TEKNİK BÜLTEN

Fan Kanunları ve Güç Hesapları

Murat ÖZER

Sayı 17
Kasım 2020
 Teknik Bülten

Hava Basıncı
Aynı sistem içindeki bütün noktalar için statik ve dinamik basınçların toplamı eşit ve sabittir. Statik basınç
kanal içinde her yönde etki yapar. Dinamik basınç havanın hızı yönünde etki yapar. Toplam basınç ise kapalı
bir akış sisteminde her noktada aynıdır.

Fan Verimi
Fanlarda üretilen debi ve basıncın harcanan güce oranıdır. Bir fan en yüksek verim noktasına ne kadar yakın
çalışırsa o kadar uzun ömürlü ve ekonomik olur.

Özgül Fan Gücü

Birim hava miktarı başına düşen tüketilen enerjidir. Birimi [(kW) / (m3/s)] dir.

Bir fan en yüksek hava debisini serbest emiş ve atış pozisyonunda sağlar. O noktada statik basınç sıfırdır ve
toplam basınç dinamik basınca eşittir. Emiş ya da atış ağzı kapalı olduğunda en düşük hava debisini üretir. O
nokta da dinamik basınç sıfırdır ve toplam basınç statik basınca eşittir.

Fan Tipleri
Bir basınç farkı oluşturarak havanın akışını sağlayan fanlarda, hareketli elemanı olan çark, havaya statik ve
kinetik enerji kazandırır. Fanlar genel olarak havanın çark üzerindeki akış doğrultusuna bağlı olarak santrifüj
(radyal) veya aksiyal (eksenel) olarak sınıflandırılır.

Aksiyal fanlarla, yüksek debi ve düşük basınç elde edilir.

Radyal fanlarla, yüksek basınç ve düşük debi elde edilir. Öne eğik, geriye eğik, düz kanatlı ve uçak kanadı kesitli
tipleri vardır.

Öne eğik kanatlı fanlar, düşük ve orta basınçlı havalandırmalarda kullanılır. Diğer radyal fanlara göre yatırım
maliyetleri daha düşüktür. Kanat eğimleri dönme yönünde olan öne eğik fanların, gövdeleri küçük ve devirleri
düşüktür.

Düz kanatlı radyal fanlar küçük parçaların ve tozların iletilmesi amacıyla tercih edilirler.

Geriye eğik kanatlı fanlar, orta ve yüksek basınçlı havalandırmada tercih edilir. Kanat eğimleri dönme yönünün
tersinedir.

Uçak kanadı kesitli fanlar, airfoil kanatlı olarak da adlandırılırlar. Diğer fanlar arasında maliyeti ve verimlilikleri
daha yüksektir. Orta ve yüksek basınçlı havalandırmalar için tercih edilirler. Kanat eğimleri dönme yönünün
tersine ve geriye doğrudur.

Havalandırma cihazlarında yaygın olarak kullanılan fanlar;

• Öne eğik sık kanatlı (forward curved) santrifüj (radyal) fanlar,

• Geriye eğik seyrek kanatlı (backward curved) santrifüj (radyal) fanlar,
• Plug aksiyal (eksenel) fanlar.

öne eğik sık kanatlı fan
• Verimleri % 45-65 arasındadır.
• Herhangi bir hızda debinin minimum olduğu
noktada minimum basınç elde edilir.
• Yüksek basınçlarda güç tüketimi çok fazladır.
• Fan devirleri geriye eğimli fanlara nazaran
düşüktür.
• Fiyat olarak daha uygundur.
Teknik Bülten
geriye eğik seyrek kanatlı fan
• Verimleri % 65-80 arasındadır.
• Herhangi bir hızda debinin minimum olduğu
noktada maksimum basınç elde edilir.
• Ses seviyesi daha yüksektir.
• Fan devri öne eğik kanatlıya göre yaklaşık iki katı
daha yüksektir.
• Temizliği daha kolaydır.
 Teknik Bülten

Yukarıdaki şekilde direk akuple bir fanın eğrisi verilmiştir. Karakteristik olarak radyal fanlar gibi
davranmaktadır. Bunun yanında;

• Motor ve fan bağlantısı direkt akuple olarak yapıldığı için güç kaybı yaşanmaz. Dolayısıyla daha
verimlidir. %80 lere kadar fan verimi alınabilir.

• Direk akuple fanlar bulunduğu hacmi basınçlandırarak hava akışını sağlar. Bu nedenle fandan sonra
gelen kesitte daha homojen bir akış elde edilir.

• Santrifüj fanlara göre daha az titreşim görülür.

• Frekans invertörüyle kullanıldığında ki tavsiye edilen budur, hava debisini ve basıncı kontrollü olarak
ayarlama imkanı sunar.

• Temizliği ve bakımı kolay olduğu için hijyenik sistemlerde sıklıkla kullanılır.

Fan Kanunları
Fan kanunlarında kullanılan eşitlikler aynı fan için geçerlidir. Yani, fan değiştirilirse bu eşitlikler kullanılamaz.
Bu kanunlar karekteristik eğrileri aynı ve benzer çalışma bölgesine sahip eş kabul edilen fanların değişkenleri
(dönme hızı, statik veya dinamik basınçlar, rotor çapı, debi, çekilen güç, verim, ses v.b.) için geçerlidir. Fanın
herhangi bir çalışma noktasındaki bilgiyle bir başka noktasındaki bilgiyi hesaplayabilmemizi sağlar.

∅    ş ç
     ç
  
  üç
   
  ğ
!   ü"ü  

Emiş Çapının Değişimi (∅)

∅ ∅ ∅ ∅
#  $ %∅&() #  $ %∅& (# #  $ %∅& (* !#  !$ + 70 %∅& (
' ' ' '

Devir Değişimi (V)

./0 ./0 ./0 ./0
#  $ %./0& ( #  $ %./0& (# #  $ %./0& () !#  !$ + 50 %./0& (
' ' ' '

Yoğunluk Değişimi (2)

3 3 3
#  $ #  $ %3& ( #  $ %3& ( !#  !$ + 20 %3& (
' ' '
 Teknik Bülten

Aşağıdaki şekil üzerinde seçimi yapılmış olan bir fan eğrisi üzerinde, devir 2 katına çıkarıldığında neler olduğu,
fan kanunları kullanılarak örnek hesapla anlatılmıştır.

Özgül Fan Gücü - Specific Fan Power (SFP)

 89:
       67 
    5" ğ üç )
 8  :

Dinamik Basıç
;      ç, 
1
  5 ğğ, 1,2 /3 ;   #
   ç  ş  5 5 @ , / 2

Fan Çekilen Gücü – Fan Mil Gücü

   ç  ü"ü
)
  5    8  : ∙ A 8:
A    ç 8C: 
1000 ∙ BA 8%:
BA     
 Teknik Bülten

Fan – Motor Güç Hesapları

Yukarıdaki şekilde bir fan-motor bağlantısında her bir aktarma organı üzerindeki güç hesaplamaları
tanımlanmıştır.

Motor seçiminde oldukta kritik bir konu olan bu hesaplamalarda motor mil gücü üzerinde tanımlanan marj ile
motor gücü belirlenir ve seçimi yapılır.

Bunun yanında fan seçimiyle birlikte elde edilen devire uyumlu olarak motor kutup sayısı belirlenir.

Fan seçiminde tasarımcı tarafından belirlenen en önemli parametrelerden biri de fan verimidir. Kullanıcı fanı
seçerken esas fan verimine karar vermiş olur. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli parametrelerden biri
de budur. Tercihler verimli fan seçimi yapmak üzerine olmalıdır. Verimli fan, verimli sistemi doğurur.

Şimdi bu hesapları örnek bir seçim üzerinden yapmaya çalışalım;

Örnek fan seçimi;

 Teknik Bülten

Yukarıda örnek olarak seçilmiş bir plug

fan seçimi bulunmaktadır. Yandaki
hesaplamalarda da önceki kısımda
anlatılan formüller kullanılarak seçim
ekranı üzerinden hesaplamalar
yapılmıştır.

Resim üzerindeki renklerle yandaki

şekilde verilen renkleri eşleştirerek hangi
değerin nereden geldiği görülebilir.

Motor mil gücüne (3,36) göre belinen bir

marj ile (örneğin %5-10) seçilecek motor
gücü belirnemiş ve motor seçimi
tamamlanmıştır.

Seçim ekranında belirtilen “margin”

ifadesi seçilen bu motor üzerinde kalan
ekstra marjin payını ifade etmektedir.
 Teknik Bülten

Motorlarla ilgili olarak sıklıkla karşılaşılan standartlar ise aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

IEC 60034-1 Sınıflandırma ve performans

IEC 60034-2-1 Testlerden Kayıpların ve Verimliliğin Belirlenmesi için Standart Yöntemler
Testlerden Büyük Makinelerdeki Özgün Kayıpların Belirlenmesine Özel Yöntemler – IEC
IEC 60034-2-2
60034-2-1 Eki
IEC 60034-5 Koruma Seviyesi (IP Kodu)
IEC 60034-6 Soğutma Yöntemi (IC Kodu)
IEC 60034-7 Yapı Biçimleri ve Kurulma Düzenleri (IM Kodu)
IEC 60034-8 Bağlantı Terminalleri ve Dönüş Yönü İşaretlemesi
IEC 60034-9 Gürültü Sınırları
IEC 60034-11 Termal Koruma Sınıfları
IEC 60034-12 Yol Verme Performansı
IEC 60034-14 Mekanik Titreşim Ölçümü ve Sınırları
IEC 60034-30 Üç Fazlı Kafesli İndüksiyon Motorları Verimlilik Sınıfları
IEC 60072-1 Üç Fazlı İndüksiyon Motorları Yapı Büyüklükleri
IEC 60027-4 Harf Sembolleri
IEC 60252-2 Yol Verme Kondansatörleri
IEC 60252-1 Kapasitör Performans Deneyleri ve Beyan Değerleri
Dönen Elektrikli Makinelerden Yayılan Havada Taşınır Gürültünün Ölçümü Hakkında
EN ISO 1680
Test Yönetmeliği
IEC 60085 Elektrik Yalıtımı – Termal Sınıflandırma
IEC 60072-1 Silindirik Mil Uçları