FEN B L MLER LABORATUVAR UYGULAMALARININ

DE ERLEND R LMES

afak ULUÇINAR* Arzu CANSARAN** Aysun KARACA***

Özet

Fen alan derslerindeki kavramlar n birçok ö renci taraf ndan anla lmas n n güç oldu u bir gerçektir.
Deneysel uygulamalar; ö rencide fen kavramlar n anlama, ak lda tutma ve bilimsel dü ünme ile ilgili
yetenekleri geli tirerek ö renciyi ileti im ve i birli ine yöneltir. Fen e itimiyle ilgili yap lan birçok ara t rma,
laboratuvar destekli fen e itimi alan ö rencilerin daha ba ar l oldu unu göstermi tir. Bu çal ma, Amasya il
merkezindeki ilk ve ortaö retim okullar nda fen derslerinin (fizik-kimya-biyoloji ve fen bilgisi) i leni inde
laboratuvar yönteminden ne ölçüde yararlan ld n , uygulamalar n amac n ve ö renmeye etkileri hakk ndaki
ö retmen görü lerini belirlemek amac yla yap lm t r. Daha önce yap lan ara t rmalarda da görüldü ü gibi bu
ara t rma sonucunda da, ankete kat lan ö retmenler; okullardaki laboratuvar ko ullar n n yetersizli i, s n f
mevcudunun kalabal k olmas vb. nedenlerden dolay derslerin i leni inde laboratuvarlardan tam anlam yla ve
etkin bir ekilde yaralan lamad n belirtmi lerdir. Örneklem ö retmenlerin görü lerine göre; laboratuvar
uygulamalar ndan yeterli verimin al nabilmesi için s n f mevcutlar azalt lmal , haftal k programdaki fen dersi
saatleri art r lmal , laboratuvarlar güvenlik konusunda geli tirilmeli ve müfredat yenilikleri hususunda
ö retmenlere zaman zaman hizmet içi kurslar verilmelidir.

Anahtar sözcükler: Fen laboratuvarlar , de erlendirme, ö retmen görü leri, okullardaki laboratuvar
artlar

Abstract

It is clear that the concepts in science are too difficult for the students to understand. Experiments help
them realize these concepts and keep them in mind as well as leading them to communicate and cooperate.
Research has established that the science supported by laboratory applications make the students more
successful. This study was carried out in the primary and secondary schools in the city center of Amasya to see
how helpful the laboratory applications in the science (physics, chemistry and biology and science) are and to
learn the views of the teachers about their objectives of applications and their effects on learning. As in the
surveys previously carried out, at the end of the survey, the teachers participating in the questionnaire claim that
the conditions in the laboratory are far from being satisfactory, and the classrooms are overcrowded and so
forth, such that they cannot use the science laboratories effectively and meaningfully. The teachers participating

Yaz ma Adresi: * Ar . Gör. afak Uluç nar, Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi #lkö retim
Bölümü, safaku@omu.edu.tr. **Yard. Doç. Dr. Arzu Cansaran, On dokuz May s Üniversitesi Amasya E itim
Fakültesi #lkö retim Bölümü, arzucan@omu.edu.tr. ***Uzm. Aysun Karaca On dokuz May s Üniversitesi
Rektörlü ü, Amasya.
in the questionnaire demand that the population of the classrooms should be decreased, the number of science
classes should be increased in the schedule, the security of the laboratories should be improved and in-service
training should occasionally be given to the teachers for the curriculum changes to benefit from the laboratory
applications.

Key words: Science laboratories, evaluation, teacher's views, laboratory conditions in schools

Günümüzde ülkeler e itim kurumlar n , kalk nman n gereklerine uygun bilgi üreten insan haz rlayan
kurulu lar olarak görmekte, ça da l k ve e itim düzeyleri aras nda ili ki kurmaktad r. Ekonomik geli me fen ve
teknolojide elde edilen ba ar lar ile sa lanmaktad r.

Fen e itimi, dü ünce sanat n n ö retilmesi, deneyimlere dayanan net kavramlar n zihinde geli tirilmesi,
sebep sonuç ili kisinin nas l irdelenip analiz edilebilece i yöntemlerinin ö retilmesini hedef almaktad r
(Aydo du, 1999). Ülkemizde fen e itiminin ezbercili e dayanan, gereksiz kuru bilgiler veren içeri inin
de i tirilerek, bilimsel yöntemi kullanmay amaç edinen modern fen programlar n n uygulanmas gere i
benimsenmi tir (Özinönü, 1976). Fen bilgisi ö retiminde uygulanabilecek bilimsel ö retim yöntemleri aras nda
laboratuvar, proje, soru turma, bulu ve ders gezileri yer almaktad r (Çilenti, 1985). En çok kullan lan yöntem
laboratuvar yöntemidir. Laboratuvar, ö retilmek istenen bir konu veya kavram n ö renciye; birinci elden
kendisinin yapmas eklinde veya gösteri yolu ile ö retildi i ortamd r (Y lmaz ve Morgil, 1999). E itimcilerin
ço u laboratuvar n, bilimsel dü ünme sürecini anlamada ve ö renmede önemli araçlardan biri oldu unu öne
sürmektedirler. Lucas’a (1971) göre, ö renciler laboratuvar derslerinde bilim adamlar n n nas l çal t n,
dü ündü ünü ve ara t rmalar kullanarak yeni bilgiyi nas l elde ettiklerini anlayabilirler.

Uygun laboratuvar aktiviteleri ö rencilerin, ara t rma yapma, problem çözme ve mant k yürütme
yeteneklerinin geli iminde etkilidir. Örne in el becerisi, gözleme dayanan yetene in geli mesi ve bilimsel
kavramlar anlamada bu aktiviteler ö rencilere yard m edebilir. Ö renciyi ileti im ve i birli inde
gayretlendirerek ö renci ba ar s n artt r c pozitif davran lar geli tirebilir. Fen laboratuvar uygulamalar n n
verimlili ine laboratuvar ortam ve ö renciye ba l de i kenlerin etkisi vard r. Yap lan çal malar laboratuvar
ortam ndaki önemli de i kenlerin; ö retmen tutum ve davran lar , laboratuvar aktivitelerinin içeri i, ö retim
amaçlar , laboratuvar yönetimi ve ö renme çevresi oldu unu göstermi tir (Hofstein ve Lunetta, 1982).

#yi bir fen ö retiminde laboratuvar kullan m n n önemi pek çok ara t rmada vurgulanm ve bu amaçla
derslerde laboratuvar ile ilgili bilgilerin verilmesinin önemli oldu u ve bunun da ö rencinin laboratuvarda
verimli bir ekilde çal mas na katk sa lad aç klanm t r. Bu konuda ö retmene büyük görevler dü tü ü ve
ö retmenin ö rencisini haz rlarken ev ödevleri, s navlar ve laboratuvar çal mas eklinde bir yol izlemesinin
gerekli oldu u saptanm t r (Lagowski, 1989). Fen ö retmeninin s n ftaki yeri, ders boyunca sessiz bir ekilde
dersi dinleyen ve not alan ö rencilerin kar s nda sürekli olarak konu an otoriter bir konumdan; uygun ö renme
ortamlar haz rlayan, ö rencilerde ilgi ve merak uyand ran, onlar ara t rmaya yönlendiren, sonuçlara
ö rencilerin kendilerinin ula malar na yard mc olan, birlikte ara t ran ve ö renen konumuna de i mi tir (Gürses
ve di erleri, 2003). Etkili bir fen ö retmeninin nitelikleri öyle belirtilebilir:
 - Sözlü, yaz l ve uygulamal fen etkinlikleri aras nda denge kurabilme yetene ine sahip olmal d r.

- Deneysel ara t rmalar plânlayabilme ve laboratuvarda güvenli bir ekilde çal abilme becerilerine
sahip olmal d r.

- Dersteki fen konular n s n f d ndaki di er olaylar ile ili kilendirebilme becerilerine sahip olmal d r
(YÖK/Dünya Bankas , 1997).

Yap lan ara t rmalar incelendi inde, ö retmen adaylar n n kurumlar ndan mezun olmadan önce ilk ve
orta ö retim seviyesinde yapt racaklar deneyleri kendilerinin bizzat uygulam olmalar , deneylerde
kar la acaklar zorluklar ve kullan lacak olan düzeneklerin kullan lma yöntemleri hakk nda bilgi sahibi
olmalar gerekti i saptanm t r (MEB, 1995). Birçok ara t rmada ö retmenlerin derslerinde laboratuvar çok
etkin biçimde kullanmad klar belirtilmi tir. Fizikî ko ullar n yetersizli i (Nakibo lu ve Sar kaya, 1999;
Akgün,1995) e itimleri s ras nda uygulamal fen e itimine yönelik yeti tirilmemeleri, orta ö retim seviyesindeki
deneyleri nas l uygulayacaklar ve laboratuvar yönetimini nas l sa layacaklar konusunda e itim almamalar
(Nakibo lu ve Sar kaya, 2000; MEB Ölçme De erlendirme ubesi, 1995) hizmet içi kurslar n yetersizli i
(Nakibo lu ve Sar kaya, 1999) ö retmenlerin laboratuvar kullan m n engelleyen ba l ca nedenler olarak
s ralanmaktad r.

Bu ara t rmada amaç, ilk ve orta ö retimde fen alan derslerinde laboratuvar etkinlikleri ile ilgili
ö retmen görü lerini alarak konudaki eksiklikleri ortaya ç kar p çözüm önerileri sunmakt r. Bu amaçla a a daki
sorulara cevap aranm t r.

- Ara t rman n yap ld okullarda laboratuvarlar hangi s kl kta kullan lmaktad r?

- Bu okullardaki laboratuvar ko ullar nelerdir?

- Laboratuvar uygulamalar n n amaçlar hakk nda ö retmen görü leri nelerdir?

- Laboratuvar uygulamalar esnas nda gözlenen ö renme davran lar hakk ndaki ö retmen görü leri
nelerdir?

- Laboratuvar uygulamalar ndaki s n rl l klar hakk nda ö retmen görü leri nelerdir?
 Yöntem

Örneklem: M.E.B.’e ba l Amasya il merkezindeki, 20 ilkö retim ve 10 orta ö retim okulunda görev
yapmakta olan 72 Fen Bilimleri (Fizik/Kimya/Biyoloji ve Fen Bilgisi) ö retmeni, çal man n örneklemini
olu turmaktad r.

Veri Toplama Arac.: Ara t rman n amac belirlendikten sonra anket olu turulmu tur. Anketin ilk k sm
bireysel bilgileri (cinsiyet, bran , deneyim) içermektedir. 7 sorudan olu an ikinci k s mda ö retmenlerin
bulunduklar okullardaki laboratuvardan yararlanma durumlar ara t r lm t r. Üçüncü bölümde okullardaki
laboratuvar artlar , laboratuvar uygulamalar n n amaçlar , laboratuvar uygulamalar nda ö renci davran lar ve
laboratuvar uygulamalar ndaki s n rl l klar hakk nda ö retmen görü leri al nm t r. Haz rlanan anketin içerik
geçerlili i fen e itiminde uzman ki iler taraf ndan onaylanm t r. Geli tirilen anketle ilgili güvenirlik çal mas
yap lm t r. Laboratuvar artlar ile ilgili bölüm için 0,8260, deneysel çal man n amaçlar için 0,9236, ö renci
davran lar ile ilgili bölüm için 0,5658 olarak, laboratuvar uygulamalar ndaki s n rl l klar için 0,7770 olarak
güvenirlik katsay s ve anketin tamam için coranbach-alfa katsay s 0,7827 olarak bulunmu tur.

Verilerin De/erlendirilmesi: SPSS program ile de erlendirilen veri sonuçlar frekans da l m ve

yüzde olarak tablolar hâlinde verilmi tir. Tablolarda kullan lan k saltmalar a a daki ekildedir.

f: Frekans - %: yüzde - % tablo: #lgili bölüm içindeki yüzde % örneklem: Örneklem içindeki toplam
yüzde

Bulgular

Ankete kat lan 31 bayan ve 40 erkek ö retmenin %26,8’i fizik, %32,4’ü kimya, %26,8’i biyoloji ve
%14,1’i fen bilgisi bran lar ndand r. Meslekî deneyimleri incelendi inde % 11,3’ünün 1-5 y l, %29,6’s n n 6-10
y l, %16,9’unun 11-15 y l, %11,3’ünün 16-20 y l ve %31,0’ n n 21 y l ve üzerinde görev yapmakta oldu u
belirlenmi tir. Örneklemdeki ö retmenlerin %43,7’si ilkö retim ikinci kademede, % 56,3’ü orta ö retim
okullar nda çal maktad r.

Anketin ikinci bölümünde sorulan “Okulunuzda fen bilgisi (F/K/B) laboratuvar ndan istenilen düzeyde
yararlan yor musunuz?” sorusuna ö retmenlerin %36,6 evet, %49,3 k smen, %14,1 hay r cevab n vermi lerdir.
“Laboratuvarda en çok hangi tekni i kullan rs n z?” sorusuna ö retmenler %33,8 “gösteri deneyi yapar m”,
%4,2 “deneyi ö rencinin kendine yapt r r m” ve %62,0 “her ikisini de kullan r m” eklinde cevap vermi lerdir.
Daha önce biyoloji laboratuvar uygulamalar için yap lan çal mada (Nakibo lu ve # bilir, 2001) ve fizik
laboratuvar uygulamalar için yap lan çal mada (Akdeniz ve di erleri, 1998) da ö retmenlerin daha çok gösteri
tekni inden faydaland klar tespit edilmi tir. Tanish (1984) ara t rmas nda, ö retmenlerin neden gösteri deneyi
yapt n aç klam , deneylerin teori ile hayat aras ndaki ba olu turdu unu, buna kar n grup deneylerinden
daha az masrafl oldu u, daha az zaman harcand için gösteri deneyinin tercih edildi ini belirtmi tir.
Ö retmenler fen derslerinin laboratuvar ortam nda i lenmesinin önemine inan p inanmad klar hakk ndaki
soruya ise %87,3 “evet” ve %12,7 “k smen” demi lerdir. Tezcan ve Günay (2003) benzer çal malar nda kimya
laboratuvar n n kullan m ve gere ine inanman n okul türüne ba l oldu unu tespit etmi lerdir. “Haftal k ders
program nda fen derslerine ayr lan süre laboratuvar çal mas yapmak için yeterli midir?” sorusuna
ö retmenlerin cevab %14,1 “evet”, %14,1 “k smen” ve %71,8 “hay r” eklindedir. Deneysel çal ma için ideal
s n f mevcudu soruldu unda ö retmenlerin %67,6’s 10-20 ki i ve %32,4’ü 21-30 ki i, derse girdikleri s n flar n
mevcudunun ise %5,6’s 10-20 ki i, %42,3’ü 21-30 ki i, %36,6’s 31-40 ki i aras ve %15,5’i 41 ve üzeri
oldu unu belirtmi lerdir. “Dersinizin i leni inde hangi s kl kla laboratuvardan yararlan rs n z?” sorusuna
örneklemdeki ö retmenlerin %81,7’si “konu i leni inde yeri geldikçe”, %16,9’u “gerekli gördü ümde” ve
%1,4’ü “hiçbir zaman” cevab n vermi lerdir.

Anketin üçüncü bölümünde görevli olduklar okullardaki laboratuvar artlar hakk nda ö retmen
görü leri istenmi ve sonuçlar Tablo 1’de verilmi tir.
Tablo 1. Görevli Olduklar. Okullardaki Laboratuvar artlar. Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri

Kesinlikle Kat.l.yorum Fikrim Kat.lm.yorum Kesinlikle

No Madde Kat.l.yorum yok Kat.lm.yorum
f % f % f % f % f %
1 Deney yapmak için 42 59,2 21 29,6 0 0 7 9,9 1 1,4
laboratuvar vard r.
2 Laboratuvarda 10 14,1 26 36,6 2 2,8 23 32,4 10 14,1
havaland rma sistemi
yeterlidir.
3 Laboratuvarda 6 8,5 12 16,9 7 9,9 21 29,6 25 35,2
ilkyard m malzemeleri
vard r.
4 Laboratuvarda yang n 13 18,3 15 21,1 8 11,3 17 23,9 18 25,4
söndürücü vard r.
5 Deney yapabilecek 20 28,2 23 32,4 5 7,0 20 28,2 3 4,2
yeterli malzeme vard r.
6 Laboratuvar n elektrik 15 21,1 13 18,3 23 32,4 13 18,3 7 9,9
donan m her ö retim
yl ba nda yetkili
taraf ndan kontrol
edilmektedir.
7 Tehlikeli maddelerin 26 36,6 23 32,4 1 1,4 12 16,9 9 12,7
bulundu u dolaplar
kilit alt ndad r.
8 Kimyasal maddelerin 23 32,4 20 28,2 4 5,6 19 26,8 5 7,0
depoland dolaplar
güvenli bir ekilde
sabitlenmi tir.
9 Deney malzemelerinin 25 35,2 17 23,9 1 1,4 23 32,4 5 7,0
depoland dolaplar
güvenli bir ekilde
sabitlenmi tir.

Ankete kat lan ö retmenlerin %88,8’i deney yapmak için okulda laboratuvar oldu unu belirtmi lerdir.
Örneklemdeki ö retmenlerin %69’u tehlikeli maddelerin kilitli dolaplarda bulundu unu, %60,6’s kimyasal
maddelerin ve % 59,1’i deney malzemelerinin güvenli bir ekilde sabit dolaplarda depoland n belirtmi lerdir.
Laboratuvar n havaland rma sisteminin yeterli oldu unu dü ünen ve elektrik donan m n n kontrolü hakk nda
fikri olmayan ö retmenler örneklemin yar s n olu tururken %64,8’i ilkyard m malzemelerinin ve %49,3’ü
yang n söndürücü varl na kat lmam lard r. Nakibo lu (2001) çal mas nda okullarda laboratuvar oldu u fakat
durumlar n n donan m, araç-gereç ve güvenlik aç s ndan k smen yeterli oldu unu tespit etmi tir.

#lkö retim ve orta ö retim okullar nda laboratuvar artlar n n benzerlik gösterdi i tespit edilmi tir.
Deney yapabilecek malzemenin yeterlili i konusunda ilkö retim okullar nda görevli ö retmenlerin %77,4’ü,
orta ö retimde görevli ö retmenlerin %47,5’i olumlu yan t vermi lerdir. #lkö retim 2. kademede görevli
ö retmenlerin %77,4’ü orta ö retimdekilerin ise %55,0’ ilk yard m malzemelerinin bulunmad n , ilkö retimde
görevli ö retmenlerin %67,8’i ve orta ö retimdekilerin %35,0’ yang n söndürücü olmad n belirtmi lerdir.
Kimyasal malzeme ve deney malzemesinin güvenli depolanmas konusunda her iki grup ö retmen de büyük
ço unlukla olumlu görü belirtmi lerdir.

Ankete kat lan ö retmenlerin bran lar na göre laboratuvar artlar n n de i imi incelendi inde,
laboratuvar n havaland r lmas n ; fen bilgisi ö retmenlerinin %70’i, kimya ö retmenlerinin %52,2’si yetersiz
bulmaktad r. Ö retmenlerin büyük k sm laboratuvarda ilkyard m malzemelerinin olmad n , kimya ve fen
bilgisi ö retmenlerinin %60’ yang n söndürücünün olmad n ve fizik ö retmenlerinin %60,2’si yeterli deney
malzemesinin olmad n belirtmi lerdir.

Laboratuvar uygulamas n n amaçlar na yönelik ö retmen görü leri Tablo 2’de verilmi tir.

Tablo 2. Laboratuvar Uygulamalar.n.n Amaçlar. Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri

Kesinlikle Kat l yorum Fikrim Kat lm yorum Kesinlikle
No Madde Kat l yorum yok Kat lm yorum
f % f % f % f % f %
1 Deneysel çal ma yapmak 41 57,7 25 35,2 3 4,2 0 0 2 2,8
problem çözmek için
çe itli f rsatlar sunar.
2 Düzenli laboratuvar 40 56,6 26 36,6 2 2,8 2 2,8 1 1,4
çal mas bilimsel olaylar
ö retmek için gereklidir.
3 Laboratuvarda çal ma 41 57,7 26 36,6 2 2,8 1 1,4 1 1,4
yapmak yarat c olma
ans n art r r.
4 Laboratuvar çal mas 42 59,2 24 33,8 3 4,2 1 1,4 1 1,4
kavramsal anlamay
geli tirmede yararl d r.
5 Laboratuvar çal mas 38 53,5 26 36,6 5 7,0 1 1,4 1 1,4
teorik bilginin
kavranmas na yard mc
olur.
6 Deneysel çal ma el 36 50,7 28 39,4 6 8,5 1 1,4 0 0
becerilerini geli tirir.

Laboratuvar uygulamalar n n problem çözmek için f rsatlar sundu una, bilimsel olaylar ö retmek için
gereklili ine, yarat c olma ans n artt rd na, teorik bilginin kavranmas n , kavramsal anlamay ve el
becerilerini geli tirdi ine ö retmenlerin ortalama % 92,3’ü kat ld klar n belirtmi lerdir. Kocakülah (2001)
çal mas nda, ö retmenlerin ço unlu u taraf ndan laboratuvar uygulamas n n bilimsel olaylar ö retmek için
gerekti ini belirtirken, ayn ekilde Akdeniz ve di erleri (1998) çal malar nda ö retmenlerin, yeni kavramlar n
ö renilmesi için laboratuvar uygulamalar n n yap lmas gerekti ini dü ündüklerini belirtmi tir.

Örneklemdeki ö retmenlerinin laboratuvar uygulamalar n n amaçlar hakk ndaki görü leri

incelendi inde cinsiyetlerine göre farkl l k olmad görülmü tür. Benzer çal mada Tezcan ve Günay (2003) ise
kal c ö retimin laboratuvar uygulamalar ile gerçekle ece i dü üncesine bayanlar n daha çok kat ld klar n ,
bayanlara göre erkeklerin laboratuvarda deney yapmay zaman kayb olarak gördüklerini belirtmi tir.

Meslekî deneyimlerine göre laboratuvar uygulamalar n n amaçlar hakk nda ö retmen görü lerinin
de i imi incelendi inde 21 y l ve üzerinde görev yapmakta olan ö retmenlerin toplamda daha dü ük yüzdelerle
amaçlara kat ld , verilen maddelerle ilgili olarak “fikrim yok” ve “kat lm yorum” eklinde görü belirtenlerin
ço unun bu gruptan oldu u saptanm t r. Bunun nedeni; ö retmenlerin meslekî deneyimleri artt kça ö retim
faaliyetlerinde laboratuvardan çok fazla faydalanmamalar ve uygulamalar n gereklili ine olan inançlar n n
azalmas olabilir.

Laboratuvarda gözlenen ö renci davran lar konusunda ö retmen görü leri Tablo 3’te verilmi tir.

Tablo 3. Laboratuvar Uygulamalar.nda Gözlenen Ö/renci Davran.8lar. Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri

Kesinlikle Kat l yorum Fikrim Kat lm yor Kesinlikle
No Madde Kat l yorum yok um Kat lm yorum
f % f % f % f % f %
1 Laboratuvarda ö renciler 32 45,1 33 46,5 0 0 5 7,0 1 1,4
ö renmeye daha istekli olur.
2 Laboratuvarda ö rendiklerini 5 7,0 2 2,8 1 1,4 27 38,0 36 50,7
çabuk unuturlar.
3 Laboratuvar çal mas zaman 7 9,9 23 32,4 5 7,0 19 26,8 17 23,9
al c d r.
4 Kalem ve kâ da dayal 5 7,0 8 11,3 9 12,7 29 40,8 20 28,2
çal malar daha ö reticidir.
5 Ö renciler grup hâlinde 17 23,9 37 52,1 4 5,6 13 18,3 0 0
yap lan deneylerle daha
ilgilidir.
6 Grup çal mas nda ö renciler 31 43,7 32 45,1 3 4,2 3 4,2 2 2,8
aras nda i birli i ve
yard mla ma geli ir.
7 Deneyin her ö renci 40 56,3 23 32,4 4 5,6 3 4,2 1 1,4
taraf ndan yap lmas
ö renmede daha etkilidir.
8 Kalem ve kâ da dayal 6 8,5 28 39,4 9 12,7 18 25,4 10 14,1
çal malar daha kolayd r.
9 Deneyi kendi yapan 40 56,3 26 36,6 3 4,2 0 0 2 2,8
ö rencinin kendine güveni
artar.
10 Laboratuvarda çal ma 5 7,0 19 26,8 6 8,5 31 43,7 10 14,1
yapmak tehlikeli olabilir.

Ö retmenlerin %91,6’s ö rencilerin laboratuvarda ö renmeye daha istekli oldu unu, %92,9’u deneyi
kendi yapan ö rencinin kendine güveninin artt n belirtmi lerdir. Ö retmenlerin büyük ço unlu u, grup
çal mas n n ö renciler aras nda i birli i ve yard mla may geli tirdi ini (%88,8) ve deneyin her ö renci
taraf ndan yap lmas n n ö renmede daha etkili oldu unu (%86,7) dü ünmektedir. Ö rencilerin grupla yap lan
deneylerde daha ilgili olduklar , laboratuvarda ö rendiklerini çabuk unutmad klar , laboratuvar çal mas
yapman n zaman al c ve tehlikeli olmad , kalem ve kâ da dayal çal malar n daha kolay oldu u fakat daha
ö retici olmad ; ö retmenlerin ço unlu u taraf ndan belirtilmi tir. Kocakülah (2001) da yapt ara t rmada
ö retmenlerin laboratuvar çal mas n n zaman al c ve tehlikeli oldu una, gereksiz tekrarlardan ibaret oldu una
kat lmad klar n belirtmi tir.

Okul türüne göre gözlenen ö renci davran lar hakk nda orta ö retimde görevli ö retmenlerin %62,5’i,
ilkö retimdekilerin %77,4’ü kalem ve kâ da dayal çal malar n daha ö retici olmad n dü ünmektedir.
#lkö retim 2. kademede görevli ö retmenlerin %84’ü ö rencilerin grup hâlindeki deneylerde daha ilgili
olduklar n , %96,7’si grup çal mas ile ö renciler aras nda i birli i ve yard mla man n geli ti ini
belirtmi lerdir. Orta ö retimdeki ö retmenlerin büyük ço unlu u kâ t ve kaleme dayal çal man n daha kolay
oldu unu ve laboratuvar çal mas yapman n tehlikeli olmad n belirtmi lerdir.
Ö retmenlerin laboratuvar uygulamalar ndaki s n rl l klar ilgili görü leri Tablo 4’te verilmi tir.

Tablo 4. Laboratuvar Uygulamalar.ndaki S.n.rl.l.klar Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri

Kesinlikle Kat.l.yorum Fikrim yok Kat.lm.yorum Kesinlikle
No Madde Kat.l.yorum Kat.lm.yorum
f % f % f % f % f %

1 Malzemenin yetersizli i deney yapmay 41 57,7 24 33,8 0 0 1 1,4 5 7,0

güçle tirir.
2 Bir deney için malzeme yetersizse daha 13 18,3 35 49,3 5 7,0 15 21,1 3 4,2
ucuz ve basit malzemelerle deney
yapmak mümkündür.
3 Okul yönetiminin ilgisizli i laboratuvar 14 19,7 18 25,4 12 16,9 18 25,4 9 12,7
çal malar n aksatmaktad r.
4 Araç-gereç ve donan ma zarar verme 8 11,3 26 36,6 4 5,6 21 29,6 12 16,9
kayg s deney verimini azaltmaktad r.
5 Okulda uygun bir laboratuvar olmay 16 22,5 34 47,9 3 4,2 7 9,9 11 15,5
deney yapmay zorla t rmaktad r.
6 Derste i lenmesi gereken konular n 26 36,6 33 46,5 2 2,8 7 9,9 3 4,2
fazla olmas laboratuvara ayr lacak
süreyi k salt r.
7 Haftal k programdaki fen dersleri 34 47,9 22 31,0 1 1,4 10 14,1 4 5,6
(F/K/B) say s n n az olmas laboratuvar
için ayr lacak süreyi k saltmaktad r.
8 Hizmet öncesi e itimde al nan bilgilerin 15 21,1 24 33,8 11 15,5 16 22,5 5 7,0
yetersizli i ö retmeni deney yapmaya
kar isteksiz k lmaktad r.
9 Hizmet içi e itimin yetersizli i 8 11,3 24 33,8 9 12,7 22 31,0 8 11,3
ö retmeni laboratuvar çal mas ndan
uzak tutar.
10 S n f mevcudunun fazla olmas 27 38,0 34 47,9 3 4,2 2 2,8 5 7,0
laboratuvarda çal may
güçle tirmektedir.
11 Deney uygulama k lavuzunun olmamas 7 9,9 37 52,1 3 4,2 18 25,4 6 8,5
ö retmeni zorlar.
12 Ö rencilerin deneylere ilgisizli i deney 22 31,0 32 45,1 6 8,5 9 12,7 2 2,8
yapmay güçle tirmektedir.
13 Ö rencilerin bilinçsiz olmalar deney 20 28,2 36 50,7 4 5,6 9 12,7 2 2,8
yapmay güçle tirmektedir.
14 Laboratuvarda ö renciyi kontrol etmek 12 16,9 24 33,8 6 8,5 19 26,8 10 14,1
zordur.
15 Fizik, kimya ve biyoloji 15 21,1 26 36,6 7 9,9 13 18,3 10 14,1
laboratuvarlar n n ayn olmas deney
yap lmas n engellemektedir.
16 Fen alan derslerinin haftal k programda 14 19,7 27 38,0 8 11,3 14 19,7 8 11,3
çak mas laboratuvarda çal may
engellemektedir.
 Malzemelerin yetersizli i, derste i lenmesi gereken konular n fazla olu u, haftal k program ndaki fen
dersi (fen bilgisi-fizik-kimya-biyoloji) saatinin az olmas , s n f mevcutlar n n fazla olu u, ö rencilerin deneye
ilgisizli i ve bilinçsiz olmalar deneysel çal ma yapmay zorla t ran ba l ca sebepler olarak vurgulanm t r.
Ayr ca ö retmen görü lerine göre hizmet öncesi e itimde al nan bilgilerin ve hizmet içi e itimin yetersizli i,
deney uygulama k lavuzunun olmamas , uygun laboratuvar olmamas , okul yönetiminin ilgisizli i,
laboratuvarlar n kullan m yla ilgili sorunlar ya anmas ö retmenleri laboratuvar çal mas na kar isteksiz
yapmaktad r. Kocakülah (2001) çal mas nda benzer sonuçlar elde etmi tir.

Ö retmenlerin görev yapt klar okul türüne göre laboratuvar uygulamalar nda kar la lan s n rl l klar
hakk nda ilkö retim 2. kademede görevli ö retmenlerin %80,6’s deney malzemesinin yetersiz olmas
durumunda deneyin daha ucuz ve basit malzeme ile yap labilece ini belirtirken, orta ö retimde görev yapan
ö retmenlerin % 57,5’i de bu görü tedir. #lkö retimde görevli ö retmenlerin yar dan fazlas okul yönetiminin
ilgisizli inin laboratuvar çal malar n aksatmayaca n dü ünmektedir. Orta ö retimde görevli ö retmenler ise
tam tersi görü te olup bu ö retmenlerin %87,5’ine göre ö rencilerin ilgisizli i ve %85’ine göre ö rencilerin
deneyler konusunda bilinçsiz olmalar deney yapmay güçle tirmektedir. Deney uygulama k lavuzunun
olmay n n ö retmeni zorlad n belirten ilkö retim 2. kademe ö retmenleri % 54,9 oran nda iken orta
ö retimde görevli ö retmenlerin oran %67,5’tir.

Laboratuvar uygulamalar ndaki güçlüklerin de i imi incelendi inde ö retmen görü leri aras nda
anlaml fark görülmezken baz maddelerde fizik ve fen bilgisi ö retmenlerinin yan tlar dikkat çekmektedir.
Fizik ö retmenlerinin %63,1’i okul yönetiminin ilgisizli inin, %68,1’i araç-gereç ve donan ma zarar verme
kayg s n n deney yapmay zorla t rd n belirtmi lerdir. Fen bilgisi ö retmenlerinin %90’ uygun laboratuvar
olmay , %90’ deney uygulama k lavuzunun olmay , %80’i fen derslerinin haftal k programda çak mas n n
laboratuvar çal mas n engelledi ini belirtmi lerdir.

Sonuç ve Öneriler

Fen alan derslerinde laboratuvar uygulamalar ndan yeterli düzeyde yararlan l p yararlan lmad n
inceleyen ara t rmaya kat lan ö retmenlerin %49,3’ü k smen yararland klar n belirtmi lerdir. Örneklem
içerisinde gösteri deneyi yapanlar n ço unlu u olu turdu u, ders program nda fen derslerine ayr lan sürenin
yeterli olmad , ideal s n f mevcudunun 10-20 ki i oldu u fakat derse girilen s n flar n mevcutlar n n 20 ki inin
üzerinde oldu u belirlenmi tir. S n f mevcutlar n n azalt lmas ve haftal k programda fen dersi saatinin
art r lmas laboratuvar uygulamalar n daha verimli hâle getirebilir.

Ara t rman n yap ld okullarda laboratuvarlar n; malzeme, havaland rma, kimyasal madde ve deney
malzemesinin depolanmas konusunda yeterli oldu u; ilkyard m malzemesi ve yang n söndürücü gibi güvenli i
ilgilendiren konularda ise yetersiz kald klar görülmü tür. Bu bak mdan güvenlik konusunda laboratuvarlar n
geli tirilmesi ve okul idarecileri taraf ndan bu konuya a rl k verilmesi gerekmektedir.
 Örneklem ö retmen görü lerine göre; deneysel çal man n amaçlar n n ö retmenler taraf ndan genelde
kavran ld görülmektedir. 20 y l a k n süredir çal makta olan ö retmenlerin ise bu amaçlar tam olarak
alg layamad klar veya konuyla ilgili fikir sahibi olmad klar görülmü tür. Bu durumun; 20 y ldan fazla görev
yapmakta olan ö retmenlerin meslekten usanmalar yla ve uygulanan ankete kar duyars zl klar yla ili kili
oldu u dü ünülmektedir.

Gözlenen ö renci davran lar nda ilkö retimdeki ve orta ö retimdeki ö retmenlerin ço unlu u; kâ t-
kaleme dayal çal malar n kolay oldu unu fakat daha ö retici olmad n belirtmi ler, ö rencilerin
laboratuvarda ö renmeye daha istekli olduklar n ve kal c bilgi edindiklerini vurgulam lard r. Buradan deneysel
çal man n amaçlar n n gerçekle ti i yönünde davran lar gözlendi i görülmektedir.

Deneysel çal ma yapmadaki s n rl l klar hakk nda ö retmen görü leri Kocakülah (2001), Akdeniz ve
di erleri (1998) ile Nakibo lu ve # bilir’in (2001) bulgular na paraleldir. Di erlerinin yan nda daha çok fen
bilgisi ve fizik ö retmenleri hizmet öncesinde al nan bilgilerin yetersizli inin deney yapmada isteksizli e yol
açt n belirtmi lerdir. Hizmet öncesi e itim sürecinde; laboratuvar uygulamas için gerekli bilgi ve beceriyi
kazanamayan ö retmenler görevlerinde yetersiz bir laboratuvar ortam yla kar la t klar nda deney yapmada
zorluk çekmektedir. Yine örneklemdeki ö retmenlerin belirtti ine göre; hizmet içi e itimin yetersizli i,
müfredattaki de i iklikler ve yenilikler ö retmenlerin laboratuvar çal malar yapmalar n güçle tirmektedir.
Ö retmenler için; belirli periyotlarda laboratuvar malzemelerinin kullan m , programdaki deneylerin
uygulanmas ve kolay bulunabilecek malzemelerle bu deneylerin tasarlan p uygulanmas için hizmet-içi e itim
kurslar n düzenlemesi ve bu kurslara ö retmenlerin kat l mlar n n sa lanmas gerekmektedir. Ayr ca deneylerde
ö retmene yard mc olacak, kolay anla l r ve uygulanabilir nitelikte, deneylerde kar la abilecekleri sorunlar ve
çözüm yollar n anlatan, güvenlikle ilgili bilgileri içeren bir deney uygulama k lavuzuna ihtiyaç duyulmaktad r.

Ö rencilerin laboratuvar çal malar na kar ilgisizli i orta ö retimdeki ö retmenlerin ço u taraf ndan
belirtilen bir husustur. Bunun nedeni; ö rencilere bireysel deney yapabilme olana n n verilememesi ve
laboratuvardaki hareketlerinin k s tlanmas olabilir. Fen alan derslerinin sevdirilebilmesi için, ö rencilerin
derslere motive edilmeleri zorunludur. Laboratuvar uygulamalar n n ö renmeye katk s n göstermek için;
okullardaki laboratuvar artlar n n düzeltilerek, ö retmen denetiminde bireysel deneyler yapt r lmas ve ö renme
sonuçlar n n ayn ortamda de erlendirilmesi gerekmektedir. “Duyarsam unuturum, görürsem hat rlar m,
yaparsam ö renirim.” sözüyle kal c ve anlaml ö renmenin yaparak ya ayarak mümkün oldu u
vurgulanmal d r. Uygulamalar kolayla t rmak amac yla s n flardaki ö renci yo unlu u azalt lam yorsa
laboratuvarda ö retmene yard mc olacak teknisyenlerin görevlendirilmesi, fizik kimya ve biyoloji
laboratuvarlar n n ayr lmas ve laboratuvar artlar n n iyile tirilmesi önerilmektedir.
 Kaynaklar

Akdeniz, A.R.; Çepni, S.; Azar, A. (1998). Fizik Ö retmen Adaylar n n Laboratuvar Kullan m Becerilerini
Geli tirmek #çin Bir Yakla m. III. Ulusal Fen Bilimleri E itimi Sempozyumu.Trabzon.
Akgün, . (1995). Fen Bilgisi Ö retimi (5. Bask ). Ankara.
Aydo du, C. (1999). Kimya Laboratuvar Uygulamalar nda Kar la lan Güçlüklerin Saptanmas . Hacettepe
Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi. 15. (30-35).
Çilenti, K. (1985). Fen E itimi Teknolojisi. Ankara: Kad o lu Matbaas .
Gürses, A.; Yalç n, M.; Do ar, Ç. (2003). Fen S n flar nda Ö retmenin Yeri. Millî E itim Dergisi. Say : 157.Cilt 2. (1-3).
Hofstein, A.; Lunetta, N.V. (1982). The Role Of The Laboratuvary In Science Teaching: Neglected Aspects Of
Research. Review Of Educational Research. 52. 2. (201-217).
Kocakülah, M.S.; Kocakülah, A. (2001). #lkö retimde Fen E itiminde Yap lan Deneysel Çal malar #le #lgili
Ö retmen Görü leri. Maltepe Üniversitesi Fen Bilimleri E itimi Sempozyumu. #stanbul.
Lagowski, J.J. (1989). Reformating The Laboratory. Journal Of Chemical Education. 66. 1. (12-14).
Lucas, A.M. (1971). Creativity, Discovery And Inquiry In Science Education. The Australian Journal Of Education. 15.
(185-196).
MEB E itim Ara t rma ve Geli tirme Dairesi Ba kanl , Ölçme ve De erlendirme ubesi. (1995). Millî E itimi Geli tirme
Projesi Kapsam nda Ö renci Ba ar s n n Tespit Program Çal malar ve Fen Bilgisi DurumTespit Raporu.
Ankara.
MEB E itimi Ara t rma ve Geli tirme Dairesi Ba kanl . (1995). Gösterim @çin Fen Laboratuvarlar . Ankara
Nakibo lu, C.; Sar kaya, . (2000). Kimya Ö retmenlerinin Derslerinde Laboratuvar Kullan m na Mezun Olduklar
Program n Etkisi. Kastamonu E itim Dergisi. Cilt:8. Say :1. (95-106).
Nakibo lu, C.; # bilir, A. (2001). Orta ö retim Kurumlar nda Biyoloji Derslerinde Görevli Ö retmenlerin Laboratuvardan
Yararlanma Durumlar n n De erlendirilmesi. Maltepe Üniversitesi Fen Bilimleri E itimi Sempozyumu. #stanbul.
Nakibo lu, C.; Sar kaya, . (1999). Orta ö retim Kurular nda Kimya Derslerinde Görevli Ö retmenlerin Laboratuvardan
Yararlanma Durumlar n n De erlendirilmesi. D.E.Ü. Buca E itim Fakültesi Dergisi Özel Say . 11. (395-405).
Özinönü, K. (1976). Innovatioans And Changes In Secondary School Science Curricula. Ankara: Kalite Matbaas .
Tanish, D. O. (1984). Why I Do Demonstrations, Journal of Chemical Education, 61:11. (1010-1011).
Tezcan, H.; Günay S. (2003). Lise Kimya Ö retiminde Laboratuvar Kullan m na #li kin Ö retmen Görü leri.
Millî E itim Dergisi. Say :159. (195-202).
Y lmaz, A.; Morgil, F.#. (1999). Kimya Ö retmenli i Ö rencilerinin Laboratuvar Uygulamalar nda Kulland klar
Laboratuvar n imdiki Durumu ve Güvenli Çal maya #li kin Ö renci Görü leri. Hacettepe Üniversitesi E itim
Fakültesi Dergisi. 15. (104-109).
YÖK/ Dünya Bankas . (1997). Kimya Ö retimi. Ankara.
 Summary

THE EVALUATION OF LABORATORY

STUDIES IN SCIENCE

afak ULUÇINAR* Arzu CANSARAN** Aysun KARACA***

It is obvious that the teacher and his method is crucial for effective learning and instruction. Laboratory
applications are very important in science for the effective and meaningful learning. As suitable laboratory
activities improve students to make research, solve problems and propose logic as well as lead them to
communicate and cooperate. Students are eager to learn more in laboratories and have long term-learning. The
success of the students increases when laboratories are used. However, teachers have an important role for the
effective laboratory learning. Teachers should create suitable learning conditions, arise interest and curiosity in
students, lead them to make research and attend in-service training related to the subject. On the other hand, the
teacher should find or prepare a quality laboratory handbook which helps him and which can be used and applied
easily, describing the problems and ways of solutions encountered in the experiments.

The purpose of this study is to confirm the facilities of teachers using laboratories and the problems they
face during the applications for physics, chemistry, biology and science. To this end, a questionnaire was
administered to the 71 teachers working in the 30 state schools in Amasya.

The findings indicate that the laboratories are not used effectively. All laboratories are lack of security
measures. It is also found out that the purpose of the experimental study is well understood by the teachers and
the students are eager to make experiments effectively. The negative factors which affect the learning can be
summarized as overcrowded classrooms, lack of materials, the insufficiency of the time for the application and
the lack of knowledge and ability of the teachers. That's why, great importance should be attached to the
rehabilitation of the laboratory conditions and the training of the teachers before and during the school year. It is
clear that decreasing the number of students in the classrooms, increasing the science hours in the schedule and
ensuring a technician in the laboratories to help the teacher can increase the efficiency of the applications. In this
way, students should be motivated to increase their interest towards science and nature and the establishing of
their knowledge. Besides all these, science teachers should be supported by the school management to make use

Address for Correspondence: * Ar . Gör. afak Uluç nar, Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi
#lkö retim Bölümü, safaku@omu.edu.tr. **Yard. Doç. Dr. Arzu Cansaran, On dokuz May s Üniversitesi
Amasya E itim Fakültesi #lkö retim Bölümü, arzucan@omu.edu.tr. ***Uzm. Aysun Karaca On dokuz May s
Üniversitesi Rektörlü ü, Amasya.
of teaching techniques and materials in the laboratories. It is also possible to increase the quality and efficiency
in education by taking the measures mentioned above into account. Today, education level and being up-to-date
are closely connected. The economic improvement is obtained with the success in science and technology. Thus,
an efficient and qualified science education enriched by laboratory applications help us reach latest technological
developments.