Ανθάξ Αιέλακδνμξ

Ε θηιμζμθία ηήξ Φηιμζμθίαξ

Σοκακηήζεηξ με ηεκ Άγκςζηε Αγαπεμέκε

Ακαζημπαζηήνημ Ειημθάεκ, Αιίπκεοζημ

Ιάηη (Κέα Ιάθνε Αηηηθήξ) 2017

1
 Αθηενςμέκμ με ημ πνμζήθμκ ζέβαξ
ζημκ μαθανηζηυ Μνθέα
ημκ δηαθνηηηθυ Δάζθαιμ θαη αγκυ Φίιμ.

2
 Σοκάκηεζε 1ε - Ε Γκςνημία

Τμ ζφκδνμμμ Guattari-Deleuze…
θαη ε ζθυπημα μνγακςμέκε Ακαθνίβεηα.

Νμιιά θαη δηάθμνα θοθιμθμνμφκ ημκ ηειεοηαίμ θαηνυ πενί “Φηιμζμθίαξ”,

θη μ θαζέκαξ εκκμεί υ,ηη ημφ θαπκίζεη. Ηαη αοηυ πμο εκκμεί δεκ έπεη ζπέζε με ηεκ
θηιμζμθία αιιά με ημ πυνημ πμο θαπκίδεη. Όπεν ζεμαίκεη υηη ε Αγαπεμέκε μαξ
είκαη εκηειχξ ακελενεφκεηε θαη άγκςζηε. Ηαη επεηδή θακείξ μαξ δεκ εκδηαθένεηαη
κα ηεκ γκςνίζεη με δηδαζθαιία ή πενηγναθέξ, πνμηείκς κα ηεκ επηζθεθζμφμε απυ
ηεκ είζμδμ οπενεζίαξ: Τεκ είζμδμ ημφ πνμζςπηθμφ πμο ηεκ δηαθμκεί (απ’ υπμο
πεηημφκηαη θαη ηα ζθμοπίδηα ηεξ).
Έηζη, ιίγμ πνηκ ηεκ εθπκμή ημο πεναζμέκμο αηχκα εθδυζεθε ζηεκ Γαιιία
έκα βηβιίμ γηα ηεκ θηιμζμθία απυ δομ πμιφ γκςζημφξ Γάιιμοξ δηακμεηέξ, ημοξ
Gilles Deleuze θαη Felix Guattari. Μ ηίηιμξ ημο ήηακ Qu’est-ce que c’est la
philosophie? (Τί είκαη ε θηιμζμθία;) θαη ε μάιιμκ απνυζμεκε επηηοπία ημο
πνμθάιεζε θάπμημκ δεμμζημγνάθμ κα νςηήζεη ημοξ δομ ζογγναθείξ, μεηαλφ ηςκ
άιιςκ, θαη γηα ημ μέιιμκ ηεξ θηιμζμθίαξ μέζα ζε έκακ θυζμμ πμο αοηυ-
θαηαζηνέθεηαη απυ ημκ θαηακαιςηηζμυ, υπςξ πενίπμο –θαη ζςζηά βεβαίςξ- ημ
είπε δηαηοπχζεη (ακ ημ ζομμφμαη θαιά). Ηαη ε απάκηεζε ήηακ υηη…
«Η θηιμζμθία αηζζάκεηαη μηθνή θαη μόκε μπνμζηά ζηηξ δοκάμεηξ ηεξ αγμνάξ· ακ
όμςξ είκαη κα πεζάκεη, αξ πεζάκεη ημοιάπηζημκ ζηα γέιηα». Ιηα απάκηεζε πμο
εκηζπφεη ηεκ άπμρή μμο γηα ημ πυνημ, δείπκμκηαξ ηεκ ζφγποζε πενί ηεκ βαζηιηθή
ηέπκε ημφ θηιμζμθείκ αθυμε θαη θάπμηςκ απυ αοημφξ πμο ηεκ οπενεημφκ, υπςξ
ήζακ μη μαθανηζημί πιέμκ δφμ Γάιιμη ζημπαζηέξ.
Έκαξ ιυγμξ πμο ζα ελεγμφζε μηακ ηέημηα ακηίδναζε ζπεηηθά με ηεκ
Φηιμζμθία, ζα ήηακ κα ηεκ έπεη πάνεη θάπμημξ ζηα ζμβανά πςνίξ κα έπεη θαιμ-
θαηαιάβεη πενί ηίκμξ αθνηβχξ πνυθεηηαη: Δηυηη «Ού πακηόξ πιεηκ εξ θηιμζμθίακ»
-γηα παναθνάζμομε ιίγμ ημκ Σηνάβςκα, πμο έιεγε υηη δεκ μπμνεί μ θαζέκαξ κα
πάεη ζηεκ Ηυνηκζμ, παν’ υιμκ πμο υιμη ζα ημ επηζομμφζακ. Ηαη ζημ ενχηεμα γηαηί
κα με μπμνεί μ θαζέκαξ κ’ ακμίλεη πακηά γηα ηεκ Φηιμζμθία, ε απάκηεζε έπεη δμζεί
εδχ θαη δουμηζη πηιηεηίεξ απυ ημκ Νιάηςκα ζημκ Ιφζμ ημφ Σπειαίμο. Όπμο
δηεοθνηκίδεηαη υηη μ ακζνχπηκμξ κμοξ δεκ είκαη ηθακυξ κα ακηηιεθζεί ηεκ Αιήζεηα
ζε υιεκ ηεξ ηεκ έκηαζε, υπςξ αθνηβχξ θαη ηα ακζνχπηκα μάηηα δεκ είκαη ηθακά κα

3
ακζέλμοκ ζηεκ ιάμρε ημφ ειηαθμφ θςηυξ «…εη πνμξ αοηό ημ θςξ ακαγθάδμη αοηόκ
βιέπεηκ, αιγείκ ηε ακ ηα όμμαηα» (Νμιηηεία 515e).
Μ Άκζνςπμξ υμςξ γμεηεφεηαη απυ ηεκ θηιμζμθία. Ηαη ζε ηέημημ βαζμυ,
χζηε κα γίκεηαη ζφμα πιαζημγνάθςκ ηεξ, πμο πνμζπαζμφκ κα εθμεηαιιεοζμφκ ηεκ
γμεηεία ηεξ με πιαζηά οπμθαηάζηαηά ηεξ. Ηαη μάνηοξ μμο έκα ζοκέδνημ.

Έκα Σοκέδνημ Φηιμζμθίαξ

Ηαη ακαθένμμαη ζημ «Ννχημ Ναγθυζμημ Σοκέδνημ Φηιμζμθίαξ» πμο έγηκε
ζηεκ Ηνήηε ημ 2006 (απυ ηηξ 24 ςξ ηηξ 28 Ιαΐμο) ζηα μεζευνηηα μηαξ παδμ-
πανμφμεκεξ «Γημονμβίδημκ» θαη ζηα πνμευνηηα εκυξ βανεημφ Ιμοκηηάι. Γκυξ
Σοκεδνίμο πμο είπε ανθεηή επηηοπία πςνίξ δμιχμαηα θαηακαιςηηθμφ είδμοξ, αιιά
πάνε ζηηξ ηθακυηεηεξ θαη ηεκ αθάμαηε ενγαζία ηςκ δημνγακςηχκ ημο. Γπηηοπία
ηυζμ με βάζε ημκ ανηζμυ ηςκ ζοκέδνςκ απυ ηα πέναηα ημο Ηυζμμο (μεηαλφ ηςκ
μπμίςκ θαη θάπμηα γκςζηά μκυμαηα), υζμ θαη με βάζε ημ θάζμα ηςκ ζεμάηςκ πμο
ακαπηφπζεθακ.
Αιιά θαη ακελανηήηςξ αοηήξ ηήξ επηηοπίαξ πμο θνίκεηαη με ανηζμεηηθά
θνηηήνηα, ημ ίδημ ημ γεγμκυξ μηαξ δημνγακχζεςξ ηέημημο θφνμοξ θαη εμβέιεηαξ, ζα
ήηακ επηηοπία απυ μυκμ ημο ςξ πνμζπάζεηα γηα ηθακμπμίεζε εκυξ θαζ’ υια
εοζεβμφξ πυζμο μαξ κα με παναμείκεη βνε αδειθέ ε πχνα μαξ ιαζνμ-ζεαηήξ ζημ
ζέαηνμ ηήξ ελειίλεςξ ηχκ ηδεχκ. Γθείκςκ ηχκ ηδεχκ πμο γεκκήζεθακ θάπμηε ζ’
εημφημκ ημκ ηυπμ θαη μηιήζεθακ μ’ εημφηεκ ηεκ γιχζζα -πνηκ βεβαίςξ εθποδασζηεί
θη αοηή μαδί με ηεκ “ελέιηλή” μαξ.
Τμ δήηεμα υμςξ είκαη ημ θαηά πυζμ ήηακ θηιμζμθηθυ εθείκμ ημ Σοκέδνημ.
Ννμγναμμαηηζμέκμ κα απμηειέζεη μυκημμ ζεζμυ με πενημδηθυηεηα ηεκ ηνηεηία θαη
οπυ ημκ ηίηιμ «Ναγθυζμημ Σοκέδνημ Φηιμζμθίαξ», εμθακίζζεθε ζημ δηαδίθηομ με
ημ δηαθνηηηθυ υκμμα www.philosophycrete.edu.gr, αιιά μ αγγιυθςκμξ ηίηιμξ ημο
ημ πενηυνηδε ζε «International Conference on Ethics and Politics». Ηαη υζμ θη
ακ αοηυ λεκίδεη δεδμμέκμο υηη ηα πμιηηηθά «Ethics» είκαη θάπμημ «δήζεκ» πμο δεκ
είκαη δα θαη ημ θαιφηενμ πανάδεηγμα θηιμζμθίαξ, αξ με λεπκμφμε ηεκ πανμημία
πμο ιέεη πςξ υζα λένεη μ κμηθμθφνεξ δεκ ηα λένεη μ πμνημγφνεξ. Ηη ακ δεκ ηεκ
είπαηε αθμοζηά θαηνυξ είκαη κα ηεκ μάζεηε θη αοηήκ. Ό,ηη ιμηπυκ θη ακ πμφμε
εμείξ μη πμνημγφνεδεξ, ίζςξ απέπεη πμιφ απυ ηα πνμβιήμαηα ηχκ δημνγακςηχκ
ημο. Δηυηη, πμο λένεηξ; Ίζςξ, θάπμημη εγπχνημη ζανάθεδεξ ηςκ ηδεχκ κα έπμοκ
εθπςνήζεη ημ copyright ημφ ηίηιμο «Φηιμζμθία» ζε αιιμεζκείξ (ίζςξ ζε θάπμηακ
εηαηνεία ακαροθηηθχκ), θαη ζέιμοκ κα ρμθήζεη ε θαηζίθα ημο γείημκα πμο έπεη ημ
ζνάζμξ κα δημνγακχκεη ζοκέδνημ θηιμζμθίαξ ζηεκ Γιιάδα πςνίξ ηεκ άδεηά ημοξ.
Ηαη, δεδμμέκμο υηη ημ Σοκέδνημ δεκ είπε ζοκέπεηα, αοηυ πα’ κα πεη υηη ε θαηζίθα
ημο γείημκα, μάξ έπεη αθήζεη πνυκμοξ.
Τμ Σοκέδνημ θνάηεζε πέκηε εμένεξ. Γκδεηθηηθά θαη μυκμκ, οπήνλακ εκ
ζοκυις πενί ηηξ 80 μμηιίεξ, με ηεκ πνχηε εμένα κα ελακηιείηαη ζπεδυκ ζε ζέμαηα
εζηθήξ ηςκ πμιηηηθχκ πνάλεςκ (θαη ηνέπα γφνεοε πμιηηηθή πνάλε με εζηθά
θίκεηνα). Τοπαία επηιεγμέκμη ηίηιμη (Random access, ζηα κευηενα Γιιεκηθά): Πενί
ρεοδώκ ζηεκ πμιηηηθή» απυ ημκ Martin E. Jay, ημφ Νακεπηζηεμίμο Berkeley, θαη

4
«Οη ανεηέξ ηεξ ακεηιηθνίκεηαξ, θαη «Σομπιενςμαηηθόηεηα θαη ακηαγςκηζμόξ
μεηαλύ εζηθήξ θαη πμιηηηθήξ» ημο γκςζημφ μαξ Edgar Morin.
Ε δεφηενε εμένα ζοκέπηζε –υπςξ θαη ε ηνίηε εμένα– ζε πανεμθενή ηνμπηά
με ηεκ πνχηε, υπςξ μ θφθιμξ ενςηαπμθνίζεςκ με ζέμα «Δηάιμγμξ πενί Μήιεηςκ
θαη εζηθή θηιμζμθία». Απυ ημ Νακεπηζηήμημ Θμμμκυζςθ ηεξ Ιυζπαξ μ Victor A.
Vazyulin μίιεζε με ζέμα «Η ιμγηθή ηεξ ηζημνίαξ ηεξ αιιειεπίδναζεξ ακάμεζα
ζηεκ εζηθή θαη ηεκ πμιηηηθή». Μ Vladimir Mironov επίζεξ, με ζέμα ηα μκημιμγηθά
ζεμέιηα ηήξ Εζηθήξ.
Τεκ ηεηάνηε εμένα επηπεηνήζεθε μηα πνμέθηαζε πνμξ ηεκ θαηεφζοκζε ηεξ
βημεζηθήξ. Αλημζεμείςημξ είκαη μ πνμβιεμαηηζμυξ πμο έπεη ακαπηοπζεί επ’ αοημφ
ζε πχνεξ υπςξ ε Γενμακία, ε Αγγιία θαη μη Ε.Ν.Α., μη μπμίεξ μμκμπχιεζακ
ζπεδυκ ηηξ ζπεηηθέξ ζοδεηήζεηξ. Αιιά αοημί είκαη «Ηαπηηαιηζηέξ», θαη πμημξ ημοξ
ιμγανηάδεη.
Ε πέμπηε θαη ηειεοηαία εμένα ήηακ ζηναμμέκε γηα βμήζεηα ζηεκ ανπαημ-
ειιεκηθή ζεμαζία ηςκ εκκμηχκ εζηθήξ θαη πμιηηηθήξ.
Μ Xiping Jin ημο Νακεπηζηεμίμο ημο Νεθίκμο μμηιεί με ζέμα «Η ζεμαζία
μηαξ επακενμεκείαξ ηςκ Σμθηζηώκ γηα ηεκ δεμμθναηηθή πμιηηηθή ζοκείδεζε ζηε
ζύγπνμκε Κίκα».
Μ Vladimir Gutorov απυ ημ Νακεπηζηήμημ ηεξ Αγ. Νεηνμφπμιεξ μμηιεί με
ζέμα «Η ζπέζε αηζζεηηθώκ θαη εζηθώκ ανπώκ ζηεκ θνηηηθή Πμιηηεία ημο
Πιάηςκα».
Μ Anthony Price απυ ημ Νακεπηζηήμημ ημο Θμκδίκμο μμηιεί με ζέμα «Η
πμιηηηθή θηιία ζηεκ ειιεκηθή θηιμζμθία».
Ηαη εδχ πνέπεη κα ζεμεηςζεί ημ εκδηαθένμκ με ημ μπμίμ ακηημεηςπίδεηαη
ημ Γιιεκηθυ Νκεφμα απυ ηεκ παγθυζμηα δηακυεζε, υπη μυκμκ ηεκ Δοηηθή αιιά θαη
ηεκ Ακαημιηθή! Αιιά, θαιυ είκαη κα με μαξ δηαθεφγεη ημ γεγμκυξ πςξ υηακ μη
λέκμη ακαθένμκηαη ζημ Γιιεκηθυ Νκεφμα, εκκμμφκ πνμθακχξ ημ Ανπαίμ, αθμφ ημ
Κέμ, μφηε Γιιεκηθυ είκαη, μφηε θαη Νκεφμα (με ελαίνεζε ημ ηζίπμονμ). Ηαη επίζεξ
υηη ε ακαθμνά ημοξ είκαη οπμθνηηηθή, ςξ άιιμζη γηα κα θαιοθζμφκ πμιηηηθά
εμανηεμέκα. Αοηά γηα ημοξ λέκμοξ! Δηυηη εμείξ εδχ δεκ έπμομε ακάγθε απυ
άιιμζη αθμφ, ςξ γκςζηυκ, ιάζε δεκ θάκμομε. Ηαη δεκ θάκμομε ιάζε, δηυηη μαδί
με ηεκ Φηιμζμθία θαη ημοξ Μιομπηαθμφξ Αγχκεξ, έπμομε εθπςνήζεη θαη ηα ιάζε
μαξ ζημοξ λέκμοξ, θαη ηα θάκμοκ υια εθείκμη –ηα δηθά μαξ ιάζε! Γμείξ πάκηςξ,
κμμημμπμημφμε θαιμφ-θαθμφ ηα ζςζηά μαξ με πνμεδνηθά δηαηάγμαηα, θαη φζηενα
ακαδεημφμε πνεζμμφξ γηα ημ εάκ ημ Κυμημμ είκαη θαη Εζηθυ. Ηαη μη πνεζμμί μαξ
είκαη πάκηα ηνηχκ ιμγηχκ, υπςξ αθνηβχξ θαη ηα απμηειέζμαηα ηςκ θμηηεηηθχκ
εθιμγχκ, θαζχξ θαη ηα ζομπενάζμαηα ηςκ ελειεγθηηθχκ επηηνμπχκ. Όμμνθα,
Γιιεκηθά θη Ωναία!
Γεκηθά πάκηςξ, ημ ζέμα πμο οπενηενμφζε ζογθνηηηθά ήηακ ε επηδνμμή ηςκ
Αζεκαίςκ ζηε Ιήιμ, δήηεμα ηδηαηηένςξ πνμζθηιέξ εθείκα ηα πνυκηα (ςξ άιιμζη
γηα ηεκ ηζημνηθή κμμημμπμίεζε ηεξ οπενδοκαμηθήξ πμιηηηθήξ απυ ηεκ Γημογθμζιαβία
μέπνη ημκ Νενζηθυ θυιπμ). Ηαη γηα κα μεκ οπάνπεη αμθηβμιία γη αοηυ, μ Sari
Nusseibeh απυ ηεκ Ζενμοζαιήμ επακήιζε ηεκ ηειεοηαία εμένα ζημοξ Ιήιεημοξ
«…γηαηί μη Αζεκαίμη ζθόηςζακ ημοξ Μήιεημοξ: ηη μπμνμύμε κα δηδαπημύμε;».

5
Γηα εμέκα, υιε αοηή ε ζοκεδνηαθή δηαηνηβή γηα ηεκ ζπέζε ηεξ εζηθήξ με ηεκ
πμιηηηθή, ελεηνάπε ζε θηιμζμθηθή δηαηνηβή ημφ ηφπμο «πχξ μπμνεί μηα πυνκε κα
είκαη ζογπνυκςξ θαη πανζέκα!».
Ηαηά ηα ιμηπά, οπήνπακ θαη γκήζημη ζημπαζηέξ υπςξ ιυγμο πάνεκ μ
Vincent Descombes πμο είπε λεθηκήζεη ηεκ θανηένα ημο ζηα 1970 με δηδαθημνηθυ
ζημκ Νιαηςκηζμυ. Τέημηα μκυμαηα υμςξ, υπςξ θαη ηχκ αλίςκ δημνγακςηχκ
πάκμκηαη ζ’ έκακ θαηάιμγμ με μκυμαηα ζηναηεομέκςκ μηαξ δήζεκ εζηθήξ ζηα μέηνα
πμιηηηθμ-μηθμκμμηθχκ βιέρεςκ. Ιεηαλφ αοηχκ βιέπμομε μκυμαηα εγπςνίςκ
πμιηηηθχκ απυ αοημφξ πμο γίκμκηαη θαη θαζεγεηέξ γηα κα δηδάλμοκ ημκ «…πμιηηηθό
ιόγμ πμο γίκεηαη, όζμ πάεη θαη πενηζζόηενμ, ζθόπημε, μεζμδεομέκε ιεθηηθή
μνγάκςζε ηεξ ακαθνίβεηαξ», υπςξ έπεη ακαγθαζζεί κα μμμιμγήζεη μ -ζοκάδειθμξ
θαη μμμσδεάηεξ ημοξ- θαζεγεηήξ-ζοκηαγμαημιυγμξ Δεμ. Τζάηζμξ.
Ηαη αξ ζεμεηςζεί εδχ υηη θαη ιέλε ethics πνεζημμπμημφμεκε ζηεκ πμιηηηθή
είκαη μηα παναιιαγή ηήξ ακαθνίβεηαξ. Δηυηη, δεκ πνεζημμπμηείηαη ε ιέλε morals,
επεηδή μ πμιφξ θυζμμξ γκςνίδεη υηη μη πμιηηηθέξ πνάλεηξ είκαη immoral, εκχ ημ
ethics είκαη ιίγμ πημ αθενεμέκμ θαη ανθεηά άγκςζημ, έηζη χζηε κα παναπιακεί.
Σηα ακάιεθηα ημφ Σοκεδνίμο, θαη ζημ υκμμα θάπμημο απυ ημοξ ανπηενείξ
ηήξ «μεζμδεομέκεξ ακαθνίβεηαξ» βιέπμομε έκακ ηίηιμ μμηιίαξ απυ 21 ιέλεηξ
(ηνεηξ θμνέξ ε ιέλε ethics), αιιά θαμηά ιέλε γηα ημ πενηεπυμεκμ ηεξ μμηιίαξ.
Ηάπμημξ άιιμξ μίιεζε γηα έκα “ζεμειηχδεξ εζηθυ παναθηενηζηηθυ ηεξ Φοζηθήξ (!)
ημ μπμίμ είκαη έκα είδμξ επηζηεμμιμγηθμφ θοκηζμμφ” (!!!) αιιά δεκ έδςζε ακηίγναθμ
ηήξ μμηιίαξ ημο (ίζςξ απυ ζεμκυηεηα). Γδχ, ημ “ζεμειηχδεξ εζηθυ παναθηενηζηηθυ
ηήξ Φοζηθήξ” μμφ ζομίδεη θάπμημκ πμο έιεγε υηη μ Θευξ είκαη ηυζμ ζμθυξ χζηε
έθηηαλε ημ πνυζςπμ ημφ ακζνχπμο έηζη χζηε κα ηαηνηάδεη με ημ ηειέθςκμ πμο
ζα θηηαπκυηακ εθαημμμφνηα πνυκηα ανγυηενα.
Υπάνπμοκ θαη μκυμαηα δεμμζημγνάθςκ (έκα απυ αοηά ακήθεη ζε έκακ μεηέπεηηα
βμοιεοηή ηήξ «ζθυπημεξ ακαθνίβεηαξ». Ηη ακ υια αοηά ηα πεηξ Φηιμζμθία, ηυηε
είζαη ήδε ζημκ θαηήθμνμ πμο ακαθενφζζεη ημ ζφκζεμα ζε ζημπαζμυ, θαη ημκ
πιαζημγνάθμ ηήξ γιχζζαξ ζε ζημπαζηή.
Γκ ης μεηαλφ μη θ.θ. Guattari θαη Deleuze είπακ ήδε εγθαηαιείρεη ημκ
μάηαημ ημφημ Ηυζμμ θαη δεκ πνυθζαζακ ημ Σοκέδνημ χζηε κα δηθαηςζμφκ γηα ηεκ
ζφγποζή ημοξ, θαη κα έπμοκ θαη πημ ζογθεθνημέκμοξ ιυγμοξ γηα κα ζθάζμοκ.
Έκα πνχημ πάκηςξ ζομπέναζμα απυ ημ Σοκέδνημ είκαη υηη, παν’ υιμκ πμο
ηα «δήζεκ» Ethics δεκ ακήθμοκ ζημ θέκηνμ ημφ θηιμζμθηθμφ ζημπαζμμφ (αιιά
μφηε θακ ζηα πενίπςνά ημο), απαηημφκ ημ εκδηαθένμκ μαξ με πιεζχνα ζμθηζηεηχκ
(με ακαημηθέξ απαηηήζεηξ εγθονυηεηαξ). Αιιά θαη γεκηθυηενα ε ζηυπεοζε ηεξ
ζεμαημιμγίαξ ζε επηιεγμέκεξ πενημπέξ ημφ ιυγμο γίκεηαη γηα δομ ημοιάπηζημκ
αθυμε ιυγμοξ. Μ έκαξ είκαη ε απένακηε έθηαζε πμο έπεη ιάβεη ε ακζνχπηκε
γκχζε, με ζοκέπεηα ηεκ δοζπένεηα δηαπείνηζεξ ηςκ πνμηεηκμμέκςκ ζεμάηςκ.
Μπυηε ημ πνυβιεμα είκαη με πμημοξ θακυκεξ ζα γίκεηαη ε δηαπείνηζε ηςκ κέςκ
δεδμμέκςκ, έηζη χζηε μη πνμηάζεηξ μαξ κα μεκ αθήκμοκ έθζεηε ηεκ ιμγηθή μαξ –
πνάγμα πμο θαηά θακυκα δεκ απμθεφγεηαη.
Μ έηενμξ ιυγμξ γηα ηεκ ζομπενίιερε ζημ Σοκέδνημ θαη ζεμάηςκ πανα-
θηιμζμθηθχκ, είκαη ε μαθανία αζάθεηα ημφ ακηηθεημέκμο εκυξ θηιμζμθηθμφ
Σοκεδνίμο, αθμφ απυ υζμοξ μμηιμφκ πενί Φηιμζμθίαξ, δεκ θαίκεηαη κα οπάνπμοκ

6
ανθεημί πμο οπμπηεφμκηαη υηη πνηκ μηιήζμοκ, ζα υθεηιακ κα έπμοκ εκδηαθενζεί
δηάβμιε γηα ημ ηί ηεκ εοπή ζεμαίκεη “Φηιμζμθία”. Δήηεμα πμο απμηειεί ηεκ
απίιιεημ πηένκα ηήξ οπμηηζέμεκεξ θηιμζμθηθήξ ζθέρεξ ζηεκ επμπή μαξ.
Τέημηα –θαη άιια ζπεηηθά– ζθεθηυμμοκ ηυηε με αθμνμή ημ μαθανία ηε
ιήλεη εθείκμ Σοκέδνημ, υηακ μη οπεφζοκμη φιεξ ημφ πενημδηθμφ μαξ “Μ
ΔΖΑΒΕΤΕΣ” μμφ πνυηεηκακ κα γνάρς μηακ ζημηπεηχδε έθζεζε εκηοπχζεςκ θαη
ζθέρεςκ ζπεηηθά με ημ Σοκέδνημ. Ννμθακχξ πίζηεοακ πςξ ζα άληδε κα
εμπιμοηηζζεί ημ πενημδηθυ μαξ με ημ θφνμξ εκυξ άνζνμο γηα ηεκ θηιμζμθία (υπςξ
παιηυηενα εμπιμοηίδμκηακ μη θμνεζηέξ με βάηεξ ζημοξ χμμοξ γηα κα θακηάδεη
ζπμοδαίμ ημ πενηεπυμεκυ ημοξ). Γγχ ζομθχκεζα με θάπμηεξ επηθοιάλεηξ ημφ
ηφπμο “ηναβάηε με θη αξ θιαίς”. Ηαη γηα ηεκ ηημή ηχκ υπιςκ –ηεξ πέκκαξ εκ
πνμθεημέκς- θαη επεηδή δεκ ζα ’πνεπε κα νίπκμομε άζθαηνα ζημκ γάμμ ημφ
Ηαναγθηυδε, ζομθςκήζεθε κα ζοζθεοαζζμφκ αοηά ζε μηα ζφκημμε ακαδνμμή ζηεκ
ελέιηλε ηήξ Γκχζεξ. Γημίμαζα ιμηπυκ ηνία ζεμεηχμαηα, ημ πνχημ ηςκ μπμίςκ
δεμμζηεφζεθε ζημ ηεφπμξ Κμ. 21 (Κμέμβνημξ 2006), ημ δεφηενμ ζημ επυμεκμ
ηεφπμξ 22 (Ιάημξ 2007), με ηεκ ηφπε ημφ ηνίημο κα αγκμείηαη πακηειχξ, πνάγμα
πμο δεκ έπεη θαη ηδηαίηενε ζεμαζία, αθμφ ελ ίζμο αγκμείηαη θαη ε ηφπε ηχκ δφμ
άιιςκ πμο δεμμζηεφζεθακ.
Ηαη ζθμπυξ ημφ εκ πνμθεημέκς εγπεηνήμαηυξ μμο είκαη μηα ακα-ρειάθεζε
αοηχκ ηχκ θεημέκςκ. Όμςξ εημφηε ηε θμνά με ακαηνμπή ηήξ ζεηνάξ: Τεκ
πνυηαλε δειαδή απυρεςκ απυ ημ απμιςιυξ μένμξ, πνμξ ηθακμπμίεζε ηήξ εμμμκήξ
μμο κα πνμηαζεί θαη θάηη ειάπηζημ γηα ηεκ μοζία ηήξ ιέλεξ «θηιμζμθία», ε μπμία
με ηεκ πάνμδμ ημφ πνυκμο έπεη θενδίζεη ηηξ πνμηημήζεηξ ςξ dressing ζε
ζοκεδνηαθέξ ζαιάηεξ.
Ηαη εάκ, μεηά απυ αοηέξ ηηξ ζπεδυκ 2000 ιέλεηξ πμο μαξ έθενακ έςξ
εδχ, οπάνπεη αθυμε θάπμημξ πμο δεκ ηα ’πεη παναηήζεη αιιά πενημέκεη κα αθμφζεη
θάηη γηα ηεκ ιέλε Φηιμζμθία, ακ ημ μάζς αοηυ ζα είκαη μηα πμιφ εοπάνηζηε
έθπιελε πμο ζα μμο δχζεη ημ ζάννμξ κα ζοκεπίζς ιέγμκηαξ υηη πνηκ πνεηαζηεί κα
δηαβάζεη άιιεξ ηυζεξ ιέλεηξ, αξ παναμενίζμομε πνμξ ζηηγμήκ αοηήκ ηεκ ιέλε θη αξ
πάμε ζηεκ ιέλε «Ζζημνία» πμο κμμίδμομε υηη λένμομε ηη ζεμαίκεη. Δηυηη, εάκ
γκςνίδαμε ηί αθνηβχξ ζεμαίκεη ε ιέλε «Ζζημνία», δεκ ζα ιέγαμε πμηέ υηη μ
παηέναξ ηεξ είκαη θάπμημξ ηζημνηθυξ, επεηδή ζα ήηακ ζακ κα ιέγαμε παηένα μμο
ημκ ιελίανπμ πμο οπμγνάθεη ηεκ ζπεηηθή πνάλε ηήξ γέκκεζήξ μμο. Ναηέναξ
Ζζημνίαξ είκαη «ημ οπμθείμεκμ πμο γεκκά γεγμκυηα» -θαη υπη θάπμημξ πμο ηα
θαηαγνάθεη. Όπμο «οπμθείμεκμ» ζεμαίκεη (με ζφγπνμκμοξ θηιμζμθηθμφξ υνμοξ)
«αοηυκ πμο ζοκ-ηειεί ζηεκ μεηαιιαγή μηαξ πηζακυηεηαξ ζε γεγμκυξ ηζημνίαξ».
Ηαη θαη’ ακαιμγίακ, εφθμια θαηαιαβαίκμομε υηη «θηιμζμθία» ζεμαίκεη ημ πνμσυκ
θάπμηςκ γεγμκυηςκ ζθέρεξ, πμο ακήθμοκ ζημ είδμξ ημφ «θηιμζμθείκ».

Ε Φηιμζμθία είκαη έκα ανπείμ Ζδεχκ

Ζδεχκ πμο «θαηεβάδμοκ» θάπμηα οπμθείμεκα ημφ ζημπαζμμφ πμο παναθηενίδμκηαη
ςξ θηιυζμθμη -θαηά ηεκ θνίζε ηχκ ζπμιηαζηχκ ημοξ βεβαίςξ. Ιε απαναίηεηε
πνμτπυζεζε υηη μη ζπμιηαζηέξ γκςνίδμοκ γηα πμημ είδμξ ζημπαζμμφ πνυθεηηαη. Ηαη
ζεμεηςηέμκ αοηυ, δηυηη οπάνπεη ζήμενα έκαξ ηέημημξ ζοκςζηηζμυξ πενί ηεκ

7
θηιμζμθία, πμο μμο ζομίδεη ημοξ δεμμζημγνάθμοξ πμο ζοκςζηίδμκηαη ζηα Ζαηνηθά
Σοκέδνηα θαη θαμχκμκηαη ημοξ δυθημνεξ ηήξ Ζαηνηθήξ.
Ύζηενα απυ αοηά, εφθμια θαηακμείηαη θαη ημ γηαηί μ μέγαξ θηιυζμθμξ θαη
μαζεμαηηθυξ Alfred North Whitehead (θαζεγεηήξ ημφ Bertrand Russell –έπμοκ
απυ θμηκμφ ζογγνάρεη ημ Principia Mathematica) έπεη πεη γηα ημ ζφκμιμ ηήξ
Δοηηθήξ θηιμζμθίαξ υηη είκαη… «ζπόιηα γναμμέκα ζηα πενηζώνηα ηςκ θεημέκςκ ημύ
Πιάηςκμξ» (ιυγηα πμο δεκ ημο ηα ζογπχνεζε ημ θαηεζηεμέκμ). Έηζη ελεγείηαη
επίζεξ, θαη ημ γηαηί μ δηθυξ μαξ Ηχζηαξ Αλειυξ έπεη πεη υηη μεηά ημκ Νιάηςκα
δεκ οπήνλακ θηιυζμθμη πανά μυκμκ ζημπαζηέξ.
Σε ηί ζοκίζηαηαη υμςξ είκαη αοηυ ημ ζογθεθνημέκμ είδμξ ζθέρεξ;

Τμ είδμξ «Φηιμζμθία»
Λεθίκεζα ζεμεηχκμκηαξ υηη μηιχκηαξ πενί “Φηιμζμθίαξ”, μ θαζέκαξ εκκμεί
υ,ηη ημφ θαπκίζεη, θη υηη αοηυ πμο εκκμεί δεκ έπεη ζπέζε με ηεκ θηιμζμθία αιιά
με ημ πυνημ ημο (εγχ δεκ ελαηνμφμαη). Ια θαιά! ζα νςηήζεηε: Ώζηε δεκ οπάνπεη
μηα αοζεκηηθή ζεμαζία μπαξ θαη γιοηχζμομε απυ ηα πνμσυκηα ηήξ πμνημιαγκείαξ;
Ακ ακμίλεηξ έκα ιεληθυ ζηεκ ιέλε “Φηιμζμθία”… Τδίθμξ! Αιιειμοπίεξ ιέλεςκ με
ζεμαζία πμο δεκ είκαη πενηζζυηενμ ζαθήξ απυ ηεκ ζεμαζία ηεξ ιέλεξ πμο
δηαζαθεκίδμοκ. Ιέζα ζημκ μνηζμυ δεκ οπάνπεη πμοζεκά ε ιέλε “Σημπαζμυξ”, πμο
είκαη μ μμπιυξ ημφ “θηιμζμθείκ”. Ηαη γηαηί αοηυ; Ια επεηδή ε δμοιεηά ηχκ
ιεληθχκ δεκ είκαη κα ενμεκεφμοκ ιέλεηξ (πμο άιιςζηε ζεμαίκμοκ θάηη δηαθμνεηηθυ
ακαιυγςξ πνμζχπςκ θαη πενηζηάζεςκ) αιιά κα βμεζμφκ ζημκ πνμζακαημιηζμυ μαξ
μέζα ζηα «πνμκίςξ θμηκμιεθημφμεκα» μεηαλφ εμχκ θαη αιιήιςκ. Εμχκ πμο ιέμε
θάηη ηη μυκμ γηα κα μηιήζμομε, ακηί κα μηιμφμε μυκμ γηα κα πμφμε θάηη. Εμχκ μη
μπμίμη δεκ θαηακμμφμε επεηδή δεκ εμβαζφκμομε, θαη δεκ εμβαζφκμομε επεηδή
βηαδυμαζηε, θαη βηαδυμαζηε γηα κα μαξ πενηζζέρεη πνυκμξ κα λμνθίζμομε ηεκ
πιήλε μαξ. Ιέζα ζε υια αοηά πμο δηαβάδεηε εδχ, δεκ οπάνπεη ε ιέλε
«ζοκαίζζεμα». Ιηα ιέλε πμο έπεη ηεκ ίδηα βανφηεηα γηα ηεκ θαηακυεζε, υζε
βανφηεηα έπεη ιέλε «ζημπαζμυξ» γηα ηεκ Φηιμζμθία.
Δεκ είκαη ιμηπυκ δηυιμο πανάδμλμ ημ υηη δεκ θοθιμθμνμφκ ζαθείξ μνηζμμί
πενί Φηιμζμθίαξ (πςνίξ βεβαίςξ αοηυ κα ζεμαίκεη υηη δεκ οπάνπμοκ ηέημημη).
Ηαη ζα μμο πεη θάπμημξ υηη μφηε θαη παιηυηενα θοθιμθμνμφζακ ηέημημη μνηζμμί.
Σαθχξ!… αιιά παιηυηενα δεκ οπήνπε ε ακάγθε ημοξ, αθμφ ήηακ αοημκυεημ υηη ε
ιέλε ζεμαίκεη απιχξ θηιίακ ζμθίαξ πςνίξ ηεκ ακάγθε ενμεκεοηηθχκ ζοκδειχζεςκ.
Τμ εκδηαθένμκ γηα ενμεκείεξ άνπηζε υηακ γηα πνχηε θμνά αθμφζηεθε ε ιέλε
«Φηιυζμθμξ», μπυηε θαη άνπηζακ κα δνμμμιμγμφκηαη ηα ενςηήμαηα ηα ζπεηηθά με
ημ εηδηθυ είδμξ ζθέρεξ πμο απμθιήζεθε “θηιμζμθείκ”: δειαδή ημ είδμξ ζθέρεξ,
πμο έδςζε ζηεκ ιέλε “θηιμζμθία” ημ κυεμα πμο πνέπεη κα έπεη –ακ ηήξ ημ
επηηνέρμομε εμείξ, πμο ανμέγμομε ζεμαζίεξ ζηφβμκηαξ ηα ζφκκεθα ημφ θαπκμφ
μαξ.
Ηαη υια αοηά εκ πενηιήρεη βεβαίςξ, θαζχξ θαη ηα επυμεκα. Δηυηη ακ ανπίζς ηηξ
ιεπημμένεηεξ γηα ημ ηη είπακ μη ανμμδηυηενμη απυ εμέκα ζα μμο πείηε υηη έπεηε θαη
δηθά ζαξ πνμβιήμαηα γηα κα ζθμηηζηείηε. Ηαη υπη υηη εημφηα είκαη πνμβιεμαηηθά,

8
αιιά δεκ έπμοκ δνάζε (πμο είκαη ημ δηθυ μαξ πυνημ). Γκ πενηιήρεη λακαιές, θαη
μάιηζηα επί ηνμπάδεκ… ε θηιμζμθία ακάγεηαη ζημ απυζεμα μνηζμέκμο είδμοξ
γκχζεςκ πμο θαιιηενγμφκηαη με ζογθεθνημέκμ ηνυπμ ζημπαζμμφ (ημ θηιμζμθείκ)
πμο βαζίδεηαη ζηεκ θνηηηθή ζθέρε. Ηαη θαηά ηεκ εθηίμεζε ηεξ επηθήξ εθείκεξ
επμπήξ, μη γκχζεηξ ηαληκμμμφκηαη ζε δφμ είδε:
Τμ πνχημ είδμξ αθμνά ζε υιεξ ηηξ γκχζεηξ (έκζηηθηεξ ή ζοκεηδεηέξ,
ζημπαζηηθέξ ή επηζηεμμκηθέξ) πμο έπμοκ κα θάκμοκ με ηεκ πνεία ηήξ έμβηαξ
οπυζηαζεξ, δειαδή ηεκ ακάγθε γηα επηβίςζε θαη δηαηήνεζε ημύ είδμοξ –θαη ζε
αοηυ ημ είδμξ γκχζεςκ βαζίδμκηαη ακέθαζεκ υιμη μη έμβημη μνγακηζμμί, απυ ημοξ
μμκμθφηηανμοξ μέπνη ηηξ αθεκηηέξ μαξ, πμο δεκ μαξ θηάκεη μηα δςή γηα κα
μάζμομε ημ δεκ, αιιά ζέιμομε θαη ακαθφθιςζή ημο εκ ηυπς πιμενχ.
Τμ έηενμ είδμξ γκχζεςκ αθμνά ζηεκ θνηηηθή γκχζε, ηεκ πένακ ηήξ μφης
ακαγθαίαξ. Αοηή παναθηενίζηεθε ςξ «Γκώζε πεναηηένς (ή επέθεηκα) ηεξ πνείαξ»,
ή θαη «Γκώζε ζεςνίεξ είκεθεκ». Ηαη ζηεκ απμνία γηαηί κα οπάνπεη επηζομία γηα
ηέημηα γκχζε; ε απάκηεζε ήηακ επεηδή μη άκζνςπμη «θύζεη ημύ εηδέκαη μνέγμκηαη»
(Ανηζημηέιεξ, Βηβιίμκ Α΄, Ιεηά ηα Φοζηθά). Ηαη με υιεξ αοηέξ ηηξ εθθνάζεηξ –
πμο αιιειμ-ζομπιενχκμκηαη– εκκμείηαη ε Γκχζε αοηή πμο ζήμενα μκμμάδεηαη
“θηιμζμθηθή”, θαη θάπμημη ηεκ ζεςνμφκ ςξ μδυ πνμξ ηεκ Αιήζεηα. Αοηή ε γκχζε
ελειηζζυμεκε πενηέιαβε ηεκ “Ιεηαθοζηθή” θαη ηεκ “Μκημιμγία” πμο υιεξ ημοξ
ζοκ-απμηειμφκ ηεκ “Γκχζε” με ημ “Γ” θεθαιαίμ. Ηαη ζε αοηήκ ηαληκμμείηαη ημ
είδμξ πμο μκμμάζζεθε Άκζνςπμξ -μξ ακαζνεί-α-υπςπε (Ηναηφιμξ).
Δηυηη μυκμκ μη Άκζνςπμη θηιμζμθμφκ. Μφηε μη παπαγάιμη, μφηε ηα ακζνςπμεηδή
(Γηδηθχξ με ηα ακζνςπμεηδή οπάνπεη πνυβιεμα δηυηη είκαη θη αοηά δομ εηδχκ: Τμ
έκα είδμξ έπεη πάνα πμιιέξ ειιείρεηξ γηα κα ημ πεηξ άκζνςπμ, θαη ζημ άιιμ είδμξ
ακ ημ πεηξ μασμμφ, ζα ζμο πενηζζέρμοκ ελ ίζμο πμιιά –θη επί πιέμκ θηκδοκεφεηξ
κα παξ γηα ελφβνηζε δηυηη ζίγεηξ εοαίζζεηα πνμζςπηθά δεδμμέκα).
Έηζη ιμηπυκ, έπμομε επηηέιμοξ μηακ πνχηε πνμζέγγηζε ημφ «θηιμζμθείκ»
ζηεκ πονεκηθή ημο ζεμαζία με υνμοξ θηιμζμθηθμφξ, ακαθενυμεκμοξ ζε εκενγυ
οπμθείμεκμ πμο επηιέγεη θαη θνίκεη (ζημπαζηήξ). Μπυηε, ιμγανηάδμομε υηη ε γκχζε
πμο έπεη κα θάκεη με ηεκ πνεία είκαη ακαγθαία θαη ζοπκά αοηυμαηε θαη απνυζςπε,
εκχ ε επέθεηκα ηήξ πνείαξ είκαη πνμαηνεηηθή θαη απαηηεί ηεκ βμοιεηηθή θνίζε ημφ
ζημπαζηηθμφ οπμθεημέκμο.
Ηαη είκαη πνχηε ε πνμζέγγηζε αοηή, επεηδή πιεζηάδμκηαξ μάξ πενημέκεη
μηα αθυμε πανάμεηνμξ πμο ιέεη υηη, καη μεκ επέθεηκα ηεξ πνείαξ, αιιά… υια αοηά
ηα “έλς θαη μαθνηά απυ ηεκ ηδημηέιεηα”, πνέπεη κα έπμοκ θαη θάπμημ κυεμα γηα
ηεκ Δςή θαη ημκ Ηυζμμ. Δηυηη θαη ημ ηί ζομβαίκεη ζημ Κέθμξ ημφ Ιαγγειάκμο
είκαη μεκ πένακ ηήξ πνείαξ, αιιά δεκ είκαη θηιμζμθηθυ δήηεμα, αθμφ δεκ είκαη
υπςξ ημ κέθμξ ημφ πυνημο μαξ πμο είκαη πνμσυκ ζημπαζμμφ, αιιά βαζίδεηαη ζε
οπμιμγηζμμφξ βάζεη δεδμμέκςκ. Μπυηε είκαη επηζηεμμκηθυ.
Αοηυ ιμηπυκ πμο έπεη ζεμαζία γηα ημκ παναθηενηζμυ εκυξ δεηήμαημξ ςξ
θηιμζμθηθμφ, είκαη βεβαίςξ ε ζεςνεηηθή θφζε ημο (δήηεμα επέθεηκα ηεξ πνείαξ),
πενηζζυηενμ υμςξ απαηηείηαη ε θνίζε αιιά θαη ε ακηδημηειήξ βμφιεζε ημφ
οπμθεημέκμο. Ιε ηεκ πνμτπυζεζε υηη υια αοηά έπμοκ κυεμα ζπεηηθυ με ημκ Ηυζμμ

9
θαη ηεκ δηαηνηβή μαξ ζ’ αοηυκ. Ηαη είμαζηε πιέμκ θμκηά, αιιά γηα ηεκ επαθή ζα
πνεηαζηεί κα θαηαζπανάλμομε ανθεηά θανβέιηα αθυμε.
Τμ θαιφηενμ ηζημνηθυ πανάδεηγμα γκςζηαθήξ ακηδημηέιεηαξ (επέθεηκα ηεξ
πνείαξ) ήηακ ημ θίκεμα ηχκ Μομακηζηχκ, πμο απεηέιεζε ημ υπεμα με ημ μπμίμ ημ
ανπαίμ θιαζηθυ πκεφμα δηέηνελε ημκ ζθμηεηκυ Ιεζαίςκα. Μ Μομακηζμυξ είπε ηυηε
ακαπηοπζεί μέζα ζημοξ θυιπμοξ ηήξ εθθιεζίαξ θαη είπε θαημνζχζεη κα γίκεη
ακεθηυξ με ημ πμκενυ άιιμζη υηη απμηειμφζε μυκμκ «άζθεζε ενγαζίαξ», πςνίξ
θαμηά πνυζεζε ένεοκαξ γηα εκαιιαθηηθή αιήζεηα.
«Άζθεζε ενγαζίαξ» ιμηπυκ ηυηε ημ θηιμζμθείκ (θάηη ζακ ημ μπνηηδ, ή ημ
SUDOKU!), θαη μη πνμθήηεξ αοηήξ ηήξ μκεμεηχδμοξ κηνμπήξ είπακ εμθακηζζεί με
ηεκ ζηαδηαθή οπμπχνεζε ημφ Γιιεκηθμφ Νμιηηηζμμφ (οπυ ηεκ πίεζε ηςκ αγμνχκ -
υπςξ ζα ιέγαμε ζήμενα). Τυηε πμο ε κμζεία ηχκ ειιεκηθχκ μεηαθοζηθχκ
πνμηάζεςκ απυ ηα αηγοπηηαθά ηεναηεία –βμεζμφζεξ θαη ηεξ νςμασθήξ εοεμενίαξ-
είπε ανπίζεη κα οπυζπεηαη εο-εμενία ζημ επέθεηκα (υπμο δεκ οπάνπεη εμένα), θαη
κα απεηιεί με μανηφνηα ζςμαηηθά (υηακ δεκ ζα έπεηξ ζχμα). Αοηά ηα ακέθδμηα
οημζεηήζεθακ απυ ηα δηάδμπα ηεναηεία, επηθονχζεθακ εκ ζοκεπεία θαη απυ ημκ
Αογμοζηίκμ με νεημνηθέξ πενηπιμθάδεξ, πμο έγηκακ μη Ζενέξ Γναθέξ ημο Δοηηθμφ
Νμιηηηζμμφ. Έηζη πνμέθορακ θαη μη δηάθμνμη «πηζημί» πμο άνπηζακ κα ακμίγμοκ
πηζηςηηθμφξ ιμγανηαζμμφξ εοεμενίαξ ζημ επέθεηκα (Σογπςνμπάνηηα), υπςξ
πενίπμο μη ζφγπνμκμη «πηζημί» ηςκ ζογπνυκςκ ηεναηείςκ δημνίδμκηαη θαη
αμείβμκηαη ή ζοκηαλημδμημφκηαη με πνέςζε ζημ επέθεηκα (πνεχκμοκ ημοξ
απμγυκμοξ ημοξ, αιιά γη αοηυ θηαίκε μη Τνάπεδεξ).
Αοηυ ημ γκςζημιμγηθυ βημιί έπαηδε έηζη πανάθςκα μέπνη ηεκ εμθάκηζε ημφ
Δηαθςηηζμμφ, μπυηε λακάνπηζε ε ακαδήηεζε ηήξ “επέθεηκα ηήξ Χνείαξ Αιήζεηαξ”.
Σημ δηάζηεμα μεηαλφ Ανπαηυηεημξ θαη Δηαθςηηζμμφ, μη δειςηέξ ημφ επέθεηκα ηεξ
πνείαξ «Αγαζμφ Ωναίμο θαη Αιεζηκμφ» θηιμζμθμφζακ μεκ… με άθνα μοζηηθυηεηα
δε. Ηαη υπη απιχξ ακελάνηεηα απυ ηηξ βημηηθέξ ακάγθεξ ημοξ αιιά θαη εηξ βάνμξ
αοηχκ, αθμφ πμιιμί οπέθενακ θαη μανηφνεζακ πάνηκ ηχκ θηιμζμθηθχκ ημοξ
εκδηαθενυκηςκ. Ηαη εδχ αξ ζομεζμφμε ημκ παζίγκςζημ Giordano Bruno θαη ημκ
ειάπηζηα γκςζηυ –θαη ανηζημηειηθυ- Βμήζεημ (Boethius). Ε δηαθμνά ημφ ηυηε απυ
ημ ζήμενα, είκαη υηη εκχ ηυηε θαθμπάζαηκακ επεηδή θηιμζμθμφζακ, ζήμενα
θηιμζμθμφμε επεηδή θαθμπενκάμε –ή έηζη ημ ιέμε. (Ζδμφ θαη μηα απυ ηηξ δηαθμνέξ
ακάμεζα ζημκ ζημπαζηή, θαη ηεκ μασμμφ με πνμκμμηαθά θεθηεμέκα).
Ιε ηεκ έιεοζε ιμηπυκ ημφ Δηαθςηηζμμφ ακαζενμάκζεθε ε μειέηε, λακα-
ζήθςζακ θεθάιη ηα ζεςνεηηθά εκδηαθένμκηα, θαη έηζη άνπηζε ε Γπμπή ηήξ
Κεχηενεξ Φηιμζμθίαξ με ημοξ Bacon, Des Cartes θαη Newton, γηα κα θιείζεη με
ημκ Immanuel Kant, πμο πςνίξ αοηυκ δεκ είκαη βέβαημ υηη ζα είπαμε δηθαίςμα κα
μηιμφμε γηα Φηιμζμθία (κεχηενε ή παιαηυηενε δεκ έπεη ζεμαζία –αθμφ ε θηιμζμθία
ήηακ ακέθαζεκ Ιοζηενηχδεξ θαη ζα είκαη πάκηα Κέα). Σομπιενχζεθακ έηζη
ζπεδυκ δομ πηιηεηίεξ πςνίξ μοζηαζηηθέξ πνμηάζεηξ ζπεηηθέξ με εκδηαθένμκηα πενί
ημύ εηδέκαη πεναηηένς ηεξ πνείαξ, ή ζεςνίεξ είκεθεκ. Ιηα έιιεηρε πμο έδςζε ημ
δηθαίςμα ζημκ North Whitehead κα πεη αοηά πμο είπε πεη –αξ με ηα λακαιέμε
ηχνα θαη ημ θμονάδμομε.

10
 Απυ ηηξ ανπέξ ημο πεναζμέκμο αηχκα (θαη με μηακ μηθνή ακάπαοια μεηά
ημκ Kant) μη ελειίλεηξ άνπηζακ κα είκαη ναγδαίεξ μεκ, ζοκανπαζηηθέξ δε: Ε
Φηιμζμθία είπε ζοκεηδεημπμηήζεη υηη δεκ μπμνεί κα πεη θάηη θαηκμφνγημ ζπεηηθά με
ηα φπαηα ενςηήμαηά ηεξ. Δεκ μπμνμφζε κα πεη θάηη παναπάκς γηα ημ Άπεηνμ.
Νυζμ άπεηνμ είκαη αοηυ επηηέιμοξ; Γη αοηυ άθεζε ηεκ ζθοηάιε ζηεκ Φοζηθή, κα
βγάιεη αοηή ηα θάζηακα απυ ηεκ θςηηά βνίζθμκηαξ ημ πέναξ ημφ απείνςξ μηθνμφ,
χζηε κα οπάνπεη κέα βάζε γηα ζομπέναζμα θαηά ζοκεθδμπήκ γηα ημ απείνςξ
μεγάιμ. Τμ ζθάιμα ζ’ αοηήκ ηεκ ζθέρε ήηακ ημ υηη, ηυζμκ μη θηιυζμθμη υζμκ θαη
θονίςξ μη Φοζηθμί, θακηάδμκηακ θαη ακαδεημφζακ έκα πέναξ δμμηθυ. Ηαη ε έθπιελε
ήηακ κα ακαθαιοθζεί υηη ημ Άπεηνμ δεκ έπεη δμμηθυ παναθηήνα, αιιά ιεηημονγηθυ…
Ηαη με ηηξ ογείεξ μαξ!
Ηη έηζη, ηα φπαηα ενςηήμαηα έμεηκακ μεηέςνα μεηαλφ Φηιμζμθίαξ θαη
Ιεηαθοζηθήξ (ή Μκημιμγίαξ) απυ ηε μηα πιεονά, θαη Φοζηθήξ απυ ηεκ άιιε, ε
μπμία άνπηζε κα ηα λακα-ακαθαιφπηεη υπςξ αοηυ είπε γίκεη γηα πνχηε θμνά απυ
ημοξ πνμζςθναηηθμφξ θηιμζυθμοξ –πμο θη εθείκμη Φοζηθμί ήζακ. Γημφηε ηε θμνά
υμςξ με ενγαιείμ ηεκ έζπαηε ιεπημμένεηα ηήξ Ύιεξ θαη ηήξ Δςήξ, δηθαηχκμκηαξ
έηζη ημκ William Blake πμο είπε θάπμηε μηιήζεη γηα ηεκ ηενυηεηα ηεξ έζπαηεξ
ιεπημμένεηαξ.
Έηζη ιμηπυκ, υηακ ζημκ γκςζηαθυ μνίδμκηα ηήξ Γπηζηήμεξ ακέηεηιε ε
Ηβακηηθή, ε ζεά Νηζακυηεηα εθζνυκηζε ημ πνμπαημνηθυ αμάνηεμα ηήξ Βεβαηυηεηαξ
απυ ημκ ζνυκμ ημο, θαη εγθαηέζηεζε ζ’ αοηυκ ηεκ Απνμζδημνηζηία. (Σημκ υνμ
Ακηηθεημεκηθή Απνμζδημνηζηία οπάνπεη θάπμημ πνμβιεμαηάθη, δεδμμέκμο υηη δίπςξ
πνμζδημνίδμκ οπμθείμεκμ δεκ οθίζηαηαη πνμζδημνηζμυξ, μπυηε ε απνμζδημνηζηία
μμηάδεη θαη ιίγμ οπμθεημεκηθή, θαη με ημ ζομπάζημ). Μφηςξ ή άιιςξ, ε βεβαηυηεηα
οπμπςνεί ζημκ θνηηηθυ παναθηήνα ηήξ εγθονυηεηαξ πμο ηήξ είπε ακέθαζεκ
ακαγκςνίζεη ε Φηιμζμθία.
Αοηέξ μη αιιαγέξ απεηέιεζακ θαίνημ μνυζεμμ ζηεκ αέκαε ελειηθηηθή
πμνεία ημφ κμο. Μ άκζνςπμξ έπεη πιέμκ θζάζεη ζε ηέημημ κμεηηθυ φρμξ χζηε,
απιχκμκηαξ ημ βιέμμα ημο ζεςνεί ζε μνίδμκηεξ ηδακηθμφξ πμο εθηείκμκηαη, υπη
απιχξ επέθεηκα ηήξ πνείαξ ημο, αιιά θαη πένακ θάζε θακηαζίαξ. Ηη υηακ ακαδεηά
εθεί πένα ηεκ πναγμαηηθυηεηα ςξ ενεοκεηήξ, ζοπκά θηιμζμθεί πςνίξ ίζςξ κα ημ
παίνκεη μονςδηά, θαη δεκ είκαη ζπάκημ κα θαηαθνμκεί θη απυ πάκς ηεκ θηιμζμθία
ηεκ μπμία δηαθμκεί, ίζςξ θαη εκ αγκμία ημο. Όηακ ενςηά «πχξ ζομβαίκεη αοηυ;»
μάιιμκ ζθέθηεηαη αθυμε επηζηεμμκηθά. Όηακ υμςξ ανπίζεη κα ενςηά «Γηαηί…»,
επηζηναηεφεη ηεκ θνίζε ημο, θαη με θάπμημ απυ αοηά ηα «γηαηί…» ίζςξ ακαδεηά
κυεμα μπυηε θηιμζμθεί. Όηακ μάιηζηα, μπνμζηά ζε θάηη ακενμήκεοηα θβακηηθά
θεκά ηα βνεη μπαζημφκηα θη ανπίζεη κα πάκεη ηεκ εμπηζημζφκε ημο ζηεκ Ανπή ηήξ
Αηηηυηεημξ, ηυηε ανπίδεη κα οπενβαίκεη, εθηυξ απυ ηεκ Γπηζηήμε, αθυμε θαη ηεκ
ίδηα ηεκ Φηιμζμθία. Μ θίκδοκμξ ηυηε είκαη κα μεηαηνέρεη ηεκ άγκμηά ημο ζε ζνάζμξ
-ακ δεκ δηαζέηεη ηεκ αοηεπίγκςζε ημφ θηιμζμθηθμφ ζημπαζμμφ. Έηζη, δεκ είκαη
θαζυιμο δφζθμιμ κα παναμείκεη απιυξ ιμγηζηήξ δεδμμέκςκ, έζης θη ακ ηα
δεδμμέκα ημο είκαη θηιμζμθηθμφ είδμοξ.
Ηαη εδχ οπάνπμοκ εκζηάζεηξ απυ μέιε δηαθυνςκ επηζηεμμκηθχκ θιάδςκ
πμο εμθακίδμκηαη ζε ζφγποζε ζεςνχκηαξ ημκ θιάδμ ημοξ πνςημπυνμ ζε ηδέεξ

11
πμο ςξ επηζηήμμκεξ ηηξ ζεςνμφκ εθηνμπή. Αθμφ ζφμθςκα με ημκ Ηφθιμ ηήξ
Βηέκκεξ, μηα πνυηαζε ζεςνείηαη υηη θονημιεθηηθά έπεη κυεμα, εάκ θαη μυκμκ εάκ,
είκαη ακαιοηηθή ή εμπεηνηθχξ επαιεζεφζημε (Alfred Jules Ayer, 1936). Ηαη ε
ζφγποζε μθείιεηαη ζημ υηη, εκχ ε Γπηζηήμε μηιμφζε γηα θακυκεξ επηζηεμμκηθήξ
δεμκημιμγίαξ, άθεζε κα αηςνείηαη ε άπμρε υηη ζεςνεί ζακ ακμεζία ηεκ
θηιμζμθηθή ζθέρε. Τμ πηζακυηενμ είκαη υηη βνηζθυηακ θη αοηή ζε ζφγποζε
μπνμζηά ζηηξ ακαθαιφρεηξ ηεξ Φοζηθήξ.
Έηζη υμςξ έμεηκε έθζεηε πμιιαπιχξ επεηδή –θαη εοηοπχξ- δεκ δηαζέηεη
εκηαίμ θέκηνμ εθπμνεφζεςξ ηδεμιμγίαξ υπςξ μη ζνεζθείεξ πμο ελαπμιφμοκ έκακ
Αογμοζηίκμ, πμο μηιχκηαξ γηα ημκ Νιάηςκα ακηαγςκίδεηαη επηηοπχξ ηα ζεμενηκά
πμκηηαθά ακέθδμηα, πςνίξ κα θμθθηκίδεη θάπμημξ. Αιιά έπεη θη αοηή ημοξ
αενμιυγμοξ ηεξ υπςξ θάπμημκ εγπχνημ δημνηζμαηία πμο απμθαίκεηαη με φθμξ
επηζηεμμκηθυ υηη: «θηιμζμθία είκαη μ πχνμξ (!) ηχκ πνμβιεμάηςκ πμο ζημ
δηεκεθέξ δεκ είκαη δοκαηυκ κα οπαπζμφκ ζε θάπμηακ επηζηεμμκηθή πενημπή».
(Θαομάδς ημκ πχνμ δηυηη έηζη ελαζθαιίδεηαη μηα κέα πεγή ΓΚΦΖΑ εηξ ημ άπεηνμ
δηεκεθέξ –αοηυ ημ οπμγναμμίδς). Μ θφνημξ αοηυξ ζομπιενχκεη υηη επηηνέπεη ζηεκ
Φηιμζμθία κα αζπμιείηαη με ημ δήηεμα ημφ «Είκαη», άκηε θαη με ηα ζέμαηα ηήξ
Σοκείδεζεξ θαη ηήξ βμοιεηηθήξ ειεοζενίαξ –ακ είκαη θνυκημε… Ηαιμζφκε ημο!
Γπηζηήμε θαη Φηιμζμθία -αξ ημ πάνμοκ απυθαζε υηη- είκαη δομ πιεονέξ
ημφ ηδίμο κμμίζμαημξ. Ημηκυηοπμ αοηυ, αιιά –ηί κα θάκμομε;– έηζη ζομβαίκεη. Ηαη
γη αοηυ μκυμαζακ θηιμζυθμοξ εθείκμοξ ημοξ πνμζςθναηηθμφξ Φοζηθμφξ. Γη αοηυ
θαη μη ακαθαιφρεηξ ηήξ Ηβακηηθήξ μδεγμφκ ζε πνμηάζεηξ ζημ μέηςπμ ημφ
θηιμζμθηθμφ ζημπαζμμφ. Γη αοηυ θαη έκαξ ροπακαιοηήξ, ςξ θιηκηθυξ μεκ είκαη
επηζηήμςκ, εκχ ςξ ζεςνεηηθυξ πηζακυκ κα θηιμζμθεί –ημ λένεη, ή δεκ ημ λένεη,
αοηυ είκαη άιιμ δήηεμα.
Ανμμδηυηεηα ηήξ Θεςνίαξ είκαη ε Ννυηαζε, θαη ένγμ ηήξ Γπηζηήμεξ ε Ένεοκα γηα
ηεκ ζομθςκία ηήξ ζεςνίαξ με ηεκ πναγμαηηθυηεηα. Υπυ ηεκ πνμτπυζεζε υηη ε
Θεςνία απμδέπεηαη υηη ημ Ιοζηηθυ ηεξ είκαη γηα κα ημ μάζμομε, θαη ε Γπηζηήμε
απμδέπεηαη υηη ημ Ιοζηήνηυ μαξ είκαη γηα κα ημ δήζμομε. Ηαη Ιοζηήνημ οπάνπεη,
υπςξ ημ έπμοκ ήδε επηζεμάκεη θάπμηα μέιε ηήξ επηζηεμμκηθήξ θμηκυηεηαξ:
Μ Alan Turing, έκαξ απυ ημοξ ζεμακηηθυηενμοξ μαζεμαηηθμφξ-ιμγηθμφξ ημο
θαηνμφ μαξ, ζεμειηςηήξ ηεξ ζεςνίαξ ηςκ Ε.Υ. θαη ηεξ "ηεπκεηήξ κμεμμζφκεξ",
οπμπηεφεηαη υηη ε ελς-αηζζεηενηαθή ακηίιερε (Extra sensory perception) έπεη
μεγάιε ζεμαζία γηα ημ ζθέπηεζζαη (thinking).
Μ François Jacob επίζεξ (1920–2013) ζεςνείηαη ςξ έκαξ απυ ημοξ μεγάιμοξ
επηζηήμμκεξ ημφ 20μο αηχκμξ. Γίκαη μ ζπμοδαίμξ Γάιιμξ βημιυγμξ πμο ημ 1965
μμηνάζηεθε με ημκ Jacques Monod θαη ημκ θαζεγεηή ημοξ André Lwoff ημ
βναβείμ Nobel γηα ηηξ μειέηεξ ημοξ ζηε μμνηαθή βημιμγία ζηα ενγαζηήνηα ημφ
Ζκζηηημφημο Pasteur ζημ Νανίζη. Σε μηακ μεηαγεκέζηενε ζοκέκηεολή ημο ζπεηηθά
με ηα ζομπενάζμαηα ηχκ ενεοκχκ ημο, ζεμεηχκεη με κυεμα υηη… ε πνμέιεοζε ηήξ
δςήξ είκαη έκα πμιφ μεγάιμ πνυβιεμα πμο θηκδοκεφεη κα παναμείκεη γηα θαηνυ
μέζα ζηεκ Ιεηαθοζηθή. Ηαη αοημιελεί γηα υπμημκ αμθηβάιιεη… L’ origine de la vie
est un tres gros problem qui risque de rester pour longtemps dans la
Metaphysique.

12
 Τμ δήηεμα είκαη υηη ηέημηεξ οπένμπεξ ζφκζεηεξ θηιμζμθηθέξ ζθέρεηξ,
ζοκήζςξ μέκμοκ ζηα αδήηεηα. Μ Άκζνςπμξ (αοηυξ δήια δε πμο πεπνςμέκμ ημο
είκαη ε Γκχζε), ζοκήζςξ έπεη οπμθφρεη ζηηξ πιφζεηξ εγθεθάιςκ πμο θάκμοκ μη
ιασθέξ ηδεμιερίεξ με ημοξ πνςηυγμκμοξ δμγμαηηζμμφξ ημοξ (πμο πνμζθένμοκ θαη
ςθειημηζηηθά ακηίδςνα χζηε κα κα ηθακμπμηείηαη ηυζμ ε ναζομία ημο, υζμ θαη ημ
Αογμοζηίκεημ fan club ηήξ Φνείαξ).
Ναναιιήιςξ επςθειμφκηαη θαη μη πιαζημγνάθμη ημφ Δηαθςηηζμμφ θαη
επίγμκμη ημφ Ιεζαίςκα (πμο «πμηέ δεκ πεζαίκεη»). Τνοπχκμοκ ιαζναίμη ζηα
Σοκέδνηα, με θμηκςκηθμ-ζεςνεηηθέξ θεκμιμγίεξ θαη «ζθυπημεξ ακαθνίβεηεξ» πμο
θαιφπημοκ πμιηηηθέξ ζθμπημυηεηεξ θαη εμπμνηθά ζομθένμκηα. Άιιμηε πάιη,
πιαζημγναθμφκ πνμηάζεηξ επηζηεμμκηθέξ, γηα κα θαιφρμοκ με επηζηεμμκηθά άιιμζη
πμμπέξ πμνεγχκ θαη πμιηηηθχκ. Ηαη υια αοηά γηα ηεκ δήζεκ ηθακμπμίεζε πιαζηχκ
ακαγθχκ πμο είκαη ζημ πνυγναμμα κα μείκμοκ δηά πακηυξ ακηθακμπμίεηεξ.
Ηαη πκίγμοκ ημ Ηυζμμ ζε πειάγε πιαζηχκ δηιεμμάηςκ, δεηχκηαξ απυ ηεκ
Φηιμζμθία κα θαζίζεη ζημκ ηνίπμδα ηήξ Νοζίαξ γηα κα ημοξ δχζεη πνεζμμφξ, χζηε
κα μεηαζέζμοκ ηηξ εκμπέξ ημοξ ζε άιιμοξ. Ηαη μ μεκ πνεζμυξ μπμνεί θάιιηζηα κα
είκαη θηιμζμθηθυξ, εάκ ηέημηα είκαη ε πνυζεζε ηήξ Νοζίαξ (ηδίςξ ακ αοηή είκαη ε
θςκή ηήξ Σοκεηδήζεςξ). Τμ δήηεμα υμςξ πμο δεκ αθμνά ζε ζεςνεηηθά θαη
ακηδημηειή εκδηαθένμκηα, είκαη «πνυθαζε εκ αμανηίαηξ», μη μπμίεξ θαιφπημκηαη με
«ζθυπημεξ ακαθνίβεηεξ» (μη αμανηίεξ με ημ ανπαίμ κυεμα). Τυηε ε ακηδημηειήξ
άπμρε είκαη μάζθα ηδημηειχκ βιέρεςκ, ημ δήηεμα είκαη εθ ημο πμκενμφ, θαη μ
εμπκεοζηήξ ημο είκαη ιαζνέμπμνμξ ηδεχκ, πμο ζέιεη ημοξ ακζνχπμοξ ζε αγέιεξ
θαημηθηδίςκ κα ζθμφδμοκ γηα ημοξ αθέκηεξ ημοξ.
Όπμηα ζοκεδνηαθή ή άιιε οπμζηήνηλε θη ακ έπμοκ υια αοηά ΔΓΚ ΓΖΚΑΖ
ΦΖΘΜΣΜΦΖΑ, αιιά παναπάναλε ηδεχκ. Τυζμκ ελ ακηηθεημέκμο, αιιά θονίςξ ιυγς
οπμθεημεκηθχκ βιέρεςκ.
Ιε αοηέξ ηηξ ζοκζήθεξ δμφμε έκακ Ιεηα-Ιεζαίςκα μηθεημζειή ηχνα
πιέμκ, θαη υπη επηβεβιεμέκμ. Ε δηαθμνά μεηαλφ ανπαίαξ δμοιείαξ θαη ζφγπνμκεξ
έγθεηηαη ζημ υηη ε ανπαία επηβαιιυηακ, εκχ ε ζφγπνμκε δμοιεία επηιέγεηαη.
To θηιμζμθείκ είκαη θάηη ζμβανυ, υπςξ επηβεβαηχζεθε ημκ Ιεζαίςκα,
ηυζμ δηά ηχκ Μομακηζηχκ υζμ θαη με ηηξ ζοζίεξ ηχκ ζημπαδμμέκςκ ζομάηςκ ημφ
Δμγμαηηζμμφ. Όπμημξ κμμίδεη υηη ε θηιμζμθία είκαη hobby ή shopping therapy,
θαη δεκ θαίγεηαη ημ θοιιμθάνδη ημο γηα ηεκ Αιήζεηα (Νιάηςκ, 7ε Γπηζημιή), ηυηε
είκαη μαθνηά κοπηςμέκμξ, υπςξ αοημί πμο αθμιμοζμφζακ πνμ εηθμζαεηίαξ θάπμημκ
Dr. Marinoff με ημ ζφκζεμα “Νιάηςκ ακηί Prozak”, με ημ βηβιίμ ημο ζηεκ πχνα
μαξ κα λεζθίδεη ζηηξ επακεθδυζεηξ!
Τμ ηαλίδη πνμξ ηεκ Φηιμζμθία δεκ είκαη μφηε γηα ημκ θαζέκα, μφηε εφθμιμ.
Αιιηχξ, δεκ ζα είπε αλία.

Αιέλακδνμξ-Σίζοθμξ

Υ.Γ. Σηεκ επυμεκε ζοκάκηεζή μαξ (Σοκάκηεζε 2ε), πνμηείκς κα επηζθεθζμφμε ηεκ
Γιχζζα ηήξ Φηιμζμθίαξ… Ίδςμεκ!

13