You are on page 1of 178
VU TRUNG HOC CHUYEN NGHIEP - _ vant : SACH DUNG CHO CAC TRUONG BAO TAO HE TRUNG HOC CHUYEN NGHIEP - : oO Ss. a 3S s Lig 3 = Ss x < = = PGS. TS. DANG VAN BAO (cha bién) - PGS. TS. LE VAN DOANH GIAO TRINH KY THUAT DIEN Sdch ding cho céc truong dao tao hé THCN (Ti ban lan thit hai) NHA XUAT BAN GIAO DUC Lai gidt thiéu Vide #6 chite bién sogn.va xudt bin mét sO gido trink phuc vu cho dao tao cde chuyén ngdnh Dién - Didn ti, Co khi ~- Déng lue d ede trudng THCN - DN la mét su 6 géng ldn eta Vu Trung hoc chuyén nghiép — Day nghé va Nha xudt bdn Gido duc nhém timg bude théng nhdt néi dung day va hoe d cde trutng THEN trén toan quée. Néi dung clla gido trinh dé duge xy dung trén od sd ké'thita nhiing noi dung duge gidng day d cae trutng, két hap vdi nhitng noi dung mdi nham dap ing yeu edu nang cao chat Luong dée tao phuc vy s¥ nghiép céng nghiép héa, hién dai hoa. Dé cuvong cua gido trink d& duc Vu Trung hoc chuyén nghiép — Day nghé tham khdo ¥ kitn cia mét so truéng nhu : Trudmg Cao dang Céng nghiép Ha Noi, Trang TH Viét ~ Hung, Trutmg TH Céng nghi¢p H, Tring TH Céng nghiép II v.v... va dé nhan duge nhiéu ¥ hitn thidt thuc, gitp cho tac gid bién soan phi: hgp han. Gido trink do ede nha gido cé-nhiéu kink nghiém gidng day 4 cde trung Dai hee, Cao déng, THCN bién sogn: Gido trink duoc bién sogn ngén gon, dé hiéu, bé sung nhiéu kién thite mdi va bién soan theo quan diém md, nghic la, dé cap nhiing n6i dung co ban, cdt yéu dé tay theo tinh chat cia ede nganh nghé dao tao mé nha irving tu diéu chinh cho. thich hap va khéng trai véi quy dinh cia chuong trinh khung ddo tao THCN. Tuy cde téc gid dé cé nhiéu c& ging khi bién soan, nhung gido trinh chde khong trdnh hhéi nhitng khiém khuyét. Vu Trung hoe chuyén nghiép - Day nghé dé nghi cde truéng st dung nhitng gido trinh xudt bn lén nay dé bé sung cho nguén gido trinh dang rat thidu hién nay, nhdm phuyc vu cho viée day. va hoc cile ede truéng dat chat lugng cao hon. Gido trinh nay ciing rat bé tch déi vdi déi ngii hy thuGt vién, cong nhén ky thugt dé nang cao kién thite va tay nghé cho mink. Hy vong nhdin ditec sé gép 9 ctia cde trutng va ban dec dé nhiing gido trinh duge bién soan tiép hogic lan tdi ban sau 6 chét long t6t hon. Moi gop ¥ xin giti vé NXB Gido duc - 81 Trén Hung Dao - Ha Néi. VUTHCN-DN Mo déu Giao trinh KY THUAT DIEEN duce bién soan theo dé cueng do vu THCN - DN, 36 Gido duc & Dao too xay dung va thong que. N6i dung dude bién soan theo tinh thén ngén gon, dé hidu. Céc ki€n thite trong todn bé gido trink c6 méi lién hé logic chdt ch. Tuy v@y, gida trinh cing chi la mét phan trong néi dung. cia ehuyén nganh déo tao cho nén ngudi day, ngutti hoc cdn tham khdo thém ede gido trinh 6 lién quan déi vdi nganh hoc dé vige sit dung gido trink cé hitu quad hon. Khi bién sogn gido trink, ching t6i da c6 géng cap nhdt nhitng kién thite mi c6 lién quan dén mén hoc vad phic hop vdi déi tugng sit dung cing nhu co gang gin nhiing ni dung li thuyé vdi nhitng vdn dé thuc té thueag gdp trong sdn xudt, doi séng dé gido trinh cé tinh thye tién cao. N6i dung cia gido trink duge bién sogn vdi dung long 60 tiét, gom 8 chung : Chuong J. Mach dign mét chiéu ; Chuong 2, Dién tit; Chuong 3. Dong dién xoay chiéu hinh sin ; Chitong 4. Mach dign ba pha ; Chong 8. Chinh luu va én 4p ; Chung 6. Cac thiét bi déng edt va bdo vé mach dién ; Chuong 7. Chiéu sang ; Chong 8. Tinh ton mang dién. Trong qua trink xt dung, tiy theo yéu cdu cy thé c6 thé didu chinh 36 tiét trong méi chuong. Trong gido trink, ching t6i khong dé ra ngi dung thuc tap ctia ting chuong vt trang thiét bi phuc vu cho thue tap cia cdc trudng khong déng nhét. Vi udy, edn cut vdo trang thiét bj dé 06 cua titng trudng va khd nang t6 chute cho hoc sinh thye tép & cdc xi nghiép bén ngoai ma truéng xdy dung thai luong va ngi dung thie tap cu thé - Thii lugng thy tap t6i thidu néi chung cling khong it hon thai lugng hoc li ithuyét cia moi mon. Gido irink duge bién sogn cho déi tong 1a hoc sinh THCN, Cong nhdn lénh aghé béc 31/7 vd né cing la tdi ligu tham khdo 68 ich cho sinh vién Cao déng AF thugt cing nhu Ky thugt vién dang lam vige 6 cde co sd kink t8 nhiéu link vye khée nhau. Mae di: dé co géng nhung chéc chin khong trénh khdi hét khiém khuyét. Rat mong nhén ditoc 9 high déng gop cua ngudi sit dung dé lan tdi bdn sau duge hodn chink hon. Moi gop ¥-xin duge giti vé Nha XBGD —81 Trén Hung Dao, Ha Noi. TAC GIA Chuong I MACH DIEN MOT CHIEU 1.1. NHUNG KHAI NIEM CO BAN VE MACH BIEN MOT CHIEU Dong dién mot chigu c6 tri 86 vA chiéu khong di theo thai gian. 1. Nguén dién mot chiéu C4c loai nguén dign mot chigu : @. Pin, aequy Bién déi hod nang thanh dign nang (hinh 1.1). Dién 4p giita 2 dién cyc cia mot phéin tir (pin, acquy) khong lin, vi thé dé co dien 4p I6n, ta n6i tip céc phan tit véi nhau (hinh 1.2a), dé 6 dong dien i6n, ta not song song cdc phan té véi nhau (hinh 1.2b). Hinh 1.1, Nguén dien hoa hoc Toi Hinh 1.2, N6i chc pin, acquy b. Pin mat troi Pin mat tri 1am viee dua vao higu img quang dién, bin déi truc tiép quang nang thanh dién nang. Dudi tac dung cia Anh séng, hinh - thanh sy phan bé dién tfch khac dau 6 l6p ti€p xtc gita 2 chat ban din khdéc nhau sé tao ra dien 4p giita 2 cuc (hinh 1.3). ¢. May phat dién mét chiéu May phat dien bién déi co nang dua vao truc cia may thanh dien nang lay ra & cdc cuc cia day quan (hinh 1.4). d. BG nguén dién tt cong sudt BO nguén ditn ti cong sudt khong tao ra dién nang ma chi . bign déi di¢n 4p xoay chiéu (lay | tir lui din) thanh dién 4p mot Hinh 1.4. Hinh déng cita mot mdy phat dign chiéu lay ra & 2 cuc (hinh 1.5). Cem TT Hinh 1.5, Bo nguén bién'd6i dign 4p xoay chidu thanh mot chién 2. Phu tai Phu tai (tai) 1a cde thiét bi dién titu thy di¢n nang dé bién déi thanh cdc dang nang lugng khdc nhu co nang (dong co dién), nhiét nang (ban 1a dién, bép dien), quang nang (dén dién)..v.v.. 3. Mach dién Mach dién 18 tap hop cdc thiét bi dign (ngudn, tai, day din) néi voi nhau trong d6 déng dién cd thé chay qua (hinh 1.6). Mach dién phic tap c6 nhiéu nh4nh, nhiéu mach vong va nhiéu nit. Nhdnh, Nhanh 1a bé phin cia. mach dién gém cé céc phan th ndi tiép nhau trong dé cé cing dong dien chay qua. Nat. Nit a ché gap nhau cia céc nhaénh (ti 3 nhanh tr len), Mach yong, Mach ving 1a Idi di khép kin Hink 1.6. Nit va-vong cita mach dién, qua cdc nhénh. May phat (MF) cung cép dien cho dén (D) va dong co dién (BC) gdm cé 3 nhénh (1,2,3), 2 mit (A, B) va 3 mach ving (a, b, c). 1.2. CAC DAI LUGNG DAC TRUNG QUA TRINH NANG LUGNG TRONG MACH BIEN 1. Dang dién Dong dién i c6 tri s6 bing t&c dO bién thién cha dign Ivong Q qua tiét dién ngang cia vat dan. ; dQ = 1-] oa o —s—— don vi la ampe, A. TT Negudi ta quy ude chiéu cia dong ign chay trong vat din nguge vi chidu chuyén dong céa dian ti (hinh 1.7). Hink 1.7 2. Dién 4p Tai méi digm trong mach dién cé a a é °3 mot dign thé g. Hiéu dien thé gitta hai $1} ° diém goi la dién 4p U, don vi Ia von, V. he Dien 4p gitta 2 diém A va B(hioh 1.8)1a: Hin 18 Usa = Pa - 9a (1-2) Chiéu dien ap quy udc J chidu tr diém 06 dién thé cao dén diém c6 dien thé thap. Dien 4p gitta 2 cyc cia nguén dién khi hd mach ngoai (dong dién I = 0) duac goi 1a sttc ditn dong E. 3. Cong suat Cong sudt cia nguén sttc dién dong 1a : P=EI (1-3) Cong suat cla mach ngoai 1a: - P=UI (1-4) Don vi cilia cong suat 1a o4t, W. 1.3, MO HINH MACH DIEN MOT CHIEU Khi tfah ton, mach dién thuc dugc thay thé bang mot so 6 goi 1A m6 hinh mach dign, trong 46 cc phan ti thuc duoc thay thé bing cc phan tir ly tuéng E,J,R 1. Ste dién dong E Ste dien dong E 18 phan tit ly tuémg, 6 tri s6 bang + dien ap U do duge gitta 2 cuc cha ngaén khi hd mach ngoai. Chiéu cia sitc dién dong quy uéc tir dien thé thap dén dign thé cao (cye 4m ti cyre dong) (hinh 1.9), : le Chiéu cia dien ap quy ude ti dign thé cao dén dién thé thap, do dé néu chiéu vé nhy hinh 1.9 thi: U=E (1-5) 2. Nguén dong dién J Hinh 19.9 hie Nguén dong din J 1a phan th ly tudng cé tri s6 bang —nguén site dién dong dong dién ngin mach gitta 2 cuc cia nguén (hinh 1.10). 3. Dién tréR Dien td R dac trmg cho mot vat din vé mat can tré dong dign chay qua. Vé hién tung ning lugng, dién wo R dic tring cho 34) R tigu tan, bigh déi dien nang tieu the thanh céc dang nang lvong khdc nhu nhiét ndng, quang nang...v.v.. (hinh 1.11). Cong suat cha dien 1 Hinh L10.Kyhieu == Hink 4.47 nguén dong Ky hitu P=RP (1-6) diga tee 4. Thiét lap mé hinh mach dién a. Nguén dién Tt I So dé thay thé cha nguén dien . g6m sitc dien dong E nbi tiép voi dien Rn ur trong R, (hinh 1.12). : z [ |r Khi gidi mach dién cé cdc phanty ~ tranzito, nhiéu khi nguén dien c6 so ° 46 thay thé 1a nguén dong dién t== inte Song song v6i dién tra. R, inh 1.12.Sc66 thay Hinh 1.13. Sod6 thay R, . " thé ngudn B the bing ngudn dong (hinh 1.13). I b, So dé thay thé tdi ~ Céc tdi nhu dong co di¢n mot Rn chiéu, acquy & ché d6 nap dién duoc R thay thé bing so d6 g6m ‘stic dien = dong E n6i tiép voi dien tro trong R, (hinh 1.14), trong 46 chiéu E nguoc véi chiéu L ; Hink Lt Hinh 115 - Cac tdi nhu ban Ja dién, bép dien, . bong dén..v.v.. duge thay thé bang dien tra R cia ching (hinh 1.15). Vi du ft: Mot nguén dign mét chiéu co sic dien dong E = 100V, dign né trong R, = 19 cung fp dién cho tai c6 R,= 240. Thiet lap mo hinh mach gin vA tinh dong dién tai I,. Loi gtdi : Mo hinh mach dien theo E vé trén hinh 1,16. Dong dien cai I: 100 _ Hinh 116 R.+R, 14+24— 4a Cé thd gidi bai todn theo mo hinh nguén ding dién nhu sau: Mo hinh mach dién theo nguén dong dign : J=—=—* -100A R, “e vé tren hinh 1.17. 1 Dong dien tai :1, = 100. t (1+24) =4A Hinh 147 1.4. CAC DINH LUAT CUA MACH BIEN Cac dinh luat cha mach dien da hoc 6 vat ly, 6 day nhan manh ap dung va thyc hanh va van dung céc biéu thite vao tinh ton mach dién. 1. Dinh luat Om a. Nhénh thudn dién tro R R Xét nhénh thudn dien tré (hinh 1.18) -C}- Biéu thie tinh dién 4p tran din tra = U U=RI (1-7) Biéu thie tinh ding dign qua dién wd: Hinh LIB U I=— (1-8) IR R + . — U - tfah bing V 5 ou 1 - tinh bing A Hinh 119 R - tinh bang Q Vi du 2: Trong mach dign hinh 1.19, biét I = 210mA; R = 1002. Tinh dién ép wen dién tra U. Loi gidl: Dien 4p trén di¢n wd: U=RI=100.0,21=21V b. Nhénh c6 site dién dong E va diéntr@R Xét nhanh c6 B, R (hinh 1.20) May Ye 28, Uy Biéu thitc tinh di¢n dp U : ee U =U,+U,+U,4+U, TR OY OS =RI-E,+RJ +E, Tr =(R, +R,)1- ,- Bink 1.20 vay: U=(ER)I-2E (1-9) ‘Trong biéu thitc (1-9), quy uéc d&u nhu sau: Stic dien dong E va dong dién I c6 chiéu tring véi chiéu dien 4p U sé lay dau duong, ngugc lai sé ldy dau am. 10 Biéu thic tinh dong dién : -U+2E =R Trong biéu thite (1-10) quy ude dau nhu sau : Site di¢n dong E va dién 4p U c6 chiéu tring voi chiéu dong dién sé lay dau duong, nguge lai sé [ty d&u am. Vé du 3 : Cho mach dién hinh 1.21. Biét E, = 100V; 1, =5A Tinh dién 4p Uy, va dong dién cic nhénh I, Ly. Lai giai: Tinh dign 4p U,,: Uns = E, - RL B =100- 2.55 90V Dong di¢n I, : 1 1-10) Hink 1.21 p- Lan 2394 R, 3 Dong dign I, ty = Uan=Bs = RAS aq 3 Dang dién I, <0, chiéu thy ca dang ditn 1, nguygc voi chiéu da vé tren hinh 1.21. 2. Dink luat Kiécshép a. Dinh ludt Kiéeshop 1 Dinh luat nay cho ta quan hé gitta céc dong dién tai mét nut, duge phdt biéu nhur sau : Téng dai 36 nhiing dong dién d mét mit bang khong. Trong dé quy uéc ddng dién di ti nuit I, lay dau duong, ddng dién roi khoi mit idy dau am (hinh 1.22). Tha = 0 d-1) GO hinh 1.22 th: Hinh 1.22. Dong ditn nét 1, +E) + (1) =0 Tg ll b. Dinh luat Kiécshép 2 Dinh tuat nay cho ta quan hé gilta site di¢n dong, dong dién va dien ud trong mOt mach vdng khép kin, duoc phat biéu nhw sau : Di theo mot mach vong khép kin theo mot chiéu ty ¥ chon, tong dai so’ nhitng sic dign dang bang tng dai so cdc dién dp rai irén cdc dign tré cha mach vong. =RI = ZE (1-12) Quy ude dau : cdc site dien dong, dong dién cé chiéu wing chiéu mach ving lay du duong, nguge lai lay dau am. 6 mach vdng hinh 1,23 : RE, - Rok, + Rul; = E, + E, - By Hinh 1.23. Mach vong dong dign Vé du 4 : Tinh dong dign I, va céc siic ditn dong E,, E, wong mach dién hinh 1.24. Cho biét I, = 10A; I, = 4A ; R, = 10; R; = 2Q, R, = 5Q. Lai giai: Ap dung dinh_ wat Kiécshép | tai nut A. “hth-h=0 E; L=1-1=10-4=6A (ee [| Ap dung inh luat Kieshép 2 cho mach vong a: EB, =Rd,+Ral =144+210=24V Hink 1.24, Mach ign cho vidu 4 mach ving b : E, = R,l, + RU, = 5.6 + 2.10 = 50V 1.5. CAC BIEN DOI TUONG DUONG Bién déi tuong duong nhim muc dich dua mach dien phic tap vé dang don gidn hon. Khi bin déi trong duong, dong dién, dién ap tai céc bO phan khong bi bién déi vin git nguyén. Dudi day dua ra mot sO bien déi tuong duong thuéng gap. 12 1. Cée dién tré m&c néi tiép Dién tr tuong duong R,, cia -— A. 4). céc dién trd Ry, R,, R, mde néi Ry Ro Ra tiép (hink 1.25) la: Ra=R,+Ry+... R, (1-13) 2. Cc dién tré mac song song _ {a} Dien tro tuong duong R,, ciia cdc dién tro R,, R, ...R, mac song ; ; song (hinh 1.26) tinh nhw sau : ‘Minh 1.25, Dien wd wong dome cita mach a6ititip 1 1 = (1-14) > R, oe Khi chi ¢6 2 din 6 R,, R, mac Song song dién wd tuong duong cia Ry (] Ry Res ching, R,R, Ry = 1-15. to “OR +R, (15) Vi du 5: Tinh dong dién [ trong . ; mach dién hinh 1.27, Hinh 126. Diga we twong duong cita mach song song Loi giai: Truéc hét tinh dien tra tuong duong R,, cia 2 dien tr R, va R, ndi song song. waRaRy 182 _ Ro R,+R, ig42 7282 Sau khi tinh duge R,, ta 66 mach thay thé don gian hon (hinh 1.27). Céc dien tri R,, Ros, Ry mac nOi tip, dien tro tuong duong R,, cia mach, Ry =R, +R +Ry= 2241846109 Dong ign 1a: __E _ 110 SS EA Ry 10 Hinh 1.27 3 3. Bign di sao (¥) thanh tam gidc (4) va ngugc lai a. Bién 46i sao thanh tam gidc ¥Y > A Gid thiét cd 3 dien wa R,, R:, Rs n6i hinh sao. Bién déi binh sao thanh cdc dién tro dau tam gide (hinh 1.28). Cong thifc tinh cdc dién tré noi hin cam gidc 1a: R, =R, +R, +R, R, R, Ry 1 R,.R, R 2 R,, =R,+Ry+ Ry =R, +R, + Khi hinh sao doi xing: R.=R,=R,=R thitacé: Hiak 1.28. Bién 461 Y 34 Ra =Ray=Ry=3R b, Bién déi tam gide thanh sao A —>Y Gia thiét c6 3 dién tra Ry, Ros, R,, n6i hinh tam gidc. Bién déi hinh tam gidc thanh hinh sae (hinh 1.29), di€n tré cdc canh hinh sao tinh Ja : RyRy Ry Rita tRy R,,.R, R, =e 1-1 2 Ry +R, +Ry, ay -— Raa R= * Ra +R + Ry R= Hink 1.29. Bién 46i AY . . . .R Khi hinh tam gidc d6i xing R,, = R,; = R;, = R, thiR, = Ry = eS Vidu6: Tinh dong dien I chay qua nguén cia mach cdu hinh 1.30, biét R, = 129, R; = R, = 6Q, Ry = 210, Ry = 182, E = 240V, R, = 20 (hinh 1.30). Loi giai : Bign d6i tam giéc ABC (R,, Rj, Ro) thanh sao Ry, Rp, Re (hinh 1.31). 4 RR 12.6 R, =— 2 =§ — 529 “TR +R, +R, 12+6+18 ~_ RR 128 BUR, +R, +R, 1241846 RR 18.6 R. “RGR, +R 12+ 18467 Hink 1.30. Mach dign cho vi dy 6 Dien tré tong duong Ro, cia 2 nhanh song song: Ro= (Rg +R, (Ro +R,) op Rg +R; +Re +R, = E49.G42) | 64643421 Didn tro twong duong toan mach Ra =R,+ Ra + Rop=24+24+8 2122 Déng dién chay qua nguén 8Q E _ 240 Is 204 Hink L3t 4. Dinh ly Thevenin . A Mot mang dién 2 cue phitc MANG2 th tap c6 ngudn cé thé dugc thay ° thé bing mét mach dién 2 cuc oyecd | => (fey, don gian gém stic dien dong NGUN Ey, n6i tiép voi dién tr Ry (hinh 1.32), trong 46 E,, bing dién 4p gitta 2, cuc U,, khi bo mach ngoai, Ry 1 dien wo mhls2 Mach (uong duong cia mang 2 cyc c6 nguén gitta 2 cc A va B cia mang 2 cuc khi-cdc sttc dign déng cia mang bang khong. Vi dy 7. Hify tinh E,, va Ry, (60 46 Thevenin) cia mang 2 cue hinh 1.33. Loi gidi: E 20 RR, _ 28 =Ua= = 8 =16V; = ==, 51,62 Ea =U 1+R, 7 248 Raa Rae R,+R, 2+8 So 46 Thevenin vé trén hinh 1.34. Néu mang 2 cyc n6i v6i mot tai cé dign we R, = 30,40, dong din tdi I, sé la: 15 Hink 133 Hinh 134 Mach din cho vi du 7 So d6 Thevenin 5. Dinh ly Noctong Mét mang dien 2 A cue phic tap-cé nguén MANG 2 cé thé duoe thay thé . bing mach dien don gian cuece | > g6m nguén dong dien Jy Nou6N n6i_ song song voi dién ué R,, (hinh 1.35), trong 46 Jy bing dong dien Hinh 1,35, So dé thay thé mang 2 cuc o6 nguén ngan mach gitta 2 cuc A va B, Ry la dien tré giita 2 cuc A va B cia mang 2 cuc khi cde sttc dién dong cla mang bing khong (nhu da xét 6 dinh Jy Thevenin). Vi du 8: Hay thay thé mang 2 cuc hinh 1.33 bing so 66 Nocténg. Loi giai: . E 2 T= Tygtn mech ap = Rpg 1A = RIR2 28 6 Ru Rr+R 248 So dé Noctong vé tren hinh 1,36. Néu mang néi vi tdi c6 R, = 30,40, dong ign tai sé 1a: he JwRin __ 10.1,6 =05A Hish 1.36. So 46 Noctong Rih+Ry 164304 1.6. NGUYEN LY XEP CHONG Day 18 tinh chat co ban cia mach dién tuyén tinh. Trong mach dien tuyén tinh nhiéu nguén, dong dién qua méi nhénh bang tng dai s6 cdc ddng dien qua nhénh do tic dung riéng ré cia ting site dién 16 dong (lic d6 cae sttc dien dong khéc coi bing khong). Nguyén ly xép chéng duge tmg dung nhiéu 48 nghien ctu mach dién co nhiéu nguén téc dung: Tinh bang phuong phép x€p chéng, thuc hién theo cdc bude sau: Buée 1 : Thiet lap so a6 dién chi cé mot nguén tac dong. Buwée 2: Tinh ding dign va dien dp trong mach chi c6 mot nguén tac dong. Buéc 3 : Thiét lap sa dé mach dién cho nguén tiép theo, Jap lai cdc bude 1 va 2 cho mi nguédn téc dong. Buc 4 : Xép chéng (cong dai $6) cdc két qua tinh dang dien, dien ap cia méi nhdnh do cdc nguén tac dung riéng ré, Vi du 9 : Hay tinh dong dign I, trong nhénh 2 cia mach dién hinh 1.37a. Loi giai Ta sé thyc hién theo cfc buée t Bude I: Lap s0 46 chi cé mot ste dien dong E, téc dung (hinh 1.37) Bude 2 : Gidi so 46 hinh 1.376 chi c6 nguén E, tac dong R2.R3 44 =R: =24+——=4 Re 1 RoR 2 ana 8? Dong di¢n nhdnh 1 do nguén E, téc dong : Ey 40 Yyp=—b~® 19, Te ae eet Dong dign nhdnh 2 do ngudn B, 4c dong: Igy = URS 194 «gy R2+R3. 444 Buéc 3 : Thi&t tap so d6 chi c6 mot minh stte dién dong R, tée dong (hinh 1.37), 2-Gido lint KT 17 Gidi so 46 hinh 1.37 tacé: RoR 42 _ 16 Ryg =R3+S2RL og, 42 _16,, WT NS TRoeR 473 Dong din nhénh 3 do nguén E, téc dong : By 16 153 5——2-= 16 _ 34 337 Ra 16/3 Dong dign nhénh 2 do nguén E, tac dong : Ig, 2 yg = SEL 232 Ly BR thy hea Bude 4 : Xép chéng két qua. Dong dien nhénh 2 do ci 2 ngudn téc dong fa: L=lLith=5+!=6A4 1.7, CAC PHUONG PHAP GIAI MACH DIEN PHUC TAP Gidi mach dien ia tinh dong dién, dien 4p, cong sudt cla cic nbénh, céc phén tit. Dong dien ‘rong cdc nhdnh cén chua biét, vi thé ta ty ¥ chon chiéu dong ditn (goi 1a chiéu duong) trong c4c nhénh. Két qué tinh todn, néu dong dien duong I > 0, chién (thyc) dong dien trong nhénh tring voi chiéu duong da chon. Néu I< 0 chiéu dong dien nguge voi chiéu di chon. Chiing ta xét 3 phuong phdp co ban dudi day : 1. Phuong phap dong dign nhénh An s6 cia hé phuong tinh ta dong ditn céc nhénh, Phuong php nay ting dung tryc tiép 2 dinh luat Kiecshop 1 va 2, va thuc hien theo cac buéc sau: Bute Lb: X4c dinh s6 ndt n= cia hé phuong trinh bang s6 nh4nh m. Butéc 2: Tuy y va chidu dong dién mdi nhénh. Bude 3 :Viét phuong wink Kiéeshop | cho (n-1) nuit da chon. Buée 4: Viet phuong trinh Kiécshop 2 cho (m-(x-1)) = (m - n +1) mach vong doc lap. . vey 86 nhénh m=... SO An Bude § : Gidi he théng m phuong trinh da thiét lap, ta cé dong dién cic nhénh. 18 Vi dul0: Ap dung phuong phap dong dign nhénh, tinh dong dign trong éfc nhénh cia mach didn hinh 1.38. Loi gidi: Buéc 1: Mach dien cd 2 nit A va B, sO nut n = 2; mach c6 3 nhénh 1, 2, 3, s6 nhénh m = 3. Hiah 1.38, Mach dien ding phuong phép ddng dita nhéah Bude 2: Vé chiéu ddng dign cdc nhénh 1,, 1, I, nhu hinh 1.38. Bude 3: S6 nit can. viet phuong trinh Kiécshop 1lan-1=2-1=1. Chon nit A. Phuong trinh Kiécshép | viet cho ntt A la: I-L+h=0 qa Bude 4: Chon (m -n+1)=3-2+1=2 mach vong. Chon 2 mach ving déc Jap a, b nhu hinh vé. Viet Phuong trink Kiécshop 2 cho mach ving a vA b. Phuong trinh Kiécshép 2 cho mach vong a, 471, + 221,= 10 (2) Mach vong b 221, + 681, =5 (3) Bude 5: Gidi he 3 phuong tinh ta 6 dang ditn cfc nhénh I, =138mA I= 160 mA 1,=22mA Phuong ph4p ddng di¢n nhdah gidi tryc ti€p duge cdc déng dién céc nh4nh, song sO phuong trinh bing sO nh4nh m, tuong d6i dn, ddi hdi nhiéu thdi gian tinh todn gidi he Pphuong trinh. Vi thé duéi day dua ra cdc Phuong phép sir dung cdc an so trung gian 1A dong dign mach vong, dién the nit, do d6 sO phuong trinh sé duge gidm bét, nhé vay tiét-kiém thdi gian tinh ton, 2. Phuong phap dang dién mach vong 6 phuong phép aay, dn so trong hé phuong trinh khong phai 1a dong dién c&c nhénh, ma 1a mot dong dién mach vong mang ¥ nghia vé todn hoe, vi néu biét duge ching, c6 thé dé dang tinh dong dién c4c nhanh. 19 Cac bude gidi theo Phuong phap dong dien mach vong nhu sau : Bue 1: Xfc dinh (m-n+i) mach ving doc lap va tuy ¥ vé chidu dong dién mach ving, thong thudng nén chon chiéu cfc déng di¢n mach vong gi6ng nhau, thuan ieén cho lap he Pphuong trinh. Buéc 2: Viét Phuong trinh Kiécshdp 2 cho mai mach vong theo cc dong dién mach vong 4 chon. - Buée 3 : Gidi hé phuong trinh viva thiét Jap, taco dong dién mach vong. Butic 4 : Tinh dong dién cdc nhanh theo dong dién mach vong nhu sau: dong dien méi ohdnh bang tong dai so dong dién mach vong chay qua nhanh dy. Vidull : Ap dung phuong phép ding dien mach vong gidi mech dién hinh 1.39. Loi giai : Budc 1 : SO mach ving ww(1) déc lap : m-n+1=3-2+1=2 mach vong. Vé chiéu dang dien mach vong I, J, niu hinh vé. Bude 2 : Viet phuong tink Kiecshop 2 cho cdc mach ving. Mach vinga — (47422)1,-22% = 10 691-22 =10 @ Mach vongb — - 221,+ (22+ 82), 5 22141041, =-5 (2) Buéc 3 : Gidi he phuong trinh d¥ thiét lap { 691-221, =10 + 221, + 1041, 2-5 St dung phuong phdp ma tran Ty gn i, Ta) 472, Ta Hinh 1.39. Mach dita ép dung phuong pap dng dien mach vong = H0).(104) ~ (-5)4-22) =0,139A (69).104—(~22),-22) = (694-5) = (-22).(10) (69). 104 =(-22) (29) OOISTA. 20 Bude 4: Tinh dong dign nhénh qa = 139mA L=1,-I,= 139- (18,7) = 158mA Ls, Dong dien I, =-18,7 mA <0, do d6 I, ¢6 chigu nguge lai véi chiéu da ve. 3. Phuong phép dién thé nat , Phuong php nay sir di lung 4n s6 trung gian la dién thé céc nuit dé thiét lap he phuong trinh, Biét dién thé cdc nut, ta dé dang tinh ddng dien cdc nhénh. Xét mach dién hinh 1.40. joon Hinh 1.40. Mach dien dé tinh dién thé nat Tuy ¥ chon truéc dien thé m6t diém coi 14 biét trade. Thuong léy dién thé diém dy bang khong. G day chon dién thé diém C bang khong : 9, = 0, Dua vao dinh Iuat Gm ta c6 dong dién cdc nhénh Ei -®a 9B == ; 1,=28 " Ri ORs. 1 =2A : 1, = P5298 Ry Rs 1,- 28798 Rg Dinh luat Kiécsh6p 1 cai nit A 1,-L-1,=0 21 E14 9a _%a-9B 9 R R2 Rs 2,141) (1), {1}. Ry Rp By) (Rs)? (RJ Dinh luat Kiécsh6p 1 tai diém B 1,-l-l,=0 2a-oB 9p Fs +9p _ 4 R3 Ry Rs Jog e( bate \gp (4) Bg JPA "(Ry Ry Rs )78 (UR PS 11 Gap -(<) + Téng din chung gitta 2 nit A va B. Gat = Dign din ohénh 1. R Gs = - Din diin nhanh 5. Rs . Hé phuong trinh dién thé nit sé la Gata ~Ganop = GE, —Gapoa + Gpop =-GsEs Gidi hé phuong trinh ta sé c6 dién thé cdc nuit, va tit d6 tinh duge dong di¢n cdc nh4nh. C4c bude 4é gidi mach dién theo phong phép dién thé nit 1a: Buréc 1: XAc dinh s6 nut n, Buéc 2: Chon mot mit bat ky cé dien thé biet trudc. Butéc 3; Tinh téng din cha céc nhénh n6i véi mdi nuit Gy, Gy... va téng din chung ciia céc nhdnh gitta 2 adt Gay... va dien din cdc nhanh c6 nguén G,, G;. 22 Buéc 4 ; Lap hé phuong crinh dién thé nit. Buéc 5 : Gidi hé phuong trinh ta cd dign thé cha mdi mit. Buéc 6 : Sit dung dinh luat Om tinh dong dien cde nhanh, Vi du 12 : Gidi mach dien é hinh 1.40 ae(tstyt)(2,t, ART Rg Ry} leno * Geo tjtiiyfiia tt gg-[ts2,2 hf, i B (ees) (orators ya ={—- ]=L - 0,003 Gap ( } 399 = 200303 R3 eli IR 0 oe 3° Rs” T00 H¢ phuong minh dien thé nit 4s 9,006639.4 -0, 0030p ~ P= “2.08089 + 0.014039g = 2 Gidi he phvong trinh ta c6: PA=-0928V 5 gR=-519V Tu dé tinh duge dong dien cae nhénh = ELIA _ 4540928 _ 9 1155 4-ae FIG 7 OO1ISSA = PA 0.978 _ 5 01364, BR a = SAR 8. BIBS gonas14 2 y= 2B 2 A - 005194 Rq = 2519p 7-519 _o oisia, IB too ~ 23 Phuong pndp dién thé nut duge sir dung khi mach dien cé nhiéu nhnh fc ni Dac bigt khi mach chi c6 2 nut (hinh 1.41), ta dé dang tinh dién thé cia nit. B1.6b, 24 Chon 9g =0, vay chi cén di¢n thé nut A 1a an s6. Gaon =G,E,+G,E, i i 1 “D+ + = 0.07892 7 22 a2 6,-{L).1 Ry} 47 G3 (2) > Hinh 1.41, Mach didn 6 2 nd GE, + GE, = 0,27374 Vay phuong trinh dién the nut A Ta 0,078929, = 0.27374 Gidi ra ta co: Gn = 3,468 V Dong dien cdc nhénh E1~o4 _10-3,468 Hy = 8A 103,468 |g 394 ary ao 1p = 9A 348 spy Rp 22 Ty = EB=9A 2S“ 3468 9 ory Rg 82 CAU HOI ON TAP VA BAI TAP 1-4. Nguén ign ta gi ? Tal la gl ? Hay cho c4e vi du vé nguén dign va tai. 1.2. Phat bigu dinh luat Om, 1.3. Phat biéu inh luat Kiéeshap, 1.4, Cae butic gidi mach dign bang phuong Phdp dang dién nhénh. 1.8. Cc bute glai mach dién bling phucng phap ign thé cac diém nat. 1.8. Cho E = 100V; R= 109 ; 1 = 5A, Tinh dién ap U trong 2 so a6 hinh Bt.6a va a) . b) Hinh 81.8 Dap sh: a} Use = 150V D) Us, = SOV 1.7. Cho E = 50V;R=50;U=40Vv. Tinh dong dién 1 trong 2 so dé hinh B1.7a va B1.7b. a R t SO R I —_—____ U > u a 4) Hinh B17 Dép sO: api = 18A b) f= 2A. 1.8. Mét tai c6 dién tré R = 190 dau vao nguén ign mét chidu c6 E = 100V, dién tré trong R, = 19. Tinh dong dién |, dién dp U va céng suat P cha tai. . Dap 86: 1= 5A; U= 95V; P= 475y . 1.9. Cho mét nguén dién mét chiéu c6 sc aién dong E = 50V ; dién tré trong R, = 0,19. Nguén dién cung c&p dién cho tai cé didn trd R. Bist cong suat tén hao trong nguén dién Ja 10W. Tinh dong dién }, dién 4p U gitta 2 cyc cla nguén dién, dién trad R va c6ng suat P tai tiu thy. Dép sf: 1= 10A;U= 49V;R= 4,90; P= 490w. 71.10. Mat nguén dién cé sic dién déng E va dién tré trong R, = 0,52, cung cp dign cho tai c6 dién trd R. Biét dign ap cia t8i U = 95V ; cong sudi tai tigu thu P = 950W. Tinh E,R. Dép 86; E= 100V;R= 9,50, 25 1.11, Bon dién tré R,, R,, Ry, R, mAc néi tiép dau vao nguén aién ap uU 12V (dién tro trong bang khéng). Dong dién frong mach } = 25mA, dién ¢ trén cae dign tra Ry, Rp, R; 1 2,5V ; 3V; 4,5V. Vé so dé c&ch a4u day, cach mac ampe ké, von ké 48 do cac dai lugr trén. Tinh dién ap U, trén dién tra Ry. Tinh dién tra R,, Re, Ry Ry. Dép sh: U,= 2V; R= 1000; R, = 1200 R, = 1802; R, = 802 1.12, Biét 86 chi cla mét sé ampe ké trén hinh B1.42, Xa dinh sé chi cia ampe ké A, Va A, . Dap sé: Ian = 3,54; Ing = 2,5A Hinh B1.12 1.13, 28 66 dién trd (tucng ducng) 150 9, ngudi ta dau song song ha Gign trd R, = 3302 va R,. . Tinh R, Dap 86: R, = 2752. 1.14. Hai dién rd R, = 1000 va R, = 47Q du song song, biét dong din 4 mach chinh | = 100mA. Tinh dong dién qua cae dign trd R,, R,, Dap 86:1, = 32mA; 1, = 68mA 1.15. Dang phép bién adi tung duong, tinh dong dién trong céc nhénh trén so dé hinh B1.15.Tinh céng sudt ngudn va céng sudt trén cdc dign trd.Cho U = 80V ; R= 1,250 ;R,=60: R, = 100. Dap sé: 42 10A;h= 6A;i= 16A; P= UI= 1280W; Py = 320W; Miah Bt.15 26 Par = 60OW ; Pro = 360 W Ta thy P = Py+ Pp, + Pap 1.16. Tinh dong dién | va céng suat nguén trong so a6 hinh Bt.16. Cho U = 120V ; R= R, =R; = 20;R,= R= Re = 62. Bap sé: (= 60A ; P= 7,2kW 1.17. Cho mach dign trén Hinh 81.16 so 6 hinh 81.17. Hay gidi mach dién trén bang 2 phuong phap sau : a) Phuong phap ding dién nhanh. b) Phuong phap dién thé cac nut (chon diém nut B c6 dién thé bang khéng). Cho E, = 200V ; R,= 20 ; E, = 170V; R, = 109; R; = 202. Hinh B1.17 Dap 86: Chon chiéu dorig @ign nhanh nhu hinh B1.17. a) 1, = 10A 3; ly = 9A; lp = -1A (chiéu dong dién |, (nhanh 2) nguge véi chiéu da vé), 5) Lép phudng trinh dign thé nat A, gidi ra g, = 180V i Tit db 66 Usp = n= Pp = 180 - 0 = 180V. Ap dung dinh Iu@t Om cho céc nhénh ta co: 1, = 10A ; 1 = -1A; ly 9A, 27 Chuong 2 DIEN TU 2-1. NHUNG KHAI NIEM CO BAN VE TY TRUONG Nam cham vinh citu, nam cham dign, day din mang dong dién tao ra xung quanh ching tir trudng. Ti tréng duge bidu dién bing cdc dutng stfc tir trudng (dudng cam tng ti) di tit cue bic (N) tdi cuc nam (S) va wé vé cue bic qua J6i nam cham (hinh 2.1a, b). Ei fl [Ss —"-n a) b) Hinh 2.1. Dudng sic cha nam chim a) nam cham vinb cits ; b) aam cham dién D6i véi day dan thang dai mang dign, chiéu ti trugng duge xéc dinh theo quy t4c van mit chai: néu chiéu dong dién tring v6i chiéu tién cha cdi mé nut chai thi chiéu quay cia cdi mé nit chai xéc dinh cho ta chiéu t trudng & méi diém (hinh 2.2a). Ta cling cé thé sit dung quy téc ban tay phai (hinh 2.2b) : ngén tay. c4i huong theo chiéu dong dien, bén ng6n tay con Jai chi huGng dudng stic tir trudng. 28 5 Ga6- a) » Hinh 2.2. Xéc din chiéu dudmg sic wt trang cia day din thang mang dong dign D6i voi cuén day eéni mot sO vong day cd dong dien ta cling ding quy tée mé nuit chai dé xc dinh chiéu dutng stic tir trutng: név chiéu quay cta cai mé nuit chai tring véi chiéu dong dién thi chidu tign cia céi mod nit chai 1& chiéu dutng sitc tt rung (hinh 2:3). Hinh 2.3. Xée dinh chiéu dudng site tir Su cé mat cia tt trwdng cita cugn day cé dong dién trudng trong khong: gian dic trmg bing cfc biéu hign sau : 1. Lye tit gtita céc cue cia nam cham nam cham dat gin nhau, sé hit nhau (hinh 2.4). Neuoc lai 2 cuc cing ttn dé gin akan sé diy hey chink 25), Hink 2.4. Luc bin gitta 2 cyc khic ten cia 2 nam cham 2. Lue dién ta Luc téc dung Jen day din c6 dong dién dat trong ti trugng hoac dien tich- dang chuyén ig trong tir trudng. « 3. Cam img dién tir © Su xust hien sti die ié an ing vae mot Hinh 2.5, Luc diy gitta 2 cyc cing ttn cha 2 nam cham ving day khi ci wrung bién thién hodc thanh dan chuyén dong trong ti trutng . ' 2-2, CUGNG BO TU CAM - CUONG DO TU TRUONG - TUTHONG : O wen da thay, ti trutmg phan bs trong khong gian dugc biéu dién bing cée duéng sitc ti trudng, né 1a dung cong khép kin, ti€p twyén tai méi diém tring véi phuong cia tit trutmg tai diém ay, mat do dudng stic 16n hay nhé cho ta biét ci trgng manh hay yéu. Cich biéu dién bang dutng stic cho ta thay mot cach wing minh sy phan b6 ca tir trudng tuy nhien trong tinh todn, nghien citu, dé dic trung cho tit trudng ngudi ta ding khai niém vecto cudng do tircam B. 1. Veeto cutng dé tiv eam B Tu trudng duoc dac trung béi dai lugng vat ly 1a vecto cudng d6 tir cam B (gi tét 18 vecto tir cdm, vecto.cdm img tt). Tri sO B cia vecto titcdm B cho ta biét tir ru’ng manh hay yéu. Chiéu cia vecto tir cam B 1a chiéu cia tir tung (chiéu cha dudng ste tir trudng). Trong hé don vj quéc t€ (SI), don vi cha cudng d6 tir cdm 1a tesla, ky hieu Ja T. Trong cdc méy dién, cutng do ti cm B thutng khoang tir 1T dén 1,67. 2. Vecto cutmg dé tir trutmg H Trong chan khong vecto tir cam B di 4é mo ta trang thi cia tir trutng. Nhung trong mi truéng vat chat ta phai xét dén anh huéng cia chung 1én tir trutng. Dé thay 16, ching ta hay quan sat duting ste tir uudmg trong 2 trudng hgp 6 hink 2.6. 30 ‘Thuy tinh Se a) b) Hinh 2.6 Khi dat vat lieu nhu gidy, thuy tinh, 6, nhya vao trong tir trudng cla mot nam cham, dudng stic tit khong bi bién dang (hinh 2.6a), song khi dat mot tam st (dan tir tot) dudng site td tap trung di vao sat, tir truding bi bién dang (hinh 2.66), Dé xét dén anh hudmg nay cha mdi truéng vat chat, ngudi ta ding vecto cutng d6 tir trutng H dac trung cho tir truéng trong cdéc moi trudng vat chat. . Trong moi trubng ding huéng (m6i trugng c6 cée tinh chat vat ly déng nhat theo moi huéng kh4c nhau), quan hé gitta vecto tit cam B va vecto cuong d6 tit trugng AL nhu sau: B=po(1+ %m).HH = nll (2-1) Trong dé; %m~ DO thém rir cha moi trutng vat chét, dic trung anh hudng ciia m6i trudng, Ho - He s6 (dg) ti thm cda chan khong. # - he sd (do) ti thém cha m6i trang vat chat. Don vj cia hé s6 tirthém 1a henry trén mét, ky hi¢u A m Don vi ola cudng Ad tiv trudmg 14 ampe tren mét, ky hieu “. m Trong thye t& hé s6 tit thm cha cdc vat ligu dfn ti lén gap hang nghin- lin cia chan khong, dé so sénh-ngudi ta dua kh4i niem he s6 ti thdm tuong d6i p, ea (2-2) 31 Trong ky thuat dién, céc vat lieu st tir dn tir Tat tOt c6 1, tir vai tram dén vai van vi thé vat lieu s&t ti duoc sit dung dé ché tao cdc mach tit cho cdc thiét bi dién. Biéu thite (2-1), dp dung vao cdc b6 phan cia cfc thiét bi dien ta cd: ‘Trong khe hé khong khi hoge bd phan khong st ty: B= oH (2-3) Trong d6: ugp=dnio? = m Trong phan thép B= pH = you, (2-4) 3. Tirthong ¢ Khi nghien city, thidt ké cdc thiét bi, ngoai céc khéi niém 5, H, ngudi 1a con sit dung khai niém tir thong. Thong luong cita vecto B xuyen qua mot bé mat S duge goi 1a tx thong ¢ (hinh 2.7). Khi vecto B thing géc véi bé mat S va cé tri 56 bang nhau trén toan mat phing ay thi ti thong @ duge tinh 1a: >=BS (2-5) Don vi cia tiy thong 1a vebe, ky higu ta Wb. Bidu thie (2-5) c6 thé viet 1a: ¢ B-= 2-6 s 2-6) Vay cudng 46 tir cém B Hin 27 chinh 1a mat d6 tir thong tren bé mat S. Vi du 1: Cudng 49 tir cam B duéi mat cuc cla mét nam cham c6. tri sO 1A 8.10°T. Dién tich mat cye S = 10dm*. Tinh tir théng cha mdi cuc tir. Loi gial: Tw thong cia mdi cuc tir ¢=BS= 8.107. 10.107 = 8.10% Wb 32 Vi du 2: Cudng do tir cim B trong 13i thép cia may bign 4p (hinh 2.7) 1a 1,457. Tiét dien ngang cia Ii thép $ = 120 cm?. Tinh ty thong chay trong Idi thép. Loi giai; Ti thong chay trong lai thép $= BS = 1,45, 120. 104= 1,74. 107 Wo 2.3. VAT LIU SAT TU Céc chat st, niken, cOban vA nhing hop kim cha ching lam thanh nhém nhing vat ligu sat ti. Do cau tao vat chat cha né, he so ti thim p coba vat ligu sat tir rat lon (yu, c6 uj 86 tit vai trim d&n vai van) va he sé ti thdm khong phai 14 hang so ma la mot ham s6 cia cudng do tir trudng H. Ngoai ra & vat liéu sét tir, cé hién tugng tir tré, nghia Ja khi ta Uy hod 16i sat bang dong dién-xoay chiéu trong ci chu ky, qué trinh dién ra kh6ng thuan nghich, nghia 1a khi tang cutmg do ti trutng H thi cuéng do tir cam B tang, quan hé theo nhdnh tang, va khi H giam thi B sé gidm, quan hé véi nhav theo nhdnh gidm khong ring véi nhénh tang. Dudng cong quan he gitta B va H trong c4 chu ky tit hod goi 14 dudng khép kin ti tré (hinh 2.8). Hinh2.8 Trong viée tiah todn mach ti 8 thuéng. ding dying Song tit hod trung Dink B = f (H) (hink 2.9 ). Phy thudc vao loai thép sé c6 céc dutng cong tir hod kh4c nhau. Hinh 2.10 1a dudng cong tir hod cia 14 thép ky thuat dign cin ngudi. Khi cuong do tir cam thap quan he BCH) theo dutng cong I, khi cutng do ti cam I6n quan ‘hé B(H) theo dutng cong II. Hink 2.9 3-Gido tinh KTB 33 Vi du 3: Lai thép cia may bign 4p 1am bing thép 06 dutng dic tinh tit hod & hinh 2.10. Biet tiet diene ngang Cita [di thép S = 90 cm’, tir thing Gong Idi thép $ = 1,386.107Wb. 4c dinh cutng do ti trudng trong loi thép. Loi giai: Cudng do tir cdm: pao 2386.10? S 90.107 =154T 1 12.10 SE * 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240.10° He [Alen Hinh 2.16 ‘Ti trj sé B tra dung cong Thinh 2.10 ta duge trj s6 cuting 40 tir trudng H= 1,2. 10? A/m 2.4. BINH LUAT CAM UNG BIEN TU 1, Site dién d6ng cam sng khi tir thong xuyén qua vong day bién thién Hien tong cam img dién ti do Faraday phat hién nam 1931, sau d6 nam 1833 Lentz phat hién ra quy tdc vé chiéu. N6i dung dinh iuat nhu sau : ki théng xuyén qua vang day bién thién, trong vong day sé cam ung ra sitc dién déng, stic dién dong dy c6 chiéu sao cho dong dign né sinh ra cé xu huong chong lai sut bién thién cha tx théng. Néu chon chiéu duong cita site dién dong cam img phi hgp véi chiéu cha tir thong ¢ theo quy tac van nut chai (hinh 2.11) ste din 62 dong cdm tng trong mot vong day dugc viét jf? theo cong thitc Macxoen nhu sau : en~# 7 dt Hinh 2.11 Déu @trén hinh 2.11 chi chiéu tv. thong ¢ di tir doc gid vao trang gidy. 34 Néu cugn day cé6 W vong day, stte dién dong cam tg cha cudn day sé 1a: e=-wit__ dy (2-8) dt dt Trong 46 w= Wo (2-9) g0i 18 tir thong médc vong cila cudn day. Trong cdc cong thiic trén ti thong do bang vebe (Wb), stic dién déng cam tmg do bang von (V). Vidy 4: Hay xéc dinh tri s6 va chiéu sttc dién dong cdm tng khi 16i sdt chuyén dong hudéng vao cugn day (hinh 2.12). Cho biét eudn day ¢6 200 ving va t6c dé bign thien ta thong xuyén qua mdi vong day bing 0,52. Loi giai : Chiéu tr thong $ va chiéu duong stic dién dong cam tng vé en hinh 2.12. Khi 16i sit tién vao gitta hai eye cla nam cham vinh ctu, tit thong xuyén qua vong day tang, lugng bign thin ty thong db > 0, a =05. Stic dién dong cm Gng: do em -W=-200.0,5 = -100V Hinh 2.12 Stic dign dong e < 0 nghia la chiéy sde dien dong cém ting ngugc vdi chiéu duong 43 chon trén hinh 2.12. Vi du 5: Mot cudn day 10 vong hinh chit nhat quay trong i trudng cha mot nam cham (hinh 2.13). Bigt rang vong day quay vdi te 49 g6c w= 314 va 5 sau thdi giant w thong xuyen qua vong day 1a : = 0,004 cos 314 t Wb, Tinh site di¢n dong cam ing Binh 2.13 trong cudn day. . 35 Lai giai: Sdc dién dong cam tng trong cudn day « --wil =-10 AMSA 12,56sin 314 V Stic ditn déng ¢ bién thién hinh sin theo thdi gian. Day 14 mot vi dy don gidn gitip ta hiéu cfch tao ra ddng din xoay chiéu hinh sin. 2. Sac dién dong cam img trong thanh dan chuyén dong trong tit truéng Khi mot thanh din chuyén dong cdt dudng stic tir rudng, trong thanh dan sé cam img sttc dién dong e c6 tri s6 1a: e=Blvsina (2.10) Trong 46; B - Cutng dé td cdm do bing T. 1 - Chiéu dai hiéu dung ciia thanh dn (phan thanh dan nam trong tit truéng) do bang m. v- Van téc cia thanh din do bing = 8 Khi chiéu chuyén dong vuong géc voi chiéu tir rudng (thutng zap trong méy dign, a= 90°) thi site dign dong cam timg 1a: e=Blv (2.11) Chiéu cila stic dién dong cam img duge xc dinh theo quy t4c ban tay phai dug phat bidu nhu sau: Cho duéng strc tit trudng di vdeo long ban tay phdi, chiéu chuyén dong cia thanh dan theo chiéu ngén tay cdi xoé ra, thi chiéu 4 ngén tay con Iai ta chiéu cia site dién déng cdm img (hinh 2.14). Hinh 2.14 Khi thanh din chuyén dong song song véi phuong tit trudng, trong thanh dan sé khong c6 site di¢n dong cam img. Vi du 6 : Mot thanh dn ab chiéu dai 1 = 0,5im (hinh 2.15) nam trong to trugng déu B= 1,47. Ngudi ta téc dung mot luc co hoc F,, fam cho né chuyén dong véi van 36 | . t6c v= ae thing g6c v6i phuong tir trudng. Thanh din trvot tren hai thanh kim loai va hai dau thanh kim Joai ndi véi dién ted R = 0,50 lam thanh mot vong kin. Coi dién tré cia thanh kim loai rat nho va bé qua, . Tinh sttc dign dong cam tng trong thanh dan, cong sudt dién tré tieu thu, cong suat co vA le eo hoc tac dung vao thanh din. Lai gidi : Sito dien dong cém tng trong thanh din: e=BW= 1,4,05,20=14V Dong dién chay qua dien tre R Tea ge 28a Cong suat di¢n tré tieu thu Py= RP = 0,5. 287 = 302 w Bd qua tn hao trong hé théng, theo dinh luat bao toan nang luong cong suat co the dung vao thanh dan phdi bang cong suxt dien phat ra cung ep cho ditn ré R . Vay : Cong sudt co: Pi = Py = 392 W Lyte co hoc tée dung vao thanh dan Ia: Hinh 2,15 Pes _ 392 Fs =! co = 19,6N Day 1 mot vf dy don gidn, gidp ta hiéu nguyen 1¥ lam viée cha cfc may phat dien 18: Nhe nr trong, co nding dua vao fruc cila mdy phat dién duce bién d6i thank dién nang Idy rad day qudn cla mdy phat a8 cung cap cho tdi, 2.5. DINH LUAT LUC BIEN TY Khi thanh dan mang dong dién nam trong ti wudng, thanh din sé chiu luc dien tr tac dung cé trj so 1a: Fy = BH sina (2-12) Trong d6 : B - Cuong do ti cam do bing T. I - Dong dign do bang A. 1 - Chiéu dai hiéu dung thanh din do bang m. ~~ & - Géc giita chiéu dong dién va chiéu ty trudng a = (7,8), Fy, - Lute dién ty do bang N (niuton), Khi thanh d4n dat vuong géc vdi tit truéng (1A uudng hop thudng gi trong may dién, a = 90") Iuc dign ti 1a: F, = BIl Chiéu luc dign tir x4c djnh theo quy tact ban tay trdi (hinh 2.16) nhu sau : cho chién duéng sitc tr iudng xuyén vao long ban tay trdi, chiéu dong dién tring voi chidu 4 ngén tay, thi chiéu ngén tay cdi x02 ra la chiéu luc dién tit Fy. Vi du 7 ; Mot thanh din 1 = 2m cé dong di¢n 1 = 150mA chay qua, dat vudng géc véi tir truéng déu B= 1,27. Chidu dong didn di tir doc gid vao trang gidy (hinh:2.17). : Tinh tri sO va chiéu luc di¢n ty tac dung ten thanh dan. Loi giai : Tri s6 cia lye dien ty Fy = BI = 1,2.0,15.2=0,36N Ap dung quy téc baa tay tréi ta x4c dinh duoc ehiéu luc dign tit hung xuéng dudi. ‘Vi du 8: Xée dinh trj 86 va chidu cla luc dien ty F,, tée dung len thanh dn trong vi du 6. Loi gi Lye dién tir téc dung len thanh dn: Fy = BN = 1,4. 28. 0,5 = 19.6N Hinh 2.16 PEST Hinh 2.17 Chiéu clia luc dita tir x4c dinh theo quy tée ban tay tri vé trén hinh 2.15. Ta thay ring trong vi du 6 thanh din déng vai trd phat dign, lye din tir F,, c6 t&c dung ham (hinh 2.15) can bang v6i lye co téc dung vao thanh, nhd dé thanh dar chuyén dong v6i van téc v khong d6i. 2.6. BINH LUAT MACH TU - TINH TOAN MACH TU 1. Dinh luat dong dién toan phan 4p dung cho mach tir Mach tit gdm cae b6 phan sau: bd phan dan tir gém chi yéu 1a cdc doan Jam bang vat lieu sdt tir néi lai véi nhau thanh mot mach khép kin dé din tir thong va nguén tit hod 1a cuon day c6 dong dién dé tao ra tir théng trong mach. ao Hinh 2.18 14 mach tir don gian déng nhat bang thép ky thuat dién, chi c6 m6t cugn day. Khi cé dang dién I di qua cuon day, sé tao ra tit thong chay trong mach tir. Vi ring hé s6 cy thdm yp cia thép lén hon cia khéng khi bao quanh rat nhiéu nén hau hét tir thong tap trung chay trong mach tw. Dinh tudt dong dién toan phan 4p dung vao mach ti hinh 2.18 duge viét nhu sau : WI=HI (2-14) Trong dé : H - cutng d6 tir trudng trong mach tit do bang A/m. a 1 - chiéu dai trung binh cha mach tif do bing m. W - s6 vong day cila cudn day. Dong dién [ tao ra tir thong cho mach ti, goi 14 dong dién ti hod. Tich s6 W1 duge goi 1A sitc tir | 2A dong. l HI duge goi 14 tw 4p roi trong mach ti. Hinh 2.18 D6i véi mach ti. gém nhidu cugn day. va nhidu doan khéc nhau (cdc doan Jam bang vat li¢u khée nhau, hoae tiét dién khéc nhau), vi du mach tit hinh 2.19 thi dinh luat mach tiv viét 1a: WL - Waly = Hil + Hale Trong dé: H,, H, - tuong img 1a cuéng do ti truéng trong doan 1, 2. 1, L,- chiéu dai trung binh doan 1,2. Hh, Hy), - goi 1a wr 4p doan 1, 2. Wily, Wola siic tirdong day quan 1,2. S,, S, - tiet dién doan 1, 2. Cha ¥ rang : 6 dau - truéc Wy], vi dong dign I, sinh ra ti thong nguge véi ° chiéu tir thong da chon theo quy téc van Hink 2.19 ait chai. 39 Mot c4ch téng quat déi v6i mach ti c6 n doan'va m cugn day dinh luat mach tit duge viét: om a DW = Hd, (2-15) ft * kel Trong d6 : dong dién I, nao cé chién Phi hop véi chiéu tir thong $ di chon theo quy ¢éc van nuit chai sé mang déu duong, khong phd hop sé mang d&u 4m. k - Chi s6 ten dogn mach ti, j- Chi sé ten cugn day dong dién. , Céng thite 2-15 duge goi 1a dinh luat mach tir. ‘Vi dy 9 : Mot mach ti hinh 2.20. Dudng cong tit hod B= f(H) cila vat lieu cho & bang sau : BO) | 03 | 04] Os | 06 or | og 09 1 La 12 | 125 430] 1,35 ny | 22 | 98 | 65 | 25] 90] a10 | 222 | 10s | 220 | a0 | ayo | coo 900 (my BT) | 14 145 15 1,35 16 165 1,7 u 1200 2000 3000 T 4500 6000 40000 | 14000 (Aim) t Cho bi&t tit cam trong khe hd B, = 1,3T va eudn day c6 1000 ving. Tinh ding dién trong cugn day, Loi gidi: Cudng d6 tit trudng trong khe hé khong khi. B,_ 43 Hy = 22 51s 2 ho x10? Cuong 46 tir trwdng trong doan thép : tir B, = 1.3T tra bang duge H, = 600A/m. = 1035032 A/m Ap.dung dinh tuat mach tir: WI = Hh + Haly 10001=600.0,4+1035032.0,001 Ti ds: 11273 a75q 1000 inh 2.20 Vidy 10: Mach ti hinh 2.21 g6m 3 cudn day W, = 2000 vong ;1,=0,5A W, = 400 vong: L=1A W, = 1000 ving. Dudng cong tir hod cia vat ligu B = £(H) cho & vi du 9. Cho biét tit thong trong 1di thép bang 1,5 . 107 Wb. Xéc dinh dong dién I,. Livi gidis Chon chiéu wr thong nhw hinh 2.21, Tit cdm trong 18i thép Tra bang duéng cong ti hod Hinh 2.21 ovidu 9. Ti tri so: B= 1,5 T; H = 3000 A/m Ap dung dinh luat mach tir: HI = WL, - WI, + W, 1, 1,— HIE + Wal _ 30000,5-2000.0.5 + 400.1 Suy ra: Wy 7000 1, =0,9A . 2. Dinh luat Om cho mach tir Ti (2-4) H=8 va (2-5) BS = @ thay vao biéu thitc (2 -14) taco: u BSI 1 Wl=Hl= =. =$— (2-16) us BS Tir thong $ chay trong mach ti tuong tu nhu dong dién I chay trong mach dién, khi chiét lap mo Ainh mach tir , tit biéu thie (2 -16) ngudi ta dua vao céc khdi nigm site tir dong F,, va tit trd R,, nhu sau: a. Site tit déng F,, Sitc th dong F,, dac wrung cho kha nang tao ra ti théng trong mach tir. (Tuong tu nhu stic ditn dong E tao ra dong dien I trong mach dién). 41 Site tir dong F,, cila cuon day dang dién duge tinh la: F, = WI (2-17) Trong dé : W - s6 vong day I - dong dién chay trong cugn day Don vi ctia siic tir dong 1a ampe, ky hiéu 1a A. 6, Titre R,, Ti tro R,, 18 dai Iugng dic trung cho vat din ty vé mat can tré tir thong chay qua. (Tuong tu nhu dién rd R han ché dong dien trong mach dién). ‘Tir tr cha mot vat din tir phu thudc vao bin chat vA kich thuéc cia nd. Tir tr6 cia mot vat din tir déng chat c6 hé s6 tir thm yp, tiét dign S, chiéu dai ! duge tinh 1a: Rm =—= (2-18) 1A Don vi cha tre 1a — = on vi cha ag Sau khi dua khdi niem ste tir dong F,, tit tr R,. big thiic (2-16) duge viet 1a : : Fr=9Ry (2-19) Biéu thitc (2-19) (tuong ty nhu dinh Juay.Om cho mach dién E = IR), duge g0i 14 dink luat Om cho mach tis. Vi du 24: Tinh ty td cha mot doan mach tix lam bang thép W = 1500p, c6 tiét dién ngang $ = 120cm?, chiéu dail = 50cm. | Lol gidl : TW tr cha doan mach tla: -2, ! 50.10 4i Ry = p= — Sig tot h HS 1500.4n.107 7.120.104 H Vi du.12 : Mot nam cham dign mot chiéu cé. 1250 vong day, dong di¢n chay trong cugn day I= 0,2A. Tinh site ti dong cla nam cham dién. Loi gia: Sic tt dong cia nam cham dién F, = WI = 1250. 0,2 = 250A 42 Vi dy 13: M@t mach ti nhu hinh 2.22a, phén thép cé chiéu dai trung binh Ine = 75cm, ti€t ditn S = 100 cm’, phéin khong khi cé chiéu dai ls = 2mm. Biét he so tir thdm cia thép pp, = 1725p, dong dign trong cuda day 1=100A. Xéc dinh sO vong day W dé c6 tir cam trong khe ho khéng khf Bs =1,3T. Mo hinh mach tir vé trén hinh 2.22b. ‘Trude hét tinh dy wé cia cc doan mach ti. To tré phéin thép : Ip, 75.107 I =F =e a_i 6.104 HreS 1725.4%.10°7.100.10~% H To tré phain khe hé khong khi 1; 2.107 1 eh 4 __ ei soo 4 Reni 8 dx lo? 100104 H Pea ¢ i Rs a) by Hinh 2.22 Ti thong chay trong mach td: $=B,S=1,3. 100. 10*= 1,3. 10? Wb Ap dung dinh Iuat Om cho mach tit ta cé sitc tir dong to&n mach: WI=F,, = 6 (Rre + Rs) = 1,3 . 107 (3,46. 10% + 1,59, 10°) F,, = 2516,8A S6 vong day Ia : We Fa 288 025 vong 43 ‘Ti 4p rot trén phan thép Unt. Unie = Rye = 13. 107. 3,46. 10° = 4,498. 107A Tir 4p roi trén phén khe hd khong khi Una = ORs = 1,3. 107. 1:59. 108 = 2,067. 10° A Téng tit Ap roi trén toan mach 1a: Unuet Uns = 4,5. 107 + 2,067 .10* = 2516,8 A Ta thay téng ti 4p roi tren toan mach tit khép kin bang téng sttc tir dong F,, trong mach tir (tuong ty nhu dinh luat Kiéeshép 2 trong mach dién da hoc & chuong D. Ti su tuong ty gifta mach tit va mach dien, ta c6 thé sit dung cdc phuong phap giai mach dién dé giai mach ti. CAU HOI ON TAP VA BAI TAP 2.1. Hay vidt bidu thie quan hé gitta ving d6 tir cam B va tir théng ® va don vi cla chang, 2.2. Hay viét bidu the quan hé gilla cudng dé ti cdm B va cudng dé tir trutng H va don vi cia ching. 2.3, Phat bigu dinh luat cam dng dign ti. 2.4, Phat biéu dinh luat luc dién te, -5. So sanh su tuong ty gilta so 46 mach dién va so dé mach tus, chi 16 cc dai lugng tuang ty nhau. 2.6, TU thong xuyén qua mét tlét dién S = 50cm? bing = 6.10°Wb. Cho biét tir trudng phan bé déu trén dign tich S. Tinh cuding dé tit cdm B, Dap s6 B= 1,27 2.7. Mot cudn day 500 véng. Nguidi ta dita mét nam cham tién gan dén cudn day. Biét rang téc 46 bién thién tis thong qua cudn day 1A oe. Tinh ste dign déng cam Gng trong cugn day. ap sée = 300V 2.8. Mot thanh dn 6 chiéu dai | = 0.6m chuyén dong thang géc v6i mét tir truding déu gifta 2 cyc cla mot nam cham. Cho bidt dién tich mat clic nam cham $= 12cm’, tit théng duéi mdi cyc © = 1,.44.10°Wb, the dv = 14mis. Tinh ste dién d6ng cam ing trong thanh d&n. Dap s6 e = 10,08V 44 2.9. Thanh din trong bai sé 2.8 ung cap dian cho dign tré R = 20. Tinh tute dian tir tae dung [én thanh d&n. Chiéu céa ye dién tir va chiéu v quan hé véi nhau nher thé Nao ? Vai td cla Iyc dién tu trong truding hgp nay, Op 86 Fy = 3,6268N; Far nguoc chibuv ; Fy ong vai tre ye ham.’ 2.10. Tinh ty ted cua doan mach tit khe hd khng khi dai t= 2mm, tiét dién S = 120cm?. Dep 26 Ry = 1,926,1064 2.11. Tinh tit td cla doan mach tu lam bang thép dai] = 7cm ; ti8t dién hinh vung canh Som. Biét hg s6 tir thdm w= 500 yy, Dép sO: Ry = 1,238, tot 2-12, Mot mach ti lam bing thép c6 he 86 tir thdm w= 750 Ho + Chiéu dai mach tir {= 126m. Tiét dign mach tt S = 20cm?. Cudn day 650 vong mans dong dién t = 3A, Tinh a, Stic tit €6ng mach tir b. Titra Ry cla mach te ©. Tir théng chay trong mach tir 4. Cudng €6 tit chm va euding 46 ti trading trong mach ti Dap $6: y= 1950 A 1 Ry = 668.105 — a 668.108 L @= 2,917.10° wh B= 1,450 T He 1547 A mn 45

You might also like