Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng

Kh¸i qu¸t M« t¶
1. M« t¶ m¸y khëi ®éng
V× ®éng c¬ kh«ng thÓ tù khëi ®éng nªn cÇn ph¶i cã mét ngo¹i lùc ®Ó khëi
®éng ®éng c¬ ®èt trong. §Ó khëi ®éng ®éng c¬, m¸y khëi ®éng lµm quay
trôc khuûu th«ng qua vµnh r¨ng.
M¸y khëi ®éng cÇn ph¶i t¹o ra m« men lín tõ nguån ®iÖn h¹n chÕ cña ¾c
qui ®ång thêi ph¶i gän nhÑ. V× lý do nµy ng­êi ta dïng mét m« t¬ ®iÖn mét
chiÒu trong m¸y khëi ®éng.
§Ó khëi ®éng ®éng c¬ th× trôc khuûu ph¶i quay nhanh h¬n tèc ®é quay tèi
thiÓu. Tèc ®é quay tèi thiÓu ®Ó khëi ®éng ®éng c¬ kh¸c nhau tuú theo cÊu
tróc ®éng c¬ vµ t×nh tr¹ng ho¹t ®éng, th­êng tõ 40 - 60 vßng/ phót ®èi víi
®éng c¬ x¨ng vµ tõ 80 - 100 vßng/phót ®èi víi ®éng c¬ diesel.
* M« t¬ ®iÖn mét chiÒu
M« t¬ ®iÖn mét chiÒu gåm cã mét cuén c¶m vµ cuén øng ®­îc m¾c nèi
tiÕp ®­îc dïng ®Ó t¹o ra m« men quay cùc ®¹i khi m¸y khëi ®éng b¾t ®Çu
lµm viÖc.
(1/2)

2. C¸c lo¹i m¸y khëi ®éng

(1) Lo¹i gi¶m tèc
· M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc dïng m« t¬ tèc ®é cao.
· M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc lµm t¨ng m« men xo¾n b»ng c¸ch gi¶m tèc
®é quay cña phÇn øng lâi m« t¬ nhê bé truyÒn gi¶m tèc.
· PÝtt«ng cña c«ng t¾c tõ ®Èy trùc tiÕp b¸nh r¨ng chñ ®éng ®Æt trªn cïng
mét trôc víi nã vµo ¨n khíp víi vµnh r¨ng.
(2) M¸y khëi ®éng lo¹i th«ng th­êng
· B¸nh r¨ng dÉn ®éng chñ ®éng ®­îc ®Æt trªn cïng mét trôc víi lâi m« t¬
(phÇn øng) vµ quay cïng tèc ®é víi lâi.
· CÇn dÉn ®éng ®­îc nèi víi thanh ®Èy cña c«ng t¾c tõ ®Èy b¸nh r¨ng chñ
®éng vµ lµm cho nã ¨n khíp víi vµnh r¨ng.
(3) M¸y khëi ®éng lo¹i b¸nh r¨ng hµnh tinh
· M¸y khëi ®éng lo¹i b¸nh r¨ng hµnh tinh dïng bé truyÒn hµnh tinh ®Ó
gi¶m tèc ®é quay cña lâi (phÇn øng) cña m« t¬.
· B¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng ¨n khíp víi vµnh r¨ng th«ng qua cÇn
dÉn ®éng gièng nh­ tr­êng hîp m¸y khëi ®éng th«ng th­êng.
(4) M¸y khëi ®éng PS (M« t¬ gi¶m tèc hµnh tinh-r«to thanh dÉn)
· M¸y khëi ®éng nµy sö dông c¸c nam ch©m vÜnh cöu ®Æt trong cuén c¶m.
· C¬ cÊu ®ãng ng¾t ho¹t ®éng gièng nh­ m¸y khëi ®éng lo¹i b¸nh r¨ng
hµnh tinh.
(2/2)

-1-
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n
Kh¸i qu¸t
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc
HÖ thèng khëi ®éng
§Æc tÝnh
1. §Æc tÝnh cña m« t¬ khëi ®éng mét chiÒu
(1) Mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é, m« men vµ c­êng ®é dßng ®iÖn
VÒ c¬ b¶n m¹ch ®iÖn cña m« t¬ chØ lµ c¸c cuén d©y. Gi¸ trÞ ®iÖn trë trong
m¹ch rÊt nhá v× chØ cã ®iÖn trë cña c¸c cuén d©y. Theo ®Þnh luËt «m gi¸ trÞ
dßng ®iÖn sÏ t¨ng rÊt lín khi ®iÖn ¸p ¾c qui (12 V) lµ kh«ng ®æi vµ gi¸ trÞ ®iÖn
trë cña m¹ch lµ rÊt nhá. KÕt qu¶ lµ phÇn lín dßng ®iÖn ®i tíi m¸y khëi ®éng
vµ m« men xo¾n cùc ®¹i ®­îc t¹o ra ngay khi m¸y khëi ®éng b¾t ®Çu lµm
viÖc.
V× m« t¬ vµ m¸y ph¸t ®iÖn cã cÊu t¹o t­¬ng tù nhau, nªn ®iÖn ¸p theo chiÒu
ng­îc l¹i (søc ®iÖn ®éng ®¶o chiÒu) ®­îc t¹o ra khi m« t¬ quay lµm nhiÔu
dßng mét chiÒu.
V× søc ®iÖn ®éng c¶m øng nµy t¨ng lªn khi tèc ®é m¸y khëi ®éng t¨ng lªn do
®ã dßng ®iÖn ch¹y qua m« t¬ gi¶m ®i lµm cho m« men xo¾n vµ dßng mét
chiÒu còng gi¶m theo.
Tham kh¶o
· Tû sè truyÒn gi÷a b¸nh r¨ng dÉn ®éng vµ vµnh r¨ng xÊp xØ tõ 1 :10 tíi
1:15.
· C«ng suÊt ®Çu ra cña m¸y khëi ®éng khi míi b¾t ®Çu lµm viÖc lµ rÊt thÊp
v× m« men xo¾n lín vµ tèc ®é cña m¸y khëi ®éng thÊp nh­ng c«ng suÊt
nµy t¨ng lªn tíi gi¸ trÞ cùc ®¹i theo sù thay ®æi cña m« men xo¾n vµ tèc
®é cña m¸y khëi ®éng vµ sau ®ã gi¶m ®i. C«ng suÊt m¸y khëi ®éng ®­îc
biÓu diÔn b»ng ®­êng cong trªn h×nh vÏ theo sù thay ®æi cña m« men
xo¾n vµ tèc ®é cña m¸y khëi ®éng.
(2) Mèi quan hÖ gi÷a dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p
Khi m¸y khëi ®éng b¾t ®Çu lµm viÖc, ®iÖn ¸p ë cùc cña ¾c qui gi¶m xuèng
do c­êng ®é dßng ®iÖn trong m¹ch gi¶m xuèng. Khi c­êng ®é dßng ®iÖn
trong m¹ch lín th× kh«ng thÓ bá qua dßng ®iÖn trong m¹ch cña ¾c qui.
Theo ®Þnh luËt «m sôt ¸p t¨ng lªn khi gi¸ trÞ dßng ®iÖn trong m¹ch t¨ng lªn.
Sôt ¸p gi¶m xuèng khi gi¸ trÞ dßng ®iÖn trong m¹ch gi¶m xuèng vµ ®iÖn ¸p
¾c qui l¹i trë vÒ gi¸ trÞ b×nh th­êng.
(1/1)
C¸c bé phËn
M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc gåm cã c¸c bé phËn sau ®©y.
1. C«ng t¾c tõ
2. PhÇn øng (lâi cña m« t¬ khëi ®éng)
3. Vá m¸y khëi ®éng
4. Chæi than vµ gi¸ ®ì chæi than
5. Bé truyÒn b¸nh r¨ng gi¶m tèc
6. Li hîp khëi ®éng
7. B¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng vµ then xo¾n.
(1/1)
CÊu t¹o
1. C«ng t¾c tõ
C«ng t¾c tõ ho¹t ®éng nh­ lµ mét c«ng t¾c chÝnh cña dßng ®iÖn ch¹y tíi m«
t¬ vµ ®iÒu khiÓn b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng b»ng c¸ch ®Èy nã vµo ¨n
khíp víi vµnh r¨ng khi b¾t ®Çu khëi ®éng vµ kÐo nã ra sau khi khëi ®éng.
Cuén kÐo ®­îc cuèn b»ng d©y cã ®­êng kÝnh lín h¬n cuén gi÷ vµ lùc ®iÖn tõ
cña nã t¹o ra lín h¬n lùc ®iÖn tõ ®­îc t¹o ra bëi cuén gi÷.
2. PhÇn øng vµ æ bi cÇu
PhÇn øng t¹o ra lùc lµm quay m« t¬ vµ æ bi cÇu ®ì cho lâi (phÇn øng) quay
ë tèc ®é cao.
3. Vá m¸y khëi ®éng
Vá m¸y khëi ®éng nµy t¹o ra tõ tr­êng cÇn thiÕt ®Ó cho m« t¬ ho¹t ®éng. Nã
còng cã chøc n¨ng nh­ mét vá b¶o vÖ c¸c cuén c¶m, lâi cùc vµ khÐp kÝn c¸c
®­êng søc tõ. Cuén c¶m ®­îc m¾c nèi tiÕp víi phÇn øng.
-2-
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng

M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc CÊu t¹o

4. Chæi than vµ gi¸ ®ì chæi than

Chæi than ®­îc tú vµo cæ gãp cña phÇn øng bëi c¸c lß xo ®Ó cho dßng
®iÖn ®i tõ cuén d©y tíi phÇn øng theo mét chiÒu nhÊt ®Þnh. Chæi than
®­îc lµm tõ hçn hîp ®ång - c¸cbon nªn nã cã tÝnh dÉn ®iÖn tèt vµ kh¶
n¨ng chÞu ¨n mßn lín. C¸c lß xo chæi than nÐn vµo cæ gãp phÇn øng vµ
lµm cho phÇn øng dõng l¹i ngay sau khi m¸y khëi ®éng bÞ ng¾t.
Gîi ý:
NÕu c¸c lß xo chæi than bÞ yÕu ®i hoÆc c¸c chæi than bÞ mßn cã thÓ lµm cho
tiÕp ®iÓm ®iÖn gi÷a chæi than vµ cæ gãp kh«ng ®ñ ®Ó dÉn ®iÖn. §iÒu nµy lµm
cho ®iÖn trë ë chç tiÕp xóc t¨ng lªn lµm gi¶m dßng ®iÖn cung cÊp cho m« t¬
vµ dÉn ®Õn gi¶m m« men.
5. Bé truyÒn gi¶m tèc
Bé truyÒn gi¶m tèc truyÒn lùc quay cña m« t¬ tíi b¸nh r¨ng dÉn ®éng
khëi ®éng vµ lµm t¨ng m« men xo¾n b»ng c¸ch lµm chËm tèc ®é cña m«
t¬.
Bé truyÒn gi¶m tèc lµm gi¶m tèc ®é quay cña m« t¬ víi tû sè lµ 1/3 - 1/4
vµ nã cã mét li hîp khëi ®éng ë bªn trong.

6. Li hîp khëi ®éng

· Li hîp khëi ®éng truyÒn chuyÓn ®éng quay cña m« t¬ tíi ®éng c¬ th«ng
qua b¸nh r¨ng chñ ®éng khëp ®éng.
· §Ó b¶o vÖ m¸y khëi ®éng khái bÞ háng hãc bëi sè vßng quay cao ®­îc
t¹o ra khi ®éng c¬ ®· ®­îc khëi ®éng ng­êi ta bè trÝ li hîp khëi ®éng nµy.
§ã lµ li hîp khëi ®éng lo¹i mét chiÒu cã c¸c con l¨n.
7. B¸nh r¨ng khëi ®éng chñ ®éng vµ then xo¾n
B¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng vµ vµnh r¨ng truyÒn lùc quay tõ m¸y khëi
®éng tíi ®éng c¬ nhê sù ¨n khíp an toµn gi÷a chóng. B¸nh r¨ng dÉn
®éng khëi ®éng ®­îc v¸t mÐp ®Ó ¨n khíp ®­îc dÔ dµng. Then xo¾n
chuyÓn lùc quay vßng cña m« t¬ thµnh lùc ®Èy b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi
®éng vµ trî gióp cho viÖc ¨n khíp vµ ng¾t sù ¨n khíp cña b¸nh r¨ng dÉn
®éng khëi ®éng víi vµnh r¨ng.

-3-
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng

M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc Ho¹t ®éng

1. C«ng t¾c tõ
(1) Kh¸i qu¸t
C«ng t¾c tõ cã hai chøc n¨ng:
· §ãng ng¾t m« t¬
· ¡n khíp vµ ng¾t b¸nh r¨ng khëi ®éng dÉn ®éng khëi ®éng víi vµnh r¨ng.
C«ng t¾c tõ nµy còng ho¹t ®éng theo ba b­íc khi m¸y khëi ®éng ho¹t ®éng.
· Hót vµo
· Gi÷
· Håi vÞ (nh¶ vÒ)
H×nh bªn tr¸i d­íi ®©y tãm t¾t nguyªn lý ho¹t ®éng cña c«ng t¾c tõ.
Gîi ý khi söa ch÷a:
· NÕu cã hë m¹ch trong cuén hót, th× nã kh«ng thÓ hót ®­îc pÝtt«ng vµ do
®ã m¸y khëi ®éng kh«ng thÓ khëi ®éng ®­îc (kh«ng cã tiÕng kªu ho¹t
®éng cña c«ng t¾c tõ).
· NÕu c«ng t¾c chÝnh tiÕp xóc kÐm, th× dßng ®iÖn ®i ®Õn cuén c¶m vµ phÇn
øng rÊt khã kh¨n vµ tèc ®é cña m¸y khëi ®éng gi¶m xuèng.
· NÕu cã hë m¹ch trong cuén gi÷, th× nã kh«ng thÓ gi÷ ®­îc pÝtt«ng vµ cã
thÓ lµm cho pÝtt«ng ®i vµo nh¶y ra mét c¸ch liªn tôc.
(1/10)

(2) Nguyªn lý ho¹t ®éng

<1> KÐo (Hót vµo)
Khi bËt kho¸ ®iÖn lªn vÞ trÝ START, dßng ®iÖn cña ¾c qui ®i vµo cuén gi÷ vµ
cuén kÐo. Sau ®ã dßng ®iÖn ®i tõ cuén kÐo tíi phÇn øng qua cuén c¶m lµm
quay phÇn øng víi tèc ®é thÊp. ViÖc t¹o ra lùc ®iÖn tõ trong c¸c cuén gi÷ vµ
cuén kÐo sÏ lµm tõ ho¸ c¸c lâi cùc vµ do vËy pÝtt«ng cña c«ng t¾c tõ bÞ kÐo
vµovµo lâi cùc cña nam ch©m ®iÖn. Nhê sù kÐo nµy mµ b¸nh r¨ng dÉn ®éng
khëi ®éng bÞ ®Èy ra vµ ¨n khíp víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ ®ång thêi ®Üa tiÕp xóc
sÏ bËt c«ng t¾c chÝnh lªn.
H×nh bªn tr¸i d­íi ®©y sÏ tãm t¾t chiÒu dßng ®iÖn trong m¹ch ë b­íc kÐo
vµo
Gîi ý khi söa ch÷a:
§Ó duy tr× ®iÖn ¸p kÝch ho¹t c«ng t¾c tõ, mét sè xe cã r¬le khëi ®éng ®Æt gi÷a
kho¸ ®iÖn vµ c«ng t¾c tõ.
(2/10)

-4-
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng

M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc Ho¹t ®éng

<2> Gi÷
Khi c«ng t¾c chÝnh ®­îc bËt lªn, th× kh«ng cã dßng ®iÖn ch¹y qua cuén
gi÷, cuén c¶m vµ cuén øng nhËn trùc tiÕp dßng ®iÖn tõ ¾c qui. Cuén d©y
phÇn øng sau ®ã b¾t ®Çu quay víi vËn tèc cao vµ ®éng c¬ ®­îc khëi
®éng. ë thêi ®iÓm nµy pÝtt«ng ®­îc gi÷ nguyªn t¹i vÞ trÝ chØ nhê lùc ®iÖn tõ
cña cuén gi÷ v× kh«ng cã lùc ®iÖn tõ ch¹y qua cuén hót.
H×nh bªn tr¸i d­íi ®©y cho ta biÕt dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch ë b­íc
"gi÷".
(3/10)

<3> Nh¶ håi vÒ

Khi kho¸ ®iÖn ®­îc xoay tõ vÞ trÝ START sang vÞ trÝ ON, dßng ®iÖn ®i tõ
phÝa c«ng t¾c chÝnh tíi cuén gi÷ qua cuén kÐo. ë thêi ®iÓm nµy v× lùc
®iÖn tõ ®­îc t¹o ra bëi cuén kÐo vµ cuén gi÷ triÖt tiªu lÉn nhau nªn
kh«ng gi÷ ®­îc pÝtt«ng. Do ®ã pÝtt«ng bÞ kÐo l¹i nhê lß xo håi vÞ vµ c«ng
t¾c chÝnh bÞ ng¾t lµm cho m¸y khëi ®éng dõng l¹i.
H×nh bªn tr¸i d­íi ®©y cho ta biÕt dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch ë b­íc nh¶
vÒ.
(4/10)

-5-
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng

M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc Ho¹t ®éng

2. Li hîp m¸y khëi ®éng

(5/10)

1) Ho¹t ®éng
<1> Khi ®éng c¬ quay khëi ®éng
Khi b¸nh r¨ng li hîp (bªn ngoµi) quay nhanh h¬n trôc then (bªn trong) th×
con l¨n li hîp bÞ ®Èy vµo chç hÑp cña r·nh vµ do ®ã lùc quay cña b¸nh r¨ng
li hîp ®­îc truyÒn tíi trôc then.
<2> Sau khi khëi ®éng ®éng c¬
Khi trôc then (bªn trong) quay nhanh h¬n b¸nh r¨ng li hîp (bªn ngoµi), th×
con l¨n li hîp bÞ ®Èy ra chç réng cña r·nh lµm cho b¸nh r¨ng li hîp quay
kh«ng t¶i.
Gîi ý khi söa ch÷a:
NÕu ly hîp mét chiÒu ho¹t ®éng nh­ khi li hîp m¸y khëi ®éng tr­ît th× ®éng
c¬ kh«ng thÓ quay mÆc dï m¸y khëi ®éng ®ang lµm viÖc.
(6/10)

3. C¬ cÊu ¨n khíp vµ nh¶

(1) Kh¸i qu¸t
C¬ cÊu ¨n khíp / nh¶ cã hai chøc n¨ng.
· ¡n khíp b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ.
· Ng¾t sù ¨n khíp gi÷a b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng víi vµnh r¨ng b¸nh
®µ.
(7/10)

-6-
Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n HÖ thèng khëi ®éng

M¸y khëi ®éng lo¹i gi¶m tèc Ho¹t ®éng

(2) C¬ cÊu ¨n khíp
Khi c¸c mÆt ®Çu cña b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng vµ vµnh r¨ng ®i
vµo ¨n khíp víi nhau nhê t¸c ®éng kÐo cña c«ng t¾c tõ vµ Ðp lß xo dÉn
®éng l¹i. Sau ®ã c«ng t¾c chÝnh ®­îc bËt lªn vµ lùc quay cña phÇn øng
t¨ng lªn. Mét phÇn lùc quay ®­îc chuyÓn thµnh lùc ®Èy b¸nh r¨ng dÉn
®éng khëi ®éng nhê then xo¾n. Nãi c¸ch kh¸c b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi
®éng ®­îc ®­a vµo ¨n khíp víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ nhê lùc hót cña c«ng
t¾c tõ vµ lùc quay cña phÇn øng vµ lùc ®Èy cña then xo¾n.
(8/10)

Gîi ý:
B¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng vµ vµnh r¨ng ®­îc v¸t mÐp ®Ó viÖc ¨n
khíp ®­îc dÔ dµng.
(9/10)

(3) C¬ cÊu nh¶ khíp

Khi b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng lµm quay vµnh r¨ng th× xuÊt hiÖn ¸p
lùc cao trªn bÒ mÆt r¨ng cña hai b¸nh r¨ng. V× tèc ®é quay cña ®éng c¬
(vµnh r¨ng) trë nªn cao h¬n so víi b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng khi
khëi ®éng ®éng c¬, nªn vµnh r¨ng lµm quay b¸nh r¨ng dÉn ®éng. Mét
phÇn cña lùc quay nµy ®­îc chuyÓn thµnh lùc ®Èy däc trôc nhê then
xo¾n ®Ó ng¾t sù ¨n khíp gi÷a b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng vµ vµnh
r¨ng.
C¬ cÊu li hîp m¸y khëi ®éng ng¨n kh«ng cho lùc quay cña m¸y khëi
®éng truyÒn tíi b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng tõ vµnh r¨ng b¸nh ®µ. KÕt
qu¶ lµ ¸p lùc gi÷a c¸c bÒ mÆt r¨ng cña hai b¸nh r¨ng gi¶m xuèng vµ
b¸nh r¨ng dÉn ®éng ®­îc kÐo ra khái sù ¨n khíp mét c¸ch dÔ dµng.
V× lùc hót cña c«ng t¾c tõ bÞ mÊt ®i nªn lß xo håi vÞ ®ang bÞ nÐn sÏ ®Èy
b¸nh r¨ng dÉn ®éng khëi ®éng l¹i vÒ vÞ trÝ cò vµ hai b¸nh r¨ng sÏ kh«ng
cßn ¨n khíp n÷a.
(10/10)

-7-