You are on page 1of 210
NGUYEN TRONG HIEP CHI TIET MAY TAP MOT (4 NHA XUAT BAN GIAO DUC ae M6 DAU 1 - KHAI NIEM VE CHI TIET MAY Bat ki mot may nao, di 14 don gian hay phic tap, ciing déu duge ciu tao bi nhiéu bé phgn méy. Thi du may tién gém ban my, u ding, u dong, hop téc dé, ban dao, co cu truyén dan tir dong co d&n hop téc dd v.v... M6i bo phan méy lai gém mhiéu chi 1iét may, ching han nhw u dig cia may tien gdm c6 u, truc chinh, 6 truc, banh rang, truc v.v... Vay chi tiét may 1a phdn tit cdu tao dau ti¢n hoan chink cia may. Mac da chi tiét may g6m rat nhiéu loai, kiéu, khéc nhau vé hinh dang, kich thuéc, vé nguyén Ii 1am viéc, vé tinh nang v.v... nhung trén quan diém thiet ké, c6 thé x€p chung vio hai nhém : cdc chi tiét may c6 cong dung chung va céc chi tiét m4y cé cOng dung riéng. Chi tiét.mdy cé cong dung chung nhu bu léng, bénh ring, truc, 6 truc v.v... la cdc chi tiét may dugc ding phé bién trong nhiéu loai may khac nhau. Nhiing chi tiét may nay néu cbng loai thi cé cong dung gidng nhau, d4m nhan nhing chic nang nh nhau, khong phu thugc vao muc dich Iam viéc cia may. Do dé c6 thé tach rieng cdc chi tiét méy 6 cong dung chung dé nghién ctu trong mot Linh vc khoa hoc doc lap : mdn Chi tiét may. Chi tiét mdy cé céng dung riéng. abu tric. khuyu, van, cam, b4nh ta bin v.v... chi durge ding trong m6t s6 loai may nhét dink, Hoat dong cila cdc chi tiét méy c6 cong dung rieng c6 lién. quan mat thiét véi qué tinh lam vite cia céc m4y tuong tng, do d6 thudng dugc nghién cilu cing véi cic méy nay. Phuong phép tinh tofn, thiét ké cc chi tiét may c6 cong dung riéng duge trinh bay trong c4c giéo trinh chuyén mon, nhu giéo trinh dong co dét trong, m4y cft kim loai v.v... . 2. -NHIEM VU, TINH. CHAT VA NOLDUNG MON HOC Chi tiét may 1&4 mon khoa hoc nghién citu vé cdc phuong phép tinh todn vA thiét ké céc chi tiét may c6 cong dung chung. Mon hoc Chi tiét m4y-c6 nhi¢m vy trinh bay nhiing kién thite co ban vé cu tao, nguyen li 1am viec va phuong phdp tinh todn thiét ké cdc chi tiét méy 6 cong dung chung, nhiim béi dudng cho sinh vien kha nang gidi quyét nhing van dé tinh todn va thiét ké cdc chi tiét may, 1am co s6 dé van dung Vao vigc thiét ké may. Trong mén hoc Chi tiét my cé sy két hop chat ché gitta li thuyét voi thuc nghiém. Lf thuyét tinh toan céc chi tiét may duge xay dung trén co sé nh(ing kién thite vé ton hoc, vat M, co hoc If thuyét, nguyen If may, sttc bén vat liu v.v..., duge x4c minh va hoan thién qua thi nghiem va thuc tién san xuat. Cfing c6 thé noi rang mon chi tiét m4y [8 m6n khoa hoc vé thigt ké hgp if cfc chi tiét méy c6 cOng dung chung. Van dé thiét k& hop If c&e chi tiét may ddi hi sy van dung sing tao nhing kién thitc khoa hoc vao thuc tién sin xuat, ket hop chat ché gitta Ii thuyét véi thyc hanh. Vi vay, song song véi viéc truyén thu nhing hiéu biéu co ban cho sinh vién vé cfu tao, nguyén If lam viée va cdc phuong phép tinh todn thiét ké chi tiét may, cén béi dudng kha nang phan tich va téng hop van dé, biét van dung linh hoat If thuyét vao thuc tién, dé trong tig truéng hop cy thé c6 thé gidi quyét t6t nh&t cdc van dé thiét ké chi iét m4y. Chi tiét may 14 mot mon Ki thudt co sé trong chuong trinh dai hoc ki thuat. Doi voi cdc nganh co khi, chi tiét may 14 mon ki thuat co sé cuéi cing, 18 khau ndi gia phdn béi duéng nhitng tri thitc vé khoa hoc ki thuat co ban véi phdn béi dung kién thie chuyén mon. Noi dung mon hoc nay gém bén phan : — Nhimg van dé co ban trong thiét k€ cdc chi tiét may (co s& thiét ké chi tiet méy). — Cac chi tiét may ghép. - Céc chi tiét may truyén dong. ~ Chic chi tit may 4%, n6i, cdc chi tiét may quay (truc, 6 truc, khép néi) va 1d xo, Ngoai viéc lam cdc bai tap vé tinh todin, thiét ké cdc chi tiét may trong méi chuong, sau khi hoc xong chuong trinh li thuyét, méi hoc sinh sé lam mdt d6 4n mon hoc véi ndi dung : thiét ké he thong dan dong co khi cha mot may cong téc. Qua If thuyét va dé én mon hoc chi tiét my, trinh d6 thiét ké co khf cia hoc sink bude déu duge cing cd, lam co sé cho viée thiét ké m4y, duge tién hanh vao nhiing nam cudi cia khod hoc. 3- VAI NET VE LICH SU PHAT TRIEN MON HOC CHI TIET MAY Hinh twong ciia cdc chi tiét may gidn don da xudt hign trong cdc dung cu va vii khi thoi cé xwa, trude hét 1a don bay va chem. Hon 25 nghin nim vé trudc, loai ngudi di biét Igi dung lyc dan hdi cia cinh cung, phi thai ca 1d xo. Hon 4000 nam truéc day da ding cdc con 1an trong van chuyén cAc vat ning, nghia 1d da biét igi dung ma sat lan dé thay ma sat trugt. Banh xe, tryc va 6 truc trong cdc xe thdi xua 1d nhiing chi tiét may ddu tien lam viée trong nhing diéu kién tuong ty nhw didu kien lam viéc trong méy. Toi va rdng roc duge ding tiy 1au trong cdc cong trinh xAy dumg nha thd va thap cé. Tir hang méy tram nim truée Cong nguyen, lodi ngu’i d@ ding céc tryc bing kim loai, bnh ring, tryc khuyu, con lan, pa ling v.v... HOp gidm tc truyén dong bang banh rang, truc vit 4 duge mo 14 trong s4éch cla Aléxandri & cu6i thé ki thit ba. G nuéc ta tir lau dd biét ding 6 truc (trong guéng nude, sa kéo soi) hoac banh rang (trong may ép mfa) va nhiéu chi tiét my khéc. Théi Lf, Trdn di ché'tao duge may déng hé don gin, ria may boi duéi nuéc v.v..., song rét tié¢ 12 chua thm thay tai lieu trinh bay cu thé cdc vin dé nay. Li thuyét vé tinh todn chi tiét méy duge phat trién theo su xuat hien va hoan thign cdc két cdu may. Nhiing tinh todn don gian nhw x4c dinh ti s6 truyén va luc tic dung da ra doi tir thoi cd Hy Lap. C6 16 Léona Dovanhxi la ngudi dau tien nghién ctu cdc van dé vé chi tiét may nhu ; sttc can chuyén dong clia cdc banh xe va rong rgc, man trong 6 tryc Vv. Vé sau da xuat hién nhiéu bac hoc cé nhiing cong trinh 16n cho khoa hoc chi tiét may nhu : Ole, ngudi da xay dyng If thuyét ma sat cia dai tren bénh dai va dé xuéng If thuyét an khép cha bank rang than khai ; Pétorop, Rayn6n, Misen c6 nhiéu c6ng hi€n vé li thuyét boi tron thuy dong ; Vilit, Bakinhem, Merit trong linh yue banh ring ; Storibéch, Panmogren vé tinh todn 6 lan, v.v... Trude day, cfc vin dé cla chi tiét m4y cing nhu co hoc Ii thuyét, stic bén vat ligu, co hoc ting dung, v.v... dugc tap hop trong mot mon khoa hoe téng hgp vé ché tao may. D6 1a vi thdi ay may méc con don gidn va it, tinh todn vé may con 6 trinh dO thp. Vé sau, méy méc ngay cAng phat trién v6i cong suft va t6c dO cao, nhiéu loai méy méi xudt hien,'trinh do che tao tién bO khong ngimg, kinh nghiém va kién thc ngay cng phong phd, khoa hoc téng hop vé ché tao may duge chia thanh nhiéu mon doc lap, trong dé cé mién "Chi tiét may". Phan thi nhat NHUNG VAN bf CO BAN VE THIET KE CHI TIET MAY a RR Chwong 1 DAI CUONG VE THIET KE MAY VA CHI TIET MAY 1.1. NOI DUNG VA TRINH TY THIET K& MAY Méy due thiét ké ra phai thod man cdc yeu cdu vé ki thuat ma truéc hét 14 nang suat, dé tin cay va tuéi the, gid thanh vA khéi lugng (trong lugng) méy. Ngoai ra, tuy timg trudng: hop cu thé, cdn c6 thé c6 cac yeu céu nhu : khuon khé kich thuéc nhé gon, chuyén dong 6n dinh, lam viéc khong 6n, thao tac sit dung dé dang, hinh thitc dep v.v... 1.1.1. Noi dung thiét ké may Thiét ké méy nham thod man céc yeu cdu trén JA mot cong vigc phitc tap, ma noi dung chi yéu bao gém cfc vin dé: ~ Xiic din nguyén tdc hoat dong vi ch€ 49 lam vide cha méy duge thiet ké. — Lap so dé chung toan m4y va cdc bd phan may, thoa min c&c yéu cau cho truéc. ~ Xe dinh lye, momen tac dyng Jén cde bo phan méy va dic tinh thay déi cia tai trong theo thdi gian. — Chon vat ligu ché tao cdc chi tiét may. — Tién hanh tinh todn vé dong hoc, dng lyc hoe, vé kha nang lam viéc, tinh toén kinh té v.v..., dinh hinh dang, kich thud tat ca cc bo phan va chi tiét may. - Quy dinh cong nghé ché tao cac chi tiét may va lap rép céc bO phan may. — Lap thuyét minh va cdc chi dan vé sit dung va sta chita may. Trong qué trinh thiét ké, viéc lya chon két cau phai dua trén co sé dam bio tinh hop If vé cdc mat ki thuat va kinh té. Thong thudng muén dat duge mot ket c&u hgp Ii, can phai nghien citu, phan tich mot s6 phuong 4n, dénh gid va so sanh dé tim ra phuong 4n t6t nhat, dp img day dit nhdt céc yeu cdu da duge dat ra. 1.1.2. Trinh ty thiét ké chi tiét may Thiét ké chi riét may 1 mOt phan cong viéc trong qué trinh thiét ké may, thuong duge tién hanh theo trinh ty sau : ~ Lap so dé tinh todn, trong d6 két cu da duge don gian hoa, cdc luc tac dung duge coi nhv tap trung hoac phan bé theo mot quy ludt nao dé. ~ Xéc dink tai trong te dung lén chi tiét may. — Chon vat ligu thich hgp v6i diéu kign lam vige cita chi tiét may, kha nang gia cOng va 06 xét dén céc y€u t6 kinh té (gid thanh, van dé cung tng vat liéu, tudi tho céin thiét, v.v...). — Tinh toan cdc kich thuéc chinh cia chi tiét may theo cdc chi tiéu chi yéu vé kha nang lam viéc. Céc tinh toan nay thudng [a tinh todn so’ b6, bdi vi chi dua tren cfc so 46 da duge don gidn hod, céc nhan 16 vé tai trong va ing suét cha duge dénh gid chinh x4c v.v ~ Dva theo tinh toan va cdc diéu kign ché tao, lap ghép v.v... vé két cau cu thé cia chi tiét mdy voi ddy di kich thuéc, dung sai, d@ nhém bé mat, cdc yéu cdu dac biet vé cong nghé (nhiét luyén, ma, lan ép tang bén v.v...). ~ Tigh hanh tink todn kiém nghiém theo cfc chi tidu chit yéu vé kha nang lam vigc, cy thé 1 xéc dinh hé s6 an toan tai céc tiét dien nguy hiém, x4e dinh bign dang, nhigt 46 cha bo phan may, v.v... va so sénh v6i céc tri sé cho phép. N&u thay khong thoa man c4c chi tieu quy djoh, phai stta déi lai kich thude, két clu va kiém nghi¢m lai. 1.1.3. Mot sé dac diém trong tinh to4n thiét ké chi tiét may — Diéu kien lam viéc cia chi tiét may thudng rat phic tap, do dé khong phai bao gid cing c6 thé phan tich duge tu’mg tin va quy vé duge nhiing cong thie chink xéc. Dé giai quyét nhiing khé: khan trong tinh toan (thi dy nhu sy phic tap vé hinh dang chi tiét méy va vé céc hitn twong xdy ra khi céc chi tiét may tic dung tuong hd nhav, cic y€u t6 tai trong rat kh6é x6c dinh chfnh. x4c, v.v...) ngudi ta thutng ding cdc gia thiet nham don gidn hod van dé va dua ra nhimg phuong phdp tinh todn c6 tinh chat quy uéc, nhting cong thite gan diing hodc nhfmg cong thitc kinh nghigm. Vi vay, bén canh nhing cong thite chinh x4c, trong tinh todn chi tiét méy thudng ding cdc cong thitc gén ding hodc cong thtic kinh nghiém. Ciing bdi vi Ic suy dién cong thie géin ding ta dya vao mOt sO gia thiét, con cong thifc kinh nghiem thi duge thiét lap trén co sé thuc nghiémi, cho nén ching khong cé tinh chat téng quét. Khi sir dung nh@ng cong thiic gan déng hodc kinh nghiém cfn ché ¥ diém nay va khong duge 4p dung ching mot céch tuy tign. Sai s6 trong tinh tofin theo cong thife gdn ding va cong thie kinh nghiém duge bi lai bing céch chon hgp If ing suit cho phép hodc hé s6 an toan. ~ Thiét k€ chi tiét m4y nhiéu khi phai tin hanh tinh todn so bo va sau d6 kiém nghiém lai. ‘Trudng hgp dé x4c dinh tmg sudt, cé thé sau mot Ian tinh todn 18 quyét dinh duge kich thuéc cia chi tist may. Nhung thudng rat khé xéc dinh chinh xdc Iyc téc dung. Do d6 phai ding buéc tinh so bo dé dinh kich thuée mot c4ch gan ding, réi vé két cau chi tiét may, tinh chinh xdc tri s6 img suat va tién hanh kiém nghiém. Néu tinh ton kiém nghiém cho thay tng suat sinh ra trong chi tiét may bang hodc gén bing tng suit cho phép, viéc thiét ké duge coi 1a hoan thanh. Néu tng sudt tinh ra nhd hon hodc Ién hon ting sudt cho phép khd nhiéu, c4n phai thay 46i két cdu va kich thuéc réi kiém nghiem lai cho téi khi nao phit hop. 8 Thudng ngudi ta kiém nghiem theo hé sé an toan, xem hé s6 an toan cila chi tiét may duge thict ké c6 gén v6i hé s6 an toan cho phép hay khong. — Nhiing kich thude chii yéu tai cdc tiét dién nguy hiém (chiu ting sudt 1én) duoc xc dinh bang tinh toén. Cac kich thude cdn Iai duge djnh theo cdc digu kien vé két cfu, cong nghé, lap ghép, v.v... dua vio kinh nghiém hodc huéng din trong tai ligu vA s6 tay thiét ké. ~ C6 nhidu phuong 4n thiét ké m4y hoae chi tiét may. Dé danh gid ding phuong 4n nao 1a t6t nhat, phai xét dén tat cd cdc van dé : cdc chi tigu vé kha nang 1am viéc, chon vat Liéu, yeu cdu vé tinh cong nghé, tiéu chudin hod, gid thinh. Chon duge phuong 4n tét nhat, xéc dinh duge két cfu cé loi nhat la cong viéc phitc tap, ddi héi ngudi thiet ké phai diet van dung mot c4ch linh hoat, s4ng tao nhing kién thite li thuyét két hop véi nhimg kinh nghi¢m rut ra tir thuc tién san xudt. 1.2, KHAI QUAT VE CAC YEU CAU DOI VOI MAY VA CHI TIET MAY C6 cdc yeu cdu chung sau day d6i véi may va chi tiét may : 1.2.1. Cae chi tiéu vé hiéu qua str dung. Méy méi thiét ké phai cd nang suat cao, higu suat cao, t6n ft nding luong, 46 chinh xéc cao, chi phf thip vé lao dong van hanh méy vv... déng thdi kich thudc, trong lugng cdn c6 gang that nho, gon. Dé dat duge yeu cau nay, can hoan thién so dé két cau cia may, chon hop li céc thong 86 (t6c dd, 4p sudt, nhiét dO v.v...) va cdc quan hé vé két cfu, sit dung cdc hé thong ty dong dé diéu khién my, v.v... 1.2.2. Kha nang lam vige. D6 12 khd ning cia my ho%e chi tit may cé thé hodn thanh cdc chifc nang da djnh, ma vn git duge do bén, khong thay d6i kich thudéc va hinh dang, git duge su 6n dinh, c6 tinh bén mdn, chju duge nhiet va chan dong. Dé dam bio cho chi tiét mdy 6 do kha nang lam vitc, cén xéc dinh hop If hinh dang va kich thugc chi tit may, cho vat liu thick hep aé oe: 480 ching va sit dung céc bign phip tang bén vi chong gi. . 7 1.2.3. D6 tin cay cao. D6 tin cay 14 tinh shit cl my, 69 phn méy hode chi tiét may thyc higa duge chic nang da djnh, déng thei vin gid'dugc cfc chi tieu vé sir dung (nang suat, cong suat, mic do tiéu thy ning Iuong, 4 chinh xéc-v.v...) trong suét thdi gian lam vite nao dé ho§c trong sudt qué trinh thyc hi¢n kh6i lugng cong viéc da quy dinh (thi dy tinh bing kilomét, hécta, mét kh6i, sé chu trinh ho&e cde don vi khac). Do tin cay duge dic trumg béi x4c sudt lam vige khong hong héc trong mét thdi gian quy dinh hodc trong m6t qué trinh thyc hién kh6i lugng cong viéc quy dinh. R6 ring 1A néu xdc sudt nay cing gdn bing don vi thi d6 tin cay cia ké& cfu cing cao. 1.2.4, An toan trong sit dung. Mot sé két cdu lam viéc an toan cé nghia la trong diéu kién sit dung binh thudng két c4u dé khong gay ra tai nan nguy hiém cho nguvi sit dung, cting nhu khong gay hu hai cho céc thiét bi, nha cita va cfc déi tong khdc & xung quanh. 1.2.5. Tinh cong nghé va tinh kinh té. Day 14 mot trong nbing yeu cdu co ban déi v6i may va chi tiét may. Dé thoa man yeu cfu vé tinh cong nghé va tinh kinh 16, chi tiét méy duge thiét ké phai c6 hinh dang, két cu vA vat ligu ché tgo chting phi hop véi didu kign sin xuat cu thé, bao dim kh6i lugng va kich thuéc nhé nhat, t6n it vat lieu. Chi iét may duge ché tgo tn it cong stéc nhat, chi phi v8 ché'tgo thép nhét vA két qua cui cong 1a gid thanh thap. Néi cdch khac, mgt chi tiét méy c6 tinh cong nghé cao mot mat phai thoa tain cfc chi tiu vé khA nang lam vigc, mat khéc trong diéu kign sdn xudt san c6, phat dé ché tao, t6n ft thdi gian va nguyén vat liéu nhat. C6 nhiéu phyong An thiét ké ché tao mot chi tiét may. Can cif theo diéu kien san xudt cu thé chon ra phuong dn thiét thyc nhat, c6 I9i mhat, di hdi ngudi thiét ke phai nim ving cong nghé ché tgo va thyc té san xudt, déng thdi c4n tranh thi ¥ kién gitp do vé chuyen mon cia cée cdn bo ki thuat vé cong nghé, diic, han, rén v.v... Nhitng yéu cdu chit yéu cia tinh cong nghé Vé phuong dién tinh cong nghé, cé nhimg yéu cau sau day d6i voi chi tiét may: a) Két cu phi pha hop voi diéu kién va quy mé sdn xudt Tinh cong nghé cita mot chi tiét may 6 quan he mat thiét voi diéu kien sAn xudt cy thé. Tinh cong nghé ciia mot chi tiét may c6 thé rét cao d6i voi diéu kign va quy mo sin xudt nay, nhung véi diéu kign quy mo san xudt khéc Iai kém va ¢6 khi cin phai sta déi toan bo két cu. b) Két cdu don gidn va hop If. May nén thiét ké v6i s6 tugng ft nba cdc chi tiet, hoi wong nh, két edu don gin, dé ché tgo va lép rfp. Céc bé mat duge gia cong cita chi tiét may néi chung nén 14 cde bé mat don gidn (mat phiing, mat try tn), $6 long bé mat gia cOng it, dién tich cfm gia cong nhd va co thé gia cong bing céc phitong phdp cé ning suat cao. Cing can chi ¥ 1a tinh cong nghé cia mot chi tiét may khong thé téch rdi tinh cong nghé cia ca may. C6 thé c6 tru@ng hop gidm nhe gia cong co kh{ mot chi tiét may sé lam phtic tap cong vige lap rép méy ho§e gay kh6 khan cho sifa chita vé sau. c) Cap chink xdc va d6 nhdm ding mite. Cap chinh xéc cha chi tiét mfy cang cao thi phi tn gia cong cang tang, do d6 khong nén tang cffp chinh xdc mot cdch ty tién ; mat khée cling khong duoc ha thap cap chinh x4c so véi yéu cdu cia diéu kign lam vite déi véi chi tiét may. : Do nhdém ciia bé mat chi tiét mAy cling vay, phai dude quy dinh thich dang. Khong nén dé ra yeu cdu vé do nhém bé mat qué mite cén thiét, vi nhu vay phai gia céng tinh rét ton kém va cdn c6 cde thiét bi dic biét. d) Chon phuong php tao phdi hep Ht ‘Tinh cong nghé cila chi tiét may duoc quyét dinh phén 1én‘bdi phoi : vac ti¢u va phuong phép ché tao phoi. Gia cong bang cAt got néi chung 1a dit hon nhiéu so véi gia cong 4p lye 10 hoac dic va t6n nguyen ligu vi mot phdn nguyén ligu bién thanh phoi. Vi vay nén chuyén phén 16n cong viéc tao hinh chi tit may tir phan xuéng gia cong co khi (cAt got) sang phan xudng phoi (ren, dap, dic). Hinh dang va kich thudc phoi phai hét sttc géin v6i hinh dang va kich thuéc thanh phdm, dé cong viéc gia cong c4t got chi con lai mot phan nhd, tren cdc dé mat can rat chinh x4c va cé d6 nh4m th4p (do nh&n cao). Dé cé khai niém vé tinh cong nghé cia mot chi ti€t may cy thé, ta 6 thé Idy wi du vé thiét ké truc ; = Dudng kinh phoi gén sét véi dudng kinh tryc (hank phdm) 48 lugng phoi cdt di, la t6i thiéu, — $6 luong bac tren truc phai ft nha. — Chiéu dai cdc doan truc cé dudng kinh khdc nhau nén c6 gang lay bang nhau (dé c6 thé gia cOng trén may nhiéu dao, c6 nang sudt cao). — Gitta céc bac nén cé rinh Hi d4 mai, néu nhu bé mat cin mai va do bén cla truc cho phép. — Bin kinh géc lugn c6 gang lay bing nhau. — Chiéw rong céc ranh then nén c6 ging ly bing nhau, — Cac ranh then e4n b6 tri theo mgt dudng sinh cia truc. 1.3. TAL TRONG VA UNG SUAT 1.3.1. Tai trong — Tuy theo tinh chat thay déi cia tdi trong theo théi gian, 6 thé chia tai trong ra Lam hai loai : tdi trong tinh va tdi trong thay dét. Tdi trong tinh Ia tai trong khong thay d6i theo thdi gian hoac thay 46i khong dang ké. TAi trong c6 phuong, chiéu hodc cutng dé thay déi theo thdi gian duge goi la tdi trong thay d6i. Tai trong cé thé thay d6i dén ddn hofe dot nhién. Tai trong dot nhién tang manh réi gidm ngay trong khoanh khac duge goi la tdi trong va dap. — Trong tinh todn chi riét may ngudi ta cdn phan bist tdi trong dank nghia, tdi trong tong duong va tdi trong tinh todn. Tdi trong danh nghia Qu, 1a tai trong duge chon trong s6 cdc tai trong tac dung lén méy trong ché do lam viéc én dinh. Thutng ngudi ta chon tdi trong I6n hodc tic dung lau dai nhdt lam tai trong danh nghia. Tai trong nay cfing 1a tai trong dugc ghi chinh thttc trong cdc ban thuyét minh cia m4y. . ‘Trudng hop may 1am viée voi ché do tai trong thay d6i nhiéu mic, khi tinh todn ngudi thiét ké thudng thay thé ché d6 tdi trong nay bang ché 49 ti trong mot méc (khong d6i). goi 1 tdi trong twong duong. Khi thay thé, phai xudt phat tir diéu kign cdc chi tidu vé kha 1 ning lam vige hode 49 tin cy (vf dy tuéi tho) cia ché do tai trong thay thé va ché d9 ti trong.thuc 14 tuong duong nhau. Néu goi Qyg Ia tai trong tuong duong. ky 1a he 36 vé tudi tho, ta c6 > Qua = Qan - ky Hé s6 tuéi tho ky phy thudc 46 thi thay d6i tai trong va tai trong nao trong céc rai trong thay déi nay duge chon lam tai trong danh nghia. Khi xéc dinh kich thudc chi tiét méy, khong nhing phai can ctt vao tri 86 va tinh chat thay d6i cdi trong m& con phai xét dén nhiing dae diém cia su truyén tdi trong gitta cdc b phan cia méy nhu : mite do chén dong, su phan b6 tai trong gitta cdc bé mat tiép xc, v.v..., nhiing dic diém nay cfing phy thug vao cOng dung cia bd phan may va diéu kign sit dung. Vi vay trong tinh todn, dé xéc dinh kich thuéc chi tiét m4y ngudi ta ding tdi treng tinh todn, trong d6 xét dén tinh chat thay di cia tdi trong va tic dung tong hé gitta cde chi tiét may tiép xtc. Vé nguyén tic, cdu tric cia cong thie x4c dinh tai trong tinh todn co dang + Q1 = Qa-Kurks-Kax = Qon-ky-ku-ka- Kar (ah trong dé ky ~ h¢ s6 xét dén sy phan b6 khong déu tdi trong tren cdc bé mat tiép xtic ; kq — hé s6 tai trong dong, gay nén bai dic diém cia cée bd phan truyén luc ; kg, — hé s6 phy thudc diéu kign lam vigc. Tuy theo timg trudng hgp tinh todn ma cOng thie (1-1) duge sita déi cho thich hop ; cd khi mot s6 h¢ s6 duge My bing don vi, c6 khi lai phdi mé rong cOng thifc va dua thém vao 46 céc hé sO méi. ‘Trong céc tinh toan so bd, vi chua thé dénh gid chinh xéc cdc dac diém cia tai trong, ngudi ta thudng ding tai trong danh nghia 1am tai trong tinh toén. 1,3.2. Ung sudt Tuy theo diéu kién lam vige cy thé, thi trong téc dung len chi tiét may cé thé gay nen cdc loai ing suat niu : tng sudt kéo, tng sudt nén, tng sudt udn, tng sudt cit, tmg suat xodn, img suat dap, ting suat ti€p xc vv... Ung sudt sinh ra trong chi tiét may c6 thé thay 46i ho&c khong thay déi. Ung sudt tink 18 tng suat khong thay d6i theo thdi gian (hoge tri so thay d6i rat ft, Khong dang ké), Nguoc Jai, ting sudt 18 shay déi khi tri s6 hode chiéu (hofc cA hai) thay déi theo thi gian. Mot vong thay 46i tng sudt qua tri sO gidi han nay sang tri s6 gidi han khéc r6i tri vé gid tri ban ddu duge goi 1a mot chu trink tng sudt. Thdi gian thyc hi¢n mét chu trinh tng. suat goi la mot chu ki tng sudt. 12 Chu trinh ting suat duge dac trung bai (hinh 1-1). Bien do ting suat™? max ~ Cmin Oa = Ung sudt trung binh PAN om [Simaxe He s6 tinh chat chu tinh 9, r=—an, max Hinh 1-1 Thudng phan biét hai loai chu trinh img suat : chu trinh d6i xting va chu trinh khong d6i xtimg. Trong chu trink d6i xting c&c gidi han tng sudt (G4, VA Ompjg) bang nhau vé tri sé tuyet d6i, nhumg dau lai nguge nhau : Omax = —Fmin Do dé o,=6, max? g, r= Simin 21, Smax Trong chu trink khong doi xing céc gidi han ting suat khong bang nhau vé tri s6, Chu trinh khong d6i xing lai dugc chia ra : chu trinh khong d6i xting khéc ddu (Opa khéc dau Gypin) Va chu trinh khong d6i xing déng dau («ng sust thay déi tri so nhung déi dau). Chu trinh khong d6i ximg mach dong, goi tit 1A chu srink mach déng, 18 mot trudng hop cia chu trinh khong d6i xing déng dau, trong d6 mot gidi han cla ting sudt c6 gid tri bing s6 khong. ‘Trong chu trinh mach dong duong min = 0 (*) Céc dinh nghia va cong thiic trong myc 1.3.2 nay ching dp dung cho Ging sutt tigp : céc ki higu o duge thay bing +. * 13 Trong chu crinh mach dong am : Cmax =9, Smin <0 5 | Gmin | do dé 6, = Sn Oy = Sa rs-0 Ung suat 6 thé thay déi 6n dinh hodc khong 6n dinh. Ung sut duoc goi 1A shay adi dn dinh néu nhu bien do tng suat va tag sudt trung binh khong thay déi theo thoi gian. Ung suat 1a thay déi khong on dinh khi bien do va img sudt trung binh, hodc mot trong hai dai lugng nay, thay déi theo théi gian. 1.3.3. Ung suat tiép xuc Ung sudt tiép xtc sinh ra khi cdc chi tiét may truc tiép tiép xiie nhau c6 tac dung lye tong hé d6i voi nhau. Trong ki thuat, ing sudt tiép xc sinh ra trén mot dién tich tuong di rong va vuong géc vdi bé mat tiép xiic due goi 1A dng sudt ddp hoge dp sudt. Thi du nhu img sudt dap sinh ra trong ren buténg va dai 6c, 4p suét trong 6 trugt v.v... Trén hinh 1-2 trinh bay so 46 img sudt tiép xuc (umg sudt dap) sinh ra do tiép xtc khit gitta thanh hinh try dudng kinh d voi 18, chiéu dai ti€p xtic 1, chju luc F téc dung. Day 1a trudng hop ti€p xtic cha dinh tn véi 13, ngong truc véi 6 truot v.v... Trén thuc t€ quy luat phan bé wing sudt dap trén bé mat tiép xGc néi chung 1a phitc tap vi phy thudc do chinh xéc ché tao duémg kinh hinh try va 16 (khe hd dinh tén va 16). Dé don gian hod, thvdng quy ude img sudt dap phan bé déu tren bé mat Hink 1-2 tigp xtic (hinh 1-2). Ung suat dap oy duge xdc dinh theo diéu kién m2 og F=2 j sgl zcosada = Old ° (1-2) ak a” id Cong thite (1-2) duge ding trong tinh toén ung sudt dap, trong m6i ghép dinh tin hodc xdc dinh 4p sudt trong 6 trugt. Trung hop hai hinh tru cé truc song song tiép xc nhau, khi chura chiu Iyc téc dung cdc hinh tru nay tiép xtic nhau theo dung. Khi chju luc, ving ti€p xtic bi bién dang va cdc hinh tru nay tiép xtic nhau theo mot giai hep cé chiéu rong 2b (hinh 1-3). Ung suat tip xtic 14 phan b6 theo hinh parabon trong mat cat ngang cba gidi tiép xtc, tr} s6 ting sudt tiép xtc cue dai oy tai diém giita duge x4c dinh theo cong thitc Héc, do két qua gidi bai todn tiép xtic dan héi cue uf. a-3) trong 46 Zy - hing s6 din b6i cia vat Ligu cdc vat thé tiép xc Dy = |} PEE MS Val, ep) + £0 — wD) Trong céc cong thifc trén : q, — cudng 40 tdi trong phép tuyén, 1a tri sé luc phép tuyén téc dung len mot don vi chiéu dai tip xuic ; Hinh 1-3 Ey, By va Wy. by ~ médun dan héi va he 8& Podt xOng cha vat liu hinh try 1 va 2; p - bén kinh cong tuong dutong p= RRz (Ry + Ri) R, va Ry = bén kinh cong tai ché tiép xtic, 6 day 1 bn kfoh hinh try i va 2 ; dau “+” ding khi hai tam cong & hai phia so vdi diém tiép xtc, dau “—” ding khi hai tam cong @ cing phfa. Doi vOi vat ligu c6 p= 0,25 + 0,35, lay trung binh p= 0,3, ta 6 Zy = 0,591 VE va oH = oats ; (+4) . 2E\E, v6i B=-— (E, + Ez) Ug sudt tiép xiic cyc dai oy sinh ra khi hai vat thé tigp xc ban dau theo mot diém, chju luc F, téc dung theo phuong phdp tuyén 2 on a, a-5) trong dé a — hé so hinh dang vat tiép xtic, d6i voi cdc vat c6 mat cfu Gép xc nhau hoac mat cu tiép xiie v6i mat phiing, c6 thé lay a = 0,388. Can chi ¥ 18 cdc cong thite (1-4) va (1-5) chi ding véi c4c Joai vat ligu tudn theo djnh Iuat Hiie va c6 hé s6 Podt xong } = 0,3. Doi vai cfc loai vat liu khdc, tinh todn quy uéc theo cong thifc tren day chi cho két qua gan ding. 15 Khi cdc vat tiép xtc chiu tai va quay (hinh 1-4), timg diém wen bé mat lan lugt chiu tai va thdi tai, img sudt tiép xiic & céc diém nay thay déi theo chu trinh mach dng gidn doan. M6i diém chi chju tai trong khodng thoi gian xay ra tiép xtc & ving nay, cdn trong thdi gian con lai thi khong chiu tdi (hinh 1-4d). Hinh i-4 Ung suat tip xtic thay déi gay nén hién tuong moi 1ép bé mat cia chi tiét may. Trén bé mat sé sinh ra cdc vét nit nhé. Néu chi tigt may 1am viéc trong dau, dau sé chui vao trong céc vét nift nay (hinh 1-4a). Khi di chuyén vio ving tip xc (hinh 1-4b) migng céc vét mat bi bit lai va dp suat div tang lén. Ap sudt cao ciia dau xtc tién sy phat trién cdc vét nit, cu6i cing lam bong nhing manh nha kim loai (hinh 14c), gay nén hign uigng tr6c £0 bé mat. Tréc rd sé khong xdy ra néu nhv tri s6 ting suat ti¢p xtic khong vurgt qua tri s6 cho phép. Tri sO ving suat tiép xtic cho phép dugc xéc dinh bang thi nghiém. ‘Thue nghi¢m cho thay ring khi lan o6 cd trugt, gid sit yr) > morz (hinh 14a) do bén ti€p xtic cia hinh try 2 sé nhd hon cia hinh try 1, mac dav chting déu lam bang vat lieu gidng nhau. Digu nay cé thé giai thich nhu sau + khi bj trugt cdc vet nit nhd khong phat tridn theo hudng vudng g6c vdi mat tiép xdc mA theo huéng nghiéng theo chiéu lye ma sat, boi vi dé 1a huéng cha bé mat chiu tng suat (téng hgp) én nbat, khi ké ca anh hudng cia Tye ma sét (hinh 14a). Trén binh try 1, ddu trong c&c vét nit sé chay ra ngoai Khi céc vet nttt nay di vio ving tiép xtc, cdn dau trong cc vét mat cba hinh tru 2 (quay cham hon) khong thodt ra dugc, do migng nit bj bit kin, sé 06 tic dung nhy céi chém, thiic ddy vét ntit phat trién va dén lic nao dé sé lam tr6c nhiing manh kim loai. Vi vay hinh try 2 6 do bén tiép xtic thap hon hinh try I (khoang 1,5 — 2 lan). Dudng cong moi vé tng sudt ti€p xuc cfing c6 dang giéng nhu duémg cong mdi vé ting sudt udn, kéo — nén, v.v... Tinh todn. dg bén moi tiép xe cing tign hanh theo phuong phaép ruong ty nhu d6i vai do bén mdi thé tfch. ° 1.4. DO BEN MOI CUA CHI TIET MAY 1.4.1. Hien tugng pha huy méi Phén I6n céc chi tiét may lam viéc vdi tng sudt thay d6i theo thdi gian. Thuc ¢€ ching t rang cdc chi 1iét may nay co thé bi héng khi chiu tng suat c6 tri 6 thap hon nhiéu so voi trudng hop img suat khong thay déi. Quan sét sy phd huy khi chju tmg suat thay adi, ngudi ta thay qué trinh héng vi mdi bit dau ti nhing vét nuit rét nhd sinh ra tai ving chi tiét may 16 chju tng suat tuong d6i 16n ; khi s6 chu trinh lam viéc cla chi tiét tang lén thi cdc vét nit nay cing mé rong dan, chi tiét may ngay cAng bi yéu va cudi cing xy ra gdy hong chi tiét may. D6 chinh 1a su pha huy mdi. Kh4 nang cia kim loai cari lai su phd huy mdi duge goi la 46 bén méi, hoac con goi la site bén moi. Hign tugng pha huy moi duge phat hién tir gitta thé ky 19 va da tir lau gidi han bén mdi duge coi 1 mot trong cdc dic trumg tinh todn chi y&u dé xde dinh kich thuéc chi tiét may. Thuc tién sit dung may cho thay khoang 90% cac tén that cia chi ti¢t may cé lien quan vdi su phat sinh va phat trién cdc vét nttt moi. Qua cac nghién citu vé sy pha huy moi ciia vat ligu 6 thé nit ra nhitng két Ian sau day : — Vat tigu c6 thé bi ph4 hug khi tri sé dng suat lon nhdt oma khong nhing thap hon nhiéu so véi gidi han bén ma tham chi cé thé thdp hon giéi han chdy cila vat Jiu, néu nhu 86 ldn thay déi tig suat (sO chu ki tng sudt) kha lon, — D6i voi mot s6 loai vat liéu, cd tén tai mot tri s6 ting suat giGi han tac dung vao vat ligu véi sé chu kd rat én ma khong phé hong vat liéu. — Su phd huy mdi bao gid cing bat dau tir nhing vét nut rat nhd (cdn goi 1a vét nuit t€ vi), khong nhin thay duge bang mat thudng. Cac vét nit nay phat trién dan cing voi sy gia tang s6 chu trinh ing sudt, dén mot hic no dé chi tiét may bj gay hong hon toan. Su pha huy mdi khac véi pha huy do chju ting suat tinh vé ban chdt cing nhu vé hién tuong bén ngoai. Phd huy vi ting sudt tinh 1a do tac dung cia tmg sudt c6 tri s6 kha cao, doi voi vat ligu déd img suat nay 1én hon giéi han chay, cdn 46i véi vat lieu don thi wi so img suat cao hon gidi han bén. Sy pha huy tinh bao gid cing kém theo sy xudt hién bién dang déo £3 rét, chodn cA mot ving chi tiét may. Trdi lai ph4 huy mdi xdy ra khi ti s6 img sudt khong 16n lim. Chi tiét may bj hong c6 thé dudi dang gay dit hoan toan hodc cd nhing vét nuit Idn, khién chi tiét may khong thé tiép tyc lam: vie duge nia. Sy phd huy moi cé tinh ” chat cuc bd, chi xdy ra trong mot ving nhd cha chi tit, vét mit mdi thuéng phat wién ngdm ngdm rat khé phat hién bing mat thudng. Trude khi chi tiét my bj hong hoan toan thudng khong théy mot dau hi¢u béo truéc nao, thf du nhu bi€n, dang déo (ké cA d6i v6i vat ligu déo), nhung sau d6 dot nhién xdy ra sy phd huy tai mgt hode vai tice, di¢n nao dé cla chi tiét. Tai tiét diem nay vet nét da phét trién kh4 sau, lam giam dién tich phan lam viéc dén mite chi tiét khong con di kha nang chiu tai nita. Hioh dang ché héng vi mdi khdc hdn ché héng do téc dung cla ting suat tinh, d6i voi vat ligu déo xdy ra su co that tiét dién tai ving bi hong, cdn déi voi vat lieu gidn chd ditt cd dau higu bi ditt ra. Trudng hop chi tiét méy bj héng do méi, quan sét bé mat vét gly c6 thé thay 7 hai ving : Vong thi nhat tuong d6i min, hat nhd, (gi6ng nhu ché vé cia manh sit), 6 1a ving cée vét nit mdi ddn da phat tridn. Ving thit hai g6 ghé, 6 hat to hodc c6 cae thé, Vang nay duge goi 1a ving héng tinh, cdn ving thé nhat duge goi 1A ving hong vi mdi. Cling c6 trudng hop quan st trén tiét dign hong ta thy c6 ba ving : ving thi nhat khé min, Ja ving phat sinh va phat trién vér mitt vi te 40 cham, ving tha hai tho hon, tée dd phat trién vét nit trong ving nay nhanh hon va ving thi ba gé ghé 1A ving héng tinh. 2 on nIET MAY 7 Xem xét hinh dang bé ngoai cia vét gly ta c6 thé biét duge chi tiét may 43 lam vige qué tai nhiéu hay it. Néu dien tich khong hong vi mdi chiém ti Ié khé 16n so véi ving hong tinh, ta biét 18 chi tiét may da-lam viee lau ddi véi ing sudt 1én hon giéi han méi chut ft. Néu dién tich ving hong tinh khé 1én, chi tiét méy 10 rang 4a chiu qué ti 16n trong thoi gian ngén véi sé chu ki ting sudt twong d6i it da bi gy héng. 1.4.2, Dudng cong moi Trén co sé két qua cdc thf nghiém moi, ngudi ta lap duge dé thi cé dang dutng cong biéu dién quan hé giffa ting sudt o (img sudt bien dO hodc tg svat lon nhat) voi s6 chu ki thay d6i wimg sudt N ma chi tiét may (hoac mau thir nghiém) chiu duge cho dén khi gc héng (hinh 1-5). Duéng cong nay duge goi { 1a dudng cong méi (cdn goi 1a dudng cong Véle, mang tén nha khoa hoc ddu tién lam cdc thit nghiém x4c lap dudng cong nay). SO chu ki N duge goi 1a tudi tho tng vei mite = KL} ting sudt o. Qua d6 thi dudng cong mdi ta 06 thé théy : oe — Khi img suat cang cao thi tuéi tho cang giam. . Ny No N — Néw gidm tng suat dén mot gidi han 6, nto 46 d6i véi mot 86 Loai vat ligu, tuéi Hinhi-s tho N 6 thé tang len khé 16n ma mu thir khong bj gly hong. Trj s6'o, duge goi la giéi han bén mdi (dai han) cia vat Lieu. ~ Hoanh do diém chuyén tiép gitta doan cong va doan nim ngang dugc goi 1a sé chu ki co sé N, cita vat li¢u (twong ting 1A tung 44 6,). S6 chu ki co s8 Ny cha mot sO Logi thép thong thudng cé thé & trong khoang 10° ~ 10”. C6 thé lAp dutng cong mdi trong hé toa d6 o — N hoac o — IgN hay Igo - IgN. Trong thuc + thudng ding hé toa do Igo — IgN hoc o - IgN vi cdc hé toa dQ nay cho phép bé ti cAc trj sO tudi tho N-nhé cing nhu 16n trong khudn khé khd gon. Trong hé toa dd loga, trong nhiéu tru’ng hop, cé thé biéu thi dubng cong bi mot dudmg gdy khiic g6m 2 doan thing (@ day khong xét trudng hgp moi it chu ki) : doan nlm nghieng duge goi 1a nh4nh nghiéng cla dudng cong mdi, tmg véi céc tr 86 tng sudt I6n hon gidi han méi vA doan nam ngang ttc 1a nhénh ngang cia dutng cong mai, ing véi tmg sudt bing gidi han bén méi. Tuy nhién, cén luu ¥ 1a déi voi hgp kim m4u dudng cong mdi trong hé toa d6 loga khong c6 nhdnh ngang, nghia 1a khong c6 giéi han bén mdi dai han. Thuc nghi¢m ching to ring vat ligu kim loai mau di lam vigc v6i ting sudt thép cling van bi héng, sau khi s6 chu Ki thay déi ting suat da khd Ién (N > 10°). Phuong trinh duéng cong mdi cé thé viét dudi dang : o"N=C (1-6) 18 trong dé C va m - hang s¢. SO mi m goi 1a bac cla dudng cong moi. Phuong trinh (1-6) biéu thi quan hé gita img sudt o va tuéi tho N trong mién img sudt cé tri-s6 nim trong khodng giGi han chy o,, va gi6i han bén méi o, ciia vat lieu. Tir phuong trinh (1-6) ta cé thé xée dinh duge tui tho Ny ciia vat ligu chju ting swat thay d6i 0% (9, < Oj < Foy). Ong sudt o, duge goi I giéi han mdi ngén han tg voi tdi tho Ny ca vat litu. Trong hé toa do Joga Igo — IgN, phuong trinh (1-6) dugc biéu thi bang dudng thang : mlgs + IgN = igC a-? Dé thi dudng cong mi trong he toa do ban Igo — 1gN cé nhdnh nghieng 1a dudng thang 6 phuong trinh (1-8) véi k = B— hang s6. Ciing céin thay 1a phong trinh (1-6) cé tiém can 1a tryc hoanh N, diéu nay khong ding v6i vat ligu gang hodc thép, duéng cong mdi cla chiing cé tiém cn song song v6i truc hoanh nam c4ch truc hoanh mot khoang bang tri sO gidi han bén méi dai han ciia vat lieu. Vi vay, trén co sé cla phan tich theo todn hoc thong ke cdc s6 ligu thi nghi¢m, Vay—Bun biéu thi dung cong mdi bang phuong trinh : N=B(c-o,)", (1-9) trong dé B va m — hing s6 Tu phuong tinh (1-9) ta thay khi o -+ a, thi N -> o, nghia 1a dudng nim ngang céch truc Smax » Gein we ho&anh mot khoang bing o, 1A ti¢m cfn cia dung cong mdi (1-9). Mac dit phuong phép lap dé thi dong cong moi Véle 18 phuong phdp ding phé bién khi tién hanh céc thf nghiém mdi cha vat ligu, nhung dutmg cong nay khong cho phép xéc dinh gid tri ting sudt giéi han nho nhét va lon nhét khi chu trinh img sudt thay déi khong d6i xing. Do a6 hien nay ngudi ta con sit dung rong rai dé thj cde tng sudt giéi han, biéu thi quan bé gia ing suat lén nhat Gay VA ing sudt nhd nhat Onin cia chu trinh v6i tng sudt trung binh o,, (hinh 1-6). Tung 46 1 diém nao dé trén nhénh AB cho Hink 1-6 tri s6 gi6i han onyx cla chu trink, cdn tung do ca nhénh CD ting véi tri sé img suat gidi han nhéd ahét oj, cba chu trinh. Mién nim gita hai nhénh 1a nhiing tri sé tng suat khong 1am hong vat liu. Céc giao diém cia nhénh AB va CD véi tryc tung 18 cdc tr] $6 Omaxs Smin Cha chu trinh déi xvng. 19 Néu dé thi cdc dng swat gidi han cha thép duge Jap khi sO chu kiN bang s6 chu ki co so N, = 5.10° - 107, giao diém nay cé tr s6 1a gidi han bén mi dai ban o_, cia vat lieu. Dudng thang phan gide m — m di qua g6c toa dO (lam véi tryc hoanh mot géc 45°) 1a quy tich cha cdc diém dac trumg cho tri s6 ing suat trung binh. Doan tung do giifa duéng m — m va cdc nhanh AB hodc CD cho gié tri bien do img sudt 34. Voi diéu kign chiu tai da djnh, vi tri cdc duéng trong 46 thi cdc ting suat gidi han duoc xde dinh theo sé chu ki co sé N, chon lam thi nghiém. Néu chon s6 chu ki thf nghiém cha thép 1a (5 — 10)10° thi két qua thi nghi¢m cho ta dé thi céc gidi han bén méi dai han. Cong c6 thé lap biéu dé véi cdc gidi han bén méi ngén han, tng véi tudi tho N, nao dé. Ngoai ra, quan hé gifta bién dQ ding sudt voi img sudt trung binh cdn duge trinh bay bang 46 48a thj ohu tren binh 1-7. Tuy nhién, dé thj nay khong dude 13 rang bang dé thi trén, vi muén c6 Bid tri Opyx HOU Opin ta phai tinh cdc he thie : | Sax = Om + Sar C4 Sa_f Smin = Sm ~ Sa 0 on Ciing cén néi thém 1a do ¢é sur phan tén tudi tho, nghia 1a trong cing mot digu kien chiu tai cia cdc mau thir giéng nhau, két qua thu duge Rink 127 vé tuéi tho la khac nhau, Cé nhiéu nguyén nhan phitc tap gay nén phan tin tudi tha, song cing cé nhimg nguyén nhan do cdc yéu t6 ngdu nhien vé luyén kim, vé phuong phép gia cong, dé lai céc khuyét tat khong gidng nhau trong cdc mau thi... Do dé, trong nhiing trudng hgp can thiét ngudi ta cdn ding phuong phap todn hoc thong ke dé phan tich két qua thi nghi¢m va biéu thi ching bang ahéng 46 thi quan hé gidta tudi tho, tng suat va xdc suét phd huy. 1.4.3. Nhiing nhan t6 anh huéng dén 46 bén méi cba chi tiét may DO bén méi cha chi tiét may phy thugc nhiéu nhan té, nhu : vat lidu va nhigt luyén, hinh dang két cau, kich thude chi tiét may, cng nghé gia cong bé mat, dac tinh tai trong, trang thdi tng sudt v.v... Do d6 khi sit dung cdc s6 ligu thf nghiém vao tinh todn chi tiét méy, can xét dén anh hudng cia cdc nhan 16 nay dé co ning hiéu chinh thich hop. LAL. Vet liéu Néi chung vat ligu thép c6 do bén mdi cao hon céc loai vat ligu khac, Néu thép co ham lugng céc bon tuong d6i cao thi giéi han bén mdi sé cao hon thép ed ham lugng céc bon thap hon. Thép hgp kim c6 do bén mdi cao hon thép cdc bon thong thuting. 20 Thép cé cu tao phe rit do bén moi thap, tréi tai, thép c4u tao mactansit do bén mii cao. Néu thép cé lin nhiéu tap chat phi kim loai, tao ra nhiéu khuyét tat bén trong vat ligu, do bén mdi sé gidm. Gang cé giéi han bén mdi thp so v6i thép, tuy nhién, gang it nhay véi tap trung ting sudt. Hop kim mu khong c6 gidi han bén mdi dai han. Cac s6 ligu vé giéi han bén moi cia hgp kim mau duge djnh theo chu ki co sé quy wdc N,, thudng sé chu ki Ny = 10°. Do bén mdi cilia chi ti¢t may bang hop kim mau phu thudc vao phuong php ché tao: Chi tiét may duge ché tao tit phdi dap cd dO bén mdi cao hon. PhOi dic lin tuc hodc dic dudi ap lye cé do bén mdi cao hon phoi duc bang phuong phap thong thudng. 1.4.3.2, Hinh dang két edu Hinh dang két céu c6é anh hudng 16n dén do bén mdi, nghia 18 dén kha nang 1am viéc cia chi tit my khi chju ing sudt thay déi. Du6i téc dung cia tai trong, & nhiing ché thay d6i tidt dién chi tiét my nhu géc Ign, ranh then, 16 v.v... c6 su tap trung bién dang va do d6 xay ra tdp trung tng sudt. Tai day tng sudt thuc té 1én hon Gng sudt danh nghia, tinh theo cdc cong thie cia stte bén vat liu. Ti s6 gitta tmg sudt Idn nhdt tai chd tap trung ting sudt maxo (hodc maxt) v6i ting sudt danh nghia o (hoac 1) tai diém nay, duge goi la hé 86 tdp trung ing sudt ll thuyét : Og = max : hofe ay = max = (1-10) Tri s6 ag VA oy phy thudc hinh dang kich thuée chi tiét may va chi yéu 1 phy thuge hinh dang kich thuéc ché chuyén tiép (ban kinh chd lugn p), c6 khi ag vA a, dat tri sO khé 16n, tit 3 - 4 hoc hon nita. Tuy nhitn viée sit dung true tiép cdc tri s& og va a, vio tinh todn thye té nhiéu khi khong thich hgp. Thi nghiém ching 16 ring do tai chd tap trung dng sudt, xudt hién trang théi cang kh6i va do anh huéng cia bign dang déo cho nén cdc din nhon tng svat cuc bd tuy theo digu kién chiu tai mot phéin nto duge san bing. Ngoai ra cdn c6 higu tng ting bén do hién tugng céing ngudi trén 1ép bé mat khi gia cong co khf cing Jam anh hudng dén do bén mai. Tit dé ngudi ta thay rang dé danh gid su gidm do bén cila tiét méy tai chd c6 tap trung Gng suat khong thé ding cdc tri sé If thuyét ag vA @,; ma phdi ding Aé so tdp trung tg sudt thuc t& kg hoic ky, 1a ti s6 giita gi6i han bén mdi o, cla mau nhdn khong cé tap trung tng suat vi gidi han bén méi o,, cia chi tiét may c6 tap trung img sudt va c6 cing kich thuéc tiét di¢n nhu cia mau : a-ip He s6 t4p trung ting sudt thuc t€ nhd hon hé s6 tap trung tng sudt If thuyét (ky < ag : Ky < Oy). 21 Cac chi tiét may c6 hinh dang giéng nhau, c6 sy tap trung ting suat nh nhau tai chd chuyén tip, nghia 14 cd cing mot hé s6 tap trung tng sudt If thuyét tai day 1A ag (hoc a), nhung néu lam bing cdc loai vat lieu khéc nhau thi hé so tap trung tg sudt thuc té sé khdc nhau. Doi véi vat lieu nhay vdi su tap trung tmg sudt thi hé s6 tap trung tng sudt thyc té sé én hon. C6 thé xdc dinh cdc tri sé kg, ky qua céc bang s6 li¢u cho trong céc sé tay tinh todn chi tiét may, tuy theo hinh dang kich thuéc cy thé cita chi tiét hodc theo cdc cong thtic, Nghién cttu cho thay d6i v6i truc thép chiu u6n c6 rank vong, ban kinh day ranh p, dudng kinh tiét dién nguy hiém d, dudng kinh 16n D ko = o{(22) + vn (1-12) VOi Gg ~ h¢ so tp trung tng sudt li thuyét, y = 1 khi 2 21,5 vay = 11 khi a <1,5. Truong hop truc thép chiu u6n cé vai truc, ban kinh vai p 0,06 - ko = (28H) 3] 13) véi y duge tinh nhu trén. 1.4.3.3, Kich thude tuyét dét Thi nghiem cting cho thay rang khi tang kich thudéc tuyét déi cila chi tiét may, gidi han bén méi sé gidm xuéng. Dé xét dén anh huong cha ohan t6 kich thydéc, ngudi ta ding hé so” anh hudng cia kich thudc tuyét déi ¢g (A6i voi tng sudt phdp) hoac €, (d6i véi tng sudt tiép), 14 ti sO gitta gidi han bén mdi cia chi tiét m4y (nh&n) c6 dutmg kinh d véi giéi han bén méi cia méu nh&n cé dudng kinh d, = 7 - 10mm: fy = 2 hote eg = SHE (i-14) Sido Tide 88 di c6 su gidm 46 bén khi tang kich thuéc tuyé@t 461 (6g < 1 ho& 5; < 1) 1a vi su khong déng déu vé co tinh cia vat li¢u cang tang khi kfch thudéc tang len, trong chi tiét may cé6 nhiéu khuyét tat hon va chiéu day wong déi cita lép bé mat duge ting bén do gia cong co hoac nhiét luyen giam xu6ng. He s6 anh hudng cia kich thudc tuyet déi cho trong cdc sé tay vé chi tiét may. Nghién du cho thay c6 thé tinh hé s6 anh hudng cila kich thc tuyét d6i theo cdc cOng thifc sau ; Di v6i truc chiu uén': O12 fa = (4) (1-15) lo Doi véi truc chiu xodn : {1~16) 22 Trong c&c cong thitc tren d— duémg kfnh truc, d, = 7 — 10mm, dudng kinh mau chudn, 1.4.3.4. Cong nghé gia cong bé mat Cong nghé gia cong bé mat quyét dinh trang théi bé mat chi tit méy, c6 anh hudng quan trong dén do bén chi tiét may. Lop bé mat chi tiét may thutng 1a Iép chiu tmg suat lon nhat, vi cdc vét nit’ méi thutng sinh ra tt bé mat chi tiét may. Moi tén hai trén bé mat chi tit may nhu cdc vétyuée gia cong, cic kKhuyét tat kim loai, céc vét gi... déu gay nén tap trung img sudt, cé thé Ja nguén phat sinh cdc vet mit mdi va lam gidm giGi han bén méi. Cc vét oxit hoae gi trén bé mat lai cang cé dnh huéng 16n dén do bén moi. Xét dén inh hudng cita lép bé mat dén dO bén chi tiét méy, trong tinh todn ngudi ta dang hé s6 trang thai bé mat 6, 1a ti s6 gitte giét han bén moi cla mu c6 trang théi bé mat nhu cia chi tit may (duge mai, démh bong hode tign... 6 gia cOng ting bén hay khong) V6i gidi han bén mai cia mau c6 bé mat mai mA khOng dugc gia cOng ting bén. Vay néu bé mat chi tiét duge dénh béng hoac gia cOng tang bén chi B > 1 ; néu bé mat duge tién, phay hoe bao, va khong gia cong tang bén thi B<1. 1.4.3.5. Trang thdi tng sudt Trong diéu kién lam viec thuc té, nhiéu chi tist méy chiu img suat thay d6i theo chu trinh khong d6i xing. Ung suat tac dung lén chi tiét may dugc chia Jam hai thanh phan (hinh. 1-1): Thank ph4n ting sudt khong déi, dugc goi 1a img sudt (rung binh o,, va thanh phdn tng suat thay d6i, c6 bien do wing sudt o,. Thanh phén tng sudt thay d6i 14 nguyen nhan chi yeu gay nén su phd huy mdi. Tuy nhien, dng sudt trung binh o,, cling c6 anh hucmg dén do bén méi cia chi tiét may. Qua d6 thi trén hinh 1-6 ta thay 15, néu img sudt trung binh Oy 1a ting sudt kéo (o,, > 0) cdng 16n thi tri sO gidi han cia bien do img suat cang giam xuéng, nghia 1a khi tng suat trung binh 18 kéo cdng ting lén thi tg sudt bien do c, tuy nhd ciing co thé gay mén phé huy mdi. Trong chu tinh d6i xing V6i oy, = 0 tri 86 gidi han cita bien dd ting sudt o, bing gidi han bén moi trong chu trinh déi xing o_;. Khi tg suat trung binh 14 nén (G, < 0) tri 86 gidi han cia bien 46 img svat G, tang lén, nghia la néu nhw chi tiét may chiu thanh phén ig sudt tinh 1a nén thi gidi han tmg sudt bien do 9, c6 thé cao hon gidi han bén méi trong chu trinh d6i ximg o_). Trutmg hop chi tiét méy chiu tmg suat phitc tap, thf dy vita .chiu uén via chiu xofn, trong chi tiét may c6.téc dung tng suat thay déi voi bién d6 img suat phép a, va bien do tng sudt tip t,. Dé dénh gid do bén mdi cia chi tiét méy trong trudng hop nay, ngudi ta ding thuyét bén tng suat tip lon nhdt hogc chuyét bén thé ning bién déi hinh dang dé tinh tofn. Trong mét so trutmg hgp ngudi ta ding hé thite Gao-xe, tim dugc qua thye nghiem. oy, aye (1-17) o) ty) 23 1.4.4, CAc bién phap nang cao do bén mdi Dé tinh cho chi tiét may khong bi hong do mdi hoje dé kéo dai tudi tho chi tiét may, ngudi ta phai ding céc bign phdp thiét ké va cdc bien phép cng nghé. Truéc hét cin hvu ¥ rang, trong nhiéu tru’ng hgp c6 thé loai trir duge cdc nguyén nhan gay tai trong che ki holic c6 thé tim céch han ché bét. Mt trong nhimg bien phép co ban 1A tng tinh dan héi cia chi tiét may theo hudng téc dung cia tdi trong va ding cac lien ket dan héi gidta cac chi tiét may truyén tai trong va chiu tai trong. Vi du nhu tang tinh dan héi cia buldng (tang 46 mém cia buléng) trong cdc m6i ghép lam viéc véi tai trong chu ki, sé lam gidm wi s6 lyc tac dung Jén bulong, !am gidim bien do téc dyng cla 14i trong, nghia 18 g6p phan tang 46 bén méi cia bu long. Ding cdc khép n6i dan h6i giva cdc chi tiét may chiu momen xodn o6 thé 1am gidm bien d6 dao dong cia momen xoin thay déi theo chu ki. Chuyén ti ding 6 lan sang ding 6 trugt, vi du nhw trong c4c co offu thanh truyén tay quay, sé 1am giam dinh tai trong nho tac dung gidm chan clia lép dau trong 6... Cén nan manh rang tat ca cc bién phép gép phdn 1am gidm tri s6 img sudt danh nghia tde dung trong chi ti€t may sé lam ting do bén méi, chang han nhu : bé tf hgp Ii cae 6. loai triy c&c trudng hop tai trong bét Igi, tang tiét dién chi tiét m4y tai phén chju tmg sudt thay ddi, tang dién tfch bé mat tiép xtc (d6i véi trudng hgp chi tiét may chju tng suat tiép xtic thay di)... Trong trudng hop khong thé loai trir duge tai trong chu ki hogc gidm tng sudt thay 46i, cén sit dung cde bién phdp vé cong nghé va cde bién phdp ihiét ké dé nang cao do bén méi cia chi tiét may. Thue chat cha cdc bién phép cong nghé Wa sit dung céc phucng phap gia cong dac bigt, tang bén cho chi tiét mdy nhd tgo ra cdu tao tinh thé hat nhé, c6 do bén cao, tao ra 1ép bé mit cé tng sudt du 1a nén viv... Nhigt luyén va hod nit luyén thép cho higu qua cao, nhft 14 d6i voi cdc chi tiét may c6 tap trung ting sudt. Tuy theo diéu kign cy thé, ngudi ta tién hanh : t6i cai thién, thudng hod, ti va ram thdp, thdm than r6i toi (xémentft hod), thdm nito, tham than va thdm nito (xianua hod) réi toi, t0i bé mat bing dong dién cao tan v.v... Cac dang gia cong tinh bé mit (danh bong, mai nghién, mai cye béng v.v...} 06 te dung san bang cdc gé ghé té vi tren bé mat, gidm t4p trung tng suat, tang 46 bén méi. Hign nay ding khé nhiéu c4c bien phap tang bén bing gay bién dang déo lép bé mat nhu phun bi, lan ép, miét bing kim cuong. Gia cong gay bién dang déo I6p bé mat c6 tdc dung tang do bén méi chi tiét m4y do lam chac bé mat, gay cing ngudi 6p bé mat (lam tinh thé khé trot hon) 46 rén bé mat tang lén, trong 16p bé mat cé Lép ting sudt du nén. Ngudi ta cling ding rng rai cdc phuong ph4p nong chudt trong gia cng 16, cdn (thi du can ren), dap dé gia cong tao hinh chi tiét mdy, tao nén 16p bé mat chi tiét co do bén cao. ‘Trong trudng hgp nay cdc thé cita vat liu khong bj cdt ditt nhu trong gia cong phoi bing cat got, cdc thé duge sap xép uén lugn theo bién dang cia yéu t6 két cfu duoc cén. 24 Céc bién phdp thiét ké nhim nang cao dO bén méi chi tiét may chit yéu 1A tao cho két cfu chi tiét may c6 hinh dang hop li, gidm duge tap trung img suae 6 nhiing tiét di¢n chiu thi lon, Mac dau khong phai bao gid cing cé thé loai trit hoan toan su t4p trung ting sudt, nhung vé nguyen tac chung, edn c6 ging thay thé c&c cdu tao co tap trung tng sudt cao bang cfu tao cé tap trung ting sudt it hon. Thf dy nén thay 16 c6 ren bang 16 tron, it gay tap trung ting suat hon va c6 thé ding bién phép tang bén mép 16 (vat mép 16, miét mép 16) dé han ché tée dung JAm gidm do bén méi cia 16, Néu c6 thé duge thi b6 tf cdc ché gay tap trung Gng sudt & xa cde phdn chiu tmg sudt cao cita chi tiet may. D6i v6i cdéc chd Iuon chuyén tiép gitta cdc bac cia chi tiét may, can tao hinh dang hop Ii nhu thay cdc chd lugn sdc canh bang cdc ché lugn trdn cé ban kinh lon nhat c6 thé, hote ché lugn cé cung Clip. Trong méi ghép bing do doi, tai chd tiép xtic gitta mép maye vdi truc 6 su tap trung ting sudt Ién. Nén tang dung kinh trué tai ché lip ghép, 1am méng mayo tai phdn mép hoac Khoét rinh thodt tai & mayo. Trong méi ghép then bang, nén ding ranh then ch€ tao bang dao phay lan thay cho dao phay ngén dé giém bét tap trung ting sudt du ranh then. Dé gidm b6t tap trung tng sudt trong than buléng, cdn cai tién hinh dang dai 6c : doing dai dc treo, dai 6c xé, dai Gc vat trong, hode cai tién hinh dang ren, giém dudng kinh bulong ché khong cé ren v.v... 1.5, CHON VAT LIEU 1.5.1, Nguyén tac chung Chon vat ligu la cong vie r4t quan trong, bdi vi chat Iugng cia chi tiét mAy néi riéng va ca b may néi chung phy thudc phdn Ién vao viée chon vat ligu c6 hgp Ii hay khong. Muén chon duge vat ligu hop lf, cdn hiéu day dit tinh chat cha cdc loai vat lieu va nam ving cdc yeu céu ma diéu kien lam viée cling nhu diéu kign ché tao chi tiét may ddi hdi d6i voi vat liéu. Khi chon vat ligu phai xét dén cdc yéu cdu chink sau day : — Vat ligu phai thoa man diéu ki¢n lam viéc cia chi tiét may, néi ech khéc 1a phai dim bao cho chi tiét may c6 dil kh nang lam viéc (thi dy nhu dh do bén, do cing, do bén mon, vv...). — Thod man yéu cau vé khdi lueng va kich thude chi tiét may va ca bO may. ~ Vat ligu phi c6 tinh chat cong. ngh¢ thich img v6i hinh dang va phuong phép gia cong chi tiét may (ching han nhu d6i véi chi tiét may c6 hinh dang phitc tap, duge gia cong bing phuong phép dic thi ddi héi vat ligu phai c6 tinh diic ; chi tiét may cin gia cOng cat got thi vat ligu phai c&t got duge, v.v. cong site ch€ tao tén it nhéat. — Cé loi nhét vé phuong dién gid thanh sin phdm (gid vat li¢u vi gid thanh ché tao) ; vat ligu phai dé tim, it t6n kém trong vin dé cung cdp, can chi ¥ ding nhiing vat ligu sin cé trong nude. N6i chung chi trén co sé tién hanh so sdnh mot s6 phuong 4n, ta méi c6 thé chon vat ligu mot céch hgp li. Trong mot s6 trudng hgp dé chon vat lieu ngudi ta ding hg th6ng céc chi ti¢u c6 tinh chat két hop, khong chi dic trung mot tinh chet riéng bigt nao dé cia vat ligu (nhu do bén tinh, do bén mdi hofc do cing), ma 1a dac trung cho tap hop mot s6 tinh chat. Cau tric cla c4c chi tidu nay thay ddi theo céc yéu cdu cha két ca, thf du nhu gid thanh thép hay khéi lugng nhé nhat ma vin dim bao duge do bén tinh, do bén mdi hodc dé citng, v.v... da cho. Thutng thutmg ngudi ta chi ¥ nhiéu dén chi tigu vé kh6i Iuong chi tiét may boi vi d6i véi nhiéu Joai may, né la nhan t6 quan trong, dac trung cho hiéu qua cia két cdu, hon nita két hop v6i gid mdi don vj khéi luong, chi tieu kh6i luong cho ta hinh dung 16 rang vé khéi lugng vat ligu va gid vat lieu ciia cd két cdu. D6i v6i mot s6 chi tiét my mA diéu kién lam vige doi hoi timg b6 phan phai dap tmg c&c yeu edu khdc nhau, ta thing ding nguyen the “chat Iugng cuc bo" dé chon hgp li vat ligu ché tao ching. Ngoai ra khi chon vat li¢u ché tao may, can han ché sé lugng c&c loai vat lieu dé gidm bét khé khan trong vic cung cAp va bdo quan, v.v... 1.5.2. Danh gia so sinh vat liu vé phurong dién khdi lugng Gia sit mot thanh chiéu dai L chju kéo béi luc F kh6i lugng ri¢ng (mat 49) 7, giéi han bén Khi kéo oy, hé s6 an toan s, Dign tich tiét dien thanh A, thé tfch V va khéi lugng thanh G duge djnh theo cdc cong thite : -hef (o] oO [ol = Se ~ wing sudt cho phép. VeALesh—; ob Ly Sy Do d6, véi L, F, vas nhv nhau, ti sé khéi lugng gitta hai thanh lam bing vat ligu khac nhau (¥), Spy V2 ¥2> Spo) Sé 18 G=V)=5F Gy _ 82 , Sor set: . 1-18) G2 Nt a-18) Nhu vay khéi long cfc thanh cé 46 bén nhu nhau (vé kéo) ti le nguge véi ti so 2. Ding vat ligu c6 ti sé nay cang cao thi két cau chi tiét may c6 kh6i tugng cang nhd. Ti so a duge goi 18 do bén rigng cia vat ligu. N6 IA mot trong cdc chi tieu chil yéu vé chit lugng cia vat li¢u trong cdc két cu ma yeu ts kh6i luong gift vai trd rat quan trong. Néu tinh todn tién hanh cho gi6i han bén méi kéo o_, thi su cé Ioi vé mat khdi lugng duge quyét djnh bai ti so S, goi la dé bén mdi riéng cia vat Lieu. al a Xét trudng hop u6n va xodn céc thanh cd tiét di¢n déng dang, thi du nhw cdc truc c6 tiét dign tron, Vi kh6i lugng truc ti 1¢ v6i binh phuong duéng kinh va dutmg kfnh truc tinh theo stic bén vat ligu thi ti 1¢ nguoc v6i can s6 bac ba cia gidi han bén (xem chuong Truc), cho nén ta c6 cdc hé thiic : Khi 6a: Gy Cpe?! Cpu? ? (1-19) G2 12 nN Khi xoan : Gye? | m7 G2 nm ON tp — Gi6i ban bén xoin : (1-20) D6i voi nhiéu chi tiét may, dQ cttng gift vai trd quan trong. ‘Trung hgp céc thanh bi kéo (hoc nén) c6 dd cting gidng nhau, nghia 1A ciing ti s6 z. v6i F ~ luc kéo ho&e nén ; Al — bién dang cita thanh, quan hé gifta kh6i lugng cdc thanh duge biéu thj theo hé thie G _ WAL Sowa 1-21) GG, W2A2 c vi z = z va gia sir cdc thanh o6 chiéu dai nhu nhau, ta c6 E,Ay = EzAp ; v6i By, By va Ay, Ag 14 mOdun dan hdi va dign tich tiét dién thanh 1 va thanh 2. Do dé tir (1-21) ta c6:: Gy FL i == : 1-22) Gf ‘ He thite (1-22) cho thay, v6i yeu cdu vé do cing nhw nhau, chi tiét may ché tao bang vat lidu 06 ti s6 E/y 1én hon thi khéi Luong sé nhé hon. Ti s6 E/y dac trmg cho chét long ciia vat lieu vé phuong dién 46 ciing, duge goi 14 dé cing riéng. Vi modun dan h6i cia c&c loai thép thay déi r4t ft (2.10° — 2,2.10° MPa), do 46 trudng hop efin ting 40 exing cho chi tiét méy, n€u ding thép hgp kim sé khong gidi quyét duge van dé. 2 Trung hgp chi tit méy chju tai trong va d4p, ngudi ta ding chi tieu 2, ggi la dé bén ‘Y va ddp riéng 46 danh gid chat lugng vat litu (oy ~ gidi haa tile cia vat lieu). Ngoti c4c chi ti¢u trén day, cing bing céch twong ty nhu trén ta 6 thé tim duge cic chi tiéu khac dac trmg cho vat ligu vé phuong di¢n thé tich, gid thanh, dO nhay véi su thay d6i nhiet 46, v.v... Qua c4c s6 ligu thf nghi¢m, ngudi ta thy rang do bén rieng cia thép hop kim, cia hop kim nhom va hgp kim manhédi cao hon 1a thép cdc bon, cén cha gang 1A kém nhét. 27 DO cing riéng (E/y) cia che loai thép 14 nhu nhau, cia hgp kim nhom va hop kim manhedi thap hon chit it, cdn cba gang xém thi kha thap. 1.5.3, Nguyén tdc chat htgng cuc bd Nhiéu khi cing trén m6t chi tiét méy nhimg d6i voi cdc bé mat va thé tich khac nhau cla né lai cé nhiing yeu c4u khéc nhau nhu : do bén man, do bén tiép xtc hode dd bén thé Lich, d9 cing hoac dé déo, dd bén chOng gi, d0 din nhiet, khd ning gidm chan v.v... Nhimng yeu cdu nay xudt phat ti nhing digu kign Tam vige khdc nhau gida cdc bo phan, nhiéu trudng bgp ching ta khong thé chon duge mot vat ligu nao dé cé thé dng thoi dép ing duce moi yeu cdu va n€u nhw ¢6 loai vat li¢u dé thi cing kha dat, Trudng hop chi tist may lam vige trong diéu kign khong nang né, c6 thé chon logi vat ligu chi dap ting phan nao mét s6 cac yéu cdu chi yéu. Tuy nhién, cach gidi quyét hop If va tién tién nbat 1a chon vat liu theo nguyén tde chat lugng cuc bd. Thue chat ca nguyén tac nay cé thé minh hoa theo mot 6 thf dy sau day : 1 — Cénh twa bin ddi hdi phai c6 dit sic bén va tinh chéng gi. Trude day ngudi ta phai ding thép khong gi dat tién dé ché tao. C6 thé gidi quyét hgp If bing céch sir dung thép céc bon hodc thép hop kim théng thuting va sau dé phi mot I6p thép khong gi ben ngoai- 2 ~ Yeu cau doi véi Dinh rang 1a bé mat rng phdi c6 d6 bén tiép xtic cao, rang c6 dd bén mai cao. Cé thé ché tao bénh ring bang thép céc bon hodc thép hop kim thap, r6i #01 bé mat ring bing dong dign tan s6 cao va tang bén bang bién dang déo 6 chan rang. Nhu vay bing bién phap thay déi cue bO chat luong cila vat ligu, 06 thé dap ting duge cdc yéu cau lam viée. 3 — Bac Iét cia truc khugu trong dong co d6t trong ddi hoi phai o6 tinh ch6ng mon, gidm ma sat va di do bén méi. Dé gidi quyét hop If cdc yeu cdu nay, ngudi ta ding bac 16t g6m ba thet vat ligu : ng bang thép duoc phi lén 1 Iép déng thanh chi, sau d6 trang len mot lep babit chi. Ong bing thép c6 di do bén mdi, 6p déng thanh chi dé tgo cho Iép babit chi bam ch4c 1én bé mat ong, cdn lép babit chi tryc tiép chiu ma sat va mai mon, 1a loai vat liu c6 tinh ch6ng mén cao, hé s6 ma sdt thép. Rat nhiéu bign phap vé cong nghé gia cong kim loai hien dai, cu thé 1a cdc phuong phip ma, dap, nhiét luyén va hod nhiét luyén, ting bén bing bién dang déo, cho phép cé thé tao ra cdc tinh chat cn thiét cho méi tiét dign hoe mot phdn cia chi Het may, dap img duge cdc yéu cdu lam viée cu thé. 1.5.4. Gidm chiing loai vat liéu sit dung Khi chon vat lieu cho chi tiét may, cin xét dén nhting khé khan trong vén dé cung cap va sin xudt do di hdi qué nhiéu ching logi vat ligu 6€ c6 ging rét gidm s6 loai vat ligu. Uu diém cia su han ché s6 lugng céc méc thép va cdc loai vat Ligu dong trong ché to cde chi tiét may (duoc sdn xudt trong mot nha méy) 1a: _ Gidm nhe viée cung cp va gidm gid than ciia vat Higu, vi viée mua va van chuyén thuan tién hon, t6n ft thei gian hon. 28 ~ Don gian vige bao quan va kiém ke, giém duge dién tich kho. ~ Gidm nhe viéc nghién ctu ché d6 gia cong hgp If nhét, nhat 1 gidm nhe cong vite cha xuéng nhiét luyén. ~ Gidm kha nang phé phdm do ding vat ligu hoac nhi¢t Iuyén khong hgp li. 1.5.5. Cac loai vat liéu diing trong ché tao may Cé r&t nhiéu loai vat ligu duge sit dung trong ché tao mdy, ché tao cdc chi tiét may, bao g6m kim loai den, hgp kim mau, kim loai g6m va vat lieu khong kim loai. 1.5.5.1. Kim loai den g6m cé gang va thép Gang 18 hop chat sét véi cdc bon (ham Iugng tren 2%) ; cdn thép 1a hgp chat sat véi che bon ham lugng thap hon (duéi 2%). Ngoai ra trong gang hodc thép con co 14n cde tap chat khéc hodc cé thém cdc nguyén te hop kim. Gang va thép 18 nhitng loai vat ligu thong dung nhdt vi ching co do bén va do cig cao, ré hon hop kim mau, Nhuge diém chinh cba kim loai den 1a kh6i luong ring lon va ching gi kém. Dé tang thém céc tinh chat cfin thiét cia gang hoac thép, ngudi ta sin xudt cdc loai gang hop kim, thép hgp kim déng thdi dp dung rng ri cde phuong phép nhiét luyén, hod nhiét luyén, ting bén bing gay bién dang déo viv... Gang c6 tinh diic wt, gid tuong d6i thap va kha bén nén duge ding nhiéu trong ché wo cdc chi tiét cé hinh dang phitc tap, nhét 18 duge ding rong rai dé ché tao chi tiét vd mdy hoac than m4y. TCVN 1659 - 75 quy dinh kf higu mac gang bang cdc chit va con s0. Thi dy GX15-32 gang xdm 06 tr] sO gidi han bén kéo thap ahi la 15 kG/mm” va tri s6 giéi han bén u6n thap nat 1a 32 kG/mm?. Déi véi gang dic co ki higu tr GDO dén GD4, trong dé cdc 86 thi ty 0 — 4 chi ham lugng silic trong gang, s thir ty cang tang thi ham lwong silic cang giam. Doi véi gang hop kim, kf hiéu g6m chit G va céc ki hi¢u nguyen t6 hp kim hod voi chit s6 chi ham lugng trung binh cia nguyen t6 theo phén tram (%). Thi du GNi15Cu7Cr2 1a gang hyp kim chita 15% niken, 7% déng va 2% crom. Thép két cdu 1A loai vat ligu thong dung nhat dé ché tao cdc chi tiet may. Thép két cde c6 cdc loai : thép cdc bon thong thuéng, thép cdc bon chat Luong t6t, thép cdc bon dung cu, thép hop kim v.v... TCVN 1659 — 75 quy dinh kt hieu thép cdc bon thong thudng bing cdc ch CT kém theo chit s6 chi tri s6 gidi han bén kéo nhé nhat (kG/mm*) cha thép. Thi du CT38, CT42. Thép céc bon chat long tot duoc k{ higu bang chit C kém theo c4c chit sé chi ham jugng trung binh cia cdc bon theo phan van. Thi dy C45 Ia loai thép céc bon cé chit long tét cé him lugng c4c bon trung binh 18 0,45%. Néu trong thép cé ham Itong mangan nang cao thi sau céc con 86 cé them chit Mn thi dy C45Mn, C50Mn (chita khoang 0,7% dén 1% mangan). DOi véi cdc loai thép cae bon néi tren, cudi mac thép sOi c6 them ki higu s, thep nita lang c6 ki hiu n. Khong c6 cac ki higu nay 18 bidu thi thép lang. 29 Thép hop kim duge ki higu bing chit s6 chi ham lugng céc bon theo phan van va ki higu cdc nguyén t6 hop kim hod kém theo cht 86 chi ham lugng trung binh cia nguyén t6 d6 tinh theo phan tram. Thi dy thép 10Cr12Ni2 c6 0,10% cfc bon, 12% Crom va 2% niken. Dé tien d6i chiéu va sir dyng trong tinh ro4n, bang 1,1 cho s6 ligu so sénh mot s6 mac thép theo tigu chudn TCVN v6i cdc tigu chudn PC cia H6i déng tuong trg kinh té va cia Lien Xo. Bang 1.2 cho co tinh cla mot s6 mac thép cdc bon két cfu thong thudng (TCVN1765-75), thép két cu hyp kim thép (TCVN 3104-79) Bang 1.3 cho co tinh mot sé loai thép két cu va hop kim mau san xudt 6 (Lién X6) Bdng i -1 BANG SO SANH Ki BIEU CUA CAC MAC THEP TCVN 1765-75 PC 1-64 ZOCT 380-71 cT31 AO cTO CT 33 AL cTi CT 34 . A2 cT2 CT 38 A3 cT3 cr 42 A4 cr4 cT 51 AS cTs cTél 1 AG | cTé Bdngi-2 CO TINH CUA MOT S6 MAC THEP Mie tnép BO be to Gp» et wan cni Dd aan ‘won ai cr34 340 220 31 CT 38s, 370 230 26 CT 38 n, CT 38 380 240 25 CT 42 n, CT 42 420 260 23 CT 51n, CT 51 510 280 19 CT 52.0, Mn 460 280 19 c10 340 210 31 30 Tiép bang 1-2 Mée thép DO ben eo Oy “ ied BO oo” wane 461 C 15s 360 210 29 cis 380 230 27 c20 420 250 25 C25 460 280 23 c30 500 300 21 c35 540 320 20 c40 580 . 340 19 C45 610 360 16 c50 640 380 14 C55 660 390 13, C60 690 410 12 C65 0 420 10 C70 730 430 9 cso 1100 ‘950 6 Bang 1-3 CO TINH CUA MOT SO MAC KIM LOAT (LIEN XO) vat eu Oy MPa | 0,4, MPs | o_;,MPa PO i - we eee ‘ast y¥s ‘Thép 10 340 210 150 31 55 “25 460 280 200 23 50 “as 610 360 300 16 46 “15K 700 500 330 12 45 “ 12X2H4A, 1150 950 450 10 50 “ 30XTCA 1100 850 400 10 40 Hop kim nhom AJI9 160 - - 2 - Laténg JIC63-3 500 - 1 = Brong BpASK4 $50 - - 15 - Hop kim nhom CAJI-2 350 270 - L 5 - 31 1.5.5.2. Hop kim mdu LA cde hop kim c6 thanh phan cha yéu 1 kim loai mau (déng, k&m, chi, thige hode nhom v.v...). Hop kim mu dat hon kim logi den nén chi ding khi cé nhing yeu cfu dic bigt nhu ddi hi két cfu cé kh6i Iugng nhd hodc c6 tinh gidm ma sét, chdng gi v.v... Hop kim méu thudng ding trong ché tao méy 6 cdc loai : hyp kim déng, babit va hop kim nhe. Hop kim déng gém brong (4éng thanh) va latong (déng thau) trong do brong duoc ding nhiéu hon, Laténg 1a hgp kim déng voi nguyén t hop kim hod chi yéu la kém, con brong 18 hop kim déng vi nguyén t6 hgp kim hod cha yéu khong phai 1 kém. Hop kim déng c6 tinh chéng gi va gidm ma sét. Babit 1 hgp kim thydng gém céc nguyen t6 co ban IA thiéc va chi, duge ding trong 3 trugt, c6 tinh gidm ma sat rat t6t. Hop kim nhe 1a cdc hop kim c6 mat do kh6i lugng riéng y < 4500 kglm’, tren co 88 nhom, manhédi, titan va cdc nguyén t6 khéc nhu Cu, Mn, Si, v.v... Hop kim mhe c6 do bén riéng khé cao, duge ding chi yéu & nhimg ché cén gidm kh6i Iwong nhu trong céc may van chuyén, hoac can giam bét quén tinh nhur trong céc chi tiét hanh trinh nhaoh, céc chi tiét chuyén dong tinh tign, v.v... Trong ché tao m4y thudng ding hop kim nhom dic cé ten 18 silumin, 1A hgp kim nh6m véi silic (ham lugng 4-13%) 6 do bén cao, chOng gi t6t, va hop kim nhom bién dang goi la duyra, 14 hgp kim trén co sé nhom vA manheédi, cé 46 bén riéng va tinh co hoc cao. Trong céc loai hop kim nhe, hgp kim titan o6 do bén cao, nhét. Vat ligu kim loai soi hén hop la té hop gitta kim loai lam nén va céc sgi ting bén. DO bén cita vat li¢n hén hop cé nén 1a nhOm véi c4c sgi bo cao hon g&p doi dQ bén clia hgp kim nhom. Bang 1-4 ghi co tinh cha mdt sO loai vat ligu kim loai va chat déo san xudt tai Lién X6 cil. Bang 1-4 CO TINH MOT S6 LOAI VAT LIEU KIM LOAI (LIEN X6 C0) Khoi Ivgng Mé dun dan | D6 bén ring Vat ligu rieng y, kefm?| MPa | née, MPa ont Thép hop kim chat lugng cao 7850 1200 210000 0.15 Thép siéu bén 7850 3000 210000 0,38 Hop kim titan BT3 4500 1100 120000 0,24 Puyra J-16 2800 460 71000 0,16 Silumin An~-4 2650 260 71000 0,09 Vat liéu kim loai sgi hon hyp 2650 1150 240000 0,43 32. 1.5.5.3. Kim loai gdm 1a vat lieu duge ché tao bing céch nung va ép bot kim loai voi c&c chat phy gia. Chi iét may duge ché tgo bang ép trong khudn nhu vay khong cén gia cong ct got. Chi tigt may bing kim loai gém c6 cdc tinh chat quan trong ohit khé néng chay, x6p, hé s6 ma sat thap v.v... Nhuoc diém chinh cua vat li¢u g6m 1a gid thanh wong Oi cao néu ché tao vi sO lugng it, kich thude chi tiét may bj han ché bdi diéu kign ché tao. Trong ché tao may thudng ding kim loai g6m bang bot sdt dé ché tao bac 6 truot, bénh rang chiu tai nh, v.v... Vat ligu gém sat graphit (2 -— 3% graphit, con lai 18 bot sat) duge ding dé ch€ tao 6 truct, c6 tinh gidm ma sat rat t6t nh graphit va cdc 16 réng dé dau chui vao béi tron bé mat trugt. 15.54. Vét lieu khong kim loai duge ding trong ché tgo may ¢6 g6, da, cao su, amiang, chat déo, v.v.. . Chat déo 1a céc vat ligu cao phan tit, c6 cdc tink chat : nhe, bén, dé ché tao, dé cat got, cach nhigt va cach dién, chéng an mon, gidm ma sit hoe tang ma sat, gidm chin v.v... Chit déo cé tinh dé tao hinh mhd bién dang déo trong diéu kign nhigt 49 va 4p sudt khong cao lim, do d6 bang nhitng phuong phdp ché tao cd nang suat cao nhu duc dudi 4p luc, dap, kéo, théi v.v... c6 thé sin xudt cdc sin phdm o6 hinh dang kha phite tap. VI chat déo nhe, do bén riéng cia mot vai chat déo tyong duong véi thép t0t, do dé duge ding trong cdc két cu cé yeu céu khéi lugng nha. Tuy nhign, cing céin chit ¥ mot s6 nhuge diém cia chat déo la han ché viéc sit dung chting rong rdi 46 ché tao chi tigt m4y. N6i chung do bén cia chat déo thap hon cia kim logi, d@ ran va dQ cting-thdp (médun dan héi E nhé hon hang chuc hoac hang tram lan so. véi thép), dan nhiet kém va tinh chju nhi¢t khong cao (60 — 250°C). Tren day trinh bay so luge vé céc logi ‘vat liu ding trong ché tao may. CAn Luu ¥ 1a nganh cong nghi¢p vat ligu nude ta cn rét non tré, ching loai con ft va nhiing s6 li¢u vé dac trung co hoc va vat li chia 6n dinh va chua day du. VA lai, cdc nganh ché tao may nuée ta vin dang sir dung phdn ln cac loai vat li¢u nhap tir nuéc ngoai, ma chi yéu 1a ti Lién X6. Do d6, trong gide trinh nay sit dung nhing s6 li¢u vé co If tinh cia cdc mac vat ligu san xudt & Lien X6 dé 14m can cit tink todn. 1.6. VAN DE TIEU CHUAN HOA CHI TIET MAY Tieu chudn hod 1 sy quy djnh nhiing tiéu chudn, quy céch vé cdc hinh dang, loai, kiéu, cée thong s6 co ban, yéu cau ki thudt, mite 46 chat luong, v.v... cha san phaém. Vain dé tieu chudn hod 6 ¥ nghia rét 16n trong ché tgo may cling nhu trong cdc nganh kinh té quéc dan noi chung. Nim 1963 chinh phi ta d& ban banh Nghj dink sé 123-CP v6i noi dung trinh bay Digu 1é tam thai vé nghien ctu, xay dung, xét duyét, ban hanh va quan li cdc titu chudn ki thuat cila sn phdm cong nghiép. Trong diéu 1¢ ghi ro, img dung tien chudn trong thigt ké nhim myc dich “Thong nhdt hod, co khi hod, chuyen mon hod va hgp téc hod sin xuat, nang cao chit lugng, bao dim tinh 46i l4n, tinh té hgp cla sin phém ; bio dim sit dung hgp li va tiét kigm nguyéa vat lieu, rdt ngéin thoi gian thiét ké va 3 CHUTIET MAY = Ts 33 sdn xudt, nang cao chat Iugng lao dong, gidm gid thanh san xudt”. Nam 1982 Hoi déng Bo trudng ban hanh Nghj dinh 141-HDBT “Diéu l¢ vé cong tfc ti¢u chudn hod” dé thay thé Nghi dinh 123-CP. 1.6.1. {ch loi cia ti¢u chugn hoa Thuc hién tiéu chudn hod cé nhiing Igi ich sau day * — C6 thé san xuat hang loat cdc chi tiét mdy ti¢u chudn bing cdc phvong phép gia cong tien tién cé nang sudt cao, hogc cé thé tap trung sin xuat hang leat Ién trong céc nha may chuyén mon, gidm dugc cong stic ché tao, tit kitm duge nguyén vat ligu, do d6 ha gid thanh. ~ Cac didu kien ki thuat va phuong php thi nghiém duge tieu chudn hod, tao diéu kign nang cao chat luong, kha nang lam viéc va tuéi tho chi tiét may. — Vige sita chita dutge nhanh chong, khéi Iugng sita chita gidm bét, gid sita chila ha, vi dé dang thay thé cdc chi tiét may bj héng bing cdc chi tiét may méi, da du trft sin trong kho. ~— Kh6i lugng thiét ké gidm bét, do dé tiét ki¢m dugc cong siéc thiét ke. Vi vay, trong thiét ké cdn trigt dé 4p dung tidu chudn vo vide xc djnh cdc loai, kiéu, hinh dang, kich thude, v.v.. cha chi tiét may. 1.6.2. Nhing 46i tong duge tiéu chudn hod trong ché tao may ‘Trong nganh ché tao méy, nhiing doi tugng sau day duge ti€u chudn hod : — Cée vdn dé chung : cdc day sé vA kich thuéc, s6 vong quay trong | phiit v.v... 46 cén, cdc kf hiéu va quy uéc trén ban vé. — Vat ligu : thanh phén hod hoc, cdc dic tinh oo hgc chi yéu va phuong phép nbiét luyén. = Cac thuat ngtt, cdc kf hieu. - Don vi do lutng. ~ Cap chinh x4c va chat lugng bé mat chi tit may. — Hinh dang, kich thc iia chi tiét may thudng ding : cdc tiét may ghép, xich, dai, 6 lan, khép ndi, cdc thiét bi b6i tron, v.v... — Che yéu 16 cifu tao cla chi tiét méy : ren, médun vA dang khéi thuy (dang sinh) cia banif rang, duéng kinh va chidu rong binh dai, v.v... ~ Cic thong s6 ca ban va cdc chi tieu vé chat lugng cia méy, thiét bi. — Che tai ligu thiét ké, tai lieu cong nghe... 1.6.3, Vé cong tac tiéu chudn hed 6 mudc ta Cong tac tiéu chudn hod bit déu duge trién khai 6 nudc ta tir nam 1962. H@ thong tiéu chudn hod ki thuat cda nuéc ta gém 4 cMp, duge 4p dung trong pham vi cd nudc hoac trong 34 mdi nganh, tinh, thanh pho hoac trong céc co si san xudt, M6i ti¢u chudin duge biéu thi bang ki hieu gém céc chit céi va hai sO tip sau kf higu, sO d4u 1a s6 dang kf tieu chudn va sO sau 1a 86 chi nam ban hanh tiu chudn (2 con s6 cu6i cia nim). Ddi véi tiu chun nganh 6 thém s6 dat truée kf higu. TCN chi ré tiéu chudn do BO, hoac Nginh nao ban hanh. B6n cap titu chudn 18 = — Tien chudn Viet Nam (ki higu TCVN). ~ Tieu chudn nganh (TCN). ~ Tigu chudn tinh, thanh phé (TCV). ~ Ti¢u chudn co sé (TC). Tht du nhu tigu chudn TCVN2247 - 77 1A ti¢u chudn Viet Nam vé “Ren he mét — Dudng kinh va bude ren”, dugc ban hanh nam 1977 ; 16TCN 40 - 73 1a ti¢u chudn do BO Co khi Luyén kim ban hanh nam 1975 vé ban dap xe dap. (C6 thé chia cdc ti¢u chudn & nuéc ta thanh s4u loai co ban : ~ Tiéu chudn vé quy cach ; ~Tieu chudn vé yeu cfu ki thugt ; — Tieu chugn vé phuong phdp tht; —‘Tiéu chudn vé ghi nban, bao g6i, van chuyén, bao quan ; ~ Tieu chudn vé nguyén tac, thi tuc ; ~ Tigu chudn vé nhiing van dé chung clia khoa hoc ki thuat. Cho dén nay Nha nude ta da ban hanb trén 5000 TCVN trong 46 ¢6 khodng 2000 tieu chudn vé co khi. Tw nim 1977, nuéc ta chinh thite tham gia cdc hoat dong ti¢u chudn hod trong Té chic tieu chudn hod Quéc té ISO va nam 1978 tham gia Ban thudng tryc tie chudn hod cia Hoi déng tuong trg kinh té (SEV). Ching ta da van dung cdc tiéu chudn nay va tieu chuén TOCT cia (Lien X6) trong cong tée xAy dung céc tieu chudn 4 nude ta. Trong tinh toan thiét ké chi tiét may cn tich cuc van dung cdc tieu chudn 44 ban hanh & nuéc ta. Tuy nhién, hién cé khé khan 18 56 lugng ti¢u chudn cdn rat it so voi ching loai san phém néi chung va chi tiét may néi riéng. Cac tiéu chudn quy dinh vé quy cach cha vat ligu, vé chat lugng cdc chi tiét may tieu chudn cdn ft, chua déng bd. San xudt sao cho dat yeu cau quy dinh tong tiéu chudn con [a van dé phai phéin ddu nhiéu, Nhiéu loai vat te nh thép, hgp kim mau, nhiéu chi tiét méy (ah 8 bi, dai, v.v...) cdn phai nhap ti nuée ngodi. Do 46 trong nhiéu truong hgp can tinh tofin theo céc s6 ligu cho trong cdc tiéu chudn khéc, nhw tiéu chudn TOCT cia (Lién X6) titu chudn cha Hoi déng tuong tro kinh t€ SEV v.v... Hign nay ching ta bit diu nghién citu 4p dung ede tiu chudn ISO (T6 chitc tigu chugn hod thé gidi). 35 Chung 2 NHUNG GHi TIEU CHU YEU Vé KHA NANG LAM VIEC CUA CHI TIET MAY Kha nang Jam vic ola chi tit may duge dénh gid biing céc chi tieu cho yéu sau day : 46 céing, d bén mon, kha nang chju nhigt va do 6n dinh dao dong. Vat ligu va hinh dang, kich thude cha chi ti¢t may dugc x4c dinh theo mot hode nhiéu chi tigu, tuy theo diéu kién lam viéc cilia chi tiét may. C6 trudng hop d6i véi mOt s6 chi tiét may chi cdn chon vat ligu va xdc djnh kich thuée theo mot hai chi tiéu, con cdc chi titu khde hogc 1a von da duge thoa min, hoae 1a rét thit yu, khong cn phai quan tam dén. 2.1. DO BEN 2.1.1. Yéu cau vé dé bén Dé dim bio cho may va chi tiét may ¢6 thé lim vige ditgc, thi yeu cdu ddu tien 18 méi chi ti¢t may phai c6 di do bén, nghia 1A khi chju tc dung ciia tai trong wong qua trinh 1am vide, chi tit may khong bi bién dang du 16n hodc gay hong, ho§c bé mat lam viéc bi phé buy (iréc 16, dap, dinh v.v...) Chi tiét méy bj bién dang du nhiéu qué c6 thé phé hong su Jam viéc binh thudng cba cfc bd phan trong may. Chi tiét mfy bj gay khong nhiing lam cho may phai ngimg hoat dong ma cn cé thé gay ra tai nan lao dong. Bé mat lam viée cia chi tiét may bi phé hong sé gay nén sai léch hinh dang, anh hudng aghiém trong dén sy phan bo tai trong trén bé mat tiép xUc, gay chdn dong, sinh nhiét cao, nhiéu tiéng 6n khi lam viéc (d6i v6i cac tiét may chuyén dong) va cusi cing chi tiét may dé hoan toin khong dap ting yeu cfu, phai loai bd. Tuy theo dang héng xay ra trong thé tich hay trén bé mat chi tiét may, ngudi ta phan bigt hai loai do bén ciia chi tiét may : 49 bé thé ttch va do bén bé mat, Dé tranh bién dang dit Idn hode gay hong, chi tiét may can c6 db 46 bén thé tich. Dé trénh pha hong bé mat [am viée, chi tiét may phai c6 di do bén hé mat. Khi tinh todn do bén thé tich cing nb do bén bé mat, ta ch ¥ dén tinh chat thay 44i cia ting sudt sinh ra trong chi tit may. Néu ting sudt 1a khong thay déi, ta tinh theo d¢ bén. Tinh, néu img sudt thay déi ta tinh theo do bén méi. 2.1.2. Phuong phap tinh 46 bén Phuong phép tinh do bén thong dung nhét hign nay duge tién hanh theo cach so sanh ting suat sinh ta khi chi tiét may chin tai duge Ki hig 14 o doi véi tng sudt phap vA T a6i véi ting suat tiép, vdi ting sudt cho phép ({o}. [t]). 36 Diéu kign bén duge viét nhu sau : o $[o] hoae t < [1] (2-1) v6i [6] = Ojjq/s hodc [1] = thin/s (2-2) trong d6 s — h¢ sO an toan ; Slims tim ~ ting suat phdp va img sudt tip giéi han, khi dat 4én tri sO ndy vat lieu chi tiét may bj phd hong. 2.1.3, Cach xée dinh, tng sudt sinh ra trong chi tiét may Ung suat sinh ra trong chi tiét may dugc xdc dinh theo cée phuong phép. Site bén vat ligu hoae Li thuyét dan hdi, c6 xét dén hinh dang va diéu kien lam viéc cu thé cha chi tiét méy. Céch xe dinh cu thé ting suat sinh ra va tinh todn do bén cdc chi tiét may c6 cong dung chung duge ding phd bién nhat sé trinh bay trong cfc chuong sau. O day chi gidi thieu mot s6 van dé tinh ton c6 tinh chat khéi quat. Truémg hop chi tiét may chiu ting sudt phitc tap (66 tac dung cia ca img sudt phap o va ting suat tiép +). Ngudi ta thudng tién hanh tinh todn theo img suat tong duong oy. Ung suat tugng duong duge tinh theo thuyét bén thé nang bién déi hinh dang yg = Vo? +312 Q-3) hoac thuyét bén tng sudt tiép lén nhat Og = V02 + 42 (2-4) Chi ti€t may 1a dé bén néu nhu thod man diéu kign (2-1), nghia IA ting sudt trong duong khong vuot qué tri sO ung sudt cho phép. Truéng hop tinh todn dé bén bé mét, n€u dién tich ti€p xvc kha 16n, ta tinh theo ing suat dap og sinh ra trén bé mat Jam viéc ; n€u dién tich tiép xtic khé nhd so véi kich thuéc chi tiét may, ta tinh theo ing sudt tiép xtc cue dai oy sinh ra tai tam cha ving tigp xtc. Trudng hop chi tiét may chin ing sudt thay déi khong On dink, v6i cdc tg suat sinh ra 1 Gy, 62, .... Oq Va 86 chu ki téc dung cia cdc img sudt nay 1a ny, ng, ..., ny, ngudi ta thutng ding phuong phép tinh toén chuyén ché 46 1am viée khong 6n dinh nay cia chi tiét may vé ché do 1am viée 6n dinh twong duong cé éng sudt lon nhét Ja a, va sé chu kd tuong duong 1a Nig. S6 chu ki tuong duong duge tinh theo cong thite : 0 Nus = S36; /9,)™ 7; (2-5) ist trong d6 m — bac cia dudng cong moi. Thue chat cia phuong phép tinh nay 18 coi chi tiét may 1am viée v6i cdc ting sudt 0; va s6 chu ki N = En; cling twong ty nhu chi tiét may 1am vige véi mot mite img sudt 18 ©, voi s6 chu ki lam viéc 14 N,g, x4c dink theo cong thie (2 — 5). 37 2.1.4. Céch dinh tg suat cho phép va hé sé an toan Chon ding ting sudt cho phép va hé s6 an todn la digu kign rat quan trong dé dam bao cho két cu ¢6 46 tin cay cao, gid thanh ha, chat lugng t6t va kh6i luong nhd. Song d6 cing Ja vin dé phitc tap vi chting phy thudc vao nhiéu yéu t6 nhu : tinh chat téc dung cia tai trong, trang thai ting suat va inh hinh thay déi tng sudt, co Ii tinh cba vat Tigu va cdc yeu vé két cfu va cong nghé. . Dé xéc dinh itng sudt cho phép, ngudi ta thudng ding hai edch ; tra ting suat cho phép tit cdc bang 44 lap sin hoac tinh tofin he $6 an toAn r6i tir d6 tim tng sudt cho phép theo cong thite (2 - 2). Tim ing sudt cho phép bang cach tra bang. D6i voi mot 86 chi tiét may 1am bang nhiing loai vat ligu thong thuéng, tng suat cho phép 06 thé tim dugc trong c4c bang lap san, duge diic Ket tir thuc nghiém. Phuong ph4p ding bang cé uu diém Ia don gian, cu thé, nhung méi logi bang chi ding duoc trong pham vi hep ; d6i véi cdc chi tiét may khéc loai hoac tham chi cing loai nhung tinh chat lam vigc lai khéc nau thi khong thé sir dung cfc so ligu trong bang duge. Vi vay trong nhiéu tring hop ngwdi thiét ké phai tinh toan tua chon hé s6 an toan va tr d6 xdc dink tng sudt cho phép. Dinh hé sé an todn. Dua he sé an ton vao trong cde tinh todn, voi muc dich dam bao cho két cfu cé mét su an toan ahat dinh vé do bén, ngudi ta muén xét dén tat ca nhimg sai st c6 thé xay ra trong khi x4c dinh tri 86 tai trong va ting sudt, xéc dinh cdc tinh chat co Hi ca vat ligu, hoac nhiing sai s6t co thé xay ra tong qué trinh cong nghé. Ngoai ra, khi dinh h@ s6 an to’n ta cdn phai chi ¥ dén mée do quan trong cba chi tiét may d6i véi may va cdc yen cau vé an toan lao dong. Hien nay thudng ding phuong phép cdc hé sé thanh phdn 48 xéc dinh hé $6 an toan. Theo phuong phap nay, hé s6 an toan cd thé tinh theo cong thitc $= 51.553 Q-8) trong dé. 5, —h€ sé xét dén mitc d} chinh xdc trong vigc xdc dinh tdi trong va ung suat, 3) =1,2-15;5 sq — h@ 86 xét dn dQ déng nhdt vé co tinh cia vat Ligu ; d6i v6i chi tiét may bang thép ren hodc thép cén this = 1,5 ; di voi chi tiét may bing gang s2 = 1,5- 2.55 sq - he sO xét dén nhing yeu cAu dac biet vé an toan, nh mite do quan trong eta chi tit méy 46i voi may, yeu cfu vé an toan lao dong v.v..., $3 = 1— 1,5. Xae dinh ting sudt gidi han Ung sudt gidi han duge chon theo cfc dic tring co hoc cia vat ligu: — Gidi han chdy 6,, (hoac gidi han chay vé u6n Gey hode giéi han chay vé ting suat Up Top V-V---), trong trudng hop chi tiét may lam bang vat liéu déo, chiu img sudt tinh > ~ Gidi han bén oy (hotc gidi han bén udn Gpy, gidi han bén vé tng sudt tiép t V-V--)s trong trudng hgp chi tiét my lam bing vat ligu gidn, chiu tng suat tinh ; 38

You might also like