan, tarix yazı‐
lıbmı?
6. Məktub inandırıcıdırmı?
7. Məktub təsirli yazılıbmı? Yəni Loğman bu
məktubu oxusa, vətəninə qayıdarmı?
Loğmanın hökmdara cavab məktubu:
1. Loğman hökmdarı salamlayıbmı?
2. Loğman onu hökmdar seçildiyinə görə təb‐
rik edibmi?
3. Hökmdara dəvətinə görə təşəkkür edibmi?
4. Loğman vətəni ilə bağlı hökmdara ümid və
arzularını bildiribmi?
5. Rədd cavabına görə üzrxahlıq edibmi?
6. Hökmdarla sağollaşıbmı?
7. Loğman məktubu yazarkən hökmdara hör‐
mətlə yanaşıbmı? Yəni hökmdar məktubu oxusa,
qəzəblənərmi?
Məktub nümunələri:
Hökmdarın adından:
Salam, həkim!
Necəsiniz? İşləriniz necə gedir? Mən ölkənin
yeni hökmdarıyam. İstəyirəm ki, ölkəmdə sizin
kimi gərəkli alimlər, həkimlər çox olsun. Sizin
haqqınızda çox eşitmişəm. Bilirəm ki, bu ölkədən
inciyib getmisiniz. Ancaq indi vəziyyət başqadır.
Ölkədə qanun‐qayda yaratmağa çalışıram. Mən
hökmdar olduğum dövrdə heç kəs əziyyət çək‐
məyəcək. Siz bizim ölkəmizə çox lazımsınız. Mən
söz verirəm ki, insanlara kömək etmək üçün sizə
hər cür imkan yaradacağam.
Hörmətlə, sizin yeni hökmdarınız.
Loğmanın adından:
Salam, hörmətli hökmdar!
Hökmdar seçilməyinizə görə sizi təbrik edi‐
rəm. Sizə uğurlar arzulayıram. İnanıram ki, öl‐
kəmiz getdikcə inkişaf edəcək. İnsanlar daha
rahat, xoşbəxt yaşayacaqlar. Ancaq mən qayıda
bilmərəm. Buradakı insanların da mənə ehtiyacı
var. Ölkədə mənim kimi həkimlər çoxdur, onları
axtarıb‐tapın.
Hörmətlə, loğman.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Bildiyi məlumatlardan istifadə Tap. A
etməklə şəkillər üzrə danışır. (dərslik)
Mətndəki məlumatlarla bağlı Tap. B
suallara cavab verir. (dərslik)
Әsərdəki obrazın xarakterik
Tap. A
cəhətini müvafiq əlamət bil­
(iş dəftəri)
dirən sözlə adlandırır.
Nəqli cümlələrə sual vermək­ Tap. B
lə sual cümləsi qurur. (iş dəftəri)
Məktub yazarkən mətnin tər­
Tap. C
kib hissələrinin ardıcıllığına
(dərslik)
əməl edir.
Növbəti dərsə hazırlıq: Növbəti dərsdə yovşan
bitkisinin (və ya tərxunun) nümayiş etdirilməsi
tövsiyə olunur.
140
2­ci dərs. “Doğma yurdun yovşanı”
(II hissə)
• Dərslik: səh. 35­36 • İş dəftəri: səh. 20
Təlim məqsədləri
• Öz biliklərinə əsaslanaraq problemin həlli ilə
bağlı fikir yürüdür (st. 1.2.2).
• Mövzu ilə bağlı araşdırma apararaq sadə for­
malı təqdimatlar edir (st. 1.2.1).
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Mətnin kompozisiyasında problemin yaran­
ması və həlli məqamlarını müəyyən edir (st.
2.2.3).
• Sözün kontekstə görə mənasını yaxınmənalı
sözün köməyi ilə izah edir (st. 2.1.3).
• Әsərdəki obrazın xarakterik cəhətini müvafiq
əlamət bildirən sözlə adlandırır (st. 2.1.1).
• Bədii və informativ mətnlərdə mövzu, məz­
mun və ideya anlayışlarını fərqləndirir (st.
2.2.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Mətnin 1­ci hissəsinin xatırlan­
1
yönəltmə ması
Mətndəki problemin həlli üçün
fikirlərin irəli sürülməsi; yovşan
2 Danışma
bitkisi haqqında təqdimatın
dinlənilməsi
“Doğma yurdun yovşanı” (II his­
3 Oxu
sə) mətninin oxusu
Oxuyub­ Mətnin mövzu və ideyası üzrə iş
4
qavrama
5 Söz eh­ Yeni sözlərin mənimsədilməsi
tiyatı
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim mətnin əvvəlini xatırladır:
– Yeni hökmdar loğmanı ölkəyə qaytarmaq
üçün nələr etdi?
Danışma
1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırıq şagird­
lərdə problemlərin həlli yollarını tapmaq ba­
carıqlarını inkişaf etdirir. Müəllim şagirdləri
düşündürüb təkliflərini dinləyir.
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlərin yovşan
bitkisi haqqında hazırladıqları təqdimatlar dinlə­
nilir. Yovşanın Azərbaycanda geniş yayılmış ətirli
bitki olması, onun bir çox növlərinin qədim za­

manlardan dərman bitkisi kimi istifadə edilməsi,
yovşanın bir növü olan tərxunun Azərbaycan
mətbəxində geniş istifadə edilməsi kimi məlu­
matlar şagirdlərin mətni daha dərindən qavra­
malarına kömək edir.
1.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırığın məqsədi
“vətən həsrəti” mövzusunu şagirdlərin yaş sə­
viyyəsinə uyğunlaşdırmaqdır. Şagirdlər özlərinə
doğma olan məkan, insanlar, əşyalar haqqında
düşünürlər. Bu tapşırıq loğmanın düşdüyü və­
ziyyəti anlamağa kömək edəcək.
Oxu
Tapşırıq Ç (dərslik). Növbə ilə oxu. Şagirdlər
A tapşırığını yerinə yetirən zaman problemin
müxtəlif həll yollarını düşünmüşdülər. Müəllim
indi şagirdlərin diqqətini mətnə çəkilmiş illüs­
trasiyaya yönəldir və soruşur:
– Şəkildə kimlər təsvir olunmuşdu? Sizcə, bu
bitki nə üçün loğmanın vətənə qayıtmasına sə‐
bəb oldu?
Bu sual mətnin davamının təxmin edilməsinə
və mətnin ikinci hissəsinin oxunmasına maraq
yaradır.
Sonra mətnin oxusuna başlanır. Oxu zamanı
şagirdlərə tanış olmayan sözlər izah olunur.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətn­
dəki problem və problemin həlli yollarını analiz
edərək oxu zamanı mətndəki əsas hadisələri
qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
Tapşırıq D (dərslik). Rollu oyun. Şagirdlər rol­
lu oyuna başlamazdan öncə müəllim sual verir:
– Məgər loğmanın yaşadığı ölkədə yovşan
yox idi? Sizcə, niyə çobanın gətirdiyi yovşan
loğmanın vətənə dönməsinə səbəb oldu?
Şagirdlər təxminən belə cavab verməlidirlər:
– Çobanın gətirdiyi yovşanın ətri loğmana
keçmiş günlərini, dostlarını, yaxınlarını, doğma
yurd‐yuvasını xatırlatdı. Vətən sevgisi onu doğ‐
ma yurduna qaytardı.
Müəllimin yönəldici sualı ilə şagirdlər mətnin
adı ilə məzmunu arasında olan bağlılığı da analiz
edirlər. Bununla da şagirdlər “doğma yurd” an­
layışını daha dərindən qavrayırlar. Bu, rollu oyun
zamanı loğmanın keçirdiyi hissləri mimika və
jestlərin köməyi ilə ifadə etmələrinə yardım edə­
cək. Şagirdlər mətndə təsvir edilməyən epizodu
öz təxəyyüllərinə uyğun canlandırmaqla şifahi
141
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
nitq bacarıqlarını, həmçinin məntiqi və yaradıcı
təfəkkürlərini inkişaf etdirirlər. Şagirdlərin mü­
əllimin yönəltməsi ilə rollu oyun zamanı nitq
etiketlərindən (salamlaşma, təşəkkür, sağollaş­
ma) istifadə etməsi məqsədəuyğundur.
2.2.4 Tapşırıq E (dərslik). Tapşırıqdakı sual­
lara cavab verməklə şagirdlər “Doğma yurdun
yovşanı” mətnini ümumiləşdirirlər. Bu tapşırıq
oxuyub­qavrama bacarığının inkişaf etdirilməsi
üçün vacib olan filoloji anlayışların “mövzu” və
“ideya”nın mənimsədilməsi üçün motivasiya ro­
lunu oynayır.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Şagirdlər mü­
əllimin köməyi ilə rubrikadakı məlumatları oxu­
yub analiz edirlər.
Tapşırıq Ə (dərslik). Qruplarla iş. Qruplara
1­ci yarımildə keçdikləri mətnlərin mövzu və
ideyasını müəyyənləşdirmək tapşırılır. Sonda şa­
girdlərin təqdimatları dinlənilir. Müəllim qrup­
ların bir­birinin təqdimatını dinlədikdən sonra
fikir bildirməsinə, lazım gələrsə, müvafiq düzəliş
etməsinə diqqət yetirməlidir.
Qruplar mətnlərin mövzu və ideyasını təx­
minən belə yaza bilərlər:
“Ağıllı daxıl” mətni:
Mövzu: qənaət
İdeya: Hamı qənaət etməyi bacarmalıdır.
“Qar kraliçası” mətni:
Mövzu: dostluq
İdeya: Dost dosta sədaqətli olmalıdır.
“Qanqalın nağılı” mətni:
Mövzu: Qanqalın faydalı bitki olması
İdeya: Hər bitkinin öz gözəlliyi, faydası var.
“Padşah və müəllim” mətni:
Mövzu: Müəllimə hörmətlə yanaşan padşah
İdeya: Müəlliminə hörmət etmək hər kəsin
borcudur və ya müəllimlik bütün peşələrdən üs­
tündür.
Söz ehtiyatı
2.1.3 “Söz boğçası” rubrikası. Rubrikadakı
sözlərin mənaları yaxınmənalı sözlər vasitəsilə
izah olunur. Məhəl qoymamaq – saymamaq,
bəxşiş – hədiyyə, təmkinlə – səbirlə, ürəyi sız‐
lamaq – çox darıxmaq və s.
Tapşırıq B, C (iş dəftəri). Tapşırıqlar şagird­
lərin söz ehtiyatını zənginləşdirmək məqsədi da­
şıyır. B tapşırığındakı bəzi sözlər şagirdlərə tanış
olmaya bilər. Bu zaman həmin sözlər müəllim tə­
rəfindən izah olunur və “Söz boğçası”na əlavə
olunur. Loğmanın xarakterini göstərən sözlər: Mövzuya yönəltmə
qürurlu, vətənpərvər, bilikli. Müəllim sual verir:
Formativ qiymətləndirmə – “Torpaq ən qiymətli nemətdir” nə demək‐
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ dir? Nə üçün insanlar torpaq uğrunda müha‐
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. ribələr edirlər?
Müəllim bu sualla şagirdləri torpağın əhə­
Meyarlar Materiallar miyyəti (canlıların məskəni, əkib­becərilməsi,
Mətndəki problemin həlli ilə Tap. A yaşıllığın faydası, yeraltı sərvətlər, qiymətli me­
bağlı fikir yürüdür. (dərslik) tallar, neft və s.) barədə düşünməyə sövq edir.
Mətnin kompozisiyasında Bu isə şagirdlərin “Bir parça torpaq” mətninin
Tap. A
problemin yaranması və həlli ideyasını anlamasına kömək edəcək.
(iş dəftəri)
məqamlarını müəyyən edir. Oxu. Söz ehtiyatı
Әsərdəki obrazın xarakterik 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbə ilə oxu.
Tap. B
cəhətini müvafiq əlamət bil­ Şagirdlər mətni növbə ilə oxuyurlar. Müəllim
(iş dəftəri)
dirən sözlə adlandırır. şagirdlərin oxu zamanı bir­birini izləməsini yoxla­
Mövzu ilə bağlı araşdırma maq üçün hər abzasın məzmununa uyğun sual­
Tap. B
apararaq sadə formalı təqdi­ lar verir. Bu zaman suallar vasitəsilə şagirdlərin
(dərslik)
matlar edir. diqqətini baş qəhrəmanın qərarlarına yönəltmək
Mətnin mövzu və ideyasını Tap. E, Ə tövsiyə edilir.
müəyyənləşdirir. (dərslik) Oxu zamanı şagirdlərə tanış olmayan sözlərin
mənasını müəllim əvvəlcə şagirdlərdən soruşur.
Şagirdlər mətnin məzmunundan, obrazların düş­
düyü situasiyalardan çıxış etməklə həmin söz­
3­cü dərs. “Bir parça torpaq” lərin mənasını təxmin edirlər. Sonra müəllim
sözlərin izahını verir. Yeni sözlər “Söz boğçası”na
• Dərslik: səh. 36­37 • İş dəftəri: səh. 21 əlavə olunur.
2.1.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər mətndə
Təlim məqsədləri
• Səs tonunu mətnin məzmununa uyğun tən­ altından xətt çəkilmiş cümlədəki frazeoloji ifa­
zimləyir (st. 2.2.1). dələrin mənasını baş qəhrəmanın keçirdiyi hiss­
• Kontekstdən çıxış edərək frazeoloji ifadələrin həyəcanı təxmin etməklə izah edirlər.
mənasını izah edir (st. 2.1.4). Oxuyub­qavrama
• Mətnin məzmununa uyğun olan (olmayan) 2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətnin
fikirləri müəyyənləşdirir (st. 2.2.4).
məzmunu ilə bağlı doğru və yanlış fikirləri müəy­
• Bədii və informativ mətnlərdə mövzu, məz­
yənləşdirməklə mətni diqqətlə oxuduqlarını nü­
mun və ideya anlayışlarını fərqləndirir (st. 2.2.2).
mayiş etdirirlər.
• Hərəkət bildirən sözlərin təsdiq və ya inkarda
olduğunu müəyyən edir (st. 4.1.5). Doğru cavablar: 1, 3, 5.
Şagirdlər baş qəhrəmanın problemi həll et­
• Dərsin qısa planı mək üçün verdiyi qərarlara görə onun xarakterini
Mövzuya
təsvir edə bilərlər. Məsələn, Böyük ata müdrik,
1 Sual ətrafında müzakirə səbirli və ədalətlidir.
yönəltmə
“Bir parça torpaq”mətninin
Bu zaman müəllim şagirdlərin fikirlərini əsas­
2 Oxu. Söz
ehtiyatı landırmasına çalışmalıdır. Məsələn, Böyük ata
oxusu
Oxuyub­ Mətnin plan əsasında nəql
ədalətli və dözümlüdür, çünki müharibənin qar­
3 şısını almaq üçün öz oğlunu da düşmənə ver­
qavrama olunması
məyə razı olur.
İnkarda işlənən hərəkət bildi­
4 Dil qaydaları “Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim şa­
rən sözlər
girdlərə “məzmun” anlayışını izah etmək üçün
5 Formativ qiymətləndirmə
əvvəlcə sual verir:

142

– Mətndə hansı hadisələr baş verir?
Sonra şagirdlərin fikirlərini ümumiləşdirir:
– Söylədiyiniz hadisələr mətnin məzmununu
təşkil edir.
2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteq­
rasiya. Tapşırığın məqsədi şagirdlərə “məzmun”
anlayışını mənimsətməkdir. Şagirdlər boşluq­
larda uyğun söz və sətirlərdə cümlələr yazmaqla
mətndəki əsas hadisələri təsvir edir, bununla da
mətnin məzmununu ifadə etmiş olurlar.
Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllimin yönəldici su­
alları ilə şagirdlər “Doğma yurdun yovşanı” və
“Bir parça torpaq” mətnlərini mövzu, məzmun
və ideya baxımından müqayisə edirlər. Müzakirə
əsasında məlum olur ki, hər iki mətnin mövzusu
(vətən) eynidir, ideyası çox yaxındır: Vətən tor‐
pağı hər şeydən üstündür. Məzmunu isə müx­
təlifdir. Müəllim izah edir ki, mətnlərin mövzu və
ideyası eyni ola bilər, ancaq hər mətnin məz­
munu fərqli olur.
Dil qaydaları
4.1.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin məntiqi təfəkkürünü, həmçinin redaktəet­
mə bacarıqlarını inkişaf etdirir. Şagirdlər mətndən
verilmiş cümlələri oxuyarkən müəyyən edir ki,
cümlənin məzmununa görə “edin”, “yarın”, “axı­
dın” sözləri, əslində, inkar formada işlənməlidir.
Şagirdlər həmin uyğunsuzluğu aradan qaldıraraq
cümlələri düzgün şəkildə yenidən yazırlar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Səs tonunu mətnin məzmu­ Tap. A
nuna uyğun tənzimləyir. (dərslik)
Kontekstdən çıxış edərək fra­
Tap. B
zeoloji ifadələrin mənasını
(dərslik)
izah edir.
Mətnin məzmununa uyğun
Tap. C
olan (olmayan) fikirləri müəy­
(dərslik)
yənləşdirir.
Oxuduğu mətnin qısa məz­ Tap. A
mununu yazır. (iş dəftəri)
Oxuduğu mətnləri mövzu,
Tap. Ç
məzmun və ideyasına görə
(dərslik)
müqayisə edir.
Hərəkət bildirən sözlərin təs­
Tap. B
diq və ya inkarda olduğunu
(iş dəftəri)
müəyyən edir.
143
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
4­cü dərs. Atalar sözləri
• Dərslik: səh. 38 • İş dəftəri: səh. 22
Təlim məqsədləri
• Tanış atalar sözlərindən mətndəki əsas fikrə
uyğun olanını seçir (st. 2.2.4).
• Atalar sözlərini mövzulara görə qruplaşdırır
(st. 2.1.4).
• Həyatda gördüklərindən verilmiş atalar sözü­
nə uyğun nümunə gətirir (st. 1.2.2).
• Kontekstə uyğun olaraq sözün əksmənalı qar­
şılığını seçir (st. 2.1.3).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Bir parça torpaq” mətninin xa­
1 tırlanması
yönəltmə
Oxuyub­ “Bir parça torpaq” mətninin ide­
2
qavrama yasının atalar sözü ilə ifadəsi
Verilmiş atalar sözlərinə uyğun
3 Danışma
mətnlərin qurulması
4 Söz ehti­ Atalar sözləri üzrə iş
yatı
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
“Bir parça torpaq” mətni xatırlanır. Müəllim
suallar verir:
– Böyük ata necə insan idi? Sizcə, ona nə üçün
Böyük ata deyirdilər? O öz igidlərinə hansı məs‐
ləhətləri verirdi?
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər “Bir par­
ça torpaq” mətninin ideyasını uyğun cümlə seç­
məklə müəyyənləşdirirlər. Müəllim tapşırıqda
verilən qısa, lakin dolğun fikirli cümlələrin atalar
sözləri adlandığını söyləyir və hər bir atalar sö­
zünü həyatdan nümunələr gətirməklə izah edir.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Rubrikada ve­
rilən məlumatlar oxunur və müəllim atalar söz­
ləri ilə bağlı ətraflı izah verir:
Hər bir xalqın özünəməxsus atalar sözləri olur.
Azərbaycan xalqına məxsus xeyli sayda atalar
sözləri var. Bu sözlər yığcam, bitkin, müdrik fikir
ifadə edir. Atalar sözlərinin müəllifi bilinmir. Ata‐
babalar həyatda baş verən hadisələrlə bağlı
müdrik fikirlər söyləyirlər. Həmin fikirlər ağızdan‐
ağıza düşür. Hamı öz nitqində yeri gəldikcə bu fi‐
kirlərdən istifadə edir. Beləliklə, atalar sözləri ana
dilimizlə birlikdə nəsildən‐nəslə ötürülür. Atalar
sözləri fikirlərimizin daha təsirli, dolğun ifadə
edilməsinə kömək edir. Hər kəs öz ana dilinin ata‐
lar sözlərini bilməli, ondan öz nitqində istifadə
etməlidir.
Tapşırıq B (dərslik). Cütlərlə iş. Cütlər tap­
şırıqda verilmiş situasiyaları oxuyaraq uyğun ata­
lar sözlərini müəyyənləşdirirlər. Düzgün cavabları
yazılı şəkildə təqdim edirlər.
Düzgün cavablar: 1 – A; 2 – C; 3 – B.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər oxuduqları
mətnləri xatırlayaraq onların ideyasını müəy­
yənləşdirib uyğun atalar sözləri ilə ifadə edirlər.
Turpun nağılı – Güc birlikdədir.
Əkinçi və Canavar – İşləməyən dişləməz.
Uçan xalça – Yaxşılıq itməz.
Müəllim əlavə şərh verir:
– Mətnlərin ideyasını daha aydın ifadə etmək
üçün çox vaxt atalar sözləri köməyimizə çatır.
Danışma
1.2.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Qruplarla iş. Şa­
girdlər qruplara ayrılırlar. Müəllim qruplara ve­
rilmiş atalar sözlərində ifadə olunmuş fikirləri
aydınlaşdırmağa kömək edir.
1. Özgəsinə quyu qazan özü düşər. Heç kim
başqasına pislik etməməlidir. Kiməsə pislik et­
sən, mütləq cəzanı çəkərsən.
2. Könlü balıq istəyənin quyruğu suda gərək.
Nəticə əldə etmək üçün zəhmət çəkmək lazım­
dır.
3. Dost çətin gündə tanınar. Yaxşı dost dostu
çətin vəziyyətə düşəndə ona kömək etməlidir.
4. Yalançının evi yandı, heç kəs inanmadı.
Bu atalar sözünün yaranması “Yalançı çoban” he­
kayəsinə bağlıdır. Şagirdlər əvvəlki bölmədə bu
mətnlə tanış olmuşlar. Qrup iştirakçılarına mətn
qurarkən “ev yanma” deyil, başqa bir situasiya
düşünmək tapşırılır.
Qruplar atalar sözünə uyğun situasiyalar dü­
şünüb mətn qururlar. Sonda təqdimatlar dinlə­
nilir.
Söz ehtiyatı
2.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tap­
şırıqda verilmiş atalar sözlərini mövzular üzrə
qruplaşdırırlar. Həmçinin kitabın struktur ele­
mentləri (mündəricat, başlıqlar və s.) üzrə bilik­
lərini möhkəmləndirirlər.
2.1.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Dil qaydaları ilə
inteqrasiya. Şagirdlər natamam verilmiş atalar
144
sözlərini tamamlamaqla atalar sözləri üzrə söz
ehtiyatlarını zənginləşdirirlər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərin
söz ehtiyatını artırmaq məqsədilə onlara
tapşırmalıdır ki, atalar sözləri üzrə dəftər
ayırıb rast gəldikləri atalar sözlərini həmin
dəftərə yazıb öyrənsinlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tanış atalar sözlərindən mətn­
Tap. A, B, C
dəki əsas fikrə uyğun olanını
(dərslik)
seçir.
Verilmiş atalar sözlərinə uy­ Tap. Ç
ğun mətn qurub danışır. (dərslik)
Atalar sözlərini mövzulara gö­ Tap. A
rə qruplaşdırır. (iş dəftəri)
Kontekstə uyğun olaraq sözün Tap. B
əksmənalı qarşılığını seçir. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: 1. Şagirdlərə ata, əmi,
dayı və b. qohumlarından birinin əsgərlik şəklini
gətirmək və ya onların əsgərlik xatirələrini öy­
rənmək tapşırılır. 2. Növbəti dərsdə “Əsgər mar­
şı”nın səsləndirilməsi tövsiyə olunur.
5­ci dərs. “Vətənin keşiyində”
• Dərslik: səh. 39 • İş dəftəri: səh. 23
Təlim məqsədləri
• Həyatda gördüklərindən verilmiş atalar sözü­
nə uyğun nümunə gətirir (st. 1.2.2).
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur
(st. 2.2.1).
• Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növ­
lərini müəyyən edir (st. 4.1.7).
• Vasitəsiz nitqdə (dialoqlarda, obrazların nit­
qində) durğu işarələrindən (tire, qoşa nöqtə,
dırnaq) yerli­yerində istifadə edir (st. 4.1.7).
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
nunu yazır (st. 3.1.2).
• Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq fikir yürü­
dür (st. 1.2.1).

• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 “Əsgər marşı”nın səsləndirilməsi
yönəltmə
Atalar sözlərinin izahı; şəkillər
2 Danışma
üzrə danışma
“Vətənin keşiyində” şeirinin
3 Oxu
oxusu
qayda­ Obrazın nitqinin dırnaq içəri­
4 Dil
ları
sində yazılması
5 Yazı Şəkillər üzrə mətnin qurulması
Əsgər geyiminin rəngi üzrə
6 Danışma
müzakirə
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Musiqi ilə inteqrasiya. Müəllim “Əsgər mar­
şı”nı səsləndirir.
Yönəldici suallar:
– Dinlədiyiniz mahnının mövzusu nədir? Bu
mahnını nə üçün çox sevirsiniz? Yadınızda qalan
misraları söyləyin.
Danışma
1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
lərin diqqətini A tapşırığında verilmiş atalar söz­
lərinə yönəldir. Şagirdlər atalar sözlərini izah
edirlər. Sonra müəllimin yönəldici sualları ilə şa­
girdlər şəkillər üzrə danışırlar. Şəkildə kimləri gö‐
rürsünüz? Onlar nə işlə məşğuldurlar? (Müəllim
“səngər” və “pilot” sözlərini izah edir.) Azərbay‐
canın hansı qəhrəmanlarını tanıyırsınız? Nə üçün
biz onları unutmuruq?
Sonra müəllim şagirdlərin diqqətini pilot Təb­
riz Musayevin şəklinə yönəldərək məlumat verir:
Təbriz Musayev 2016‐cı il aprelin əvvəllərində
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qoruyarkən qəh‐
rəmancasına şəhid olmuşdur.
Şagirdlər gətirdikləri əsgər şəkilləri və ailə
üzvlərindən dinlədikləri əsgərlik xatirələri haq­
qında danışırlar.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlərə şeirin
məzmunu ilə tanış olmaq üçün bir neçə dəqiqə
vaxt verilir. Daha sonra şagirdlər növbə ilə şeiri
ifadəli oxuyurlar.
Şeirdə tanış olmayan sözlər (sərhəd, keşiyin­
də durmaq) üzrə iş aparılır.
145
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
Dil qaydaları
4.1.7 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər ananın
məsləhətlərinin əmr cümləsi ilə ifadə olundu­
ğunu müəyyənləşdirməklə əmr cümlələri üzrə
biliklərini möhkəmləndirirlər.
4.1.7 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər şeirin
məzmunundan çıxış edərək ananın sözlərindən
ibarət misraları müəyyən edirlər. Sonra müəllim
həmin sözlərin dırnaq işarəsi ilə ayrıldığını on­
ların diqqətinə çatdırır.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Rubrikada ve­
rilən qayda və cümlə oxunub təhlil edilir. Mü­
əllim bu barədə şagirdlərə əlavə məlumat verir:
Danışarkən və ya yazarkən bəzən başqasının
nitqini (onun dediyini və yazdığını) dinləyiciyə,
oxucuya olduğu kimi çatdırmaq lazım gəlir. Bu
zaman yazıda başqasının nitqi dırnaq işarəsi ilə
ayrılır.
Bu qaydanı mənimsətmək üçün müəllim şa­
girdlərdən birinin mövzu barədə söylədiyi fikrini
nümunə gətirib lövhədə müvafiq durğu işarələri
ilə birlikdə yaza bilər.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq dırnaq işarəsi
ilə bağlı öyrədilən qaydanın tətbiqinə yönəlmiş­
dir.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Müəllim din­
ləmə mətnini səsləndirir:
Samir əsgər idi. O, bir neçə günlüyə evlərinə
gəlmişdi. 8 Mart Qadınlar Günündə Samir ana‐
sını bayram konsertinə aparmağı qərara aldı.
Konsertə bilet almaq üçün kassanın qarşısına
gəldi. Burada uzun bir növbə var idi. Bir xeyli
gözlədi.
Bir oğlan Samirə yaxınlaşıb dedi:
– Salam, əsgər! Deyirlər, bilet çox az qalıb,
inanmıram sənə çata. Gözləmə, al bu ikinəfərlik
bileti.
Samir təəccübləndi:
– Axı bəs siz?
– Məni düşünmə, mən hər vaxt burdayam.
Ancaq sən əsgərsən, qayıdacaqsan. Özü də bizi,
vətənimizi qorumağa.
Samir əsgər adını daşıdığı üçün qürur hissi ke‐
çirdi.
Şagirdlər mətni dinlədikdən sonra mətnin
mövzusunu müəyyənləşdirib mətnə ad verirlər.
Tapşırıqda verilmiş şəkillərin köməyi ilə mətnin
qısa məzmununu və ideyasını yazırlar. Məqsəd
6­cı dərs. “Əsgərə hədiyyə” (I hissə)
şagirdlərin məzmun və ideya anlayışları üzrə bi­
lik və bacarıqlarını möhkəmləndirməkdir. Şagird­ • Dərslik: səh. 40­41 • İş dəftəri: səh. 24
lər tapşırıq üzrə cavablarını təxminən belə yaza
bilərlər: Təlim məqsədləri
Mətnin adı: Əsgərə hörmət, İkinəfərlik bilet, • Mətni səsli oxuyarkən deyilişi çətin olan söz
Təbrik və s. və ifadələri düzgün tələffüz edir (st. 2.2.1).
Məzmunu: Samir adlı bir əsgər anasını bay­ • Verilmiş plan əsasında mətni genişləndirir
ram konsertinə aparır. Bilet almaq üçün uzun bir (st. 1.2.2).
növbədə dayanır. Bir oğlan bunu görür və öz bi­ • Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləş­
letlərini əsgərə hədiyyə edir. dirmələr edir (st. 2.2.5).
İdeyası: Əsgərə hörmət etmək hər birimizin • Cümlələrdə mətnin məzmununa uyğun dü­
borcudur. zəlişlər edir (st. 3.1.5).
• Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra
Diferensial təlim sait (ü­u, a­ə, o­a) və samitlərin (k­g, t­d) düz­
Sinfin səviyyəsi yüksəkdirsə, müəllim dinləmə gün yazılış qaydalarına riayət edir (st. 4.1.3).
mətnini səsləndirməyə bilər.
Danışma • Dərsin qısa planı
1.2.1 Tapşırıq D (dərslik). Müzakirə. Şagird­
Mövzuya Müəllimin sualı ətrafında
lərin diqqəti şəkillərə yönəldilir. Əsgər geyiminin 1
yönəltmə söhbət
rəngi müzakirə olunur. Müəllim şagirdlərin “Siz‐ “Əsgərə hədiyyə” (I hissə)
cə, nə üçün əsgərlərin geyimi xaki rəngindədir?” 2 Oxu. Söz
ehtiyatı mətninin oxusu; yeni sözlərin
sualı ətrafında əvvəlcə bir qədər düşünməsinə mənimsədilməsi
imkan yaratmalıdır. Sonra yönəldici suallar vasi­
3 Oxuyub­
qavrama Mətnin məzmunu üzrə iş
təsilə şagirdləri doğru cavaba istiqamətləndirə
bilər. Mətnin məzmununa görə
4 Yazı
Yönəldici suallar: Ətraf nə rəngdədir, torpaq, cümlədə düzəlişin olunması
yaşıllıq, səma? Sərhəddə dayanan əsgərlər düş‐ Dil qayda­ “O” ilə yazılıb “a” kimi tələf­
5
mənin diqqətini çəkməmək üçün nə edirlər? ları füz olunan sözlər üzrə iş
Formativ qiymətləndirmə 6 Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. Mövzuya yönəltmə
Meyarlar Materiallar Müəllim soruşur: Təsəvvür edin ki, yaxın bir
qohumunuz əsgərdir və onun ad günüdür. Siz
Həyatda gördüklərindən ve­
Tap. A onu təbrik etmək üçün nə edərdiniz?
rilmiş atalar sözünə uyğun
(dərslik)
nümunə gətirir. Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbə ilə oxu.
Şeiri məzmununa uyğun in­ Tap. B
tonasiya ilə oxuyur. (dərslik) Şagirdlər mətni növbə ilə oxuyurlar və bu zaman
obrazların adlarını qeyd edirlər. Müəllim oxu
Tap. C prosesində şagirdlərin mətndə işlənən deyilişi və
Əmr cümləsini fərqləndirir.
(dərslik)
yazılışı fərqlənən sözləri necə oxumalarına diq­
Obrazın nitqini dırnaq içəri­ Tap. A qət edir. Oxu prosesində həmin sözləri düzgün
sində yazır. (iş dəftəri) tələffüz etməyən şagirdlərə irad tutulmamalıdır.
Dinlədiyi mətnin qısa məz­ Tap. B Bu onların mətnin məzmunu ilə bağlı diqqətini
mununu yazır. (iş dəftəri) yayındıra bilər.
“Söz boğçası” rubrikası. Oxu prosesində şa­
Həyatda gördüklərinə əsas­ Tap. D girdlərə tanış olmayan yeni sözlər izah olunur,
lanaraq fikir yürüdür. (dərslik) “Söz boğçası”na əlavə edilir. Oxu prosesi bit­

146

dikdən sonra müəllim şagirdlərin oxuyub­qav­
ramasını yoxlamaq üçün suallar verir:
– Eyvazla Bəşir necə tanış olublar? Kimin do‐
ğum günü idi? Bəşirlə Lalə Eyvazı təbrik etmək
üçün nə etdilər? Eyvaz nə üçün “Qalx” əmrinə
gecikdi?
Müəllimin nəzərinə! Müəllim əsgərlik qa­
nun­qaydası olan “Qalx!” əmri ilə bağlı
məlumat verir: “Qalx” siqnalı ilə bütün
əsgərlər yuxudan oyanıb tələb olunan iş­
ləri yerinə yetirməlidirlər. Məsələn, əsgər­
lər qalxdıqdan sonra yataqlarını yığmalı,
otaqlarını səliqəyə salmalı, səhər gimnas­
tikası etməlidirlər. Səhər baxışı zamanı əs­
gərlərin yerində olması, xarici görkəmi və
şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmələri
yoxlanılır.
Danışma
1.2.2 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər şəkillərə
baxaraq Lalə ilə Bəşirin qurduqları planı ardı­
cıllıqla danışırlar.
Tapşırıq C (dərslik). Rollu oyun. Müəllim şa­
girdlərin diqqətini yenidən mətnin 2­ci abzasına
yönəldir və Eyvazla Bəşirin tanış olması epizo­
dunu xatırladır. Şagirdlər həmin abzasda verilən
faktlardan çıxış edərək həmin hissəni səhnə­
ləşdirirlər. Müəllim rollu oyun zamanı şagirdlərin
istifadə edəcəyi nitq etiketlərini (salamlaşma,
xahişetmə, tanışolma, təşəkkür) diqqətə çatdırır.
Şagirdlər aşağıdakı cümlələrdən istifadə edə
bilərlər.
Salam, dostum, velosipedin xarab olub?
Xahiş edirəm, mənə kömək edin.
Tanış olduğumuza şadam.
Çox sağ olun, təşəkkür edirəm.
Sağ olun, görüşənədək.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətni
mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər. Şagirdlər
cümlələri belə tamamlaya bilərlər:
Uşaqlar Eyvaza sürpriz etdilər, çünki Eyvazın
ad günü idi.
Komandir Eyvazı öz otağına çağırdı, çünki Ey‐
vaz “Qalx” əmrinə gecikmişdi.
Yazı
3.1.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin oxu zamanı diqqətli olmalarını yoxlayır.
147
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
Şagirdlər mətnin məzmununa uyğun gəlməyən
cümlələrdəki sözləri mətndəki faktlara uyğun
sözlərlə əvəz edib yenidən yazırlar.
1. Eyvazın doğum günü idi.
2. Bəşirin velosipedini Eyvaz təmir etdi.
3. Uşaqlar paltarları evdə yudular.
Dil qaydaları
4.1.3 “Sözlərin yazılışı” rubrikası. Müəllim
lövhəyə rubrikadakı sözləri yazır. Şagirdlər həmin
sözləri oxuyur. Müəllim “a” kimi tələffüz edilən
“o” saiti ilə yazılan bəzi sözlərin düzgün yazılışını
və tələffüzünü diqqətə çatdırır.
Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırığın məqsədi şa­
girdlərə “sözlərin yazılışı” rubrikasında verilmə­
yən, lakin eynitipli yeni sözlərin düzgün yazılışını
öyrətməkdir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Verilmiş plan əsasında mətni Tap. B
genişləndirir. (dərslik)
Cümlələri mətnə uyğun fikir­ Tap. A
lərlə tamamlayır. (iş dəftəri)
Cümlələrdə mətnin məzmunu­ Tap. B
na uyğun düzəlişlər edir. (iş dəftəri)
“A” saiti ilə tələffüz edilən bəzi Tap. C
sözləri “o” saiti ilə yazır. (iş dəftəri)
7­ci dərs. “Əsgərə hədiyyə” (II hissə)
• Dərslik: səh. 41­42 • İş dəftəri: səh. 25
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­
həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st.
2.2.1).
• Mətnin əsas hissələrini ümumiləşdirərək nəql
edir (st. 2.2.3).
• Qeyri­verbal ünsiyyət vasitələrindən (jest, mi­
mika) istifadə edir (st. 1.2.1).
• Yazılı təqdimatını struktur xüsusiyyətlərinə
uyğun olaraq tərtib edir (st. 3.1.4).
• Sualları cavablandırmaqla cümləni genişlən­
dirir (st. 4.1.6).
 • Dərsin qısa planı
Mövzuya Mətnin davamının təxmin edil­
1
yönəltmə məsi
2 Oxu Mətnin davamının oxusu
3 Oxuyub­
qavrama
Mətnin qısa məzmununun nəql
olunması
Mətndən bir epizodun səhnə­
4 Danışma
ləşdirilməsi
Cümlənin növləri və cümlənin
5 Dil qayda­
ları genişləndirilməsi
Açıqça və təşəkkürnamə yazıl­
6 Yazı
ması
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim suallar vasitəsilə mətni xatırladır və
soruşur:
– Sizcə, hadisələr necə davam edəcək? Bəşir‐
gilin atası Eyvazı cəzalandıracaqmı? Uşaqların
yerinə siz olsaydınız, Eyvazı cəzadan necə xilas
edərdiniz?
Oxu
1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətni
növbə ilə oxuyurlar. Oxu prosesində müəllim
şagirdlərin obrazların nitqini müvafiq səs tonu ilə
səsləndirməsinə nəzarət edir. Onların mətni diq­
qətlə oxuduqlarını yoxlamaq üçün suallar verir.
Oxu prosesi bitdikdən sonra şagirdlər mətnin
davamı ilə bağlı təxminlərini oxuduqları hissənin
məzmunu ilə müqayisə edirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər plan
əsasında “Əsgərə hədiyyə” mətnini ümumiləş­
dirib danışırlar. Şagirdlərin danışma fəaliyyəti
belə qurula bilər: Şagirdlər mətni istədikləri hər
hansı bir obrazın dilindən nəql edirlər.
Məsələn, şagirdlər özlərini komandirin yerin­
də təsəvvür edib vəziyyətlə bağlı düşüncələrini,
hiss və həyəcanlarını aşağıdakı kimi ifadə edə
bilərlər:
Əsgərlərə “Qalx” əmri vermişdim. Hər kəs ha‐
zırlanıb vaxtında sırada dayandı. Bircə Eyvaz
axırda gəldi. Tapşırıqlarımı verib iş otağına yol‐
landım. Gecikməyinin səbəbini bilmək üçün onu
otağıma çağırdım. Eyvaz elə otağa girən kimi
üst‐başının yaş olduğunu gördüm. Çox təəccüb‐
148
ləndim. Narahat oldum ki, yəqin, başına iş gəlib.
Yaxınlıqdakı çaya yıxılıb.
Soruşduqca “bilmirəm” dedi. Lap əsəbiləşdim.
Axı bu necə ola bilər? Əsgər niyə belə danışsın
ki?!
Elə bu vaxt Bəşir qapını açıb həyəcanlı və‐
ziyyətdə içəri girdi. Üzündən hiss olunurdu ki,
qorxub. Bəşir baş verənləri danışanda məni gül‐
mək tutdu. Özümü güclə saxlayıb Eyvazın ad
gününü təbrik etdim, uşaqlara isə rəsmi təşək‐
kürümü bildirdim. Onlar öz əsgər dostlarına hə‐
diyyə etmək istəyiblər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Rollu oyun. Şa­
girdlər mətndə baş verən hadisələri danışarkən
müvafiq səs tonundan, jest və mimikalardan
istifadə edirlər.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq A, B (iş dəftəri). Tapşırıqlar
şagirdlərin cümlənin növləri və cümlənin geniş­
ləndirilməsi üzrə biliklərini möhkəmləndirir.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər Eyvazı
təbrik etmək üçün açıqça yazaraq mövzu ilə bağlı
hiss və duyğularını ifadə etmək bacarıqlarını
inkişaf etdirirlər.
Tapşırıq D (dərslik). Qruplarla iş. Şagirdlər
əvvəlcə nümunəni oxuyurlar. “Təşəkkürnamə”­
nin struktur elementləri ilə tanış olurlar. Qrup­
lara müvafiq mövzu üzrə təşəkkürnamə yazmaq
tapşırılır.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlər ətraf mühi­
tin təmizlənməsi, kimsəsiz uşaqlara yar­
dım edilməsi üzrə işlərə yönəldilə bilər. Bu
işlərdə fərqlənən şagirdlərə məktəb rəh­
bərliyi tərəfindən rəsmi “təşəkkürnamə”­
lər təşkil etmək olar. Belə işlər şagirdlərin
sosiallaşmasını təmin edir, onların əmək­
daşlıq mühitində yoldaşları və əlaqədar
şəxslərlə ünsiyyət qurmaq bacarıqlarını
inkişaf etdirir.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
 6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN

Meyarlar Materiallar fəsil 2 MƏN SÜLHƏ SƏS VERİRƏM

Mətni oxuyarkən obrazların nit­
Tap. A
qindəki hiss­həyəcanı müxtəlif
səs çalarları ilə ifadə edir.
(dərslik) 1­ci dərs. “Bəyaz və Cubbulu” (I hissə)
Mətnin əsas hissələrini ümumi­ Tap. B • Dərslik: səh. 43 • İş dəftəri: səh. 26
ləşdirərək nəql edir. (dərslik) Təlim məqsədləri
Situasiya zamanı jest, mimika­ Tap. C • Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandı­
dan istifadə edir. (dərslik) rır (st. 2.2.4).
• Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri müəyyən­
Tap. A ləşdirir (st. 2.2.4).
Cümlənin növlərini fərqləndirir.
(iş dəftəri) • Kontekstə uyğun olaraq sözün yaxınmənalı
Sualları cavablandırmaqla cüm­ Tap. B qarşılığını seçir (st. 2.1.3).
ləni genişləndirir. (iş dəftəri) • Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli
mətn yazır (st. 3.1.2).
Açıqçanı struktur xüsusiyyətlə­ Tap. C • Yazılı təqdimatını struktur xüsusiyyətlərinə
rinə görə tərtib edir. (iş dəftəri) uyğun olaraq tərtib edir (st. 3.1.4).
Təşəkkürnaməni struktur xüsu­ Tap. Ç, D
(dərslik)
• Dərsin qısa planı
siyyətlərinə görə tərtib edir.
Mövzuya
1 Müəllimin sualı ətrafında söhbət
yönəltmə
“Bəyaz və Cubbulu” (I hissə)
2 Oxu
mətninin oxusu
Mətndəki fakt və hadisələrin
3 Oxuyub­
qavrama təhlili

4 Söz
yatı
ehti­ Yaxınmənalı sözlər üzrə iş

Obrazın təsviri, gündəliyin yazıl­

5 Yazı
ması
6 Formativ qiymətləndirmə

Mövzuya yönəltmə
Suallar: “Elə bir sevimli oyuncağınız varmı ki,
günün çox hissəsində o sizin yanınızda olur? Bəs
ev heyvanınız, sevimli itiniz və ya pişiyiniz və s.
varmı? Onunla vaxtı necə keçirirsiniz? Nə oy‐
nayırsınız? Ondan uzaqda olanda darıxırsınız‐
mı?”
Oxu
2.2.4 Tapşırıq A (dərslik). Növbə ilə oxu.
Şagirdlər bir­birini izləyərək mətni oxuyurlar.
Mətn oxunduqca müəllim şagirdlərin diqqətini
yoxlamaq üçün suallar verir:
– Sürəyya göyərçininə və gəlinciyinə nə ad
qoymuşdu? Sizin də belə dostlarınız varsa, adları
nədir? Atışma vaxtı Sürəyya nə edirdi? Sürəy‐

149
yagilin evinin pəncərəsi niyə sındı? Sürəyyanın manı şagirdlərə həmin günün tarixini qeyd
gəlinciyi harada qalmışdı? və s. etməyə kömək edəcək.
Mətn oxunduqdan sonra “Söz boğçası” üzrə Diferensial təlim
iş aparılır. Müəllim gündəliyi yazmaqda çətinlik çəkən
şagirdlərə suallardan ibarət plan verə bilər.
Oxuyub­qavrama Plan: Kənddə atışma günün hansı vaxtı (sə‐
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətn­ hər, gecə, günorta) baş verdi?
dəki hadisələrin baş verdiyi məkanları (Ağdam, 2. Həmin vaxt Sürəyya harada idi?
3. Otaqda nə baş verdi?
Bərdə) müəyyənləşdirib yazmaqla mətni oxu­ 4. Sürəyya evdə kimlə idi? O kiminlə həyətə
yub­qavradıqlarını nümayiş etdirirlər. qaçdı?
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlə­ 5. Həyətdə kimi gördülər?
rin oxu zamanı diqqətini və məntiqi təfəkkürünü 6. Sürəyyagil hara getdilər?
yoxlayır. Şagirdlər mətndən faktlar gətirməklə 7. Sürəyya xalasıgildə gecə niyə yata bilmir‐
di?
tapşırıqdakı fikirləri təhlil edirlər.
Doğru cavab: 2­ci və 4­cü cümlələrdəki fikir­
Formativ qiymətləndirmə
lər mətndə öz əksini tapmayıb, ancaq ola bilər.
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırıqda
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
verilmiş yanlış fikirləri mətndəki faktlara əsas­
lanaraq düzgün yazırlar: Meyarlar Materiallar
1. Sürəyyagil Ağdamdan çıxanda yay fəsli idi. Obrazlarla bağlı fakt və hadisələri Tap. A
2. Sürəyya sakit qız idi. Həyətdə oynayan uşaq­ müəyyənləşdirir. (iş dəftəri)
lara qarışmırdı.
Tap. B (dərs­
Söz ehtiyatı Mətndən faktlar gətirməklə fik­
lik), tap. B (iş
2.1.3 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlərin söz rini əsaslandırır.
dəftəri)
ehtiyatını möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır.
Doğru cavablar: tamaşa edirdi – baxırdı, ma‐ Kontekstə uyğun olaraq sözün Tap. C
cal – vaxt, gözünün yaşını axıdırdı – ağlayırdı. yaxınmənalı qarşılığını seçir. (iş dəftəri)

Yazı Şəkil və ya plan əsasında təsviri Tap. C

3.1.2 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlərə I ya­ xarakterli mətn yazır. (dərslik)
rımildə obrazın təsvir edilməsi öyrədilmişdir. Bu Gündəlik tərtib edərkən onun
Tap. Ç
tapşırıq vasitəsilə şagirdlərin bilik və bacarıqları struktur xüsusiyyətlərinin tələb­
(dərslik)
möhkəmləndirilir. lərinə əməl edir.
Şagirdlər mətn və şəkildən aldıqları informa­
siya əsasında Sürəyyanı təxminən belə təsvir Növbəti dərsə hazırlıq: Şagirdlərə Azərbaycanın
edirlər: işğaldan azad edilmiş torpaqları barədə araş­
Sürəyya “Bəyaz və Cubbulu” hekayəsinin qəh‐ dırma (dərslik səh. 45, D tapşırığı) aparmaq tap­
rəmanıdır. Onun 8 yaşı var. Qısa qəhvəyi saçları şırılmalıdır.
ona yaraşır. Çox sakit qızdır. Öz sevimli oyuncağı
ilə oynamağı sevir.
3.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər mətn­
dəki faktlardan çıxış edərək özlərini Sürəyyanın
yerində təsəvvür etməklə onun adından gün­
dəlik yazırlar. Bununla da onların yazı bacarıqları
inkişaf etdirilir.
Müəllimin nəzərinə! Ağdamın işğal olun­
duğu gün, ay, il (23 iyul 1993­cü il) barədə
şagirdlərə məlumat vermək tövsiyə olu­
nur. Bu məlumat gündəliyin yazılması za­

150

2­ci dərs. “Bəyaz və Cubbulu” (II hissə)
• Dərslik: səh. 44­45 • İş dəftəri: səh. 27
Təlim məqsədləri
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
edir (st. 2.2.3).
• Şəklə, bilik və təxəyyülünə əsaslanaraq mət­
nin məzmununu dəyişir və ya davam etdirir (st.
2.2.5).
• Bədii və informativ mətnləri məzmun xüsusiy­
yətlərinə görə fərqləndirir (st. 2.2.2).
• Kontekstə uyğun olaraq sözün yaxınmənalı
qarşılığını seçir (st. 2.1.3).
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü
müəyyən edir (st. 2.1.1).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Bəyaz və Cubbulu” mətninin
1
yönəltmə davamının təxmin edilməsi
Mətnin II hissəsinin oxunması;
fakt və hadisələrin mətndəki ye­
2 Oxuyub­
qavrama rinin müəyyənləşdirilməsi; bədii
və informativ mətnin fərqləndi­
rilməsi
Söz
3 yatı ehti­ Yeni sözlərin mənimsədilməsi
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Şagirdlər müəllimin suallarına cavab vermək­
lə mətni xatırlayırlar. Mətnin davamını təxmin
edirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətni
növbə ilə səsli oxuyurlar. Müəllim sual verir:
– İllüstrasiya mətndə hansı hissəni əks etdirir?
Həmin hissəni tapıb yenidən oxuyun.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasiya.
Şagirdlər tapşırıqda verilmiş illüstrasiyadan al­
dıqları informasiyanın mətndən sözlü təsvirini
seçib yazırlar.
Cubbulu daşların arasında toz‐torpaq içində
idi. Birdən haradansa Bəyaz uçub gəldi. Eyvanın
məhəccərinə qondu.
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Danışma ilə inteq­
rasiya. Şagirdlər şəkillər əsasında mətni davam
etdirirlər. Müəllim şagirdlərə şəkillər üzrə danı­
şarkən obrazın hiss­həyəcanını ifadə etməyi
tapşırır. Tapşırıq şagirdlərin oxuyub­qavrama,
həmçinin danışma bacarıqlarını inkişaf etdirir.
151
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
2.2.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətn
üzrə həqiqi (1­ci, 3­cü, 5­ci cümlələr), xəyali
(2­ci və 4­cü cümlələr) hadisələri fərqləndirirlər.
Bu tapşırığın yerinə yetirilməsi şagirdlərin dərs­
likdəki Ç tapşırığı üzrə fikirlərini əsaslandırmağa
kömək edəcək.
Tapşırıq Ç, D (dərslik). Şagirdlər “Bəyaz və
Cubbulu” mətninin bədii olmasını təxminən belə
əsaslandıra bilərlər:
Mətndə qeyri‐real hadisələr təsvir edilir; Quş
və gəlincik danışır, darıxır; Quş gəlinciyi dimdi‐
yinə alıb Sürəyyanın yaşadığı yerə gəlir və s.
Sonra işğaldan azad olunmuş ərazilər haq­
qında aparılan araşdırma əsasında informativ
mətn yazırlar. Bədii və informativ mətnin xüsu­
siyyətləri kollektiv müzakirə olunur.
Söz ehtiyatı
2.1.3 Tapşırıq C (dərslik). Mətndə şagirdlər
üçün ümumişlək olan “uçmaq” sözü iki mənada
(qanadlanmaq və dağılmaq) işlənmişdir. Müəllim
şagirdlərin nəzərinə çatdırır ki, sözü izah edərkən
sözün cümlədəki mənasına diqqət etmək lazım­
dır.
2.1.1 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər mətn­
də öyrəndikləri yeni sözün (məhəccər) izahını
oxuyub uyğun şəkli seçməklə həmin sözü mə­
nimsədiklərini nümayiş etdirirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. A (dərslik),
yerini müəyyən edir. tap. B (iş dəftəri)
Şəkillər əsasında mətnin məz­ Tap. B
mununu davam etdirir. (dərslik)
Bədii və informativ mətnləri Tap. Ç, D
məzmun xüsusiyyətlərinə görə (dərslik), tap. A
fərqləndirir. (iş dəftəri)
Kontekstə uyğun olaraq sözün Tap. C
yaxınmənalı qarşılığını seçir. (dərslik)
Verilmiş izahın, əlamətlərin aid Tap. C
olduğu sözü müəyyən edir. (iş dəftəri)

3­cü dərs. “Bəyaz və Cubbulu” (III və IV
hissə)
• Dərslik: səh. 45­47 • İş dəftəri: səh. 28
Təlim məqsədləri
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan
sonra onun mümkün nəticələrini təxmin edir
(st. 2.2.5).
• Mətndəki əsas fikri həyatda gördükləri ilə mü­
qayisə edərək şəxsi qənaətini bildirir (st. 2.2.4).
• Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandı­
rır (st. 2.2.4).
• Dinlədiyi mətni genişləndirərək nəql edir (st.
1.1.1).
• Suallara və illüstrasiyalara əsasən dinlədiyi
mətni şərh edir (st. 1.1.1).
• Mətnin hissələrini yarımbaşlıqlarla ifadə edir
(st. 2.2.3).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Bəyaz və Cubbulu” mətninin
1
yönəltmə xatırlanması
Mətnin davamının təxmin edilmə­
2 Oxuyub­
qavrama si; mətndəki fakt və hadisələrin
təhlili
“Ağdamın məşhur yerləri” mətni
3 Dinləmə
üzrə iş
Oxuyub­ Yarımbaşlıq anlayışının mənimsə­
4
qavrama dilməsi
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim suallar vasitəsilə “Bəyaz və Cubbulu”
mətninin II hissəsində baş verən hadisələri xatır­
ladır.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
lərin diqqətini mətnə aid şəkillərə yönəldərək
mətnin davamını təxmin etməyi tapşırır.
Müəllim yönəldici suallarla şagirdlərə kömək
edir:
– Sizcə, şəkildə telefonla danışan qadın kim‐
dir? Digər şəkildə nə görürsünüz? Sizcə, uçmuş
ev haradadır? Necə oldu ki, Sürəyya evlərinə qa‐
yıda bildi? və s.
Bir neçə şagird Azərbaycan ordusunun tor­
paqlarımızı azad etməsi ilə bağlı biliklərinə və öz
152
təxəyyüllərinə əsasən mətnin davamını təxmin
edib rabitəli şəkildə danışır.
Şagirdlər mətnin III hissəsini müəyyən vaxt
ərzində səssiz oxuyurlar. Müəllim faktoloji sual­
lar verməklə şagirdlərin mətni diqqətlə oxuduq­
larını yoxlayır. Mətnin IV hissəsi növbə ilə səsli
oxunur. Şagirdlərə tanış olmayan sözlər (qürur,
bələdçi və s.) izah olunur. Oxu prosesindən son­
ra şagirdlər mətndəki hadisələri öz təxminləri ilə
müqayisə edirlər.
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər sualı ca­
vablandırmaqla mətni əvvəldən sona qədər oxu­
yub­qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Cütlərlə iş. Tap­
şırıq şagirdlərin mətndəki faktları tutuşdurmaqla
yeni informasiya əldə etmək və fikrini əsaslan­
dırmaq bacarıqlarını inkişaf etdirir. Təqdimat
zamanı müəllim şagirdlərdən fikirlərini əsaslan­
dırmağı tələb etməlidir.
Doğru cavablar: 1. Mətnin III hissəsində ilk
abzasdan məlum olur ki, Ağdam 28 il işğal al­
tında qalmışdır.
2. Mətnin I hissəsində Sürəyya Ağdamı tərk
edəndə 8 yaşı var idi. Mətnin III hissəsində hə­
min hadisədən 28 il keçdiyi qeyd olunur. Bu mə­
lumatları tutuşduranda məlum olur ki, Sürəyya
36 yaşında Ağdama qayıtmışdı.
3. Mətnin IV hissəsində Ağdamın bir neçə
məşhur yerinin adı çəkilir: Ağdam Çörək Muzeyi,
Çay evi, İmarət.
Dinləmə
Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim dinləmə mətnini
səsləndirir:
Ağdamın məşhur yerləri
Ağdamın məşhur yerlərindən biri şəhərin
mərkəzində yerləşən “Çay evi” olub. Ağdamın
simvolu hesab olunan bina üç mərtəbədən iba‐
rət idi. Binanın tikintisi zamanı yüz tona yaxın
metaldan istifadə edilmişdi.
Ağdam Çörək Muzeyi qədim bir dəyirmanın
binasında yerləşirdi. Binanın üzərində xüsusi
rəngli daşlardan ibarət mozaika yığılmışdı. Mu‐
zeydə 2800‐ə yaxın eksponat nümayiş olunurdu.
Burada kosmosu dolanıb gələn çörək nümunələri
və 3000 min il yaşı olan daşlaşmış buğda dənə‐
ləri qorunurdu.
Ağdamın məşhur yerlərindən biri də İmarət
adlanırdı. Vaxtilə burada Qarabağ xanının sara‐
 6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN

yı yerləşib. Azərbaycanın məşhur şairəsi və xey‐ Düzgün cavablar:

riyyəçisi olan Xan qızı Xurşidbanu Natavan da bu‐ a) Dostların Sürəyyanı axtarması – II hissə
rada yaşayıb. Onun məzarı da burada idi. b) Sürəyyanın evlərini tərk etməsi – I hissə
Sarayın yaxınlığında böyük bir stadion olub. Bu‐ c) Doğma yurda qayıdış – IV hissə
rada futbol yarışları, Novruz şənlikləri, musiqi ç) Telefon zəngi – III hissə
festivalları təşkil edilirmiş. Daha sonra müəllim yarımbaşlıqların düzülüş
Təəssüf ki, xain düşmən 1993‐cü ildə bu yer‐ ardıcıllığını düzgün şəkildə lövhədə yazır. Bir ne­
ləri vəhşicəsinə dağıtmış, Ağdam sakinlərini çə şagird növbə ilə yarımbaşlıqlar üzrə mətni
yurd‐yuvasından didərgin salmışdır. İndi xalqımız bütövlükdə nəql edir.
azad olunmuş torpaqlara qayıdıb dağıdılmış Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər yarımbaşlıq­
yerləri abadlaşdırmaq arzusu ilə yaşayır. lara uyğun hadisələri müəyyən etməklə “yarım­
Müəllim faktoloji suallar vasitəsilə şagirdlərin başlıq” anlayışını daha dərindən mənimsəyirlər.
dinləyib qavramalarını yoxlayır: Düzgün cavablar: 2, 3, 2, 1, 4, 1.
– Ağdamın hansı məşhur yerləri var idi? Hansı Formativ qiymətləndirmə
binanın üzərində mozaika var idi? Ağdam Çörək Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Muzeyində hansı eksponatlar nümayiş olunur‐ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
du? Xurşidbanu Natavan kim idi? İmarətdəki sta‐
dionda hansı tədbirlər keçirilirdi? Meyarlar Materiallar
Şagirdlər dinlədikləri mətndən yadlarında qa­ Mətnin davamını təxmin edib Tap. A
lan məlumatları bələdçi rolunu ifa edərək da­ danışır. (dərslik)
nışırlar. Mətndəki əsas fikri həyatda
1.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər dinlə­ Tap. B
gördükləri ilə müqayisə edərək
(dərslik)
dikləri mətnə əsasən tapşırıqda verilmiş şəkil­ şəxsi qənaətini bildirir.
lərin aid olduğu yerləri müəyyənləşdirirlər. Həmin Mətndən faktlar gətirməklə Tap. C
yerlər barədə öyrəndikləri məlumatları yazırlar: fikrini əsaslandırır. (dərslik)
Doğru cavab: 1­ci şəkil – Çay evi; Dinlədiyi mətndən aldığı mə­
2­ci şəkil – Çörək Muzeyi. lumatlar əsasında oxuduğu Tap. Ç
Oxuyub­qavrama mətni genişləndirərək nəql (dərslik)
2.2.3 Tapşırıq D (dərslik). Müəllim tapşırığın edir.
yerinə yetirilməsindən öncə “yarımbaşlıq” anla­ Dinlədiyi mətndən çıxış edərək
Tap. B
yışını şagirdlərə izah edir. şəklə aid faktları müəyyənləş­
(iş dəftəri)
dirir.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Şagirdlərlə
müəllimin ünsiyyətini təmin etmək üçün bəzi fi­ Mətndəki hadisələri yarımbaş­ Tap. D (dərslik),
loloji anlayışların şagirdlərə tanıdılması vacibdir. lıqlarla uyğunlaşdırır. tap. A (iş dəftəri)
Şagirdlərin oxuyub­qavrama bacarığının inkişaf
etdirilməsi üçün “yarımbaşlıq” anlayışından tez­
tez istifadə olunur. İndiki mərhələdə şagirdlərə
yalnız anlayışın özü tanıdılır. Sonrakı mərhələ­
lərdə isə şagirdlərdə mətnin bitkin hissələrini
yarımbaşlıqlarla adlandırmaq bacarığı forma­
laşdırılacaq.
Cütlərlə iş. “Bəyaz və Cubbulu” mətni 4 bitkin
hissəyə ayrılmışdır. Bu hissələr mətn boyunca
rəqəmlərlə göstərilmişdir. Tapşırıqda verilmiş ya­
rımbaşlıqları oxuyan cütlər mətni bütövlükdə
nəzərdən keçirib uyğun nömrələnmiş hissəni
müəyyən etməlidirlər. Müəllim tapşırıqdakı 1­ci
yarımbaşlığı özü izah edir.

153

Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim şagirdlərə dərs­
liyin 47­ci səhifəsindəki A tapşırığı əsasında mü­
sahibə götürməyi tapşırmalıdır. Tapşırıq üzrə
fəaliyyət qruplarla iş formasında yerinə yetirilə
bilər.
Tapşırıq şagirdlərin müsahibə almaq bacarığının
inkişafı üçün ilk təcrübə olduğundan müəllim və
valideyn köməyi vacibdir.
Müəllim şagirdləri qruplara ayırır və müvafiq
tövsiyələr verir:
1. Müsahibədən öncə qrup üzvləri arasında və­
zifə bölgüsü aparın. Qrup lideriniz nəzərdə tu­
tulmuş sualları səsləndirsin, qrup üzvləriniz isə
müsahibə zamanı qeyd götürsünlər.
2. Müsahibə zamanı qeyd götürmək məqsədilə
müsahibin sözünü kəsməyin.
3. Həmsöhbətinizin söylədiyi fikirlərlə bağlı yeni
suallarınız yaranarsa, sual verməkdən çəkinmə­
yin. Çalışın, müsahibə zamanı səmimi ünsiyyət
yarada biləsiniz.
4­cü dərs. Müsahibə
• Dərslik: səh. 47 • İş dəftəri: səh. 29
Təlim məqsədləri
• Müəyyən məqsədlə anket yazır (st. 3.1.4).
• Mövzu ilə bağlı araşdırma apararaq sadə for­
malı təqdimatlar edir (st. 1.2.1).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı suallar tərtib edir
(st. 2.2.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Müəllimin sualı ətrafında söhbət
yönəltmə
Müsahib haqqında anketin yazıl­
2 Yazı
ması
3 Danışma Müsahibə əsasında təqdimat
Oxuyub­ Məlumatlara uyğun sualların tər­
4 sı planlarınız var?
qavrama tibi
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim soruşur:
– Müsahibə götürərkən hansı çətinliklərlə
qarşılaşdınız? Yurdundan didərgin düşmüş kim‐
ləri tanıdınız?
154
Yazı
3.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mü­
sahibləri haqqında aldıqları məlumatları yazırlar.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Qruplarla iş. Tap­
şırığın məqsədi şagirdlərin müsahibə almaqla
məlumat toplama bacarıqlarını inkişaf etdir­
məkdir.
Qruplar müsahibə zamanı götürdükləri qeyd­
ləri müzakirə edərək ümumiləşdirirlər. Müəllim
onlara necə təqdimat edəcəklərini nümunə əsa­
sında izah edir:
– Bizim müsahibimiz Mikayılova Sahilə idi. O,
Füzuli rayonunun Qaradağlı kəndinin sakinidir.
60 yaşı var. O danışırdı ki, tez‐tez kəndə hücum
edirdilər. Bir dəfə daha şiddətli atışma olub. Məc‐
bur qalıb kənddən çıxıblar. Sahilə xalagilin gözəl,
yaraşıqlı evləri var imiş. Yenicə tikibmişlər. Amma
içində yaşamaq qismət olmayıb. Oğlu əsgərdir.
Torpaqlarımız uğrunda o da döyüşüb. Deyilənə
görə, evlərinin bir hissəsi salamat qalıb. İndi çox
arzu edir ki, yenidən qayıdıb həmin yerdə ya‐
şasınlar.
Müəllim şagirdlərin müsahibədə topladıqları
məlumatların maraqlı olmasını onlara yönəldici
suallarla hiss etdirməlidir.
Müəllimin nəzərinə! Təqdimat rollu oyun
formasında da həyata keçirilə bilər. Qrup
üzvləri topladıqları məlumatlar əsasında
bir­birindən müsahibə alırlar.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq vasitə­
silə şagirdlər müsahibə mövzusunda bilik və ba­
carıqlarını möhkəmləndirirlər.
İş dəftərində təqdim edilmiş məlumatlara aid
sualların ardıcıllığı:
1. Özünüzü təqdim edin. İşğaldan azad olun­
muş hansı bölgədənsiniz?
2. İşğaldan azad edilmiş yurdunuzla bağlı han­
3. Yaxınlarınızdan kimlər döyüşdə iştirak edir­
di?
4. Yurdunuzla bağlı hansı xatirələriniz var?
5. Necə oldu ki, doğma yurdunuzu tərk etdi­
niz?
6. Kəndinizlə, evinizlə bağlı hansı yeni xəbər­
ləriniz var?
 6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN

Formativ qiymətləndirmə Mövzuya yönəltmə

Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Musiqi ilə inteqrasiya. Müəllim “Sülh nəğ­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. məsi” mahnısını səsləndirir.
Meyarlar Materiallar Oxu. Söz ehtiyatı
Tap. A 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərə müəy­
Müəyyən məqsədlə anket yazır. yən vaxt verilir, hamı səssiz şəkildə şeiri nəzərdən
(iş dəftəri)
keçirir. Şeirin adı, müəllifi, məzmunu ilə tanış
Mövzu ilə bağlı araşdırma apa­
Tap. A olurlar. Milyon, bomba, viran olmaq, intizar, abi‐
raraq sadə formalı təqdimatlar
(dərslik) də, top, darda qalmaq sözləri izah edilib “Söz
edir.
boğçası”na əlavə olunur.
Mətnin məzmunu ilə bağlı sual­ Tap. B Sonra şeirin mövzu və ideyasını müəyyənləş­
lar tərtib edir. (iş dəftəri) dirirlər.
Xorla oxu. Əvvəlcə müəllim özü şeirin məz­
mununa müvafiq intonasiya ilə şeiri səsləndirir.
Şagirdləri 6 qrupa ayırıb hər qrupa bir bənd şeiri
5­ci dərs. “Mən sülhə səs verirəm” bir neçə dəfə oxumağı tapşırır. Qruplar növbə ilə
öz bəndlərini çağırış intonasiyası ilə söyləyirlər.
• Dərslik: səh. 48 • İş dəftəri: səh. 30
Oxuyub­qavrama
Təlim məqsədləri 2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur
nəzmi nəsrə çevirmək bacarığının inkişafına yö­
(st. 2.2.1).
nəlmişdir. Şeiri xorla oxuyan hər qrup tapşırıqda
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
edir (st. 2.2.3).
verilən cümlələrdən öz bəndlərinə uyğun gə­
• Kontekstə uyğun olaraq sözün əksmənalı qar­ lənini müəyyənləşdirir. Sonda müəllim cümlələri
şılığını seçir (st. 2.1.3). oxuyur, uyğun qrup əlini qaldıraraq uyğun bəndi
• Sözün mənasını kontekstə görə müəyyənləş­ səsləndirir.
dirir (st. 2.1.2). Söz ehtiyatı
• Verilmiş şəkillər əsasında mövzu üzrə mətn 2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq vasitə­
qurub nəql edir (st. 1.2.1). silə şagirdlərin söz ehtiyatı yoxlanılır.
• Dinlədiyi mətndə mənəvi dəyərlərlə bağlı mə­
Tapşırıqda verilən sözlərin əksmənalı qarşılığı:
qamlara münasibət bildirir (st. 1.1.2).
1. müharibə, 2. yatmaq, 3. kiçik, 4. abad, 5.
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
nunu yazır (st. 3.1.2). yeni, 6. qara, 7. qoca.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırığın məqsədi şa­
• Dərsin qısa planı girdlərin söz ehtiyatını artırmaqdır. Şagirdlər
Mövzuya “Sülh nəğməsi” mahnısının səs­ “top” sözünün “oyuncaq” mənasında işləndiyini
1
yönəltmə ləndirilməsi bilirlər. Şeirdə isə “top” sözü silah mənasında
“Mən sülhə səs verirəm” şeirinin işlənmişdir. Şagirdlər tapşırığı yerinə yetirməklə
2 Oxuyub­
qavrama “top” sözünün şeirdəki mənasını mənimsədik­
nəsrə çevrilməsi
lərini nümayiş etdirirlər.
Sözün mənası və əksmənalı söz­
3 Söz
yatı
ehti­ Doğru cavab: Şəhər top atəşinə tutuldu.
lər üzrə iş
Danışma
4 Danışma Şəkil üzrə mətn qurma 1.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlərin diqqəti

5 Dinləmə “Göyərçin” mətninin dinlənilməsi şəklə yönəldilir. Müəllim əvvəlcə şagirdlərdən

şəkildə nə gördüklərini soruşur. Sonra açar sözlər
6 Yazı Dinlədiyi mətn üzrə dialoqun deyir: döyüşçü, döyüşə çağırmaq, döyüş papağı,
qurulması göyərçin, yuva. Şagirdlər bu sözlərdən istifadə
7 Formativ qiymətləndirmə etməklə kiçik bir hekayə qurmağa çalışırlar. Mü­

155
əllim şagirdlərə bir neçə dəqiqə düşünməyə vaxt Onlar barışdılar. O gündən ağ göyərçin sülh
verir. quşu hesab olunur.
Şagirdlər müəllimin yönəldici sualları ilə
Diferensial təlim mətndəki obrazların davranışına münasibət bil­
Təxminetmədə çətinlik çəkən şagirdlərə mü­ dirir, sülh və müharibə anlayışları haqqında fikir
əllim yönəldici suallar verə bilər. Məsələn, Səncə, yürüdürlər. Anası oğlunu döyüşə niyə dəbilqəsiz
döyüşçülərdən birinin niyə başında papaq yox‐ göndərdi? Qonşu ölkənin padşahı nə üçün dö‐
dur? O, papaqsız necə döyüşə bilər? Göyərçinin yüşdən imtina etdi?
yuvasını dağıtmaq düzgündürmü? Onlar belə və‐ Sonra şagirdlər dinlədikləri mətni qurduqları
ziyyətdə hansı qərara gələ bilərlər? hekayə ilə müqayisə edirlər.
Dinləmə Yazı
1.1.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim “Göyər­ 3.1.2 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlərin dinlə­
çin” əfsanəsini səsləndirir. dikləri mətn üzrə dialoq qurmaq, həmçinin cüm­
Qədim zamanlarda xeyirxah bir padşah ya‐ lənin növlərini fərqləndirmək bacarıqlarını inkişaf
şayırdı. O öz ölkəsini əmin‐amanlıqla idarə elə‐ etdirir.
yirdi. Formativ qiymətləndirmə
Günlərin bir günü qonşu ölkənin hökmdarı Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
onun ölkəsinə hücum edib padşahı təkbətək dö‐ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
yüşə çağırdı.
Padşah çoxdan idi ki, müharibə etmirdi. Odur Meyarlar Materiallar
ki dava paltarını sarayın çardağında, əl‐ayaqdan Şeiri məzmununa uyğun into­ Tap. A
uzaq yerdə saxlayırdı. Savaşa bir gün qalmış nasiya ilə oxuyur. (dərslik)
padşah anasından xahiş elədi ki, onun qılıncı ilə Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. B
dəbilqəsini gətirsin. yerini müəyyən edir. (dərslik)
Anası getdi. Çox çəkmədi ki, oğlunun qılıncını,
qalxanını gətirdi. Padşah anasından soruşdu: Kontekstə uyğun olaraq sözün Tap. A
Bəs döyüş papağım hanı? əksmənalı qarşılığını seçir. (iş dəftəri)
Ana dedi: Sözün mənasını kontekstə görə Tap. B
– Səni and verirəm halal südümə, dəbilqəyə müəyyənləşdirir. (iş dəftəri)
dəymə! Verilmiş şəkillər əsasında möv­ Tap. C
– Anacan, mən padşaham! Padşah isə döyüş zu üzrə mətn qurub nəql edir. (dərslik)
meydanına dəbilqəsiz çıxa bilməz.
Anası çardaqda gördüklərini deməli oldu: Dinlədiyi mətndə mənəvi də­
Tap. Ç
yərlərlə bağlı məqamlara mü­
– Bala, sənin döyüş papağının içində bir ağ (dərslik)
nasibət bildirir.
göyərçin yuva qurub. İki körpə balası var. Mən
bu yuvanı dağıda bilmərəm. Gəl bu dəfə döyüşə Dinlədiyi mətnin məzmununa Tap. C
dəbilqəsiz get. uyğun dialoq qurub yazır. (iş dəftəri)
Bu sözləri eşidən padşah heç nə demədi, düş‐
mənlə təkbətək döyüşə başıaçıq çıxdı. Qonşu öl‐ Növbəti dərsə hazırlıq. Növbəti dərsdə səsləndirmək
kənin hökmdarı onu dəbilqəsiz görüb bunun məqsədilə müəllimin müxtəlif xalqlara məxsus mu­
səbəbini soruşdu. siqi parçaları (rok, caz, saz havası və s.) əldə etməsi
Padşah dedi: tövsiyə olunur.
– Mənim döyüş papağımda göyərçin iki bala
çıxarıb. Anam and verdi ki, balalara toxunmayım.
Bunu eşidən düşmən hökmdar qılıncını qınına
qoydu, əlini düşməninə uzadıb dedi:
– Gəl barışaq! Sənin anan bir quşun – ağ gö‐
yərçinin evini dağıtmaq istəmədi. Biz niyə nahaq
qan töküb minlərlə insanın evini dağıdaq?!

156

fəsil 3 MİLLİ DƏYƏRLƏRİMİZ
1­ci dərs. “Qarabağ atının şöhrəti”
• Dərslik: səh. 49­51 • İş dəftəri: səh. 31
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan
sonra onun mümkün nəticələrini təxmin edir
(st. 2.2.5).
• Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların
düşdüyü situasiya ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Əlifba sırasından istifadə etməklə izahlı lüğət­
dən lazım olan sözü tapır (st. 4.1.4).
• Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq fikir yürü­
dür (st. 1.2.1).
• Dinlədiyi mətn üzrə sualları cavablandırır (st.
1.1.1).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Müxtəlif xalqlara məxsus musi­
1 mətnin davamını təxmin edirlər. Mətnin davamı
yönəltmə qilərin səsləndirilməsi
Mətnin oxusu, davamının təxmin
2 Oxu
edilməsi
ehti­ Lüğətin köməyi ilə yeni sözlərin
3 Söz
yatı mənimsədilməsi
Milli dəyərlərin təbliği mövzu­
4 Danışma
sunda müzakirə
Əli Tağıyev haqqında mətnin səs­
5 Dinləmə
ləndirilməsi
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Musiqi ilə inteqrasiya. Müəllim müxtəlif xalq­
lara məxsus musiqi parçalarını səsləndirir və so­
ruşur:
– Dinlədiyiniz hansı musiqi sizə Azərbaycanı
xatırlatdı? Hansı musiqi daha çox xoşunuza gəl‐
di? Səbəbini izah edin.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərin Azər­
baycanın milli dəyərləri ilə bağlı ilkin bilikləri
yoxlanılır. Şagirdlər şəkillərə baxaraq sual ətra­
fında bildiklərini danışırlar. “Milli dəyərlər” an­
layışının mənasını təxmin edib fəslin mövzusunu
müəyyən edirlər. Müəllim “milli dəyərlər” an­
layışını sadə formada belə izah edə bilər:
157
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
– Hər bir xalqı digərlərindən fərqləndirən xü‐
susiyyətlər həmin xalqın milli dəyərləridir. Hər
xalqın özünəməxsus mətbəxi, geyimləri, musiqisi
və s. olur.
Sonra müəllim auksion keçirə bilər:
– Milli şirniyyat, yemək adları söyləyin.
Sonuncu adı söyləyən şagird auksionun qalibi
olur.
Oxu
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim şagirdlərə
mətni oxumaq üçün vaxt verir. Şagirdlər mətni
təxminetmə sualına qədər müstəqil şəkildə səs­
siz oxuyurlar. Mətnin bu hissəsinin oxusu bit­
dikdən sonra müəllim şagirdlərə həmin hissəyə
aid faktoloji suallar verir:
– Kimin ad günü idi? Cıdır yarışı nə üçün ke‐
çirilirdi? Yarış harada keçirilirdi? Azərbaycanı
təmsil edən jokeyin və atın adı nə idi? Yarışın
qalibi kim oldu? Kraliça köməkçisinə nə tapşırdı?
Suallar cavablandırıldıqdan sonra şagirdlər
növbə ilə oxunur. Mətnin sonunda verilmiş fak­
toloji və düşündürücü suallar cavablandırılır.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər qarşılaşdırma
məzmunlu cümlələri tamamlamaqla mətni diq­
qətlə oxuduqlarını nümayiş etdirirlər.
Doğru cavab: 1 – Ç, 2 – A, 3 – B, 4 – C.
2.2.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Yazı ilə inteq­
rasiya. Tapşırıq şagirdlərin oxuduqlarını öz sözləri
ilə ifadə etmək bacarığını inkişaf etdirir. Şagirdlər
cümlələri mətnin məzmununa uyğun təxminən
belə tamamlaya bilərlər:
1. Zaman yarışda iştirak etmək istəmirdi, çün‐
ki o, vətənindən və sahibindən uzaq düşmüşdü.
2. Kraliça qəzəbləndi, çünki o, ölkəsində Za‐
manı idarə edə bilən jokey tapa bilmirdi.
Söz ehtiyatı. Dil qaydaları
4.1.4 “Söz boğçası” rubrikası. Müəllim oxu
prosesində şagirdlərə tanış olmayan sözlərin
mənasını ilkin olaraq şagirdlərdən soruşur. Şa­
girdlər cümlədəki fikirdən çıxış edərək həmin
sözlərin mənasını təxmini izah edirlər. Oxu bit­
dikdən sonra şagirdlər “Söz boğçası”ndakı söz­
lərin mənalarını lüğət vasitəsilə dəqiqləşdirirlər.
Bu işi cütlərlə və ya qruplarla yerinə yetirmək
olar.
 Danışma Formativ qiymətləndirmə
1.2.1 Tapşırıq C, Ç (dərslik). Şagirdlər milli Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
dəyərlərin təbliği mövzusunda müzakirə aparır­ yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
lar. Müəllim yönəldici suallarla müzakirəni bu Meyarlar Materiallar
istiqamətdə qura bilər:
Tanış mövzu ətrafında söhbət Tap. A
– Dünyada xeyli sayda tanınmış xalqlar, tanın‐ edir. (dərslik)
mış dövlətlər mövcuddur. Biz hər birimiz Azərbay‐
canı dünyada tanıtmaq üçün çalışmalıyıq. Bunun Mətndəki fakt və hadisə ilə ta­
Tap. B
üçün Azərbaycana məxsus milli dəyərlərimizi təb‐ nış olduqdan sonra onun müm­
(dərslik)
liğ etməliyik. İndi Azərbaycanı daha yaxından ta‐ kün nəticələrini təxmin edir.
nımaq üçün dünyanın əksər ölkələrindən turistlər
Əlifba sırasından istifadə et­
gəlir. “Söz boğçası”
məklə izahlı lüğətdən lazım
rubrikası
Dinləmə olan sözü tapır.
1.1.1 Tapşırıq D (dərslik). Müəllim Azərbay­
Həyatda gördüklərinə əsasla­ Tap. C, Ç
canın ilk jokeyi Əli Tağıyev haqqında mətn səs­ naraq fikir yürüdür. (dərslik)
ləndirir:
Obrazların keçirdiyi hisslərin
Azərbaycanın ilk jokeyi Tap. B
səbəbini onların düşdüyü situ­
Azərbaycanın ilk jokeyi Əli Tağıyev olub. İn‐ (iş dəftəri)
asiya ilə izah edir.
giltərədə keçirilən yarışda Zamanla birlikdə qa‐
zandığı qələbə onu dünyada məşhurlaşdırıb. O, Dinlədiyi mətn üzrə sualları Tap. D
ömrünün sonlarına qədər jokeylik etmiş, 1500 cavablandırır. (dərslik)
dəfə qalib olmuşdur.
Bir gün Əli kişi Konfet adlı atı ilə Gürcüstana
yarışa gedir. Yarış başlamamışdan qabaq Ru‐ Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllim növbəti dərsdə Bəx­
tiyar Vahabzadənin “Qarabağ atı” şeiri əsasında çə­
siyanın ən güclü jokeylərindən biri Əli kişinin
kilmiş eyniadlı animasiya filmini nümayiş etdirə bilər.
“Konfet” adlı atını göstərib deyir ki, bunu kim
minəcək?
Qıraqda dayanan Əli kişini göstərirlər. Rus
təəccüblənir, gülərək deyir:
– Bu ki qoca kişidir! 2­ci dərs. “Milli çövkən oyunu”
Yarışı məhz 60 yaşlı Əli kişi udur.
• Dərslik: səh. 51­52 • İş dəftəri: səh. 32
Əli Tağıyevin qazandığı şöhrətin nəticəsi idi ki,
illər sonra kraliça Əli kişinin nəvələrini İngiltərəyə Təlim məqsədləri
dəvət edir. Onun nəvəsi Qarabağ atı ilə yenidən • Mətndə rast gəldiyi frazeologizmləri həqiqi mə­
kraliçanın rəğbətini qazanır. nalı sözlərlə əvəz edir (st. 2.1.4).
Natavan Abdulla • Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
edir (st. 2.2.3).
Müəllim şagirdlərə mətni dinlədikdən sonra • Mətndəki problemin həllini öz həyat təcrübəsin­
tapşırıqdakı sualı səssiz şəkildə oxuyub doğru də seçdiyi həll yolu ilə əlaqələndirir (st. 2.2.4).
cavabı vərəqdə qeyd etməyi tapşırır. • Fikir bildirərkən aldığı məlumatdakı faktlara
Doğru cavab: 2­ci və 3­cü cümlə. əsaslanır (st. 1.1.2).
Sonra hər kəs yazdığı vərəqi yuxarı qaldır­ • Verilmiş sözləri aid olduqları ümumi məna üzrə
maqla cavabı göstərir. Bununla şagirdlər dinləmə qruplaşdırır (st. 2.1.1).
zamanı nə dərəcədə diqqətli olduqlarını nümayiş • Sualları cavablandırmaqla cümləni genişləndirir
etdirirlər. (st. 4.1.6).
Sonra tapşırıqdakı suallar şifahi şəkildə ca­ • Cəm şəkilçisini sözə əlavə edərkən ahəng qanu­
vablandırılır, müzakirə olunur. nuna uyğun düzgün variantı seçir (st. 4.1.5).

158

• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Qarabağ atı” animasiya filminin
1
yönəltmə nümayişi
2 Oxu “Qarabağ atı” şeirinin oxusu
Şeirin “Qarabağ atının şöhrəti”
3 Oxuyub­
qavrama mətni ilə əlaqələndirilməsi
Atın üzləşdiyi problemi həll et­
4 Yazı
mək üçün təkliflərin verilməsi
Milli çövkən oyunu haqqında
5 Dinləmə
mətnin səsləndirilməsi
Söz ehti­ Peşə bildirən sözlərdən ibarət
6
yatı lüğətin tərtibi
Cümlələrin genişləndirilməsi;
Dil qay­
7 ‐lar cəm şəkilçisi üzrə bilik və ba­
daları
carıqların möhkəmləndirilməsi
8 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Şagirdlərə ötən dərs xatırladılır. Elektron im­
kanları olan siniflərdə şagirdlər müəllimin nü­
mayiş etdirdiyi “Qarabağ atı” animasiya filmini
izləyirlər.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.1.4 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
rin diqqətini şəklə yönəldir. Şəkildəki atın şən,
yoxsa qəmgin olduğuna diqqət edilir. Müəllim
şeirin adını və müəllifini şagirdlərdən soruşur.
Şagirdlər şeiri növbə ilə bir­birini izləyərək
oxuyurlar. Tanış olmayan sözlər (köhlən, xiffətini
çəkmək) izah olunaraq “Söz boğçası”na əlavə
edilir.
Şagirdlərə “köhlən” sözü “xüsusi bəslənilmiş
at” şəklində izah oluna bilər.
“Xiffət çəkmək” frazeoloji birləşməsinin mə­
nası əvvəlcə şagirdlərdən soruşulur. Onlar şeirin
məzmunundan çıxış edərək “darıxmaq” sözünü
yada sala bilərlər.
Sonra “Şeir hansı hadisəyə həsr olunub?” su­
alı əsasında şeirin mövzusu müəyyən edilir.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlərin eyni
mövzuya aid olan iki müxtəlif quruluşlu (nəzm və
nəsr) bədii mətn arasında uyğunluğu müəyyən
etməsi onların oxuyub­qavrama bacarıqlarını
inkişaf etdirir. Hər iki mətndə Qarabağ atına xü­
susi qulluq edilməsinə baxmayaraq atın vətən
159
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
həsrəti çəkməsindən və günü­gündən zəifləmə­
sindən danışılır.
Cütlərlə iş. Cütlər tapşırığı yerinə yetirmək
üçün “Qarabağ atının şöhrəti” mətnini nəzərdən
keçirərək şeirin məzmununu təsdiq edən cüm­
lələri seçirlər:
“Zaman kraliçanın ən sevimli atı olur. Onun
tapşırığına əsasən mehtərlər ata xüsusi qulluq
edirdilər”.
“Kraliça Zamanın yarışa qatılması üçün öl‐
kənin ən məşhur jokeylərini gətizdirir. Ancaq heç
kim Zamanı ram edə bilmir”.
“Bir gün baytarlardan biri atın xəstəliyinin
səbəbini belə izah etdi:
– At vətən həsrəti çəkir”.
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteq­
rasiya. Şagirdlər qarşıya çıxan problemin həlli
yollarını düşünməklə mühüm həyati bacarığa
yiyələnmiş olurlar. Tapşırıq həmçinin şagirdlərin
fikirlərini yazılı şəkildə ifadə etmək bacarığını
inkişaf etdirir. Şagirdlər Zamanın vəziyyəti ilə
bağlı əsasən iki çıxış yolu təklif edə bilərlər:
1. Zamanı vətəninə yola salmaq.
2. Zamanın sahibini İngiltərəyə gətirmək.
Diferensial təlim
Çıxış yolu təklif etməkdə çətinlik çəkən şagird­
lərə müəllim problemi xatırladan suallar verməklə
kömək edə bilər:
– Zaman niyə günü‐gündən arıqlayırdı? O hara
üçün darıxırdı? Niyə Əli gedəndən sonra Zaman
heç bir jokeyi yaxına buraxmırdı?
Yazı işi bitəndən sonra şagirdlər öz qərarlarını
təqdim edib müzakirə aparırlar.
Sonda müəllim bir təklifi də özü verə bilər.
– İngiltərədə Zamanın böyüdüyü yerləri xa‐
tırladan Cıdır düzü saldırmaq olardı. Sizcə, belə
etsəydi, Zaman yarışlara qoşulardımı?
Müəllimin nəzərinə! Zamanın taleyi ilə
bağlı məlumat verilə bilər.
“Zaman adlı at çox yaşamır. Ömrünün son
günlərini İngiltərədə keçirir. Orada ölür”.
Dinləmə
1.1.2 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlərin diqqəti
şəkillərə yönəldilir. Şəkillər nəzərdən keçirilir.
Müəllim sual verir:
– Şəkillərdə nə təsvir olunmuşdur?
Şəkillər üçün ortaq xüsusiyyət müəyyən edilir.
Hər üç şəkildə atla oynanılan oyunlar təsvir edil­
mişdir.
 Hansı şəkil sizə tanış olan oyun növünü xa­ iş formasında genişləndirilə bilər. 1­ci və
tırlatdı? (3­cü şəkil – basketbol). Şagirdlər şəkillər 3­cü qruplara peşə bildirən sözlərdən iba­
ətrafında müzakirə edirlər. rət kiçik lüğət tərtib etmək, 2­ci və 4­cü
Müəllim soruşur: qruplara isə oyun adlarından ibarət lüğət
– Sizcə, bu oyunlardan hansı milli oyundur? tərtib etmək tapşırıla bilər.
Şagirdlər 2­ci şəkildəki oyun iştirakçılarının Dil qaydaları
geyimlərindən sualın cavabını təxmin edirlər. 4.1.6 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər verilmiş
Sonra müəllim şagirdlərə öz təxminlərini dəqiq­
suallara cavab verməklə cümlələri genişləndi­
ləşdirmələri üçün çövkən oyunu haqqında mətni
rirlər.
səsləndirir:
4.1.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq I yarım­
Çövkən oyunu ildə şagirdlərin ‐lar, ‐lər cəm şəkilçisi üzrə öyrən­
Çövkən atüstü oyunu Azərbaycanın çox qədim dikləri bilik və bacarıqların möhkəmləndirilməsi
milli idman növüdür. Bu oyun onu oynayan za‐ məqsədi daşıyır.
man işlədilən, ağacdan hazırlanmış alətin adı ilə Doğru cavab: 2­ci cümlədə “baytar” sözünə
belə adlandırılıb. ‐lar şəkilçisi əlavə edilməlidir.
Oyun meydançada keçirilir. İştirakçılar iki ko‐ Müəllim ahəng qanunu üzrə bilikləri təkrar­
mandaya ayrılır. Hər komandada iştirakçıların lamaq məqsədilə sual verə bilər:
sayı 7 olur. Komandalar geyimlərinə görə fərq‐ – Nə üçün “baytar” sözünə ‐lər deyil, ‐lar şə‐
lənirlər. Oyunda kiçik top və “çövkən” adlanan kilçisi əlavə etdiniz?
alətdən istifadə edilir. Top rəqib qapısından ke‐
çirilməlidir. Oyun iki mərhələdə keçirilir. Hər mər‐ Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
hələ 30 dəqiqə davam edir.
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Oyunçunun xüsusi geyim formasına papaq,
çuxa, at minmək üçün gen şalvar, yüngülboğazlı Meyarlar Materiallar
çəkmə daxildir. Mətndə rast gəldiyi frazeolo­
Şagirdlər mətni dinlədikdən sonra uyğun şəkli Tap. A
gizmləri həqiqi mənalı sözlər­
(dərslik)
müəyyən edirlər. 2­ci şəklin mətnə aid olduğunu lə əvəz edir.
sübut edən faktlar gətirirlər. Sonra oyunun yad­ Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. B
da qalan qaydalarını söyləyirlər. yerini müəyyən edir. (dərslik)
2.1.3 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər çövkən
Mətndəki problemin həllini
oyunu haqqındakı mətni dinlədikdən sonra tap­ Tap. A
öz həyat təcrübəsində seçdiyi
şırığı yerinə yetirirlər. (iş dəftəri)
həll yolu ilə əlaqələndirir.
Doğru cavablar: 2, 3, 4.
Tap. C (dərslik),
Söz ehtiyatı Dinlədiyi mətndən əsas fakt­
tap. C (iş
2.1.1. Tapşırıq Ç (dərslik). Cütlərlə iş. Bu tap­ ları seçir.
dəftəri)
şırıq mənimsədilən yeni sözlər üzrə ümumiləş­
dirici tapşırıq hesab oluna bilər. Cütlər yeni Verilmiş sözləri aid olduqları Tap. Ç
öyrəndikləri sözlərin mənalarını müəyyənləşdir­ ümumi məna üzrə qruplaşdırır. (dərslik)
dikdən sonra baytar, jokey, mehtər sözlərinin Mətnin məzmununa əsasla­
bildirdiyi məna qrupunu müəyyən edirlər: peşə Tap. D
naraq verilmiş cümləni geniş­
adları. “Kraliça” sözünün isə peşə deyil, titul, və­ (dərslik)
ləndirir.
zifə bildirdiyi qənaətinə gəlirlər.
Cəm şəkilçisini sözə əlavə
Sonra müəllim cütlərə tapşırıqda verilən söz­ Tap. B
edərkən ahəng qanununa uy­
lər üzrə kiçik lüğət tərtib etməyi tapşırır. Şagird­ (iş dəftəri)
ğun düzgün variantı seçir.
lər sözləri əlifba sırası ilə düzərək hər bir sözün
izahını yazırlar. Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllim növbəti dərsdə İçə­
Müəllimin nəzərinə! Müəllimin istəyindən rişəhərə aid şəkillər və ya videoçarx nümayiş etdirə
asılı olaraq lüğət üzrə fəaliyyət qruplarla bilər.

160

3­cü dərs. “İçərişəhər”
• Dərslik: səh. 52­53 • İş dəftəri: səh. 33
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­
həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st.
2.2.1).
• Obrazı və onun davranışlarını qiymətləndir­
məklə (xeyirxahdır, qəddardır, yaxşı davrandı/
pis davrandı və s.) mətndəki əsas fikirlə bağlı
mülahizə yürüdür (st. 2.2.4).
• Mətnin məzmununa uyğun olan (olmayan)
fikirləri müəyyənləşdirir (st. 2.2.4).
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
edir (st. 2.2.3).
• Bədii və informativ mətnlərdə mövzu, məz­
mun və ideya anlayışlarını fərqləndirir (st. 2.2.2).
• Dərsin qısa planı
1 Mövzuya
yönəltmə Yeni mənzil haqqında söhbət
2 Oxu “İçərişəhər” mətninin oxusu
Mətndəki fakt və hadisələr üzrə
iş; mətndəki əsas fikrin müəyyən
Oxuyub­
3 olunması və obrazlara münasibət;
qavrama
mətnin mövzu, məzmun və ide­
yası üzrə iş
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim sual verir:
– Yeni mənzilinizin harada və necə olmasını
istəyərsiniz?
Şagirdlər arzuladıqları yeni mənzillərini təxəy­
yülərində canlandırıb təsvir edirlər.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim mətn
oxunmazdan əvvəl İçərişəhərdə olan şagirdlərin
təəssüratlarını öyrənir.
Növbəli oxu. Mətn növbə ilə oxunur. Müəllim
şagirdlərə tapşırır ki, mətni oxuduqca məkanların
təsvirinə diqqət etsinlər. Müəllim oxu prosesində
şagirdlərin obrazların nitqini səsləndirərkən mü­
vafiq səs çalarlarından istifadə etməsinə nəzarət
edir.
161
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər obraz­
ların fikirlərinə münasibət bildirirlər. Müəllim
çalışmalıdır ki, şagirdlər münasibət bildirərkən
fikirlərini əsaslandırsınlar. Məsələn, Mən Altayla
razı deyiləm. Çünki İçərişəhər keçmiş zamanlar‐
dan yadigar olduğu üçün biz də onu qorumalıyıq;
Mən Altayla razıyam, çünki İçərişəhərin küçələri
çox dardır. Adamın ürəyi sıxılır. Oynamağa geniş
meydançalar yoxdur və s.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər mətnin sonlu­
ğunu oxuyaraq öz fikirləri ilə müqayisə edirlər.
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Mətndəki əsas fik­
ri müəyyənləşdirə bilən şagirdlər “İçərişəhəri­
mizin o dar küçələrini də bax beləcə qoruyub
saxlamalıyıq” fikrini seçməklə mətni oxuyub­
qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
2.2.3 Tapşırıq D (dərslik). Şəkildən aydın
olur ki, qonşu binalar bir­birinə çox yaxındır.
Mətndə bu təsvirə uyğun cümlə budur:
Altayla Aydın İçərişəhərdə qonşu idilər. Küçə
o qədər dar idi ki, üzbəüz pəncərədən bir‐biri ilə
söhbət edirdilər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim İçərişəhərə
aid şəkillər və videoçarx nümayiş etdir­
məklə İçərişəhərdə olmayan şagirdlərdə
İçərişəhərlə bağlı təsəvvürün formalaş­
masına kömək edə bilər.
Tapşırıq E (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin mətni
diqqətlə oxuduğunu yoxlayır. Mətndə Aydının
nitqində Qız qalası, Şirvanşahlar sarayının adı çə­
kilir.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərə adıçəkilən
tarixi abidələr haqqında araşdırma apar­
maq tapşırıla bilər. Şagirdlərin təqdimatı
növbəti sərbəst dərs saatında dinlənilə
bilər.
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteq­
rasiya. Şagirdlər dərslikdəki tapşırıqlar vasitəsilə
mətni analiz etdikdən sonra müstəqil şəkildə
ümumiləşdirmə apararaq mətnin mövzusunu,
məzmun və ideyasını yazırlar.
Diferensial təlim
Müəllim mətnin məzmununu yazmaqda çətin­
lik çəkən şagirdlərə mətnin məzmunu ilə bağlı
konkret suallar verib o suallara cavab yazmağı tap­
şıra bilər. Bu zaman şagirdlərin hər bir sualı bütöv
şəkildə cavablandırması məqsədəuyğundur.
 Formativ qiymətləndirmə – Təsəvvür edin ki, bacınız və ya qardaşınızın
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ robot kuklası var və siz bu oyuncaqla oynamaq
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. istəyirsiniz. Bacınız isə öz oyuncağını paylaşmaq
istəmir. Siz necə edərdiniz ki, bacınız onu sizə
Meyarlar Materiallar verməyə razı olsun.
Mətni oxuyarkən obrazların nit­ Dinləmə
Tap. B
qindəki hiss­həyəcanı müxtəlif 1.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim dinləmə
(dərslik)
səs çalarları ilə ifadə edir.
mətnini səsləndirir.
Mətndəki obrazların fikirlərinə Tap. C Sehrli söz
münasibət bildirir. (dərslik)
I hissə
Mətnin məzmununa uyğun olan Parkdakı skamyada qoca bir kişi oturmuşdu.
Tap. Ç
(olmayan) fikirləri müəyyənləş­ Balaca Pərviz qocaya yaxınlaşıb acıqlı səslə
(dərslik)
dirir. dedi:
Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. D, E – Bir az çəkilin. Mən də oturmaq istəyirəm.
yerini müəyyən edir. (dərslik) Qoca kənara çəkilib Pərvizə yer verdi. Bala‐
canın qızarmış, hirsli üzünə baxıb dedi:
Mətnin mövzu, məzmun və Tap. A – Sənə nə olub?
ideyasını müəyyənləşdirir. (iş dəftəri)
– Mənə heç nə. Nədir ki?
– Sən kimdənsə küsmüsən. Özün də ağlamı‐
san.
– Düzdür. Haradan bildiniz?
4­cü dərs. “Sehrli söz” dinləmə mət­ – Mən sehrbazam.
ni. Nitq etiketləri – Bah! Elə bilirsiniz, uşağam? Yox, mən belə
şeylərə inanmıram.
• Dərslik: səh. 54 • İş dəftəri: səh. 34 – Demək istəyirsən ki, heç kimdən küsmə‐
Təlim məqsədləri misən? – qoca incik səslə soruşdu.
• Dinlədiyi mətnlə bağlı analoji həyat hadisələ­ – Yox. Düzdür, mən evdəkilərdən küsmüşəm.
rindən, cizgi filmlərindən misal gətirir, müqayi­ Belə getsə, evdən qaçacağam.
sələr aparır (st. 1.1.1). – Qaçacaqsan?
• Dinlədiyi mətndəki əsas fikri şərh edir (st. 1.1.2). – Hə, qaçacağam. Leylanın nə qədər flomas‐
• Situasiyadan asılı olaraq nitqində müvafiq teri var, birini də mənə vermir.
nitq etiketlərindən (salamlaşma, sağollaşma, – Buna görə evdən qaçarlar?
üzrxahlıq) istifadə edir (st. 1.2.3). – Təkcə bu olsaydı, nə var idi! Nənəm bir qo‐
• Dərsin qısa planı ğala görə məni mətbəxdən qovdu. Qardaşım qa‐
Bölmənin mövzularının xatırlan­
yıq sürməyə gedir, məni aparmır. Heç kim məni
1 Mövzuya
yönəltmə ması sevmir. Yox, qaçacağam evdən.
Qoca bir qədər fikrə getdi. Sonra üzünü Pər‐
2 Dinləmə “Sehrli söz” mətninin dinlənilməsi vizə çevirib dedi:
– Hə, balaca, mən sənə kömək edə bilərəm.
Obrazın xarakterinə münasibət
3 Dinləyib­
anlama bildirilməsi
Bir sehrli söz bilirəm. Onu kimə desən, səndən
heç nə əsirgəməz. Ancaq bu sözü deyəndə həmin
Dil qay­ adamın düz gözlərinə baxmaq lazımdır.
4 Nitq etiketlərinin mənimsədilməsi
daları Pərviz qocanın sözlərinə inanmasa da, ya‐
5 Danışma Rollu oyun vaşca soruşdu:
– O nə sözdür elə?
6 Formativ qiymətləndirmə
Qoca əyilib oğlanın qulağına nə isə pıçıldadı
Mövzuya yönəltmə və ucadan dedi:
Müəllim şagirdlərə söyləyir: – Amma sözü demək qaydasını unutma ha!

162

– Mən indi yoxlayaram.
Bunu deyib Pərviz ayağa qalxdı və evlərinə
sarı qaçdı.
Müəllim mətnin davamı ilə bağlı şagirdlərin
təxminlərini soruşur.
– Sizcə, ailə üzvlərinin Pərvizə olan münasibəti
niyə belədir? Sizcə, qoca Pərvizə nə dedi? Siz də
evdə bacı‐qardaşlarınızdan küsürsünüzmü? Nə
üçün?
Şagirdlər Pərvizin ailə üzvləri ilə münasibəti­
nə və onun gəldiyi qərara (qaçmaq) dair fikirlə­
rini bildirirlər. Pərvizin vəziyyətini öz həyatlarında
gördükləri ilə (analoji hadisələrlə) müqayisə edir­
lər. Söhbət zamanı şagirdlər Pərvizin “evdən qaç­
maq” fikrinin doğru olmadığı qənaətinə gəlirlər.
Sonra müəllim mətnin davamını səsləndirir:
II hissə
Leyla masa arxasında oturub nəsə çəkirdi.
Qarşısında rəngli flomasterlər var idi. Pərvizi gö‐
rən kimi flomasterləri qabağına çəkib əli ilə üs‐
tünü örtdü.
– “Qoca aldatdı məni, – Pərviz düşündü. –
Beləsinə söz təsir edər?!” – Pərviz bacısına ya‐
xınlaşdı, düz onun gözlərinə baxıb yavaşca dil‐
ləndi:
– Leyla, mənə flomaster ver də... Zəhmət ol‐
masa...
Leyla gözlərini süzdü, sonra diqqətlə Pərvizə
baxdı, əlini flomasterlərin üzərindən çəkib dedi:
– Hansını istəyirsən?
– Mmməən?.. Göyü.
Leyla göy flomasteri götürüb Pərvizə verdi.
Pərviz bu işə mat qaldı. “Gedim nənəmin ya‐
nına, görüm, indi də məni qovacaqmı?”
Müəllim mətni dayandırıb şagirdlərə sual
verir:
– Sizcə, Leylanın Pərvizə münasibəti niyə də‐
yişdi?
Müəllim şagirdlərin fikirlərini dinlədikdən
sonra mətnin davamını səsləndirir:
Nənə mətbəxdə qoğal bişirirdi. Balaca Pərviz
onun yanına gəlib yavaşca ətəyindən dartdı.
Nənəsi üzünü ona sarı çevirəndə düz gözlərinə
baxıb dedi:
– Nənə, zəhmət olmasa, mənə bir dənə qoğal
ver.
Nənənin üzü sanki işıqlandı. O, şirin səslə dedi:
163
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
– Gözəl balam isti qoğal istəyir? Nənə sənə
qurban, bu dəqiqə ən dadlısını seçəcəyəm sənin
üçün.
Pərviz nənəsinin boynuna sarılıb onun qırış‐
mış üzündən öpdü.
Nahar vaxtı idi. Pərviz sakitcə dayanıb qardaşı
Kamranın söhbətinə qulaq asırdı. Kamran dedi
ki, sabah qayıqla göldə gəzintiyə çıxacaq. Bu za‐
man Pərviz qardaşına yaxınlaşıb əlini onun çiy‐
ninə qoydu və düz gözlərinə baxıb yavaşca dedi:
– Kamran, zəhmət olmasa, sabah məni də
özünlə gəzintiyə apar.
Hamı birdən susdu. Kamran təəccüblə əvvəl
nənəsinə, sonra bacısına baxdı.
– Apar da onu, – Leyla dilləndi. – Səndən nə
gedir ki...
– Niyə də aparmayasan? – nənə gülümsündü.
– Uşaqdır da, könlü istəyir.
– Zəhmət olmasa... – Pərviz təkrar etdi.
– Yaxşı da, sən deyən olsun, – Kamran, nə‐
hayət, dilləndi. – Get hazırlaş. Səhər yola çıxırıq.
Pərvizin sevincinin həddi‐hüdudu yox idi. “Alın‐
dı! Hamıya təsir etdi. O, doğrudan da, sehrbaz‐
dır”.
Pərviz yerindən sıçrayıb küçəyə çıxdı. Parka
kimi dayanmadan qaçdı. Amma qoca orada yox
idi.
Valentina Oseyevanın eyniadlı hekayəsi
əsasında
Müəllim şagirdlərdən soruşur:
– Qocanın Pərvizə öyrətdiyi “sehrli söz” hansı
idi? Siz də belə sözlər söyləyin.
1.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin dinlədikləri mətni analizetmə bacarıqlarını
inkişaf etdirir. Şagirdlər mətnin baş qəhrəma­
nının – Pərvizin mətnin əvvəlində kobud, səbir­
siz, mətnin sonunda isə xarakterinin dəyişilərək
mehriban, səbirli olmasını müəyyən edirlər. Bu­
nun səbəbini isə qocanın ona öyrətdiyi sehrli
sözdən istifadə etməsi ilə izah edirlər. Şagirdlər
tapşırığı yerinə yetirməklə bu cür sözlərin nə­
zakətli davranış üçün vacib olması qənaətinə
gəlirlər.
Danışma
1.2.3 “Bunları bilməliyik” rubrikası. Şagird­
lər indiyə qədər nəzakətli ifadələrlə ayrı­ayrı
tapşırıqlarda tanış olmuş, müəllimin yönəltməsi
ilə rollu oyunlar zamanı müxtəlif mövzulara
uyğun nitq etiketlərindən istifadə etmişlər. Bu
dərsdə isə nitq etiketləri dil qaydası kimi sistemli
şəkildə nəzərdən keçirilir.
Müəllim rubrikada verilən nitq etiketləri ilə
bağlı məlumatı şagirdlərlə birlikdə oxuyub izah
verir.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərin yaş səviy­
yəsi nəzərə alınaraq “nitq etiketləri” ter­
mini “nəzakətli ifadələr” şəklində təqdim
olunmuşdur. Bu cür təqdimat şagirdlərin
mövzunu daha asan qavramasına və yad­
da saxlamasına kömək edəcək. Dinləmə
mətnindən də aydın olur ki, nitq etiket­
lərinin insanlar arasında münasibətlərin
qurulmasında böyük rolu var.
Tapşırıq B (dərslik), tapşırıq B (iş dəftəri). Bu
tapşırıqların əsas məqsədi şagirdlərə danışarkən
nəzakətli ifadələrdən məqamında istifadə edil­
məsinin vacibliyini mənimsətməkdir. Şagirdlər
verilmiş situasiyalara uyğun nəzakətli ifadələr
seçməklə mövzunu mənimsədiklərini nümayiş
etdirirlər.
Doğru cavablar: 1 – ç, 2 – d, 3 – b, 4 – c, 5 – a.
Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər şəklə əsasən
müvafiq nitq etiketlərindən istifadə etməklə kiçik
dialoq quraraq həm də yazı bacarıqlarını inkişaf
etdirirlər.
Şagirdlərin qurduqları dialoq təxminən belə
olmalıdır:
Oğlan: – Salam, ay nənə, pulunuz yerə düşüb.
Nənə: – Çox sağ ol, oğlum. Nə yaxşı ki xəbər
verdin.
Əlavə tapşırıq. Auksion. Sonda müəllim şa­
girdlərlə nitq etiketləri üzrə auksion keçirə bilər.
Şagirdlər “sehrli sözlər” (nitq etiketləri) söylə­
yirlər:
– Zəhmət olmasa...
– İcazənizlə...
– Çox sağ ol...
– Təşəkkür edirəm...
– Xahiş edirəm...
– Məmnuniyyətlə...
– Üzr istəyirəm...
– Bağışlayın...
Sonuncu sehrli sözü deyən şagird qalib olur.
Topla oyun. Bu fəaliyyət topla oyun şəklində
də qurula bilər. Şagirdlər topu bir­birinə ötürərək
“sehrli sözlər” söyləyirlər. Müəllim hər bir şagir­
164
din neçə nitq etiketi söylədiyini qeyd edir. Sonda
ən çox nitq etiketi söyləyə bilən şagird qalib olur.
Tapşırıq C (dərslik). Sonda şagirdlər “İçəri­
şəhər” mətni üzrə Aydınla Altayın yeni mənzildə
görüşməsi epizodunu səhnələşdirirlər. Məqsəd
şagirdlərin situasiya zamanı müvafiq nitq eti­
ketlərindən istifadə etmək bacarıqlarını inkişaf
etdirməkdir.
Altayın dilindən: Salam, xoş gördük, xoş gəl­
misən, həmişə siz gələsiniz, bu, xoş sürpriz oldu
və s.
Aydının dilindən: Yeni eviniz mübarəkdir, sağ­
lığınıza qismət, həmişə şad günlərə gələk və s.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Dinlədiyi mətndəki hadisələri
Tap. A
həyatda gördükləri ilə müqa­
(dərslik)
yisə edir.
Dinlədiyi mətndəki əsas fikri Tap. A
şərh edir. (iş dəftəri)
Tap. B, C
Situasiyaya uyğun nitq etike­
(dərslik), tap.
tindən istifadə edir.
B, C (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimə növbəti dərsdə
sorğu keçirmək üçün dərsliyin 55­ci səhifəsindəki D
tapşırığı ilə tanış olmaq tövsiyə olunur. Müəllim tap­
şırıqda verilən anket nümunəsi əsasında iri vərəqdə
sinifdəki şagirdlərin siyahısını yazıb anket tərtib et­
məlidir.

5­ci dərs. Novruz bayramı
• Dərslik: səh. 54­55 • İş dəftəri: səh. 35
Təlim məqsədləri
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
edir (st. 2.2.3).
• Mətnin hissələrini yarımbaşlıqlar və ya sual
cümlələri ilə ifadə edir (st. 2.2.3).
• Şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətn
yazır (st. 3.1.2).
• Yazılı təqdimatını struktur xüsusiyyətlərinə
uyğun olaraq tərtib edir (st. 3.1.4).
• Saitləri növlərinə görə qruplaşdırır (st. 4.1.1).
• Dərsin qısa planı
1 Mövzuya
yönəltmə Novruz atributunun nümayişi
2 Oxu “Novruz bayramı” mətni üzrə iş
3 Oxuyub­
qavrama Mətnin yarımbaşlıqlarla ifadəsi
4 Dil qay­ Sözlərin düzgün yazılışı
daları
5 Yazı Açıqçanın yazılması
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim sinifə Novruz atributlarından birini
(bəzəkli yumurta, şəkərbura, səməni və s.) gətirir
və soruşur:
– Sizcə, bugünkü dərsimizin mövzusu nədir?
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.3 Tapşırıq A (dərslik). Qruplarla oxu.
Müəllim şagirdləri qruplara ayırır, mətni oxuyub
5 sual tərtib etməyi tapşırır. Müəllim qrupların
diqqətinə çatdırır ki, sual tərtib edərkən mətnə
çəkilmiş illüstrasiyadan da istifadə edə bilərsiniz.
Qruplar hazırladıqları sualları bir­birinə təq­
dim edirlər. Suallar yazılı şəkildə cavablandırılır.
Sonda qrupların fəaliyyəti müzakirə olunur.
Müəllim ehtiyac duyarsa, mətni yenidən özü
və ya şagirdlərdən biri bütöv şəkildə səsləndirir.
Sonra mətndəki yeni sözlər üzrə iş aparılır. Həf­
tənin 2­ci və 3­cü günlərinin adlarındakı “çərşən­
bə” sözünü xatırladaraq bu sözü Novruz bayramı
ilə əlaqələndirir. “Yel” (külək) və “rəmz” (simvol,
işarə) sözlərinin mənası açıqlanır. Söz boğçasına
əlavə olunur.
165
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
Müəllimin yönəldici sualları ilə şagirdlər mət­
nə çəkilmiş illüstrasiya üzrə danışırlar.
Suallar: Şəkildə qızlar, oğlanlar hansı milli
rəqsimizi oynayırlar? Şəkildə hansı Novruz rəmz‐
ləri təsvir edilmişdir?
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
mətni diqqətli oxuduğunu yoxlayır. Şagirdlər
müəyyən etməlidirlər ki, mətndə yumurta dö­
yüşdürmək adəti haqqında məlumat yoxdur.
Şagirdlər mətndə 1­ci və 3­cü şəklin aid olduğu
hissəni (2­ci və 3­cü abzas) tapıb yenidən oxu­
yurlar.
Müəllimin nəzərinə! Müəllim bu tapşırıq­
la şagirdlərin oxuyub­qavramasını effektiv
yoxlamaq üçün şagirdlərə sualın cavabını
vərəqdə yazıb yuxarı qaldıraraq göstərmə­
yi tapşıra bilər. Bu zaman müəllim bütün
şagirdlərin mətni hansı səviyyədə mənim­
səməsini asanlıqla müəyyən edə bilər.
2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırığın məqsədi
şagirdlərin yarımbaşlıq filoloji anlayışı üzrə mə­
nimsədikləri bilik və bacarıqlarının yoxlanılma­
sıdır. Müəllim şagirdlərə əvvəlcə mətnin giriş və
sonluq hissələrini müəyyənləşdirməyə kömək
edir. Mətnin əsas hissəsində hər abzasda bir çər­
şənbə haqqında məlumat verildiyi üçün şagirdlər
yarımbaşlıqları asanlıqla müəyyənləşdirə bilərlər.
1. Xalqımızın milli bayramı
2. Su çərşənbəsi
3. Od çərşənbəsi
4. Yel çərşənbəsi
5. Torpaq çərşənbəsi
6. Novruzun rəmzi obrazları
Yazı
3.1.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlərə I yarım­
ildə açıqça tərtib etmək öyrədilmişdir. Bu tapşırıq
vasitəsilə həm açıqçanın tərtibi, həm də nitq
etiketləri üzrə mənimsədilən bilik və bacarıqlar
möhkəmləndirilir.
 Diferensial təlim Diferensial təlim
Müəllim açıqçanın yazılması zamanı şagird­ Saitlərin növlərini fərqləndirməkdə çətinlik
lərə nəzarət edir. Açıqça yazmaqda çətinlik çə­ çəkən şagirdlərə şəkildəki Novruz atributlarının
kən şagirdləri açıqçanın tərtibi ilə bağlı sorğu­sual adlarını yazmaq tapşırıla bilər. Sözü yazılı şəkildə
etməklə onların biliklərini xatırladır. görən şagirdlər saitlərin növlərini göz yaddaşına
Xüsusi rəssamlıq qabiliyyəti olan şagirdlərə uyğun müəyyənləşdirə bilərlər.
açıqçanı Novruz bayramı mövzusuna uyğun bə­
zəməyi tapşıra bilər.
Formativ qiymətləndirmə
3.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər xalqı­ Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
mızın bayram vaxtı gördükləri, bildikləri əsasında yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Novruz adətləri – papaqatdı və yumurta döyüş­
dürmənin qaydaları barədə kiçik mətn yazırlar. Meyarlar Materiallar
Şagirdlər təxminən belə yaza bilərlər: Yeni öyrəndiyi sözlərlə onların Tap. B
Uşaqlar torbalarını və ya papaqlarını gətirib izahlarını uyğunlaşdırır. (dərslik)
qonşunun həyətinə atırlar. Qapını döyüb sonra
Eyni məna qrupuna aid olan Tap. C
da cəld evin yaxınlığında gizlənirlər. Ev yiyəsi qa‐
sözləri müəyyən edir. (dərslik)
pını açıb papağı və ya torbanı götürür. İçərisinə
bayram payı qoyur. Sonra həmin yerə gətirir. Pa‐ Tap. A
Yer adlarını böyük hərflə yazır.
pağın yiyəsi gəlib payını götürür. (dərslik)
3.1.2 Tapşırıq D (dərslik). Müəllim tərtib et­
Deyilişi və yazılışı fərqlənən bə­ Tap. Ç (dərslik),
diyi anketi lövhədən asır. Şagirdlər anket nümu­ zi sözlərin düzgün yazılışını mü­ tap. B (iş
nəsi ilə tanış olurlar. Şagirdlər kiçik vərəqlərdə əyyən edir. dəftəri)
adlarını və ən çox sevdikləri bayramı yazıb müəl­
limə təqdim edirlər. Müəllim vərəqləri bir­bir ox­ Məktub yazaraq öz arzu və Tap. D
uyub anket cədvəlinin uyğun xanasında qeydlər hisslərini ifadə edir. (dərslik)
edir.
Anket doldurulduqdan sonra müəllim lövhə­
də bayram adlarını yazır və hər bayram adının
qarşısında həmin bayramı sevən şagirdlərin sayı
qədər kublar çəkir. Diaqram hazır olduqdan son­ 6­cı dərs. Ümumiləşdirici dərs
ra şagirdlər sorğunun nəticələrini yönəldici sual­
• Dərslik: səh. 56 • İş dəftəri: səh. 36
lar əsasında şərh edirlər.
Suallar: Sorğu neçə bayram üzrə keçirilib? Təlim məqsədləri
Sorğuda neçə nəfər iştirak edib? • Bədii və informativ mətnlərdə mövzu, məzmun
Ən çox sevilən bayram hansıdır? və ideya anlayışlarını fərqləndirir (st. 2.2.2).
Ən az sevilən bayram hansıdır? və s. • Atalar sözlərini mövzulara görə qruplaşdırır
(st. 2.1.4).
Dil qaydaları • Frazeoloji ifadələrlə onların izahlarını uyğun­
4.1.1 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırığın məq­ laşdırır (st. 2.1.4).
sədi şagirdlərin I yarımildə saitlərin növləri üzrə • Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir sıra
öyrəndikləri biliklərin yoxlanılmasıdır. Şagirdlər sait (ü­u, a­ə, o­a) və samitlərin (k­g, t­d) düz­
şəkildə gördükləri Novruz atributlarının adlarını gün yazılış qaydalarına riayət edir (st. 4.1.3).
şifahi səsləndirməklə saitlərin növlərini müəyyən • Obrazların nitqində durğu işarələrindən (tire,
edirlər. qoşa nöqtə, dırnaq) yerli­yerində istifadə edir
(st. 4.1.7).

166

• Dərsin qısa planı
Bölmənin mövzularının xatırlan­
1 Mövzuya
yönəltmə ması
“Dünyanın ən qədim xalçası”
2 Oxu
mətninin oxusu
Mətnin mövzu və məzmunu üzrə
3 Oxuyub­
qavrama iş
4 Söz ehti­ Atalar sözləri və frazeoloji ifadə­
yatı lər üzrə söz ehtiyatının yoxlanıl­
ması
Dil qay­ Sözlərin düzgün yazılışı, dırnaq
5
daları işarəsi
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim bölmədəki mövzuları xatırlatmaq
üçün suallar verir:
Bu bölmədə hansı mövzular barədə oxudu‐
nuz? Hansı mövzularda mətnlər dinlədiniz? Han‐
sı mövzular barədə araşdırma etdiniz? Hansı
mövzularda təqdimat hazırladınız? Sizin üçün
bölmədə ən maraqlı mətn hansı idi?
Şagirdlər bölmə üzrə tədris olunan mövzular
üzrə öz təəssüratlarını bölüşürlər.
Oxu
2.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Mətn kiçik olduğu
üçün müəllim şagirdlərə mətni müstəqil oxuyub
3 əsas məlumatı qeyd etməyi tapşırır. Tapşırığın
məqsədi şagirdlərin oxuyub­qavramasını, infor­
mativ mətndə məlumatlar içərisindən əsas olanı
seçmək bacarığının inkişafına yönəlmişdir. Mü­
əllim şagirdlərə xatırladır ki, mətni oxuduqca ta­
nış olmayan sözlərin (mədəniyyət, nadir, toxucu,
xalı və s.) mənasını soruşsunlar.
Oxuyub­qavrama
2.2.2 Tapşırıq B, C (dərslik). Bu bölmədə şa­
girdlərə mövzu, məzmun anlayışları öyrədilmiş­
dir. Tapşırıqların məqsədi şagirdlərin öyrəndikləri
filoloji anlayışların mənimsənilmə səviyyəsinin
yoxlanılmasıdır.
B tap: Doğru cavab: 2;
C tap: Doğru cavab: 1.
Söz ehtiyatı
2.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik), tapşırıq A (iş dəf­
təri). Şagirdlərə bölmənin tədrisində atalar söz­
ləri də mənimsədilmiş, atalar sözlərinin mövzusu,
167
6­cı bölmə VƏTƏNİM AZƏRBAYCAN
işlənmə məqamları haqqında bilik və bacarıqlar
aşılanmışdır. Tapşırıq bu bilik və bacarıqların
tətbiqinə yönəlmişdir.
Ç tapşırığı üzrə doğru cavab: 3.
A tapşırığında atalar sözləri belə tamamlan­
malıdır:
Zəhmət çəkməyən bal yeməz.
Yırtıq tor ilə balıq tutmaq olmaz.
Od yanmasa, tüstü çıxmaz.
Sürüdən ayrılan qoyunu qurd yeyər.
2.1.4 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq şagird­
lərin bölmədə öyrəndikləri frazeoloji ifadələr
üzrə söz ehtiyatını yoxlayır. Şagirdlər bölmə bo­
yunca yeni öyrəndikləri frazeoloji ifadələrə uy­
ğun sözü seçməklə frazeoloji ifadələrin mənasını
mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər.
Doğru cavablar:
qəm dəryasına batmaq – kədərlənmək
özünü ələ almaq – sakitləşmək
xiffətini çəkmək – darıxmaq
yerləyeksan etmək – dağıtmaq
Dil qaydaları
4.1.3 Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər deyilişi
və yazılışı fərqlənən sözlərin (komanda, şokolad,
konfet, kolbasa) düzgün yazılışını müəyyən et­
məklə bölmə üzrə əldə etdikləri orfoqrafik bi­
liklərini nümayiş etdirirlər.
4.1.3 Tapşırıq D (dərslik). Bu bölmədə şa­
girdlər durğu işarələrindən dırnaq işarəsi ilə tanış
olmuş, cümlədə obrazın nitqinin dırnaq işarəsi
içərisində yazıldığını öyrənmişdilər. Tapşırığın
məqsədi dırnaq işarəsi üzrə mənimsədilən bilik
və bacarıqların yoxlanılmasıdır.
1. Heydər Əliyev demişdi: “Mən fəxr edirəm
ki, azərbaycanlıyam”.
2. Bəxtiyar Vahabzadə deyib: “Vətən borclu
deyil, biz borcluyuq vətənə”.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
İnformativ mətnlərdə mövzu,
Tap. B, C
məzmun və ideya anlayışlarını
(dərslik)
fərqləndirir.
 Tap. Ç (dərslik),
Atalar sözlərini mövzulara görə
tap. A (iş
qruplaşdırır.
dəftəri)
Frazeoloji ifadələrlə onların Tap. B
izahlarını uyğunlaşdırır. (iş dəftəri)
Deyilişi və yazılışı fərqlənən bə­
Tap. C
zi sözlərin düzgün yazılışını mü­
(iş dəftəri)
əyyən edir.
Obrazların nitqində durğu işa­
rələrindən (tire, qoşa nöqtə, Tap. D
dırnaq) yerli­yerində istifadə (dərslik)
edir.

168
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

bölmə 7 ÜNSİYYƏT NƏDİR

Mövzu Ünsiyyət nədir
• Şəkillər əsasında mövzu ilə bağlı bildiklərini danışma
Şifahi nitq
• Nitqdə arzu ifadə edən etiketlərdən (alqışdan) istifadə
ünsiyyət, informasiya, poçt, poçtalyon, teleqram, kanal, jur­
nal, qəzet, internet, əsr, Oğuz eli, xatun, yüyrək, alqış,
üstələmək, cəng arabası, dirəmək, həlak olmaq, təslim
olmaq, məlhəm, zindan, qandal, məmləkət, nişanə, sim,
Söz ehtiyatı
tədbirli, tacir, tələffüz, siqnal, naqil, cihaz, çaşqın, ciyilti,
Nitq bacarıqları heyrət, monitor, minnətdarlıq
Frazeoloji birləşmələr: hay salmaq, bir göz qırpımında, üz
tutmaq, rəngi ağarmaq
• Mətni oxuyarkən səs tonu ilə obrazların nitqini müəllif
Oxu nitqindən fərqləndirmə
• Mətn parçalarını vahid süjet üzrə birləşdirərək nəql etmə
• Oxunulan və ya dinlənilən mətnin məzmununun yazılması
Yazı • Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir neçə cüm­
lədən ibarət mətnin yazılması
• Sıra saylarının yazıda qısa ifadəsi, şəkilçilərin ahəng qa­
Dil qaydaları
nununa görə dəyişməsi
Akademik biliklər
Filoloji anlayışlar • Sözün müxtəlif mənalar kəsb etməsi, daxili əlifba

Kompetensiyalar • Dünya tarixinə, yeni ideya və texnologiyalara maraq

Bu bölmənin mövzusu bilavasitə dil və onun so­ Diferensial təlim

sial funksiyası – ünsiyyətlə bağlıdır. Şagirdlər dərk
etməlidirlər ki, dil əsas ünsiyyət vasitəsidir. Onun
vəzifəsi informasiyanı qəbul etmək və ötürməkdir.
Şagirdlər əsas dil vahidlərinin – səsin (hərfin), sö­
zün, cümlənin mahiyyətini dərk etməli, onların
nitqdəki rolunu izah etməyi bacarmalıdırlar. Sözsüz
ki, bölmədə bütün bu məlumatlar şagirdlərə aka­
demik tərzdə deyil, sadə bədii və informativ mətn­
lər vasitəsilə çatdırılır.
Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar:
– bədii və ya informativ mətndə rast gəldiyi in­
formasiya haqqında rabitəli cümlələrlə danışır;
– dinlədiyi informativ mətndəki əsas məlumat­
larla bağlı suallara cavab verir;
– sözləri hecalamadan bütöv tələffüz etməklə
kiçikhəcmli mətnləri oxuyur;
– sözə artırılmış leksik şəkilçinin semantik funk­
siyasını izah edir;
– empirik şəkildə (sual verməklə) sıra sayını
miqdar sayından fərqləndirir;
– səslə hərfin fərqini izah edir;
– nitq etiketləri arasından arzu ifadə edən eti­
ketləri seçir;
– hərfləri əlifba sırası ilə sadalayır.
Bölmədəki bəzi mətnlər (“Qələbə xəbəri”, “Əlif­
ba”, “Morzenin sirri”) oxuyub­anlama bacarığı ki­
fayət qədər inkişaf etməmiş şagirdlər üçün çətinlik
yarada bilər. Bu mətnlər mənimsədilərkən şagird­
lərin fəaliyyətinə diferensial yanaşmaq tövsiyə
olunur. Bu məqamlarla bağlı tövsiyələr dərslərin
şərhində verilmişdir.
Mənimsəmədə çətinlik doğuran məsələlər:
– Bəzi ümumişlək olmayan sözlərin – arxaizm
və terminlərin izah edilməsi (tacir, zindan, məlhəm,
naqil, monitor və s.);
– rəqəmlə ifadə olunan sıra saylarında ­ıncı4
şəkilçisinin yazılışı;
– lüğətdən istifadə zamanı daxili əlifba üzrə
biliklərin tətbiqi.
1­ci bölmədə nəzərdə tutulan köməkçi vəsait­
lər: izahlı lüğət, üzərində sözlərin izahı yazılmış
kartlar, kustar “telefon” düzəltmək üçün plastik
stəkanlar, ip və s.

169
 fəsil 1 Danışma
QƏDİMDƏ İNFORMASİYA
1­ci dərs. “Xəbərləşmə” (I hissə)
• Dərslik: səh. 57­58 • İş dəftəri: səh. 37
Təlim məqsədləri
• Şəkillərə baxaraq mövzu ilə bağlı bildiklərini
danışır (st. 1.2.1).
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur
(st. 2.2.1).
• Mətndəki faktların məntiqi ardıcıllığını müəy­
yən edir (st. 2.2.5).
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
nunu yazır (st. 3.1.2).
• Sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir (st. 2.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya İnformasiyanın mənimsənilməsi
1 şında ocaq qalayırdılar? (Cavab: Çünki da­
yönəltmə ilə bağlı oyun­tapşırıq
Ünsiyyət haqqında ilkin məlu­
2 Danışma
mat
3 Oxu İnformativ mətn üzərində iş
Mətnin qısa məzmununun ya­
4 Yazı
zılması
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə tapşırır ki, gözlərini yum­
sunlar. Daha sonra qapıya tərəf gedərək onu açır
və örtür. Bu hərəkətləri yerinə yetirərkən müəl­
lim çalışır ki, şagirdlər onun addım səslərini, qa­
pının açılıb­örtülməsini aydın eşitsinlər. Daha
sonra şagirdlər gözlərini açırlar. Müəllim soruşur:
– Siz gözünüzü yumarkən mən nə etdim?
Şagirdlərin cavabları dinlənilir. Çalışmaq la­
zımdır ki, şagirdlər müəllimin hərəkətlərini de­
talları ilə təsvir etsinlər.
Müəllim:
– Bəs siz mənim hərəkətlərim haqqında məlu‐
matları necə əldə etdiniz? Axı gözlərinizi yum‐
muşdunuz?
Müzakirə nəticəsində şagirdlər bu qənaətə
gəlirlər ki, bir çox məlumatları dinləmək yolu ilə
də əldə etmək mümkündür. Bu qənaət sonradan
dörd nitq bacarığı (dinləmə, danışma, oxu, yazı)
haqqında məlumatların dərindən mənimsənil­
məsinə kömək edəcək.
170
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Danışma fəaliyyəti
7­ci bölmənin titul səhifəsində verilmiş şəkil və
suallar əsasında yerinə yetirilir. Şagirdlər əvvəlcə
“ünsiyyət” sözünün mənasını mənimsəyirlər:
məlumat alma və ötürmə. Daha sonra şagirdlər
titul səhifəsindəki şəkillərə baxaraq buradakı
sualları öz bilikləri səviyyəsində cavablandırırlar.
Müəllimin nəzərinə! Buradakı şəkillərlə
bağlı bölmənin müxtəlif fəsillərində ətraflı
informasiya verilir. Buna görə də titul sə­
hifəsindəki materiallardan müşahidə əsa­
sında diaqnostik qiymətləndirmə kimi
istifadə etmək tövsiyə olunur. Bununla be­
lə, müəllim şagirdlərin məntiqi düşünmə
və təxminetmə bacarığını yoxlamaq üçün
bəzi şəkillərlə bağlı yönəldici suallar da
verə bilər:
– Sizcə, xəbər ötürmək üçün niyə dağ ba­
ğın başı hər tərəfdən görünür.)
– Heç poçtalyon göyərçinlər haqqında eşit­
misinizmi? Onlar necə xəbər çatdırırdılar?
(Cavab: Balaca kağızda xəbər yazıb öy­
rədilmiş göyərçinin ayağına bağlayırdılar.)
– Dəniz sahilində quraşdırılan mayakın və­
zifəsi nədir? və s. (Cavab: İşıq vasitəsilə
uzaqda olan gəmilərə sahilin yerini gös­
tərmək.)
Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər əvvəlki təhsil
pillələrində duyğu orqanları haqqında məlumat
alıblar. Tapşırığa keçməzdən əvvəl həmin mə­
lumatlar təkrarlanır.
Müəllim bu fəaliyyətə əyləncə məqamları
qata bilər. Məsələn, şagirdlərdən biri gözlərini
yumur. Müəllim ona qoxulamaq üçün hər hansı
göyərti və ya ərzaq verir. Şagird qoxuladığı əş­
yanın nə olduğunu deyir. Digər şagird gözünü
yumur, müəllim onun əlinə pambıq və ya plas­
tilin qoyur. Şagird toxunmaqla bu əşyanı təsvir
edir və ya onun nə olduğunu deyir.
Bu tapşırıqda əsas məqsəd duyğu orqanlarını
informasiya mübadiləsi kontekstində nəzərdən
keçirməkdir. Buna görə də sonda şagirdlər B
tapşırığının şərtini oxuyurlar və şəkillərə baxaraq
duyğu orqanlarının informasiyanın mənimsənil­
məsindəki rolu haqqında danışırlar.
Müəllim bu tapşırıq üzrə fəaliyyəti aşağıdakı
kimi yekunlaşdırıb növbəti tapşırığa keçid ala
bilər:
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

– Ətraf aləm haqqında tam informasiya al­ Oxuduğu mətnin qısa məzmu­ Tap. B
maq üçün bütün duyğu orqanlarımıza ehtiyac nunu yazır. (iş dəftəri)
var. Bəs, sizcə, informasiyanın əldə edilməsində Sözü cümlədə mənasına uy­ Tap. C
hansı duyğu orqanlarımızın rolu daha böyükdür? ğun işlədir. (iş dəftəri)
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlərin diqqəti tap­
şırıqda verilmiş müasir informasiya vasitələrinə
yönəldilir. Şagirdlər bu vasitələrlə məlumat alar­
kən hansı duyğu orqanlarından istifadə edildiyini 2­ci dərs. “Xəbərləşmə” (II hissə)
müəyyənləşdirirlər:
• Dərslik: səh. 59­60 • İş dəftəri: səh. 38
• telefon – eşitmə
• radio – eşitmə Təlim məqsədləri
• televizor – eşitmə və görmə • İnformativ mətni oxuyarkən əsas məlumatları
• kompüter – eşitmə və görmə qeyd edir (st. 2.2.2).
• Sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir (st. 2.1.2).
Oxu
• Sözləri müəyyən olunmuş xətt boyunca düz­
2.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Şeiri oxumağa baş­ gün yazır (st. 3.1.1).
lamazdan əvvəl şagirdlərə sualla müraciət olu­ • Sözün mənasını kontekstə görə müəyyənləş­
nur: dirir (st. 2.1.2).
– Qədimdə televizor, kompüter kimi infor­
• Dərsin qısa planı
masiya vasitələri yox idi. Sizcə, o zaman insanlar
Keçən dərslə mövzu əlaqəsinin
bir­birinə xəbəri necə çatdırırdılar? 1 Mövzuya
yönəltmə yaradılması
Şagirdlərin mülahizələri dinlənildikdən sonra
Qeyd götürməklə oxu bacarığı­
şeirin məzmunu ilə tanış olmaq üçün onlara bir 2 Oxu
nın formalaşdırılması
neçə dəqiqə vaxt verilir. Daha sonra bir neçə
şagirdə şeiri ifadəli oxumaq tapşırılır. Söz ehti­ Söz və ifadənin həqiqi və məcazi
3 yatı mənasının fərqləndirilməsi
Şeirin məzmununun qavranılması ilə bağlı su­
4 Formativ qiymətləndirmə
allar cavablandırıldıqdan sonra şagirdlər şeiri
nəsrə çevirərək öz sözləri ilə məzmununu ifadə Mövzuya yönəltmə
edirlər. Müəllim keçən dərsdə mövzu (ünsiyyət, xə­
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər şeirdə məlu­ bərləşmə) ilə bağlı şagirdlərə verilmiş məlumat­
matların hansı ardıcıllıqla verildiyini müəyyən ları xatırladır:
edirlər. – Qədimdə uzaq məsafəyə məlumat ötürmək
üçün hansı vasitələrdən istifadə edirdilər?
Yazı
Şagirdlərin fikirləri dinlənildikdən sonra möv­
Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıq vasitəsilə
zunun davamı ilə bağlı şagirdlərin bilik səviyyə­
şagirdlərin nəzmlə verilmiş mətni yazıda öz söz­
ləri yoxlanılır:
ləri ilə ifadə etməsi bacarığı yoxlanılır.
– Bəs bu gün uzaq məsafəyə məlumat çat‐
Söz ehtiyatı dırmaq üçün hansı vasitələr var?
Tapşırıq C (iş dəftəri). Şagirdlər kontekstə uy­
ğun gələn sözləri seçib cümlədə yerinə yazmaqla Oxu
yeni sözləri mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər. 2.2.2 Tapşırıq A, B (dərslik). “Xəbərləşmə”

Formativ qiymətləndirmə şeirinin oxunmasını və buradakı məlumatların

Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ mənimsənilməsini aşağıdakı ardıcıllıqla həyata
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. keçirmək olar:
1. Şagirdlər şeiri səssiz oxuyur, A tapşırığında
Meyarlar Materiallar
deyildiyi kimi, informasiya vasitələrinin adlarını
Şəkillərə baxaraq mövzu ilə Tap. A, B
vərəqdə qeyd edirlər.
bağlı bildiklərini danışır. (dərslik)
2. Dinləmə ilə inteqrasiya. Şeirin hissələri
Mətndəki faktların məntiqi ar­ Tap. A ayrı­ayrı şagirdlər tərəfindən ifadəli oxunur. Şa­
dıcıllığını müəyyən edir. (iş dəftəri) girdlər dinlədikcə öz qeydlərinə düzəlişlər edirlər.
171
 3. B tapşırığı yerinə yetirilir və şagirdlər qeyd
etdikləri informasiya vasitələrinin şeirdəki ardı­
cıllığını müəyyən edirlər.
Söz ehtiyatı
4. İş dəftərindəki A tapşırığını yerinə yetir­
məklə şagirdlər verilmiş bəzi sözlərin mənasını
anladıqlarını nümayiş etdirirlər.
5. Yazı ilə inteqrasiya. 3.1.1 İş dəftərindəki
B tapşırığı yerinə yetirilir.
6. Danışma ilə inteqrasiya. Müəllim şagird­
lərə tapşırır ki, yazdıqları sözlərdən də istifadə
etməklə şeirdəki məlumatları öz sözləri ilə ge­
nişləndirib danışsınlar.
Diferensial təlim
Şagirdlərdə danışma bacarığının inkişaf səviy­
yəsindən asılı olaraq sonuncu mərhələ çətinlik
yarada bilər. Buna görə də müəllim özü başlanğıc
üçün nümunə verə bilər:
“İnsanlar yazmağı öyrənəndən sonra uzaqda
yaşayan qohumlarına və tanışlarına məlumatları
məktub vasitəsilə göndərirdilər. Bu məktubları
poçtalyonlar çatdırırdılar. Sonra qəzet və jurnal­
lar çap eləməyə başladılar...”
Söz ehtiyatı
Tapşırıq C (dərslik). Dil qaydaları ilə inteq­
rasiya (ad, əlamət, say, hərəkət bildirən sözlər).
Şeirdə eyni rənglə verilmiş sözlər arasında iki
əksmənalı söz cütlüyü var: sevinc – kədər, acı –
şirin. Şagirdlər bu cütlükləri müəyyən etdikdən
sonra onlardan hansının əlamət bildirdiyini de­
məlidirlər. Bu zaman onlar çətinlik çəksələr, töv­
siyə olunur ki, əvvəlcə həmin sözlərin hansı suala
cavab verdiyini müəyyən etsinlər.
Müəllimin nəzərinə! Növbəti tapşırıqlar
sözün həqiqi və məcazi mənası ilə bağlıdır.
Şeirlərdə çox tez­tez məcazi mənalı söz və
ifadələrə rast gəlmək olar. Onların məna­
larını izah etmədən oxuyub­anlama bacarı­
ğını tam olaraq formalaşdırmaq mümkün
deyil.
2.1.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Şeirdə altından xətt
çəkilmiş “Daşıdılar sevincləri, kədərləri” cümlə­
sində bədii ifadə vasitəsi olaraq metonimiyadan
istifadə olunmuşdur.
Şagirdlərə bu məqamı başa salmaq üçün
onların diqqəti sağ tərəfdəki şəklə yönəldilir.
Şəkildə daşınan arabada sevincli və kədərli
smayliklər təsvir olunmuşdur. Müəllim bildirir ki,
172
rəssam şəkildə həmin cümləni hərfi mənada əks
etdirmişdir. Əslində, poçtalyonun daşıdığı sevinc,
kədər deyil, bu duyğular əks olunmuş məktub­
lardır.
Tapşırıq D (dərslik). Bu misralarda da bədii
ifadə vasitəsindən istifadə olunmuşdur: telefon
məsafəni qısalda bilməz. Sadəcə, uzun yol qət
edib çatdırılacaq məlumatı telefonla bir anda
çatdırmaq olur.
Tapşırıq E (dərslik). Bu tapşırıq vasitəsilə sö­
zün mənaları haqda nəzəri məlumata keçid edilir.
“Faydalı məsləhət” rubrikası. Rubrikada ve­
rilmiş məlumatlar söz ehtiyatı (Standart 2.1.2)
ilə bağlıdır. Şagirdlər indiyə kimi “Söz boğçası”
rubrikası üzərində işləyərkən bir çox sözlərin
mənalarını bu və ya digər üsullarla izah etməyə
çalışmışlar. Lakin onların nəzərində bir sözün
yalnız bir mənası ola bilər. İlk dəfə olaraq şa­
girdlərə sözün çoxmənalılığı barədə məlumat
verilir.
Müəllimin nəzərinə! Sözün çoxmənalılığı
onun ilkin mənası ilə yanaşı, məcazi (törə­
mə) mənaya malik olmasını nəzərdə tutur.
Məsələn, rubrikada verilmiş “böyük” sözü­
nün ilkin mənası “iri, geniş”dir. Başqa söz­
lə, ilkin mənada bu söz ölçü bildirir. Lakin
tanınmış şəxsiyyətlərlə bağlı bu söz “məş­
hur, istedadlı” mənasında işlənir. Bu linqvis­
tik bilgilər 2­ci sinif şagirdinin intellektual
səviyyəsinə uyğun deyil. Ona görə də hələ
ki “çoxmənalı”, “ilkin məna”, “məcazi mə­
na” kimi terminlərdən istifadə etməyə eh­
tiyac yoxdur. Bu mərhələdə əsas məqsəd
bir çox sözlərin bir neçə məna ifadə etmə­
si faktını şagirdlərin nəzərinə çatdırmaqdır.
Tapşırıq Ə (dərslik). Bu tapşırıq vasitəsilə şa­
girdlərin əldə etdikləri yeni nəzəri məlumat möh­
kəmləndirilir. Cavab:
1. Bir şeyin ən yuxarı hissəsi, təpəsi, zirvəsi.
2. Heyvan bədəninin ağız, göz, qulaq yerləşən
yuxarı hissəsi.
3. Birinci; rəhbər vəzifəsində olan.
Əlavə tapşırıq. İnsanın bədən üzvlərini bil­
dirən bir sıra sözlər çoxmənalıdır. Müəllim bunu
şagirdlərin nəzərinə çatdırıb bir neçə sözü nü­
munə gətirə bilər: 1) pişiyin ağzı, qapının ağzı;
2) insanın ayağı, kəndin ayağı; 3) uşağın qolu,
çayın qolu və s.
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

Tapşırıq C (iş dəftəri). Bu tapşırıq cümləyə Ocaqları qura‐qura...

(kontekstə) görə sözün mənasını müəyyənləş­ Hay salarmış yerə‐göyə,
dirmək bacarığını inkişaf etdirir. Çağırarmış o, köməyə...
Formativ qiymətləndirmə Sual:
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ – Sizcə, ocaq yandırmaqla necə xəbər çatdır‐
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. maq olar?

Meyarlar Materiallar Oxu

2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
İnformativ mətni oxuyarkən Tap. A
əsas məlumatları qeyd edir. (dərslik) lərin diqqətini mətnin birinci hissəsinə çəkilmiş
illüstrasiyaya yönəldir. Diqqətli şagirdlər şəkildə
Tap. Ç, Ə dağ başında ocağı görüb bölmənin ilk dərsində
Sözün mənasını kontekstə
(dərslik), tap. C verilmiş məlumatları xatırlaya bilərlər.
görə müəyyənləşdirir.
(iş dəftəri)
Mətnin 1­ci hissəsi şagirdlər tərəfindən növbə
ilə oxunur. Müəllim tapşırır ki, şagirdlər mətni
oxuyarkən obrazların nitqini onların yaşlarına
uyğun səsləndirsinlər.
3­cü dərs. “Qədim Oğuz eli” (I və II 2.2.2 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim bu sualla
hissələr) bağlı (Nə üçün məhz ocaq?) şagirdlərin cavab­
larını dinlədikdən sonra ümumiləşdirmə apara
• Dərslik: səh. 60­61 • İş dəftəri: səh. 39 bilər:
Təlim məqsədləri – Uzağa xəbər çatdırmaq üçün elə bir işarə
• Obrazların nitqini müəllif nitqindən ayıran dur­ lazım idi ki, onu həm gecə, həm də gündüz uzaq‐
ğu işarələrini tanıyır (st. 2.2.1). dan görmək mümkün olsun.
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xa­ Söz ehtiyatı
rakterinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
2.1.2 Söz boğçası. Mətnin 2­ci hissəsi üzə­
• Oxuduğu mətndəki faktlar üzrə mülahizə
rində işə keçməmişdən əvvəl söz boğçasında
yürüdür (st. 2.2.2).
verilmiş sözlərin mənalarını açıqlamaq tövsiyə
• Sözü cümlədə mənasına uyğun işlədir (st. 2.1.2).
• Oxuduğu və ya dinlədiyi mətndən gəldiyi nə­ olunur. Xüsusilə “Oğuz eli”, “yüyrək”, “xatun”
ticəni yazıda ifadə edir (st. 3.1.2). kimi ümumişlək olmayan söz və ifadələrə diqqət
• Situasiyadan asılı olaraq nitqində müvafiq nitq yetirmək lazımdır.
etiketlərindən (arzu) istifadə edir (st. 1.2.3). Oğuz eli. Şagirdlərə ümumi şəkildə məlumat
verilir ki, Azərbaycanda müxtəlif xalqların nü­
• Dərsin qısa planı mayəndələri yaşayır: ləzgilər, talışlar, kürdlər və
Mövzu ilə bağlı sualların müza­ s. Onlardan hər birinin öz dili, adət­ənənələri
1 Mövzuya
yönəltmə kirəsi olsa da, hamısı azərbaycanlı adlanır. Əhalinin
“Qədim Oğuz eli” mətninin (I his­ böyük hissəsini isə Azərbaycan türkləri təşkil
2 Oxu edir. Dövlət dilimiz olan Azərbaycan dili də məhz
sə) oxusu
Söz ehti­ Azərbaycan türklərinin dilidir. Azərbaycan türk­
3 yatı Yeni sözlərin izahı lərinə qədimdə oğuzlar deyirdilər.
“Qədim Oğuz eli” mətninin (II Xatun. Qədim türklərdə hökmdara xaqan,
4 Oxu
hissə) oxusu onun arvadına və şahzadə qızlara isə xatun de­
Nitqdə arzu etiketlərinin (alqış­ yirdilər. Sonralar bu söz daha geniş mənada –
5 Danışma
ların) işlənməsi xanım mənasında işlənməyə başladı. Müasir di­
6 Formativ qiymətləndirmə limizdəki qadın sözü həmin sözdən yaranıb.
Yüyrək. Şagirdlərə nağıllarda işlədilən özünə­
Mövzuya yönəltmə məxsus ifadələr xatırladılır: Az getdi, üz getdi,
Müəllim bu bölmənin 1­ci dərsində oxunmuş dərə, təpə düz getdi; Altdan geyindi, üstdən
şeirdən misraları xatırladır: qıfıllandı... və s. Daha sonra şagirdlərin diqqəti

173
“Qədim Oğuz eli” mətninin 2­ci hissəsinin 1­ci Meyarlar Materiallar
cümləsinə yönəldilir: “Nağıl dili yüyrək olar”. Bu Mətni oxuyarkən obrazların
Tap. A, C
ifadənin mənası açıqlanır: Nağılda hər şey çox nitqini onların xarakterinə uy­
(dərslik)
tez baş verir. “Yüyrək” sözünün mənası: bərk ğun səsləndirir.
qaçan, itigedən (çox zaman at haqqında deyilir). Oxuduğu mətndəki faktlar üzrə Tap. B
Şagirdlərə yeni tanış olduqları sözləri cümlə­ mülahizələr yürüdür. (dərslik)
lərdə işlətmək tapşırılır. Sözü cümlədə mənasına uyğun “Söz boğçası”
Oxu işlədir. rubrikası
2.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Təxminetmə. Sual Oxuduğu və ya dinlədiyi mətn­
Tap. A
şagirdlərin təxəyyülünə yönəlmişdir. Müxtəlif dən gəldiyi nəticəni yazıda ifa­
(iş dəftəri)
fərziyyələr ola bilər. Diqqətli şagirdlər illüstra­ də edir.
siyaya baxaraq dağ başında iki ocaq qalandığını Tap. Ç, D
Situasiyaya uyğun arzu etiketi
deyə bilərlər. (dərslik), tap. B
seçir.
Daha sonra şagirdlər mətni növbə ilə oxu­ (iş dəftəri)
yurlar.
Yazı
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər şəkillərə ba­
xaraq mətndən çıxan nəticəni və təxminlərini 4­cü dərs. “Qədim Oğuz eli” (III hissə)
qısa cümlələrlə ifadə edib yazırlar.
• Dərslik: səh. 62 • İş dəftəri: səh. 40
Danışma
Təlim məqsədləri
2.2.4 Müəllim 6­cı bölmədə keçilmiş nəza­
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xa­
kətli ifadələr (səh. 54) dərsini xatırladır. Şagird­
rakterinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
lərə bir neçə təşəkkür, xahiş, təbrik bildirən • Oxuduğu və ya dinlədiyi mətndən gəldiyi nə­
nəzakətli ifadə deməyi tapşırır. Daha sonra ticəni yazıda ifadə edir (st. 3.1.2).
ümumi məlumat verir: • Situasiyadan asılı olaraq nitqində müvafiq nitq
– Elə nəzakətli ifadələr də var ki, onların etiketlərindən (arzu) istifadə edir (st. 1.2.3).
vasitəsilə insanlar bir­birinə xoş arzularını ifadə
edir. Məsələn, xəstə adama baş çəkərkən ona • Dərsin qısa planı
“Yastığın yüngül olsun” deyirlər. “Qədim Oğuz eli” mətninin əv­
1 Mövzuya
yönəltmə vəlki hissələri üzrə sual­cavab
Müəllimin nəzərinə! Alqış müstəqil folklor
janrı olsa da, onu arzu ifadə edən nitq “Qədim Oğuz eli” mətninin oxu­
2 Oxu
etiketi kimi qəbul etmək olar. Ona görə də su; rollu oyun
alqışla bağlı bu və növbəti dərsdəki tap­ Mətndəki fikirlərlə bağlı mühaki­
3 Yazı
şırıqlar şagirdlərin nitqinin zənginləşdiril­ mələrin yazılması
məsi məqsədi daşıyır. Nitqdə arzu etiketlərinin (alqışla­
4 Danışma
Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər situasiya ilə rın) işlənməsi
bağlı öz variantlarını dedikdən sonra “Bunları 5 Formativ qiymətləndirmə
bilməliyik” rubrikasındakı məlumat mənimsədilir.
Mövzuya yönəltmə
Tapşırıq D (dərslik), tapşırıq B (iş dəftəri). Bu
Müəllim mətnin birinci və ikinci hissələri ilə
tapşırıqlar vasitəsilə alqışla bağlı mənimsədilmiş
bağlı sual­cavab edir. Sual­cavab nəticəsində şa­
biliklər möhkəmləndirilir.
girdlərdə qədim oğuzların adət­ənənələri, ya­
Müəllimin nəzərinə! Alqış mövzusu ilə şayış tərzi haqqında dolğun təsəvvür yaranır.
bağlı tətbiqetmə mərhələsi növbəti dərs­ İmkan olarsa, “Dədə Qorqud” filmindən fraq­
də həyata keçiriləcək.
mentlər göstərilir.
Formativ qiymətləndirmə Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətnə çəkilmiş
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ illüstrasiyaya baxaraq sualla bağlı fərziyyələrini
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. söyləyirlər.

174

Oxu
2.2.1 Şagirdlər mətni növbə ilə oxuyurlar.
Dialoq oxunarkən şagirdlərə tapşırılır ki, səs
tonlarını obrazların yaşına və xarakterinə uyğun
dəyişsinlər.
Mətndəki faktoloji materialın qavranması
yoxlanılır:
– Bu dəfə dağ başında neçə ocaq qalanmışdı?
– Bu ocaqlar insanları nəyə səsləyirdi?
Tapşırıq B (dərslik). Bu tapşırıq mətnin his­
sələrini ümumiləşdirməyə imkan verir.
Rollu oyuna hazırlıq. Müəllim dialoqla bağlı
1­ci yarımildə (3­cü bölmədə) verilmiş məlumat­
ları xatırladır:
– Dialoq nədir? (Cavab: iki və daha çox adam
arasında söhbət.)
– Dialoqda hər bir obrazın nitqinin əvvəlində
hansı işarə qoyulur? (Cavab: tire işarəsi.)
Rollu oyun (Cütlərlə iş). Şagirdlər cütlərlə iş­
ləyərək “Qədim Oğuz eli” mətnindəki dialoqları
rollu oyun şəklində səhnələşdirirlər. Müəllim bu
fəaliyyətlə bağlı tapşırıqlar verir:
1. Obrazların nitqini öz sözlərinizlə ifadə et­
məli və genişləndirməlisiniz.
2. Obrazların nitqi onların yaşına uyğun ifadəli
səsləndirilməlidir.
Daha sonra müəllim bildirir ki, cütlərin təq­
dimatı zamanı seyrçi şagirdlər onların fəaliyyətini
qiymətləndirməlidirlər. Bunun üçün müəllim
lövhədə “Şagirdlərin bir­birini qiymətləndirməsi”
cədvəli çəkə bilər:
Meyar Bal
1 Aydın səslə danışırdılar.
Jest və mimikaları danışığa uyğun
2
idi.
3 İfadəli və təsiredici danışırdılar.
Yaxşı olar ki, cütlərə məşq və müzakirə üçün
bir qədər vaxt verilsin. Vaxt bitdikdən sonra bir
neçə cütün təqdimatı izlənilir və müzakirə edilir.
Yazı
3.1.2 Müəllimin tapşırığı ilə şagirdlər əvvəlcə
mətnin 3­cü hissəsindən babanın sözlərini bir
daha oxuyurlar. Bu cümlələrin mahiyyətini daha
dərindən dərk etmələri üçün müəllim yönəldici
məlumatlar və suallar verə bilər:
– Belə bir ifadə var: “Torpaq uğrunda ölən var­
sa, vətəndir”. Bu sözləri necə başa düşürsünüz?
175
7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR
– Anadan olduğumuz yerə vətən deyirik. La­
kin vətəni sadəcə olaraq sevmək azdır. Onu qo­
rumaq, abadlaşdırmaq lazımdır. Yalnız bu halda
biz vətənə layiq övlad ola bilərik.
Daha sonra iş dəftərindəki A tapşırığı yerinə
yetirilir.
Danışma
2.2.4 Müəllim ötən dərsdə keçilmiş alqışlarla
bağlı məlumatları xatırladır. Şagirdlərin bu möv­
zunu dərindən mənimsədiklərinə əmin olmaq
üçün iş dəftərindəki B tapşırığı yerinə yetirilir.
Tapşırıqda verilmiş aşağıdakı cümlələr alqışdır.
• Adın dillər əzbəri olsun.
• Başın bəlalar görməsin.
• Elindən ayrı düşməyəsən.
• İşin avand olsun.
Şagirdlər nə üçün məhz bu cümlələri seç­
diklərini əsaslandırmalıdırlar. (Bu ifadələrdə qarşı
tərəfə xoş arzu ifadə olunur.)
Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırıq vasitəsilə şa­
girdlər arzu ifadə edən etiketləri öz şifahi nitq­
lərində işlətməyi öyrənirlər. Bu zaman onlar
yalnız dilimizdə mövcud olan standart etiketləri
deyil, öz səmimi arzularını da ifadə edə bilərlər.
Dil qaydaları
Tapşırıq C (iş dəftəri). Fəndaxili şaquli inteq­
rasiya (1­ci sinif: ad, əlamət). Bu tapşırıq vasi­
təsilə şagirdlər ad, əlamət, say, hərəkət bildirən
sözlərlə bağlı biliklərini təkrar etmiş olurlar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətni oxuyarkən obrazların
Rollu oyun
nitqini onların xarakterinə uy­
(MV)
ğun səsləndirir.
Oxuduğu və ya dinlədiyi mətn­ Tap. B (dərslik),
dən gəldiyi nəticəni yazıda tap. A (iş dəf­
ifadə edir. təri)
Situasiyadan asılı olaraq nit­ Tap. C (dərslik),
qində müvafiq nitq etiketlərin­ tap. B (iş dəf­
dən (arzu) istifadə edir. təri)

5­ci dərs. “Qələbə xəbəri” (I hissə)
• Dərslik: səh. 63­64 • İş dəftəri: səh. 41
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini onların xa­
rakterinə uyğun səsləndirir (st. 2.2.1).
• Verilmiş məna qrupuna aid sözləri müəyyən­
ləşdirir (st. 2.1.1).
• Mətndəki obrazın xarakterini səciyyələndir­
məklə əsas fikrə münasibətini bildirir (st. 2.2.4).
• Mətnin məzmunundan çıxış edərək hadisə­
lərin səbəbini izah edir (st. 2.2.5).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən
faktları seçir (st. 2.2.4).
• Miqdar və sıra saylarını fərqləndirir (st. 4.1.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Mövzuya uyğun coğrafi anlayış­
1
yönəltmə larla bağlı ilkin məlumatlar
2 Oxu Rollu oxu
Söz ehti­ Mətndə adıçəkilən şəxs və coğ­
3
yatı rafi adlar
Oxuyub­
4 Mətnin məzmunu üzrə iş
qavrama
Dil qayda­
5 Miqdar və sıra sayları
ları
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
“Qələbə xəbəri” mətninin məzmununu qav­
ramaq üçün şagirdlər müəyyən coğrafi biliklərə
malik olmalıdırlar. Bu məqsədlə müəllim dərs­
liyin 3­cü bölməsində keçilmiş “Qələbə” mətnini
xatırlatmaq üçün suallar verir:
– İlk Olimpiya oyunları harada keçirilmişdi?
– Bu oyunları təşkil etməkdə məqsəd nə idi?
– Hansı Olimpiya idman növlərini tanıyırsınız?
Daha sonra müəllim Yunanıstan və onun pay­
taxtı Afina haqqında ümumi məlumatlar verə
bilər:
“Yunanıstan Egey və İon dənizlərinin arasın‐
dakı yarımadada yerləşir. Qədimdə Yunanıstan
vahid dövlət deyildi. O, ayrı‐ayrı şəhər‐dövlət‐
lərdən ibarət idi: Milet, Olimpiya, Sparta və s.
Əsas şəhər isə Afina idi. Yadellilər Yunanıstana
hücum edəndə ölkənin ağsaqqalları məhz bu şə‐
hərdə toplaşıb məşvərət edərdilər. Afinanın ya‐
xınlığında isə Marafon şəhəri yerləşirdi. İndi
oxuyacağımız mətndəki hadisələr məhz bu şə‐
hərdə baş vermişdi. O dövrdə İranla Yunanıstan
176
arasında uzun sürən müharibə olmuşdu. Bu mü‐
haribədə əsas döyüşlərdən biri məhz Marafon
şəhəri yaxınlığında olmuşdu”.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim bildirir ki,
“Qələbə xəbəri” mətni üç hissədən ibarətdir. O,
şagirdlərə tapşırır ki, dərsliyin 63, 65 və 66­cı
səhifələrində mətnə çəkilmiş illüstrasiyalara nə­
zər salsınlar. Daha sonra şagirdlərin diqqətini
mətnin adına yönəldir. Sual:
– Sizcə, bu mətndə nədən danışılır? Nə üçün
mən dərsin əvvəlində İran və Yunanıstanın döv‐
lətlərinin adını çəkdim?
Şagirdlərin fərziyyələri dinlənildikdən sonra
onlara tapşırılır ki, mətnin 1­ci hissəsini bir dəfə
səssiz oxusunlar. Müəllim bunun üçün vaxt təyin
edib şagirdlərin oxu sürətinin monitorinqini apa­
ra bilər.
Səssiz oxu bitdikdən sonra müəllim mətndəki
obrazlarla bağlı şagirdlərin fikrini soruşur:
– Mətndə neçə obraz var?
– Hansı ağsaqqalları müdrik, ehtiyatlı hesab
etmək olar?
– Bəs hansı ağsaqqalın çıxışı onun qorxaq ol‐
duğunu göstərir?
– Hansı obrazı cəsur adlandırmaq olar?
Müəllimin nəzərinə! Obrazların təhlili, on­
lara münasibətin bildirilməsi oxu prose­
sinin növbəti mərhələsi – rollu oxu üçün
vacibdir. Belə ki, şagirdlər obrazların nit­
qini onların xarakterinə uyğun səsləndir­
məlidirlər.
Rollu oxu. Şagirdlər mətnin 1­ci hissəsinin
məzmunu ilə tanış olduqdan sonra Rollu oxu
üsulu tətbiq edilir. Mətndə dörd obrazın nitqi
verilmişdir: üç ağsaqqal və sərkərdə Miltiad.
Şagirdlər arasından 5 “aktyor” seçilir: müəllif və
obrazlar. Hərə ardıcıllığı gözləməklə mətndən
özünə aid olan hissəni oxuyur.
Müəllimin nəzərinə! Bu cür mətnləri “Rol­
lu oxu” üsulu ilə oxumaq şagirdlərdə din­
ləyərək mətni izləmək, durğu işarələrinin
köməyi ilə müəllif nitqini obrazların nitqin­
dən fərqləndirmək kimi bacarıqları inkişaf
etdirir.
Müəllim keçən dərsdə olduğu kimi, bu dəfə
də şagirdlərin bir­birini qiymətləndirməsi cədvə­
lindən istifadə edə bilər. Bu zaman aşağıdakı me­
yarlar tətbiq oluna bilər:
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

1. Aydın səslə oxuyurdu. fərqləndirilməsi, sıra saylarının yazılışı ilə bağlı

2. Jest və mimikaları nitqinə uyğun idi. nəzəri məlumatları möhkəmləndirir.
3. Obrazın nitqini onun xarakterinə uyğun Formativ qiymətləndirmə
səsləndirirdi. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Söz ehtiyatı yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
2.1.1 Tapşırıq B (dərslik). Mətndə adların
Meyarlar Materiallar
çoxluğu, adətən, onun qavranılmasını çətin­
Mətni oxuyarkən obrazların
ləşdirir. Doğrudur, dərsin mövzuya yönəltmə Tap. A
nitqini onların xarakterinə uy­
mərhələsində İran və Yunanıstan yer adları açıq­ (dərslik)
ğun səsləndirir.
lanmışdır. Bununla belə, digər adların da (Afina,
Marafon, Miltiad) mənimsədilməsi mətni daha Verilmiş sözləri aid olduqları Tap. B
dərindən anlamağa kömək edərdi. ümumi məna üzrə qruplaşdırır. (dərslik)

Oxuyub­qavrama Mətndəki obrazın xarakterini

Tap. C
səciyyələndirməklə əsas fikrə
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Mətndə 3­cü ağ­ (dərslik)
münasibətini bildirir.
saqqalın çıxışı onun qorxaq, vətənin taleyinə
laqeyd olduğunu göstərir. Bu tapşırıq şagirdlərdə Mətnin məzmunundan çıxış
Tap. Ç
oxuyub­qavrama, danışma bacarıqlarının inkişafı edərək hadisələrin səbəbini
(dərslik)
ilə yanaşı, vətənpərvərlik hissi aşılayır. izah edir.
2.2.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər verilmiş Mətndə əsas fikrin açılması­ Tap. A
cümlələri tamamlamaqla hadisələrin və obraz­ na xidmət edən faktları seçir. (iş dəftəri)
ların davranışının səbəbini izah etmiş olurlar. Tap. E, Ə, F
Tapşırıq D (dərslik). Mətnin son cümləsində Miqdar və sıra saylarını fərq­
(dərslik), tap. B,
ifadə olunmuş məlumatlardan düzgün nəticə çı­ ləndirir.
C (iş dəftəri)
xarmaqla şagirdlər mətnin məzmununu qavra­
dıqlarını nümayiş etdirirlər.
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Mətndə ölkə,
şəhər və obrazlarla bağlı bir sıra məlumatlar öz
6­cı dərs. “Qələbə xəbəri” (II hissə)
əksini tapmışdır. Həmin məlumatları qeyd etmək­
lə şagirdlər mətnin məzmununu qavradıqlarını • Dərslik: səh. 65 • İş dəftəri: səh. 42
nümayiş etdirirlər.
Təlim məqsədləri
Dil qaydaları • Mətni oxuyarkən tanış olmayan sözləri qeyd
4.1.5 Tapşırıq E (dərslik). Mətndə sözlə ifadə edir (st. 2.2.1).
olunmuş bir neçə miqdar və sıra sayı qırmızı və • Mətndə rast gəldiyi frazeologizmləri həqiqi
mavi rənglərdə verilmişdir. Şagirdlər riyaziyyat mənalı sözlərlə əvəz edir (st. 2.1.4).
dərslərində əldə etdikləri biliklərdən istifadə • Faktlar arasında səbəb­nəticə əlaqəsindən çı­
etməklə miqdar və sıra sayları arasındakı fərqi xış edərək mətndəki hadisələrin ardıcıllığını mü­
izah edirlər. Tapşırıqda verilmiş sxem bu işdə on­ əyyən edir (st. 2.2.5).
lara kömək edə bilər. • İllüstrasiyaya baxaraq mətni genişləndirib nəql
“Bunları bilməliyik” rubrikasında verilmiş edir (st. 2.2.3).
nəzəri məlumatlar mənimsədilir. Rubrikada miq­
dar və sıra sayının fərqləri ilə yanaşı, rəqəmlə • Köməkçi vasitələr (təchizat): izahlı lüğət
ifadə olunan sıra saylarının düzgün yazılışı haq­
qında məlumat verilir. Qeyd etmək lazımdır ki,
şagirdlər məhz bu sayların yazılışında tez­tez
səhvə yol verirlər.
Tapşırıq Ə, F (dərslik), tapşırıq B, C (iş dəf­
təri). Miqdar və sıra saylarının kontekstə görə

177
 • Dərsin qısa planı
Mətnin mövzusu üzrə əsas anla­
1 Mövzuya
yönəltmə yışların qavradılması
Mətnin oxunması, yeni söz və ifa­
2 Oxu
dələrin qeyd olunması
ehti­ İzahlı lüğət üzrə iş, izahlı lüğətin
3 Söz
yatı
tərtibi
4 Oxuyub­
qavrama Vizual qavrama
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim “Qələbə xəbəri” mətninin 1­ci his­
səsi üzrə sual­cavab edir. Situasiya xatırladılır. Şa­
girdlərin təxminləri soruşulur:
– Mətnin 1‐ci hissəsində obrazlar hansı prob‐
lemlə qarşılaşmışdılar?
– Sizcə, mətnin növbəti hissələrində nə haqda
danışılacaq?
– Mətnin 1‐ci hissəsində ortaya çıxmış prob‐
lem necə həll olunacaq?
Daha sonra müəllim “döyüş” və “müharibə”
sözlərinin mənaları arasındakı fərqi soruşur.
Müharibə – dövlətlər arasında silahlı müba­
rizə;
Döyüş – vuruşma, savaş, dava.
Müəllim bildirir ki, müharibə uzun çəkən pro­
sesdir. O bəzən illərlə uzanır. Döyüş müharibənin
bir fraqmentidir; o, bir neçə saat, ən çox bir neçə
gün davam edə bilər.
Müəllimin nəzərinə! “Qələbə xəbəri”
mətninin 2­ci hissəsi Marafon döyüşü haq­
qındadır. Bu döyüş miladdan öncə 490­cı
il sentyabrın 12­də baş verib. Şagirdlərə
bu tarixi, sadəcə, “təxminən 2500 il əvvəl”
deyə çatdırmaq olar. Mətni daha dərindən
qavramaq üçün şagirdlər o dövrdə baş ve­
rən döyüşləri təsəvvür etməlidirlər. Bunun
üçün müəllim bəzi yönəldici suallar verə
bilər:
– Müasir dövrdə döyüş zamanı hansı silah‐
lardan və nəqliyyat vasitələrindən istifadə
olunur (müxtəlif odlu silahlar: avtomat,
pulemyot, qumbara, tank, qırıcı və bom‐
bardman təyyarələr, sualtı gəmilər və s.)?
– Bəs sizin fikrinizcə, 2500 il əvvəl hansı
silah və minik vasitələrindən istifadə olu‐
nurdu (qılınc, nizə, yay‐ox, at, cəng araba‐
sı, döyüş filləri və s.)?
178
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Mətn növbə ilə
şagirdlər tərəfindən oxunur. Müəllimin tapşırığı
ilə dinləyən şagirdlər mətni kitabdan izləməklə
yanaşı, rast gəldikləri tanış olmayan sözləri və­
rəqdə yazırlar.
Oxu prosesi bitdikdən sonra şagirdlər qeyd
etdikləri tanış olmayan sözləri lövhədə yazırlar.
(Sözlər təkrar olunmamalıdır.) Daha sonra lövhə­
dəki siyahı söz boğçasındakı siyahı ilə müqayisə
olunur və sözlərin izahı üzrə iş aparılır.
Tapşırıq B (dərslik). Mətndəki bədii ifadələr
üzrə iş aparılır. Yönəldici suallar:
– Doğrudanmı oxlar Günəşin qarşısını tuta
bilər? Bəs nə üçün müəllif belə yazır? (Oxların və
düşmən əsgərlərinin çox olduğunu göstərmək
üçün.)
– Mətndə “ilanın başı” dedikdə nə nəzərdə tu‐
tulur? (Düşmən ordusunun başçısı.)
2.1.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Bu tapşırıqda
şagirdlər kontekstdən çıxış edərək frazeoloji bir­
ləşmələri yaxınmənalı sözlərlə əvəz edirlər.
1. Cəld xəncərini çıxarıb sərkərdənin boğazına
dirədi.
2. Döyüşçülərinə de ki, təslim olsunlar.
3. Sərkərdə qorxdu.
Oxuyub­qavrama
Tapşırıq C (dərslik), tapşırıq B (iş dəftəri). Bu
tapşırıqlar vasitəsilə şagirdlər mətnin məzmu­
nunu qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
2.2.5 Tapşırıq C (iş dəftəri). Mətndəki hadi­
sələrin ardıcıllığını müəyyən etmək növbəti tap­
şırığa keçidi təmin edir. Mətndəki hadisələrin
ardıcıllığını müəyyən etdikdən sonra şagirdlər iş
dəftərindəki cümlələri ardıcıllıqla oxuyurlar.
2.2.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Bu tapşırıq şagird­
lərdə vizual qavrama və nəqletmə bacarığını in­
kişaf etdirir. Bu fəaliyyəti səmərəli təşkil etmək
üçün müəllimin köməyi, yönəldici sualları olma­
lıdır. Ona görə də tapşırığı aşağıdakı mərhələlərlə
yerinə yetirmək tövsiyə olunur:
1. Müəllim şagirdlərin diqqətini mətnə çəkil­
miş illüstrasiyaya yönəldir. Yönəldici suallar ver­
məklə şəkli təsvir etməyi tapşırır:
– Şəkildə sərkərdə Miltiadı göstərə bilərsiniz‐
mi? Nədən bildiniz ki, bu, Miltiaddır?
– Ön planda yerə yıxılmış əsgər yunan əsgə‐
ridir, yoxsa İran?

– Yunan və İran əsgərlərinin döyüş geyimi nə
ilə fərqlənir?
– Bəs onların qılıncları necə fərqlənir?
2. Müəllim təklif edir ki, şagirdlər gözlərini
yumsunlar və döyüşü xəyallarında təsəvvür et­
sinlər. Bu zaman müəllim onlara suallar verir:
– Nə görürsünüz? Təsvir edin. (Şagirdlər şə‐
kildə gördüklərini və mətndən döyüşün təsviri ilə
bağlı oxuduqlarını danışırlar.)
– Bəs nə eşidirsiniz? (Dəmirlərin cingiltisi, əs‐
gərlərin nərəsi, yaralıların iniltisi, oxların vıyıltısı,
at kişnərtisi...)
Şagirdlər suallara cavab verərkən gözlərini
açmamalıdırlar. Bu, təxəyyülü və beyində canlan­
dırmanı daha da gücləndirir.
3. Şagirdlər döyüşlə bağlı indicə təsəvvür et­
diklərini də əlavə etməklə Marafon döyüşü haq­
da mətni nəql edirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətni oxuyarkən tanış olmayan Tap. A
sözləri qeyd edir. (dərslik)
Mətndə rast gəldiyi frazeologizm­
ləri həqiqi mənalı sözlərlə əvəz
Tap. A
(iş dəftəri)
edir.
Mətndəki hadisələrin ardıcıllığını Tap. C
müəyyən edir. (iş dəftəri)
İllüstrasiyaya baxaraq mətni ge­ Tap. Ç
nişləndirib nəql edir. (dərslik)
Növbəti dərsə hazırlıq. Şagirdlərə tapşırılır ki,
qaçış idman növü haqqında məlumat toplasınlar.
179
7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR
7­ci dərs. “Qələbə xəbəri” (III hissə)
• Dərslik: səh. 66 • İş dəftəri: səh. 43
Təlim məqsədləri
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqini müəllif nit­
qindən fərqləndirmək üçün müxtəlif səs tonun­
dan istifadə edir (st. 2.2.1).
• Mətnin məzmunundan çıxış edərək hadisə­
lərin səbəbini izah edir (st. 2.2.5).
• Oxuduqlarını həyatda gördükləri ilə müqayisə
edir (st. 1.2.1).
• Mətnin hissələrini vahid süjet xətti üzrə bir­
ləşdirir (st. 2.2.3).
• Mətndə rast gəldiyi frazeologizmləri həqiqi
mənalı sözlərlə əvəz edir (st. 2.1.4).
• Köməkçi vasitələr (təchizat): izahlı lüğət
• Dərsin qısa planı
Mətnin məzmununun “Marafon
1 Mövzuya
yönəltmə yarışı” ifadəsi ilə əlaqələndirilməsi
2 Oxu Sözlərin əlifba sırası ilə düzülüşü
Biliklərindən istifadə etməklə fi­
3 Danışma
kir yürütmə
“Qələbə xəbəri” mətni üzrə ümu­
4 Oxuyub­
qavrama miləşdirici tapşırıqlar
5 Söz ehti­ Mətndəki frazeoloji birləşmə
yatı üzrə iş
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllimin tapşırığı ilə şagirdlər qaçış idman
növü ilə bağlı topladıqları məlumatları təqdim
edirlər.
Əlavə məlumat. Qaçış üzrə idman növləri ilk növ­
bədə məsafəyə görə fərqlənir. Sprint qaçışında
idmançılar 100, 200, 400 metr məsafəyə qaçırlar.
Orta məsafə 800 metrdən 3000 metrə qədər
olur. Uzaq məsafə 5000 və 10000 metr sayılır.
Nəhayət, qaçışda ən uzun məsafə 42 km­dir ki,
bu, Marafon qaçışı adlanır.
Müəllim yönəldici suallar vasitəsilə “Marafon
qaçışı” ifadəsinin səslənməsinə nail olmalıdır.
Daha sonra bu yarış növü ilə bağlı suallar verilir:
 – Marafon yarışında idmançılar hansı mə‐
safəyə qaçırlar? (42 km)
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlər riyaziyyat
fənnindən hələ ki “kilometr” anlayışını
mənimsəməyiblər. Ona görə də müəllim
əyani nümunələrlə bu məsafə haqqında
şagirdlərdə ümumi təsəvvür yaratmalıdır.
Məsələn: “Bizim rayon mərkəzindən qon­
şu rayon mərkəzinə qədər olan məsafə”
və ya “Bakıdan Sumqayıta qədər olan mə­
safədən bir qədər çox...”.
– Marafon şəhəri ilə paytaxt Afina arasın‐
dakı məsafə nə qədər idi?
– Sizcə, nə üçün bu yarış “Marafon qaçışı”
adlanır? Bu yarış növünün “Qələbə xəbəri”
mətnində oxuduğunuz Marafon şəhəri və
Marafon döyüşü ilə nə əlaqəsi ola bilər?
Şagirdlərin bu suallarla bağlı təxminləri mət­
nin sonuncu hissəsini oxumağa stimul yaradır.
Müəllim bildirir ki, mətnin sonuncu hissəsini
oxuduqdan sonra onlar bir daha bu suallara ca­
vab verməli və bu cavabı öz təxminləri ilə mü­
qayisə etməlidirlər.
Oxu
Müəllim sual­cavab yolu ilə “Qələbə xəbəri”
mətninin əvvəlki hissələrini xatırladır. Mətnin 1­
ci hissəsində ağsaqqalların Miltiada dedikləri
sözlər şagirdlərin diqqətinə çatdırılır: “Üç gün
ərzində səndən xəbər çıxmasa, biz qadınları və
uşaqları şəhərdən çıxaracağıq”.
Suallar:
– Bu söhbətdən neçə gün sonra Marafon dö‐
yüşü baş verdi?
– Bu döyüşdə kim qalib gəldi?
– Sizcə, həmin gün Afinada nə baş verirdi?
(Qadınları və uşaqları şəhərdən çıxarmağa ha‐
zırlaşırdılar.)
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər mətni
növbə ilə oxuyurlar. Oxu zamanı müəllif nitqini
obrazların nitqindən intonasiya vasitəsilə fərq­
ləndirməyə xüsusi diqqət yetirilir.
2.2.5 Mətndən sonra (şəklin altında) qoyul­
muş suallar şərhetmə xarakterlidir. Belə ki, mətn­
də bu sualların birbaşa cavabı yoxdur. Şagirdlər
hadisələrdən, dialoqlardan nəticə çıxararaq bu
suallara cavab verməlidirlər:
– Nəyə görə Afinaya xəbəri gecikdirmək ol‐
mazdı?
180
Cavab: Çünki xəbər geciksəydi, qadın və uşaq­
ları şəhərdən çıxarıb dağlara aparacaqdılar.
– Nə üçün Afina qalasının gözətçiləri Marafon
tərəfə intizarla baxırdılar?
Cavab: Onlar qələbə xəbəri gözləyirdilər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). “Qələbə xəbəri”
mətni şagirdlərə vətənpərvərlik, iradə, mü­
barizlik ruhu aşılamaqla yanaşı, onların dünyagö­
rüşünü genişləndirir. Belə ki, mətn şagirdlərə
qədim dövlətlər – Yunanıstan, İran haqqında,
eləcə də “Marafon qaçışı” ifadəsinin mənşəyi ilə
bağlı sadə məlumatlar verir. Bununla belə, sonda
bu mətnin mövzusunu bölmənin mövzusu ilə
(“Ünsiyyət nədir”) əlaqələndirmək vacibdir. Bu
tapşırıq məhz bu məqsədə xidmət edir. Şagirdlər
müasir rabitə texnologiyaları haqqında biliklərin­
dən istifadə etməklə öz fikirlərini ifadə edirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlərdən müx­
təlif dərslərdə oxunmuş mətn parçalarını birləş­
dirərək vahid mətn üzrə iş aparmaq tələb olunur.
Şagirdlər üç qrupa ayrılırlar. Hər qrupa mət­
nin bir hissəsi verilir. Şagirdlər müəyyən vaxt
ərzində verilmiş hissəni bir daha nəzərdən ke­
çirir, əsas hadisələri xatırlayır və mətnin planını
tuturlar.
Diferensial təlim
Mətndən əsas hadisələri seçmək və onları
yarımbaşlıqlarla adlandırmaq xüsusi bacarıq tə­
ləb edir. 2­ci sinif şagirdlərində bu bacarıq tam
formalaşmayıb. Ona görə də bu tapşırığın yerinə
yetirilməsində müəllimin iştirakı vacibdir. O, bir­
bir qruplara yanaşmalı, əvvəlcə əsas hadisələri
seçməkdə, sonra isə bu hadisələri lakonik cümlə
və ya söz birləşməsi ilə adlandırmaqda şagird­
lərə yardımçı olmalıdır.
Əlavə tapşırıq. “Qələbə xəbəri” mətnində
baş verən hadisələri yaddaşda təzələdikdən son­
ra şagirdlər mətnin hekayə xəritəsini qururlar.
Bunun üçün müəllim lövhədə hekayə xəritəsinin
sxemini çəkə bilər.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Müəllim mətnin tərkib
hissələri haqda bilikləri şagirdlərə xatırladır:
Mətnin giriş hissəsində hadisələrin baş verdiyi
yer, vaxt, burada iştirak edən obrazlar haqqında
ümumi məlumat verilir.
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

Əsas hissədə baş verən hadisələr nəql olunur. 2

Sonluqda hadisələrin nə ilə nəticələndiyi, prob‐
fəsil ŞƏKİLLƏRDƏN HƏRFLƏRƏ
lemin necə həll olunduğu bildirilir.
Şagirdlər B tapşırığını yerinə yetirmək üçün 1­ci dərs. “Bir qalanın sirri” (I hissə)
əvvəlcə cümlələri sıralayır, daha sonra onları
tərkib hissələri üzrə bölüşdürürlər: • Dərslik: səh. 67­68 • İş dəftəri: səh. 44
Giriş: Təlim məqsədləri
• Yunanıstanla İran arasında müharibə gedirdi. • Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
Əsas hissə: • Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlu­
• Ağsaqqallar məşvərətə yığışdılar. matlarla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Miltiad öz ordusu ilə düşmənə qarşı döyüşə • Öz biliklərindən istifadə etməklə mətndəki
çıxdı. fakt və hadisələrə aydınlıq gətirir (st. 2.2.4).
• Yunan ordusu iranlılara qalib gəldi. • Kontekstə uyğun olaraq sözün yaxınmənalı
Sonluq: qarşılığını seçir (st. 2.1.3).
• Yunan əsgəri qələbə xəbərini Afinaya vax­ • Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
tında çatdırdı. nunu yazır (st. 3.1.2).
Söz ehtiyatı • Köməkçi vasitələr (təchizat): “Bir qalanın
2.1.4 Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıqda sirri” bədii filmindən mətnin məzmununa uy­
şagirdlər frazeoloji birləşmənin kontekstə görə ğun fraqmentlər:
mənasını müəyyən etməlidirlər. (Düzgün cavab: https://www.youtube.com/watch?v=IiKzdxfQh
B) getməyə başladı) 6w&t=1402s
Formativ qiymətləndirmə • Dərsin qısa planı
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. Mövzuya
1 Qutudakı əşyanın “oxunması”
yönəltmə
Meyarlar Materiallar 2 Danışma Şəkil üzrə danışma
Mətni oxuyarkən obrazların nit­
Oxu. Söz “Bir qalanın sirri” mətninin
qini müəllif nitqindən fərqləndir­ Tap. A 3
ehtiyatı oxusu
mək üçün müxtəlif səs tonundan (dərslik)
istifadə edir. Oxuyub­ Əşyalarla ifadə olunmuş fikrin
4
qavrama müəyyənləşdirilməsi
Mətnin məzmunundan çıxış edə­ Tap. A
rək hadisələrin səbəbini izah edir. (dərslik) Söz ehti­ Sözlərin izahları ilə uyğunlaşdı­
5
yatı rılması
Sözlərin və frazeologizmlərin mə­
Tap. B Mətnin qısa məzmununun ya­
nasını kontekstə görə müəyyən­ 6 Yazı
(iş dəftəri) zılması
ləşdirir.
7 Formativ qiymətləndirmə
Tap. Ç (dərs­
Mətnin hissələrini vahid süjet xət­
lik), tap. A (iş Mövzuya yönəltmə
ti üzrə birləşdirir.
dəftəri) Müəllim qutuya kiçik bir daş və dəmir parçası
qoyur. Bu qutunu sinfə nümayiş etdirərək deyir:
Oxuduqlarını həyatda gördükləri
MV – Mən bu qutunun içindəki əşyalarla oxudu­
ilə müqayisə edir.
ğum nağılın adını xəbər vermək istəyirəm.
Qutunu açmaq üçün püşkatma üsulu ilə şa­
girdlərdən biri seçilir. Həmin şagird qutunu açır,
qutudakı əşyalara baxıb nağılın adını təxmin edir.
Lakin əşyaları qutudan çıxarmır ki, digər şagirdlər
görməsin. Bu fəaliyyət nağılın adı düzgün təxmin
edilənə qədər davam etdirilir.

181
 Doğru cavab: “Daşdəmir”in nağılı.
Müəllim növbəti sual ilə şagirdləri müzakirə­
yə cəlb edir:
– Sizcə, sizə demək istədiyim bütün məlu‐
matları bu üsulla çatdıra bilərəmmi?
Sual ətrafında müzakirələr aparılır, şagirdlər
öz fərziyyələrini söyləyirlər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər qruplara
ayrılır. Müəllim şagirdlərin diqqətini tapşırıqda
verilmiş şəklə yönəldir. Hər bir qrup şəkillərdə
təsvir edilmiş əşyalar vasitəsilə hansı xəbəri al­
dıqlarını müəyyənləşdirirlər. Tapşırığın qruplarla
yerinə yetirilməsində əsas məqsəd eyni əşyalar­
dan alınacaq məlumatların müxtəliflik dərəcəsini
yoxlamaqdır. Yəni, görəsən, müxtəlif qruplar tap­
şırıqda təsvir edilmiş əşyalardan eyni məluma­
tımı alacaqlar?
Şəkillərdə təsvir edilmiş əşyalar təxminən bu
məlumatı ötürür: Yaz gəlir.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Növbəli oxu. Şa­
girdlər “Bir qalanın sirri” mətnindəki cümlələri
növbə ilə bir­birini izləyərək ucadan oxuyurlar.
Oxuyub bitirdikdən sonra şagirdlər mətnə yö­
nəldilmiş sualları cavablandırmaqla həmin hissə­
ni necə oxuyub­qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (məlhəm, zindan,
sim, qandal) təxmini mənasını soruşur. Sonra
sözlərin dəqiq mənasını açıqlayır: məlhəm – ya­
raya və ya ağrıyan yerlərə sürtülən yağlı dərman,
zindan – həbsxana, dustaqxana, nişanə – əla­
mət, sim – simli musiqi alətlərinə çəkilən və
tərpəndikdə səs verən elastiki tel, qandal –
keçmişdə ağır cinayət işləmiş məhbusların əl və
ayaqlarına keçirilən dəmir halqalı zəncir. Şagird­
lər sözlərin dəqiq izahından sonra onları müxtəlif
cümlələrdə istifadə edirlər.
Müəllimin nəzərinə! Müəllimlərə təqdim
olunmuş link vasitəsilə “Bir qalanın sirri”
bədii filmindən oxu materialına aid hissəni
şagirdlərə nümayiş etdirmək tövsiyə edilir.
(https://www.youtube.com/watch?v=IiKz
dxfQh6w&t=1402s)
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər qızıl və
qandal haqqında bildikləri məlumatlardan çıxış
182
edərək Simnar xanın həkimə nə demək istədiyini
təxmin edirlər. Şagirdlərin cavabları təxminən
belə ola bilər: Həkim ya qızılı seç, dərmanın sir‐
rini bizə söylə, ya da qandalı seç, qalan ömrünü
zindanda keçir.
Müəllimin nəzərinə! Müəllimə aşağıdakı
məlumatların şagirdlərin nəzərinə çatdır­
ması tövsiyə edilir.
Qədimdə uzaq məsafəyə məlumat ötürmək
üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə edirdilər. Siz
artıq onlardan bəzisini tanıyırsınız. Keçən dərs­
lərdə tonqallarla məlumat çatdırılması haqqında
mətnlə tanış oldunuz. Qədimdə insanlar əşyalar
vasitəsilə də ünsiyyət saxlayırdılar. Yəni məktub
yerinə insanlar bir­birinə müəyyən əşyalar gön­
dəriblər. Məsələn: Bir ölkənin padşahı digərinə
ox göndərərdisə, deməli, həmin ölkəyə müha­
ribə elan edirdi. Və yaxud, əksinə, göyərçin gön­
dərirdisə, sülh bağlamaq istədiyini bildirirdi.
Söz ehtiyatı
2.1.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər “Söz
boğçası” rubrikasında öyrəndikləri yeni sözləri
həmin sözlərin izahları ilə uyğunlaşdırırlar. Bu­
nunla da yeni sözlərin mənalarını mənimsədik­
lərini nümayiş etdirirlər.
Doğru cavablar: 1 – c, 2 – b, 3 – d, 4 – a.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq iki mər­
hələdə yerinə yetirilir. Şagirdlər:
1) mətnə əsasən şəkillərin düzgün ardıcıllığını
müəyyənləşdirir və uyğun rəqəmləri boş xanaya
yazırlar. Doğru cavab: 2, 3, 1.
2) hər şəkli bir və ya bir neçə cümlə ilə ifadə
edərək yazırlar. Şəklə aid cümlələr təxminən
belə ola bilər: 1. Həkim baba bütün çiçəklərin,
otların sirrini yaxşı bilirdi. O, dərman bitkilə­
rindən məlhəm hazırlayardı. 2. Simnar xan dər­
manın sirrini öyrənmək istədi. Həkim babanın
qarşısına bir qabda qızıl, digər qabda isə qandal
qoyub seçim etməsini istədi. 3. Həkim baba dər­
manın sirrini söyləmədi. Simnar xanın adamları
həkim babanın qollarına qandal vurub apardılar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

Meyarlar Materiallar 2­ci dərs. “Bir qalanın sirri” (II hissə)

Tanış mövzu ətrafında söhbət Tap. A
edir. (dərslik)
• Dərslik: səh. 68­69 • İş dəftəri: səh. 45

Ucadan oxuduqdan sonra mətn­ Təlim məqsədləri

Tap. B
dəki məlumatlarla bağlı sual­
(dərslik)
lara cavab verir.
Öz biliklərindən istifadə etmək­
Tap. C
lə mətndəki fakt və hadisələrə
(dərslik)
aydınlıq gətirir.
Kontekstə uyğun olaraq sözün Tap. A
yaxınmənalı qarşılığını seçir. (iş dəftəri)
Dinlədiyi və ya oxuduğu mət­ Tap. B
nin qısa məzmununu yazır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə
şagirdlərlə “Bir qalanın sirri” mətninin I hissəsinə
aid sual­cavab keçirəcək. Bu məqsədlə növbəti
dərsdə istifadə etmək üçün suallar hazırlamaq
tövsiyə olunur.
“Bir qalanın sirri” mətninin I hissəsinə aid su­
allar:
1. Mətndə hansı obrazlar iştirak edir?
2. Hadisələr, əsasən, kimin ətrafında baş
verir?
3. Həkim baba dərman bitkilərindən nə ha­
zırlayırdı? Bu işdə ona kim kömək edirdi?
4. Simnar xan hansı yolla camaatı özünə tabe
edirdi?
5. Həkimin düzəltdiyi dərman kənd camaatı­
na necə kömək edə bilərdi?
6. Simnar xan həkim babadan nə istəyirdi?
7. Simnar xan həkim babaya nə təklif etdi?
8. Həkim babanın seçimi nə oldu?
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­
həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st.
2.2.1).
• Öz biliklərindən istifadə etməklə mətndəki
fakt və hadisələrə aydınlıq gətirir (st. 2.2.4).
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan
sonra onun mümkün nəticələrini təxmin edir
(st. 2.2.5).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdir­
mələr edir (st. 2.2.5).
• Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşularaq yaratdı­
ğı mənanı müəyyənləşdirir (st. 4.1.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Mətnin davamının təxmin edil­
1
yönəltmə məsi
“Bir qalanın sirri” mətninin II his­
2 Oxu
səsinin oxusu
Əşyalarla ifadə olunmuş fikrin
müəyyənləşdirilməsi; süjetli şəkil
Oxuyub­
3 kompozisiyası üzrə mətnin sonlu­
qavrama
ğunun təxmin edilməsi; hadisələ­
rin ardıcıllığının bərpası
Dil qayda­
4 ‐lı şəkilçisi haqqında məlumat
ları
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdləri “Bir qalanın sirri” mətninin
I hissəsi ilə bağlı sual­cavab edir. Şagirdlər mətnin
II hissəsinə aid illüstrasiyaya baxaraq hadisələrin
davamını təxmin edirlər. Bununla şagirdlərdə
mətnin davamını oxumağa maraq yaranır. Eyni
zamanda şagirdlərin təxminetmə bacarığı inkişaf
etdirilir.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu. “Bir
qalanın sirri” mətninin II hissəsi şagirdlər tərə­
findən növbə ilə oxunur. Müəllim şagirdlərə ob­
razların nitqinə aid cümlələri oxuyarkən onların
hiss­həyəcanını müxtəlif səs çalarları ilə ifadə
etmələrinə nəzarət edir. Yeri gəldikcə onlara mü­
vafiq göstərişlər verir.

183
 Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər nar, sim,
qanlı daş və qıfıl haqqında bildikləri məlumat­
lardan çıxış edərək həkim babanın yaxınlarına
çatdırmaq istədiyi məlumatı təxmin edirlər. Şa­
girdlərin cavabları təxminən belə ola bilər: Məni
Simnar xan tutub Qanlı qayadakı zindana salıb.
Tapşırığı qruplarla da yerinə yetirmək olar. Bu
zaman müxtəlif qrupların tapşırıqda təsvir edil­
miş əşyalardan eyni və yaxud müxtəlif məlu­
matlar alması yoxlanılır.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər dərslikdə kol­
lektiv və yaxud qruplarla yerinə yetirdikləri B
tapşırığından sonra bu tapşırığı fərdi şəkildə icra
edirlər. Tapşırıq yazı məzmun xətti ilə inteqrasiya
yaratmağa imkan verir. Şagirdlər müxtəlif əş­
yalar təsvir edilmiş şəkillərin qarşısında təx­
minən aşağıdakı cümlələri yaza bilərlər:
Sim və nar – Məni Simnar xan tutub.
Qıfıl – Məni zindana salıblar.
Qanlı daş – Mən Qanlı qayadayam.
2.2.5 Tapşırıq C (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
təxminetmə bacarığının inkişafına yönəlib. Şa­
girdlər tapşırıqda təqdim edilmiş süjetli şəkillərə
əsasən oxuduqları mətnin sonluğunu, həkim
babanın aqibətinin necə olacağını təxmin edirlər.
Şagirdlər təxminən aşağıdakı cümlələri söyləyə
bilərlər:
Elşən el igidlərini də başına toplayıb Qanlı
qayaya yola düşdü. Simnar xanın əsgərləri ilə
döyüşüb həkim babanı xilas etdi.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər “Bir qalanın
sirri” mətnində baş verən əsas hadisələrin ar­
dıcıllığını müəyyən etməklə mətn üzrə ümumi­
ləşdirmə aparırlar.
Doğru cavab: 2, 4, 3, 1.
Dil qaydaları
Dərslikdə verilmiş Ç və D tapşırıqları vasitəsilə
şagirdlərin diqqəti ‐lı şəkilçisi ilə yaranan sözlərə
yönəldilir.
4.1.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim şagirdlərin
diqqətini tapşırıqda təsvir edilmiş tarın simlərinə
yönəldərək “Bu nədir?” sualını verir. Daha sonra
isə “Tar necə alətdir?” sualı ilə “sim” və “simli”
sözlərinin fərqini izah edir.
Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər tapşırıqda ve­
rilmiş sözləri nümunəyə əsasən cədvəl üzrə
qruplaşdırırlar. “Nə?” sualına cavab verən sözləri
184
bir sütunda, “Necə?” sualına cavab verən sözləri
isə digər sütunda yazırlar.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. ‐lı, ‐li, ‐lu, ‐lü
şəkilçisinin köməyi ilə ad bildirən sözlərdən
əlamət bildirən sözlərin yaranması haqqında mə­
lumat verilir. Eləcə də bu şəkilçinin ahəng qa­
nununa uyğun olaraq dəyişməsi nəzərə çatdırılır.
Tapşırıq E (dərslik). Möhkəmləndirmə xarak­
terli bu tapşırıq şagirdlərə “Bunları bilməliyik”
rubrikasından aldıqları bilikləri tətbiq etmək im­
kanı yaradır. Tapşırıqda ad və əlamət bildirən
sözlərin cütlüyü müəyyənləşdirilir.
Doğru cavab: tədbir – tədbirli, ağıl – ağıllı,
duz – duzlu, daş – daşlı, sirr – sirli.
Tapşırıq C (iş dəftəri). Bu tapşırıq şagirdlərdə
‐lı şəkilçisinin əlamət bildirən sözlər yaratması
haqda təsəvvür yaradır.
Doğru cavablar: 2 – bilikli, 3 – güclü, 4 – yağlı,
5 – sulu, 6 – südlü.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətni oxuyarkən obrazların
Tap. A
nitqindəki hiss­həyəcanı müx­
(dərslik)
təlif səs çalarları ilə ifadə edir.
Öz biliklərindən istifadə etməklə Tap. B (dərs­
mətndəki fakt və hadisələrə ay­ lik), tap. A (iş
dınlıq gətirir. dəftəri)
Mətndəki fakt və hadisə ilə ta­
Tap. C
nış olduqdan sonra onun müm­
(dərslik)
kün nəticələrini təxmin edir.
Mətnin məzmunu ilə bağlı sa­ Tap. B
də ümumiləşdirmələr edir. (iş dəftəri)
Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qo­ Tap. Ç, D, E
şularaq yaratdığı mənanı müəy­ (dərslik), tap. C
yənləşdirir. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə
şagirdlərə şəkli yazılar haqqında məlumat ve­
rəcək. Bu məqsədlə növbəti dərsdə əyani vəsait
kimi istifadə etmək üçün şəkli yazı nümunələri
(Şagirdlərin birinci sinifdə öyrəndikləri yol nişan­
ları ola bilər) hazırlamaq tövsiyə olunur.

3­cü dərs. “Sirli hekayə”
• Dərslik: səh. 69­71 • İş dəftəri: səh. 46
Təlim məqsədləri
• Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlumat­
larla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
• Qrafik təsvirlərin mətnin məzmunu ilə bağlılı­
ğını müəyyən edir (st. 2.2.3).
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir neçə
cümlədən ibarət mətn yazır (st. 3.1.2).
• Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşularaq yaratdı­
ğı mənanı müəyyənləşdirir (st. 4.1.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Şəkli yazı nümunələrinin müza­
1 istəyiblər?
yönəltmə kirəsi
2 Oxu “Sirli hekayə” mətninin oxusu
Oxuyub­ Eyni məzmunlu şəkil və cümlə­
3 narıncı rəngdə cümlələr verilmişdir. Şagirdlər
qavrama lərin uyğunlaşdırılması
4 Yazı Şəklə əsasən mətnin yazılması
Dil qay­ ‐lı şəkilçisi ilə düzələn sözlərin
5
daları cümlədə işlədilməsi
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim şagirdlərə hər hansı fikri simvollarla
ifadə edən şəkillər nümayiş etdirir və yönəldici
suallarla onları müzakirəyə cəlb edir:
– Sizcə, şəkillər vasitəsilə insanlara hansı me‐
saj ötürülür?
– Təsəvvür edin ki, bu şəkillərə müxtəlif dil­
lərdə (rus, ingilis, fransız və sairə) danışan insan­
lar baxır. Necə düşünürsünüz, həmin insanların
hamısı şəkillərin ötürdüyü məlumatı anlaya bi­
ləcəkmi? Yoxsa onlara tərcüməçi lazım olacaq?
Suallar ətrafında müzakirələr aparılır, şagird­
lər öz fərziyyələrini söyləyirlər.
1­ci şəkil: Dünyamızı qayğı ilə əhatə edək.
2­ci şəkil: Yerə zibil atmaq olmaz.
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
lərin diqqətini mətnin adına və mətnə çəkilmiş
185
7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR
illüstrasiyaya yönəldir. Şagirdlər mətnin adından
və illüstrasiyalardan aldıqları məlumatlara əsa­
sən mətnin məzmununu təxmin edirlər. Mətn­
dəki cümlələr şagirdlər tərəfindən növbəli şəkildə
oxunur. Müəllim faktoloji suallar vasitəsilə şa­
girdlərin hekayənin məzmununu necə qavradıq­
larını yoxlayır.
“Sirli hekayə” mətninə aid suallar:
1. Mətndə hansı obrazlar iştirak edir?
2. Hadisələr, əsasən, harada baş verir?
3. Ata nə üçün qayaların üzərindəki şəkilləri
“Sirli hekayələr” adlandırırdı?
4. Sizcə, uzun illər bundan əvvəl yaşamış in­
sanlar nə üçün qayaların üzərində şəkillər çə­
kiblər? Onlar bizə hansı məlumatları ötürmək
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Mətndə yaşıl və
cümlələri oxuyur və B tapşırığında təqdim edil­
miş şəkillərlə uyğunlaşdırırlar. Tapşırıq şagirdlərdə
illüstrasiyaların mətnin məzmunu ilə bağlılığını
müəyyənləşdirmək, eyni zamanda şəkli yazıları
oxumaq bacarıqlarının inkişafına yönəlib.
Doğru cavablar: 1 – Qədimdə ovu uğurlu ke‐
çən insanlar rəqs edib əylənirmişlər.
2 – Görünür, qədim insanlar ova gedirmişlər.
Həm də qayıqla dənizə çıxıb balıq tuturmuşlar.
Tapşırıq C (dərslik). Cütlərlə iş. Tapşırıq iki
mərhələdə yerinə yetirilir:
1. İlkin mərhələdə şagirdlər şəkil vasitəsilə
parta yoldaşına hər hansı bir məlumat ötürməyə
çalışır. Bu məqsədlə şəkli yazıdan istifadə edir.
Yəni demək istədiklərini şəkildə təsvir edir.
2. Növbəti mərhələdə yanaşı əyləşən şagird­
lər çəkdikləri şəkilləri dəyişirlər. Bir­birinə dü­
şünmək üçün bir neçə dəqiqə vaxt verirlər. Daha
sonra isə şəkildən aldıqları məlumatları şərh
edirlər. İkinci mərhələ müəllimin müşayiəti ilə
həyata keçirilir.
Müəllimin nəzərinə! Müəllimə aşağıdakı
məlumatların şagirdlərin nəzərinə çatdı­
rılması tövsiyə edilir.
Şəkli yazı ünsiyyət qurmaq üçün universal
bir yoldur. Ən azı təsvirlərdə şifrlənən me‐
sajın mənasını anlamaq üçün xüsusi bilik
və bacarıqlara ehtiyacınız yoxdur. Müxtəlif
dillərdə danışan və hətta oxuya bilməyən
 insanlar bu cür ibtidai rəsmləri asanlıqla Başlıq, yarımbaşlıq, qrafik təs­
başa düşə bilərlər. virlər kimi mətn elementlərinin Tap. B
Şəkil, bir qayda olaraq, müəyyən bir ob‐ məzmunla bağlılığını müəyyən (dərslik)
yekt, hərəkət və ya hadisə haqqında mə‐ edir.
lumat verir. Müasir dövrdə də çox vaxt hər Şəkillər və bildiyi məlumatlar
hansı bir məlumatı aydın və sadə şəkildə Tap. A
əsasında bir neçə cümlədən
ötürmək üçün şəkillərdən istifadə olunur. (iş dəftəri)
ibarət mətn yazır.
Məsələn: bıçaq və çəngəl təsviri yaxınlıqda ‐lı4 şəkilçisinin sözə qoşularaq
bir restoran olduğunu və ya yanacaqdol‐ Tap. B
yaratdığı mənanı müəyyən­
durma işarəsi yaxınlıqda yanacaqdoldur‐ (iş dəftəri)
ləşdirir.
ma məntəqəsi olduğunu göstərir.
Yazı Növbəti dərsə hazırlıq: Növbəti dərsdə şəkli
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tap­ yazılara aid olan simvollardan bəhs ediləcək. Bu
məqsədlə müəllimə növbəti dərsdə əyani vəsait
şırıqda verilmiş şəklə baxaraq şəkildən aldıqları kimi istifadə etmək üçün yol hərəkəti, xəbərdarlıq,
məlumatları yazı vasitəsilə təsvir edirlər. qadağa nişanları hazırlamaq tövsiyə olunur.
Diferensial təlim
Müəllim yönəldici suallar vasitəsilə təsviretmə
və yazı bacarıqları kifayət qədər yüksək olmayan
şagirdləri istiqamətləndirə bilər: 4­cü dərs. “Simvollar”
1. Qədim insanlar qayaların üzərində hansı hey‐
vanların şəklini təsvir edib? • Dərslik: səh. 71­72 • İş dəftəri: səh. 47
2. Sizcə, bu heyvanları necə əldə ediblər? Təlim məqsədləri
3. Təsvirdəki insanların əlində hansı əşyaları gö‐ • Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram
rürsünüz? və s.) şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
4. Sizcə, onlar bu əşyalardan nə üçün istifadə
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir
ediblər?
neçə cümlədən ibarət mətn yazır (st. 3.1.2).
Müəllim şagirdlərə yazı prosesində istifadə • Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşularaq yaratdı­
üçün sözlər də təqdim edə bilər: qədim insanlar, ğı mənanı müəyyənləşdirir (st. 4.1.5).
ov, məşğuliyyət, dağ keçisi, öküz, ox, yay, nizə, • Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləş­
ovlamaq. dirməklə cümləni genişləndirir (st. 4.1.6).
Yazı təxminən bu məzmunda ola bilər:
Qədim insanların məşğuliyyətlərindən biri də • Dərsin qısa planı
ovçuluq idi. Ova gedərkən ox, kaman, nizə kimi Mövzuya Müxtəlif cür nişanların müzakirə­
silahlardan istifadə edirdilər. Bu insanlar, əsasən, 1
yönəltmə si
keçi, öküz kimi heyvanları ovlayırdılar. Simvolların şərh edilməsi; Azər­
Dil qaydaları 2 Danışma baycanın pul əsginasları üzərin­
4.1.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Möhkəmləndir­ dəki simvolların təsviri
mə xarakterli bu tapşırıq şagirdlərə keçən dərsdə 3 Yazı Şəklin təsviri
‐lı şəkilçisi haqqında aldıqları bilikləri tətbiq Buraxılmış sözləri artırmaqla
Dil qayda­
etmək üçün imkan yaradır. 4 cümlənin tamamlanması, cüm­
ları
Formativ qiymətləndirmə lənin genişləndirilməsi
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ 5 Formativ qiymətləndirmə
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. Mövzuya yönəltmə
Meyarlar Materiallar Müəllim müxtəlif yol hərəkəti, xəbərdarlıq,
Ucadan oxuduqdan sonra qadağa nişanlarını nümayiş etdirərək “Bu ni‐
Tap. A şanlardan hansını tanıyırsınız? Bu nişanlar bizə
mətndəki məlumatlarla bağlı
(dərslik) hansı məlumatı ötürür? sualları ilə şagirdləri mü­
suallara cavab verir.
zakirəyə cəlb edir.

186

Danışma
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­
lərin diqqətini tapşırıqda təsvir edilmiş simvol­
lara cəlb edir. Şagirdlər bu simvollara baxarkən
hansı fənni xatırladıqlarını söyləyir və fikirlərini
əsaslandırırlar.
Tapşırıq B (dərslik). Müəllim bu tapşırığı
asanlıqla və uğurla yerinə yetirmək üçün şa­
girdləri yönəldici suallarla istiqamətləndirə bilər.
Bu məqsədlə lövhədə istiqamətləndirici suallar
və yaxud istifadə üçün sözlər yazmaq olar.
İstiqamətləndirici suallar:
1. Əsginasın ön tərəfində nə təsvir edilib?
2. Bu əşyaları siz daha harada görmüsünüz?
3. Bu əşyaların aid olduğu ümumi məna qru‐
pu necə adlanır?
4. Əsginasın arxa tərəfində nə təsvir edilib?
5. Buradakı naxışlar sizə nəyi xatırladır?
İstifadə üçün söz və ifadələr: əsginas, ön, ar‐
xa, birmanatlıq, beşmanatlıq, musiqi alətləri,
qaval, tar, kamança, Azərbaycanın xəritəsi, na‐
xışlar, kitab, yazı, informasiya və sairə.
Şagirdlər təxminən aşağıdakı məzmunda
cümlələr qura bilərlər:
Bu, Azərbaycanın birmanatlıq əsginasıdır. Bir‐
manatlıq əsginasın ön tərəfində musiqi alətləri –
tar, kamança, qaval şəkilləri təsvir edilib. Bu,
Azərbaycanın muğam sənətinə işarədir. Əsgi‐
nasın arxa tərəfində milli ornamentlər və Azər‐
baycan xəritəsi təsvir edilib.
Bu, Azərbaycanın beşmanatlıq əsginasıdır.
Beşmanatlıq əsginasın ön tərəfində mürəkkəb‐
qabı, lələk və qədim kitabların şəkilləri təsvir
edilib. Bu, Azərbaycan yazı mədəniyyətinin qə‐
dim tarixə malik olduğunu göstərir. Burada Azər‐
baycan dövlət himnindən bir parça da verilib.
Əsginasın arxa tərəfində Qobustan qayalarının
üzərindəki işarələr və Azərbaycan xəritəsi təsvir
edilib.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərdən yuxa­
rıda təqdim edilmiş cümlələri eyni məz­
munda və eyni ardıcıllıqla söyləmək tələb
olunmur. Tapşırıqda verilmiş əsginasları
qısa cümlələrlə təsvir etmələri belə ki­
fayətdir. Lakin müəllim tapşırıq üzrə işi
yekunlaşdırarkən metodik vəsaitdə təq­
dim edilmiş cümlələri nümunə kimi şa­
girdlər üçün səsləndirə bilər.
187
7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR
Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Şagirdlər üç
qrupa ayrılırlar. Püşkatma üsulundan istifadə
edərək tapşırıqda təsvir edilmiş şəkillər qruplar
arasında paylaşdırılır (hər qrupa iki şəkil olmaq­
la). Qrup üzvləri onlara təqdim edilmiş simvolları
müəyyən vaxt ərzində nəzərdən keçirir, həmin
simvollar haqqında nə deyəcəklərini düşünür, bir­
birini dinləyir, müzakirə aparır və təqdim edirlər.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlərin diq­
qəti tapşırıqda verilmiş şəklə cəlb edilir. Onlar
məntiqlərinə və informatika fənnindən öyrən­
dikləri məlumatlara əsaslanaraq simvolların mə­
nalarını yazırlar. Bu tapşırıq qrafik informasiyanı
anlamaq bacarığının inkişafına yönəlib.
Dil qaydaları
4.1.5 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər cüm­
lələrdə nöqtələrin əvəzinə ad və ya əlamət bildirən
sözlər əlavə edərək cümlələri tamamlayırlar. Bu
tapşırıq şagirdlərin ‐lı şəkilçisi, həm də ad və
əlamət bildirən sözlər haqqında aldıqları bilikləri
tətbiq edərək möhkəmləndirməyə kömək edir.
4.1.6 Tapşırıq C (iş dəftəri). Möhkəmləndir­
mə xarakterli bu tapşırıq şagirdlərin fikirlərini
daha geniş və əhatəli ifadə etmək üçün cümləni
genişləndirmək bacarığının inkişafına yönəlib.
Şagirdlər qrammatik və semantik baxımdan da­
ha çox uyğun sözlərdən istifadə etməklə cüm­
lələri genişləndirirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Qrafik informasiyanı (sxem,
Tap. A, B, C
cədvəl, diaqram və s.) şifahi
(dərslik)
təqdim edir.
Şəkillər və bildiyi məlumatlar Tap. A
əsasında bir neçə cümlədən
ibarət mətn yazır. (iş dəftəri)
Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qo­
Tap. B
şularaq yaratdığı mənanı müəy­
(iş dəftəri)
yənləşdirir.
Sözlər arasında məna əlaqəsini
Tap. C
müəyyənləşdirməklə cümləni
(iş dəftəri)
genişləndirir.
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllimə növbəti dərsin
motivasiyasında istifadə etmək üçün aşağıdakı­
ları hazırlamaq tövsiyə edilir:
Kiçikölçülü qutu, qələm, dəftər vərəqi, “yazı yaz‐
maq” anlayışını verən şəkil, bir neçə konvert.
5­ci dərs. “Əlifbanın kəşfi”
• Dərslik: səh. 72­73 • İş dəftəri: səh. 48
Təlim məqsədləri
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasi­
bət bildirir (st. 1.2.2).
• Bədii və informativ mətnləri oxuyarkən mü­
vafiq səs tonu seçir (st. 2.2.1).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdir­
mələr edir (st. 2.2.5).
• Mətnin məzmunu ilə bağlı səbəb­nəticə cəd­
vəlini tamamlayır (st. 2.2.5).
• Mətndən əsas fikrin açılmasına xidmət edən
faktları seçir (st. 2.2.4).
• Əlifba sırasından istifadə etməklə izahlı lüğət­ tıqqıltı səsi) nümayiş etdirərək soruşur:
dən lazım olan sözü tapır (st. 4.1.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Məktubların oxunması
yönəltmə
Hərf və səs anlayışları haqqında
2 Danışma
müzakirə
3 Oxu “Əlifbanın kəşfi” mətninin oxusu lərlə işarə edirik.
Səbəb­nəticə cədvəlinin tamam­
Oxuyub­
4 lanması; hərflərin şərti işarə
qavrama
olmasının mənimsədilməsi
Dil qay­
5 Daxili əlifba
daları
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim əvvəlcədən hazırladığı məktubları
şagirdlərə verir. Bu məktublarda eyni məlumat Müəllim müzakirəni təxminən bu məzmunda
müxtəlif yazı növlərindən və əlifbalardan istifadə yekunlaşdıra bilər:
edilərək yazılmalıdır.
1‐ci məktub. Müəllim kiçik bir qutunun içinə
qələm və dəftər vərəqi qoyur.
2‐ci məktub. Zərfin içərisinə aşağıdakı şəkli məlumatlara əsasən deyə bilərik ki, qədim insan‐
yerləşdirir.
3‐сü məktub. Məktubda aşağıdakı cümləni
yazır: Biz bu gün imla yazı yazacağıq.
4‐cü məktub. Məktubda eyni cümləni kiril
əlifbası ilə yazır: Биз бу ҝүн имла јазы јазаҹағыг.
Görəsən, hansı şagird ona yazılan məlumatı
daha tez və düzgün şəkildə anlayacaq? Bəs bəzi
şagirdlər məlumatı niyə oxuya bilməyəcəklər?
Müəllimin məqsədi şagirdlərin diqqətini əlifba
və hərflərə cəlb etməkdir.
Danışma
1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Tapşırıqdakı sualın
birinci hissəsini izah etmək üçün müəllim şa­
girdləri təxminən belə istiqamətləndirə bilər:
Müəllim şagirdlərə müxtəlif səslər (çəpik səsi,
– Bunlar nədir? Siz bunları eşidirsiniz, yoxsa
görürsünüz? Bu səslərlə danışmaq olarmı?
Daha sonra bəzi danışıq səslərini tələffüz edə­
rək ([A],[n]) soruşur:
– Bəs bu səslər sizə nəyi xatırladır?
Müəllim aşağıdakı cümlələrlə fikrini ümumi­
ləşdirir:
– Hərflər bir işarədir. Biz danışıq səslərini hərf­
Tapşırıqdakı sualın ikinci hissəsini izah etmək
üçün müəllim şagirdlərə körpə uşaqları xatır­
ladaraq sual verir:
– Sizcə, körpə uşaqlar birinci nəyi öyrənirlər:
danışmağı, yoxsa yazmağı?
– Necə düşünürsünüz, sizcə, səslər birinci ya‐
ranıb, yoxsa hərflər?
Şagirdlər suallar ətrafında müzakirələr apa­
raraq öz fikirlərini əsaslandırmağa çalışırlar.
– İnsanlar əvvəlcə danışmağı, daha sonra isə
yazmağı öyrəniblər. Bu səbəbdən hərflər daha
sonra yaranıb. Keçən dərslərdən öyrəndiyiniz
lar məlumatları uzaq məsafəyə əşyalar və şəkil‐
lər vasitəsilə ötürüblər. Daha sonralar isə danışıq
səslərini müxtəlif işarələrlə göstəriblər.
188

Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər “Əlif­
banın kəşfi” mətnindəki cümlələri növbə ilə bir­
birini izləyərək ucadan oxuyurlar. Müəllim
şagirdlərin səs tonunun informativ mətnə uyğun
olmasını izləyir, yeri gəldikcə məsləhətlər ve­
rərək onları istiqamətləndirir.
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (tacir, tələffüz) təx­
mini mənasını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq
mənasını açıqlayır: tacir – ticarətlə məşğul olan
adam, tələffüz – bir hərfi və ya sözü, kəlməni
söyləmə xüsusiyyəti. Şagirdlər sözlərin dəqiq
izahından sonra onları müxtəlif cümlələrdə iş­
lədirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
dakı sual ətrafında düşünür, mətnin məzmununa
əsasən qədim insanların hərfləri kəşf etmə sə­
bəblərini müəyyənləşdirirlər.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq mətndəki sə­
bəb­nəticə əlaqəsini müəyyən etmək bacarığının
inkişafına yönəlib.
Doğru cavablar:
Nəticə: İnsanlar danışıq səslərini işarələmək
üçün hərfləri yaratdılar.
Səbəb: Bağlamaq istədiyi razılaşmanın şərt‐
lərini qeyd etmək istəyirdi.
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim şagirdlərin
diqqətini tapşırıqda verilmiş şəkillərə yönəldir.
Şagirdlər şəkillərə diqqətlə baxaraq burada təsvir
edilmiş əşyaların hansı hərfi xatırlatdığını təxmin
edirlər.
Tapşırıq D (dərslik), tapşırıq B (iş dəftəri).
Tapşırıqlarda qədim türk əlifbasına aid hərflər­
lə latın qrafikalı hərflərin qarşılığı verilmişdir.
Müəllim əvvəlcə tapşırıqlarda verilmiş nümunəni
izah edir. Şagirdlər cədvəldən istifadə edərək
qədim türk hərfləri ilə verilmiş digər sözləri
sağdan sola doğru oxuyurlar.
D tapşırığında verilmiş sözlər sağdan sola
doğru oxunduqda: adam, duz, daş, quş.
B tapşırığında verilmiş sözlər: şad, bitki, bir,
tikinti, bütün.
Bu tapşırıqlar hərflərin şərti işarələr olduğunu
şagirdlərin diqqətinə çatdırmaq məqsədi daşıyır.
4.1.4 Tapşırıq E (dərslik). Şagirdlər D tapşı­
rığında oxuduqları sözləri əlifba sırası ilə düzür­
189
7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR
lər. Təbii ki, bəzi şagirdlər eyni hərflə başlanan
sözlərin hansını birinci yazacaqları haqqında sual
verəcəklər. Bununla bağlı şagirdlərin fikirləri
dinlənilir. Sonda müəllim şagirdlərin diqqətini
“Bunları bilməliyik” rubrikasına yönəldərək daxili
əlifba anlayışını izah edir.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Müəllim rub­
rikada daxili əlifba haqqında məlumatı şərh edir.
Tapşırıq Ə (dərslik), tapşırıq C (iş dəftəri).
Tapşırıqlar şagirdlərin daxili əlifba haqqında al­
dıqları biliklərin tətbiqinə imkan yaradır. Tap­
şırıqların çətinlik dərəcəsinin yüksək olduğunu
nəzərə alaraq müəllim 1­ci söz sırasını şərh edir.
“Toz” sözü “o” hərfinə, “taya” sözü “y” hərfinə
görə “tamaşa” sözündən əvvəl yazıla bilməz.
Doğru cavab: “tala”.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Verilmiş mövzu ətrafında da­ Tap. A
nışır və münasibət bildirir. (dərslik)
İnformativ mətni oxuyarkən Tap. B
müvafiq səs tonu seçir. (dərslik)
Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə Tap. C
ümumiləşdirmələr edir. (dərslik)
Mətnin məzmunu ilə bağlı sə­
Tap. A
bəb­nəticə cədvəlini tamam­
(iş dəftəri)
layır.
Tap. Ç, D
Mətndən əsas fikrin açılmasına
(dərslik), tap. B
xidmət edən faktları seçir.
(iş dəftəri)
Əlifba sırasından istifadə et­ Tap. E, Ə
məklə izahlı lüğətdən lazım (dərslik), tap. C
olan sözü tapır. (iş dəftəri)
Növbəti dərsə hazırlıq: Növbəti dərsdə şagirdlər
təlimata uyğun olaraq plastik qabdan və ya kibrit
qutusundan telefon düzəltməlidirlər.
Bu məqsədlə müəllim gələn dərsə 2 ədəd karton
stəkan (və ya kibrit qutusu), kibrit çöpləri, 4–5
m uzunluqda ip gətirməyi tapşırır.
 3 Oxuyub­qavrama
fəsil MÜASİR DÖVRDƏ 2.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
İNFORMASİYA rin diqqətini tapşırıqda verilmiş təlimata yönəldir
və sual verir:
1­ci dərs. “Morzenin sirri” (I hissə) – Təlimat nə məqsədlə yazılır?
Şagirdlər qruplara ayrılır. Hər bir qrup tapşırığı
• Dərslik: səh. 74­75 • İş dəftəri: səh. 49 yerinə yetirmək üçün verilmiş təlimatı oxuyur,
Təlim məqsədləri eyni zamanda şəkillərdən də istifadə edərək tele­
• Mətndə müəllifin məqsədini (məlumat ver­ fon düzəldir.
mək, əyləndirmək, inandırmaq, təlimat vermək, Oxu. Söz ehtiyatı
cavab axtarmaq) müəyyən edir (st. 2.2.2). 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Növbəli oxu. Şa­
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­
həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st. girdlər “Morzenin sirri” mətninin I hissəsindəki
2.2.1). cümlələri növbə ilə bir­birini izləyərək ucadan
• Öz biliklərindən istifadə etməklə mətndəki oxuyurlar. Müəllim şagirdlərin obrazların nitqinə
fakt və hadisələrə aydınlıq gətirir (st. 2.2.4). aid cümlələri onların hiss­həyəcanlarını nəzərə
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən alaraq oxumalarını izləyir, yeri gəldikcə məslə­
faktları seçir (st. 2.2.4). hətlər verərək onları istiqamətləndirir.
• Mətnin məzmununa uyğun olan (olmayan) fi­ “Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
kirləri müəyyənləşdirir (st. 2.2.4). dən tanış olmayan sözlərin (siqnal, naqil) təxmini
mənasını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq mənasını
• Köməkçi vasitələr (təchizat): plastik stə‐ açıqlayır: siqnal – hər hansı bir məlumatı, xəbəri,
kanlar, 5‐6 metr uzunluğunda ip, qayçı komandanı və s.­ni uzaqlara vermək üçün şərti
• Dərsin qısa planı səs və ya işıq işarəsi, naqil – elektrik cərəyanını,
səsi, istiliyi və s.­ni öz daxilindən keçirən cisim.
Mövzuya Şagirdlər sözlərin dəqiq izahından sonra onları
1 Suallar üzrə müzakirə
yönəltmə müxtəlif cümlələrdə işlədirlər.
Oxuyub­ Oxuyub­qavrama. Danışma
2 Yaradıcı iş – telefon hazırlanması
qavrama
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Danışma ilə inteq­
Oxu. Söz “Morzenin sirri” mətninin (I his­ rasiya. Şagirdlər tapşırıqda verilmiş cümlələri
3
ehtiyatı sə) oxusu oxuyur və bu fikirləri əvvəlki bilikləri ilə müqa­
Mətndən aldığı məlumatların yisə edərək şərh edirlər.
4 Danışma
bildikləri ilə müqayisəsi 3­cü və 5­ci cümlələrdə ifadə olunmuş fikirlər
Mətndəki fakt və hadisələrin şagirdlərə əvvəlki dərslərdən tanışdır. “Qədim
şərhi; şərti işarələrin translitera­ Oğuz eli” mətnində ocaq qalamaqla işıq siqnal­
Oxuyub­ siyası; doğru, yoxsa yanlış fikir­ larının ötürülməsi haqqında məlumat verilir.
5 Şagirdlər mayak haqqında 1­ci sinifdə öyrəndik­
qavrama lərin müəyyənləşdirilməsi;
cümlələrin mətnin məzmununa ləri biliklərdən, həm də “Morzenin sirri” mət­
uyğun tamamlanması nində atanın Nihada verdiyi məlumatlardan çıxış
edərək danışa bilərlər.
6 Formativ qiymətləndirmə
Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim şagirdlərin diq­
Mövzuya yönəltmə qətini tapşırıqda verilmiş işarələrə yönəldir. Şa­
Müəllim şagirdlərin diqqətini fəslin adına yö­ girdlər tapşırıqda ipucu kimi verilmiş işarələrdən
nəldərək soruşur: istifadə etməklə yeni səs işarələri düşünürlər. Bu
– Biz ətrafda baş verən hadisələr haqqında tapşırıq hərflərin şərti işarələr olduğunu şa­
necə məlumat alırıq? girdlərin diqqətinə çatdırmaq məqsədi daşıyır.
Sual ətrafında müzakirələr aparılır, şagirdlər Tapşırıq eyni zamanda şagirdləri Morze əlifba­
öz fərziyyələrini söyləyirlər. sının məğzini anlamağa istiqamətləndirir.

190
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırıqda on­ Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllim növbəti dərsdə
lara təqdim edilmiş cümləni oxuyur, cümlədən şagirdlərlə “Morzenin sirri” mətninin I hissəsinə
hansı məlumatları aldıqlarını nümayiş etdirirlər. aid sual­cavab keçirəcək. Bu məqsədlə növbəti
Tapşırıq şagirdlərin oxuyub­anlama bacarığının dərsdə istifadə etmək üçün suallar hazırlamaq
inkişafına yönəlib. Doğru cavablar: 2, 4. tövsiyə olunur.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər tapşırıqda ve­ “Morzenin sirri” mətninin I hissəsinə aid su­
rilmiş cümlələri oxuyur, fikirlərin mətnə əsasən allar:
doğru, yoxsa yanlış olduğunu müəyyən edirlər. 1. Mətndə hansı obrazlar iştirak edir?
2. Nihad atasından nə öyrənmək istəyirdi?
Bununla da mətnin məzmununu qavradıqlarını
3. Mətndə hansı informasiya vasitələri haq‐
nümayiş etdirirlər.
qında məlumat verilib?
Doğru cavablar: 1, 2, 5, 6.
4. Morze kim idi?
Tapşırıq C (iş dəftəri). Tapşırıq dil qaydaları ilə
inteqrasiya imkanları yaradır. Şagirdlər cümlələri
“Morzenin sirri” mətninin I hissəsinin məzmunu­
na uyğun tamamlamaqla yanaşı, sayların sözlərlə
yazılışını da təkrar edirlər. Bununla da oxuduqları 2­ci dərs. “Morzenin sirri” (II hissə)
mətnin məzmununu qavradıqlarını və keçən • Dərslik: səh. 76­77 • İş dəftəri: səh. 50
dərslərdə say haqqında öyrəndikləri qaydaları
Təlim məqsədləri
mənimsədiklərini nümayiş etdirirlər.
• Mətni oxuyarkən obrazların nitqindəki hiss­
Doğru cavablar: həyəcanı müxtəlif səs çalarları ilə ifadə edir (st.
1. Elçin Nihaddan üç yaş böyük idi. 2.2.1).
2. Morze əlifbasında iki səs siqnalından istifa‐ • Öz biliklərindən istifadə etməklə mətndəki
də edilir. fakt və hadisələrə aydınlıq gətirir (st. 2.2.4).
3. Yüz əlli il əvvəl Amerikada Morze əlifbası • Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən
yaradıldı. faktları seçir (st. 2.2.4).
Formativ qiymətləndirmə • Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ edir (st. 2.2.3).
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. • Mətnin giriş, əsas və sonluq hissələrini müəy­
yən edir (st. 2.2.3).
Meyarlar Materiallar
• Dərsin qısa planı
Müəllifin məqsədini (məlumat
vermək, əyləndirmək, inandır­ Tap. A Mövzuya Mətnin davamının təxmin edil­
1
maq, təlimat vermək, cavab (dərslik) yönəltmə məsi
axtarmaq) müəyyən edir. “Morzenin sirri” mətninin II his­
2 Oxu
səsinin oxusu
Mətni oxuyarkən obrazların Şərti işarələrin transliterasiyası
Tap. B
nitqindəki hiss­həyəcanı müx­ ilə sözlərin oxunması; hadisə­
(dərslik) Oxuyub­
təlif səs çalarları ilə ifadə edir. 3 lərin ardıcıllığının sıralanması;
qavrama
Öz biliklərindən istifadə etmək­ mətnin tərkib hissələrinin müəy­
Tap. C yənləşdirilməsi
lə mətndəki fakt və hadisələrə
(dərslik)
aydınlıq gətirir. 4 Formativ qiymətləndirmə
Tap. D (dərs­ Mövzuya yönəltmə
Mətndə əsas fikrin açılmasına
lik), tap. A, C Müəllim şagirdləri “Morzenin sirri” mətninin
xidmət edən faktları seçir.
(iş dəftəri) I hissəsi ilə bağlı sual­cavab edir. Şagirdlər mətnin
Mətnin məzmununa uyğun II hissəsinə aid illüstrasiyaya baxaraq hadisələrin
Tap. B davamını təxmin edirlər. Bununla şagirdlərdə
olan (olmayan) fikirləri müəy­
(iş dəftəri)
yənləşdirir. mətnin davamını oxumağa maraq yaranır. Eyni
zamanda şagirdlərin təxminetmə bacarığı inkişaf
etdirilir.

191
 Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu.
“Morzenin sirri” mətninin II hissəsi şagirdlər tə­
rəfindən növbə ilə oxunur. Müəllim şagirdlərin
diqqətini yönəldici suala cəlb edərək onlara oxu
zamanı Morze əlifbası haqqındakı məlumatlara
diqqət etmələrini tapşırır. Eyni zamanda obraz­
ların nitqinə aid cümlələri oxuyarkən onların
hiss­həyəcanını müxtəlif səs çalarları ilə ifadə
etmələrinə nəzarət edir. Yeri gəldikcə onlara mü­
vafiq göstərişlər verir.
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (cihaz, çaşqın, ciyilti)
təxmini mənasını soruşur. Sonra sözlərin dəqiq
mənasını açıqlayır: Cihaz – hər hansı bir işi gör­
mək üçün alət, aparat, çaşqın – çaşıb­qalmış, nə
edəcəyini bilməyən, özünü itirmiş, ciyilti – cik­
kilti, cüyültü, cük­cük səsini bildirən təqlidi söz.
Şagirdlər sözlərin dəqiq izahından sonra onları
müxtəlif cümlələrdə istifadə edirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim şagird­
lərin diqqətini Morzenin Nihada göndərdiyi me­
saja yönəldir. Şagirdlər tire və nöqtələr arasında
qoyulmuş şaquli xətlərin nə bildirdiyini təxmin
edirlər. Məntiqi xarakterli bu tapşırığı cavablan­
dırmaq üçün şagirdlərin müxtəlif fərziyyələri ola
bilər.
Doğru cavab: Hərflər arasında bir şaquli xət‐
dən, sözlər arasında isə iki şaquli xətdən istifadə
olunur.
Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Püşkatma
üsulundan istifadə edilərək şagirdlər qruplara
ayrılır. Qrup iştirakçıları “Morzenin sirri” mət­
nində Morzenin Nihada göndərdiyi mesajdan
ipucu kimi istifadə edərək şifrlənmiş sözləri oxu­
mağa çalışırlar.
Doğru cavablar:
I qrup: masa, nail
II qrup: misal, mala
III qrup: adam, ilham
IV qrup: maili, alim
Bu tapşırıq hərflərin şərti işarələr olduğunu
şagirdlərin diqqətinə çatdırmaq məqsədi daşıyır.
Tapşırıq eyni zamanda şagirdlərin Morze əlifbası
haqqında öyrəndikləri məlumatları möhkəmlən­
dirməsinə imkan yaradır.
192
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tapşı­
rıqda verilmiş cümlələri oxuyur, “Morzenin sirri”
mətninin məzmununa uyğun olaraq sıralayırlar.
Şagirdlər tapşırıq vasitəsilə mətnin məzmununu
necə qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
Doğru cavablar: 2, 4, 1, 5, 3.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Yazı məzmun xətti ilə
inteqrasiya yaradan bu tapşırıq eyni zamanda
şagirdlərin mətnin tərkib hissələri haqqında bi­
liklərinin möhkəmləndirilməsinə yönəlib.
Doğru cavablar:
Giriş: Nihad əmisi oğlu Elçinlə telefonla da­
nışdı.
Əsas hissə: Nihad atasından soruşdu:
– Nə üçün telefonla danışanda danışdığımız
adam şəhərin o biri başında olsa da, səsimizi
eşidir?
Atası Nihada telefon, teleqraf, Morze haqqın­
da danışdı. Amma Nihad heç nə anlamadı. Nihad
yatdı. Yuxuda Morzeni gördü. Morze yaratdığı
əlifbanı Nihada öyrətdi.
Nəticə: Nihad yuxudan oyandı. Morzeni ya­
nında görməyib təəccübləndi.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətni oxuyarkən obrazların
Tap. A
nitqindəki hiss­həyəcanı müx­
(dərslik)
təlif səs çalarları ilə ifadə edir.
Öz biliklərindən istifadə etməklə
Tap. B
mətndəki fakt və hadisələrə ay­
(dərslik)
dınlıq gətirir.
Mətndə əsas fikrin açılmasına Tap. C
xidmət edən faktları seçir. (dərslik)
Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. A
yerini müəyyən edir. (iş dəftəri)
Mətnin giriş, əsas və sonluq Tap. B
hissələrini müəyyən edir. (iş dəftəri)
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

Oxu
3­cü dərs. “Sirli ekran”
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
• Dərslik: səh. 77­78 • İş dəftəri: səh. 51 rin diqqətini yönəldici suala cəlb edərək onlara
Təlim məqsədləri oxu zamanı informasiya vasitələri haqqındakı
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur məlumatlara diqqət etmələrini tapşırır. Şeir ilk
(st. 2.2.1). dəfə müəllim tərəfindən oxunur. Müəllim şeir­
• Mətndən faktlar gətirməklə fikrini əsaslandı­ dəki televiziya verilişlərinin adlarını sadalama
rır (st. 2.2.4). intonasiyası ilə oxuyur. Daha sonra şagirdlər şeiri
• Verilmiş mövzu ətrafında danışır və münasi­ növbə ilə oxuyurlar.
bət bildirir (st. 1.2.2). Oxuyub­qavrama
• Dinlədiyi və oxuduğu mətnin qısa məzmunu­ 2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər “sirli,
nu yazır (st. 3.1.2).
• Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən problemə mü­ sehrli ekran” anlayışını izah etməyə çalışırlar.
nasibətini ifadə edir (st. 3.1.3). Bunun üçün şeirin uyğun misralarını oxuyur,
• Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növ­ fikirlərini əsaslandırırlar.
lərini müəyyən edir (st. 4.1.7). Şagirdlərin cavabı təxminən belə ola bilər:
Şair “sirli, sehrli ekran” deyərkən televizoru
• Dərsin qısa planı nəzərdə tutur. Uşaqlar da, böyüklər də ona bax‐
mağı sevir. Televizorda müxtəlif dillərdə verilişlər
Mövzuya
1 Suallar üzrə müzakirə göstərilir. Televizorda müxtəlif verilişlər nümayiş
yönəltmə
etdirilir: cizgi filmi, kino, xəbər.
2 Oxu “Sirli ekran” şeirinin oxusu Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər şeirin məzmu­
nuna və təxəyyüllərinə əsasən tapşırıqda təqdim
Oxuyub­ Mətndən faktlar gətirməklə fik­
3 edilmiş sualı cavablandırırlar.
qavrama rin əsaslandırılması
Danışma
Verilmiş mövzu haqqında fikir və 1.2.2 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllimə şagird­
4 Danışma
münasibətlərin bildirilməsi
lərə tapşırıqdakı sualı ətraflı cavablandırmaq
Mətnin məzmununa əsasən ya­ üçün əlavə izahlar və yönəldici suallar vermək
5 Yazı zı; verilmiş mövzu ilə bağlı fikir
tövsiyə edilir:
və münasibətlərin ifadəsi
1. Texnika insanların onlardan daha rahat is­
Dil qay­ Cümlənin məqsəd və intonasiya­ tifadəsi üçün dayanmadan inkişaf edir: ölçüləri,
6
daları ya görə növləri funksiyaları, keyfiyyəti günü­gündən təkmilləş­
7 Formativ qiymətləndirmə dirilir. “Sirli ekran” şeirinin hansı misraları bu fikri
təsdiq edir? Sizcə, televizorları daha necə tək­
Mövzuya yönəltmə milləşdirmək olar? Siz gələcək televizorları necə
Müəllim aşağıdakı suallar vasitəsilə şagirdləri təsəvvür edirsiniz?
müzakirəyə cəlb edir:
Yazı
– Sizə lazım olan məlumatı almaq üçün nə‐
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər “Sirli
lərdən istifadə edirsiniz?
– Hansı qəzet və jurnalları tanıyırsınız? ekran” şeirində adıçəkilən televiziya verilişlərinin
– Sizin abunə olduğunuz qəzet və jurnal var‐ adını yazmaqla şeiri nə qədər diqqətlə oxuduq­
mı? larını nümayiş etdirirlər.
– Hansı televizor verilişlərinə baxırsınız? Doğru cavablar: kino, xəbər, musiqi, cizgi fil‐
– Sizə lazım olan informasiyanı tez bir zaman‐ mi.
da əldə etmək üçün hansı informasiya vasitə‐ 3.1.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər sevdiyi
sindən istifadə edirsiniz? Seçiminizi izah edin. televiziya verilişlərinin adını qeyd edir. Həmin
a) Kitab verilişləri seçmə səbəblərini yazaraq münasibət­
b) İnternet lərini bildirirlər.
c) Televizor

193
 Dil qaydaları
4­cü dərs. “Anamla danışmaq
4.1.7 Tapşırıq D (dərslik), tapşırıq C (iş dəf­
istəyirəm”
təri). Möhkəmləndirmə xarakterli bu tapşırıqlar
şagirdlərə cümlənin məqsəd və intonasiyaya • Dərslik: səh. 78­79 • İş dəftəri: səh. 52
görə növlərini xatırladır və bu mövzuda qazan­ Təlim məqsədləri
dıqları bilikləri möhkəmləndirməyə imkan ya­ • Ucadan oxuduqdan sonra mətndəki məlu­
radır. matlarla bağlı suallara cavab verir (st. 2.2.1).
Dərslikdə təqdim edilmiş D tapşırığı üçün • Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
doğru cavablar belə olmalıdır: edir (st. 2.2.3).
1. Nida cümləsi. • Vizual informasiyanın qrafik strukturunu mü­
2. Nəqli cümlə. əyyənləşdirməklə ondan səmərəli istifadə edir
3. Əmr cümləsi. (st. 2.2.3).
4. Sual cümləsi. • Müəyyən məqsədlə anket yazır (st. 3.1.4).
İş dəftərində təqdim edilmiş C tapşırığı üçün • Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən problemə mü­
doğru cavablar təxminən belə ola bilər: nasibətini ifadə edir (st. 3.1.3).
Nəqli cümlə: Axşam Aysel televizorda uşaq • Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni müəyyən
verilişinə baxacaq. etməklə cümləni müvafiq sözlə tamamlayır (st.
Sual cümləsi: Axşam Aysel televizorda hansı 2.1.2).
verilişə baxacaq? • Dərsin qısa planı
Əmr cümləsi: Aysel, axşam televizorda uşaq
verilişinə bax. Mövzuya “Skype” proqramı haqqında mə­
1
yönəltmə lumat
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Oxu. Söz “Anamla danışmaq istəyirəm”
2
ehtiyatı mətninin oxusu
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Oxuyub­ Hadisələrin ardıcıllığının sıra­
Meyarlar Materiallar 3
qavrama lanması; diaqramın oxusu
Şeiri məzmununa uyğun into­ Tap. A Sorğu keçirməklə diaqramın ha­
nasiya ilə oxuyur. (dərslik) 4 Yazı zırlanması; kompüterin faydası
haqqında yazı
Mətndən faktlar gətirməklə fik­ Tap. B, C Söz ehti­ Buraxılmış sözləri artırmaqla
rini əsaslandırır. (dərslik) 5
yatı cümlələrin tamamlanması
Verilmiş mövzu ətrafında danı­ Tap. Ç 6 Formativ qiymətləndirmə
şır və münasibət bildirir. (dərslik)
Mövzuya yönəltmə
Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin Tap. A Müəllim “skype” haqqında aşağıdakı məlu­
qısa məzmununu yazır. (iş dəftəri) matları verə bilər: Skype Estoniyada yaranan
Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən səsli və görüntülü danışmağa imkan verən kom­
Tap. B püter proqramıdır. Bu proqram vasitəsilə siz
problemə münasibətini ifadə
(iş dəftəri) skype hesabı olan digər dostlarınızla dünyanın
edir.
harasında olmasından asılı olmayaraq pulsuz
Cümlənin məqsəd və intona­ Tap. D (dərs­
əlaqə saxlaya bilərsiniz. Müəllimə imkan daxilin­
siyaya görə növlərini müəyyən lik), tap. C (iş
də "skype" vasitəsilə şagirdlərlə birlikdə hər
edir. dəftəri)
hansı bir valideynlə və yaxud digər siniflərin
şagirdləri ilə ünsiyyət yaratmaq, “skype” proq­
Növbəti dərsə hazırlıq: Növbəti dərsdə internet­ ramından istifadəni əyaniləşdirmək tövsiyə edilir.
dən istifadə edərək ünsiyyət qurmaq haqqında
danışılacaq. Bu məqsədlə müəllimə “skype” Oxu. Söz ehtiyatı
haqqında məlumat toplamaq tövsiyə edilir. 2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Növbəli oxu.
“Anamla danışmaq istəyirəm” mətninin cüm­
lələri şagirdlər tərəfindən növbə ilə oxunur. Şa­

194
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

girdlər mətnin məzmununa əsasən mətnə yö­
nəlmiş sualları cavablandırırlar.
“Söz boğçası” rubrikası. Müəllim şagirdlər­
dən tanış olmayan sözlərin (internet, heyrət, mo‐
nitor, minnətdarlıq) təxmini mənasını soruşur.
Sonra sözlərin dəqiq mənasını açıqlayır: internet
– kompüter şəbəkəsi, heyrət – təəccüb, monitor
– ekran, minnətdarlıq – təşəkkür. Şagirdlər söz­
lərin dəqiq izahından sonra onları müxtəlif cüm­
lələrdə istifadə edirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər tap­
şırıqda verilmiş cümlələri oxuyur, “Anamla da­
nışmaq istəyirəm” mətninin məzmununa uyğun
olaraq sıralayırlar. Bu tapşırıq vasitəsilə mətnin
məzmununu necə qavradıqlarını nümayiş etdi­
rirlər.
Doğru cavablar: 4, 3, 2, 5, 1.
2.2.3 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıqda 2­ci sinif
şagirdlərinin kompüterdən istifadə məqsədləri
haqqında məlumatları əks etdirən diaqram təq­
dim edilir. Əvvəlcə şagirdlərə riyaziyyat dərsində
diaqram haqqında aldıqları məlumatlar xatır­
lanır. Daha sonra onlara tapşırıqda təqdim
olunmuş diaqramla tanış olmaq, məlumatları
oxumaq üçün müəyyən vaxt verilir. Ayrılan vaxt
bitdikdən sonra şagirdlər diaqrama aid sualları
cavablandırırlar. Müəllim diaqrama aid əlavə
suallardan da istifadə edə bilər:
1. Diaqram hansı sinif haqqında məlumatları
əks etdirir?
2. Diaqrama əsasən kompüterdən hansı məq‐
səd üçün daha az istifadə edilir?
3. Bu sinfin şagirdləri haqqında “musiqi hə‐
vəskarı” demək olarmı? Fikrinizi açıqlayın.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq C (dərslik). Bu tapşırıqda şa­
girdlər öz sinif yoldaşlarının kompüterdən istifa­
də məqsədləri haqqında məlumatları əks etdirən
diaqram hazırlamalıdırlar. Tapşırığın asanlıqla və
uğurla yerinə yetirilməsi üçün müəllim şagirdləri
“addım­addım” təlimatlandırır.
I addım. Şagirdlər sorğu anketini doldururlar.
Sorğu anketinin nümunəsi dərslikdə verilib. Hər
bir şagird dəftərində anketdə seçim etdiyi məq­
sədləri qeyd edir. Və yaxud müəllim imkan da­
xilində sorğu anketinin üzünü çoxaldaraq istifadə
edir.
II addım. Sorğu anketləri bir yerə toplanır.
Şagirdlər növbə ilə anketlərdən birini götürüb
oxuyurlar. Müəllim isə lövhədə həmin məlu­
matları simvollarla qeyd edir; məsələn: “Cizgi
filmlərinə baxıram” qırmızı kub ilə işarə edilir.
Beləliklə, bütün anketlərdə olan məlumatlar dia­
qramda əks etdirilir.
III addım. Fəaliyyət yoxlama ilə yekunlaşır:
Sorğu neçə nəfər arasında keçirilib? Diaqramda
qeyd olunan məlumat neçə nəfərə aiddir? və
sairə.
3.1.3 Tapşırıq B (iş dəftəri). Bilirik ki, keçən
və cari tədris ilində şagirdlər bir çox təqdimatlar
hazırlamışlar. Bu təqdimatları hazırlayarkən, çox
güman ki, internetdən istifadə etmişlər. Şagirdlər
bu tapşırıqda təqdimatları hazırlayarkən inter­
netdən necə faydalandıqlarını açıqlayacaq, öz
münasibətlərini bildirəcəklər.
Söz ehtiyatı
2.1.2 Tapşırıq C (iş dəftəri). Bu tapşırıq mo­
deli oxuyub­qavrama bacarığını və məntiqi tə­
fəkkürü inkişaf etdirmək üçün effektiv üsullardan
biridir. Şagirdlər natamam cümlədəki açar söz­
lərə (əlamətlərə) diqqət edir, sözlər arasında
məntiqi əlaqə qurmaqla cümləni tamamlayırlar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Ucadan oxuduqdan sonra
Tap. A
mətndəki məlumatlarla bağlı
(dərslik)
suallara cavab verir.
Fakt və hadisələrin mətndəki ye­ Tap. A
rini müəyyən edir. (iş dəftəri)
Vizual informasiyanın qrafik
Tap. B
strukturunu müəyyənləşdirmək­
(dərslik)
lə ondan səmərəli istifadə edir.
Müəyyən məqsədlə anket dol­ Tap. C
durur. (dərslik)
Mövzu ilə bağlı mətn yazarkən
Tap. B
problemə münasibətini ifadə
(iş dəftəri)
edir.
Sözlər arasındakı məntiqi əla­
Tap. C
qəni müəyyən etməklə cüm­
(iş dəftəri)
ləni müvafiq sözlə tamamlayır.

195
Növbəti dərsə hazırlıq: Müəllimə növbəti dərsin
motivasiyasında istifadə etmək üçün aşağıdakı­
ları hazırlamaq tövsiyə edilir:
Kiçikölçülü qutu, qələm, dəftər vərəqi, “yazı yaz‐
maq” anlayışını verən şəkil, bir neçə konvert.
5­ci dərs. Ümumiləşdirici təkrar
• Dərslik: səh. 80 • İş dəftəri: səh. 53
Təlim məqsədləri
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur
(st. 2.2.1 ).
• Mətndəki əsas fikri həyatda gördükləri ilə mü­
qayisə edərək şəxsi qənaətini bildirir (st. 2.2.4).
• Müəllifin məqsədini (məlumat vermək, əy­
ləndirmək, inandırmaq, təlimat vermək, cavab
axtarmaq) müəyyən edir (st. 2.2.2).
• Miqdar və sıra saylarını fərqləndirir (st. 4.1.5).
• Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşularaq yarat­
dığı mənanı müəyyənləşdirir (st. 4.1.5).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Bölmə üzrə məlumatların
1 cümlələri oxuyur, onların arasından alqışları se­
yönəltmə xatırlanması
2 Oxu “Mayak” şeirinin oxusu
Oxuyub­ İnformasiya vasitələrinin müqa­
3 • Zəhmətin hədər getməsin.
qavrama yisəsi; alqışların fərqləndirilməsi
Miqdar və sıra saylarının fərq­
Dil qay­ ləndirilməsi; ‐lı, ‐li, ‐lu, ‐lü şəkil­
4 4.1.5 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər onlara
daları çiləri ilə əlamət bildirən sözlərin
düzəlməsi
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim bölmədəki mövzulara uyğun olaraq
şəkillər nümayiş etdirir (bölmənin şmustitulun­
dakı şəkilləri nümayiş etdirmək də olar) və açar
sözlər səsləndirir:
Dağ başında ocaq, səmada göyərçin, qaya­
üstü təsvirlər, dənizdə mayak, qaya parçasını
kiçik daşlarla döyəcləyən adam, telefon, radio,
televizor, kompüter.
Şagirdlər bu bölmədə həmin mövzular üzrə
öyrəndikləri məlumatlar haqqında danışırlar.
196
Oxu
2.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər “Mayak”
şeirini növbə ilə bir­birini izləyərək ucadan oxu­
yurlar. Müəllim şagirdlərin şeiri məzmununa uy­
ğun oxumasını izləyir, yeri gəldikcə məsləhətlər
verərək onları istiqamətləndirir. Şagirdlər şeir­
dən qafiyələnən sözləri seçib yazırlar. Bu tapşırıq
şagirdlərə qafiyə haqqında öyrəndikləri bilikləri
möhkəmləndirməyə imkan yaradır.
Doğru cavablar: batır – yatır, mayak – oyaq,
fırtına – hər yana, duman – güman, çatan – ka‐
pitan.
Oxuyub­qavrama
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­
dakı şəkillərdə təsvir edilmiş informasiya va­
sitələrini müəyyənləşdirir və onları mayakın
ötürdüyü siqnal ilə müqayisə edirlər.
Doğru cavab: Mayak işıq vasitəsilə informa‐
siya ötürür, bu baxımdan onu dağ başında qa‐
lanmış ocaq ilə müqayisə etmək olar.
2.2.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq müəl­
limə şagirdlərin alqışlar haqqında öyrəndikləri
bilikləri nə dərəcədə mənimsədiklərini yoxla­
mağa imkan verir. Şagirdlər tapşırıqda verilmiş
çirlər.
Doğru cavablar:
• Ömrün uzun olsun.
• Ana‐atanın fəxri olasan.
Dil qaydaları
təqdim edilmiş dörd sözdən birini fərqləndir­
məklə miqdar və sıra sayları haqqında qazan­
dıqları bilikləri nümayiş etdirirlər.
Doğru cavablar:
1) Birinci sırada D variantında verilmiş söz sıra
sayıdır, digərləri isə miqdar sayıdır.
2) İkinci sırada C variantında verilmiş söz miq‐
dar sayıdır, digərləri isə sıra sayıdır.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıqda kiçik bir dia­
loq təqdim edilmişdir. Burada bəzi cümlələrdə
sıra sayları buraxılmışdır. Şagirdlər cümlənin
məzmununa uyğun olaraq buraxılmış sıra say­
larını artıraraq cümlələri tamamlayırlar. Tapşırıq
sıra sayları haqqında aldıqları bilikləri möhkəm­
ləndirməyə xidmət edir.
 7­ci bölmə ÜNSİYYƏT NƏDİR

Tapşırıq Ç (dərslik), tapşırıq C (iş dəftəri).

Şagirdlər tapşırıqda verilmiş ad bildirən sözlərə
‐lı, ‐li, ‐lu, ‐lü şəkilçilərindən uyğun gələnini ar­
tırmaqla əlamət bildirən sözlər yaradırlar. Bu­
nunla da bu haqda öyrəndiklərini nümayiş
etdirirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.

Meyarlar Materiallar
Şeiri məzmununa uyğun in­ Tap. A
tonasiya ilə oxuyur. (dərslik)
Mətndən əsas fikri həyatda
Tap. B
gördükləri ilə müqayisə edərək
(dərslik)
şəxsi qənaətini bildirir.
Müəllifin məqsədini (məlumat
vermək, əyləndirmək, inandır­ Tap. A
maq, təlimat vermək, cavab ax­ (iş dəftəri)
tarmaq) müəyyən edir.
Tap. C (dərslik),
Miqdar və sıra saylarını müəy­
tap. B (iş
yənləşdirir.
dəftəri)

Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qo­ Tap. Ç (dərslik),

şularaq yaratdığı mənanı müəy­ tap. C (iş
yənləşdirir. dəftəri)

197
 bölmə 8 ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
Mövzu Ətraf mühit və biz
• Tanış mövzular üzrə müzakirə
Şifahi nitq • Qrafik informasiyanın şifahi təqdimatı
• Şəkil əsasında danışma
• barama, mum, pətək, neştər, nektar, agah olmaq, odlu
silah, tilov, qarmaq, əcinnə, ləngər vurmaq, təqib etmək,
Söz ehtiyatı
çömbəlmək, avar, qalaq, yaramaq, ağzı açıq qalmaq,
məişət və s.
Nitq bacarıqları
• bədii və informativ mətnlərin oxunması
Oxu • qrafik informasiyanın oxunması
• mətnin mövzu, məzmun və ideyasının müəyyən olunması

• şəkil və ya plan əsasında təsviri xarakterli mətnin yazılması

• mətnin plan əsasında yazılması
Yazı
• plakat tərtib edilməsi
• məktubun müxtəlif məqsədlərlə yazılması
• Müraciət bildirən sözlərlə vergülün işlənməsi
Dil qaydaları • Hiss­həyəcan bildirən sözlərin işlənməsi
Akademik biliklər • Gələcək zamanda işlənən feillərin düzgün yazılışı
• Müraciət bildirən sözlər, hiss­həyəcan bildirən sözlər, pla­
Filoloji anlayışlar
kat, həm böyük, həm də kiçik hərflə yazılan sözlər
• Təbiətə sevgi, təbiətin qorunması, təbiətdəki varlıqlara
Kompetensiyalar dəyər verilməsi, canlıların həyatının bir­biri ilə sıx bağlı ol­
ması, ətraf mühitin təmizliyi

Bu bölmədə təbiətin bizə verdiyi nemətlər, Mənimsəmədə çətinlik doğuran məsələlər:

insanın təbiətə olan münasibəti, təbiətə qayğı və
sevgi ilə yanaşmağın vacibliyi, maddi nemətlərin
qənaətlə istifadəsi kimi müxtəlif mövzulardan
bəhs edən bədii və informativ mətnlər təqdim
edilir. Əsas məqsəd bu mövzulardan istifadə et­
məklə dinləmə, danışma, oxu və yazı bacarıqlarını
inkişaf etdirmək, bu mövzularla bağlı söz ehti­
yatını zənginləşdirməkdir.
Öncədən vacib olan bilik və bacarıqlar:
• mətndəki obrazların xarakterini təhlil edir,
onlara münasibət bildirir;
• mətnə diqqətlə qulaq asır, mətn oxunduqca
kitabdan izləyir;
• fikirlərini sərbəst şəkildə yazır;
• cümlənin növlərini fərqləndirir;
• məktubun struktur xüsusiyyətlərini bilir;
• şüar yazır.
• Mətnin qısa məzmununun yazılması;
• Plakatın tərtibi;
• Nidaların, müraciət bildirən sözlərin müəy­
yənləşdirilməsi, yerinə görə müvafiq durğu işa­
rələrindən (vergül, nida) istifadə.
Diferensial təlim
Bu bölmənin tədrisi zamanı mövzuların mə­
nimsədilməsində şagirdlərin fəaliyyətinə fərdi, di­
ferensial yanaşma faydalı ola bilər. Bu məqamlarla
bağlı tövsiyələr dərslərin şərhində verilmişdir.
Bu bölmədə nəzərdə tutulan köməkçi vəsait­
lər: ətraf mühitin çirklənməsi ilə bağlı şəkillər, “qu‐
rama” üsulu ilə tikilən hər hansı bir əşya və yaxud
qurama sənət nümunəsini əks etdirən şəkillər,
plastik butulkalar və s.

198

fəsil 1 TƏBİƏT BİZƏ NƏ VERİR
1­ci dərs. “İpəkqurdu”
• Dərslik: səh. 81­83 İş dəftəri: səh. 54
Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
• Bədii və informativ mətnləri məzmun xüsusiy­
yətlərinə görə fərqləndirir (st. 2.2.2).
• Verilmiş sözlərə xas olan ümumi məna və ya
əlaməti müəyyənləşdirir (st. 2.1.1).
• Qrafik informasiyanı (sxem, cədvəl, diaqram
və s.) şifahi təqdim edir (st. 1.2.1).
• Hər hansı prosesin mərhələlərini ardıcıllıqla
sadalayır (st. 1.2.1).
• Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında infor­
mativ və ya bədii mətn yazır (st. 3.1.2).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya "Ətraf mühit" anlayışının şaxə­
1 bilirsiniz? (Qida məhsulu və dərman vasitəsi kimi
yönəltmə ləndirilməsi
Bölmə titulundakı şəkil və suallar
2 Danışma
üzrə iş
“İpəkqurdu” mətninin oxusu;
3 Oxu
qrafik informasiyanın oxunması
Söz ehti­
4 “Söz boğçası” üzrə iş
yatı
İpəyin alınması mərhələləri üzrə
5 Danışma
danışma
İpəyin alınması ardıcıllığının yazıl­
6 Yazı
ması
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Klaster. Şaxələndirmə. Müəllim sual verir:
“Ətraf mühit” dedikdə nə başa düşürsünüz?
Ətraf mühiti izah edən sözlər deyin. Şagirdlər
müxtəlif sözlər səsləndirə bilərlər: hava, su, me­
şə, dəniz, bitkilər, heyvanlar, binalar və s.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Danışma fəaliyyəti
müəllimin yönəldici sualları və titul səhifəsində
verilmiş şəkillər vasitəsilə həyata keçirilir.
Yönəldici suallar: 1. Təbiətdə hansı canlılar
var? Bizim üçün canlıların hansı faydaları var?
2. Biz təbiəti necə qorumalıyıq? Hansı şəkil‐
lərdə təbiətə qayğıkeş münasibət ifadə edilib?
Təbiətə daha necə qayğı göstərə bilərik?
199
8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
3. Sizcə, ağacların kəsilməsi təbiətə necə zi‐
yan vurur? (hava çirklənir, oksigen azalır, insan‐
ların sağlamlığına mənfi təsir göstərir və s.)
4. Bir əşyanız köhnəldikdə onunla nə edirsi‐
niz? Sizcə, biz ondan yeni bir əşya hazırlaya bilə‐
rikmi? Şəkildə gördüyünüz uşaqlar nə hazırlayırlar?
Müəllimin nəzərinə! Titul səhifəsində ve­
rilmiş nümunə əsasında şagirdlər növbəti
sərbəst dərsdə və ya texnologiya dərsində
köhnə əşyalardan yeni əşyalar hazırlaya
bilərlər.
Tapşırıq B (dərslik). Həyat bilgisi fənni ilə in­
teqrasiya. Şagirdlər şəkillərə baxır və müəllimin
yönəldici sualları vasitəsilə gördükləri canlıların
faydaları haqqında bildiklərini danışırlar.
Suallar: Şəkildə hansı canlıları görürsünüz?
Birinci şəkildə gördüyünüz bitki necə adlanır? İn‐
sanlar ondan necə istifadə edirlər? Bəs qoyun
bizə nə verir? Üçüncü şəkildə təsvir olunmuş arı,
sizcə, nə edir? Bal yemisinizmi? Balın dadı, rəngi
necə olur? Balın insanlar üçün hansı faydalarını
istifadə olunur.)
Əlavə tapşırıq: Hər bir canlının aid olduğu
ümumi məna qrupunu (bitki, heyvan, həşərat)
müəyyən edin. Bu məna qruplarına daxil olan
başqa canlı adlarını söyləyin.
Bitki: ağac, ot, çiçək, kol və s.
Heyvan: it, pişik, inək, qoyun, keçi, dəvə və s.
Həşərat: kəpənək, qarışqa, hörümçək və s.
Oxu
2.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Müəllim oxuya
başlamazdan əvvəl mətnin növlərini (bədii və in­
formativ) xatırladır və soruşur: Mətnin hansı nö‐
vü bizə daha çox məlumat verir?
Şagirdlər “İpəkqurdu” mətnini səsli oxuyurlar.
Müəllim şagirdlərə oxuduqları mətnin növü­
nü müəyyənləşdirməyi tapşırır. Müəllimin kö­
məyi ilə şagirdlər mətnin ilk iki abzasının bədii,
sonrakı abzasların informativ xarakter daşıdığı
qənaətinə gəlirlər. Mətnin abzasları təhlil edilir:
Mətndə neçə abzas var? Mətnin hansı abzas‐
larında ipəkqurdu haqqında daha çox məlumat
verilir? (4­cü, 5­ci abzaslar)
Müəllim mətnin necə qavranıldığını müəyyən
etmək üçün mətnlə bağlı faktoloji suallar da verə
bilər: Mətnə əsasən ipəyin vətəni hara sayılır?
Şahzadənin fincanına nə düşmüşdü? İpəkqurdu
nə ilə qidalanır?
 Söz ehtiyatı Meyarlar Materiallar
2.1.1 “Söz boğçası” rubrikası. Şagirdlər mətn­ Tanış mövzu ətrafında söhbət Tap. A, B
dən öyrəndikləri yeni sözlərin (ipəkqurdu, ipək, edir. (dərslik)
barama, tırtıl) mənalarını izah edirlər. Bununla Bədii və informativ mətni fərq­ Tap. C
da şagirdlərin söz ehtiyatı artırılır, həmçinin oxu­ ləndirir. (dərslik)
yub­qavrama bacarıqları inkişaf etdirilir.
Sxemdə verilmiş informasiyanı Tap. Ç
Danışma şifahi təqdim edir. (dərslik)
1.2.1 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıqda mətndə Hər hansı prosesin mərhələlə­ Tap. D
ipəyin alınması mərhələləri haqqında verilmiş rinin ardıcıllığını müəyyən edir. (dərslik)
məlumatlar şagirdlərə qrafik şəkildə təqdim edil­ Şəkillər və bildiyi məlumatlar
mişdir. Bu, qrafik informasiyanın oxunması və Tap. A
əsasında informativ və ya bədii
nəql olunması bacarığının formalaşmasına xid­ (iş dəftəri)
mətn yazır.
mət edir. Müəllim şagirdlərin sxem vasitəsilə
mətndən aldıqları informasiyaları ümumiləşdir­
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimin növbəti dərs­
mələri üçün onların diqqətini aşağıdakı suallarla də nümayiş etdirmək üçün ipək kəlağayı və ya
sxemin strukturuna yönəldir: başqa ipək geyim, yun jaket və pambıq köynək
Sxemdə ipək parçanın alınması üçün neçə gətirməsi tövsiyə olunur.
mərhələ göstərilmişdir? Sxemdəki ox işarələri bi‐
zə danışmağa necə kömək edir? Sxemdə ilk və
son mərhələ hansıdır? Hər bir mərhələni necə ad‐
landıra bilərik? (Kəpənəyin yumurta qoyması, 2­ci dərs. “Geyimlərin hazırlanması”
kiçik qurdların – tırtılların yaranması, tırtılın bö‐
yüməsi, baramanın əmələ gəlməsi, tırtılın kəpə‐ • Dərslik: səh. 83­84 İş dəftəri: səh. 55
nəyə çevrilməsi, ipək sapın hazırlanması, ipək
parçanın toxunması.) Təlim məqsədləri
• Tanış mövzu ətrafında söhbət edir (st. 1.2.1).
Diferensial təlim • Hər hansı prosesin mərhələlərini düzgün ardı­
İpəyin alınması mərhələlərini ardıcıl danış­ cıllıqla sadalayır (st. 1.2.1).
maqda çətinlik çəkən şagirdlərə mətnin son iki • Şəkillər və bildiyi məlumatlar əsasında bir
abzasını yenidən oxumaq tapşırılır.
neçə cümlədən ibarət mətn yazır (st. 3.1.2).
1.2.1 Tapşırıq D (dərslik). Şagirdlər fərdi qay­ • Dinlədiyi mətnlə bağlı sualları cavablandırırlar
dada mətndən və sxemdən əldə etdikləri mə­ (st. 1.1.1).
lumatlar əsasında tapşırıqda verilmiş cümlələrin • Bəzi leksik şəkilçilərin sözə qoşularaq yarat­
düzgün ardıcıllığını müəyyən edib vərəqdə ar­ dığı yeni mənanı müəyyənləşdirir (st. 4.1.5).
dıcıllığa uyğun rəqəmləri qeyd edirlər. Sonra mü­
əllim düzgün cavabı (2­ci, 5­ci, 1­ci, 4­cü, 3­cü) • Dərsin qısa planı
lövhədə yazmaqla şagirdlərin cavab variantlarını Müxtəlif materiallardan hazır­
yoxlayır. 1 Mövzuya
yönəltmə lanmış geyimlərin nümayişi
Yazı Müxtəlif geyimlər haqqında da­
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər ipəyin 2 Danışma nışma; yun parçanın alınması
alınma prosesinin mərhələlərini ardıcıl yazmaqla haqqında danışma
həm mətni oxuyub­qavradıqlarını nümayiş et­ 3 Dinləmə Dinləmə mətni üzrə iş
dirirlər, həm də yazı bacarıqlarını inkişaf etdi­ Yun parçanın alınması üzrə
rirlər. 4 Yazı
mətn qurma
Formativ qiymətləndirmə qayda­ ‐çı, ‐çi, ‐çu, ‐çü şəkilçisi ilə bağlı
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ 5 Dil
ları biliklərin möhkəmləndirilməsi
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
6 Formativ qiymətləndirmə

200
 8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ

Mövzuya yönəltmə Mətni dinlədikdən sonra şagirdlər aşağıdakı

Müəllim gətirdiyi geyimləri şagirdlərə göstərir
və soruşur:
– Sizcə, bu geyimlər nədən hazırlanıb? Sizcə,
hansı daha qalındır? Geyimlərdən hansını yayda,
hansını qışda geyinsək, daha yaxşı olar?
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlərin əyani
olaraq parçalara toxunması tapşırıqda verilmiş
geyimlər haqqında daha ətraflı danışmağa kö­
mək edir.
1.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər şəkillərin
altında verilmiş hərəkət bildirən sözlərdən is­
tifadə edərək yun parçanın hazırlanması haq­
qında danışırlar. Müəllim ilk olaraq şagirdlərin
diqqətini şəkillərin altında verilmiş hərəkət bil­
dirən sözlərə yönəldir. Verilmiş ardıcıllığa uyğun
olaraq yun parçanın alınması haqqında mətn
qurub danışırlar. Tapşırıq eyni zamanda şagird­
lərin söz ehtiyatını artırır və möhkəmləndirir.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər dərs­
likdəki B tapşırığında yun parçanın alınması
prosesinin ardıcıllığını öyrəndikdən sonra iş dəf­
tərindəki tapşırığı fərdi şəkildə yerinə yetirirlər.
Bu, şagirdlərin həm şəkillərdə verilmiş informa­
siyanı qavramaq, həm də prosesi yazıda ifadə
etmək bacarığını inkişaf etdirir.
Dinləmə
1.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Əvvəlcə müəllim
şagirdlərin diqqətini şəklə yönəldərək suallar
verir:
– Şəkildəki qadınlar nə edirlər? Pambıq bitkisi
görmüsünüzmü?
Sonra “Pambığın hekayəsi” mətnini səslən­
dirir:
Pambığın hekayəsi
Biz bir vaxtlar kiçik toxumlar idik. Bir əkinçi
bizi tarlada torpağa səpdi. Bir müddət sonra cü‐
cərdik və çiçək açmağa başladıq. Sonra qozalar
yarandı. Tam yetişdikdən sonra qozalar açıldı və
içərisindəki pambıq üzə çıxdı. Bizi tarladan yığ‐
dılar. Daha sonra torbalara doldurub fabrikə
apardılar. Dəzgahda əyirib saplar hazırladılar.
Rəngbərəng boyalarla boyadılar. Saplardan par‐
çalar toxudular.
sualları cavablandırırlar:
Mətn kimin dilindən söylənilir? Pambıq hara‐
da yetişir? Bəs pambıq parça harada hazırlanır?
Dərslikdəki tapşırıq yerinə yetirilir. Şagirdlər
cümlələri düzgün ardıcıllıqla oxuyurlar: 2, 4, 5,
1, 3.
Əlavə tapşırıq. Pambıq parçanın yaranma
prosesi ilə bağlı tapşırıq yerinə yetirilir. Bunun
üçün müəllim lövhədə aşağıdakı sxemi çəkir və
altında toxum, çiçək, qoza, pambıq, sap sözlərini
qarışıq şəkildə yazır. Şagirdlərin köməyi ilə sözləri
sxemin üzərində düzgün ardıcıllıqla yerləşdirir.
Dil qaydaları
4.1.5 Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim şagirdlərin
keçmiş biliklərini yada salır. Hansı şəkilçi peşə
bildirən sözlər yaradır? Şagirdlər ‐çı, ‐çi, ‐çu, ‐çü
şəkilçisi ilə bağlı biliklərindən istifadə edərək
traktorçu, əkinçi, pambıqçı, üzümçü sözlərini ya­
radırlar. Yaranmış peşə adlarını izah edirlər. Hər
bir peşə sahibi haqqında danışırlar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tanış mövzu ətrafında söh­ Tap. A
bət edir. (dərslik)
Hər hansı prosesin mərhələ­
Tap. B
lərini düzgün ardıcıllıqla sa­
dalayır. (dərslik)
Şəkillər və bildiyi məlumat­
Tap. A
lar əsasında bir neçə cüm­
(iş dəftəri)
lədən ibarət mətn yazır.
Dinlədiyi mətnlə bağlı sual­ Tap. C
ları cavablandırırlar. (dərslik)
Bəzi leksik şəkilçilərin sözə Tap. Ç
qoşularaq yaratdığı yeni mə­
nanı müəyyənləşdirir. (dərslik)

201
3­cü dərs. “Arı” yığan insan arıçı adlanır. Onların arı sancmala­
rından qorunması üçün xüsusi geyimləri olur.
• Dərslik: səh. 84­85 • İş dəftəri: səh. 56
Oxu
Təlim məqsədləri 2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Şeirin intonasiyalı
• Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq fikir yürü­
oxusu təşkil edilir. Şagirdlərə tanış olmayan söz­
dür (st. 1.2.1).
• Şeiri məzmununa uyğun intonasiya ilə oxuyur lər izah olunur.
(st. 2.2.1). Müəllimin nəzərinə! Sözlərin izahı: mum –
• Dinlədiyi mətn əsasında şəkil üzrə danışır (st. bal arılarının hazırladığı və şan düzəltmək
1.1.1). üçün istifadə etdikləri maddə; nektar –
• Dinlədiyi mətnin qısa məzmununu yazır (st. çiçəklərin ifraz etdiyi şəkərli şirə; şan – balı
3.1.2). saxlamaq üçün arıların pətəkdə mumdan
• Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni müəyyən düzəltdikləri gözcüklər; neştər – arının sanc­
etməklə cümləni müvafiq sözlə tamamlayır (st. maq üçün istifadə etdiyi zəhərli iynəsi.
2.1.2). Şagirdlər sualları cavablandırmaqla şeiri
oxuyub­qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
• Dərsin qısa planı
“Sizcə, arı ilin hansı aylarında çalışmır?
Mövzuya (Qış aylarında) Sizcə, nə üçün bu aylarda
1 Tapmacanın söylənilməsi
yönəltmə bal arıları bal hazırlamırlar? (Çünki gül­
2 Danışma Arıçılıq haqqında danışma çiçək mövsümü deyil)” sualları ətrafında
“Arı” şeirinin oxunması; suallar müzakirə aparılır.
3 Oxu
üzrə iş Şeir oxunduqdan sonra müəllim şagirdlərə
“Bal arısının ailəsi” mətninin din­ şeirin strukturu ilə bağlı (şeirin adı, müəl­
4 Dinləmə
lənilməsi lifi, qafiyələnməsi və s.) əvvəlki biliklərini
“Bal arısının ailəsi” mətni üzrə xatırlada bilər.
5 Yazı
yazı işi Əlavə tapşırıq. Müəllim hər şagirdə şeirdən
Söz ehti­ iki qafiyələnən söz seçib yazmağı tapşıra bilər.
6 Yeni sözlər üzrə iş
yatı Əlavə tapşırıq. Şagirdlərə arıların faydası
7 Formativ qiymətləndirmə (məişətdə, təbabətdə istifadəsi) haqqında araş­
Mövzuya yönəltmə dırma aparmaq tapşırılır. Təqdimatlar növbəti
Müəllim arı ilə bağlı tapmaca səsləndirir: sərbəst dərsdə dinlənilə bilər.
Qanadı var uçmağa, Dinləmə
İynəsi var sancmağa, 1.1.1 Tapşırıq C (dərslik). Müəllim “Sizcə,
Sevir işi, zəhməti, heyvanların və ya həşəratların ailəsi ola bilərmi?
Odur ki var hörməti. Onlar da bizim kimi ailədəki vəzifələrini bölə
Danışma bilərlərmi? kimi yönəldici suallar səsləndirir.
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagird­ Müəllim “Bal arısının ailəsi” mətnini oxuyur:
lərin diqqətini şəklə yönəldərək şəkil əsasında
Bal arısının ailəsi
sözlər deməyi tapşırır. Bununla şagirdlərin möv­
Bal arıları ailə şəklində olur. Bu ailədə hərənin
zu üzrə ilkin söz ehtiyatı (arı, arıçı, yeşiklər, pətək,
öz işi, öz vəzifəsi var. Arı ailəsində minlərlə arı
şan, bal və s.) yoxlanılır. Müəllim yönəldici suallar
yaşayır. Lakin ana arı bircə dənə olur. Onun əsas
verməklə “arıçı” peşə sahibinin işi haqqında on­
vəzifəsi dünyaya yeni arılar gətirmək və onları
ları danışdırır:
bəsləyib boya‐başa çatdırmaqdır.
– Sizcə, arılar balı necə hazırlayırlar? Arılar nə
Kəşfiyyatçı arı gedib çölü‐çəməni gəzir və pə‐
ilə qidalanırlar? Arıçı görmüsünüzmü? Şəkildəki
təyə – ailənin evinə qayıdır. O özü ilə çiçəklərin
arıçının geyiminə diqqət edin. Nə üçün o belə
ətrini gətirir və çəmənliyin yerini işçi arılara nişan
geyinmişdir?
verir. İşçi arılar həmin yerlərə uçur, çiçəklərdən
Müəllim “arıçı” peşə sahibi haqqında məlu­
nektar toplayır və onu bala çevirib şana doldu‐
mat verir: “Arılara qulluq edən, onları çiçəklər
rurlar.
çox olan ərazilərə aparan, arı pətəklərindən balı
202
 8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ

Ailədə keşikçi arılar da olur. Onlar pətəyi • Dərsin qısa planı

düşmənlərdən qoruyurlar. Bu arıların bir başqa Mövzuya Əşyaların nədən hazırlanması
vəzifəsi də tənbəllik edən işçi arıları cəzalandır‐ 1
yönəltmə barədə sorğu­sual
maqdır. Keşikçi arılar çölü‐çəməni boş‐boş gəzib Şəkilli sxem əsasında bitkilərdən
geriyə balsız dönən işçi arıları pətəyə buraxmırlar. 2 Danışma
alınan əşyalar haqqında danışma
Mətni dinlədikdən sonra şagirdlər mətn və Oxuyub­ “Boyanmış yumurtalar” mətni­
şəkillər əsasında arı ailəsi haqqında danışırlar. 3 qavrama nin oxunması
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Arı ailəsinin üzv­ Yumurta boyanması üzrə təlima­
lərinin vəzifələri haqqında yazı tapşırığı yerinə 4 Yazı
tın yazılması
yetirilir. 5 Formativ qiymətləndirmə
Söz ehtiyatı
Mövzuya yönəltmə
2.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıqda yeni
Müəllim sual verir:
sözlər şəkillərlə izah edilmişdir. Şagirdlər həmin – Sizcə, ətrafda gördüyünüz əşyaları hazır‐
şəkillərin köməyi ilə yeni sözləri öyrənir və cüm­ lamaq üçün nədən istifadə edirlər? (parta, kitab
lədə işlətməklə mənimsədiklərini nümayiş et­ və s.)
dirirlər.
Danışma
Formativ qiymətləndirmə 1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər şəkillər
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
üzrə verilmiş bitkilərdən nələr alındığı haqqında
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
danışırlar. Nələrinsə hazırlanması üçün istifadə
Meyarlar Materiallar olunan daha hansı bitkiləri tanıyırsınız? Müəllim
Həyatda gördüklərinə əsas­ Tap. A I yarımildə tədris olunmuş “Təbiətin sirləri” böl­
lanaraq fikir yürüdür. (dərslik) məsini xatırlada bilər: Dərman bitkiləri və s.
Şeiri məzmununa uyğun in­ Tap. B Tapşırıq B (dərslik). Daha çox hansı rəngdə
tonasiya ilə oxuyur. (dərslik) olan geyimləri sevirsiniz? Sizcə, geyimləri necə
Dinlədiyi mətn əsasında şə­ Tap. C boyayırlar? Qədim dövrlərdə insanlar bunu necə
kil üzrə danışır. (dərslik) edirdilər?
Dinlədiyi mətnin qısa məz­ Tap. A Şagirdlər eşitdiklərinə və ya oxuduqlarına
mununu yazır. (iş dəftəri) əsaslanaraq qədim dövrdə geyimlərin necə bo­
Sözlər arasındakı məntiqi yandığı haqqında fərziyyələr irəli sürürlər. Mü­
əlaqəni müəyyən etməklə Tap. B əllim o dövr insanlarının boya əldə etmək üçün
cümləni müvafiq sözlə ta­ (iş dəftəri) təbiətdə olan bitki və həşəratlardan istifadə et­
mamlayır. diyini şagirdlərin diqqətinə çatdırır.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.4 Tapşırıq C (dərslik). Mətn oxunmazdan
öncə müəllim şagirdlərdən Novruz yumurtala­
4­cü dərs. “Boyanmış yumurtalar”
rının boyanması haqqında bildiklərini soruşur:
• Dərslik: səh. 86­87 • İş dəftəri: səh. 57 – Valideynlərinizlə birlikdə Novruz yumurta‐
ları boyamısınızmı? Necə boyayırlar? Mətnə çə‐
Təlim məqsədləri kilmiş şəkildə oğlan yumurtanı necə boyayır?
• Həyatda gördüklərinə və oxuduqlarına əsas­ Sizcə, o düzgün edirmi?
lanaraq fikir yürüdür (st. 1.2.1). Şagirdlər mövzu ətrafında bildiklərini danışır,
• Mətndə oxuduqlarından çıxış edərək həyatda fikirlərini əsaslandırırlar. Sonra mətn şagirdlər
qarşılaşdığı məsələlərə aydınlıq gətirir (st. 2.2.4). tərəfindən müəyyən vaxt ərzində səssiz oxunur.
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü Şagirdlər yeni öyrəndikləri məlumatları söylə­
müəyyən edir (st. 2.1.1). yirlər. Həyatda gördükləri analoji hadisələrlə oxu­
• Şəkillər əsasında ardıcıllığa uyğun olaraq təli­ duqlarını müqayisə edirlər.
mat yazır (st. 3.1.2).

203
 Oxuyub­qavrama 6. 10­15 dəqiqə qaynadıqdan sonra sudan çı­
Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim sual­cavab əsa­ xarılır. Boyanmış yumurtalar hazırdır.
sında şagirdlərin mətni oxuyub­qavradıqlarını Formativ qiymətləndirmə
yoxlayır. Şagirdlər “Nəyə görə nənə təbii boyala‐ Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
rı üstün tuturdu?” sualını cavablandırmaq üçün yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
mətndən nənənin bu barədə dediyi fikirləri (Adil,
yumurtanı belə boyamazlar. Axı sonra onu bişirib Meyarlar Materiallar
yeməli olacaqsan. Bu boya isə zəhərlidir, sağ‐ Həyatda gördüklərinə və oxu­
lamlığa ziyandır.) seçirlər. Tap. A, B
duqlarına əsaslanaraq fikir
(dərslik)
Müəllim şagirdlərə belə bir izah da verə bilər: irəli sürür.
Novruz təbiətin oyanması bayramıdır. Bu bayram Mətndə oxuduqlarından çıxış
süfrəsində təbiətin verdiyi təbii nemətlərdən Tap. C, Ç
edərək həyatda qarşılaşdığı
istifadə olunmalıdır. Novruz yumurtaları da təbii (dərslik)
məsələlərə aydınlıq gətirir.
boyalarla rənglənməlidir.
Verilmiş izahın, əlamətlərin Tap. A
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlərin diqqəti ye­
aid olduğu sözü müəyyən edir. (iş dəftəri)
nidən nənə ilə Adilin dialoquna yönəldilir. Dia­
loqdan məlum olur ki, soğan, çuğundur, zəfəran, Şəkillər əsasında ardıcıllığa Tap. B
göyərti məhsullarından təbii boyalar əldə etmək uyğun olaraq təlimat yazır. (iş dəftəri)
olar. Müəllim bu haqda şagirdləri müzakirəyə
cəlb edir:
– Sizcə, bu bitkilərdən hansı rəngləri ala bi‐
lərik? 5­ci dərs. Müraciət bildirən sözlər
Sonra iş dəftərindəki A tapşırığını müstəqil
yerinə yetirən şagirdlər həm yeni rəng adları ilə • Dərslik: səh. 87 • İş dəftəri: səh. 58
tanış olur, həm də bu adların necə yarandığını Təlim məqsədləri
öyrənirlər. • Dinlədiyi mətndəki əsas fikri şərh edir (st. 1.1.2).
Yazı • Müraciət bildirən sözlərdən sonra vergül işa­
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Müəllim əvvəlcə rəsindən istifadə edir (st. 4.1.7).
soğan qabığı ilə yumurta boyanması barədə şa­
girdlərin ilkin biliklərini yoxlayır: • Dərsin qısa planı
– Analarınız, nənələriniz soğan qabığı ilə yu‐ Mövzuya Ağacların faydası haqqında da­
1
murta boyayanda görmüsünüzmü? Bunu necə yönəltmə nışma
edirlər? “Kağızın alınması” mətninin din­
Sonra şagirdlər iş dəftərlərində şəkillər əsa­ 2 Dinləmə lənilməsi və suallara cavab veril­
sında təlimat hazırlamağa başlayırlar. Əvvəlcə məsi
lazım olan ləvazimatları yazırlar. Daha sonra bo­ qayda­ Müraciət bildirən sözlərin mə­
yama prosesini ardıcıl olaraq izah edirlər. 3 Dil
ları nimsədilməsi
Təxminən belə yaza bilərlər:
4 Formativ qiymətləndirmə
Yumurtanın boyanması haqqında təlimat nü­
munəsi: Lazım olan əşyalar: qazan, su, soğan Mövzuya yönəltmə
qabığı, soba, sap, keşniş və ya şüyüd. Müəllim sual verir:
Hazırlanma qaydası: – Hansı ağacları tanıyırsınız? Ağacların bizim
1. Qazana su tökülür. üçün hansı faydası var? Biz ağacdan nələr hazır‐
2. Sonra soğanın qabıqları əlavə edilir. laya bilərik? Hər gün istifadə etdiyimiz kağızı nə‐
3. Sobanın üzərində qaynadılır. dən hazırlayırlar?
4. Yumurtaların üzərinə sapla keşniş və ya Dinləmə
şüyüd bağlanır. 1.1.2 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim kağızın
5. Rəngi dəyişilmiş qaynar suya yumurta salınır. alınması ilə bağlı mətn səsləndirir:

204

Kağızın alınması
Yazmaq və ya kitab nəşr etmək üçün xüsusi
bir material lazımdır. Bizim üçün həmin material
kağızdır. Lakin bu həmişəmi belə olub?
Kağız yaranana qədər insanlar qayalarda, gil
lövhələrdə, heyvan dərisi və ya bitki yarpaqları
üzərində yazırdılar. Bizim bu gün istifadə etdiyi‐
miz kağızı isə ilk dəfə çinlilər hazırlayıblar. Çinli‐
lər kağızı əvvəllər əllə hazırlayırdılar. Onlar daha
çox tut ağacının qabıqlarını isladır, yayır və qu‐
rudaraq kağız alırdılar. Sonradan müxtəlif ağac‐
ların qabıqlarından istifadə etməyə başladılar.
Sonralar isə kağız hazırlamaq üçün xüsusi dəz‐
gahlar yaradıldı.
İndi kağız ən çox istifadə edilən yazı vasitə‐
sidir. Ancaq kağızların çox istifadə edilməsi, qə‐
naət etmədən işlədilməsi təbiətə ziyan verir.
Daha çox kağız istifadə etmək daha çox ağacların
kəsilməsinə və meşələrin qırılmasına səbəb olur.
Şagirdlər mətni dinləyir və suallara cavab ve­
rirlər: Dinlədiyiniz mətn ağacların hansı faydası
haqqında məlumat verir? Kağızı ilk dəfə harada
hazırlayıblar? Çinlilər kağızı hazırlamaq üçün nə‐
dən istifadə ediblər? Kağız necə hazırlanırdı? Din­
ləmə mətnində təbiəti qorumaq üçün hansı yol
göstərilir?
4.1.7 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim şagird­
lərin diqqətini “Boyanmış yumurtalar” mətninə
yönəldib soruşur:
– Adil nənəsinə necə müraciət edirdi? (nənə,
nənəcan) Bəs nənəsi Adilə necə müraciət edirdi?
(a bala, ağıllı bala, mənim balam)
Şagirdlər mətndən həmin hissələri tapıb ye­
nidən oxuyurlar.
Sonra müəllim şagirdlərə sual verir: Biz bir‐
birimizi necə çağırırıq? (Şagirdlər adlarımızla
deyə cavab verə bilərlər.) Bəs ailə üzvlərimiz, qo‐
humlarımız bizə necə müraciət edirlər? (qızım,
oğlum, dostum, bala, bacı və s.)
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Şagirdlər rub­
rikada müraciət bildirən sözlərlə bağlı verilən
məlumatı oxuyurlar. Müəllim bu sözlərin cüm­
lədə digər sözlərdən vergül işarəsi ilə ayrılmasını
nümunələr əsasında şərh edir: Əgər müraciət
bildirən söz cümlənin əvvəlində işlənərsə, ondan
sonra, sonunda işlənərsə, ondan əvvəl, cümlənin
ortasında işlənərsə, hər iki tərəfində vergül işa­
rəsi qoyulur.
205
8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
Tapşırıq C (dərslik). Yazı ilə inteqrasiya. Tap­
şırıq dil qaydası üzrə yeni öyrədilən biliklərin
möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. Şagirdlər
tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra müəllim düz­
gün variantı izah edir. Şagirdlər öz tapşırıqlarını
nəzərdən keçirirlər.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətni oxuyur,
müraciət bildirən sözləri tapır və altından xətt
çəkirlər. Müraciət bildirən sözlərin işlənmə mə­
qamlarından asılı olaraq vergül işarələrini mətnə
əlavə edirlər.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasiya.
Tapşırıq şagirdlərin dialoq qurmaq və müraciət
bildirən sözlərdən düzgün şəkildə (vergül işarə­
sini işlətməklə) istifadə etmək bacarıqlarını möh­
kəmləndirir. Tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra
şagirdlər öz işlərini şifahi şəkildə təqdim edə bi­
lərlər. Təqdimat zamanı istifadə etdikləri mü­
raciət bildirən sözləri də söyləyirlər.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Dinlədiyi mətndəki əsas fikri şərh Tap. A
edir. (dərslik)
Tap. B, C
Müraciət bildirən sözlərdən son­ (dərslik), tap.
ra vergül işarəsindən istifadə edir. A, B (iş dəf­
təri)
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimin dərslikdə sə­
hifə 88­də verilmiş “Ana Təbiətin uşaqlara mək­
tubu” mətnini öncədən məktub formasında
hazırlaması, zərfə qoyaraq sinfə gətirməsi töv­
siyə olunur.

fəsil 2 TƏBİƏTİ QORUYAQ
1­ci dərs. “Ana Təbiətin uşaqlara
məktubu”
• Dərslik: səh. 88­89 • İş dəftəri: səh. 59
Təlim məqsədləri
• Öz biliklərinə əsaslanaraq fikir irəli sürür (st.
1.2.2).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən
faktları seçir (st. 2.2.4).
• Müəyyən mövzu üzrə çağırış xarakterli cümlə
yazır (st. 3.1.4).
• Oxuduqlarını həyatda gördükləri ilə müqayisə
edir (st. 1.2.1).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya
1 Məktub zərfinin nümayişi
yönəltmə
2 Danışma Ana təbiət ifadəsi üzrə müzakirə
“Ana Təbiətin uşaqlara məktu­
3 Oxuyub­
qavrama bu” mətninin oxunması
Uşaqların insanlara müraciəti;
4 Yazı
Ana Təbiətə cavab məktubu
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim sinfə gətirdiyi zərfi nümayiş etdirə­
rək zərfin üzərini oxuyur:
– Ana Təbiətdən 2... sinfinin uşaqlarına mək‐
tub
Müəllimin nəzərinə! Daha inandırıcı olsun
deyə müəllim nöqtələrin yerinə dərs keç­
diyi sinfin hərflə ifadə olunmuş işarəsini
səsləndirir: 2A, 2B, 2C, 2D...
Danışma
1.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim məktubu
oxumazdan öncə soruşur:
– Sizcə, nə üçün təbiət anaya bənzədilir?
Şagirdlər ana ilə təbiəti müqayisə edirlər.
Oxu. Söz ehtiyatı
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim məktubu
ucadan oxuyur, şagirdlər diqqətlə dinləyirlər.
Sonra müəllim soruşur:
– Ana Təbiət bu məktubu sizə nə üçün yazıb?
Sonra şagirdlərdən bir neçəsi növbə ilə mətni
206
oxuyurlar. Tanış olmayan sözlər (agah olmaq, od‐
lu silah) izah olunur. Suallar əsasında mətn təhlil
olunur. Mətnin ideyası sonuncu abzasdan aydın
olur.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasiya.
Şagirdlər fərdi şəkildə suallara cavab yazmaqla
mətni oxuyub­qavradıqlarını nümayiş etdirirlər.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq B (iş dəftəri). Məktubun so­
nuncu abzasında Ana Təbiət uşaqlardan xahiş
edir ki, insanları başa salın ki, təbiət onların evi­
dir. Müəllim şagirdlərə bu hissəni yenidən oxu­
mağı tapşırır. Sonra şagirdlər insanlara müraciət
xarakterli cümlələr yazırlar.
Təxminən belə yaza bilərlər:
Əziz insanlar, Ana Təbiət bizə məktub gön‐
dərib. O bizdən inciyib və deyir ki, biz təbiətə zi‐
yan vururuq. Ətraf mühiti çirkləndiririk, ağacları
kəsirik, heyvanları öldürürük. Gəlin yaşadığımız
dünyanı qoruyaq, Təbiətin qayğısına qalaq. Əgər
belə etsək, Ana Təbiət bizə təşəkkür edər.
Sonda şagirdlərin yazıları oxunub müzakirə
edilir. Tapşırıq şagirdlərin həm müraciət bildirən
sözlər üzrə biliklərini möhkəmləndirir, həmçinin
yazı bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq C (dərslik). Əvvəlki bölmələr­
də də ətraf mühitin qorunması mövzusuna mü­
əyyən qədər toxunulmuşdur. Şagirdlər şəkildə
gördüklərindən və əvvəlki biliklərindən istifadə
etməklə mövzu üzrə ümumiləşdirmə aparıb ət­
raflı şəkildə danışırlar. Müəllim şagirdlərin mövzu
üzrə ətraflı danışmasını təmin etmək üçün so­
ruşur:
– Başqa nə cür təbiətin qayğısına qala bilə‐
rik? (heyvanların qayğısına qalmaq, quşlara yu‐
va tikmək, dənizi çirkləndirməmək və s.)
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Öz biliklərinə əsaslanaraq fikir Tap. A
irəli sürür. (dərslik)
Tap. B (dərs­
Mətndə əsas fikrin açılmasına
lik), tap. A (iş
xidmət edən faktları seçir.
dəftəri)

Müəyyən mövzu üzrə çağırış xa­ Tap. B
rakterli cümlə yazır. (iş dəftəri)
Müşahidə etdikləri və oxuduqları Tap. C
əsasında şəkil üzrə danışır. (dərslik)
2­ci dərs. Məktubun yazılma məqsədi
• Dərslik: səh. 89­90 • İş dəftəri: səh. 60
Təlim məqsədləri
• Müəllifin məqsədini (məlumat vermək, əylən­
dirmək, inandırmaq, təlimat vermək, cavab ax­
tarmaq) müəyyən edir (st. 2.2.2).
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin
ardıcıllığına əməl edir (st. 3.1.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Ana Təbiətin uşaqlara məktu­
1 mək üçün yazılır. 3­cü məktub başqa öl­
yönəltmə bu” mətninin xatırlanması
Ana Təbiətin uşaqlara məktubu­
2 Oxu nun quruluşu və yazılma məq­
sədinin müəyyən olunması
Müxtəlif məqsədlərlə məktubun
3 Yazı
yazılması
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
“Ana Təbiətin uşaqlara məktubu” mətninin
məzmunu xatırlanır.
Oxuyub­qavrama
2.2.2 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər I yarımil­
də məktubun strukturu ilə tanış olmuşlar. Mü­
əllim onların bu biliklərini soruşur. Sonra tapşırıq
yerinə yetirilir. Şagirdlər verilmiş plan əsasında
Ana Təbiətin uşaqlara məktubunun strukturunu
izah edirlər. Onların nitqi təxminən belə ola bilər:
1. Ana Təbiət məktubunda uşaqlara “Əziz ba‐
lalar” deyə müraciət etmişdir.
2. Ana Təbiət özünü Yer üzündəki bütün can‐
lıların anası kimi təqdim etmişdir.
3. Ana Təbiət insanların təbiətə ziyan vurma‐
sından şikayətlənir.
4. Ana Təbiət istəyir ki, insanlar təbiəti də öz
evləri kimi təmiz saxlasınlar, digər canlıları məhv
etməsinlər, qorusunlar.
207
8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
5. Ana Təbiət məktubunu uşaqlara sevgi və
məhəbbətini ifadə etməklə bitirir.
Tapşırıq B (dərslik). Məktubun yazılma məq­
sədi müzakirə edilir.
Doğru cavab: B.
“Faydalı məsləhət” rubrikası. Rubrikada mək­
tubun müxtəlif məqsədlərlə yazılması ilə bağlı
məlumat verilmişdir. Bununla şagirdlərin mək­
tubla bağlı bilikləri genişləndirilir.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq C (dərslik). Qruplarla iş. Şa­
girdlər 4 qrupa bölünür. Hər qrup verilmiş möv­
zulara uyğun məktub yazır. Qrupların təqdimatı
dinlənilir və qiymətləndirilir.
Müəllimin nəzərinə! Tapşırıq yerinə yeti­
rildikdən sonra hər bir qrup yazdığı mək­
tubun məqsədini müəyyənləşdirməlidir.
Məktubun yazılma səbəbi tapşırıqda ve­
rilmiş situasiyaya müvafiq olmalıdır. 1­ci
məktub təbrik, 2­ci məktub təşəkkür et­
kəyə köçmüş rəfiqəsinə duyğularını (onu
məhəbbətlə xatırladığını, onun üçün da­
rıxdığını) bildirmək, eləcə də özü haqqında
məlumat vermək üçün yazıla bilər. 4­cü
məktubda şagird həm öz uğuru haqqında
müəlliminə məlumat verir, həm də ona bu
uğurun qazanılmasında böyük zəhməti ol­
duğuna görə minnətdarlığını bildirir.
Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər fərdi şəkildə
Yer üzünün uşaqları adından Ana Təbiətə cavab
məktubu yazırlar. Müəllim sinfin səviyyəsindən
asılı olaraq şagirdlərə nümunə məktub səslən­
dirə bilər:
Ana Təbiətə uşaqların məktubu
Salam, əziz Ana Təbiət!
Biz məktubunu oxuyub kədərləndik. Ona görə
ki sənin qəmgin olmağının səbəbkarı biz insan‐
larıq. Yaratdığın gözəllikləri biz öz əllərimizlə
məhv edirik.
Biz şagirdlər söz veririk ki, kəsilmiş hər bir
ağacın əvəzinə çoxlu ağac əkəcəyik, quş yuvaları
düzəldəcəyik, parkda, küçədə, çimərlikdə yerə
zibil atmayacağıq.
Anamız Təbiət, biz bütün insanların əvəzindən
səndən üzr istəyirik. Ana Təbiət, biz hər yerdə
sənin məktubundan danışıb insanları xeyirxah‐
lığa, təmizliyə, təbiəti qorumağa çağıracağıq.
Söz veririk ki, biz səni və özümüzü xilas edəcəyik.
Bizə inan!
Hörmətlə: Sənin övladların.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər yazdıqları
məktubun məqsədini müəyyən edirlər. Tapşırıq
yerinə yetirildikdən sonra şagirdlər öz məktub­
larının məzmununa uyğun seçdikləri məqsədi
əsaslandırmalıdırlar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Tap. A, B
Məktubun quruluşunu izah
(dərslik), tap. B
edir.
(iş dəftəri)
Məktub yazarkən mətnin tər­ Tap. C (dərslik),
kib hissələrinin ardıcıllığına tap. A (iş dəf­
əməl edir. təri)
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllimə növbəti dərs­
də ətraf mühitin çirklənməsi ilə bağlı şəkillər
nümayiş etdirmək tövsiyə olunur.
3­cü dərs. “Yadplanetlinin dərsi”
• Dərslik: səh. 90­91 • İş dəftəri: səh. 61
Təlim məqsədləri
• Mətndəki fakt və hadisə ilə tanış olduqdan
sonra onun mümkün nəticələrini təxmin edir
(st. 2.2.5).
• Obrazın davranışının səbəbini onun xarakteri
ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Müəllifin məqsədini (məlumat vermək, əylən­
dirmək, inandırmaq, təlimat vermək, cavab
axtarmaq və s.) müəyyən edir (st. 2.2.2).
• Mətnə əsasən hekayə xəritəsi tərtib edir (st.
2.2.3).
• Məktub yazarkən mətnin tərkib hissələrinin
ardıcıllığına əməl edir (st. 3.1.4).
208
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Müəllimin gətirdiyi şəkillər üzrə
1
yönəltmə söhbət
“Yadplanetlinin dərsi” mətninin
2 Oxu
oxunması
Oxuyub­
3 Obrazların davranışlarının təhlili
qavrama
4 Yazı Yadplanetliyə məktubun yazılması
5 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim ətraf mühitin çirklənməsi ilə bağlı
şəkillər nümayiş etdirir və sual verir:
– Sizcə, biz niyə belə vəziyyətlə qarşılaşırıq?
Səbəbi nədir?
Şagirdlər şəkillərdə gördüklərinə münasibət
bildirirlər. İnsanlar ətraf mühiti çirkləndirirlər. Bu­
nun səbəbi onların laqeydliyi, məsuliyyətsizliyi,
tənbəlliyi, pintiliyi, səliqəsizliyi və s.­dir.
Oxu
2.2.5 Tapşırıq A (dərslik). Proqnozlaşdırılmış
oxu. Mətn “O qərara aldı ki, bu oğlana dərs ver­
sin” cümləsinə qədər oxunur. Müəllim soruşur:
– Sizcə, yadplanetli uşağa necə dərs verəcək?
Şagirdlər fərziyyələrini söyləyirlər. Mətn “O,
gecəyarısına kimi çarpayısını təmizləməklə məş­
ğul oldu” cümləsinə qədər oxunur. Şagirdlərin
söylədikləri fərziyyələrlə oxunan hissə müqayisə
olunur.
Müəllim soruşur:
– Sizcə, bundan sonra Aydın nə edəcək?
Şagirdlərin fərziyyələri dinlənilir və növbəti
abzas oxunur. Oxunan hissə şagirdlərin fərziy­
yələri ilə müqayisə olunur.
Şagirdlər sonuncu abzası oxuduqdan sonra
müəllim şagirdlərə dərslikləri bağlamağı tapşırır
və sual verir:
– Sizcə, yadplanetli uşaq məktubda nə yaz‐
mışdı?
Şagirdlərin fərziyyələri dinlənildikdən sonra
mətnin oxusu davam etdirilir. Şagirdlərin fərziy­
yələri ilə məktubun məzmunu müqayisə olunur.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər Aydının
hərəkətinin səbəbini onun xarakteri ilə izah
edirlər. Aydının davranışları əsasında onun xarak­
teri təhlil olunur. Məlum olur ki, hekayənin əv­

vəlində pinti, laqeyd, məsuliyyətsiz olan Aydın
yadplanetlinin ona verdiyi dərsdən sonra səliqəli,
qayğıkeş olmağa başlayır. Şagirdlər Aydının hə­
rəkətlərini müzakirə edib öz şəxsi keyfiyyətləri
ilə müqayisə edirlər.
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). “Yadplanetlinin
dərsi” mətninin hekayə xəritəsini tərtib edirlər.
2.2.2 Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər əvvəlki
dərsdə məktubun yazılma məqsədləri ilə bağlı
biliklərini xatırlayaraq məktubun yazılma məq­
sədini (təşəkkür) müəyyən edirlər. Şagirdlər
səssiz şəkildə yadplanetli uşağın məktubunu bir
də oxuyurlar və müzakirə edirlər.
Yazı
3.1.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Verilmiş plan əsa­
sında yadplanetli uşağın dilindən Yer kürəsindəki
uşaqlara məktub yazırlar.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Mətndəki fakt və hadisə ilə ta­
Tap. A
nış olduqdan sonra onun müm­
(dərslik)
kün nəticələrini təxmin edir.
Obrazın davranışının səbəbini Tap. B
onun xarakteri ilə izah edir. (dərslik)
Müəllifin məqsədini müəyyən Tap. C
(dərslik)
edir.
Mətnə əsasən hekayə xəritəsi Tap. A
tərtib edir. (iş dəftəri)
Məktub yazarkən mətnin tərkib
Tap. Ç
hissələrinin ardıcıllığına əməl
(dərslik)
edir.
4­cü dərs. Həm böyük, həm də kiçik
hərflə yazılan sözlər
• Dərslik: səh. 92 • İş dəftəri: səh. 62
Təlim məqsədləri
• Bəzi sözlərin cümlədə yerindən asılı olaraq
böyük, yoxsa kiçik hərflə yazıldığını müəyyən­
ləşdirir (st. 4.1.3).
• Dil qaydalarına əməl etməklə mətndəki səhv­
ləri düzəldir (st. 3.1.5).
209
8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Böyük hərflə yazılan sözlər üzrə
1
yönəltmə dil qaydasının xatırlanması
Dil qay­ Həm böyük, həm də kiçik hərflə
2
daları yazılan sözlər üzrə iş
Mətndəki səhvlərin düzəldilərək
3 Yazı
yenidən yazılması
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim yönəldici suallarla şagirdlərin söz­
lərin böyük, yoxsa kiçik hərflə yazılmasına dair
biliklərini xatırladır:
– Hansı sözlər böyük hərflə yazılır? Elə adlar
deyin ki, həm qız adı olsun, həm də gül adı? Sizcə,
belə sözlər böyük, yoxsa kiçik hərflə yazılır?
Dil qaydaları
4.1.3 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
rin diqqətini “Yadplanetlinin məktubu” mət­
nində mavi rəngdə verilmiş sözlərə yönəldir. Bu
sözlərdən hansının böyük, hansının kiçik hərflə
yazılması müzakirə edilir. Şəxs adlarının həmişə
böyük hərflə yazılması qaydasını xatırlayan şa­
girdlər “Aydın” sözünün başqa kontekstdə kiçik
hərflə yazıldığını görürlər. Kiçik hərflə yazılmış
sözün mənasını izah edərək bu sözün yazılışı
barədə düşünürlər. Bəzi şəxs adlarının belə söz­
lərdən yaranmasını nümunə gətirirlər. Məsələn,
sevinc, arzu və s.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Böyük və kiçik
hərflə yazılan sözlərə aid məlumat və nümunələr
oxunub təhlil edilir. Müəllim sinifdəki şagirdlərin
adlarından mövzuya uyğun nümunə (əgər elə bir
şagird adı varsa) gətirə bilər. Bununla mövzu
şagirdlərin şəxsi müstəvisinə keçirilir və dil qay­
dası dərindən mənimsənilir.
Müəllim lövhədə mətndən aşağıda verilmiş
iki cümləni yazır və yer, Yer sözlərini işarə edir.
“Yadplanetli buludların arasından Yerə endi”.
“Hətta dostlarından da xahiş etdi ki, yerə zibil
atmasınlar”.
Müəllimin yönəldici sualları ilə şagirdlər 1­ci
cümlədəki sözün nə üçün böyük hərflə yazıldığını
müzakirə edirlər.
Tapşırıq B (dərslik). Şagirdlər cümlədən asılı
olaraq həm böyük, həm də kiçik hərflə yazılan
sözləri seçirlər. Materialı daha yaxşı dərk etmək
üçün müəllim seçilən sözləri cümlədə işlətməyi
tapşıra bilər. 5­ci dərs. “Təbiəti sevənlər koman­
Doğru cavab: Ceyran, Mahir, Qərənfil, Səma, dası” (I hissə)
Polad.
• Dərslik: səh. 92­94 • İş dəftəri: səh. 63
Tapşırıq C (dərslik). Cümlələrdə altından xətt
çəkilmiş sözlərin ümumi isim kimi işləndiyi hal­ Təlim məqsədləri
lara uyğun cümlələr qururlar. • Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq fikir yürü­
Nümunələr: dür (st. 1.2.1).
1. O, yarışda mütləq qalib gələcək. • Mətni səsli oxuyarkən deyilişi çətin olan söz
2. Sənə sağlamlıq arzu edirəm. və ifadələri düzgün tələffüz edir (st. 2.2.1).
3. Anası qızına güllü don tikdi. • Mətnin məzmunu ilə bağlı sadə ümumiləşdir­
Tapşırıq Ç (dərslik). Verilən sözlər gözlə gö­ mələr edir (st. 2.2.5).
• Yazılı təqdimatını struktur xüsusiyyətlərinə
rünməyən varlıqlar olduğu üçün müəllim şa­
uyğun olaraq tərtib edir (st. 3.1.4).
girdlərin diqqətini əvvəlcə sözlərin mənasına
• Hərəkət bildirən sözlərdə gələcək zaman şə­
yönəldir. Bu, şagirdlərə verilən sözlərə uyğun
kilçisini (yazacağam, gələcəyəm) düzgün yazır
cümlələr qurmaqda köməklik edəcək. Sonra şa­ (st. 4.1.3).
girdlər nümunəyə uyğun olaraq sözləri cümlə­
lərdə işlədirlər. • Dərsin qısa planı
Nümunə: Mövzuya
1 Müəllimin sualı ətrafında söhbət
1. Etibar yarışda qalib gəldi // Mən dostuma yönəltmə
etibar edirəm. Havanın çirklənməsi mövzusu
2. Bu zaman o mənə yaxınlaşdı // Zaman kra­ 2 Danışma
üzrə müzakirə
liçanın sevimli atı idi.
“Təbiəti sevənlər komandası”
3. Mübariz İbrahimov Azərbaycanın milli qəh­ 3 Oxu
mətninin oxusu
rəmanıdır // O çox mübariz insandır.
Oxuyub­
Yazı 4 Mətn üzrə iş
qavrama
3.1.5 Tapşırıq A (iş dəftəri). Verilmiş tapşırıq
5 Danışma Tədbirlər planının tərtibi
dərs boyunca şagirdlərin öyrənmiş olduğu bi­
liklərinin möhkəmləndirilməsi məqsədi daşıyır. Dil qay­ Gələcək zamanda işlənən hərə­
6
Müəllimin nəzərinə! Müəllim bu dərsdə daları kət bildirən sözlərin yazılışı
mövzuya uyğun cümlələr söyləməklə imla 7 Formativ qiymətləndirmə
yazdıra bilər.
Formativ qiymətləndirmə Mövzuya yönəltmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Müəllim sual verir:
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. – Tüstü görmüsünüzmü? Harada və nə za‐
man? Təsəvvür edin ki, olduğunuz yerdə hər tə‐
Meyarlar Materiallar rəfdən havaya tüstü qalxır. Bu zaman özünüzü
Həm ümumi, həm də xüsusi necə hiss edərsiniz?
isim kimi işlənən sözlərin yerin­ Müəllim hava çirklənməsini təsvir edən şəkil
Tap. A, B, C, Ç və ya video nümayiş etdirib soruşa bilər: Hava
dən asılı olaraq böyük, yoxsa
(dərslik) çirklənməsinə nələr səbəb olur? Bunun qarşısını
kiçik hərflə yazıldığını müəyyən­
ləşdirir. necə ala bilərik?
Danışma
Dil qaydalarına əməl etməklə Tap. A
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Avtomobillərin, za­
mətndəki səhvləri düzəldir. (iş dəftəri)
vodların havaya buraxdığı zəhərli qazların insan­
lara verdiyi ziyan barədə müzakirə aparılır.

210
 8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ

Oxu Dil qaydaları

2.2.1 Tapşırıq B (dərslik). Rollu oxu. Şagird­ 4.1.3 Tapşırıq D (dərslik). Müəllim şagirdlə­
lər növbə ilə mətni oxuyurlar. Müəllim mətndə rin diqqətini mətndə mavi rənglə verilmiş cüm­
işlənən tələffüzü və yazılışı fərqli olan sözlərin lələrin sonundakı sözlərə yönəldir. Həmin sözlərin
(komanda, müəllim, təbiət və s.) düzgün səslən­ yanlış formasını (atacam, başlamayacam, kömək
dirilməsinə nəzarət edir. Mətn oxunduqdan edəcəm) lövhədə yazır və soruşur:
sonra müəllim rollu oyun təşkil edir. Mətndəki – Sizcə, hansı doğrudur? Mətndə verilən, ya
söhbət əsasında dialoq qurularaq mətn səhnə­ lövhədə yazdığımız?
ləşdirilir. Müzakirə edilir. Şagirdlər buna bənzər sözlər
Oxuyub­qavrama səsləndirirlər.
“Sözlərin yazılışı” rubrikası. Şagirdlər rubri­
2.2.5 Tapşırıq C (dərslik), tapşırıq A (iş dəf­
kadakı sözlərə diqqət yetirməklə gələcək za­
təri). Bu tapşırıqlar müəllimə imkan verir ki,
manda işlənən hərəkət bildirən sözlərin düzgün
şagirdlərin mətni nə dərəcədə qavradıqlarını
yazılışını mənimsəyirlər.
müəyyən etsin.
Sonra müəllim belə sözlərin işləndiyi imla
Tapşırıq C (dərslik): Doğru cavablar: 1 – ç),
mətni deməklə şagirdlərin qaydanı necə mənim­
2 – a), 3 – b), 4 – c).
səməsini yoxlayır.
Tapşırıq A (iş dəftəri): Şagirdlər təxminən be­
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq dil qaydası üz­
lə yaza bilərlər.
rə möhkəmləndirmə məqsədi daşıyır.
2. ... ətraf mühiti çirkləndirməsin.
3. ... quşların ölməsini istəmirdi. Formativ qiymətləndirmə
4. ... ağacların kəsilməsinin qarşısını alsın. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
5. ... bitkilərin qayğısına qalırdı. yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Tapşırıq Ç (dərslik). Müəllim vatman kağı­ Meyarlar Materiallar
zında tapşırıqda verilmiş cədvəli çəkir. Şagirdlər
müəllimin yönəldici sualları ilə mətndən və Həyatda gördüklərinə əsasla­ Tap. A
həyatda gördüklərindən çıxış edərək təbiətin naraq fikir yürüdür. (dərslik)
çirklənməsinə dair nümunələr söyləyirlər. “Siz Mətni səsli oxuyarkən deyilişi
Tap. B
olsaydınız, təbiəti çirklənmədən qorumaq üçün çətin olan söz və ifadələri düz­
(dərslik)
nələr edərdiniz?” sualına cavab verməklə təd­ gün tələffüz edir.
birlər planının hazırlanmasında iştirak edirlər. Tap. C (dərslik),
Mətnin məzmunu ilə bağlı sa­
Kollektiv müzakirə nəticəsində “Təbiəti sevənlər tap. A (iş
də ümumiləşdirmələr edir.
komandası”nın tədbirlər planı hazırlanır. dəftəri)
Şagirdlərin ümumi müzakirəsindən sonra təd­ Yazılı təqdimatını struktur xü­
birlər planına aşağıdakı mövzular daxil edilə bi­ Tap. Ç
susiyyətlərinə uyğun olaraq
lər: (dərslik)
tərtib edir.
1. Məktəbyanı sahənin təmizlənməsi Gələcək zamanda işlənən hərə­
2. Ağacların əkilməsi Tap. B
kət bildirən sözləri düzgün ya­
3. Quşlar üçün yuvaların hazırlanması (iş dəftəri)
zır.
4. Digər siniflərin məlumatlandırılması
Müəllimin nəzərinə! 1. Cədvəlin “icraçı­
lar” xanasına sinfin adı qeyd oluna bilər.
Yaxşı olardı ki, bu tədbirlər planı real ola­
raq həyata keçirilsin.
2. Hazırlanmış tədbirlər planının sinifdə
saxlanılması tövsiyə olunur. Bu, növbəti
dərsdə şagirdlərin qruplarla iş fəaliyyətinə
kömək edəcək.

211
Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllim növbəti dərsdə
dərslikdə səhifə 94­də A tapşırığında verilmiş
şəkillər üzrə iş vərəqində suallar hazırlaması töv­
siyə olunur.
1­ci şəkil üzrə suallar:
1. “Təbiəti sevənlər” komandası hardadır? 2. Ko‐
mandanın üzvləri nə edirlər? 3. Onlar digər sinif‐
lərə hansı məlumatları verə bilərlər? 4. Lövhədən
asılmış plakatda nə təsvir olunub? 5. Onlar bu
plakatla hansı məlumatları çatdırmaq istəyirlər?
2­ci şəkil üzrə suallar:
1. Təmizlik festivalı dedikdə nə başa düşürsünüz?
2. “Təbiəti sevənlər” komandası hardadır? 3. Ko‐
mandanın üzvləri nə edirlər? 4. Ətraf mühitin
çirklənməsinə nə səbəb olub? 5. Ətraf mühitin
çirklənməsinin qarşısını almaq üçün nə tövsiyə
edərdiniz?
3­cü şəkil üzrə suallar:
1. “Yer kürəsi günü” dedikdə nə başa düşürsünüz?
2. “Təbiəti sevənlər” komandası hardadır? 3. Ko‐
mandanın üzvləri nə edirlər? 4. Sizcə, onlar nə
üçün məhz ağac əkirlər? 5. Uşaqlar ağac əkdik‐
ləri günü nə üçün “Yer kürəsi” günü adlandırıb‐
lar?
6­cı dərs. “Təbiəti sevənlər koman­
dası” (II hissə)
• Dərslik: səh. 94­95 • İş dəftəri: səh. 64
Təlim məqsədləri
• Şəklə, bilik və təxəyyülünə əsaslanaraq mət­
nin məzmununu dəyişir və ya davam etdirir (st.
2.2.5).
• Dinlədiyi və ya oxuduğu mətnin qısa məzmu­
nunu yazır (st. 3.1.2).
• Mövzu üzrə çağırış xarakterli cümlə yazır (st.
3.1.4).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Tədbirlər planının nəzərdən keçi­
1 şüarlar növbəti dərsdə plakat hazırlanma­
yönəltmə rilməsi
Oxuyub­ “Təbiəti sevənlər komandası”
2 Formativ qiymətləndirmə
qavrama mətninin davamının oxunması
Mətnin qısa məzmununun yazıl­
3 Yazı ması; mövzu üzrə şüarların ya­
zılması
4 Formativ qiymətləndirmə
212
Mövzuya yönəltmə
Müəllim əvvəlki dərsdə şagirdlərlə hazırladığı
tədbirlər planı cədvəlini lövhəyə asır. Şagirdlər
tədbirlər planını nəzərdən keçirirlər.
Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq A (dərslik). Qruplarla iş. Şa­
girdlər 3 qrupa bölünür. Müəllim suallardan iba­
rət iş vərəqlərini qruplara paylayıb tapşırıqdakı
plakatları suallar əsasında şərh etməyi tapşırır.
Şagirdlər şəkillərdə “Təbiəti sevənlər” koman­
dasının həyata keçirdiyi tədbirlər haqqında təq­
dimat hazırlayıb təqdim edirlər. Sonda “Təbiəti
sevənlər” komandasının tədbirlərini özlərinin
hazırladıqları tədbirlər planı ilə müqayisə edirlər.
Bu tapşırıq şagirdlərin danışma bacarığını inkişaf
etdirməklə yanaşı, həm də onlarda ətraf mühit
və təbiətə qayğıkeş münasibət formalaşdırır.
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Müəllim şagirdlərə
mətni səssiz oxumağı və “Təbiəti sevənlər”
komandasının uğurlarını qeyd etməyi tapşırır.
Komandanın uğurları: məktəb direktorunun və
bütün məktəb şagirdlərinin komandaya qoşul­
ması onların uğuru idi.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər veril­
miş plan əsasında mətnin qısa məzmununu yaz­
maqla həm mətni oxuyub­qavradıqlarını, həm
də yazı bacarıqlarını nümayiş etdirirlər.
3.1.4 Tapşırıq C (dərslik). Cütlərlə iş. Müəl­
lim şagirdlərin köhnə biliklərini yada salır. Sonra
cütlər “Təbiəti qoruyaq” mövzusuna uyğun şü­
arlar yazırlar.
Diferensial təlim
Müəllim çətinlik çəkən şagirdlərə kömək
məqsədilə müxtəlif mövzular təklif edə bilər:
ətraf ərazinin yaşıllaşdırılması, ətraf mühitin zi­
billərdən təmizlənməsi, suyun və havanın çirk­
lənməsinin qarşısının alınması və s.
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərin yazdıqları
sı işində istifadə oluna bilər.
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
 8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ

Meyarlar Materiallar Müəllimin nəzərinə! Müəllim şagirdlərin

Şəklə, bilik və təxəyyülünə əsas­ mətndə rast gəldikləri fidan və səhra söz­
Tap. A, B lərinin mənasını əvvəlcə şagirdlərdən so­
lanaraq mətnin məzmununu
(dərslik) ruşur. Şagirdlər kontekstdən çıxış edərək
dəyişir və ya davam etdirir.
Oxuduğu mətnin qısa məzmu­ Tap. A sözləri izah edirlər. Sözlər: fidan – ağac və
nunu yazır. (iş dəftəri) kolların kötüyündən göyərən və sonra­
dan başqa yerdə əkilən cavan ağac; səhra
Mövzu üzrə çağırış xarakterli Tap. C – susuz və bitkisiz geniş çöl, düz. Sözlər
cümlə yazır. (dərslik) “Söz boğçası”na əlavə olunur.
Tapşırıq yerinə yetiriləndən sonra müəl­
lim suallar verir: Bu mətndə təbiətə və
ətraf mühitə qarşı hansı münasibət ifadə
7­ci dərs. “Ətraf Mühitin Mühafizəsi olunub? Sizcə, bu, doğrudurmu? Müza­
Günü” kirə aparılır.
Dinləmə
• Dərslik: səh. 95 • İş dəftəri: səh. 65
1.1.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
Təlim məqsədləri rin diqqətini şəklə yönəldir və soruşur:
• Mətnin mövzusunu müəyyən edir (st. 2.2.4). – Ətraf mühitin mühafizəsi dedikdə nə başa
• Dinlədiyi mətn əsasında suallara cavab verir
düşürsünüz? Sizcə, həmin gün insanlar nə edə
(st. 1.1.1).
bilərlər?
• Təqdimat üçün seçdiyi vizual materialları ya­
Müəllim şagirdlərə I yarımildən tanış olan
zılı şərhləri ilə müşayiət edir (st. 3.1.4).
• Müəyyən mövzu üzrə çağırış xarakterli cümlə
“Heyvanları müdafiə günü” ilə bağlı xatırlatma
yazır (st. 3.1.4). edə bilər.
Şagirdlərin cavabları dinlənildikdən sonra din­
• Dərsin qısa planı ləmə mətni səsləndirilir.
Mövzuya Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü
1 Fəsil üzrə xatırlatma
yönəltmə Yer kürəsi bütün insanların evidir. Təəssüf ki,
Meşələrin qırılması ilə bağlı mət­ bəzən insanlar bu evə laqeyd yanaşırlar: ətrafı
2 Oxu çirkləndirir, ağacları kəsir, canlıları məhv edirlər.
nin oxusu
Təbiətə qarşı bu davranış bütün Yer kürəsinin
“Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü”
3 Dinləmə gələcəyi üçün böyük təhlükə yaradırdı. Odur ki
mətninin dinlənilməsi
bir çox dövlətlərin nümayəndələri bir yerə yığı‐
4 Yazı Mövzular üzrə plakatların tərtibi
şaraq bu problemi müzakirə etdilər. Onlar “ya biz
5 Formativ qiymətləndirmə çirklənməyə son qoymalıyıq, ya da çirklənmə hə‐
yatımıza son qoyar” şüarı ilə insanlara səsləndi‐
Mövzuya yönəltmə
lər. Nümayəndələr bütün dünyanı bu problemin
Müəllim bu fəsildə keçirilən mətnləri (“Ana
həllinə çağırmaq məqsədilə iyunun 5‐ni “Ətraf
Təbiətin uşaqlara məktubu”, “Yadplanetlinin
Mühitin Mühafizəsi Günü” elan etdilər. Artıq hər
dərsi”, “Təbiəti sevənlər komandası”) xatırladır
il iyunun 5‐də dünyanın bir çox ölkələrində insan‐
və suallar verir: Mətnlərin əsas mövzusu nə idi?
lar təbiəti qorumaq üçün tədbirlər təşkil edirlər.
(Təbiət, ətraf mühitin çirklənməsi) Hər üç mətnin
Bizim ölkəmizdə də “Ətraf Mühitin Mühafizəsi
ideyası nədir? Bu mətnlərin müəllifləri bizi nəyə
Günü” qeyd edilir. Hər il bu tarixdə ağacəkmə
səsləyir? (İnsanlar ətraf mühiti çirkləndirməməli,
tədbirləri təşkil edilir, dənizkənarı və digər əra‐
təbiəti qorumalıdırlar)
zilərdə təmizlik işləri aparılır.
Oxu Mətn əsasında dərslikdə verilmiş suallar mü­
2.2.4 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər mətni zakirə edilir. Əlavə suallar:
səssiz oxuyurlar və fərdi şəkildə tapşırığı yerinə – Hər il iyunun 5‐də bir çox dünya dövlətlə‐
yetirirlər. Doğru cavab: meşələrin qırılması. rində hansı işlər görülür? “Ya biz çirklənməyə son

213
qoymalıyıq, ya da çirklənmə həyatımıza son qo‐ etmək üçün tünd böyük hərflərlə yazırlar. Plakat­
yar” şüarını necə başa düşürsünüz? da uyğun rəsmlər çəkirlər. Plakatı cəlbedici rəngli
Yazı uyğun naxışlarla bəzəyirlər. Sonda qrupların təq­
dimatı dinlənilir.
3.1.4 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırığın məqsədi
Müəllimin nəzərinə! Qrupları müəyyən­
plakat haqqında nəzəri məlumatın mənimsə­
ləşdirərkən hər qrupda rəsm çəkməyi ba­
dilməsinə maraq oyatmaqdır. Müəllim şagird­
caran bir şagirdin olmasına diqqət etmək
lərin diqqətini “Təbiəti sevənlər komandası”
lazımdır.
mətninin son abzasına yönəldir. Sizcə, Anar mü‐
Tərtib olunmuş plakatların məktəb daxi­
əllimin şagirdləri niyə plakat hazırlamaq qəra‐
lində və ya məktəbyanı sahədə yerləşdi­
rına gəldilər? rilməsinin təşkil edilməsi tövsiyə olunur.
Doğru cavab: Onlar fikirlərini daha çox insana Bu kimi işlərin təşkili şagirdlərin sosial
çatdırmaq istəyirdilər. bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Müəllimin “Plakat görmüsünüzmü? Harada?
3.1.4 Tapşırıq B (iş dəftəri). Təsviri incəsə­
Plakat nə haqda idi? və s. yönəldici sualları ilə
mövzu şagirdlərin həyatı ilə əlaqələndirilir. Şa­ nətlə inteqrasiya. Bu tapşırıq şagirdlərin yaradıcı
girdlər sinif divarlarında olan plakatları da mü­ düşüncələrinin inkişafına xidmət edir. Şagirdlər
zakirə edə bilərlər. ətraf mühitin mühafizəsi anlayışını nə dərəcədə
“Faydalı məsləhət” rubrikası. Rubrikada şüar­ dərk etdiklərini öz yaradıcılıqları ilə nümayiş et­
ları əks etdirən plakat haqqında məlumat verilir. dirirlər.
Şagirdlər rubrikadakı təlimat xarakterli məlumatı Formativ qiymətləndirmə
oxuyurlar. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Müəllimin nəzərinə! Şagirdlərin nəzərinə yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
plakatın müxtəlif məqsədlərlə hazırlandığı Meyarlar Materiallar
çatdırıla bilər. Plakat – küçə və ya ictimai
yerlərdə təbliğat, məlumat və ya reklam Mətnin mövzusunu müəyyən Tap. A
məqsədilə asılan qısa mətnli iri şəkil. edir. (iş dəftəri)
Tapşırıq C (dərslik). Təsviri incəsənət fənni Dinlədiyi mətn əsasında sual­ Tap. A
ilə inteqrasiya. Qruplarla iş. Şagirdlər 3 qrupa lara cavab verir. (dərslik)
bölünür. Hər qrupa vatman kağızı və ya A3 vərəqi
təqdim olunur və mövzulara uyğun plakat ha­ Verilmiş mövzuya uyğun pla­ Tap. C
kat hazırlayır. (dərslik)
zırlamaq tapşırılır.
1. Qrup üzvləri əvvəlcə mövzu ətrafında şü­ Müəyyən mövzu üzrə çağırış Tap. B
arlar düşünür, qeyd vərəqlərində şüarlar yazırlar. xarakterli cümlə yazır. (iş dəftəri)
Sonra müzakirə edərək plakat üçün uğurlu bir
şüar seçirlər.
2. Plakatda mövzuya uyğun hansı şəkli çə­
kəcəklərini müzakirə edirlər. Plakat üçün uyğun
şəkil seçirlər. Şəkli və mətni plakatda necə yer­
ləşdirəcəklərini qərarlaşdırırlar.
3. Plakatı yerləşdirmək üçün məkan haqqında
müzakirə aparırlar. Müəllim kömək məqsədilə
şagirdlərə müzakirə üçün sual verir:
– Plakatı harada yerləşdirsək, daha çox insan
görüb məlumatlana bilər?
Şagirdlər müzakirə edərək plakat üçün uğurlu
məkan seçirlər.
Şagirdlərin müzakirəsi bitdikdən sonra qrup­
lar işə başlayır. Plakat üzərində şüarı diqqəti cəlb

214

fəsil 3 YENİDƏN İSTİFADƏ
1­ci dərs. “Kürən pişiyin əşyaları”
(I hissə)
• Dərslik: səh. 96­97 • İş dəftəri: səh. 66
Təlim məqsədləri
• Qrafik informasiyanı şifahi təqdim edir (st.
1.2.1).
• Obrazların keçirdiyi hisslərin səbəbini onların
düşdüyü situasiya ilə izah edir (st. 2.2.5).
• Mətndə əsas fikrin açılmasına xidmət edən
faktları seçir (st. 2.2.4).
• Verilmiş izahın, əlamətlərin aid olduğu sözü
müəyyən edir (st. 2.1.1).
• Sözlər arasında məna əlaqəsini müəyyənləş­
dirməklə cümləni genişləndirir (st. 4.1.6).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya “Yenidən istifadə” anlayışının mü­
1 qutulara atmaq lazımdır? “Əşyalara ikinci həyat
yönəltmə zakirəsi
2 Danışma Şüarlar və şəkillər üzrə danışma
Oxu.
“Kürən pişiyin əşyaları” mətni­
3 Oxuyub­
nin oxusu
qavrama
Söz ehti­
4 “Söz boğçası” üzrə iş
yatı
Dil qay­
5 Cümlələrin genişləndirilməsi
daları
6 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim yönəldici suallarla diqqəti fəslin adı­
na yönəldir:
– “Yenidən istifadə” dedikdə nə başa düşür‐
sünüz? Əşyalarınız köhnəldikdə onlarla necə dav‐
ranırsınız? Köhnə bir əşyanızdan yeni bir əşya
hazırlamısınızmı? Tutaq ki, qələmqabınız qırılıb
və siz qələmlərinizi bir yerə yığmaq istəyirsiniz.
Bu zaman nədən istifadə edərdiniz?
Şagirdlər suallara cavab verməklə fəslin möv­
zusunu müəyyənləşdirirlər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Danışma fəaliyyəti
müəllimin yönəldici sualları və tapşırıqda ve­
rilmiş şəkillər vasitəsilə həyata keçirilir. Fəslin
mövzusu üzrə şagirdlərin söz ehtiyatını artırmaq
üçün onlara müəyyən sözləri (tullantı, təkrar is‐
tehsal) tanıtmaq məqsədəuyğundur. Bu sözlər
215
8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
şagirdlərin aktiv lüğət ehtiyatına keçməsə də, bu
fəslin mövzusunun qavranılması üçün vacibdir.
Yönəldici suallar: 1. Şəkillərin üçündə də eyni
olan nədir? Bu işarəni başqa harada görmüsünüz?
Müəllim təkrar emal işarəsi haqqında kiçik
məlumat verə bilər.
Zibil qutularının üzərində və müxtəlif plakat‐
larda gördüyünüz işarə yenidən istifadənin işa‐
rəsidir. Bu işarə 1960‐cı ildə 23 yaşlı gənc bir
oğlan tərəfindən yaradılmışdır. İşarənin mənası
“sonsuzluq” deməkdir. İşarədə 3 ox var. Birinci
ox – köhnə əşyaları toplamaq, ikinci ox – çe‐
virmək, yeni nə isə hazırlamaq, üçüncü ox – ye‐
nidən istifadə etmək deməkdir. Bu gün, demək
olar ki, dünyanın bütün ölkələrində bu işarə ta‐
nınır.
1‐ci şəkil üzrə yönəldici suallar: Sizcə, niyə bi‐
rinci şəkildə müxtəlifrəngli zibil qutuları qoyul‐
muşdur? Şəkildə hansı əşyaları görürsünüz? Nə
üçün tullantıları materialına görə ayıraraq uyğun
verək” dedikdə nə başa düşürsünüz? Biz bunu
necə edə bilərik?
Şüarın mənası: Köhnə və lazımsız hesab et­
diyimiz əşyalardan da yenidən istifadə etmək
olar.
2‐ci şəkil üzrə yönəldici suallar: Kağız nədən
hazırlanır? Kağıza qənaət etməklə nəyi qoruyu‐
ruq? “Hər kağızı bir yarpağa dəyişək” dedikdə nə
başa düşürsünüz?
Şüarın mənası: Kağıza qənaət etməklə ağac­
ların kəsilməsinin qarşısını alırıq.
Müəllimin nəzərinə! Əvvəlki dərslərin bi­
rində kağızın istehsalı haqqında dinləmə
mətni verilmişdir. Şagirdlər kağızın ağacın
qabığından (oduncağından) hazırlandığını
bilirlər. Müəllim yönəldici suallarla şagird­
lərin kitabın, dəftərin vərəqlərinin yarpağa
bənzədiyi qənaətinə gəlməsinə nail ola bi­
lər. Bu, şüarın mənasını daha dərindən
anlamasına kömək edəcək.
3‐cü şəkil üzrə yönəldici suallar: Təbiətə ziyan
vuran insanlar təbiəti necə dəyişirlər? (meşələri
qırmaqla canlıların həyatına təhlükə yaradırlar,
səhralaşma baş verir və s.) İnsanlar təbiətə qarşı
hansı düşüncələrini, davranışlarını dəyişsələr, tə‐
biəti qorumuş olarlar?
Şagirdlər şüarı izah edərkən vizual görüntü­
nün aydınlaşdırıcı imkanlarına diqqət etməlidir­
lər. Məsələn, üçüncü şəkildəki yaşıl ağac təbiətin
rəmzidir. Onun bir hissəsini insanların düşüncəsiz
fəaliyyəti nəticəsində məhv olmaq təhlükəsi göz­
ləyir. Bunun qarşısını almaq üçün isə insanlar
özünün təbiətə yanlış münasibətini dəyişərək
ona qayğı göstərməlidirlər.
Şüarın mənası: Biz səhv davranışımızla tə­
biətə ziyan vururuq. Səhvlərimizi başa düşüb tə­
biətə qayğı ilə yanaşsaq, onu da, özümüzü də
xilas edərik.
Oxu. Oxuyub­qavrama
2.2.5 Tapşırıq B (dərslik). Həyat bilgisi fənni.
Şagirdlər “Kürən pişiyin əşyaları” mətnini səssiz
oxuyurlar. Qeyd vərəqində Kürənin keçirdiyi
hissləri qeyd edirlər. Mətn oxunduqdan sonra
Kürənin keçirdiyi hisslər üzrə klaster yaradılır.
Səbəbləri müzakirə edilir.
Tapşırıq C (dərslik). Müəllim şagirdlərin diq­
qətini mətnin son abzasına yönəldir: abzas yeni­
dən oxunur. Şagirdlər pişiyin keçirdiyi hissləri
nəzərə alaraq onun hərəkətlərini təkrar edirlər.
Hərəkətlər: Əlləri ilə başını tutdu, gözlərini
yumdu və yerə çömbəldi. Var gücü ilə qışqırıb
dostlarını səslədi...
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
mətndə açıq şəkildə verilməyən informasiyanı
aşkar etmək, qavramaq bacarığının inkişafına
xidmət edir. Şagirdlərin bu sual ətrafında düşün­
mələrinə və öz fikirlərini söyləmələrinə bir qədər
vaxt ayrılmalıdır.
Diferensial təlim
Sualın cavabını birbaşa bilməyən şagirdlərə
müəllim yönəldici suallar verə bilər:
– Dənizlərə, çaylara çoxlu zibil atılsa, suyu
çirklənsə, nə baş verər? Suda yaşayan canlıların
həyatına necə təsir göstərər?
Tapşırıq A (iş dəftəri). Yazı ilə inteqrasiya. Şa­
girdlər Kürən pişiyin təbiətə laqeyd münasibətini
ifadə edən cümlələri seçib yazmaqla mövzunu
nə dərəcədə anladıqlarını nümayiş etdirirlər.
Cümlələr: Bir əşyası azacıq köhnələn kimi ya‐
xınlıqdakı gölə tullayır və dərhal yenisini alır.
Əslində, neçə vaxtdır ki, göldə balıq yoxa çıxıb.
Ancaq bu, Kürənin vecinə deyil.
Söz ehtiyatı
2.1.1 “Söz boğçası” rubrikası. Şagirdlər söz
boğçasında verilən sözlərin mənasını kollektiv
şəkildə araşdırırlar. Bunun üçün şagirdlər həmin
sözlərin mənasını mətndə işləndiyi cümlələri
216
səsli oxuyaraq və cümlənin məzmunundan çıxış
edərək izah edirlər, sonra lüğətdən istifadə edə­
rək dəqiqləşdirirlər. Bununla şagirdlərin mətnin
oxusu zamanı tanış olmayan sözlərin mənasını
cümlənin məzmunundan çıxış edərək anlamaq
və lüğətlə işləmək bacarıqları inkişaf etdirilir.
Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq şagirdlərin söz
ehtiyatını möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır.
Doğru cavab: qarmaq, tilov, avar.
Tapşırıq C (iş dəftəri). “Söz boğçası” rubrika­
sında verilmiş hərəkət bildirən sözlərin yaxın­
mənalı qarşılığını müəyyən etməklə şagirdlər
yeni öyrəndikləri sözləri mənimsədiklərini nü­
mayiş etdirirlər.
Doğru cavab: ləngər vurmaq – yırğalanmaq,
təqib etmək – izləmək, həzz almaq – xoşlanmaq.
Dil qaydaları
4.1.6 Tapşırıq D (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
həm oxuyub­qavrama, həm də cümlədə ifadə
olunan fikirlərin genişləndirilməsi bacarığının in­
kişafına yönəlmişdir.
Cümlələr:
1. Kürən yeni əşyalar aldığı zaman sevinirdi.
2. Kürən yeni əşyalardan həzz alırdı.
3. Kürənin qarmağına böyük nəsə bir şey dü‐
şəndə həyəcanlandı.
4. Kürən suyun üzünə dəhşətli bir varlıq çı‐
xanda qorxdu.
Formativ qiymətləndirmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
Meyarlar Materiallar
Plakatda ifadə olunan fikirləri Tap. A
şərh edir. (dərslik)
Obrazların keçirdiyi hisslərin
Tap. B, C
səbəbini onların düşdüyü
(dərslik)
situasiya ilə izah edir.
Mətndə əsas fikrin açılması­ Tap. Ç (dərslik),
na xidmət edən faktları seçir. tap. A (iş dəftəri)
Verilmiş izahın, əlamətlərin
Tap. B, C
aid olduğu sözü müəyyən
(iş dəftəri)
edir.
Sözlər arasında məna əlaqə­
Tap. D
sini müəyyənləşdirməklə
(dərslik)
cümləni genişləndirir.

2­ci dərs. “Kürən pişiyin əşyaları”
(II hissə)
• Dərslik: səh. 97­99 • İş dəftəri: səh. 67
Təlim məqsədləri
• Fakt və hadisələrin mətndəki yerini müəyyən
edir (st. 2.2.3).
• Obrazı və onun davranışlarını qiymətləndir­
məklə (xeyirxahdır, qəddardır, yaxşı davranır­
dı/pis davranırdı və s.) mətndəki əsas fikirlərlə
bağlı mülahizə yürüdür (st. 2.2.4).
• Mətnin mövzu və ideyasını müəyyən edir (st.
2.2.4).
• Mətnin kompozisiyasında problemin yaran­
ması və həlli məqamlarını müəyyən edir (st.
2.2.3).
• Cümlələrdə hiss, həyəcan bildirən sözləri (ni­
daları) müəyyən edir, vergül və nida işarələrin­
dən yerli­yerində istifadə edir (st. 4.1.7).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Mətnin I hissəsində baş verən
1 – Kürən nəyi xəbər vermək istəyirdi?
yönəltmə hadisələrin xatırlanması
Mətnin I və II hissəsindəki hadi­
sə və faktların müqayisəsi; baş
Oxuyub­
2 qəhrəmana münasibət bildiril­
qavrama
məsi; əsas problemin və mətnin
ideyasının müəyyənləşdirilməsi
Dil qay­
3 Hiss və həyəcan bildirən sözlər
daları
4 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim “Kürən pişiyin əşyaları” mətnində
baş verən hadisələrə aid suallar verməklə mətni
xatırladır.
Oxuyub­qavrama
2.2.3 Tapşırıq A (dərslik). Müəllimin sualları
əsasında şagirdlər əvvəlcə şəkildə Kürənin qar­
mağına düşən əcinnənin nə olduğunu müəyyən­
ləşdirirlər.
Yönəldici suallar: Sizcə, Kürən nə üçün qar‐
mağa düşənin “əcinnə” olduğunu düşünürdü?
Kürənin tilovuna düşənlər nədir?
Sonra şagirdlər tapşırıqda verilən şəklin mət­
nin hansı hissəsinə uyğun gəldiyini müəyyən
edirlər.
217
8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
Cavab: Mətnin əsas hissəsinə (4­cü abzas: –
O, tilovu çəkdi. Suyun üzünə dəhşətli bir varlıq
çıxdı).
2.2.4 Tapşırıq B (dərslik). Proqnozlaşdırılmış
oxu. Müəllim oxuya başlamazdan əvvəl mətn­
dəki son hadisəni yada salır və sual verir:
– Sizcə, bundan sonra nə baş verəcək? Dost‐
ları onun köməyinə gələcəkmi?
Şagirdlər birinci şəklə baxaraq hansı dostla­
rının gəldiyini müəyyənləşdirirlər.
Müəllim şagirdlərə mətni oxuyarkən Kürənin
davranışlarına diqqət etməyi tapşırır. Sonra şa­
girdlər mətni növbə ilə oxumağa başlayırlar.
Mətn “Birdən onlar gölün sahilində köhnə əş­
yalar qalağı gördülər” cümləsinə kimi oxunur.
Müəllim sual verir:
– Sizcə, dostlar bu atılmış əşyalarla nə edə‐
cəklər?
Şagirdlərin cavab versiyaları dinlənilir. Mətnin
oxusu davam etdirilir. “Dostlarını görüb onları
xəbərdar etmək üçün sahilə qaçdı” cümləsinə
kimi oxunur. Müəllim sual verir:
Mətnin davamı “Hm, mənim bir fikrim var”
cümləsinə kimi oxunur. Müəllim sual verir:
– Kürən nə etmək istəyirdi? Sizcə, o, köhnə əş‐
yalarını nə edəcək?
Şagirdlərin cavabları dinlənilir. Mətn sona qə­
dər oxunur.
Tapşırıq C (dərslik). Şagirdlər “Kürən pişiyin
əşyaları” mətninin I hissəsində Kürənin əşyalarla
necə davrandığını müzakirə edirlər. Sonra isə II
hissədə Kürənin əşyalara münasibətinin necə
dəyişməsi haqqında fikirlərini bildirirlər. Müəllim
sual verir:
– Sizcə, onun əşyalara münasibətinin dəyiş‐
məsinə nə səbəb oldu? (Kürən dostlarının onun
köhnə əşyalarını tapanda sevindiyini, onları ev‐
lərinə aparmaq istədiyini görəndə öz hərəkət‐
lərinə görə utandı. O, səhvini başa düşərək köhnə
əşyalarından yenilərini düzəltməyə başladı. Onun
düzəltdikləri hamının xoşuna gəldi.)
2.2.4 Tapşırıq Ç (dərslik). Şagirdlər baş qəh­
rəmanın xarakterini analiz etdikdən sonra mət­
nin mövzu və ideyasını asanlıqla müəyyənləşdirə
bilərlər.
Mövzu: köhnə əşyaların yenidən istifadəsi.
 Mətnin əsas ideyası: İnsanlar köhnəlmiş əş­ cütün müəyyən etdiyi cavablar əsasında tapşırıq
yaları atmaq əvəzinə onlardan yeni əşyalar ha­ kollektiv müzakirə olunur.
zırlaya bilərlər. Cümlələr belə tamamlanmalıdır:
2.2.3 Tapşırıq A (iş dəftəri). Şagirdlər fərdi 1. Of, lap yoruldum!
şəkildə hekayə xəritəsini tamamlayırlar. Bununla 2. Aha, axır ki, əlimə keçdin!
da mətni bütövlükdə qavradıqlarını nümayiş et­ 3. Oy, əlimə tikan batdı!
dirirlər. 4. Eh, elə bildim cavabı tapmısan.
Diferensial təlim Tapşırıq B (iş dəftəri). Tapşırıq şagirdlərin
cümlə qurmaq bacarığının və hiss, həyəcan bil­
Müəllim problemin həllini yazmaqda çətinlik
çəkən şagirdlərin diqqətini mətnin sonuncu ab­
dirən sözlərlə bağlı biliklərinin möhkəmləndiril­
zasına yönəldə bilər. məsinə xidmət edir.
Əsas obrazın problemi: Kürənin tilovuna bö­ Formativ qiymətləndirmə
yük bir varlıq – əcinnə düşmüşdü. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Problemin həlli: Kürən köhnə əşyalardan yeni yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
əşyalar hazırladı.
Meyarlar Materiallar
Dil qaydaları
4.1.7 Tapşırıq D (dərslik). Müəllim şagirdlərə Fakt və hadisələrin mətndəki Tap. A
yerini müəyyən edir. (dərslik)
intonasiyalı oxu qaydalarını izah edir. Bu zaman
durğu işarələrinə, obrazların keçirdiyi hisslərə Baş qəhrəmanın davranışlarını Tap. C
diqqət etmək lazım olduğunu deyir. Sonra şa­ müqayisə edir. (dərslik)
girdlərə tapşırıqda verilmiş cümlələri nəzərdən
Mətnin mövzu və ideyasını mü­ Tap. Ç
keçirib intonasiyalı oxumağı və oxuyarkən fərq­
əyyən edir. (dərslik)
ləndirilmiş sözlərə diqqət etməyi tapşırır. Cüm­
lələr oxunduqdan sonra onları söyləyən obrazın Mətnin kompozisiyasında prob­
Tap. A
keçirdiyi hisslər müzakirə edilir. (1. Sevinc, 2. Qor‐ lemin yaranması və həlli mə­
(iş dəftəri)
xu, 3. Təəccüb, 4. Təəccüb.) Sonra müəllim şa­ qamlarını müəyyən edir.
girdlərə tapşırır ki, bu cümlələri fərqləndirilmiş
sözlər olmadan oxusunlar. Hər iki oxu zamanı Nida cümləsində hiss, həyəcan Tap. D, E
bildirən sözləri (nidaları) müəy­ (dərslik), tap. B
cümlələr arasında yaranan fərq müzakirə olunur.
yən edir. (iş dəftəri)
Müəllim bu cür sözlərin hiss və həyəcanımızı
bildirmək üçün istifadə olunduğunu bildirir.
“Bunları bilməliyik” rubrikası. Rubrikadakı Növbəti dərsə hazırlıq. 1. Müəllim şagirdlərə
məlumatlar izah edilir və hiss, həyəcan bildirən tapşırır ki, növbəti dərsə evlərində olan müxtəlif­
sözlərdən (nidalardan) sonra qoyulan durğu işa­ rəngli köhnə geyimlər (köynək, şalvar, döşəküzü,
yorğanüzü və s.) gətirsinlər. Eyni zamanda kar­
rələri şagirdlərin diqqətinə çatdırılır.
ton, yapışqan və karandaşdan istifadə olunacağı
Tapşırıq E (dərslik). Cütlərlə iş. Tapşırıqda
qeyd edilir.
verilmiş nidaları şagirdlər gündəlik həyatlarında
2. Müəllimin növbəti dərsdə nümayiş etdirməsi
empirik yolla mənimsəmiş və nitqlərində istifadə üçün “qurama” üsulu ilə tikilən hər hansı bir əşya
edirlər. Bu tapşırıqda verilmiş nidaların hansı hiss və yaxud qurama sənət nümunəsini əks etdirən
və həyəcanı bildirməsi şagirdlərin müzakirə pred­ şəkillər gətirməsi tövsiyə olunur.
metinə çevrilir və cütlərin fəal iştirakını təmin
edir. Cütlər əvvəlcə hər bir cümlədə ifadə edilən
hissi müəyyən edirlər (1. Yorğunluq, 2. Sevinc,
3. Kədər, 4. Təəssüf). Sonra sözləri əlavə etməklə
cümlələri oxuyur, bir­biri ilə müzakirə edirlər. İş
vərəqində cümlələri tamamlayıb yazırlar. Mü­
əllim durğu işarələrindən düzgün istifadə etmək
lazım olduğunu onların diqqətinə çatdırır. Hər bir

218

3­cü dərs. “Qədim sənət nümunəsi”
• Dərslik: səh. 99­100 • İş dəftəri: səh. 68
Təlim məqsədləri
• Həyatda gördüklərinə əsaslanaraq fikir yürü­
dür (st. 1.2.1).
• İnformativ mətni oxuyarkən əsas məlumatları
qeyd edir (st. 2.2.2).
• İnformativ mətndəki məlumatları həyatda
gördükləri ilə müqayisə edir (st. 2.2.2).
• Sözlər arasındakı məntiqi əlaqəni müəyyən
etməklə cümləni müvafiq sözlə tamamlayır (st.
2.1.2).
• Hər hansı prosesin mərhələlərini düzgün ardı­
cıllıqla sadalayır (st. 1.2.1).
• Dərsin qısa planı
Mövzuya Qurama sənət nümunəsinin
1 mətndəki əsas məlumatları seçmək bacarıqları
yönəltmə nümayişi
“Köhnə əşyalar” mövzusu üzrə
2 Danışma
danışma
“Qədim sənət nümunəsi” mətni­
3 Oxu
nin oxusu
Oxuyub­
4 Mətn üzrə iş
qavrama
5 Danışma Şifahi təqdimat
Söz ehti­
6 Cümlələrin tamamlanması
yatı
7 Formativ qiymətləndirmə
Mövzuya yönəltmə
Müəllim “qurama” sənət nümunəsini şagird­
lərə tanıtmaq üçün gətirdiyi əşya və şəkilləri
nümayiş etdirir və şagirdlərin bu sənət növü ilə
bağlı ilkin biliklərini öyrənir. Ola bilsin ki, hər
hansı bir şagirdin evində belə nümunələr var və
ya valideynləri (anası, nənəsi və ya digər qo­
humları) bu cür tikmələr hazırlayanda görüb. Bu
məqamda müəllim həmin şagirdin gördüklərini
danışmasına vaxt ayırmalı və dərs boyunca yeri
gəldikcə həmin şagirdin biliklərindən digər şa­
girdlərin faydalanması üçün istifadə etməlidir. Bir
şagirdin digər şagirdlərə nə vaxtsa müşahidə
etdiklərini, biliklərini ötürməsi dərs prosesini
daha maraqlı edir.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq A (dərslik). Müəllim şagirdlə­
rin diqqətini tapşırıqda verilmiş suala yönəldir.
219
8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ
Şagirdlər köhnəlmiş əşya və ya geyimlərdən ha­
zırlana biləcək əşya və geyimlər haqqında müla­
hizələrini yürüdürlər. Tapşırığın məqsədi şagirdləri
mövzu ətrafında düşündürməklə onların yaradıcı
təfəkkürlərini inkişaf etdirməkdir.
Oxu
2.2.2 Tapşırıq B (dərslik). İstiqamətləndiril­
miş oxu. Müəllim lövhədə üç sual yazır və şa­
girdlərə tapşırır ki, mətni oxuduqca bu suallara
cavab tapın:
1. Mətndə hansı sənət nümunəsindən danı‐
şılır?
2. Qurama nümunələrini hazırlamaq üçün nə‐
dən istifadə edirlər?
3. Qurama nümunələrini necə hazırlayırlar?
Mətn səssiz oxunur. Şagirdlər iş vərəqlərində
qeydlər edirlər. Bununla şagirdlərin informativ
inkişaf etdirilir.
İş vərəqləri müzakirə edildikdən sonra mü­
əllim mətnin qavranılmasını yoxlamaq üçün əla­
və suallar verə bilər:
– Əvvəllər insanlar köhnə parçalardan nə
üçün istifadə edirdilər?
– Necə oldu ki, qurama sənəti yarandı?
– Qurama üsulu ilə nə hazırlayırlar? və s.
Oxuyub­qavrama
2.2.2 Tapşırıq C, Ç (dərslik). Şagirdlər mətn­
dəki məlumatlardan və həyatda gördüklərinə
əsasən qurama nümunələrinin parçadan düzəl­
dilən digər əşyalardan nə ilə fərqləndiyini izah
edirlər. Bu tapşırıq informativ mətndəki məluma­
tın nə dərəcədə qavranıldığını yoxlayır.
Quramanı digər nümunələrdən fərqləndirən
xüsusiyyətlər bunlardır: köhnəlmiş parçalardan
hazırlanır; parçalar müxtəlif formalarda, daha
çox həndəsi fiqurlar formasında kəsilməklə ha­
zırlanır; parçaları bir­birinə tikməklə və ya ya­
pışdırmaqla hazırlanır.
Şagirdlər evdə gündəlik istifadə olunan əşya­
ların (yorğan, yastıq, qazan, fincan və s.) məişət
əşyası, gözoxşayan, evə yaraşıq verən əşyaların
(qurama, rəsm, kiçik heykəllər və s.) isə sənət
nümunəsi olduğunu söyləyə bilərlər.
Danışma
1.2.1 Tapşırıq D (dərslik). Tapşırıq şagirdlərin
informativ mətndə öyrəndiklərini praktik tətbiq
etməsinə və yaradıcı təfəkkürünün formalaşma­
Sözlər arasındakı məntiqi əla­
sına xidmət edir. Təlimat oxunur. Şagirdlər cüt­ Tap. A
qəni müəyyən etməklə cüm­
lərə ayrılır. Lazım olan əşyalar hazırlanır. Müəllim (iş dəftəri)
ləni müvafiq sözlə tamamlayır.
şagirdlərin gətirdikləri müxtəlif köhnə geyimləri
kəsib cütlərə paylaya bilər. Burada məqsəd hər
cütlükdə fərqli rəngli parçaların olmasını təmin Növbəti dərsə hazırlıq. Müəllim növbəti dərs
etməkdir. Hazırlanma qaydasına əsasən hər cüt­ üçün bölmə üzrə yekunlaşdırıcı tapşırıq verə bi­
lük öz nümunəsini hazırlayır və təqdim edir. lər. Bunun üçün şagirdlərə növbəti dərsə plastik
Təqdimat zamanı müəllim şagirdlərin təlimat su butulkaları gətirməyi tapşırmalıdır.
əsasında hansı işi və hansı ardıcıllıqla hazırladıq­
larını ətraflı və ardıcıl şəkildə danışmalarını tələb
etməlidir. Tapşırığın əsas məqsədi şagirdlərin hər
hansı prosesin mərhələlərini düzgün ardıcıllıqla 4­cü dərs. Ümumiləşdirici təkrar
sadalamaq bacarıqlarını inkişaf etdirməkdir.
• Dərslik: səh. 101 • İş dəftəri: səh. 69
Söz ehtiyatı
2.1.2 Tapşırıq A (iş dəftəri). Tapşırıq söz ehti­ Təlim məqsədləri
yatını zənginləşdirir və eyni zamanda şagirdlərin • Mətnin məzmununa uyğun olan (olmayan)
dünyagörüşünün artırılmasına xidmət edir. Tap­ fikirləri müəyyənləşdirir (st. 2.2.4).
şırığa uyğun olaraq sözlər boşluqlara aşağıdakı • Nida cümləsində hiss, həyəcan bildirən sözləri
ardıcıllıqla yazılır: sərgisi, qurama, sənətkar, mu­ (nidaları) müəyyən edir, vergül və nida işarələ­
rindən yerli­yerində istifadə edir (st. 4.1.7).
zeyə.
• Müraciət bildirən sözlərdən sonra vergül işa­
Tapşırıq B (iş dəftəri). Bu tapşırıq hər bir
rəsindən istifadə edir (st. 4.1.7).
şagirdə özünü dəyərləndirmə imkanı yaradır.
• Hərəkət bildirən sözlərdə gələcək zaman şə­
Dərsin sonunda şagird nə öyrəndiyini, daha kilçisini (yazacağam, gələcəyəm) düzgün yazır
nələri bilmək istədiyini müəyyənləşdirir. Hər kəs (st. 4.1.3).
tapşırığı fərdi olaraq yerinə yetirir və sonda • Oxuduğu və ya dinlədiyi mətndən gəldiyi nə­
təqdim edir. Müəllim şagirdlərin öyrənmək is­ ticəni yazıda ifadə edir (st. 3.1.2).
tədiklərini ümumiləşdirərək onlara araşdırma
mövzusu verə bilər və sərbəst dərsdə müzakirə • Dərsin qısa planı
oluna bilər.
Mövzuya
Formativ qiymətləndirmə 1 Bölmə üzrə xatırlatma
yönəltmə
Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­ Bölmənin mövzusunu ümumiləş­
yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir. 2 Oxu
dirən mətnin oxusu
Meyarlar Materiallar Dil qay­ Müraciət bildirən sözlər, nidalar
3
daları üzrə iş
Həyatda gördüklərinə əsasla­ Tap. A
naraq fikir yürüdür. (dərslik) Bölmənin əsas ideyasının bir
4 Yazı
neçə cümlə ilə ifadə olunması
İnformativ mətni oxuyarkən Tap. B
əsas məlumatları qeyd edir. (dərslik) 5 Formativ qiymətləndirmə

İnformativ mətndəki məlumat­

Tap. C Mövzuya yönəltmə
ları həyatda gördükləri ilə mü­
(dərslik) Müəllim şagirdlərdən soruşur:
qayisə edir.
– Bölmədə ən çox yadınızda qalan mətn hansı
Hər hansı prosesin mərhələlə­ oldu? Hansı mətn sizin xarakterinizdə müsbət də‐
Tap. D
rini düzgün ardıcıllıqla sadala­ yişikliyə səbəb oldu? və s. Bu suallarla şagirdlərin
(dərslik)
yır. bölmə haqqında təəssüratlarını bölüşməsinə im­
kan yaratmaq olar.

220
 8­ci bölmə ƏTRAF MÜHİT VƏ BİZ

Oxu Əlavə tapşırıq: “Köhnəlmiş əşyalara ikinci hə­

2.2.4 Tapşırıq A (dərslik). Şagirdlər tapşırıq­ yat verək” şüarı altında daxıl, qələmqabı, gülqabı
da verilmiş bir neçə cümlədən ibarət kiçik mətni və s. hazırlana bilər. Bu fəaliyyəti qruplarla və ya
oxuyur və mətndəki əsas fikirlə bağlı olmayan cütlərlə iş formasında yerinə yetirmək olar.
cümləni (Sağlam olmaq üçün idman etmək la­ Müəllimin nəzərinə! Tapşırıqla bağlı nü­
zımdır.) müəyyən edirlər. Sonra müəllim soruşur: munə bölmənin titul səhifəsində (səh. 81)
– Mətndəki hansı cümləni mətnin əsas ideyası göstərilmişdir.
hesab etmək olar? Şagirdlər mətndəki cümlə­ Formativ qiymətləndirmə
lərdən birini seçməklə fikirlərini əsaslandırırlar. Şagirdlərin bilik və bacarıqları aşağıdakı me­
Dil qaydaları yar və materiallar vasitəsilə qiymətləndirilir.
4.1.7 Tapşırıq B (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
Meyarlar Materiallar
şagirdlərin bölmədə hiss­həyəcan bildirən söz­
lərlə (nidalar) bağlı öyrəndikləri biliklərin mənim­ Mətnin məzmununa uyğun ol­ Tap. A
sənilmə səviyyəsi yoxlanılır. mayan cümləni müəyyən edir. (dərslik)
4.1.7 Tapşırıq C (dərslik), tapşırıq A (iş dəf­ Nida cümləsində hiss, həyə­
Tap. B
təri). Hər iki tapşırıq bölmədə müraciət bildirən can bildirən sözləri (nidaları)
(dərslik)
sözlərlə bağlı tədris olunan nəzəri materialın müəyyən edir.
qavranılmasını yoxlayır. Dərslikdəki C tapşırığını Müraciət bildirən sözlərdən
Tap. C (dərslik),
şagirdlər kollektiv şəkildə yerinə yetirirlər. Mü­ sonra vergül işarəsindən isti­
tap. A (iş dəftəri)
əllim cümlələri bir­bir lövhədə yazır. Şagirdlər fadə edir.
növbə ilə lövhə qarşısına gəlib cümlələrdə uyğun Hərəkət bildirən sözlərdə gə­
yerlərdə vergül işarələrini qoyur və fikirlərini Tap. Ç
ləcək zaman şəkilçisini (acaq,
əsaslandırırlar. (dərslik)
əcək) düzgün yazır.
4.1.3 Tapşırıq Ç (dərslik). Tapşırıq vasitəsilə
Oxuduğu və ya dinlədiyi
bölmədə öyrədilən orfoqrafik biliklərin şagirdlər Tap. B
mətndən gəldiyi nəticəni ya­
tərəfindən mənimsənilmə səviyyəsi yoxlanılır. (iş dəftəri)
zıda ifadə edir.
Yazı
3.1.2 Tapşırıq B (iş dəftəri). Şagirdlər böl­
mənin ideyasına uyğun bir neçə cümlə yazmaqla
bölmə üzrə tədris olunan mövzuları qavradıq­
larını nümayiş etdirirlər.

221
 2­ci sinifdə keçilənlərin təkrarı
• Dərslik: səh. 102­103 • İş dəftəri: səh. 70­71
Tədris ilinin sonunda dərslik və iş dəftərində II sinifdə keçilən dil qaydaları və filoloji anlayışlarla bağlı
təqdim olunan tapşırıqlar müvafiq standartların nə dərəcədə reallaşdığını yoxlamağa imkan verir. Tap­
şırıqlar, əsasən, dil qaydalarını əhatə edir. Həmçinin oxu (söz ehtiyatı) və yazı məzmun xətti üzrə mə­
nimsədilən bir sıra filoloji anlayışlarla bağlı (fakt və münasibət, atalar sözü, mövzu, sözün mənası, ümumi
məna, nəzakətli sözlər) tapşırıqlar da verilmişdir. Tapşırıqlar tətbiqi xarakterlidir və şagirdlərin nitq
bacarıqlarını üzə çıxarır. Dərslikdə verilən bir sıra tapşırıqlar kollektiv şəkildə müzakirə yolu ilə yerinə
yetirilə bilər. Fərdi yerinə yetirilən tapşırıqların sonda ümumi siniflə müzakirə edilməsi məqsədəuyğun­
dur. Tapşırıqlar aşağıdakı təlim məqsədlərinin reallaşdırılmasına xidmət edir.

Məzmun standartları Təlim məqsədləri Materiallar

4.1.5. Ad, əlamət, say, hərəkət bildirən söz­

Əlamət bildirən sözləri məna qruplarına Tap. A
lərin bəzi qrammatik xüsusiyyətlərini müəy­
görə (rəng, dad və s.) fərqləndirir. (dərslik)
yənləşdirir.

2.2.2. Bədii və informativ mətnləri fərqlən­ Mətndə fakt və münasibət ifadə edən Tap. B
dirir. fikirləri fərqləndirir. (dərslik)

4.1.6. Cümlənin formalaşmasında baş və Cümlədə subyekt və hərəkəti müəyyən Tap. C

ikincidərəcəli üzvlərin rolunu izah edir. edir. (dərslik)

2.1.1. Yeni sözləri müvafiq məna qrupuna aid Varlığın əlamətlərini və aid olduğu ümu­ Tap. Ç (dərslik),
edir və anlayışın əlamətlərini sadalayır. mi mənanı bildirməklə sözü izah edir. tap. A (iş dəftəri)

4.1.5. Ad, əlamət, say, hərəkət bildirən söz­

Hərəkət bildirən sözlərin təsdiq və ya Tap. D
lərin bəzi qrammatik xüsusiyyətlərini müəy­
inkarda olduğunu müəyyən edir. (dərslik)
yənləşdirir.
Deyilişi və yazılışı fərqlənən sözlərdə bir
4.1.3. Səs və hərf tərkibi fərqlənən bəzi söz­ sıra sait (ü­u, a­ə, o­a) və samitlərin (k­ Tap. E
lərin düzgün yazılışını müəyyən edir. g, t­d) düzgün yazılış qaydalarına riayət (dərslik)
edir.

4.1.1. Saitləri növlərinə görə (qalın, incə, do­ Ahəng qanununa tabe olan sözləri mü­ Tap. Ə
daqlanan, dodaqlanmayan) fərqləndirir. əyyən edir. (dərslik)

1.2.3. Danışarkən fəal leksikadan və sadə Situasiyadan asılı olaraq nitqində mü­ Tap. F
sintaktik konstruksiyalardan istifadə edir. vafiq nitq etiketi seçir. (dərslik)

4.1.7. Cümlədə durğu işarələrindən (sual Obrazların nitqində durğu işarələrindən

Tap. G (dərslik),
işarəsi, nida işarəsi, vergül, qoşa nöqtə, tire) (tire, qoşa nöqtə, dırnaq) yerli­yerində
tap. D (iş dəftəri)
yerli­yerində istifadə edir. istifadə edir.

4.1.5. Ad, əlamət, say, hərəkət bildirən söz­

Hərəkət bildirən sözləri zamana görə Tap. B
lərin bəzi qrammatik xüsusiyyətlərini müəy­
fərqləndirir. (iş dəftəri)
yənləşdirir.

222
4.1.5. Ad, əlamət, say, hərəkət bildirən söz­
Tap. C
lərin bəzi qrammatik xüsusiyyətlərini müəy­ Miqdar və sıra saylarını fərqləndirir.
(iş dəftəri)
yənləşdirir.

2.1.2. Kontekstdən çıxış edərək söz və ya Sözün mənasını kontekstə görə müəy­ Tap. Ç
ifadənin mənasını müəyyən edir. yənləşdirir. (iş dəftəri)

4.1.5. Ad, əlamət, say, hərəkət bildirən söz­ Şəkilçiləri (‐lar, ‐çı, ‐lı) sözə əlavə edər­
Tap. E
lərin bəzi qrammatik xüsusiyyətlərini kən ahəng qanununa uyğun düzgün
(iş dəftəri)
müəyyənləşdirir. variantı seçir.

2.1.4. Sadə frazeoloji ifadələrin mənasını Atalar sözlərini mövzulara görə qrup­ Tap. Ə
izah edir. laşdırır. (iş dəftəri)

223
 BURAXILIŞ MƏLUMATI

Ümumtәhsil mәktәblәrinin 2-ci sinfi üçün

Azәrbaycan dili (tәdris dili) fәnni üzrә dәrsliyin (qrif nömrәsi: 2020-009)
metodik vәsaiti

Tәrtibçi heyәt

Müәlliflәr Rafiq İsmayılov

Ülkәr Nurullayeva
Şәhla Zahidova
İradә Bayramova
Aysel Xanalıyeva
Könül Mәhyәddinova
Layihә rәhbәri Rafiq İsmayılov

Bәdii redaktor Taleh Mәlikov

Dil-üslub redaktoru Dilrüba Cәfәrova
Texniki redaktor Zeynal İsayev
Dizayner Taleh Mәlikov
Korrektor Fәridә Ziyadova

© Azәrbaycan Respublikası Tәhsil Nazirliyinin qrif nömrәsi: 2020-009

Müәlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazә olmadan bu nәşri vә yaxud onun hәr hansı
hissәsini yenidәn çap etdirmәk, surәtini çıxarmaq, elektron informasiya vasitәlәri ilә
yaymaq qanuna ziddir.

Hesab-nәşriyyat hәcmi: 26,5. Fiziki çap vәrәqi: 28.

Sәhifә sayı 224. Formatı: 57×82 1/8 . Kәsimdәn sonra ölçüsü: 195×275.
Şriftin adı vә ölçüsü: Calibri 11 pt. Ofset kağızı. Ofset çapı.
Sifariş ___. Tirajı 8400. Pulsuz. Bakı – 2021.

Əlyazmanın yığıma verildiyi vә çapa imzalandığı tarix: 02.08.2021

Çap mәhsulunu hazırlayan:

Azәrbaycan Respublikasının Tәhsil İnstitutu (Bakı ş. A.Cәlilov küç., 86).

Çap mәhsulunu istehsal edәn:

“Radius” MMC (Bakı, Binәqәdi şossesi, 53)
Pulsuz
AZÄRBAYCAN DÌLÌ
tədris dili
2
METODÌK VÄSAÌT

AZÄRBAYCAN DÌLÌ

2
METODÌK VÄSAÌT