AD ၁၁ ရာစု မတိုင်ခင်က ရခို င်ြပည်

Arakanese Empowerment Platform

 "AD ၁၁ ရာစု မတိုင်ခင်က ရခို င်ြပည်"

အာဖရိ ကတိက ု ်ရဲ Ethiopia ,Somalia ဖက်မှထွက်လာေသာကမာ့ေ ှ းဦးလူသား

(negritos)များသည်ယီမင်၊အိ မ ု န်၊အီ ရန်၊အိ ယိ တိက
ု ်ငယ် ှင်ြ့ မန်မာအပါအဝင်
အေ ှ ေတာင်အာ ှ ရဲ ကမ် း ု ိ းတန်းေဒသေတွတစ် ေလ ာက်ပျ ံ ှ ံေနထိုင်ခဲ့ ကသည်။
် ့ဲ ေသာ ှစ်ေပါင်း
လွနခ
ယေနဖိ့ လစ် ပိုင်က န်းတချ ိ မှအာဖရိ က ယ ူ ဲ များ၊Australiaတိက
ွ ်ဝင်လမ ု ်
၆၅,၀၀၀ခန ် ့
မှAboriginals Australians များ၊ကပလီ(Andamans) က န်းစုမှ Andamaneses
ကပလီက န်းသားများ ှင်အ ့ ိ ယိ ေတာင်ပိုင်းမှြဒာဗီ းဒီးယန်းလူမျ ိ းတိအားထိုေ ှ းဦး
အာဖရိ ကလူမျ ိ းများမှတိက ု ် ု ိ က်ဆင်းလာေသာလူမျ ိ းများအြဖစ် ေတ ှ ိ ရသည်။

ယေနပါကိစတန် င ုိ ်ငံအတွင်း ှ ိ အိ ြမစ် ဝန်းတစ် ေလ ာက်တင ွ ်ကမာ့အေစာ

ဆံုးယ ်ေကျးမေတွထဲကတစ် ခုြဖစ် ေသာအိ ြမစ် ဝှမ်းယ ်ေကျးမ(Indus
BC 3,300 ( Valley Civilization )ကိုြဒာဗီ းဒီးယန်းလူမျ ိ းများကတည်ေထာင်ခဲ့ ကသည်။
ဤကာလသည်ရခို င်ေဒသအပါအဝင်အိ ယ ိ တိကု ်ငယ်တစ် ခုလံးု နီးပါးတွင်ြဒာ
လွနခ် ့ဲ ေသာ ှစ်
ဗီ းဒီးယန်းလူမျ ိ းများေနထိုင်ခဲ့ ကေသာကာလြဖစ် သည်။ေတာေတာင်
ေပါင်း၅,၃၀၀ခန)် ့ ထူထပ် ေသာအိ ယ ိ အေ ှ ေြမာက်ပိုင်း( Northeast India)ေဒသ၊ြမန်မာြပည်
ေအာက်ပိုင်း ှင်အ့ ေ ှ ေတာင်အာ ှ ေဒသတစ် ခုလံးု တွင်မူ
မွန(် ခမာ)ဘာသာစကားေြပာလူေသာမွနဂ ် ိုလိက
ု ် ယ
ွ ်ဝင်လမ
ူ ျ ိ းများစတင်
ေနထိုင်ေ ကာင်းေတ ှ ိ ရသည်။

အလယ်အာ ှ ေဒသမှအာရိ ယန်လြူ ဖ များ၏လိင်းလံးု များသဖွယ်အပ ု ် စုလိကု ်

BC 1,500(လွနခ် ့ဲ ေသာ ဝင်ေရာက်လာမေ ကာင့်Indus Valley Civilization ပျက်သု ်းခဲ့ ရ ပီ းအိ ယ ိ
ှစ်ေပါင်း၃,၅၀၀) ေြမာက်ပိုင်းတွင်အာရိ ယန်လမ
ူ ျ ိ းများ ှင်၎
့ င်းတိ ှင်အ
့ တူပါလာေသာဟိ
ယ ်ေကျးမ ကီးစိုးလာခဲ့ သည်။

ေ းေဟာင်းအိ ယ ိ (Bharatavarsha)သမိုင်းတွင်အာရကန်ေဒသကိုKala Mukha

(Land of Black Faces)ဟုေဖာ် ြပခဲ့ သည်။
Ramayanaကျမ် း(500BC) ှင်M ့ ahabharata( 400 BC)ကျမ် းများကထိုKala
Mukha လူမျ ိ းများကိုလသ ူ ားစားသည့်လမ ူ ဲ (ြဒာဗီ းဒီးယန်း)လူမျ ိ းများအြဖစ်
BC 1000-950 ေဖာ် ထုတ်ထားသည်။အိ ယ ိ တိက ု ်အတွင်းကအာရိ ယန်တိသည်ယင်းလူသားစား
(လွနခ် ့ဲ ေသာ ှစ် သည့်လမ ူ ဲ များအားRakhash(ရကိ သ၊ဘီ လးူ )ဟုေခ ေဝ သမုတ်ခဲ့ ကသည်။ထိုြဒာ
ေပါင်း၃၀၀၀-၂၉၅၀) ဗီ းဒီးယန်းလူ ု ိ င်းများသည်ယင်းကာလတွင်အာရကန်ေဒသဠ်သာမကတနသာရီ
ကမ် း ု ိ းတန်း၊မွနက ် မ် း ု ိ းတန်း ှင်က ့ ပလီက န်းစုတိတွင်လည်းေနထိုင်ခဲ့ ကသည်။
ကပလီက န်းစုတင ွ ်မူယေနတိ ့ ငု ်isolated aboriginals များအြဖစ် ေနထိုင်လျက် ှ ိ
သည်။ထိေ ကာင့်ရကိ သ်ဟေ ူ သာနာမည်ြဒာဗီ းဒီးယန်း ယ ွ ်ဝင်လမ ူ ျ ိ းများကိုေခ
ေသာနာမည်ြဖစ် သည်။ြဒာဗီ းဒီးယန်ရကိ သ်များေနထိုင်ခဲ့ေသာမွန ် င ုိ ်ငံကိုလည်း
ေ ှ းေခတ်တင ွ ်ရကပူရဟုေခ ေဝ ခဲ့ ကသည်။

၁
 အိ ယ ိ အေ ှ ေြမာက်ပိုင်းတွင်တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားေြပာေသာမွနဂ ် ိုလိက
ု ် ယ
ွ ်
ဝင်လမ ူ ျ ိ း(Manipur, Nagas, Chins, Thet, Kukis)များစတင်ဝင်ေရာက်လာသည်။
ချင်း ှင်သ ့ က် ယွ ်ဝင်လမူ ျ ိ းတချ ိ သည်နာဂေတာင်တန်း၊ချင်းေတာင်တန်းမှသည်
BC 1,000 ရခို င် ု ိ းမေတာင်တန်းတစ် ေလ ာက်ပျ ံ ှ ံေနထိုင်ခဲ့ ကသည်။

အိ ယိ ေြမာက်ပိုင်းတွင်အာရိ ယန်လြူ ဖ များ ှင်ြ့ ဒာဗီ းဒီးယန်းလူမဲများ၊မွနဂ ် ို

လိက
ု ် ယ ွ ်ဝင်များ ကားေသွးေ ှာမကျယ်ကျယ်ြပန ် ြပန ့ ခဲ့ ပီ းအင်ဒိအ
့ ် ြဖစ် ု ာရိ ယန်
ဘာသာစကားေြပာေသာေသွးေ ှာလူမျ ိ းများြဖစ် ေပ လာခဲ့ သည်။အင်ဒို
အာရိ ယန်ဘာသာစကားေြပာေသာလူမျ ိ းအများစုသည်Caucasoid ယ ွ ်ဝင်
BC 1500 ှင့် BC အာရိ ယန်-ြဒာဗီ းဒီးယန်းများြဖစ် ေသာ် လည်းမွနဂ ် ိုလိက
ု ် ယ ွ ်ဝင်အနည်းငယ် ှ ိ
သည်။ဥပမာအားြဖင့်ယေနအာရကန် ့ ေဒသတွင်ေနထိုင် ကေသာမွနဂ ် ိုလိကု ် ယ ွ ်
500 အတွင်း ဝင်လမ ူ ျ ိ းြဖစ် ေသာဒိင ု ်းနတ်ေခ Chakmaလူမျ ိ းများသည်မူလအစတွင်တိဗ
က်-ဗမာစကားေြပာလူမျ ိ းတစ် မျ ိ းြဖစ် ခဲ့ေသာ် လည်းေ ှ းေခတ်တင ွ ်အင်ဒို
အာရိ ယန်လမ ူ ျ ိ းများ ှင်က
့ ူးလူးဆက်ဆံမေ ကာင့်အင်ဒိအ ု ာရိ ယန်
ဘာသာစကားကိုသာေြပာဆိုလာခဲ့ ကသည်။

အိ ယ ိ ြပည် ေကာသလဘုရင့် င ုိ ်ငံ(Kosala Kingdom )ရဲ မင်းသားြဖစ် သာ အ

ဘီ ရာဇာ( Abhiraja) ှင်သ့ ေနာက်လိက ု ်များသည် အိ မ်နးီ ချင်းပ ာလဘုရင့်
င
ုိ ်ငံ(Kingdom of Pachala) ှင်စ့ စ် ံ း၍ သူတိတိင
ု ်းြပည်ကေန ထွက်ခွာလာ
BC 850 ပီ း တေကာင်းေဒသတွင်အေြခချကာ တေကာင်းြပည်ကို တည်ေထာင်ခဲ့
သည်။အဘီ ရာဇာသည် ေနာင် ှစ်ေပါင်း ၃၀၀ အလွနတ ် ငွ ် ေဂါတမဘုရားဗုဒ
ေမွးဖွားလာခဲ့ သည့် ေတာ် ဝင်သက်ကျသာကီဝင်မင်းမျ ိ း( Sakya clan)ထဲမှ
ြဖစ် သည်။အဘီ ရာဇာသည် သက်ကျသာကီဝငိ ႔၏ မိ ေတာ် ြဖစ် ေသာ
Kapilavastu (ကပိ လဝတ်)ကို ပိုင်စိုးသူြဖစ် သည်။ (Ref: မှနး် နန်းရာဇဝင္)

အဘီ ရာဇာ၏သားကံရာဇာ ကီးသည်ရခို င်ြပည်သိလာေရာက် ပီ းဓညဝတီ မိ

ကိုတည်ေထာင်ခဲ့သည်။ဒုတိယသားကံရာဇငယ်သည်တေကာင်းြပည်ကို
ဆက်လက်အပ ု ် စိုးခဲ့ ပီ းBC (၄၈၃) တွင်သေရေခတရာ( Sri Ksetra) ြပည်ကို
BC825 တည်ေထာင်ခဲ့သည်။(Ref: မှနး် နန်းရာဇဝင္)
ဗုဒသာသနာသည်BC (၅)ရာစုတင ွ ်ေပ ေပါက်လာခဲ့ ရာAbhiraja ထက် ှစ်
ေပါင်း(၃၀၀)ေနာက်ကျေနသြဖင့်အဘီ ရာဇာ၏မျ ိ းဆက်များသည်ဟိ
ဘာသာဝင်သက်ကျသာကီကုလားလူမျ ိ းများြဖစ် သည်။

အိ ယ
ိ တွင်အင်ဒိအု ာရိ ယန်လမူ ျားများသည် ပိ င်ဖက်မ ှ ိ ေအာင်ဩဇာအာဏာ ကီး
ထွားလာ ပီ းအင်အား ကီးေသာ င ုိ ်ငံ(၁၆) ငုိ ်ငံ( Sixteen Mahajanapadas)
တည်ေထာင်ခဲ့ ကသည်။ထိုအထဲတင ွ ်ေနာင်တစ် ချ ိန်မှာအင်အား ကီးထွားလာ
BC 500 မည့်Magadah ြပည်(ယေနBahirြပည်
့ နယ်) ှင်ဗ ့ ုဒသာသနာကျမ် းဂန်ထဲကအေလး
အနက်ထား ှ ိ ရာေဝသာလီ မိ တည် ှ ိ ရာVijji Mahajanapadas တိလည်းပါဝင်ေပ
သည်။

၂
 ုိ ်ငံကိုတည်ေထာင်ခဲ့
ေအာက်ြမန်မာြပည်သထံု မိ တွင်သုဝဏဘူမိေခ မွန ် င
သည်။မွနတ
် ိသည်သီရိလကာ င ့ ဆက်အသွယ် ှ ိ ခဲ့သြဖင့်အေ ှ ေတာင်
ုိ ်ငံ ှင်အ
BC ၄ရာစု အာ ှ ေဒသတွင်ေထရဝါဒဗုဒဘာသာကိုပထမဆံုးလက်ခံကျင့်သံုးခဲ့ ကသည်။

ဗုဒဘာသာအများစုကိုးကွယ်ခဲ့ ကေသာေမာရိ ယအင်ပါယာ၏ေနာက်ဆံုးမင်းြဖစ်

တဲB ့ rihadratha ကိုသရဲ ့စစ် ဗိုလ်ချ ပ် Pushyamitra ကလုပ် ကံသတ်ြဖတ်
ပီ းShunga Empireကိုေထာင်တည်ခဲ့တယ်။ဗုဒဘာသာဝင်ေတွကိုဖိ ှပ ိ ် ခဲ့တယ်။
Maurya Empire သံဃာေတာ် ေပါင်းများစွာကိုသတ်ြဖတ်ခဲ့တယ်။ဗုဒဘာသာဝင်ေတွရဲ
(322-185 BC)- ဘုနး် ကီးေကျာင်းများစွာကိုဖျက်ဆီးခဲ့ တယ်။၅ ှစ်အတွင်းအိ ယ ိ ေြမာက်ပိုင်းက
ဗုဒအယူကိုဖိ ှပ ိ ် ပီ းဟိ ဝါဒကိုြပန်လည်ေခါင်းေထာင်လာေစခဲ့ တယ်။ဒီကာလ
မှာမာဂဓ ှင်V ့ ijji ေဒသကေြမာက်များစွာေသာဗုဒဘာသာဝင်ေတွကအေ ှ ဘဂ
လားဖက်ကိုေရ ေြပာင်းခို လံလာခဲ့ တယ်။

ြမန်မာြပည်အလယ်ပိုင်းပျ ယ ်ေကျးမစတင်ခဲ့ ပီ းAD ၁၁ရာစုအထိတည်တံခ ့ ဲ့

BC၂၀၀ သည်။ပျ တိသည်ယူနန်မှဝင်ေရာက်လာေသာတီဗက်-ဗမာစကားေြပာသည့်မွနဂ ် ို
လိက
ု ် ယွ ်ဝင်လမ ူ ျ ိ းြဖစ် ပီ းတေကာင်း၊သေရေခတရာမှသာကီဝင်ကုလားများ ှင့်
ေသွးေ ှာ ပီ းအိ ယိ ်ေကျးမလွမ်းမိုးေသာပျ ယ ်ေကျးမကိုတည်ေထာင်ခဲ့
သည်။

Bharatavarshaဟုေခ ေသာIndia င ုိ ်ငံမှာကူးသန်းေရာင်းဝယ်ေရးအတွက်ေရ

ှင်ေ
့ ငွေတွဝယ်လိအ ု ားတအားတက်ေနခဲ့ သည်။ထိေ ကာင့်ဟိ ကိုလိန ု မ
ီ ျား
ကPurva Samudra ဟုေခ ေသာဘဂလားပင်လယ်ေအာ် ကတဆင့်အေ ှ ဖက်
ကကမ် း ု ိ းတန်းေဒသများဆီ သိ Samudra yatra ဟုေခ ေသာပင်လယ်
ေရေ ကာင်းစွနစ ် ့ ားေရးခရီ းမှာထွက်စြပ ခဲ့ သည်။ထိုဟိ ကိုလိန ု မီ ျားထဲတင ွ ်
စီ းပွားေရးသမားများ၊စွနစ ် ့ ားေရးသမားများ၊ြဗာဟဏဝါဒီပုဏားများ
AD ၁ ရာစု က မ် းကျင်လပ ု ် သားများ၊ေတာ် ဝင်မိသားစုမှဆင်းသက်ေသာမင်းမျ ိ များ
ှင်၄့ င်းတိအတူသူရသတိ ှင်ြ့ ပည့်စံုေသာမိ နး် မများပါဝင် ကေလသည်။သူတိ
၏လိရ ု ာခရီ းကိုေရာက်ေသာအခါ" colony settlement "ကိုလိန ု ေီ အျခချ
ေနထိုင်ေလ့ ှ ိ က ပီ းေဒသခံ တိင ု ်းရင်းလူမျ ိ းစုများ ှင်ရ
့ င်ဆိုင်ရေသာအခါသူ
တိ၏အတတ်ပညာ ှင်န ့ ည်းပညာသာလွနမ ် ေ ကာင့်local tribeများအေပ
အုပ်ချ ပ် သူမင်းရာဇာများြဖစ် လာ ကသည်။(Ref: Vaishali and
Indianization of Arakan by Noel F. Singer)

"ဂဂါြမစ် ဝရဲ အေ ှ ေတာင်ဖက်ကိုဆက်သွားရင်ပထမဆံုးေတရမှာ

ကေတာ့Airrhadoi ေဒသ( Chittagong ေဒသထဲမှာ ှ ိ င ုိ ်တယ်လိသံုးသပ် ထား
တယ်) ပီ းရင်Argyre င ုိ ်ငံ၊ထိုႏိုငံမွာSambra, Sada, Berabonna and
AD ၂ရာစု - ကမာေကျာ် Temala စတဲ ့ မိ ေတွတည် ှ ိ ပီ း၎င်းအလွနအ ် ငူတစ် ခုတည် ှ ိ တယ်။(Cape
ပညာ ှ င်Claudius Ptolemy
Negaris ြဖစ် င ုိ ်)။၎င်းအလွနမ ် ှာေတာ့Sarabak ပင်လယ်ေက( မုတမ
၏မှ တ်တမ် း
ပင်လယ်ေက ြဖစ် င ုိ ်တယ်)မှာတည် ှ ိ တဲ၊့ လူသားစားတဲသ ့ ူေတွ ှ ိ တဲB့ esynga
င
ုိ ်ငံြဖစ် ပါတယ်)။( ေအာက်ြမန်မာြပည်မွန ် င ုိ ်ငံြဖစ် င
ုိ ်၊မွန ် င
ုိ ်ငံကိုရကပူရဟု
လည်းေခ တွင်ခဲ့သည်)။

၃
 Ptolemy ရဲ မှတ်တမ် းထဲကArgyre ဟုေသာေ ှ းေဟာင်းအာရကန် င ုိ ်ငံရဲ
မိ ေတာ် သည်Seda ြဖစ် င ုိ ်ေ ကာင်း၊Seda သည်ယေနေခတ်
့ ဒာွ ရာဝ
တီ(Dvaravati)ေခ သံတဲ ွ မိ ြဖစ် ေ ကာင်း၊ေပ တူဂီေတွရဲ ေြမပံုတချ ိ ကသံတဲ ွ
ဆိ ပ်ကမ် းကိုအခု ထိ"Port Sedoa"ဟုေဖာ် ြပေ ကာင်းGerini ကေရးသား ပီ း၊သူ
AD ၂ရာစု - ကမာေကျာ်
၏သံုးသပ် ချက်သည်ကျ ိ းေ ကာင်းဆီ ေလျာ် မ ှ ိ ေ ကာင်းNoal ကေရးသား
ပညာ ှ င်Claudius Ptolemy
၏မှ တ်တမ် း ထားသည်။
Argyre ဟူေသာနာမည်သည်ထိုေခတ်ဠ်အာရကာန်ေဒသတွင်ေငွသတ လုပ်ငန်း
များ ှ ိ ြခင်း ှင်ဆ
့ က်စပ် င
ုိ ်ေ ကာင်းသံုးသပ် ကသည်။(Ref: Noel F. Singer)
Sir Arthur Phyre ကမူArgyre သည်ရကိ သ်မှြဖစ် လာသည်ဟသ ု ံုးသပ်
ထားသည်။(ရကိ သ်=ဘီ လးူ , Ogres ~Argyre ~ဘီ လးူ ?)

AD ၃ရာစု- သိေရာက်ေသာ Arakan ေဒသ၏ကမ် း ု ိ းတန်းများတွင်အင်ဒို

အာရိ ယန်ဟိ ကိုလိန ု မ ီ ျားတည်ေဆာက်ခဲ့ ပီ းြဖစ် သည်။ေဒသခံ aboriginal
tribes များကိုလမ ့ ခတ် ပိ င်ေနထိုင်ခဲ့ ကသည်။
ွ ် းမိုး ပီ းသူတိ ှင်ေ
Bharatavarshaဟုေခ ေသာေ ှ းေဟာင်းအိ ယ ိ ကဟိ တိ၏ေနမင်းဆက် ှင့်
လမင်းဆက်( Solar dynasty & Lunar Dynasty)မှဆင်းသက်လာေသာအင်ဒို
AD၃ ရာစု အာရိ ယန်ေတာ် ဝင်မင်းမျ ိ းများသည်အာရကာန်ေဒသဠ်ထိုအချ ိန်တင ွ ်ေရာက်
့ ဲ့ ပီ းြဖစ် သည်။လူအများစုေနထိုင်ရာ မိ ြပေနရာများတွင်သကတဘာသာ
ှင်ခ
စကားသည်အပ ု ် ချ ပ် သူလတ ူ န်းစား၏ဘာသာစကားြဖစ် လာ ပီ းဘာသာတရား
ကိုးကွယ်ယံု ကည်မသည်ထိုအချ ိန်ကအိ ယ ိ တိက ု ်ငယ်ထဲကအတိင ု ်းပင်
ြဖစ် သည်။( Ref: Vaishali and Indianization of Arakan by Noel F. Singer)

အိ ယ ိ တိက ု ်ငယ်အတွင်းကGupta Empire(c. 3rd century CE–6th Cen ;575 CE)

သည်လည်းဟင်ဒဘ ူ ာသာ ကီးစိုးခဲ့ ေသာအင်ပါယာြဖစ် ခဲ့သည်။အိ ယ ု ်ထဲ
ိ တိက
တွင်ဟင်ဒဘ ူ ာသာ ကီးစိုးမေ ကာင့်ဗုဒဘာသာဝင်များသည်ဘဂလားေဒသ ှင်အ ့ ာ
ရကာန်ေဒသဖက်သိစုစည်းလာခဲ့ သည်။ဘဂလား ှင်ရ ့ ခို င်ေဒသတိ တွင်ဗုဒဘာသာ
အင်ပါယာ ှင်ဟ ့ င်ဒဘ ူ ာသာအင်ပါယာများေပ ထွနး် ခဲ့ သည်။ထိုကာလတွင်
သာကီဝင်အင်ဒိအ ု ာရိ ယန်(ကုလား)တိသည်Magadah ှင်V ့ ijjiေဒသတိမှလာ
ေရာက် ပီ းရခို င်ေဒသတွင်အေြခချေနထိုင်ခဲ့ ကသည်။သူတိသည်သကတဘာသာ
AD ၃ ရာစု မှ မှတိက ု ် ု ိ က်ဆင်းသက်လာေသာMagadhi ဘာသာစကားကိုေြပာဆို ကသည်။
၆ ရာစု ကား Magadhi Prakrit သည်ပါဠိဘာသာစကားမှဆင်းသက်လာေသာဘာသာစကား
ြဖစ် သည်။ယင်းလူမျ ိ းတိကိုMagadah မှလာေသာေ ကာင့်Maghဟုလည်းေကာင်း၊
Vijjiမှလာေသာေ ကာင့်Barua (သိမဟုတ်) Barua Magh ဟုလည်းေကာင်းေခ ေဝ
ကသည်။သူတိသည်ဗုဒဖွားြမင်ရာေဒသမှလာေရာက် ကသူများပီ ပီMaghadi
Prakrit ပါဠိဘာသာစကား ှင်န ့ းီ စပ် ေသာဘာသာစကားကိုေြပာဆို ကေသာ
သာကီဝင်အင်ဒိအ ု ာရိ ယန်များြဖစ် ကသည်။ထိုဘာသာစကားကိုယေနရခိ ့ ု င်ေဒသ ှ ိ
ဘ ူ းဝါလူမျ ိ းများ၊ဟိ ဘာသာဝင်များ၊ဒိင ု ်းနတ်(chakma)လူမျ ိ းများ ှင့် ု ိ ဟင်
ဂျာလူမျ ိ းတိကယေနတိ ့ င
ု ်ေြပာဆိုလျက် ှ ိ ကသည်။

Ananda Chandra ေကျာက်စာအရDvan chandra သည်မင်းေပါင်း၁၀၁ေယာက်ကို

AD ၄ရာစု မှ၆ရာစု ထိ အ င ုိ ်ရ ပီ း မိ ကီးတစ် မိ ကိုတည်ေ ကာင်း၊Dvan Chandra သည်AD 370-425 ထိ
Dhannavati ( ဓညဝတီ ) စိုးစံ ခဲ့ေ ကာင်း၊သူသည်Dhannavati ကိုတည်ေထာင်သူြဖစ် ေ ကာင်း"ေရးထားသည်။

၄

AD ၄ရာစု မှ၆ရာစု ထိ
Dhannavati ( ဓညဝတီ )
AD ၆ရာစု
Vaishali-ေဝသာလီ
( AD 6th century to possibly AD
10th/11th Century )
Uncertainty on the
establishment date of
Vaishali
"အာရိ ယန်ယ ် ေကျးမ
ထွနး် ကားခဲ့ ေသာDánnavati
ှင်V့ aseli"
Dhannavati မိ ေဟာင်းရဲ အေ ှ ေြမာက်ဖက်မှာမဟာမုနဆ ိ င်းတုေတာ် တည် ှ ိ ခဲ့
သည်။၎င်းကိုဘိုးေတာ် ဘုရားရခို င်ကိုသိမ်းတုနး် ကမ ေလးသိပင့်ေဆာင်သွားခဲ့
သည်။မဟာမုနဆ ိ င်းတုေတာ် တည် ှ ိ ရာပတ်ပတ်လည်တင ွ ်မဟာမုနဘ ိ ုရားကိုေစာင့်
ေနေသာနတ် ု ပ်တမ ု ျားတည် ှ ိ သည်။၎င်းတိကိုေအဒီ၄ရာစု ှင်၆ ့ ရာစု ကားGupta
အင်ပါယာေခတ်တင ွ ်ေတရေသာလက်ရာများ ှင်ဆ ့ င်တသ
ူ ြဖင့်မဟာယာန
ဗုဒဘာသာထွနး် ကားခဲ့ ေ ကာင်းသိသာသည်။(Ref: Dr. Pamela Gutman )
**Rakhineရာစုဝင်အရDánnavati မိ ကိုBC 2666 ကတည်းကတည် ှ ိ ခဲ့ေ ကာင်း
ဒ ာရီ ဆန်ဆန်ေဖာ် ြပ ကေသာ် လည်းေ ှ းေဟာင်းသုေတသနအေထာက်အထား
များကမူဓညဝတီ မိ သည်AD ၄ရာစု ှင်၆ ့ ရာစု ကားတွင်တည် ှ ိ ခဲ့ေ ကာင်းြပသ
သည်။
ေဝသာလီ မိ သည်Dannavati မိ ေဟာင်း၏၉မိုင်အကွာတွင်တည် ှ ိ သည်။အာ
ရကန်ဘုရင့် င ုိ ်ငံ၏အုပ်ချ ပ် ေရး မိ ေတာ် ကိုဓညဝတီကေနေဝသာလီ မိ သိမည်
သည့်ကာလတွင်ေြပာင်းေရ ခဲ့ သည်ကိုေသချာမသိရေသာ် လည်းေဝသာလီ မိ
ေဟာင်းတွင်AD ၆ရာစုကစ ပီ းသမိုင်းအေထာက်အထားများစတင်ေတရသည်။
Gupta အင်ပါယာေခတ်တင ွ ်အိ ယ ိ င
ုိ ်ငံဠ်ဟိ တိ၏ဩဇာ ကီးမားလာသည်။
Gupta အင်ပါယာတည်ခါစတွင်အာရကာန်ေဒသ၏power centre အုပ်ချ ပ် ေရး
မိ ေတာ် ေဝသာလီသည် Vijji/Licchavi မှဆင်းသက်ေသာေတာ် ဝင်မင်း
၏လက်ေအာက်သိေရာက် ှ ိ ခဲ့ င ုိ ်ေ ကာင့်Ananda Chandra ေကျာက်စာကို
ဘာသာြပန်သူDr. Jhonston ကသံုးသပ် သည်။အာရကန်ဘုရင့် င ုိ ်ငံ၏ မိ ေတာ်
ကိုေ းေဟာင်းIndia တိက ု ်ငယ်မှVijji Mahajanapas၏ မိ ေတာ် ေဝသာလီကို
အစွဲြပ ၍ေဝသာလီ မိ အြဖစ် နာမည်ေပးထားခဲ့ ဟန် ှ ိ သည်။( Ref: ရခို င်ဘယ်သူ
လဲ၊ ု ိ ဟင်ဂျာဘယ်သူလဲ၊ဘဂါလီဘယ်သူလဲ-ဗိုလ်မးထွနး် ေကျာ် ဦး(ေလ))
Vaishali တွင်ဟိ မင်းဆက်တစ် ဆက်ကို BC ၂ရာစုတင ွ ်တည်ေထာင်ခဲ့
ေ ကာင်းAung Thaw, Director of Archaeology ကဆိုသည္။
U San Shwe Bo ကမူေဝသာလီကိုAD 370 တွင်တည်ေထာင်ခဲ့ေ ကာင်းဆိုသည်။
Dr. Pamela Gutman ကမူေဝသာလီကိုAD ၆ရာစုမှာမှတည်ေဆာက်ခဲ့ေ ကာင်း၊
ထိုမတိင
ု ်ခင်ကArakan မိ ေတာ် သည်Dhannavati ြဖစ် ေ ကာင်းသံုးသပ်
ထားသည်။
ဓညဝတီ ှင်ေ ့ ဝသာလီေခတ်များသည်အင်ဒိအ ု ာရိ ယန်ယ ်ေကျးမလွမ်းမိုးခဲ့ ေသာ
ေခတ်များြဖစ် သည်။ေဝသာလီေခတ်တင ွ ်မူသမိုင်းအေထာက်အထားများစွာေတ ှ ိ ရ
သည်။ေကျာက်စာ၊ေခါင်းေလာင်းစာ ှင်ဒ ့ ဂါးစာများစွာေတ ှ ိ ရ ပီ းနာဂရီ အကရာကို
အသံုးြပ ကာသကတဘာသာစကားြဖင့်ေရးထိုးထားသည်။စ ားမင်း၏နာမည်
ေရးထိုးထားေသာဒဂါးများြဖစ် ပီ းြမန်မာတိထက် ှစ်ေပါင်း၁,၀၀၀နီးပါးေစာ ပီ းဒဂါး
များအသံုးြပ ခဲ့ သည်ကိုေတရသည်။ဒဂါးများ၏တစ် မျက် ှာတွင်Shrivatsa
အမှတ်အသားကိုေတရ ပီ းတြခားတစ် ဖက်တင ွ ်မူဟိ တိ၏ကိုးကွယ်
ရာ" ာွ းလားဥသဘ" ပံုပါ ှ ိ သည်။ထိေ ကာင့်ေဝသာလီေခတ်တင ွ ်ဟိ ဘာသာ ှင့်
မဟာယာနဗုဒဘာသာထွနး် ကားခဲ့ ေ ကာင်းသိ ှ ိ င ုိ ်သည်။
**ေဝသာလီေခတ်ကုနဆ ် ံုးချ ိန်AD ၁၁ရာစုအထိရခို င်ေဒသတွင်ြမန်မာ(မာရမ
ရခို င်)အကရာ၊သိမဟုတ်ြမန်မာ(မာရမရခို င်)စာြဖင့်ေရးထိုးထားေသာမည်သည့်သမိုင်း
အေထာက်အထားတစ် စံုတစ် ရာမ မေတရေချ။
၅
 Ananda Candra Stone Inscription ( According to Dr. Pamela Gutman
ဤေကျာက်စာ၏မျက် ှာသံုးမျက် ှာ( West, North, East) တွင်စာေ ကာင်းများ ှ ိ ပီ းအေ ှ ဘက်မျက် ှာစာက
စာေ ကာင်းများအားလံးု နီးပါးပျက်စီးေနသည်။
ေတာင်ဖက်မျက် ှာြပင်တင ွ ်မူမည်သည့်စာမ ေရးသားထားြခင်းမ ှ ိ ေပ။မျက် ှာြပင်တစ် ခုချင်းစီ ကိုတိင ု ်းြပည်မ
ငိမ်မသက်၊မတည်မ ငိမ်ြဖစ် ေနေသာကာလ(၃) ခု စီေရးသားထားေ ကာင်းေတ ြမင်ရသည်။နာဂရီ အကရာကို
အသံုးြပ ထားသည်။
သကတဘာသာြဖင့်ေရးထိုးထားသြဖင့်ယေန ့ ု ိ ဟင်ဂျာတိေြပာဆိုေသာဘာသာစကား ှင်အ ့ လွနန ် းီ စပ် ပီ းရခို င်
ဘာသာစကား ှင်မ ့ ူမည်သိမ အပ် စပ် မမ ှ ိ ေပ။

လံးု ဝနည်းပါးဖတ် လိမရေအာင်ပျက်စီးေနသည်။ေအဒီ (၅) ရာစု ေ ှာင်းပိုင်း၊

အာန စ ားေကျာက် စ
၏AD ၅ရာစု အကုန၊် ၆ရာစု
အကူ းကာလတွင်ေရးခဲ့ ေသာ
အေ ှ ဘက် မျက် ှာ ( Dr.
Pamela Gutman Notes)
(၆)ရာစုအေစာပိုင်းတွင်ေရးသားခဲ့ ေ ကာင်းသံုးသပ် ထားသည်။ဤကာလသည်
မိ ေတာ် ကို Dhannavayiမှ Vesali သိ ေြပာင်းေရ ခဲ့ ေသာ ကာလြဖစ် သည်။
အေနာက်ဖက်တင ွ ် Gupta အင်ပါယာ ပိ ကွဲ ပီ း င
ုိ ်ငံငံေလးများေပ ထွနး် ခဲ့ မ ှင့်
ဆက်စပ် င ုိ ်သည်။သိတည်းမဟုတ် အေ ှ ဖက် ကTibeto-Burman speakers
များ ဝင်ေရာက်လာမေ ကာင့် အေ ှာင့်အယှက်ြဖစ် မ ှင်ဆ ့ က်စပ် င
ုိ ်သည်။ (ပျ
လူမျ ိ းများြဖစ် ငု ိ ်)

Chandra မင်းတိမတိငု ်ခင်ကေ ှ းေခတ်ဘိုးေဘးဘီ ဘင်ဘုရင်များ၏စိုးစံ ကာလသည် ှစ်

အာန စ ားမင်း
လက် ထက် AD (၈)ရာစု တွင်
ေရးခဲ့ သာ အေနာက် ဘက်
မျက် ှာစာ( Dr. Pamela
Gutman Notes)
ေပါင်း(၁၀၆၀) ှစ် ကာြမင့်ခဲ့ေ ကာင်းပါ ှ ိ သည်။
ထိေ ကာင့်ပထမဆံုးဘုရင်သည်BC 690( လွနခ ် ဲ့ ေသာ ှစ်ေပါင်း2,711) တွင်စိုးစံ ခဲ့ေ ကာင်း
သံုးသပ် ငုိ ်သည်။
သိ ြဖစ် ၍အာရကန်ေဒသတွင်BC ၆၉၀ကတည်းကယ ်ေကျးမများစတင်ေ ကာင်းသံုးသပ
င
ုိ ်သည်
ဤမျက် ှာတွင်AD ၃၇၀မှAD ၇၂၀(အာန စ ားမင်းအထိ) မင်းဆက်
ေပါင်း(၂၃)ဆက်ကိုနန်းစံ ကာလများ ှင်တ ့ ကွမှတ်တမ် းတင်ထားသည်ကိုေတရသည်။

Ananda Sandra မင်းကျဆံုး ပီ းေနာက်မဟာတိင ု ်စ ားမင်းသည်မင်းဆက်သစ် တစ်

AD ၁၁ရာစု -Ananda Sandra
ေကျာက် စာ၏ေြမာက် ဘက်
မျက် ှာ ( Dr. Pamela
Gutman Notes)
ခု ကိုထူေထာင်ခဲ့သည်။(Ref: ရခို င်ရာဇဝင်)
ထိုမင်းဆက်သည်Mahataing Sandra( ေအဒီ၇၈၈)မှသည်Tsu-la Taing Sandra
မင်း(ေအဒီ၉၅၇)အထိေသာ် လည်းေကာင်း၊Vesali၏ေနာက်ဆံုးမင်းြဖစ် ေသာ၊Sandra
မင်းဆက်၏ေနာက်ဆံုးမင်းြဖစ် ေသာသိဃံစ မင်းအထိတည်တံခ ့ ဲ့ သည်။
ဤမျက် ှာပါစာများ၏လက်ေရးလက်သားများကိုအေြခြပ ၍ေြပာရလ င်ဤ
ေကျာက်စာကိုAD ၁၁ရာစုအလယ်ေလာက်မှာေရးထိုးခဲ့ ေ ကာင်းသိ င ုိ ်သည်။
ေဝသာလီြပည်သည်(၉) ရာစုမှစ၍အနည်းဆံုး(၁၁) ရာစုတိင ု ်ေအာင်ေရလမ် းေ ကာင်းမ
တဆင့်ဘဂလားေဒသ ှင်အ ့ ဆက်အသွယ် ှ ိ ေ ကာင်းသိ င ုိ ်သည်။
စာေ ကာင်းေရ၄၂တွင်" arekadeśa vijayam"ဟုေသာစကားစုကိုေတရသည်၊၊
Arekadesa ( Arekadesh) သည်ေအဒီ၁၁ရာစုတင ွ ် င
ုိ ်ငံန့ ာမည်ြဖစ် င ုိ ်သည်။
စာေ ကာင်းေရ( ၁၁-၄၃-၄၄) ှင်စ ့ ာေ ကာင်း( ၁၁-၅၄-၅၆) အ ကားတွင်" Raksapura ....
raja" ဟုေသာစကားစုကိုေတရသည်။ရကပူရမှာပုဂံဘုရင်အ ု ု ဒကသိမ်းယူခဲ့
ေသာမွန ် မိ ေတာ် ေဟာင်းသထံု၏ေ ှ းနာမည်တစ် ခုပင်ြဖစ် သည်။
ဤစာပိုဒ်သည်ေအဒီ၁၁ရာစုအလယ်ကာလတွင်မွန ် င ုိ ်ငံ ှင်A့ rekadesa င ုိ ်ငံ ကား
အဆက်အသွယ် ှ ိ ေ ကာင်းေဖာ် န်းေနေပသည်။

၆
 "ေဝသာလီေခတ် ပိ င်ဘဂလားမင်းဆက် များ"

Imperial Sandra ပါလေခတ်မတိင ု ်ခင်ရခို င်ေဒသ ှင်အ

့ ေ ှ ဘဂါလားေဒသကိုအပ ု ် ချ ပ် ခဲ့
ေသာImperial Sandra Dynasty တစ် ခု ှ ိ င ုိ ်တယ်။( ruled both Arakan & East
Dynasty Bengal ??)( တိဗက်ပညာ ှ င်Lana Taranathရဲ အဆိုအရ)( ေ ှ မှာအေသးစိ တ်
တင်ြပထားသည်)

မဟာယာနဗုဒဘာသာဝင်ဘဂါလီလမ ု ် ချ ပ် ခဲ့ေသာအင်ပါယာ၊***အစ္
ူ ျ ိ းတိအပ
Pala Dynasty (8th- စလာမ် သာသနာသိမကူးေြပာင်းခင်ကာလတွင်ဘဂါလီတိသည်မဟာယာနဗုဒ
12th Century ) ဘာqသာကိုကိုးကွယ် ကသူများြဖစ် သည်။

Sandra Dynasty of 2nd revival or Establishment of brotherhood Candra dynasty

Harikela ( -up to 11th by Descendants of Sandras from Rohintagiri ?( Region of
Century )
Arakan and Chittagong )

Sena Dynasty (11th whose rulers trace their origin to South Indian region
-12th century) Hindu
of Karnataka ( Who ended Candra dynasty of South East
dynasty
Bengal)>>

Deva Dynasty
Hindu dynasty
(12th-13th century)

တိဗက်သမိုင်းပညာ ှ င်အေကျာ် အေမာ် Lana Taranath ၏မှတ်တမ် းအရ

အေ ှ ဘဂလားေဒသတွင်Pala ေခတ်မတိင ု ်ခင်ကစ ရားမင်းဆက်တစ် ခုက
အုပ်ချ ပ် ခဲ့သည်။သူတိ၏ပိုင်နက်သည်ယေနဘီ ့ ဟာနယ်( Tirhut) အထိ
ကျယ်ြပနခ ် ့ ဲ့ သည်ဟပ
ု ါ ှ ိ သည်။
(၁)တည်ေထာင်သူ- Sinha Sandra (ဆင်ဟစ )
(၂)သားေတာ္Bala Sandra (ဗလစ )
အေ ှ ဘဂလားေဒသမှ
(၃)သားေတာ္Vimala Sandra ( ဝိ မလစ )
စ ရားမင်းဆက် Vimala Sandra + sister of King of Bhatrihari
သားေတာ် (၂) ေယာက်ရ-
Lalitha Sandra( လာလိတစ )- တူေတာ် အေနနဲBhatrihari
့ ရဲ ထီးနန်းကို
ဆက်ခံခဲ့တယ်။
(၄)Gopi Sandra (ေဂါပိ စ ) - Capital စစ် တေကာင်း မိ ကေန ပီ းခမည်း
ေတာ် ထီးနန်းကိုဆက်ခံခဲ့တယ်။
(၅)Gopi Sandra ကိုLalitha Sandra ကဆက်ခံခဲ့တယ်။နန်းစိုက်ရာေနရာ
အတိအကျမသိရေပမယ့်စစ် တေကာင်းမှာြဖစ် မယ်လိယူဆ ကတယ်။

၇
အေ ှ ဘဂလားေဒသမှ အာန စ ေကျာက်စာအရSri Dhamma ajanuja Vamsa*၏ပထမဆံုးဘုရင်
စ ရားမင်းဆက် သည်ဗလစ မင်းြဖစ် သည်ဟပ ု ါ ှ ိ သည်။
Shri Jogendra Shandra Ghosh က"ေကျာက်စာပါဗလစ မင်း၏နန်းစံ ကာလ
ကို AD ၆၄၉ ှင်၈့ ၃၃အ ကားတွင် ှ ိ မည်"ဟုသံုးသပ် ထားသည်။ဤကာလသည်တိ
ဗက်မှတ်တမ် းလာဗလစ မင်း၏နန်းစံ ကာလ ှင်က ့ ိုက်ညီေနသည်။ထိေ ကာင့်တိ
ဗက်မှတ်တမ် းပါဗလစ မင်း ှင်ရ ့ ခို င်အာန စ ေကျာက်စာပါဗလစ မင်း
တိသည်အတူတြူ ဖစ် သည်ဟယ ု ူဆ ကသည်။ဗလစ မင်းသည်ေ ှ းေခတ်ရခို င်
ြပည် ှင်အ
့ ေ ှ ဘဂလားေဒသ ှစ်ခုစလံးု ကိုစိုးစံ ခဲ့ ြခင်းလည်းြဖစ် င
ုိ ်သည်။

တစ် ဖန်Comilla ခ ု ိ င်၊ချာဟာပတရာမူလာေခ ကုနး် ြမင့်တစ် ခုတင ွ ်စန ္

ဒားရားမင်းအမည်ပါေ ကးနီြပားစာသံုးခု ကိုေတ ှ ိ ခဲ့သည်။၎င်း
တွင်Vanga ှင်S့ outheast Bengal ( Harikela)ေဒသတွင်စိုးစံ ခဲ့ေသာစ
မင်းဆက်ကိုေအာက်ပါအတိင ု ်းေဖာ် ြပထားသည်
Purna Candra (ပါနစ )
Suvarna Candra(သုဝဏစ )
1. Traillokyachandra (900-930 AD ~30 years ) Capital -
Devaparvata- 120 miles from Dhaka ( Northeast Ben965 –
1000gal )
2. Sri Sandra(930–975 AD ~ 45 years ) Capital -Bikrampur(12 miles
South of Dakha)- led invasions of Kumarupa ( Assam )

Harikela ေဒသမှ
3. Kalyanachandra( 975-1000 AD~ 35 years )
4. Ladahachandra(1000-1020 AD ~ 20 years )
စ ားရား 5. Govindachandra( 1020–1045AD ~ 25 years ) - last known ruler

မင်းဆက်
of Candra Dynasty in Eastern Bengal - then occupied by Chola
dynasty
၎င်းေ ကနီစာပါပထမဆံုးစ မင်းြဖစ် ေသာPurna Candra
သည်Rohintagiri*ကိုအပ ု ် စိုးခဲ့ ေသာစ မင်းများ၏အဆက်အ ယ ွ ်မှ
ဆင်းသက်လာသည်ဟပ ု ါ ှ ိ သည်။ထိုေ ကးနီစာကိုအဓိ ပာယ်ဖွင်ဆ ့ ို
သူAH Dani ကRohintagiri သည်စစ် တေကာင်းေတာင်တန်းေဒသကို
ြဖတ်၍အာရကာန်ေဒသအထိပါဝင်ေသာေတာင်တန်းေဒသတွင်
တည် ှ ိ သည်ဟဆ ု ိုသည်။( Chittagong + Arakan= Rohintagiri
according to above Copper plate records) Rohintagiri=Rohang?
{Rohang ~Rakhine, ရခို င်ကို'ဟ'အသံြဖင့်ဖတ်၍'Rahan'ြဖစ် လာ၊'Rahan'မှ
သည်'Rohang'ြဖစ် လာြခင်းြဖစ် သည်။}
ထိေ ကာင့်စ ရားမင်းဆက်သည်အစပိုင်းတွင်ရခို င်ေဒသ ှင်အ ့ ေ ှ ဘဂလား
ေဒသ ှစ်ခုလံးု ကိုအပ ု ် ချ ပ် ခဲ့ ပီ းေနာက်ပိုင်းတွင်ရခို င်စ ရားမင်းဆက် ှင်ဘ ့
ဂလားစ ရားမင်းဆက်ဟ၍ ု ခွဲ ထွက်သွားြခင်းြဖစ် င ုိ ်သည်။မိ သားစုတစ် စုမှ
ဆင်းသက်လာေသာမင်းဆက်များပင်ြဖစ် သည်။
AD (၈)ရာစု
" ရခို င်ဘုရင်မဟာတိင ု ်စ ရားမင်း(ေအဒီ၇၈၈-၈၁၀)လက်ထက်တင ွ ်ရမ် း ဗဲ က န်း
"ရခို င်ေဒသသိအစလာ အနီးဠ်သေဘာများစွာပျက်စီးခဲ့ ေ ကာင်း၊အစလာမ် ဘာသာဝင်သေဘာသား
မ် သာသနာပထမဆံု း များ(အာရပ် လမ ူ ျ ိ းများ)ကိုရခို င်ြပည်မသိပိကာေကျးရွ ာများတွင်အေြခတကျ
ေရာက် ှ ိ လာပံု " ေနရာချေပးခဲ့ ေ ကာင်း" ရခို င်ရာဇဝင် ှင်စ ့ စ် အစိုးရကထုတ်ေဝသည့်'သာသနာ
ေရာင်ဝါထွနး် ေစဖိ "စာအုပ်တိတွင်ပါ ှ ိ သည်။

၈
 ရခို င်ရာဇဝင်အရစ ရားမင်းဆက်တစ် ခုြဖစ် ေသာ၊(AD ၇၈၈မှ၉၅၇) ထိ
ေဝသာလီထီးနန်းကိုစိုးစံ ခဲ့ေသာ၊မင်းဆက်(၉) ဆက်ပါဝင်ေသာစ ရား
မင်းဆက်၏နဝမေြမာက်မင်းြဖစ် ေသာTsulataing Sandra (စူဠတိင ု ်း
စ ရားမင်း) သည်(AD ၉၅၁)တွင်နန်းတက်၍ေအဒီ(၉၅၃)တွင်ဘဂလား
ကိုစစ် ချ ီခဲ့ သည်။စစ် တေကာင်းသိအေရာက်တင ွ ်ပညာ ှ ိ များ
၏ေတာင်းပန်ချက်အရဆက်လက်ချ ီတက်ြခင်းမြပ ဘဲ အမှတ်တရ
ေကျာက်တိင ု ်တစ် ခုစိုက်ထူခဲ့သည်ဟဆ ု ိုသည်။{ အမှနစ ် င်စစ် Dr.
Pamela Gutman ရဲ အဆိုအရဤစ ရားမင်းဆက်သည်AD 788မှAD
1050 ထိတည်တံခ ့ ဲ့ သည်}
စစ် တေကာင်းကိုမည်သည့်မင်းကအုပ်ချ ပ် ေနသည်ဟေ ု သာအချက် ှင့်
AD (၁၀)ရာစု ရခို င်စ ရား
စစ် တေကာင်းကိုဘယ် ှ ကိမ်ေြမာက်ေအာင် င ုိ ်ြခင်းနည်းဟုေသာ
မင်းမှ စစ် တေကာင်းကို အချက်ကိုလည်းေဖာ် ြပထားြခင်းမ ှ ိ ေပ။
ေအာင် ုိင်ပံု စစ် ေအာင် င ုိ ်ေသာစူဠတိင ု ်းစ ရားမင်းကိုအဘယ်သိေသာအေြခအေန
ကဆက်လက်ချ ီတက်မည့်အစီ အမံ ကိုစွန ် လတ် ့ ေစခဲ့ သနည်း? ၊အေ ှ
ဘဂလားမှSri Sandra မင်း၏စစ် တပ် ကဟနတ ် ့ ားခဲ့ ေလေရာသလား။
ညီေနာင်စ ားမင်း ှင်စ ့ စ် မထိုးလိ၍ ု ေလာ။အင်းအား ကီးမားေသာ
စ ရားမင်း ှစ်ပါးကစစ် တေကာင်းကိုပိုင်ဆိုင်လိ၍ ု စစ် ထိုးခဲ့ ကြခင်း
လား။ဤေမးခွ နး် များေြဖဆို င ုိ ်ရန်အတွက်အေထာက်အထားများစွာ
လိအု ပ် ေနေပေသးသည်။

စစ် တေကာင်းမှြပန်ေရာက် ပီ းမ ကာမီ အချ ိန်တင ွ ်စူဠတိင ု ်းစ ရားမင်း

မွနဂ
် ို လုိက် ွယ်ဝင်တိဗက် -
ဗမာစကားေြပာလူ မျ ိ းများ
၏ ကျ းေကျာ်မ
သည်တ ု တ်ြပည်(သိမဟုတ်)တေကာင်းြပည်သိထွက်ခွာခဲ့ သည်။ထိမှ
အြပန်ဧရာဝတီတိင ု ်းေမာ် တင်စွနး် အငူနားအေရာက်တင ွ ်မုနတ ် ိင ု ်း
မိ ၍နတ်ရွာစံ ေလသည်ဟရ ု ခို င်ရာဇဝင်ကေဖာ် ြပထားသည်။အမှန ်
စင်စစ် မူလပ ု ် ကံခံခဲ့ရြခင်းြဖစ် င ုိ ်သည်။ထိုကာလတွင်ပျ တိကိုနန်
ေချာင်ဗမာတိကအ ကိမ် ကိမ်ဝင်ေရာက်စီးနင်းတိက ု ်ခိုက်ေနေသာ
ကာလြဖစ် ေသာေ ကာင့်ြဖစ် သည်။
စူဠတိင ု ်းစ ရားမင်းနတ်ရွာစံ ပီ းေနာက် မိ လူမျ ိ း(တူ/
ဦးေလး၂ေယာက်)ကဘုရင်ေ ကညာေလေတာ့သည်။
တိင ု ်းြပည်၏ င ုိ ်ငံေရးမတည် ငိမ်မကိုအခွ င်ေ ့ ကာင်းယူ၍အေ ှ ဘက်
ကပျ ၊မွန၊် ှ မ်း ှင်န ့ န်ေချာင်ဗမာတိကကျ းေကျာ် တိက ု ်ခိုက်ေလ
ေတာ့သည်။
AD ၉၅၇ခု ှစ်တင ွ ်ရခို င်ကိုမွနဂ ် ိုလီယံလမ ူ ျ ိ းများကေအာင် င ုိ ်သွား
ေ ကာင်းMaurice Collis ကဆိုသည်။
အင်ဒိအ ု ာရိ ယန်တိအပ ု ် ချ ပ် ခဲ့ေသာရခို င်ေဝသာလီဘုရင့် င ုိ ်ငံကိုမွနဂ် ို
လိက ု ်နန်ေချာင်/ဗမာလူမျ ိ းများကေအာင် င ုိ ်သွားြခင်းပင်ြဖစ် သည်။

၉
 Tsu-la-Taing Sandraမင်းနတ် ရွာစံ ပီ းေနာက်
✳Vesali မှာSandra မိ သားစုမှတစ် ေယာက်ေယာက်အပ ု ် ချ ပ် ေနလိမ့်ဟခု န်းမှနး် ရတယ်။
အာန စေ ေကျာက်စာေြမာက်ဘက်မျက် ှာစာအရအဲ ဒ ့ ီေနာက်ဆံုးစ မင္းဟာသိ
ဃံစ မင်းြဖစ် သည်။( Dr. Pamela Gutman)
✳Kethri Taung မိ တွင် မိ လူမျ ိ း ှစ်ေယာက်( Amrathu & Paipru, Father & Son /
Uncle / Nephew )သ င္းအျဖစ္ေ ကညာလိက ု ်သည်။ ှစ်ေပါင်း၂၀အုပ်ချ ပ် ခဲ့တယ်)
✳အေ ှ ဖက်ကပျ ှင့် ှ မ်းတိသည်မ ကာခဏဝင်ေရာက်စီးနင်းတိက ု ်ခိုက်ေလ့ ှ ိ သည်။
အာရကန်သည်အလွနအ ် မင်းမတည်မ ငိမ်ြဖစ် လာသည်။
✳ေနာက်ဆံုးမှာသက်လမ ူ ျ ိ း" Ngamin Ngadon" သည်မင်းြဖစ် လာ ပီ း"Sanbowet" ကို
နန်းတွင်းမတည်မ မိ ေတာ် အြဖစ် ေြပာင်းေရ ခဲ့ သည်။

ငိမ်မများ ✳အာရကာန်၏ င ုိ ်ငံေရးမတည် ငိမ်မကိုအခွ င်ေ

တိသည်အာရကာန်ကိုအ ကိမ် ကိမ်ကျ းေကျာ် တိက
့ ကာင်းယူ၍အေ ှ ဖက်ကနန်ေချာင်/ဗမာ
ု ်ခိုက်ခဲ့သည်။
✳သက်တိသည် ှစ်ေပါင်းများစွာခု ခံေတာ် လှနခ ် ဲ့ ကေသာ် လည်းေနာက်ဆံုးတွင်အာရကာ
န်ေဒသည်နန်ေချာင်ဗမာတိ၏ထိနး် ချ ပ် မေအာက်သိကျေရာက်ခဲ့သည်။( Ancient
Arakan- Dr. Pamela)

✳Dr. Pamela Gutman ကေအာက်ပါအတိင ု ်းဆက်လက်သံုးသပ် ထားသည်။"အန စ

ေကျာက်စာရဲ ေြမာက်ဖက်မျက် ှာစာကိုAD ၁၀ရာစု ှင်၁ ့ ၁ရာစုမှာေရးသားတာကို ကည့်
ရင်အဲဒ့ ီအချ ိန်မှာအခု လိမ ု ျ ိး ယွ ်စုများရဲ အာခံ မ ှင်ေ ့ သာင်းသန်မေတွကိုခံုခံေနတဲစ ့ ား
မိ သားစုထဲမှစ ရားမင်းတစ် ဦးဦး ှ ိ ေနလိမ့်မည်၊သူဟာေဝသာလီ မိ ကေန ပီ းအကူအညီ
အတွက်ေဟာ် ဟစ် ငိေ ု ကးေနခဲ့ လိမ့်မယ်၊အဲ ဒ ့ ီအချ ိန်မှာေဝသာလီ မိ မှာဘယ်သူပဲ ှ ိ ေန ှ ိ ေန
နန်ေချာင်/ဗမာလူမျ ိ းေတွဟာAD ၁၁ရာစုမှာအာရကာန်ေဒသကို ကီးစိုးတဲလ ့ မ
ူ ျ ိ းစု
ြဖစ် လာခဲ့ တယ်၊အဲ ဒ ့ ီအချ ိန်ကစ ပီ းသူတိဟာအာရကာန်ေဒသကိုအပ ု ် ချ ပ် လာခဲ့ တယ်၊
ေနာက်ပိုင်းမှာရခို င်လမ ူ ျ ိ းဆို ပီ းေခ ေဝ လာတယ်၊ရခို င်ဆိုတဲန ့ ာမည်ကိုဗမာေတွကေပး
ထားတာြဖစ် ပီ းေအဒီ၁၂ရာစုကအင်းဝရဲ ေကျာက်စာေတွမှာ"ရခို င်"ဆိုတဲန ့ ာမည်ကိုေတရ

စ ရားမင်းဆက် တယ်"(အမှနစ ် င်စစ် ရခို င်ဟေ

ေသာနာမည်ပင်ြဖစ် သည်။)
ူ သာနာမည်ြဒာဗီ းဒီးယန်းများကိုအာရိ ယန်များကေပးထား

၏ေနာက် ဆံုး ိက် ✳အာန စေ ေကျာက်စာေြမာက်ဘက်မျက် ှာစာအရအဲ ဒ ့ ီေနာက်ဆံုးစ မင္းဟာသိ

ဃံစ မင်းြဖစ် သည်။
သံ ✳နန်ေချာင်/ဗမာတိ၏စိ မ့်ဝင်လာမ ှင်စ ့ စ် ေရးအရထိုးေဖာက်ကျ းေကျာ် မေတွဟာAD
၁၀ရာစုကတည်းကစတင်ခဲ့ေပမယ့်အာရကာန်ေဒသကိုAD ၁၁ရာစုမှသာသူတိအြပည့်အ
ဝထိနး် ချ ပ် ငုိ ်ခဲ့တာြဖစ် တယ်။( Dr. Pamela)

✳ေဝသာလီြပည်သည်ေအဒီ၁၁ရာစုတင ွ ်ပုဂံ(ြမန်မာ)ဘုရင်အ ု ု ဒ၏ကျ းေကျာ် တိက

ု ်ခိုက်
မေ ကာင့်ပျက်စီးခဲ့ ရသည်။
✳ဤအေ ကာင်းကိုDr. SB Kunango ရဲ history of Chittagong Vol-1 တွင်" ေအဒီ၁၁ရာစု
ပထမတစ် ဝက်ကာလဟာစ မင်းဆက် ှစ်ခုလံးု အတွက်ကံဆိုးမိုးေမှာင်ကျခဲ့ ေသာကာလ
ြဖစ် သည်။အေ ှ ဘဂလားေဒသကSandra မင်းဆက်ကိုChola အင်ပါယာကအဆံုးသတ်ေစခဲ့
AD ၁၁ ရာစု -အေနာ်ရ ပီ းArakan ေဒသကSandra မင်းဆက်ကိုမူအေနာ် ရထာ(ြမန်မာပုဂံဘုရင်) မင်းကြဖ တ်ချခဲ့
ထာမင်း၏အ ပီ းပို င် သည်၊အေနာ် ရထာ၏အာဏာစက်သည်ဘဂလားေဒသထိေရာက်ခဲ့ေ ကာင်း၊၎င်းေဒသမှ
ဘုရင်ခံကအခွ နေ ် ပးေဆာင်ရေ ကာင်း" ေရးသားထားသည်။
သိမ်းပို က်မ ✳ြမန်မာ ှင်ရ့ ခို င်ရာဇဝင် ှစ်ခုစလံးု တွင်ြမန်မာဘုရင်အ ု ု ဒါ၏ရခို င်ေဒသအားကျ းေကျာ်
ခဲ့ မကိုေဖာ် န်းထားသည်။သိရာတွင်နန်ေချာင်/ဗမာများကျ းေကျာ် မေနာက်ပိုင်းအာရကာန်
ြပည်ကိုယ်ပိုင်အပ ု ် ချ ပ် ခွင်ြ့ ဖင့်နန်ေချာင်ဗမာများ၏ေအာက်တင ွ ်ေနခဲ့ ရသည်။
✳နန်ေချာင်/ဗမာေတွဟာအာရကန်ရဲ မိ ေတာ် အား"Pyinsa" ကိုေြပာင်းေရ ခဲ့ ပီ းနန်ေချာင်/
ဗမာေတွရဲ ပထမဆံုးဘုရင်ဟာ"Kathathein" ( ေခတသင်) ြဖစ် ပါတယ်။

၁၀

Sudden Demographic in
Arakan after mid 11th
Century
Vesali ြပည်ပျက် သု ် းရြခင်း
အေ ကာင်းရင်း
သမို င်းပညာ ှ င်များ
၏ တစ် ညတ ီ စ် ွတ်
တည်းေြပာဆို ချက်
လူ မျ ိ းတစ် ရာ့တစ်
မျ ိ းတွင်ရခို င်သည်
ကုလားလူ မျ ိ း
ြဖစ် သည်"
၎င်းေနာက်ပိုင်းအာရကန်ေဒသတွင်
❎ဘုရင်အားလံးု ၏နာမည်သည်ဗမာနာမည်များြဖစ် လာသည်။
❎စာေပအေရးအသားေကျာက်စာအားလံးု သည်Sanskrit (သကတဘာသာကိုနာဂရီ စာ
ြဖင့်ေရးေသာေကျာက်စာ၊ဒဂါးစာများမဟုတ်ေတာ့ဘဲMranma (မာရမ/ေ ှ းဦးဗမာ)စာ
ြဖင့်ေရးသားေသာေကျာက်စာများြဖစ် လာသည်။
❎ဟိ ယ ်းေကျးမ ှင်M ့ ahaya ဗုဒဘာသာလွမ်းမိုးမေလျာ့နည်းလာ ပီ းေထရဝါဒ
ဗုဒဘာသာလွမ်းမိုးလာသည်။
❎အင်ဒိအ ု ာရိ ယန်-ြဒာဗီ းဒီးယန်းအ ယွ ်ဝင်များလွမ်းမိုးရာကေနတိဗက်-ဗမာ ယ
ွ ်ဝင်
ေ ှ းဦးဗမာလူမျ ိ းများလွမ်းမိုးလာေလေတာ့သည်။
✅Tsu-La-Taing Sandra မင်းနတ်ရွာစံ သည့်ေနာက်ပိုင်းTribal groups များ၏အာဏာ
ဖိ ဆန်မ ှင်ေ့ သာင်းကျန်းမများြပားလာြခင်း၊
✅၎င်းကိုအခွ င်ေ ့ ကာင်းယူ၍မွနဂ ် ိုလိကု ်လမ ူ ျ ိ းများြဖစ် ေသာေ ှ းဦးနန်ေချာင်ဗမာများ
၏အ ကိမ် ကိမ်ဝင်ေရာက်စီစီးနင်းတိက ု ်ခိုက်မ၊{ ေမာရစ် ေကာ့လိစ်ကAD ၉၅၇ခု ှစ်တင ွ ်
မွနဂ် ိုလီးယံများ၏ဝင်ေရာက်တိက ု ်ခိုက်မေ ကာင့်ေဝသာလီြပည်ပျက်ခဲ့ရသည်ဟု
ဆိုသည်။ထိုမွနဂ ် ိုလီယံများသည်Ghangis Khan ၏မွနဂ ် ိုများမြဖစ် ငုိ ်၊ေ ှ းဦးနန်ေချာင်/
ဗမာများသာြဖစ် င ုိ ်သည်။အဘယ်ေ ကာင့်ဆိုေသာ် ထိုကာလသည်ပျ ှင်မ ့ ွနေ
် ဒသများ
ကိုနန်ေချာင်ဗမာများဝင်ေရာက်စီးနင်းေနသာကာလ( see Dr. Aye Chan's article ) ြဖစ်
ပီ းMongol တိ၏ကျ းေကျာ် စစ် သည်ေအဒီ၁၃ရာစုမှာသာစတင်ခဲ့သည်။Marcolo Polo
ှင်R့ ashiddudinတိ၏မှတ်တမ် းတွင်(၁၃) ရာစုကရခို င်ေဒသကိုမွနဂ ် ိုဘုရင်Kubalai
Khan ၏လက်ေအာက်ခံြဖစ် ေ ကာင်းေဖာ် ြပထားသည်။}
✅ပျ ၊မွန၊် ှ မ်းတိ၏ဝင်ေရာက်တိက ု ်မ
✅၎င်းကာလတွင်မွနတ ် ိသည်ရခို င်ေတာင်ပိုင်းကို(၁၈) ှစ် ကာေအာင်ထိနး် သိမ်းခဲ့ သည်။
✅ေနာက်ဆံုးအေနာ် ရထာမင်း၏ကျ းေကျာ် သိမ်းပိုက်မ
❇ရခို င်ေဒသသည်ေအဒီ၁၀ရာစုအထိြဒာဗီ းဒီးယံ-အင်ဒိအ ု ာရိ ယန် ယ ွ ်ဝင်အိ ယ ိ ံ
လူမျ ိ းများသာ ကီးစိုးခဲ့ ရာေဒသြဖစ် ေ ကာင်း၊ေအဒီ၁၀ရာစုေနာက်ပိုင်းကစ ပီ း
အေ ှ ဖက်ကဝင်လာေသာမွနဂ ် ိုလိက
ု ် ယ
ွ ်ဝင်တိဗက်-ဗမာလူမျ ိ းများ ကီးစိုးလာ
ေ ကာင်းသမိုင်းပညာ ှ င်များကတစ် ညီတစ် တ ွ ်တည်းေြပာဆို ကသည်။
❇မွနဂ် ိုလိက
ု ်နန်ေချာင်ဗမာများ၏ကျ းေကျာ် သိမ်းပိုက်မေနာက်ပိုင်းတွင်ရခို င်ေဒ
သဠ်ယေနရခိ ့ ု င်ဟမ
ု ိ မိကိုယ်ကိုယ်ကိုမိမိခံယူထားေသာလူမျ ိ းြဖစ် ေပ လာပံု ှင်က့ မာ
ေကျာ် သမိုင်းပညာ ှ င်များ၏ကိုးကားချက်များြဖင့်တင်ြပထားသည်ကိုေအာက်
ပါlinkေတွမှာဖတ် င ုိ ်ပါတယ်။
https://www.facebook.com/106569687919642/posts/276871950889414/?d=n
ဂျာမဏီ င ုိ ်ငံ၊ြမ းနစ် မိ ြပတိကု ်မှ"ရတနာပံုေခတ်လမ ူ ျ ိ းတစ် ရာ့တစ် ပါးပုရပိုက်"(
ပုရပိုက်အမှတ်အမ် ဒီ၃၄၀) အရေသာ် လည်းေကာင်း၊Royal Orders of Burma ;
Part-2 ( 1649-1750) { Than Tun , MA, BL, Ph.D(London)} အရ
ေသာ် လည်းေကာင်းကုလားလူမျ ိ း(၆၄)မျ ိ း ှ ိ ရာရခို င်ကိုကုလားလူမျ ိ းစာရင်းထဲ
တွင်ထည့်ထားသည်ကိုေတရသည်။ထိေ ကာင့်ကုလားလူမျ ိ းစစ် စစ် ကိုမှရခို င်ဟု
ေခ ထိုက်သည်။ယေနရခိ ့ ု င်ဟမု ိ မိကိုယ်ကိုမိမိခံယူထားေသာလူမျ ိ းသည်၎င်း
ပုရပိုက်အရြမန်မာလူမျ ိ း(၇) မျ ိ းထဲကြမန်မာ ကီး(ရခို င်ဆိုသူေတွရဲ ေလသံြဖင့်-မာ
ရမ ကီး)လူမျ ိ းပင်ြဖစ် သည်။( ပံု ကည့်ရန်)
၁၁
 ဘိုးေတာ် ဘုရားလက်ထက်တင ွ ်လမ ူ ျ ိ းအသီးသီး၏ဘာသာစကားများ
ကိုမှတ်တမ် းတင်ထားေသာစကားစုဘုရားပုရပိုက်တင ွ ်ဟိ စကား၊
ဘဂါလီစကား၊ကလယ်စကား၊ပသီစကား၊အရေမးနီးယားစကား၊
အဂလိပ်စကား၊ဘရင်ဂျ ီစကား၊ပသ းစကား၊ေဝသာလီစကား၊
ေဝသာလီေခတ် ရခို င်များကေနစ့ ် အကပတ်စကား၊ကသည်းစကား၊ဓညဝတီပုဏားစကားများကိုစုစည်း
ဘဝတွင်ေြပာဆို ေသာ ကာအရပ် ရပ် အမျ ိ းတိ၏မူလဘာသာစကားအေခ အေဝ ကိုြမန်မာ
ဘာသာစကား" စကား ှင်သ့ ိသာေအာင်ြပန်ဆိုထားရာေဝသာလီစကား ှင်ဓ ့ ညဝတီ
ပုဏားစကားတိမှာယေနေခတ် ့ ု ိ ဟင်ဂျာလူမျ ိ းများေြပာဆိုေနေသာ
ဘာသာစကား ှင်၉ ့ ၀% ေကျာ် တည ူ ီေနသည်ကိုေတရသည်။(Ref:
ရာဇဝင်ထဲမှာပုဏား၊ေဒါက်တာဒဂုန)်
ထိေ ကာင်ေ ့ ဝသာလီေခတ်ကရခို င်(ကုလား) များသည်ယေနေခတ် ့ ုိ
ဟင်ဂျာ၊ဘ႐ူးဝါႏွငိ့ လူမျ ိ းများ၏ဘိုးေဘးဘီ ဘင်များပင်
ြဖစ် ေ ကာင်းတင်ြပလိက
ု ်သည်။

လူ မျ ိ းတစ် ရာ့တစ် ပါး

ဤေဆာင်းပါးရဲ pdf file ကိုwww.weknowrohingya.wordpress.comတွင်အလွယ်တကူ ေဒါင်းလုတ်

ဆွဲယူ ုိင်သည်။
Arakanese Empowerment Platform မှ စုစည်းတင်ြပြခင်းြဖစ် သည်။ ။

၁၂