Dok XIX v.

karakterisu epohe u kojima preovladjuje jedan knjizevni pravac,u XX vijeku

naporedo tece vise pravaca, tako da gotovo nemogu}e izdvojiti jedan i njime obiljeziti to doba.
Ipak , razdoblje od 90tih godina XIX vijeka do I.svjetskog rata moze se obiljeziti imenom
moderna ili modernizam.

Moderna nije jedinstven pokret,a sam termin moderna javio se 80-tih godina u njemackoj
knjizevnosti oznacavajuci nastojanja mladih stvaralaca okrenutih protiv pozitivizma u filozofiji i
realizma u umjetnosti , ona je razlicito obiljezena u razlicitim zemlj ama.Naprimjer,u Austriji
pjesnici propagiraju individualnost i umjetnost duze. U Francuskoj modernizam je
simbolistickog smjera, u sjevernim zemljama naglaseni su psihologizam i mistika. Istovremeno,
u likovnoj umjetnosti preovladava impresionizam u Francuskoj i secesija u Njemackoj. Ali
pored raznovrsnosti , postoje neke osnovne odlike moderne : bjezanje od stvarnosti i
okretanje unutrasnjem covjekovom zivotu, dakle trazenje subjektivnog "ja", pesimizam i
individualizam, isticanje osjecanja i subjektivnosti i trazenje svega novog i iracionalnog.
Moderna se , dakle, bavi misticnim ,iracionalnim i spiritualnim vidovima stvarnosti . Njeni
umjetnici koji se suprostavljaju realizmu zapravo na svoj nacin ozivljavaju romantizam. Zato se
ovaj period u nauci knjizevnosti oznacava kao neoromantizam. Moderni stvaraoci iznad svega
postuju individualni dozivljaj i licno tumacenje , i oni ne samo da su preplitali vise stilskih
tendencija u jednom djelu ,nego je cak i njihova parola glasila:svako na svoj nacin,svako prema
svome vienju i razumijevanju svijeta.

Iako moderna obuhvata promjene u umjetnosti u posljednjoj cetvrtini XIX vijeka , njeni korijeni
su se javili mnogo ranije , u 60tim god. u pjesnistvu Sarla Bodlera koje predstavlja prekretnicu ne
samo u francuskoj knjizevnosti , kojoj ovaj pjesnik pripada , nego i znatno sire. Sam Bodler svoju
poeziju naziva modernom , a njegovi sljedbenici ga uzimaju kao stvarnog zacetnika simbolizma.
Za njegovo ime vezuju se i impresionizam i dekadenca, jos dva stilska pravca s kraja XIX vijeka.

Bez obzira na stilsku orijentaciju pojedinih stvaralaca iz doba moderne , na njihove ideje , motive
i gradju snazno je uticali filozofi iracionalizma,metafizike i spiritualiz ma. Posebno jak uticaj na
modernu izvrsili su : Artur [openhauer (1778-1860), Fridrih Nice (1884-1900), Rolf Valdo
Emerson (1803-1882) i Anri Bergson(1859-1941).Znacajni su bili i engleski filozof Tomas
Karlajn,njemacki Eduard von Emerson,a na poseban nacin i muzicar Rihard Vagner. Prvi put na
evropsku literaturu uticu i americki mislioci i stvaraoci. U ovo doba simbolizam kao svoje
utemeljivace prihvata Volta Vitmena i Edgar Alan Poa.

Moderna u ju`noslovenskim knji`evnostima znaci prije svega zaokret prema Evropi.U njoj se , u
zavisnosti od nacionalnih i kulturnih uslova javljaju razliciti uticaji:dekadencija,parnasizam,
simbolizam, psihologizam,secesija i dr. , koje obiljezavaju specificnosti srpske,hrvatske i
slovenacke moderne.Srpski pisci s kraja XIX i pocetka XX vijeka orijentisani su pretezno prema
francuskoj knjizevnosti , dok su hrvatski i slovenacki oslanjaju prete`no na Njemacku , odakle je i
dosao naziv moderna. Na srpsku knji`evnost ovog razdoblja najvise djeluju parnasizam i
simbolizam.Preko njih nasi kriticari i pjesnici prihvataju kult lijepog,odnosno artizam ,
savrsenstvo forme i estetizam.Dakle otmjenost,estetizam,pesimizam i aristokracija karakterisu
onu grupu stvaralaca koji se razvijaju pod uticajem francuske knji`evnosti. Drugu grupu cine
1
pjesnici suprotne orijentacije,koji i dalje njeguju tradicionalno srpsko rodoljublje i politicku i
drustvenu aktivnost.

PARNASOVSTVO

Parnasovstvo je dobilo ime po Parnasu, mitološkom brijegu muza, čime pjesnici ovog stila ističu
svoju povezanost sa antikom. Vremenski predhodi simbolizmu,ali strogo uzevši, parnasovstvo i
nije moderna stilska orijentacija. Međutim, neki su simbolisti počinjali kao parnasovci, a u
jugoslovenskoj književnosti, posebno u srpskoj književnosti, parnasovstvo je bilo važna odlika
pjesnika iz tog vremena moderne. Sredinom prošlog vijeka, paralelno sa realizmom i nešto prije
prije prvih simbolista, grupa francuskih pjesnika sarađivala je na zajedničkim zbirkama pjesama,
objavljenim 1866, 1869. i 1876. pod nazivom Savremeni Parnas ("Le Parnasse contemporain").
Ovi pjesnici, Teofil Rotje, Teodor de Banvil, Lekont de Lil i dr., vide u umjetnosti cilj svoga
postojanja, ona im je smisao života i čini čistiju i uzviženiju stvarnost. Oni su veliki protivnici
svake utilitarnosti poezije. Zalažu se da poezija bude bezlična, objektivna, hladna , uzvišena i
veliki značaj daju savršenstvu forme. Iz spoljašnjeg svijeta, kao dekor za svoje pjesme, zanimaju
ih: antičko doba i teme iz istorije i mitologije, kao i egzotična priroda. Mada su se razlikovali
jedni od drugih u ciljevima, ipak ih je spajala težnja za jasnim i čistim formama.

SIMBOLIZAM

Kao književna škola i pravac javlja se 80. godina u Parizu, tačnije 1880. god. mada se
simbolističke tendencije javljaju još u romantizmu. Začetnikom simbolizma smatra se Bodler, a
njegovim nasljednicima Artur Rembo i Stefan Malarme. Svoja raspoloženja i osjećanja, ali i
dublju i višu stvarnost koju slute iz konkretnog svijeta, oni nastoje da se izraze uz pomoć vizija i
simbola. U svijetu ideja pivlače ih nedokučive sile, ono što je ljudskom umu neshvatljivo i što se
samo sluti, a te sile osjeća prije svega duša. Poezija više nema zadatak da opisuje i pokazuje,
nego da sugeriše, nagovještava, pa i zbunjuje. Veliki značaj pridaje se muzici, a javlja se i tzv.
slobodan stih, stih oslobođen svih tradicionalnih zakona. Broj slogova i ritam stiha prilagođavaju
se pjesnikovom raspoloženju i osjećanjima koja želi da izrazi. Simbolizam u teoriji i praksi
negacija naturalizma i realizma, manifestuje se u teorijskim spisima i poeziji simbolista - pjesnika
ovog pravca tzv. "dekadenata". Teofil Rotje je prvi upotrijebio riječ "dekadent" za poeziju Šarla
Bodlera , pa je protivnicima novoga ova riječ postala sinonim negativnog. Ali jedna grupa tzv.
"ukletih pjesnika" svojim shvatanjima i manifestima i samom poezijom,iskazala je nekoliko
bitnih odlika simbolizma. Bodler - teoriju sinestezije i univerzalne analogije, Verlen - teoriju
obojenog zvuka, Rembo se zalaže za "alhemiju riječi" ,Malarme posebno ističe značaj muzike
kao prave suštine poezije. Tako analogija, sugestija i muzika postaju osnovna načela simbolizma.

IMPRESIONIZAM

 Impresionizam je drugi značajan,sa simbolizmom paralelan, stilski pravac, koji se ispoljio u

većini evropskih književnosti pred kraj XIX vijeka. U korijenu riječi impresionizam je latinska
riječ-impressio što znači u prevodu utisak, a ime je dobio 1874. god. po slici Klod Monea -
Impresija ili Rađanje sunca. Impresionisti nastoje što neposrednije i bolje da predstave svoje
čulne utiske, predstave i raspoloženja uz pomoć što više detalja, nijansi, sjenčenja, koristeći
bogata glasovna, jezička i stilska sredstva. Po tom bogastvu figura i svježem stilu bliskom
muzici, impresionisti su srodni simbolistima. Međutim, oni se više koncentriču na čulne kvalitete,
dakle, strana im je apstrakcija a težište je na konkretnoj slici neposrednog ličnog doživljaja.
Odnosno, karakteriše ga osjetljivost, rasplinutost, igra svjetlosti i sjenki, melanholija i sjeta. Cilj
impresioniste nije prikazivanje objektivnog svijeta, već emocije koje on izaziva. Oni smatraju da
2
se zadatak umjetnosti sastoji u što čistijem i vjernijem prikazivanju i reprodukciji čulnih utisaka
(vraćanje prirodi) i doživljavanja. Najznačajniji predstavnici ovog pravca su: Šarl Bodler , Pol
Verlen,Artur Šnicler, Peter Altenberg, Rihard Dežel i dr.

DEKADENCA

Dekadenca je više stav i vid stvarnog života pjesnika, nego stil. Ona je pravac u modernoj
književnosti koji se sastoji u izumiranju zdrave čulnosti, usljed prenadraženosti života, i u
traženju vještačkih draži.U književnosti obilježava fazu razvoja simbolizma u Francuskoj u
Evropi pri kraju XIX vijeka. Dekadenti izražavaju ogroman prezir prema svakodnevnom i
običnom životu , inspiraciju traže u vještačkom raju, šesto posežu i za drogom.Oni, s jedne
strane, izražavaju prezir i dosadu prema duhovnom i materijalnom bespuću u koje su, po
njihovom mišljenju, zašli društvo i civilizacija, a s druge strane njeguju poeziju,visoko cijeneši
sve što je uzvišeno , estetizovano i izvještačeno. Dekadenca je, zapravo, opisana kao stanje
duhovnog klonuša i beznadja.

Dekadentima su nazivani: Pol Verlen, Stefan Malarme, Šarl Bodler i Artur Rembo. Oni su bili
poznati po svojim istupima u društvu u obliku raznih morbidnosti, perverzija, bizarnosti i
njihovog tkz. "slobodnog morala".