PEREGRINAS

8 DE MARZO- DÍA DA MULLER

Equipo biblioteca
CEIP. CANICOUVA
UN POUCO DE HISTORIA…
Co auxe do Camiño de Santiago no século XII, o forte polo de atracción en que
se converteu a tumba do Apóstolo Santiago para os cristiáns levou a multitude
de mulleres a emprender os diferentes roteiros xacobeos.

A maioría das que decidiron levar a cabo a súa peregrinación mantéñense no

anonimato, e aínda que son todas e cada unha das que deron un paso sobre as
sendas de barro e pedra as que forman parte da historia do Camiño, son
soamente unhas poucas ás que poñemos nome, na maioría dos casos por
tratarse de mulleres de alta consideración social ou dun determinado impacto
público debido ao seu perfil profesional. Peregrinar supoñía estar lonxe do
fogar durante meses ou anos. E que era perigoso demóstrao o feito de que fose
costume facer testamento antes da partida. Aínda así, relixiosas, nobres ou
plebeas decidiron arriscar as súas rutineiras vidas e botarse ao camiño.

O certo é que a muller vén desatendendo desde antigo as advertencias sobre os

perigos que a axexan polo feito de desprazarse soa e leva séculos arrastrando
as súas longas saias por lugares remotos. Desde que Egeria, a primeira viaxeira
documentada da Historia, demóstrase no século IV que unha europea podía
aventurarse por Terra Santa e saír con vida do envite. Moitas outras mulleres
foron dando sentido e bandeira a unha forma de rebeldía interior e coa súa
bolsa colgada ao ombreiro, ou os seus baúis ao lombo, saíron á luz e á calor
doutras latitudes impulsadas pola forza da súa fe. Tanto raíñas como mulleres
pertencentes á nobreza xogaron un papel crave no que é hoxe en día o Camiño,
contribuíndo fundamentalmente ao seu desenvolvemento mediante a
fundación de igrexas ou albergues e a construción de pontes e infraestruturas
viarias que fixesen das peregrinacións a Santiago unha experiencia máis segura.
AS PEREGRINAS PIONEIRAS
JIMENA GARCÉS

Así, Jimena Garcés conta coa consideración de ser a primeira peregrina a

Santiago, por acompañar no ano 899 ao seu marido Alfonso III o Magno, último
rei de Asturias, quen estaba fortemente vinculado e mostraba gran devoción
polo Santo Apóstolo.

GILDEBERTA DE FLANDES
Peregrinou de Roma a Santiago levando consigo nada menos que o manuscrito
orixinal do Codex Calistinus –a guía medieval que nos indica o Camiño a
seguir–. Acompañaba ao celebérrimo Aymeric Picaud, monxe do século XII
autor da obra, pero case ninguén ten certeza de quen era en realidade .O
interesante desta muller é que, desde alguns anos ,están a xurdir voces que
apuntan a que ela non foi tan só unha simple acompañante de Aymeric Picaud.
Segundo esta teoría non se descarta a posibilidade de que o Códice Calixtino
(libro máis importante da cultura xacobea) fose escrito non por un home, se non
por unha das primeiras, ou mellor devandito, máis importantes peregrinas da
época. Estas investigacions defenden que , sobre todo o capitulo V( liber
peregrinationis) destílase un enfoque claramente feminino, debido a que se
recrea máis nos detalles, fala da cociña dos aldeáns, advirte dos perigos e fíxase
máis na arquitectura entre outros detalles. Sobre esta muller fíxose un
documental “A sinapsis do Códice”

Códice Calixtino
BONA DE PISA
Outra das pioneiras en sentir a chamada do Camiño foi una tal Bona de Pisa. A
finais do século XII tras viaxar como Palmeira a Xerusalén e facer unha incursión
en Roma, foi peregrina a Santiago e parece ser que o fixo como guía de grupos
de peregrinos. Os seus relatos narrando as súas aventuras viaxeiras, adquiriron a
categoría de lendarios e deixaron moi claro que a experiencia mereceu a pena.

BONA acompañou ao seu pai a Terra Santa cando esta tiña 14 anos. De
regreso foi secuestrada por uns piratas que a venderon como escrava, sendo
liberada por uns comerciantes de Pisa que a compraron. Para agradecer a súa
liberación peregrinou a Compostela, viaxe que repetiu en oito ocasiones.

Foi canonizada no ano 1962

OUTRAS PEREGRINAS
Este último é só un dos exemplos de mulleres canonizadas que decidiron
emprender a súa peregrinación a Santiago, ao que hai que sumar Santa Isabel
de Portugal, raíña do país veciño e que o fixo no ano 1325. Isabel de Aragón,
casada co rei Dionis de Portugal, foi unha raíña piadosa e caritativa,
protagonista de varios milagres. Peregrinou a Compostela en 1325, tras a morte
dos seus marido. Foi canonizada en 1625. Segundo a historiadora portuguesa,
Virginia dá Silva, a imaxe da Virxe da Ou que se garda no museo catedralicio de
Santiago, podería ser un retrato da raíña Isabel de Portugal.

,
Santa Brígida de Suecia, santa patroa de Suecia e unha das patroas de Europa,
realizou o camiño dúas veces, entre 1324 e 1334. Tamén viaxou a Roma, Asís e
Terra Santa. Foi canonizada en 1391. É ademais a Santa patroa de Suecia, unha
das patroas de Europa e das viúvas.

Descrita polos historiadores como peregrina, política, mística e escritora, tras

percorrer Alemaña, Chipre, Italia, Noruega e facer unha peregrinación a Terra
Santa, realizou o Camiño

En 1383 peregrinan a Santiago Constanza de Borgoña e o seu marido Juan de

Gante, duque de Lancaster, co pretexto de reclamar os dereitos sucesorios de
Constanza ao reino de Castela.

Cando Ingrid Elofsdotter ou de Skanninge enviduó no 1271, iniciou xunto coa

súa irmá e outras mulleres piadosas unhas peregrinación que as levou a Terra
Santa, a Roma e a Compostela. Foi canonizada en 1499. En 1645, Antoine de
Beaulieu roubou o cranio de Santa Ingrid crendo que se trataba de Santa
Brígida, con quen posiblemente estaba emparentada. De coñecerse, Ingrid de
Skánninge e a raíña Brígida de Suecia, terían moitas cousas das que falar. Esta
raíña que enviudó tamén, fixo o mesmo que Ingrid de Skánninge: doar os seus
bens aos pobres.

O certo é que cando os pés póñense en marcha con vontade propia, ás veces é
difícil paralos e houbo non poucas raíñas e nobres “amantes da aventura”
dispostas a demostralo, aínda que para algunhas delas a fe fose a escusa para
lanzarse a percorrer mundo. Foi o caso da filla de Enrique I de Inglaterra, que
tras a morte do seu esposo Enrique V, emperador de Alemaña, embarcouse
nesta peregrinaxe cara a Compostela. Outras raíñas e nobres seguírona: Cristina
de Noruega, a duquesa de Lancaster, a condesa alemá Richardis, Sofía de
Holanda, Teresa de Coimbra, a inglesa Elizabeth Scales ...

Ademais, o vínculo co Camiño e a experiencia espiritual que supoñía para

moitas das peregrinas realizar o traxecto a Santiago, levounas a potencialo
mediante a fundación ou construción de distintos edificios ou infraestruturas
que perviven hoxe en día. Exemplo diso son o Ponte da Raíña (sobre o río
Arga), promovido por Muniadona de Castela, tamén chamada Maior, foi reina
consorte de Pamplona polo seu matrimonio co rei Sancho Garcés III, o Maior,
no ano 1011. Ambos monarcas potenciaron o camiño de Santiago.

Ponte da Raiña

Fronilde Peláez casada con Ordoño III, peregrinou a Santiago no ano 1045,
soa, sen a compañía do rei.
Sancha de León era herdeira ao trono leonés por dereito propio. Con todo, ao
non ser recoñecido naquela época o poder efectivo nas mulleres, foi o seu
marido o conde Fernando quen foi coroado rei á morte de Bermudo III, irmán
de Sancha. Xunto ao seu marido ordenou a construción da Colexiata de San
Isidoro e peregrinou tres veces a Santiago, entre os anos 1063 e 1065.
O Convento de Santa Clara, fundado extramuros da cidade de Santiago de
Compostela grazas ás doazóns da esposa do rei Alfonso X o Sabio, Violante de
Aragón. Tras a morte do rei Alfonso X en 1284, a súa muller, a raíña Violante,
peregrinou a Santiago e fundou o convento de Santa Clara.

Filla dun comerciante, Margery Kempe empezou a ter visións tras o

nacemento do primeiro dos seus 14 fillos, acompañadas de alucinacións
demoníacas e relixiosas. Tales visións divinas impulsáronlle a realizar viaxes
espirituais a diferentes centros relixiosos de peregrinación. Así, peregrinou soa a
Terra Santa, Asís e Roma, e en 1417 fixo o camiño a Compostela. En 1420,
Margery ditou todas as súas experiencias místicas e as súas viaxes, recollidas
nun libro considerado a primeira autobiografía en lingua inglesa.
Sta. Paulina peregrinou a Compostela no ano 1112 en compañía da súa marido
e outras persoas. Tras enviudar fundou o mosteiro dúplice de Paulinzelle.

Matilde de Inglaterra foi a primeira muller en acceder ao trono inglés. Tras o

falecemento do seu marido, o emperador Enrique V de Alemaña en 1125,
viaxou a Compostela. Ao seu regreso da viaxe levou consigo a man do apóstolo
Santiago, que foi doada á abadía de Reading onde se venerou ata que foi
saqueada. Actualmente está en Marlow, aínda que nunca foi autenticada...

Matilde de Inglaterra

Sancha Raimúndez, filla de Raimundo de Borgoña e da raíña Urraca I de León,

e irmá de Alfonso VII o Emperador.

En 1150, a condesa Sofía de Holanda é asaltada por uns ladróns no transcurso

da súa peregrinación, ataque do que saíu indemne.

Aegidia, monxa do mosteiro de Ceccano, peregrina a Compostela en 1190,

sendo a primeira peregrina italiana que visita a tumba do apóstolo. Como era
costume cando se realizaba unha viaxe deste tipo, fixo testamento. Descoñécese
se chegou a Santiago.

Cristina de Noruega, filla do rei Haakon IV, visitou Santiago cara a 1254, antes
do seu matrimonio co infante Felipe de Castela, irmán do rei Alfonso X, o Sabio.
Isabel a Católica, alzou os hospitais de Ponferrada e Santiago .

Os exemplos son incontables: a igrexa do Santo Sepulcro de León, levantada

para sepultura de camiñantes, o hospital de Nájera, ou o hospital de Caldas de
Rainha ou o de Sandoval, foron construídos grazas ás coas doazóns de raíñas e
nobres damas que percorreron o Camiño.
UNHA EXPERIENCIA CHEA DE DIFICULTADES
As historias falan por se mesmas, avanzan e retroceden no tempo, soben e
baixan de intensidade, pero sempre teñen un contrapunto de xenerosidade, de
privación, de amor e de fe. E unha gran parte delas falan tamén de situacións
extremas que non sempre teñen un final feliz. O caso de Santa Orosia, patroa
de Jaca, é soada porque a súa aventura acabou traxicamente. Orosia era unha
princesa procedente de Aquitania que chegou a aquelas montañas acompañada
dun numeroso séquito camiño de Toledo, onde estaba destinada a casar cun
príncipe godo. A comitiva principesca, ao pasar polos montes próximos á
localidade de Yebra, tivo a desgraza de caer nunha emboscada tendida por
unha numerosa partida de musulmáns que os fixo prisioneiros. Aben Lupo, xefe
daquela partida requiriu os amores da princesa cristiá pero foi rexeitado unha e
outra vez por Orosia, que sentía sobre todo a incompatibilidade da súa fe coas
crenzas daquel mouro que pretendía convertela ao islamismo e casar con ela. O
namorado caudillo botou man de todos os seus trucos para convencela e ante
as súas firmes negativas, non atopou outra solución que tentar convencela
recorrendo ao medo. Chegado o momento, fixo degolar ao tío e ao irmán da
princesa, e ao non conseguir o seu obxectivo fíxoa decapitar xunto aos demais
membros da súa comitiva e lanzou os seus corpos a unha sima próxima.

Aínda que existe documentación acerca de viaxeiras solitarias, estas

considéranse puntuais excepcións, xa que habitualmente as peregrinas viaxaban
en grupo e normalmente acompañadas da súa familia. Este feito débese a que
durante os primeiros séculos de peregrinación, esta era unha actividade
perigosa na que se pasaban meses e mesmo anos fóra de casa. A fe e devoción
cristiás, o cumprimento dunha promesa ou a procura dunha cura para unha
enfermidade convertéronse en motivacións suficientes para embarcarse no
traxecto a Compostela, Roma ou Terra Santa, deixando atrás os perigos e
dificultades que a aventura puidese entrañar.

A pesar diso, para facernos unha dimensión da realidade da época, eran moitas
as mulleres que se vían obrigadas a facer testamento antes de partir, debido á
incerteza do regreso a casa, aínda que tamén existía a posibilidade de contratar
a alguén que fixese o Camiño por elas tras o seu falecemento, deixando para iso
certa cantidade de diñeiro. Estes son só algúns dos exemplos das mulleres que
peregrinaron ata a tumba do Apóstolo nos séculos pasados e que forman parte
da historia coñecida do Camiño de Santiago. Elas serviron de inspiración a
outras mulleres, debido á valentía e determinación mostradas nunha época na
que o habitual era permanecer en casa e coidar o fogar familiar. Co paso do
tempo e o cambio de rol que xoga a muller na sociedade de hoxe en día, o
número de peregrinas multiplicouse de forma exponencial chegando a superar
o número de homes. Así, multitude de mulleres vindas de calquera parte do
mundo emprenden o Camiño, xa sexa soas ou en grupo, movidas por
motivacións moi diversas, que difiren dos tradicionais motivos relixiosos.

MULLERES CÉLEBRES NO CAMIÑO

Nos últimos anos foron moitas as personalidades que se deixaron ver facendo
algún tramo do Camiño de Santiago. E é que, aínda que no pasado a razón
principal da peregrinación era fundamentalmente por motivos relixiosos, hoxe
en día a motivación que empuxa a penetrarse nesta aventura é tan variada
como o número de persoas que fan o Camiño.

SHIRLEY MACLAINE
Un exemplo é a gañadora dun Óscar á mellor actriz en 1983 pola película “La
fuerza del cariño,” Shirley Maclaine, que empezou o seu percorrido en
Roncesvalles o 4 de xuño de 1994 e chegou a Santiago de Compostela un mes
despois. A actriz, que naquel momento tiña 60 anos, estaba a pasar por
problemas persoais e o seu psicoterapeuta recomendoulle que realizase a pé
todo o Camiño. Froito desta experiencia, a actriz escribiu un libro onde conta
esta viaxe: The Camino. A journey of the spirit.

EDITH WHARTON
O espírito aventureiro de Shirley Maclaine é o mesmo que moveu a Edith
Wharton, unha das escritoras norteamericanas máis recoñecidas do século XX,
autora de varios libros como “La edad de la inocencia” e que tamén foi unha
destacada activista.
Era unha muller adiantada á súa época que percorreu en dúas ocasións o
Camiño de Santiago de Compostela desde Francia, a primeira vez en 1925 e
despois en 1928. Posteriormente plasmou as súas vivencias no “Back to
Compostela”.
O seu interese no Camiño fundaméntase no exotismo que atopaba durante o
traxecto ao verse nun lugar diferente ao seu país de orixe e a outros países que
adoitaba visitar, como Francia e Inglaterra. Ademais, a cidade de Santiago de
Compostela deixou marabillada á escritora na súa primeira viaxe, un dos
motivos principais polos que decidiu volver.

SARA ESCUDERO
A monologuista e presentadora de televisión Sara Escudeiro, coñecida entre
outras facetas profesionais pola súa participación habitual en programas como
O Club da Comedia ou Zapeando, decidiu facelo acompañada de alguén moi
especial, a súa cadela Nala, tal e como nos conta na entrevista que lle fixemos, e
a pesar das dificultades que iso conleva, recoméndallo a todo o mundo desde a
súa web e mesmo di, volverá repetir moi pronto.

ISASAWEIS
A blogueira Isabel Llano, máis coñecida como Isasaweis, cuxa experiencia
facendo o camiño pode servir de inspiración aos seus miles de seguidores, e
máis concretamente a aquelas mulleres que necesitan ese empuxón final para
tomar a decisión de dar o primeiro paso e mesmo animarse a facelo soas.
Isasaweis conta no seu blogue a súa experiencia persoal, ademais de consellos
prácticos para aquelas persoas que teñan pensado peregrinar a Santiago. No
seu caso, fixo o camiño francés cunha amiga, percorrendo en 9 días o traxecto
que plantexara cubrir en 11.