EĞİTİMDE ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

Dr. Emre TOPRAK

EĞİTİM FABRİKASI
FABRİKA?

3
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
NE İŞE YARAR?

https://answergarden.ch/2372689
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
NE İŞE YARAR?
Öğrenciler
Öğrencinin hakkında
gelişimi verilecek
hakkında kararlara
bilgi verir. dayanak
oluşturur.

Hedef
Eğitim
davranışların ne programının
düzeyde ne kadar
gerçekleştiğinin başarılı
anlaşılmasını olduğunu
sağlar.
gösterir.

Öğretmen Öğrenme
performans
sürecini
düzeyinin
belirlenmesini daha aktif
sağlar. hale getirir.

Bilen ve
bilmeyen Başarılı
öğrencilerin öğrencileri
ayırt motive
edilmesini
sağlar. eder.
 ÖLÇME NEDİR?
NEW TRENDS IN evaluation assessment measurement
educational 579 280 561
psychological 160 153 168
behavioral 222 417 244
 ÖLÇME NEDİR?

• Ölçme bir betimleme işlemidir.

• Geniş anlamda ölçme; belli bir
nesnenin ya da nesnelerin belli
bir özelliğe/değişkene sahip
olup olmadığının, sahipse sahip
oluş derecesinin gözlenip
gözlem sonuçlarının sayı ve
sembollerle ifade edilmesidir.
• Niteliklerin niceleştirilmesidir.
ÖLÇME İŞLEMİ (SÜRECİ)
 BU İFADELERDEN HANGİSİ
ÖLÇMEDİR?
Ölçme ve
değerlendirme Bu sabah sınıftaki
Ahmet’in boyu 175
dersinde öğrenciler termometre 20 C
cm’dir.
sayılmış, 52 kişi gösteriyordu.
bulunmuştur.

Ayşe güzel yazısından

Mehmet Eğitim
dolayı
Fakültesine 40. sırada
öğretmeninden (+)
girdi.
aldı.
 ÖLÇME İŞLEMİNİN
YAPILABİLMESİ İÇİN;

Ölçülecek
Ölçülecek
özelliğe hangi
özelliğe uygun
Ölçülecek sayı ve
sayı ve
özelliğin sembollerin
semboller
tanımlanması verileceğini
kümesinin
gösteren kuralın
belirlenmesi
belirlenmesi
 ÖLÇME KURALI

• Ölçme işlemi yaparken ölçmeye konu olan özelliğin

hangi miktarına ne değer verileceğinin
belirlenmesidir.
• 10 soruluk sınavda her sorunun puan değeri 10’dur.
 ÖLÇMEDE SIFIR

• Mutlak sıfır:
– Ölçülen özelliğin yokluğu anlamına gelir.
– Gerçek sıfır varsa ölçülen özelliğin başlangıç-bitiş noktası bellidir.
– Gerçek sıfır hiçliği ifade eder.

• Bağıl sıfır:
– Ölçülen özelliğin yokluğu anlamına gelmez.
– Tanımlanmış (izafi) bir sıfır noktası söz konusudur.
MUTLAK/BAĞIL
MUTLAK/BAĞIL
 MUTLAK/BAĞIL

• Sınıfta sıfır kişi var.

• Takvim (Hicri Takvim?/Miladi Takvim?)
• Dünyanın bilinen en derin noktası?
– ( … , … metre)
• Everest Dağı
– ( … metre)
• Erciyes Dağı
– ( … metre)
• Deniz seviyesi
– ( … metre)
MUTLAK/BAĞIL
• Eğitimde kullandığımız;
«0»
– GERÇEK sıfır mıdır?
– BAĞIL sıfır mıdır?
ÖLÇME TÜRLERİ
 DOĞRUDAN ÖLÇME

• Ölçme konusu olan özelliğin aynı ölçekle/birimle

(araya başka bir değişken girmeden) ölçülmesidir.
• Örneğin; boy-kilo gibi özellikleri kendileriyle aynı
türden bir araçla/birimle ölçeriz.
– Ebru’nun boyu 170 cm’dir.
– Ahmet’in 5 kardeşi var.
– Sınıfta 35 öğrenci var.
• Geçerliği ve güvenirliği yüksek bir ölçme elde
edilir.
 DOLAYLI ÖLÇME

• Doğrudan ölçülemeyen özelliklerin onlarla ilgili olduğu

bilinen ya da ilgili olduğu sanılan başka bir özellikle
ölçülmesidir.
– Bir başka (aracı) değişkenle ölçme.
– Belli bir konudaki sorulara sözel olarak doğru cevap verme, o
konuda istenildiği gibi davranılacağının güvencesi
olmayabilir.
– Dolaylı ölçmeye karışan hata kaynakları ve miktarı
doğrudan ölçmeye göre daha fazladır.
DOĞRUDAN/DOLAYLI

-ZEKA-
-KİŞİLİK-
-KARAKTER-
-TUTUM-
-SICAKLIK-
-İLGİ-
 DOĞRUDAN/DOLAYLI

• Cetvelle uzunluk ölçmek.

• Karışla uzunluk ölçmek.
• Eşit kollu terazi ile ağırlık ölçmek.
• Baskül ile ağırlık ölçmek.
• Elektronik terazi ile ağırlık ölçmek.
• Yaylı kantar ile ağırlık ölçmek.
DOĞRUDAN/DOLAYLI
DOĞRUDAN/DOLAYLI

Eğitimde yaptığımız ölçmeler;

??
DOĞRUDAN/DOLAYLI
TÜRETİLMİŞ ÖLÇME

• İki veya daha fazla

değişken arasında
yapılan ilişkilendirme
(matematiksel bir
işlem) sonucu elde
edilen ölçmedir.
• Hız, havuz, yaş,
denklem problemleri
ÖLÇMEDE BİRİM

• Bir ölçme aracını

oluşturan en küçük
parçacık.
• cm, mm, km, gram…
• Ölçmede birimin önemi
ne olabiir?
ÖLÇMEDE BİRİM

EŞİTLİK

GENELLİK

KULLANIŞLILIK
 ÖLÇÜT NEDİR?

• Ölçme sonuçlarıyla karşılaştıran ve

değerlendirmeye dayanak olan değer.
• Ölçme sonuçlarını karşılaştırdığımız ya da
kıyasladığımız değer.
– Dersten geçme notu 50’dir.
– Öğretmen olmak için KPSS’den en az 80 almak
gereklidir.
– Burs almak için ilk 10’a girmek gerekir.
 ÖLÇÜTLER: MUTLAK/BAĞIL
• Mutlak ölçüt: • Bağıl ölçüt:
– Ölçme işleminin
yapılacağı grup için
kesin, net ve standart
olarak belirlenmiş olan
ölçüt.
• Şehir içi azami hız 50
km’dir.
• 18 yaşından küçükler
giremez.
• Emeklilik yaşı 65’tir.
– Ölçme sonuçlarına ve
ölçme işleminin yapıldığı
gruba bağlı olarak elde
edilen ölçüt.
• Sınıf ortalamasının
üzerinde alanlar dersi
geçer.
• İlk 3’e girenlere altın
madalya verilir.
• Ortalaması en yüksek 5
kişi burs alır.
 ***NOT***

Ölçme Ölçütler
kuralları ölçme değerlendirme
işleminde işleminde
kullanılır. kullanılır.
 DEĞERLENDİRME

• Ölçme bir betimleme işlemidir.

• Değerlendirme ise, bir yargılama işidir ve iki şeyin
karşılaştırılmasına dayanır.
• Değerlendirme, ölçümlerden bir anlam çıkarmak
ve ölçülen nesneler hakkında bir değer yargısına
ulaşmaktır.
• Ölçme sonuçlarını bir ölçütle kıyaslayarak nesne
hakkında karar verme, yargıda bulunmadır.
 Değerlendirme için mutlaka ölçüt olmalı

• Değerlendirme kesin
olarak bir ölçme sonucu  Basketbol takımına
ile bir ölçüt gerektirir. alınmak için 190 cm boy
• Ölçütsüz değerlendirme uzunluğu olmalıdır.
olmaz.  Sınava girenlerin %20’si
• Ölçüt ya önceden başarılı sayılacaktır.
belirlenmiş bir  İlk 20 kişi işe alınacaktır.
standarttır ya da gruba
bağlı çıkarılmış bir
puandır.
 ÖLÇME/DEĞERLENDİRME

ÖLÇME DEĞERLENDİRME
 Ölçmede gözlem yapılır.  Değerlendirmede yorum
 Nicelik belirlemedir. ve yargıya varılır.
 Objektiftir.  Nitelik belirlemedir.
 Değerlendirmenin  Subjektiftir.
temelidir.  Ölçme işlemini de
 Betimleme işlemidir. kapsayan bir süreçtir.
 Ölçme sonuçlarına
dayanmalıdır.
 DEĞERLENDİRME TÜRLERİ

Amaca Göre Değerlendirme

Ölçüte Göre Değerlendirme

 AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME

• Tanıma ve Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme

(DİAGNOSTİK)
– DÖNEM BAŞI
– NOT VERME AMACI YOK
• Öğrencilerin belli bir dersin ön koşul niteliğindeki giriş
davranışlarına sahip olma derecesini belirleme
• Öğrencilerin başlangıçtaki güçlü ve zayıf yönlerini belirleme
• Bu belirleme sonunda öğretimin başlangıç noktasını saptama
AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME

• Hazırbulunuşluk testleri
• Muafiyet sınavları
• Seviye tespit sınavları
• Özel ve genel yetenek testleri
• Seçme testleri
• Tanıma testleri
• Yerleştirme testleri
 AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME

• Biçimlendirme ve Yetiştirmeye Yönelik

Değerlendirme (FORMATİF)
– DÖNEM İÇİ
– NOT VERME AMACI YOK
• Bir ünite veya dönemin ortasında yapılır.
• Öğretim devam ederken öğrenme eksikliklerini belirlemek ve
öğrencilere geribildirim vermek
• Öğrenciye verilen notun amacı onun durumunu ortaya
koymaktır.
• İlgili ünitenin önemli tüm ögelerini kapsamalıdır.
AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME

• İzleme testleri
• Ünite testleri
• Quizler
 AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME

• Değer Biçmeye Düzey Belirlemeye Yönelik

Değerlendirme (SUMMATİF)
– DÖNEM SONU
– NOT VERME AMACI VAR
• Programın öngördüğü hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığına
bakılarak, öğrenci, öğretmen ve programa ilişkin yargılama
işidir.
• Geçti-Kaldı
• Başarılı-Başarısız
AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME

• Düzey belirleme testleri

• Final sınavları
• Vize sınavları
• Başarı testleri
• Uzmanlık testleri
AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME
Eğitim Programının Değerlendirilmesi

Eğitim
İçerik
durumları

Ölçme ve
Amaç değerlendirm
e
EĞİTİM
PROGRAMI
 AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME

• Rehberlik Amacıyla Yapılan Değerlendirme

– İlgiler
– Yetenekler
– Tutumlar
 ÖLÇÜTE GÖRE DEĞERLENDİRME

• Mutlak Değerlendirme
– Mutlak ölçütlere (ölçütün önceden belirlendiği) göre
yapılan değerlendirmedir.
– Ölçüt, gruptan bağımsız olarak belirlenmiştir.
• Akademik personel olabilmek için ALES’ten en az 70 puan
almak gereklidir.
• 100 sorudan 60 soruyu yapan dersi geçer.
• Mülakat sınavında en az 80 puan alanlar başarılı sayılır.
 ÖLÇÜTE GÖRE DEĞERLENDİRME

• Amaca dayalı değerlendirme yöntemlerinden

mutlak değerlendirme (ölçütü mutlak) olanlar;
– Tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirme
– Biçimlendirici değerlendirme
– Düzey belirleyici değerlendirme
 SINIRLILIKLAR: Mutlak Değerlendirme

* Belirlenen mutlak ölçüt noktasına ulaşan öğrenciler

bulunamayabilir.
 Bu durumda yapılan değerlendirme boşuna olur.

* Öğretmen tarafından konulan ölçütler öğretmene

ve zamana göre değişir.
 Sonuçları karşılaştırmak zorlaşır.

* Testin güçlük derecesi dikkate alınmamaktadır.

 Testin güçlüğü öğrenci başarısında ve bunun
yorumlanmasında önemlidir.

* Öğrencilerin bireysel durumu dikkate alınmaz.

 Bu durumda derse yönelik ilgi ve motivasyon
düşebilir.
 ÖLÇÜTE GÖRE DEĞERLENDİRME

• Bağıl Değerlendirme
– Ölçüt öğrencilerin performansı ve birbirleriyle ilişkisine
göre belirlenerek yapılır. En yüksek puan alanlar başarılı
kabul edilir.
– Öğrencilerin başarıları (karşılaştırması) birbirine
bağlıdır.
• Tarih dersinden başarılı olabilmek için sınıf ortalamasının
üstünde puan almak gereklidir.
• %10’luk dilime giren öğrenciler düşük harç öderler.
• Sınavda ilk 5’e giren öğrencilere %20 indirim uygulanır.
 SINIRLILIKLAR: Bağıl Değerlendirme

* İlk 5, ilk 10 gibi ölçütler beklenen nitelik düzeyini

karşılamayabilir.
 Bu durumda yapılan değerlendirme boşuna olur.
* Tam öğrenme konusunda sorunlar ortaya çıkabilir.
 Sınıf ortalaması 30 olduğunda, 30+ olan herkes
başarılı sayılacaktır.
* Tam öğrenme konusunda sorunlar ortaya çıkabilir.
 Sınıf ortalaması 90 olduğunda, 89- olan herkes
başarısız sayılacaktır.
* Belirlenecek bağıl ölçütler sonrası yapılacak
karşılaştırmalar sorun oluşturur.
 30 ve 90 alanlar aynı başarılı kabul edilebilir mi?
 EĞİTİMDE
HANGİ ÖLÇÜT
DAHA ÇOK NEDEN?
TERCİH
EDİLMELİDİR?
ÖLÇEK ve ÖLÇEK
TÜRLERİ
 ÖLÇEK

• Ölçek, nesnelerdeki özellik ve farkları ortaya

çıkarmaya çalışan araçtır.
• Ölçek ile incelenen özelliğin niteliği ya da niceliği
belirlenmeye çalışılır.
 ÖLÇEK TÜRLERİ

• Sınıflama
• Sıralama
• Eşit aralıklı
• Eşit oranlı
 Sınıflama Ölçekleri

• Gözlemin en basit şekli, nesneleri belli bir yönden

benzeyip benzemediklerine göre sınıflamaktır.
• Bu ölçekte nesnelere verilen sayıların
matematiksel bir değeri yoktur.
• Ölçmenin basit, ilkel bir türüdür.
 Sınıflama Ölçekleri

• Evli-bekar
• Erkek-kadın
• İyi-orta-zayıf
• Başarılı-başarısız
• İllerin telefon kodları
• İllerin plaka numaraları
• Sporcuların forma numaraları
Sınıflama Ölçekleri
 Sıralama Ölçekleri

• Sıralama, nesneleri belli bir nitelik bakımından

büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe sıraya
koyma işidir.
• Bireyleri veya nesneleri ölçülen özellikleri
bakımından azlık-çokluk, büyüklük-küçüklük
bakımından sıralayan ölçeklerdir.
• Kullanılan sayılar sıra sayılarıdır.
• Grupta «kaçıncılık» ifade eder.
 Sınıflama Ölçekleri

• Başarı sıraları
• Boy sıraları
• Takımların puan sıraları
• Birinci-ikinci-üçüncü
• En uzun-ikinci uzun
 KPSS 2006

• İş birliğine dayalı bir öğrenme uygulamasında

gruplar öğrencilerin soyadlarının baş harfleri
kullanılarak oluşturulmuştur. Bu uygulamadaki
gruplara ayırma, bir ölçme işlemi olarak kabul
edilirse kullanılan ölçek türü aşağıdakilerden
hangisidir?
 Eşit Aralıklı Ölçekler

• Eşit aralıklı ölçek, ölçülen özelliğin belli bir

başlangıç noktasına göre ve belli bir özelliğe sahip
oluş miktarına göre eşit aralıklarla sıralanmasında
kullanılır.
• İzafi bir başlangıç noktası vardır.
• Sıfır, ölçülen özelliğin yokluğu anlamına gelmez.
• Zeka testleri
• Sınavlar
• Sıcaklık
• Takvimler
 Eşit Oranlı Ölçekler

• Eşit oranlı ölçeklerde birimler eşittir ancak sıfır

mutlak olmalıdır.
• Eşit oranlı ölçeklerde gerçek bir sıfır noktası
bulunduğu ve ölçek eşit aralıklara bölümlendiği
için bu ölçekte elde edilen veriler üzerinde her
türlü matematiksel işlem yapılabilir.
• Sıfır, gerçek yokluğu ifade eder.
 Eşit Oranlı Ölçekler

• İki tane 50 kg 100 kg eder mi?

• İki tane 50 alan öğrenci bir tane 100 alan öğrenci
eder mi?
DEĞİŞKEN NEDİR?
 Değişken

* Nicel-Nitel *

* Sürekli-Süreksiz *

* Bağımlı-Bağımsız *
 ÖLÇMEDE HATA

• Hata; ölçülen bir özelliğin gerçek değeri ile ölçülen

değeri arasındaki fark.
• Ölçme hatasının yönü; + / -
• Ölçmede hatayı ortadan kaldırmak mümkün
müdür?
ÖLÇMEDE HATA

• Önemli olan ölçme

işlemi sonucunda
gerçeğe en yakın
değerleri elde
etmektir.
 Ölçmede Hata Kaynakları

• Ölçen kişi
• Ölçme aracı
• Ölçme ortamı
• Ölçülen özellik
• Ölçülen kişi
 Hata Kaynağı: Ölçen Kişi

• Taraflılık • Bilgi düzeyi

• Dikkatsizlik • Eğitim seviyesi
• Yaş • Psikolojik
• Motivasyon durum
Hata Kaynağı: Ölçme Aracı

• Soruların zor olması

• Anlaşılmaması
• Okunmaması
• Duyarlı olmaması
• Kullanım zorluğu
• Hatalı üretilmesi
 Hata Kaynağı: Ölçme Ortamı

• Isı
• Işık
• Havalandırma
• Gürültü
• Rahatsız edici ortam
Hata Kaynağı: Ölçülen Özellik

• Soyut/somut
• Doğrudan/dolaylı
 Hata Kaynağı: Ölçülen Kişi

• Tutumu
• Yorgunluğu
• İsteksizliği
• Zekası
• Hazırbulunuşluğu
 ÖLÇMEDE HATA

• Eğitimde ölçme hataları nasıl azaltılabilir?

– Teknoloji
– Eğitim
– Doğru planlama
HATA TÜRLERİ

Sabit
hatalar

Sistematik
hatalar

Tesadüfi
hatalar
 SABİT HATA

• Aynı miktar / aynı yön

– Öğretmenin tüm öğrencilere 5 puan fazla vermesi

– Bir testte tüm sınıfın cevapladığı soru
– Bir testte kimsenin cevaplayamadığı soru
– Bir kefeli terazinin tartılan her nesneyi 30 gram eksik
tartması
 SABİT HATA

• Sabir hata’nın güvenirliğe doğrudan etkisi yoktur.

– Çünkü ölçme sonuçları arasındaki farkları etkilemez.
• Sabit hata, geçerliği düşürebilir.
– Eğer bir soruya öğrencilerin hiçbiri doğru cevap
verememiş ise bu soru amaca hizmet etmiyordur. Bilen
ve bilmeyen öğrenciyi ayıramamış, öğrencilerin
farklılıklarınız görmemizi sağlamamıştır.
 SABİT HATA

• Sabit hata, ölçme sonuçlarına ilişkin varyansı

değiştirmediği için güvenirliği etkilemez.
– Ancak ölçme sonuçlarının amaca uygunluk düzeyini
olumsuz etkilediğinden geçerliği düşürür.

– +2 puanlık hata
– Öğrenci A 48 Başarısız 50 Başarılı
– Öğrenci B 49 Başarısız 51 Başarılı
– Öğrenci C 50 Başarılı 52 Başarılı
– Öğrenci D 51 Başarılı 53 Başarılı
 SİSTEMATİK HATA

• Yönü ve/veya miktarı değişebilir.

• Yanlı hatalardır.
– Kız/erkek öğrencilere fazla puan verme
– Tanıdık öğrenciye fazla puan verme
– Okul takımındaki öğrencilere fazla puan verme
– Matematik, fen vb. derslerde kağıt düzenine, yazı
güzelliğine fazla puan verme
– Öğrencilerin sınavda aldığı puanlardan %5 eksik verme
 SİSTEMATİK HATA

• Sistematik hata ölçme sonuçlarından

arıtılmadığında, ölçülen özellikler dışında başka
özelliklerin puanlamaya etki etmesi söz konusu
olacağından öncelikle geçerliği, sonra güvenirliği
düşürür.

• AÇIK UÇLU / ÇOKTAN SEÇMELİ

 TESADÜFİ HATA

• Yönü ve miktarı bilinmez.

• Ölçme sonuçlarına nerede, ne zaman, nasıl ve ne kadar
karıştığı tespit edilemez.
– Gürültüden dolayı bir soruyu anlamayarak yanlış işaretleyip
düşük puan alma
– Öğrencinin puanlarını yanlış toplayarak düşük puan verme
– Aşırı kaygı nedeniyle bilinen konuların anlaşılmaması sonucu
düşük puan alma
– Sınav günü hastalanma nedeniyle düşük puan alma
– Sorunun silik çıkması nedeniyle anlaşılmadığından yanlış
cevaplanması ve düşük puan alma
 TESADÜFİ HATA

• Hatalar bir grubun ölçme sonuçlarına iki yönlü (+/-)

karışabilir. Her iki durumda da gerçek puanla gözlenen
puan arasındaki fark büyüyeceğinden ölçme aracının
nitelikleri olumsuz etkilenir.

– Tesadüfi hatalar öncelikle güvenirliği düşürür.

– Güvenirliği etkileyen her şey, geçerliği de etkilediğinden
geçerliği de düşürür.
DERS ARASI
Haftaya devam edeceğiz.

83