"Chłopi"

1. Geneza, kompozycja, czas i miejsce akcji utworu.

Opowieść o życiu polskich chłopów została zawarta w czterech częściach, zatytułowanych: Jesień, Zima,
Wiosna, Lato. Taki kształt dzieła ukazuje chłopa żyjącego zgodnie z cyklem natury i przemian zachodzących w
przyrodzie w ciągu roku. Duży wpływ na życie na wsi ma również cykl liturgiczny, kolejne święta następujące po
sobie, wyznaczają czas radości, smutku, pracy i odpoczynku. Powieść w partiach dialogowych została napisana
piękna, stylizowana na gwarę prozą, do dziś zachwycającą czytelników swą naturalnością. Brak tu głównego
wątku, przez utwór przewija się mnóstwo barwnych postaci, który losy splatają się ze sobą, na pierwszym
planie pozostaje jednak historia rodu Borynów. 

Kompozycja "Chłopów" 
Powieść składa się z czterech części zatytułowanych od nazw pór roku. Można w niej wyróżnić następujące
porządki: 
a) fabularny: dzieje rodziny Borynów i innych bohaterów, 
b) egzystencjalny: porządek prac polowych związany z porami roku, 
c) obyczajowo - liturgiczny: dotyczy świąt kościelnych i związanych z nimi obyczajów świeckich. 
   Ramę kompozycyjną tworzą scena początkowa, w której stara Agata idzie jak co roku na żebry i scena
końcowa, w której przychodzi do wsi stary dziad. Powieść rozpoczyna się słowami: "Niech będzie pochwalony
Jezus Chrystus" a kończy "Zostańcie z Bogiem ludzie kochane". 
Czas i miejsce akcji:  
   Akcja powieści toczy się w łowickiej wsi Lipce i w pobliskim miasteczku Tymowie, od września do lipca na
początku lat osiemdziesiątych XIX wieku. (Powrót parobka Boryny - Pietrka, który był w wojsku rosyjskim i
wspomina udział w wojnie rosyjsko tureckiej 1877 – 78 oraz powrót ze zsyłki pana Jacka po amnestii z okazji
koronacji Aleksandra III w 1883 roku.) Intencją Reymonta jest jednak osadzenie akcji w czasie i miejscu
uniwersalnym (czas cykliczny, bezczas historyczny).  Lipce to przykład każdej wsi, która dla jej mieszkańców jest
"środkiem świata", dzieli przestrzeń na znaną i obcą. Taki zabieg sprawia, że powieść staje się podobna do
mitu. 
 
2.Rozwarstwienie społeczne wsi: (chłopi bogaci: Borynowie, wójt, młynarz, kowal; chłopi średniozamożni:
Paczesiowie, Kłębowie; chłopi ubodzy: Bylica, Kozłowie; służba, komornicy Kuba, Witek, Agata, Jagustynka; inni
bohaterowie powieści: M. Gołąb, Jambroży, Rocho, ks. Proboszcz)
a) wiejscy bogacze:  
 Maciej Boryna,  
 wójt,  
 młynarz, 
  kowal, 
Żyją dostatnio, zajmują stałe, siedzące miejsca w kościele, tuż przy ołtarzu. Wynajmują na stałe parobków, a w
sezonie biedota odrabia u nich żywność otrzymaną na przednówku, czy zaoranie kawałka ziemi. 
b) chłopi średniozamożni:  
 Paczesiowie,  
 Kłębowie, 
c) chłopi ubodzy (bezrolni, komornicy):  
 Bylica,  
 Kozłowie,  
 Jagustynka,  
 Agata. 
Mają za mało ziemi aby wyżywić rodzinę (albo nie posiadają jej wcale) pracują sezonowo u bogatych chłopów.
W okresie, kiedy nie ma pracy, przymierają głodem. 
d) służba wiejska:  
 Kuba,  
 Witek,  
 służąca organistów;  
Stoją najniżej w hierarchii społecznej, są zupełnie wyłączeni z wpływu na życie gromady. Dlatego komornicy
wolą cierpieć biedę - niż iść na płatną służbę. 
3. Różnorodność konfliktów społecznych.

1. Spór rodziców i dzieci o ziemię. 

Pragnienie jej posiadania staje się przyczyną konfliktu między: 
a) Antkiem i jego ojcem, który nie chce przepisać dzieciom ziemi, 
b) Dominikowa także nie chce dopuścić do ślubu swojego syna - Szymka z Nastką, u której "z dziesięć gęb siedzi
na trzech morgach" 
c) Jagustynkę dzieci wypędziły z domu po tym, jak przepisała im całe gospodarstwo "Całe dziesięć morgów pola
jak złoto dałam i co? (...) Na wyrobki chodzę, na komornicę zeszłam..." 
Posiadanie ziemi decyduje: 
- o poziomie życia i niezależności materialnej, 
- o autorytecie i wywieraniu wpływu na wewnętrzne życie wsi, swoistym poczuciu wyższości i władzy nad
biedniejszymi, 
- o miejscu w hierarchii społecznej (zajmowanym miejscu w kościele, karczmie, na weselu), wejściu do kręgu
elity towarzyskiej 
- o przyjaźniach i ożenkach. 
2. Konflikt między wiejskimi bogaczami i przedstawicielami nędzy wiejskiej (spór Boryny z służącą Jewką oraz
Dominikowej z Kozłową) 
3. Spór między dworem a wsią zaostrzył się kiedy dziedzic sprzedał las i pozbawił wieś serwitutów (prawa do
korzystania z lasów i pastwisk) - kiedy palą się zabudowania dworskie nikt ze wsi nie idzie gasić pożaru. 
4. Konflikt moralny: 
- Antek nadal spotyka się z Jagną, mimo, że po ślubie ojca stała się jego macochą. 
5.Konflikt między wiarą chrześcijańską a wierzeniami pogańskimi: 
- w czasie obchodzenia Zaduszek niektórzy chłopi przynoszą na cmentarz jedzenie dla zmarłych, by pokrzepić
dusze czyścowe.   

4. Zwyczaje i obyczaje wsi.

1. Każda czynność wykonywana przez chłopów ma charakter obrzędowy: odbywa się według ustalonego przez
tradycję wzorca. 
- praca na roli: jest dla lipieckich chłopów obrzędem prawie religijnym: "Przeżegnali się wraz, Mateusz
przyciągnął pasa (...) 
i szerokim rozmachem spuścił kosę, tnąc już raz za razem", 
- wspólny posiłek: posiłki poprzedzone były modlitwą, zwyczaj nakazywał zapraszać gościa do stołu, 
- wspólne prace gospodarskie: wykorzystywano do rozmów śpiewu, nauki i wychowania młodzieży
(przygotowanie kapusty do kiszenia, darcie pierza, przędzenie wełny 
- spędzanie wolnego czasu w niedzielę: "(...) niedziela przeciech - to odpocząć, ni folgę dać ciekawości nie
grzech, a choćby i ten kieliszek wypić z kumami..." 
- zaślubiny: 
a) zaaranżowanie małżeństwa: (należało do starszych) 
b) zaręczyny, kwestia posagu, 
c) wesele tradycyjnie odbywało się w domu panny młodej, 
d) oczepiny, 
e) przeprowadzenie panny młodej do domu męża 
2. Rok liturgiczny. 
Życie na wsi naznaczone jest następstwem świąt kościelnych. w którym uczestniczą wszyscy. centralnym
punktem wsi jest kościół, gdzie wszyscy 
spotykają się na nabożeństwach. W świątyni obowiązuje ścisła hierarchia przy zajmowaniu miejsc (bliżej ołtarza
siedzą bogatsi gospodarze). 
3. Znaczenie obrzędowości w życiu chłopów. 
Obyczaj stanowi nadrzędną normę regulującą życie gromady i stosunki między jej członkami. Ci, którzy
wyłamują się z tych reguł (np. Jagna) muszą ponieść karę. 
Grzela- brat Antka Jasiek

Dom Bylicy bez podłogi tylko glina i brudy, część mieszkalna od zwierzęcej oddzielona cienka scianka z gliny i
slomy, dziury latane glina słomą i nawozem
5. "Chłopi" jako epopeja i powieść młodopolska.

1. Cechy epopei: 
- realistyczny obraz wsi
- trzecioosobowy, wszechwiedzący narrator, 
- dbałość o szczegóły w opisach, 
- scena batalistyczna (bitwa o las), 
- retardacja (celowe spowolnienie tempa akcji), jej rolę pełnią opisy, 
- dwupłaszczyznowość akcji: 
a) płaszczyza realistyczna: obraz wsi pouwłaszczeniowej, 
b) mityczna: heroizacja bohaterów (Maciej Boryna, Hanka), umieszczenie akcji w zamkniętej przestrzeni i
uniwersalnym czasie (bezczas historyczny), czas cykliczny (wiecznego powrotu), który wynika z rytmu przyrody i
kalendarza roku liturgicznego. 
 
2. Związek utworu z konwencjami literackimi epoki: 
a) naturalizm: 
- silny związek człowieka z przyrodą, podporządkowanie życia cyklowi pór roku, 
- większej zbiorowości musi podporządkować się jednostka, 
- ukazanie starości, brzydoty, choroby, biedy
- naturalistyczne opisy np. obcięcie nogi przez Kubę. 
b) impresjonizm: 
- widoczny jest głównie w opisach przyrody, których treścią jest ulotny nastrój, obraz chwili, świat ukazany 
w strugach deszczu lub w smugach ciągnących się nad polami mgieł, psychologizacja krajobrazu. 
c) symbolizm: 
- zestawienie śmierci parobka Kuby i wesela Boryny (radość i cierpienie, życie i śmierć), 
- scena śmierci Boryny na roli, z którą związane było jego życie. 
e) ekspresjonizm: 
- opis gwałtownych emocji bohaterów (kłótnia Macieja Boryny z synem, spotkania miłosne Jagny i Antka) 
3. Język i styl. 
- stylizacja gwarowa (nie jest to jednak gwara z żadnego konkretnego regiony Polski, ale gwara synteryczna
złożona z elementów różnych gwar) 
- bogactwo środków stylistycznych: metafor, porównań, animizacji, personifikacji "Hej zwiesna ci to szła, jakoby
ta jasna pani...", "dzień się podniósł ku południowi..." 
- nasycenie języka emocjami: "Oj dolo człowiekowa, dolo nieustępliwa!"