T.C.

KARA HARP OKULU

SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEKNOLOJİ YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI

NAMLU İÇ BALİSTİĞİ VE TERMO-MEKANİK ANALİZİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Abdullah ŞENTÜRK

Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Müh. Alb. Halil IŞIK

Tez Eş Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Müh. Alb. Celal EVCİ

ANKARA - 2015
 TEZ TANITIM FORMU

TEZİN TARİHİ: 05.10.2015

TEZİN TİPİ: Yüksek Lisans Tezi

TEZİN BAŞLIĞI: Namlu İç Balistiği ve Termo-Mekanik Analizi

TEZİN YAPILDIĞI BİRİM: Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü

Teknoloji Yönetimi Ana Bilim Dalı

SPONSOR KURULUŞ : -

DAĞITIM LİSTESİ: Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Tez

Hazırlama, Onay, Dağıtım ve Muhafaza Esasları Kılavuzunda Belirtilen
Yerlere

TEZİN ÖZETİ: Seri atış yapan hafif silahlar çok kısa bir sürede oldukça fazla
mermi atma kabiliyetine sahiptirler. Bu durum ise yanan sevk yakıtlarının
yüksek sıcaklığından dolayı namlunun ani bir şekilde ısınmasına neden olur.
Bu kapsamda hafif silahların namlu tasarımları yapılırken mekanik
gerilmelerin yanında termal gerilmelerin de etkisi incelenmelidir. Bu
çalışmada, boyutları bilinen bir namlunun üzerine etki eden sıcaklık ve basınç
değerleri hesaplanmıştır. Söz konusu değerler kullanılarak seri atış
durumunda ANSYS sonlu elemanlar programı ile termo-mekanik gerilme
analizi yapılmıştır. Namlu dış yüzeyi için hesaplanan sıcaklık değerleri termal
kamera ile termo-mekanik gerilmeler ise analitik yöntemlerle doğrulanmıştır.

ANAHTAR KELİMELER: İç balistik, Namlu gerilme, Termo-mekanik gerilme,

Termal kamera

SAYFA SAYISI: 87
GİZLİLİK DERECESİ: Tasnif Dışı
 T.C.
KARA HARP OKULU
SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEKNOLOJİ YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI

NAMLU İÇ BALİSTİĞİ VE TERMO-MEKANİK ANALİZİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Abdullah ŞENTÜRK

Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Müh. Alb. Halil IŞIK

Tez Eş Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Müh. Alb. Celal EVCİ

ANKARA - 2015
 TEŞEKKÜR

Başta Kara Harp Okulu Komutanı Tümgeneral İzzet ÇETİNGÖZ

olmak üzere Kara Harp Okulu Komutanlığı’na, Silah Sistemleri Mühendisliği
yüksek lisans programına verdiği dersler ve yaptığı kıymetli yönlendirmelerle
büyük bir destek sağlayan Doç.Dr.E.Tuğgeneral Mehmet AKÇAY’a, bu
çalışmanın ortaya çıkmasında tecrübeleri ile bana yol gösteren ve her
konuda destek olan tez danışmanım Yrd.Doç.Dr.Müh.Alb.Halil IŞIK’a, hiçbir
konuda desteğini esirgemeyen eş danışmanım Yrd.Doç.Dr.Müh.Alb.Celal
EVCİ ve Dr.Müh.Yb.Ercan DEĞİRMENCİ’ye, ayrıca yaptığım deneysel
çalışmalarda bana tüm imkanlarını sunan MKE Gazi Fişek Fabrikası’na
teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

Hayatım boyunca beni cesaretlendiren ve eğitimim için hiç bir

fedakârlıktan kaçınmayan annem ve kardeşlerime, tez çalışmam süresince
bana hep destek olan ve anlayış gösteren eşim Fatmana ŞENTÜRK’e
minnettarım.

Son olarak, gerek derslerde gerekse tez çalışmamda desteklerini

esirgemeyen değerli Kara Harp Okulu Makine Mühendisliği Bölümü
personeline en içten şükranlarımı sunarım.

i
 T.C.
KARA HARP OKULU
SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEKNOLOJİ YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI
ANKARA 2015

NAMLU İÇ BALİSTİĞİ VE TERMO-MEKANİK ANALİZİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
Abdullah ŞENTÜRK

ÖZET

Namlu içindeki bir merminin hareketi sevk barutunun yanması ve

ortaya çıkan yüksek basınç sonucunda elde edilen itme kuvvetiyle
sağlanmaktadır. Basıncın büyüklüğü ile orantılı olarak merminin hızı ve
namlu içinde oluşan sıcaklık da artmaktadır. Basınç ve sıcaklık değerleri
namlu tasarımı için gerekli en önemli iki parametredir. Bu değerlerin
ölçülmesi veya hesaplanması hem pahalı hem de oldukça zordur. Bu
çalışmada ilgili parametrelerin namluya olan etkilerini incelemek için 7.62mm
çapında 3 boyutlu bir namlu tasarlanmış ve ANSYS sonlu elemanlar
programı kullanılarak merminin konumuna ve zamana bağlı olarak termo-
mekanik analizler yapılmıştır.

Birinci bölümde, 3 boyutlu kalın cidarlı bir boruda meydana gelen ısı
transferi denklemleri ile mekanik ve termal gerilme denklemleri elde

ii
edilmiştir. Ayrıca sevk yakıtının yanmasıyla namlu içerisinde oluşan sıcaklık
ve ısı taşınım katsayısı denklemleri teorik olarak hesaplanmıştır.

İkinci bölümde, yapılan deneysel çalışmalar anlatılmıştır. Öncelikle

atış esnasında namlu içinde oluşan maksimum basınç ve namlu ağzı hız
değerleri ölçülmüştür. Daha sonra ise atış esnasında namlu dış sıcaklık
değerlerini ölçmek için tek ve seri atışlar yapılmış ve termal kamera ile namlu
dış yüzeyi sıcaklık değerleri ölçülmüştür.

Üçüncü bölümde, teorik bölümde elde edilen denklemler kullanılarak

namlu içerisindeki basınç, sıcaklık ve ısı taşınım katsayısı değerleri
hesaplanmıştır. Hesaplanan değerler ANSYS programına veri olarak girilmiş
ve namlu boyunca zamana bağlı sıcaklık ve gerilme analizleri yapılmıştır.
Analiz sonuçlarından elde edilen sıcaklık değerleri termal kamera ile ölçülen
değerler ile karşılaştırılmıştır. Daha sonra namlu boyunca elde edilen sıcaklık
verileri kullanılarak namluda seri 20 atış sonunda oluşan termo-mekanik
gerilmeler ANSYS programı ile hesaplanmıştır. ANSYS’de elde edilen termo-
mekanik gerilmeler analitik olarak doğrulanmıştır.

Dördüncü bölümde ise elde edilen sonuçlar değerlendirilmiş ve

gelecek çalışmalarda neler yapılabileceği hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler : İç balistik, Namlu gerilme, Termo-mekanik gerilme,

Termal kamera

Tez Yöneticisi : Yrd.Doç.Dr.Müh.Alb. Halil IŞIK

Sayfa Sayısı : 87

iii
 T.C.
TURKISH MILITARY ACADEMY
DEFENSE SCIENCE INSTITUTE
DEPARTMENT OF TECHNOLOGY MANAGEMENT
ANKARA 2015

INTERNAL BALLISTICS AND THERMO-MECHANICAL ANALYSIS OF A

BARREL

Abdullah ŞENTÜRK

ABSRACT

The movement of a projectile in a barrel is provided by the

driving force obtained from the combustion of the propellant and the arising
high pressure. The projectile velocity and the temperature occurring in the
barrel also increases proportion ally with the magnitude of the pressure.
Pressure and temperature values are the most important two parameters
required for the barrel design. The measurement or calculation of these
values are both expensive and extremely difficult. In this study, to examine
the effects of the corresponding parameters on the barrel, a 3-dimensional
barrel 7.62mm in diameter was designed and by using ANSYS finite element
program, transient thermo-mechanical analyses depending on the position of
the projectile were made.

In the first section, mechanical and thermal stress equations and

heat transfer equations were obtained for a 3-dimensional thick-walled tube.
Besides, the equations for finding the convection coefficient and gas
temperature inside the barrel were analyzed theoretically.
In the second section, conducted experimental studies were
described. Initially, maximum pressure and velocity values were measured in
the barrel during shooting. Afterwards, single and series of shooting tests
were conducted to measure the outer temperature distribution of the barrel
during shooting test and temperature values were determined by thermal
imager.

iv
 In the third section, using the formulas obtained from the theoretical
part, pressure, temperature and heat convection coefficient values were
calculated. The calculated values were entered as input data into the ANSYS
and time pependent temperature and stress analyses in the barrel were
performed. Temperature values obtained from analysis results were
compared with the values measured by the thermal imager.
Afterwards, using the temperature data obtained through the barrel,
thermo-mechanical stresses consisting in the barrel after 20 shots in series
were calculated with ANSYS. The thermo-mechanical stresses obtained from
ANSYS were verified analytically.
In the fourth section, obtained results were evaluated and information
was given about the future studies that can be done.

v
 İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR .....................................................................................................i

İÇİNDEKİLER ................................................................................................vi

TABLOLAR LİSTESİ ...................................................................................viii

ŞEKİLLER LİSTESİ .......................................................................................ix

SEMBOLLER ...............................................................................................xii

GİRİŞ ..............................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

TEORİK BİLGİLER

1.1.Yanma ................................................................................................... 7

1.2.Yanma Hızı ve Yanma Yüzdesi ............................................................. 7

1.3.Yanma Esnasında Meydana Gelen Gaz Hacmi ve Sıcaklık .................. 9

1.4.Isı Transferi .......................................................................................... 10

1.4.1. İletim ............................................................................................ 10

1.4.2. Taşınım ve Işınım ........................................................................ 11

1.5. Namlu Cidarındaki Sıcaklık Değişimi .................................................. 12

1.6. Termo-mekanik gerilmeler .................................................................. 16

1.7.Vallier-Heydenreich Balistik Çözümü ................................................... 30

1.9.Sonlu Elemanlar Yöntemi .................................................................... 33

İKİNCİ BÖLÜM

DENEYSEL ÇALIŞMALAR

2.1 Yapılan Testler..................................................................................... 34

vi
 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HESAPLAMALAR VE ANALİZLER

3.1 Hesaplamalar ...................................................................................... 38

3.1.1 Namlu İçindeki Basınç Değerleri .................................................. 38

3.1.2. Sevk Yakıtının Yanması .............................................................. 43

3.1.2. Yanma Hızı ve Yanma Yüzdesi ................................................... 43

3.1.3.Yanma Esnasında Meydana Gelen Sıcaklık ................................ 45

3.1.4. Isı Transferi Hesaplamaları ......................................................... 46

3.2 Analiz ................................................................................................... 50

3.2.1 Deney Verileri ............................................................................... 50

3.2.2. Geometrik Modelin Oluşturulması ............................................... 52

3.2.3. Çözüm Ağı (Mesh)....................................................................... 54

3.2.4. Başlangıç ve Sınır Şartları ........................................................... 55

3.2.5. Termal Analiz .............................................................................. 56

3.2.6. Gerilme Analizi ............................................................................ 61

3.2.7. Mekanik Gerilmeler...................................................................... 61

3.2.8. Birleşik Gerilmeler (Termo-mekanik) ........................................... 62

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SONUÇ VE ÖNERİLER

KAYNAKÇA .................................................................................................68

EKLER ..........................................................................................................71

vii
 TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa

Tablo 1: Piezometrik Verime Bağlı Olarak Verilen Faktörler ....................... 31

Tablo 2: Vallier-Heydenreich Katsayılar Tablosu (Öztürk, 1988)................. 32
Tablo 3: Fişek ve Namlunun Özellikleri ....................................................... 38
Tablo 4:Vallier-Heydenreich Sabit katsayılar Tablosu (Öztürk, 1988) ......... 40
Tablo 5:Merminin Namlu Eksenindeki Hareketine Göre Basınç ve Hız
Değerleri ...................................................................................................... 41
Tablo 6:Yanma Sonu Ürünlerinin Mol Değerleri .......................................... 43
Tablo 7: Zamana Göre Yanma Yüzdesi ve Orantı Sabiti Değişimi .............. 45
Tablo 8: Namlu Ekseni Boyunca Oluşan Sıcaklık Değerleri ........................ 46
Tablo 9: Malzeme Özellikleri (Matweb [web]) .............................................. 54
Tablo 10: Farklı Çözüm Ağları (Mesh) İçin Dış Sıcaklık Değerleri............... 55
Tablo 11: Seri 20 Atış ve Tek Atış Sonunda Oluşan Maksimum Sıcaklık
Değerlerinin Termal Kamera Değerleri ile Karşılaştırılması ......................... 61
Tablo 12: Namlunun 19. Atış Sonu Sıcaklık Değerleri ................................ 63

viii
 ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa

Şekil 1: Orantı Sabiti ve Yanma Yüzdesi Arasındaki İlişki (AMCP 706-247). 8

Şekil 2: Silindirik Koordinatlarda Üç Boyutlu Birim Eleman (Kavcı, [web],
2008). ........................................................................................................... 10
Şekil 3:Temsili Namlu ve Kesiti ................................................................... 11
Şekil 5:Namlu Cidarına Etkiyen Basınç ve Sıcaklıklar ................................. 16
Şekil 7: Standart Basınç Ölçümlerinin Yapıldığı Namlu. .............................. 34
Şekil 8: Basınç Ölçümünün Yapıldığı Düzenek ........................................... 35
Şekil 9: Hız Ölçümünün Yapıldığı Plakalar. ................................................. 36
Şekil 10: 7,62X51 mm’lik Standart Fişek ..................................................... 36
Şekil 11: Termal Kamera ve Silah Düzeneği ............................................... 37
Şekil 12: Namlu Yiv-Set Geometrisi (AEP-97)............................................. 39
Şekil 13: Namlu Ekseni-Basınç Grafiği ........................................................ 42
Şekil 14: Namlu Ekseni-Hız Grafiği ............................................................. 42
Şekil 15:Yanma Hızı ve Basınç Arasındaki Değişim (AMCP 706-247) ....... 44
Şekil 16: Namlu Ekseni Boyunca Yoğunluk Değişimi .................................. 47
Şekil 17: Barut Gazı Genleşme Hızı Değişimi ............................................. 47
Şekil 18:Namlu Ekseni Boyunca Değişen Reynolds Sayısı ........................ 48
Şekil 19: Namlu Ekseni Boyunca Nusselt Sayısı Değişimi .......................... 49
Şekil 20:Namlu Ekseni Boyunca Değişen Isı Taşınım Katsayısı ................. 49
Şekil 21: Termal Kamera Programı Ara Yüzü ............................................. 50
Şekil 22: Namlu Üzerinden Sıcaklık Alınan Noktalar. .................................. 51
Şekil 23: Tek Atış 8 Bölge İçin Sıcaklık Değerleri ........................................ 51
Şekil 24: Seri Atış 8 Bölge İçin Sıcaklık Değerleri ....................................... 52
Şekil 25:Namlu Geometrisi .......................................................................... 53
Şekil 26:Bölümlendirilmiş Namlu Geometrisi ............................................... 53
Şekil 27:Namlu Boyunca Oluşturulan Çözüm Ağı (Mesh) ........................... 55
Şekil 28: ANSYS Termal Analiz Ara Yüzü ................................................... 56
Şekil 29: Seri 20 Atış Sonunda Namluda Oluşan Sıcaklık Değişimi ............ 56
Şekil 30: Tek Atış 4. Bölge Sıcaklık Değişimi .............................................. 57

ix
Şekil 31: Seri 20 Atış 4. Bölge İç Sıcaklık Değişimi ..................................... 57
Şekil 32: Seri 20 Atış 4. Bölge Dış Sıcaklık Değişimi .................................. 58
Şekil 33: Namlu Dış Cidar Sıcaklığı ............................................................ 59
Şekil 34:Seri Atış İçin Sıcaklık Karşılaştırması ............................................ 59
Şekil 35: Tek Atış İçin Sıcaklık Karşılaştırması ........................................... 60
Şekil 36: Namlu Boyunca Oluşan Gerilme Değerleri ................................... 62
Şekil 37: Seri 19. Atış Sonu 3. Bölge Dış Sıcaklık Değeri ........................... 63
Şekil 38: Namlu Boyunca Oluşan Termo-mekanik Gerilme Değerleri ......... 64
Şekil 39: Namlu Et Kalınlığında Meydana Gelen Gerilmeler ....................... 65
Şekil 40: Birinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .......................................... 72
Şekil 41: İkinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ............................................ 72
Şekil 42: Üçüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ........................................ 72
Şekil 43: Dördüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .................................... 73
Şekil 44: Beşinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ........................................ 73
Şekil 45: Altıncı Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .......................................... 73
Şekil 46: Yedinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ........................................ 74
Şekil 47: Sekizinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ...................................... 74
Şekil 48: Dokuzuncu Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .................................. 74
Şekil 49: Onuncu Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ....................................... 75
Şekil 50: Onbirinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ...................................... 75
Şekil 51: Onikinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ....................................... 75
Şekil 52: Onüçüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .................................... 76
Şekil 53: Ondördüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği ................................ 76
Şekil 54: Onbeşinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .................................... 76
Şekil 55: Onaltıncı Bölge Mekanik Gerilme Grafiği...................................... 77
Şekil 56: Onyedinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .................................... 77
Şekil 57: Onsekizinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .................................. 77
Şekil 58: Ondokuzuncu Bölge Mekanik Gerilme Grafiği .............................. 78
Şekil 59: Seri atış birinci bölge iç sıcaklık değişimi...................................... 79
Şekil 60: Seri atış ikinci bölge iç sıcaklık değişimi ....................................... 79
Şekil 61: Seri atış üçüncü bölge iç sıcaklık değişimi ................................... 80
Şekil 62: Seri atış dördüncü bölge iç sıcaklık değişimi ................................ 80

x
Şekil 63: Seri atış beşinci bölge iç sıcaklık değişimi .................................... 81
Şekil 64: Seri atış altıncı bölge iç sıcaklık değişimi ..................................... 81
Şekil 65: Seri atış yedinci bölge iç sıcaklık değişimi .................................... 82
Şekil 66: Seri atış sekizinci bölge iç sıcaklık değişimi ................................. 82
Şekil 67: Seri atış birinci bölge dış sıcaklık değişimi ................................... 83
Şekil 68: Seri atış ikinci bölge dış sıcaklık değişimi ..................................... 83
Şekil 69: Seri atış üçüncü bölge dış sıcaklık değişimi ................................. 84
Şekil 70: Seri atış dördüncü bölge dış sıcaklık değişimi .............................. 84
Şekil 71: Seri atış beşinci bölge dış sıcaklık değişimi .................................. 85
Şekil 72: Seri atış altıncı bölge dış sıcaklık değişimi ................................... 85
Şekil 73: Seri atış yedinci bölge dış sıcaklık değişimi.................................. 86
Şekil 74: Seri atış sekizinci bölge dış sıcaklık değişimi ............................... 86
Şekil 75: Maksimum Basınç ve Hız Değerleri ............................................. 87

xi
 SEMBOLLER

𝐷: Balistik boyut

𝐸: Elastisite modülü

𝑓: Orantı sabiti

ℎ: Isı taşınım katsayısı

𝑘: Isı iletim katsayısı

𝑁𝑢 : Nusselt sayısı

𝑃: Basınç

𝑃𝑖 : Gaz basıncı

𝑃𝑜 : Atmosfer basıncı

𝑅: Gaz sabiti

𝑅𝑒 : Reynolds sayısı

𝑃𝑟 : Prandtl sayısı

𝑆: Yanan barut kalınlığı

𝑇: Sıcaklık

𝑇𝑔 : Gaz sıcaklığı

𝑇𝑖 : Namlu iç cidar sıcaklığı

𝑇𝑜 : Namlu dış cidar sıcaklığı

𝑉: Hacim

𝑉𝑇𝑜𝑝 : Zamanla değişen toplam namlu hacmi

∅: Yanma yüzdesi

𝜂: Co-volume

xii
𝘷: Barut gazı genleşme hızı

µ: Dinamik viskozite

𝜌: Yoğunluk

𝛼: Isıl genleşme katsayısı

𝜎𝑟 : Radyal gerilme

𝜎𝜃 : Teğetsel gerilme

𝜎𝑧 : Eksenel gerilme

𝑣: Poisson oranı

𝜀𝑟 : Radyal gerinim

𝜀𝜃 : Teğetsel gerinim

𝜀𝑧 : Eksenel gerinim

xiii
 GİRİŞ

Savunma sanayimiz, özellikle son yıllarda büyük gelişmeler

göstererek çağdaş ülkeler seviyesine ulaşmak için teknolojik açıdan
bünyesine sürekli yenilikler katmaktadır. Günümüz dünyasında, savunma
sanayi alanında birçok ülke özgün tasarım çalışmalarının farkına varmış ve
bu alanda gerekli mühendislik çalışmalarını yoğunlaştırmışlardır. Son yıllarda
ülkemizde de hemen hemen her alanda milli tasarımlar yapılmış ve savunma
sanayimizdeki dışa bağımlılığı en alt seviyelere indirgemek amaçlanmıştır.
Bu kapsamda hafif silah kategorisinde olan milli piyade tüfeği üretimi
tamamlanmış ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanımına sunulmuştur.

Hafif silahların tarihi çok eskilere dayanmasına rağmen günümüzde

halen yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bugünün teknolojisindeki hafif
silahlar çok daha modern ve kullanışlıdır. Ancak bu silahlar temel çalışma
prensibinden hiçbir şey kaybetmemiştir. Bu yüzden günümüzde yapılan en
küçük iyileştirme çalışmaları bile çok kıymetli sayılmaktadır. Hafif silah
sistemleri ile ilgili birçok çalışma yapılmakta ve bu çalışmaların önemli bir
bölümü sevk yakıtının bir anda yanarak çok yüksek bir sıcaklık ve basınç
oluşturduğu namlu kısmında yoğunlaşmıştır. Bu kapsamda genel olarak
yapılan çalışmalar; namlu gerilmeleri, namlu hafifletme, titreşim, özellikle seri
atış durumunda namlu iç ve dış sıcaklıklarının tespiti, kendi kendine
ateşlenme, yüksek sıcaklık ve aşınma ile birlikte oluşan erozyon ve buna
bağlı olarak namlu ömrünün arttırılmasıdır.

Yukarıda bahsi geçen silah sistemleri alanında çalışmalar yapmak

oldukça zor, maliyetli ve en önemlisi tehlikelidir. Deneylerin yapılabilmesi için
gerekli emniyetin alınması, güvenliğin sağlanması ve deney
kalibrasyonlarının doğru bir şekilde ayarlanması için büyük çabalar sarf edilir.
Bu yüzden bu tür projelerde deney sonuçlarına çok yakın değerler veren
belirli yöntemler ve mühendislik tasarım ve analiz programları
kullanılmaktadır. Bu sayede proje tasarımında hem finansal, hem de
zamansal açıdan büyük kazançlar elde edilmiş olur.

1
 Balistik alanında birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan namlu
ile ilgili olan ve tezimde bana yol gösteren bazı çalışmalar aşağıda
sunulmuştur.

Kooker ve Nelson çalışmalarında namlu içindeki basıncın zamana

bağlı olarak değiştiği durum için nümerik bir model kullanarak sevk yakıtının
yanma oranını hesaplamışlardır. Basınç ve zaman değerleri 105 mm çapında
bir namlu kullanılarak deneysel olarak elde edilmiştir (Kooker, Nelson, 1977)

Bir başka çalışmada ise sevk yakıtının yanmasıyla ortaya çıkan

yüksek sıcaklıktaki gazların namlu kesitinde oluşturduğu ısı transferi
deneysel ve teorik olarak incelenmiştir. Teorik çalışmada namlu içindeki
akışın türbülanslı olduğu kabul edilerek iki iç balistik modeli kullanılmıştır.
Çalışmada çapı 20 mm olan bir test silahı seçilmiş ve özel termocouple
kullanılarak namlu sıcaklığı ölçülmüştür. Daha sonra nümerik ve analitik
olarak bulunan sonuçlarla deneysel sonuçlar karşılaştırılmıştır (Heiser ve
diğerleri, 1993).

Ronald Elbe çalışmasında M16A1 tüfeğinin namlu dış sıcaklığını ve

namlu sıcaklığının bağlı olduğu beş parametreyi incelemiştir. Bu
parametrelerin namlu et kalınlığı, namlu uzunluğu, yanma oranı, yanma tipi
ve mühimmatın tipi olduğunu ifade etmiştir (Elbe, 1975).

Yang ve arkadaşları içi krom kaplı 5.56 mm çapındaki bir tüfeğin

namlusundaki zamana bağlı ısı transferi problemini çözmek için karma
nümerik metot ve sonlu farklar metodu kullanmışlardır. Namludaki sıcaklığın
zamana bağlı değişimini ve termal gerilimi nümerik olarak incelemişlerdir.
Ayrıca namlu et kalınlığındaki radyal ve teğetsel yönde oluşan gerilmeleri
hesaplamışlardır (Yang ve diğerleri, 2008).

Cronemberger ve arkadaşları yaptıkları çalışmada 7.62 mm çapında

bir tüfeğe etki eden iç balistik parametrelerini teorik ve deneysel olarak
incelemişlerdir. Çalışmalarında teorik olarak PRODAS, Vallier-Heydenreich
ve Lumped Parameters metodlarını esas almışlardır. Teorik çözümlemelerle
zamana bağlı mermi konumu, hızı ve namlu iç basıncı elde edilmiştir.
Deneysel olarak da mermi hızıyla birlikte basınç değerleri ölçülmüş ve teorik

2
sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Sonuçların analiz edilmesiyle yöntemlerin
uygunluğu tartışılmıştır (Cronemberger ve diğerleri 2014).

Wu ve arkadaşları çalışmasında 155 mm çapında bir namlunun ısı

transfer analizini teorik ve sonlu elemanlar yöntemi kullanarak
gerçekleştirmişlerdir. Namlunun iç ve dış bölümünde sürekli atış esnasında
oluşan sıcaklık değerlerini, doğal hava soğutmalı ve zorlanmış sıvı soğutmalı
bir tasarımla hesaplayıp aralarındaki farklılıkları tartışmışlardır (Wu ve
diğerleri, 2007).

Benzer bir çalışmada Mishra ve arkadaşları 155 mm çapında bir ağır

silah namlusunu sıvı ile soğutmak için çalışmalar yapmışlardır. İlk önce bir
model oluşturulmuştur. Daha sonra bir balistik kod yazılmış ve sonlu
elemanlar metodu kullanılarak namlunun iç ve dış sıcaklık değerleri
hesaplanmıştır. Farklı atış sayılarında namlunun sıvı ile soğutma yöntemi ile
ne kadar soğutulduğu ortaya konmuştur (Mishra ve diğerleri, 2014).

Gerber ve Bundy yaptıkları çalışmada 120 mm’lik bir tank namlusunun

zamana bağlı olarak değişen gaz sıcaklığı, tek boyutlu ısı iletim katsayısı ve
namlu iç sıcaklık değerlerini çoklu atış durumu için hesaplamıştır. Hesaplama
yapılırken iç balistik kodu ve sonlu farklar yöntemi kullanılmıştır (Gerber,
Bundy, 1991).

Deng ve arkadaşları çalışmalarında 9 mm lik yivli setli namlu ve

mermiyi non-lineer transient sonlu elemanlar yöntemini kullanarak analiz
etmiştir. Yapılan çalışmada mermi için kinematik analiz, namlu için ise elastik
ve plastik deformasyon analizi gerçekleştirilmiştir. Gerçek deneysel
verilerden elde edilen sonuçlar sayısal sonuçlarla karşılaştırılarak %2.56 hata
payıyla doğrulanmıştır (Deng ve diğerleri, 2013).

Onur Güngör çalışmasında, iç basınca maruz kalan iç, dış çapları ve

sıcaklıkları ile iki ucu sabit kabul edilen çelikten üretilmiş namlu haznesinin
yapısal analizini gerçekleştirmiştir. Daha sonra çelik namlu haznesi üzerine
izotropik metal matriks kompozitin sıkı geçme yöntemi kullanılarak monte
edilmesi durumunda, çelikten üretilmiş namlu haznesi ile yaklaşık olarak aynı
dayanımı gösterdiği çap değerini belirlemiştir. Optimizasyon çalışması

3
yaparak bulduğu çap değeri için gerçekleştirilen hesaplama sonuçlarının,
otofretaj için gerçekleştirilen hesaplama sonuçları ile benzer olduğunu
değerlendirmektedir (Güngör,2010).

Deniz Öztörün İse bir ağır silah namlusu tasarlamıştır. Patlama

esnasında namlu içersinde oluşan basınç-zaman ve basınç-mesafe
parametrelerini bir balistik analiz programı yardımıyla elde etmiş ve Vallier-
Heydenreich metodu ile doğrulamasını yapmıştır. Elde edilen verileri
kullanarak sonlu elemanlar programı yardımıyla namlu içerisinde oluşan
elastik gerilmeleri hesaplamıştır. Bulmuş olduğu gerilme değerlerini
kullanarak namlu optimizasyonu yapmıştır. Sonuçların doğruluğu, testlerden
elde edilen ölçümler ile kıyaslanmıştır. Ayrıca çalışmasında plastik şekil
değiştirme analizi yaparak namluya uygulanan otofretaj işlemini de ele
almıştır (Öztörün, 2013).

Chen belli bir basınç altında atım yatağının tasarımı ile ilgili çalışmalar
yapmıştır. Çalışmasında Ls-Dyna programını kullanmış ve zamana bağlı
dinamik olarak analiz yapmıştır. Kullandığı namlu malzemesinde hareket
sırasında deformasyon olmadığı kabul etmiştir. Ağırlığın sistemdeki etkilerini
incelemek için 3 ayrı ağırlıktaki mühimmatla testler gerçekleştirmiştir. Bu üç
ayrı test için namlu tasarımında da değişikliğe gitmiş 2. ve 3. testlerde namlu
cidar kalınlığını artırmıştır. Namlu cidar kalınlığını artırarak deformasyon
olmayacak şekilde Von Misses gerilmelerini hesaplamıştır (Chen, 2008).

Bir başka çalışmada Onur Gündüzer boyutları bilinen bir top

namlusunun üzerine etkiyen gerilmeleri hesaplayarak namluyu eski
ağırlığından daha hafif bir hale getirmiştir. Hafifleştirme sırasında namluya
etki eden basınç değerleri bir balistik programı kullanılarak bulunmuş ve
Heydenreich metoduyla da doğrulanmıştır. Bulunan değerler kullanılarak
namluya etki eden gerilmeler bir sonlu elemanlar programı yardımıyla
hesaplanmıştır. Daha sonra namlu cidar kalınlığı, emniyet katsayısı ve
otofretaj katkısı hesaba katılarak namlu optimizasyonu gerçekleştirilip elastik
sınıra göre namlu hafifletilmesi yapılmıştır (Gündüzer,2011).

4
 South ve Carter iki eksenli transient ve asimetrik olarak 120 mm M256
top namlusunu modellemişlerdir. Bu modellemeyi istenen bir an ve mesafede
iç ve dış yüzeylerinin sıcaklıklarını belirlemede kullanmışlar ve sıcaklığı
zamanın bir fonksiyonu olarak almışlardır (South, Carter, 2005).

Ufuk Sönmez çalışmasında, Türkiye’de üretilen ve ağır silah sınıfına

giren kundağı motorlu obüs namlusunu incelemiştir. Yaptığı incelemede atış
esnasında namludaki en fazla gerilmenin olduğu namlu yanma odasına etki
eden gerilmelerin matematiksel modeli çıkarılmıştır. Farklı sevk yakıtlarının
kullanıldığı atışlardan elde edilen anlık namlu iç basınç değerlerini
kullanılarak, farklı malzemelerden üretilen namluların yanma odalarına etki
eden gerilme değerlerini ve yanma odalarındaki toplam deformasyon
değerlerini bir sonlu elemanlar programı kullanarak zamana bağlı olarak elde
etmiştir (Sönmez,2009).

Ercan Değirmenci ise yaptığı çalışmada çift bazlı bir barutun termo-
kimyasal hesaplamalarını yapmış ve reaksiyon sonucunda meydana gelen
ürünlerin ortaya çıkardığı hacim ve sıcaklığı hesaplamıştır. Namlu içi basınç
ve hız değerlerini bir iç balistik programı yardımıyla elde etmiştir.
Çalışmasında namlu ekseni boyunca zamana bağlı ısı transfer katsayısını
hesaplamış ve bir sonlu elemanlar programında analiz etmiştir. Değirmenci
bir başka çalışmasında küresel geometrili, çift bazlı, farklı çap aralıklarındaki
ve -60 ile +60 0C arasında değişen katı sevk yakıtlarının yanma hızına,
namlu iç basıncına ve mermi hızına olan etkilerini deneysel olarak
araştırmıştır. Yaptığı deneyler neticesinde yakıtın sıcaklığının artmasının ve
dane boyutunun küçülmesinin yanma hızını arttırdığını gözlemlemiştir
(Değirmenci, 2015, 2011).

Akçay ve Yükselen yaptıkları çalışmada 7.62 mm çapında bir makineli

tüfeğin sevk yakıtının yanması sonucu namluda ortaya çıkan iç ve dış
sıcaklık değerlerini sonlu farklar yöntemini kullanarak bulmuşlardır. Namlu
malzemesinin ısıl karakteristiklerini non-lineer olarak hesaba katmışlardır.
Yapılan çalışma makineli tüfeğin seri atış durumunda incelendiğinden tüfeğin
kendi kendine ateşlemesi olarak tanımlanan cook-off sıcaklık değerlerini de
hesaplamışlardır (Akçay, Yükselen,2014).

5
 Bu çalışmada ise, içerisinde 300-850 mikron boyutlarında çift bazlı
küresel sevk yakıtı bulunan 21 0C de şartlandırılmış 7.62X51 mm’lik standart
NATO mühimmatı ile atışlar yapılmış ve namlu içerisinde oluşan maksimum
basınç ile 23.77 m ötede hesaplanan hız değerleri ölçülmüştür. Ölçülen
maksimum basınç ve hız değerleri kullanılarak Vallier-Heydenreich metodu
ile namlu içerisinde oluşan basınç dağılımı zamana bağlı olarak
hesaplanmıştır. Bu kapsamda namlu için çok kritik iki parametre olan basınç
ve sıcaklık değerleri merminin konumuna bağlı olarak hesaplanmıştır. Söz
konusu değerler kullanılarak ANSYS sonlu elemanlar programında silahın tek
ve seri atış durumundaki iç ve dış sıcaklık değerleri ile merminin konumuna
göre zamana bağlı gerilme analizi yapılmıştır. Namlu dış sıcaklık değerleri
termal kamera ile gerilme değerleri ise analitik olarak doğrulanmıştır. Bu iki
analiz namlu tasarımı ve namlunun ömrü konusunda çok önemli
çalışmalardır.

6
 BİRİNCİ BÖLÜM

TEORİK BİLGİLER

1.1.Yanma

Kullanılan sevk yakıtlarının kimyasal bileşimi olan, çift bazlı 300-850

µm boyutundaki yaklaşık %85 nitroselüloz ve %15 nitrogliserinin yanması
sonucu oluşan ürünler aşağıda gösterilmiştir (Değirmenci, 2012).

17C24H30(NO2)10O20 + 3C3H5(NO3)3 250CO2 + 167CO + 40H2O + 222,5H2 + 89,5N2

(1.1.1)

1.2.Yanma Hızı ve Yanma Yüzdesi

Sevk yakıtları değişik şekillerde daneler ve şeritler halinde üretilir. Bu

danelerin geometrisi yanma hızını doğrudan etkiler. Barut daneleri sadece
yüzeyden yandıkları için, yüzey alanı değiştikçe yanma hızı değişmektedir.
Küre veya silindir şeklindeki bir barut danesi yandıkça yüzey alanı zamanla
küçülür. Bu özellikteki danelerden meydana gelmiş sevk yakıtları, azalan
yanma yüzeyli sevk yakıtları olarak adlandırılır. Barut kapalı bir kap içerisinde
yakılırsa, ortaya çıkan yüksek basınç ve sıcaklık nedeniyle alev bölgesinde
kimyasal reaksiyona girerek gaza dönüşme hızlanır. Sonuç olarak yanma
bölgesindeki basınç ve sıcaklık artışı yanma hızını artırmaktadır. Yanma hızı,
yanma reaksiyonunun barut danesi içerisinde ilerleme hızı olarak
açıklanabilir ve aşağıdaki şekilde ifade edilir. Burada (𝛽) ve (𝑛) ifadeleri
sevk yakıtının karakteristik özelliklerine göre değişiklik gösteren katsayılardır
ve deneysel olarak elde edilirler (AMCP 706-247).

𝑑𝑆
= 𝛽𝑃𝑛 (1.2.1)
𝑑𝑡

Bir sevk yakıt danesinin yanmaya başladıktan sonra balistik boyutu (D)
zamanla azalır. Yanma başladıktan herhangi bir zaman sonraki orantı sabiti
(f), balistik boyutun kalan oranını verir. Orantı sabiti denklem (1.2.2) ile ifade
edilir.

7
 𝐷−𝑆
𝑓= (1.2.2)
𝐷

Orantı sabiti (f), yanma başlamadan önce 1 iken, yanma bittiğinde 0

olur. Balistik boyuttaki azalma miktarı (S) ile orantı sabiti (f) zamanla değiştiği
için bu terimlerin zamana göre türevi alınacak olursa;

𝑆
𝑓 =1−
𝐷

𝑑𝑓 1 𝑑𝑆 𝛽𝑃𝑛
=− = (1.2.3)
𝑑𝑡 𝐷 𝑑𝑡 𝐷

şeklinde elde edilir.

Yanan barutun başlangıç barutuna hacimsel oranını veren ifadeye

barutun yanma yüzdesi (∅) denir. İlişki Şekil 1’de gösterildiği gibi
geometriktir ve kullanılan barut danelerinin şekline bağlıdır. Küresel
barutlarda orantı sabiti ve yanma yüzdesi arasındaki ilişki denklem (1.2.3) ile
ifade edilir.

Şekil 1: Orantı Sabiti ve Yanma Yüzdesi Arasındaki İlişki (AMCP 706-247).

8
∅ = 1 − 𝑓3 (1.2.4)

1.3.Yanma Esnasında Meydana Gelen Gaz Hacmi ve Sıcaklık

Moleküllerin hacmi, bulundukları hacme göre ihmal edilebilecek kadar

küçük olan, moleküller arası çekme ve itme kuvveti bulunmayan ve
moleküller arası çarpışmaların esnek olduğu gaz modeline ideal gaz denir.
En genel ifadesi 𝑃𝑉 = 𝑛𝑅𝑇 şeklindedir. Bu ifade ideal bir gaz için basınç,
sıcaklık, hacim ve mol sayısı arasındaki ilişkiyi verir. Fakat sevk yakıtının
yanması sonucu açığa çıkan gazlar tam olarak bu denkleme uygun
davranmazlar. Bunun sebebi kapalı hacimde, çok yüksek basınç altında bir
miktar gazın yoğunlaşıp gaz hacmini düşürmesidir. Sonuç olarak ideal gaz
denklemi, kapalı bir hacim içinde yanmış sevk yakıtları için değişir. Bu
denklem Noble-Abel denklemi (1.3.1) olarak bilinir. Burada 𝑚𝐵 barut kütlesi,
𝑅̀ gaz sabiti, 𝑇𝑔 gaz sıcaklığı, 𝑉𝑇𝑜𝑝 ise toplam hacimden barut danelerinin
hacminin çıkartılmış halidir.

𝑃𝑉𝑇𝑜𝑝 = 𝑚𝑔 𝑅̀𝑇𝑔 (1.3.1)

Namlu içerisindeki hacim hesaplanırken yanmakta olan sevk

yakıtlarının kütleleri de dikkate alındığında yanma esnasındaki gaz hacmi
denklemi (1.3.2) ile ifade edilir.

𝜋𝑑 2 1−∅
𝑉𝑇𝑜𝑝 = 𝑉𝐻 + 𝑥 − 𝑚𝐵 (∅𝜂 + ) (1.3.2)
4 𝜌

𝜋𝑑 2
Burada 𝑉𝐻 yanma odası (hazne), 𝑥 merminin hareketiyle birlikte değişen
4

namlu hacmi, 𝜂 sıkıştırılamayan hacim (co-volume), ∅ ise barutun yanma

yüzdesini iade eder. Noble-Abel denklemi değişen hacme göre düzenlenirse
oluşan yeni denklem (1.3.3) ile ifade edilir. Ortaya çıkan gazın kütlesi yanan
barut miktarı ( 𝑚𝐵 ∅ = 𝑚𝑔 ) kadardır.

𝜋𝑑 2 1−∅
𝑃 [𝑉𝐻 +
4
𝑥 − 𝑚𝐵 (∅𝜂 +
𝜌
)] = 𝑚𝐵 𝑅̀𝑇𝑔 ∅ (1.3.3)

9
 1.4.Isı Transferi

Sevk yakıtının yanmasıyla ortaya çıkan ve çok hızlı bir şekilde hareket
eden gazların namlu içerisindeki basınç ve sıcaklığı mermi hareketiyle birlikte
sürekli değişir. Bu değişimle birlikte Şekil 3’teki temsili namluda gösterildiği
gibi namlu boyunca ısı taşınımı, ısı iletimi ve ışınım ile ısı transferi
gerçekleşir. İlk olarak namlu içerisindeki gaz karışımından namlu iç çeperine
taşınım olur. Daha sonra namlu iç çeperinden dış çeperine iletim gerçekleşir.
En son ise namlu dış çeperinden ortama taşınımla beraber ışınım ile ısı
transferi gerçekleşir.

1.4.1. İletim

Şekil 2: Silindirik Koordinatlarda Üç Boyutlu Birim Eleman (Kavcı, [web],

2008).

Yukarıdaki birim elemanda gösterildiği gibi, üç boyutlu silindirik

koordinatlarda en genel haliyle yazılmış ısı iletimi denklemi (1.4.1) ile
gösterilmiştir.

1 𝜕 𝜕𝑇 1 𝜕 𝜕𝑇 𝜕 𝜕𝑇 𝜕𝑇
(𝑘𝑟 )+ (𝑘 )+ (𝑘 ) + 𝑞⃛ = 𝜌𝑐 (1.4.1)
𝑟 𝜕𝑟 𝜕𝑟 𝑟2 𝜕𝜙 𝜕𝜙 𝜕𝑧 𝜕𝑧 𝜕𝑡

10
 1.4.2. Taşınım ve Işınım

Şekil 3:Temsili Namlu ve Kesiti

Namlu içindeki gazların namlu iç çeperine yaptıkları taşınım ile ısı
transferi denklem (1.4.2) ile ifade edilir.

𝜕𝑇
ℎ𝑔 (𝑇𝑔 − 𝑇𝑖 ) = −𝑘 | (1.4.2)
𝜕𝑟 𝑟=𝑎

Namlu dış çeperinden ortama yapılan taşınım ve ısınım ise denklem

(1.4.3) ile ifade edilir.

𝜕𝑇
ℎℎ𝑎𝑣𝑎 (𝑇0 − 𝑇∞ ) + 𝜀𝜎(𝑇04 − 𝑇∞4 ) = −𝑘 | (1.4.3)
𝜕𝑟 𝑟=𝑏

11
 Değişen sıcaklıkla birlikte gazların yoğunluğu ve ısı transfer katsayıları
da namlu boyunca sabit kalmaz. Gazların yoğunluğu denklem (1.4.4) ile
hesaplanır.

𝑃
𝜌= (1.4.4)
𝑅𝑇

Reynolds sayısı ise denklem (1.4.5) ile hesaplanır.

ρvd
𝑅𝑒 = (1.4.5)
µ

Namlu içerisindeki akış, türbülanslı borulardaki akış modeline

uyduğundan aşağıda yazılan formüldeki Nusselt Sayısı Dittus-Boelter eşitliği
olarak bilinen (1.4.6) denklemi ile ifade edilir.

𝑁𝑢 = 0,023𝑅𝑒 0,8 𝑃𝑟 0,3 (1.4.6)

Sevk yakıtlarının (1.1.1) denkleminde ifade edilen reaksiyon

denklemine göre yanması sonucu ortaya çıkan gaz ürünlerinin
ortalama sıcaklık değerindeki dinamik viskozitesi (µ), Prandtl sayısı (𝑃𝑟 )
ve ısı iletim katsayısı ( 𝑘) değerleri, ilgili termodinamik tablolarından
okunup aşağıda mol sayılarına bağlı olarak verilen ifadede (𝛽) yerine
konularak hesaplanmaktadır (Çengel, Ek, Tablo A-16, 2014).

250𝛽𝐶𝑂2 +167𝛽𝐶𝑂 +40𝛽𝐻2 𝑂 +222.5𝛽𝐻2 +89,5𝛽𝑁2

𝛽= (1.4.7)
𝑇𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 𝑀𝑜𝑙 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤

Isı taşınım katsayısı ise denklem (1.4.7) kullanılarak hesaplanır.

𝑘𝑁𝑢
ℎ= (1.4.8)
𝑑

1.5. Namlu Cidarındaki Sıcaklık Değişimi

Namlu iç cidarından dış cidarına doğru gerçekleşen namlu et kalınlığı

boyunca ısı transferi (1.4.1) denkleminin çözümü ile elde edilmektedir. Bu
denklemde namlunun her bir bölümü ayrı ayrı değerlendirildiğinden ısı
transferi radyal yönde hesaplanmış, teğetsel ve eksenel yöndeki ısı transferi

12
ihmal edilmiştir. Ayrıca, denklemin zamandan bağımsız olduğu ve
başlangıçta ısı üretiminin olmadığı ( 𝑞
⃛ = 0 ) kabul edilmiştir. Şekil 3’te
görüldüğü gibi Ti namlu iç cidar sıcaklığı, T0 namlu dış cidar sıcaklığı, r namlu
cidarının herhangi bir noktasına olan uzaklık, k ısı iletim katsayısı, a ve b ise
namlunun iç ve dış yarıçaplarıdır.

Namlu kesiti için bir boyutlu ısı transfer denklemi (1.5.1) ile ifade
edilmiştir.

1 𝑑 𝑑𝑇
(𝑘𝑟 )=0 (1.5.1)
𝑟 𝑑𝑟 𝑑𝑟

𝑑 𝑑𝑇
𝑑𝑟
(𝑘𝑟 𝑑𝑟 ) = 0 (1.5.2)

Denklem integre edilirse;

𝑑𝑇
(𝑘𝑟 𝑑𝑟 ) = 𝐶1 (1.5.3)

elde edilir.

𝑑𝑇 𝐶1 1
= (1.5.4)
𝑑𝑟 𝑘 𝑟

Yukarıdaki denklem integre edilirse;

𝑇(𝑟) = 𝐶1 ln r + 𝐶2 (1.5.5)

elde edilir.

13
Namlu iç ve dış sıcaklıklarını bulmak için,

𝑟 = 𝑎 → 𝑇(𝑎) = 𝑇𝑖 = 𝐶1 ln a + 𝐶2 (1.5.6)

𝑟 = 𝑏 → 𝑇(𝑏) = 𝑇𝑜 = 𝐶1 ln b + 𝐶2 (1.5.7)

ise;

𝑇𝑖 − 𝐶1 ln a = 𝑇0 − 𝐶1 ln b (1.5.8)

𝑎
(𝑇𝑖 − 𝑇0 ) = 𝐶1 ln ( ) (1.5.9)
𝑏

𝑇𝑖 −𝑇0
𝐶1 = 𝑎 (1.5.10)
ln( )
𝑏

elde edilir. 𝐶1 (1.5.6) denkleminde yerine yazılırsa;

𝑇𝑖 −𝑇0
𝑇𝑖 = ( 𝑎 ) ln 𝑎 + 𝑐2 (1.5.11)
ln(𝑏)

elde edilir.

(1.5.11) denkleminden 𝐶2 çekilip,

𝑇𝑖 −𝑇0
𝐶2 = 𝑇𝑖 − ( 𝑎 ) ln 𝑎 (1.5.12)
ln(𝑏)

14
bulunan 𝐶1 ve 𝐶2 değerleri denklem (1.5.5)’de yerine yazılırsa;

𝑇𝑖 −𝑇0 𝑇𝑖 −𝑇0
𝑇(𝑟) = ( 𝑎 ) ln 𝑟 + 𝑇𝑖 − ( 𝑎 ) ln 𝑎 (1.5.13)
ln(𝑏) ln(𝑏)

elde edilir. Denklem düzenlenirse;

𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟
𝑇(𝑟) = 𝑇𝑖 + ( 𝑎 ) ln 𝑎 (1.5.14)
ln(𝑏)

elde edilir.

veya

𝑇𝑖 −𝑇0
𝐶2 = 𝑇0 − ( 𝑎 ) ln 𝑏 (1.5.15)
ln(𝑏)

𝑇𝑖 −𝑇0 𝑇𝑖 −𝑇0
𝑇(𝑟) = ( 𝑎 ) ln 𝑟 + 𝑇0 − ( 𝑎 ) ln 𝑏 (1.5.16)
ln(𝑏) ln(𝑏)

𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟
𝑇(𝑟) = 𝑇0 + ( 𝑎 ) ln 𝑏 (1.5.17)
ln(𝑏)

olarak bulunur.

15
 1.6. Termo-mekanik gerilmeler

Şekil 4’te görüldüğü gibi bir namlu kesiti, atış esnasında ortaya çıkan
basınç ve sıcaklıktan dolayı hem mekanik, hem de termal gerilmelere maruz
kalmaktadır. Namlu iç cidarından dış cidarına doğru değişen sıcaklık ve
basınç dikkate alındığında termo-mekanik gerilmeler meydana gelir. Söz
konusu gerilmelerin denklemleri aşağıda ayrı ayrı ifade edilmiştir.

Şekil 4:Namlu Cidarına Etkiyen Basınç ve Sıcaklıklar

Aşağıdaki hesaplamalarda kullanılan semboller; Gaz basıncı (Pi) ,

Atmosfer basıncı (P0) , Gaz sıcaklığı (Tg) , Namlu iç cidar sıcaklığı (Ti) ,
Namlu dış cidar sıcaklığı (T0) , Elastite modülü (𝐸) , Isıl genleşme katsayısı
(𝛼) , Radyal gerilme (𝜎𝑟 ) , Teğetsel gerilme (𝜎𝜃 ) , Poisson oranı (𝑣) , Radyal
gerinim (𝜀𝑟 ) , Teğetsel gerinim (𝜀𝜃 ) şeklinde ifade edilmiştir.

Namlu içinde oluşan sıcaklık ve basınçtan dolayı radyal, teğetsel ve

eksenel gerinme oluşur. Bu gerinmeler aşağıdaki gibi ifade edilir.

1
𝜀𝑟 = (𝜎𝑟 − 𝑣𝜎𝜃 − 𝑣𝜎𝑧 ) + 𝛼𝑇 (1.6.1)
𝐸

16
 1
𝜀𝜃 = (𝜎𝜃 − 𝑣𝜎𝑟 − 𝑣𝜎𝑧 ) + 𝛼𝑇 (1.6.2)
𝐸

1
𝜀𝑧 = (𝜎𝑧 − 𝑣𝜎𝑟 − 𝑣𝜎𝜃 ) + 𝛼𝑇 = 𝜀0 (1.6.3)
𝐸

𝜎𝑧 = 𝑣(𝜎𝑟 + 𝜎𝜃 ) + 𝐸(𝜀0 − 𝛼𝑇) (1.6.4)

Silindir iç yüzeyine etki eden iç basınçtan dolayı yüklemenin

aksisimetrik olduğu kabul edilebilir. Bu sebeple eksenel yöndeki gerinimin
sabit kaldığı ve dolayısıyla kayma gerilmelerinin olmadığı varsayılmıştır.

1
𝜀𝑟 = [𝜎𝑟 − 𝑣(𝜎𝜃 − 𝑣(𝜎𝑟 + 𝜎𝜃 ) + 𝐸(𝜀0 − 𝛼𝑇)] + 𝛼𝑇 (1.6.5)
𝐸

1
𝜀𝑟 = [(1 − 𝑣 2 )𝜎𝑟 − 𝑣(1 + 𝑣)𝜎𝜃 − 𝑣𝜀0 𝐸 + (1 + 𝑣)𝐸𝛼𝑇] (1.6.6)
𝐸

olur. Aynı yöntemle,

1
𝜀𝜃 = [𝜎𝜃 − 𝑣(𝜎𝑟 − 𝑣(𝜎𝑟 + 𝜎𝜃 ) + 𝐸(𝜀0 − 𝛼𝑇)] + 𝛼𝑇 (1.6.7)
𝐸

Denklem düzenlenirse (1.6.8) ile ifade edilir.

1
𝜀𝜃 = [(1 − 𝑣 2 )𝜎𝜃 − 𝑣(1 + 𝑣)𝜎𝑟 − 𝑣𝜀0 𝐸 + (1 + 𝑣)𝐸𝛼𝑇] (1.6.8)
𝐸

17
 Gerinim-deplasman arasındaki genel uyumluluk denklemi (1.6.9) ile
ifade edilir.

𝑑𝑢 𝑢
𝜀𝑟 = , 𝜀𝜃 = (1.6.9)
𝑑𝑟 𝑟

“Airy” gerilme denklemi (1.6.10) ile ifade edilir.(Wang, C.T., 1953)

∅ 𝑑∅
𝜎𝑟 = , 𝜎𝜃 = (1.6.10)
𝑟 𝑑𝑟

Denklem (1.6.9)’daki birim şekil değiştirmeler arasındaki bağıntı dikkate

alındığında denklemi (1.6.11) yazılabilir.

𝜀𝑟 −𝜀𝜃 𝑑𝜀𝜃
− =0 (1.6.11)
𝑟 𝑑𝑟

Uyumluluk denklemini elde etmek için (1.6.13) ve (1.6.14) denklemleri

aşağıdaki gibi elde edilmiştir.

1 1+𝑣
𝜀𝑟 − 𝜀𝜃 = [(1 + 𝑣)𝜎𝑟 − (1 + 𝑣)𝜎𝜃 ] = (𝜎𝑟 − 𝜎𝜃 ) (1.6.12)
𝐸 𝐸

Denklem (1.6.8) ve (1.6.12)’de geçen 𝜎𝑟 ve 𝜎𝜃 için Airy gerilme fonksiyonu

(1.6.10) kullanılırsa denklem (1.6.13) ve (1.6.14) elde edilir.

18
𝜀𝑟 −𝜀𝜃 1+𝑣 1+𝑣 ∅ 𝑑∅
= (𝜎𝑟 − 𝜎𝜃 ) = ( − ) (1.6.13)
𝑟 𝐸𝑟 𝐸𝑟 𝑟 𝑑𝑟

𝑑𝜀𝜃 1 𝑑2∅ 1 𝑑∅ 1 𝑑𝑇
= [(1 − 𝑣 2 ) − 𝑣(1 + 𝑣) ( − ∅) + (1 + 𝑣)𝐸𝛼 ]
𝑑𝑟 𝐸 𝑑𝑟 2 𝑟 𝑑𝑟 𝑟2 𝑑𝑟

(1.6.14)

𝑑𝑇
(1.6.14) denkleminde yer alan ifadesini elde etmek için (1.5.17) ile
𝑑𝑟
hesaplanan denklemin türevi alınıp denklem (1.6.14)’de yerine yazılırsa;

𝑑𝜀𝜃 1−𝑣 2 𝑑2 ∅ 𝑣(1+𝑣) 𝑑∅ 𝑣(1+𝑣) (1+𝑣)𝛼(𝑇𝑖 −𝑇0 )

= 2 − + ∅+ 𝑎 (1.6.15)
𝑑𝑟 𝐸 𝑑𝑟 𝐸𝑟 𝑑𝑟 𝐸𝑟 2 ln(𝑏)𝑟

İfadesi elde edilmiş olur.

(1.6.13) ve (1.6.15) denklemleri, (1.6.11) denkleminde yerine yazılırsa

aşağıdaki ifade elde edilir.

𝜀𝑟 −𝜀𝜃 𝑑𝜀𝜃 1+𝑣 1+𝑣 𝑑∅ 1−𝑣 2 𝑑 2 ∅ 𝑣(𝑣+1) 𝑑∅ 𝑣(𝑣+1)

− = 2∅− − + − ∅−
𝑟 𝑑𝑟 𝐸𝑟 𝐸𝑟 𝑑𝑟 𝐸 𝑑𝑟 2 𝐸𝑟 𝑑𝑟 𝐸𝑟 2
(1+𝑣)𝛼(𝑇𝑖 −𝑇0 ) 1
𝑎 =0 (1.6.16)
ln(𝑏) 𝑟

Bütün kesirler (1 + 𝑣)′ye bölünür ve düzenlenirse denklem aşağıdaki gibi

olur.

19
 ∅ 1 𝑑∅ 1−𝑣 𝑑 2 ∅ 𝑣 𝑑∅ 𝑣 𝛼(𝑇𝑖 −𝑇0 ) 1
𝐸𝑟 2 − 𝐸𝑟 𝑑𝑟
−
𝐸 𝑑𝑟 2
+
𝐸𝑟 𝑑𝑟
−
𝐸𝑟 2
∅= 𝑎
ln(𝑏) 𝑟
(1.6.17)

(1.6.17) denklemi düzenlenirse (1.6.18)’deki gibi ikinci mertebeden bir

diferansiyel denklem elde edilir.

𝑑2 ∅ 1 𝑑∅ 1 𝐸𝛼 (𝑇𝑖 −𝑇0 )
+ − ∅=− (1.6.18)
𝑑𝑟 2 𝑟 𝑑𝑟 𝑟2 1−𝑣 𝑙𝑛(𝑎)𝑟
𝑏

(𝑇𝑖 −𝑇0 ) 𝑑𝑇
𝑎 = ifadesi (1.6.18)’de yerine yazılırsa;
𝑙𝑛(𝑏)𝑟 𝑑𝑟

𝑑2 ∅ 1 𝑑∅ 1 𝐸𝛼 𝑑𝑇
𝑑𝑟 2 + 𝑟 𝑑𝑟
−
𝑟 2∅ = − 1−𝑣 𝑑𝑟
(1.6.19)

elde edilir. (1.6.19) denklemi düzenlenirse;

𝑑 1 𝑑(∅𝑟) 𝐸𝛼 𝑑𝑇
[ ]=− (1.6.20)
𝑑𝑟 𝑟 𝑑𝑟 1−𝑣 𝑑𝑟

Eşitliği elde edilir.

Denklem (1.6.20) iki defa integre edilirse (1.6.21) ifadesi bulunur.

𝐶2 𝐸𝛼
∅ = 𝐶1 𝑟 + − ∫ 𝑇𝑟𝑑𝑟 (1.6.21)
𝑟 𝑟(1−𝑣)

20
∫ 𝑇𝑟𝑑𝑟 ifadesini bulmak için denklem (1.5.17) integre edilirse;

𝑇𝑖 −To 𝑟
∫ 𝑇𝑟𝑑𝑟 = ∫ (𝑇0 + ln
𝑎 ln ) 𝑟𝑑𝑟
𝑏
𝑏

sabit terimler için,

𝑟2 𝑇𝑖 −𝑇𝑜 𝑟
∫ T𝑟𝑑𝑟 = 𝑇𝑜 2
+ 𝐶1 + ∫
ln
𝑎 ln 𝑟𝑑𝑟
𝑏
(1.6.22)
𝑏

𝑟
ln = 𝑢 , 𝑟𝑑𝑟 = 𝑑𝑣 𝑖𝑠𝑒 (1.6.23)
𝑏

𝑟
∫ ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 = 𝑢𝑣 − ∫ 𝑣𝑑𝑢 (1.6.24)

𝑟 𝑑𝑢 1⁄ 1 1
𝑏
𝑢 = ln → =𝑟 = → 𝑑𝑢 = 𝑑𝑟 (1.6.25)
𝑏 𝑑𝑟 ⁄𝑏 𝑟 𝑟

𝑟2
𝑑𝑣 = 𝑟𝑑𝑟 → ∫ 𝑑𝑣 = 𝑣 = ∫ 𝑟𝑑𝑟 = (1.6.26)
2

𝑟 𝑟2 𝑟2 1 𝑟2 𝑟 𝑟2
∫ 𝑢𝑑𝑣 = 𝑢𝑣 − ∫ 𝑣𝑑𝑢 = (ln 𝑏) 2
−∫
2 𝑟
𝑑𝑟 =
2
ln −
𝑏 4
(1.6.27)

𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 2 𝑟 1
∫ 𝑎 ln 𝑟 𝑑𝑟 = 𝑎 (ln 𝑏 − 2) + 𝐶2 (1.6.28)
ln 𝑏 ln 2
𝑏 𝑏

21
 𝑟2 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 2 𝑟 1
∫ T𝑟𝑑𝑟 = (𝑇𝑜 2
+ 𝐶1 ) + (
ln
𝑎
2
(ln 𝑏 − 2) + 𝐶2 ) (1.6.29)
𝑏

elde edilir. Denklem (1.6.21)’de yerine yazılırsa;

𝐸𝛼 𝐸𝛼 𝑟2 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 2 𝑟 1
− ∫ 𝑇𝑟𝑑𝑟 = − 𝑟(1−𝑣) [(𝑇𝑜 + 𝐶1 ) + ( 𝑎 (ln 𝑏 − 2) + 𝐶2 )]
𝑟(1−𝑣) 2 ln 2
𝑏

(1.6.30)

ifadesi elde edilir. 𝐶1 + 𝐶2 = 𝐶3 yazılırsa denklem aşağıdaki gibi olur.

𝐸𝛼 𝐸𝛼 𝑟 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 𝑟 1 𝐶
−
𝑟(1−𝑣)
∫ 𝑇𝑟𝑑𝑟 = − (1−𝑣) [(𝑇𝑜 2) + ( 𝑎
2
(ln 𝑏 − 2) + 𝑟3 )] (1.6.31)
ln
𝑏

(1.6.21) denkleminde elde edilen ifadeler yerine yazılırsa;

𝐶2 𝐸𝛼 𝑟 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 𝑟 1 𝐶
∅ = 𝐶1 𝑟 +
𝑟
−
(1−𝑣)
[(𝑇𝑜 2) + ( 𝑎
2
(ln 𝑏 − 2) + 𝑟3 )] (1.6.32)
ln
𝑏

𝐸𝛼
denklemi bulunur. değeri sabit olduğu için,
(1−𝑣)

𝐸𝛼 𝐶3 𝐶4 𝐶2 𝐶4 𝐶5
− = , + =
(1−𝑣) 𝑟 𝑟 𝑟 𝑟 𝑟

katsayıları yukarıdaki gibi yazılabilir. Elde edilen yeni denklem aşağıdaki gibi
olur.

22
 𝐶5 𝐸𝛼 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 1
∅ = 𝐶1 𝑟 + − 𝑟 [𝑇𝑜 + ( 𝑎 (ln 𝑏 − 2))] (1.6.33)
𝑟 2(1−𝑣) ln
𝑏

Radyal yöndeki gerilmeler genel haliyle;

∅ 𝐶5 𝐸𝛼 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟 1
𝜎𝑟 = = 𝐶1 + − [𝑇 + ( (ln 𝑏 − 2))] (1.6.34)
2(1−𝑣) 𝑜
𝑎
𝑟 𝑟2 ln
𝑏

𝐶5 𝐸𝛼 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑎 1
𝜎𝑟 (𝑟 = 𝑎) = −𝑃𝑖 = 𝐶1 + − [𝑇 + ( (ln 𝑏 − 2))] (1.6.35)
2(1−𝑣) 𝑜
𝑎
𝑎2 ln
𝑏

𝐶5 𝐸𝛼 𝑇𝑖 −𝑇0 1
𝜎𝑟 (𝑟 = 𝑏) = −𝑃0 = 𝐶1 + − [𝑇 − ( ) 2] (1.6.36)
2(1−𝑣) 𝑜
2 𝑎
𝑏 ln
𝑏

olarak yazılır.

Denklem (1.6.35) ve (1.6.36)’dan 𝐶1 çekilirse;

𝐶5 𝐸𝛼 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑎 1
𝐶1 = −𝑃𝑖 − + [𝑇 + ( (ln 𝑏 − 2))] (1.6.37)
2(1−𝑣) 𝑜
𝑎
𝑎2 ln
𝑏

𝐶5 𝐸𝛼 𝑇𝑖 −𝑇0 1
𝐶1 = −𝑃0 − + [𝑇 − ( ) 2] (1.6.38)
2(1−𝑣) 𝑜
𝑎
𝑏2 ln
𝑏

ifadeleri elde edilir.

23
Taraflar eşitlenip 𝐶5 katsayısı çekilirse;

𝑎2 𝑏2 𝐸𝛼
𝐶5 = [𝑃𝑖 − 𝑃0 + (𝑇𝑖 − 𝑇0 )] (1.6.39)
𝑏2 −𝑎2 2(1−𝑣)

eşitliği elde edilir.

(1.6.38) denkleminden;

𝐶5 𝐸𝛼 1 𝑇İ −𝑇0
−𝑃0 = 𝐶1 + − [𝑇 − 2 ] (1.6.40)
2(1−𝑣) 0
2 𝑎
𝑏 ln
𝑏

bulunur.

𝐶5 yerine yazılırsa,

𝑎2 𝐸𝛼 𝐸𝛼
−𝑃0 = 𝐶1 + [(−𝑃İ + 𝑃0 ) + (𝑇İ − 𝑇0 )] − [𝑇0 −
𝑏2 −𝑎2 2(1−𝑣) 2(1−𝑣)
1 (𝑇İ −𝑇0 )
2
𝑎 ] (1.6.41)
ln
𝑏

−𝑏2 𝑃0 +𝑎2 𝑃İ 𝐸𝛼 (𝑏2 𝑇0 −𝑎2 𝑇İ ) 𝐸𝛼 (𝑇İ −𝑇0 )

𝐶1 = + + 𝑎 (1.6.42)
𝑏2 −𝑎2 2(1−𝑣) 𝑏2 −𝑎2 4(1−𝑣) ln𝑏

denklemleri elde edilir.

Atmosfer basıncı namlu iç basıncına göre çok küçük olduğundan

namlu dışına etki eden basınç (𝑃0 = 0) ihmal edilebilir.

24
 𝑎
𝑛= ,
𝑏

𝑇İ − 𝑇0 = ∆𝑇 ise, 𝐶1 ve 𝐶5 katsayıları aşağıdaki gibi ifade edilir.

𝑃𝑖 𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝐸𝛼 ∆𝑇
𝐶1 = + − (1.6.43)
𝑛2 −1 2(1−𝑣) 𝑛2 −1 4(1−𝑣) ln 𝑛

𝑏2 𝐸𝛼∆𝑇
𝐶5 = [−𝑃𝑖 + ] (1.6.44)
𝑛2 −1 2(1−𝑣)

𝐶1 ve 𝐶5 katsayıları radyal ( 𝜎𝑟 ) ve teğetsel ( 𝜎𝜃 ) yöndeki termo-

mekanik gerilme denklemlerinde yerine yazılırsa, 𝜎𝑟 ve 𝜎𝜃 denklemleri
(1.6.45) ve (1.6.47) ile ifade edilir.

𝑃𝑖 𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝐸𝛼 ∆𝑇 𝑏2 𝐸𝛼∆𝑇
𝜎𝑟 = + + + (𝑛2 2 [−𝑃𝑖 + ]−
𝑛2 −1 2(1−𝑣) 𝑛2 −1 4(1−𝑣) ln 𝑛 −1)𝑟 2(1−𝑣)
𝐸𝛼 ∆𝑇 𝑟 1
[𝑇𝑜 − (ln − )] (1.6.45)
2(1−𝑣) ln 𝑛 𝑏 2

𝑑∅ 𝐶5 𝐸𝛼 1 (𝑇İ −𝑇0 ) 1 𝐸𝛼(𝑇İ −𝑇0 )

𝜎𝜃 = = 𝐶1 − — [𝑇0 − 𝑎 ]− 𝑎 (1 +
𝑑𝑟 𝑟2 2(1−𝑣) 2 ln𝑏 2(1−𝑣) ln𝑏
𝑟
ln ) (1.6.46)
𝑏

Denklem düzenlenirse;

25
 𝑃𝑖 𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝐸𝛼 ∆𝑇 𝑏2
𝜎𝜃 = + + − (𝑛2 [−𝑃𝑖 +
𝑛2 −1 2(1−𝑣) 𝑛2 −1 4(1−𝑣) ln 𝑛 −1)𝑟 2
𝐸𝛼∆𝑇 𝐸𝛼 1 ∆𝑇 1 𝐸𝛼∆𝑇 𝑟
]— [𝑇0 − 𝑎 ]− 𝑎 (1 + ln ) (1.6.47)
2 2(1−𝑣) 2 ln 2(1−𝑣) ln 𝑏
𝑏 𝑏

olarak ifade edilir.

Eksenel yöndeki gerilmeleri bulmak için bir ucu serbest silindirde;

𝐹𝑧 = 0 ise,

𝑏 2𝜋
∫𝑎 ∫0 𝜎𝑧 𝑑𝐴 = 0 (1.6.48)

yazılabilir.

𝑑𝐴 = 𝑟𝑑𝜃𝑑𝑟 ise

𝑏 2𝜋
∫𝑎 ∫0 𝜎𝑧 𝑑𝜃𝑟𝑑𝑟 = 0 (1.6.49)

olur.

𝜎𝑧 = 𝑓(𝑟) ≠ 𝑓(𝜃) (1.6.50)

ise

26
 𝑏
2𝜋 ∫𝑎 𝜎𝑧 𝑟𝑑𝑟 = 0 (1.6.51)

𝑏
∫𝑎 𝜎𝑧 𝑟𝑑𝑟 = 0 (1.6.52)

𝜎𝑧 = 𝑣(𝜎𝑟 + 𝜎𝜃 ) + 𝐸(𝜀0 − 𝛼𝑇) (1.6.53)

2𝑃𝑖 𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝐸𝛼 ∆𝑇 𝐸𝛼𝑇0 𝐸𝛼∆𝑇 𝑟

𝜎𝑟 + 𝜎𝜃 = + + − (1−𝑣) + ln
𝑛2 −1 (1−𝑣) 𝑛2 −1 2(1−𝑣) ln 𝑛 (1−𝑣) ln 𝑛 𝑏

(1.6.54)

(1.6.49) denklemindeki ifadeler yerine yazılıp,

𝑏 𝑏 2𝑣𝑃𝑖 𝑣𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝑣𝐸𝛼 ∆𝑇 𝑣𝐸𝛼𝑇

∫𝑎 𝜎𝑧 𝑟𝑑𝑟 = ∫𝑎 [ + + − (1−𝑣)0 +
𝑛2 −1 (1−𝑣) 𝑛2 −1 2(1−𝑣) ln 𝑛
𝑣𝐸𝛼∆𝑇 𝑟
ln + 𝐸(𝜀0 − 𝛼𝑇)] 𝑟𝑑𝑟 = 0 (1.6.55)
(1−𝑣) ln 𝑛 𝑏

integre edilirse;

𝑏
2𝑣𝑃𝑖 𝑣𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝑣𝐸𝛼 ∆𝑇 𝑣𝐸𝛼𝑇0 𝑟2
[ + (1−𝑣) + − (1−𝑣) + 𝐸𝜀0 ] | +
𝑛2 −1 𝑛2 −1 2(1−𝑣) ln 𝑛 2 𝑎

𝑣𝐸𝛼∆𝑇 𝑏 𝑟 𝑏
∫ ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 − 𝐸𝛼 ∫𝑎 𝑇𝑟𝑑𝑟 = 0
(1−𝑣) ln 𝑛 𝑎
(1.6.56)

27
 2𝑣𝑃𝑖 𝑣𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝑣𝐸𝛼 ∆𝑇 𝑣𝐸𝛼𝑇 𝑏2 −𝑎2 𝑏2 −𝑎2
[ + (1−𝑣) + − (1−𝑣)0 ] ( ) + 𝐸𝜀0 ( )+
𝑛2 −1 𝑛2 −1 2(1−𝑣) ln 𝑛 2 2
𝑣𝐸𝛼∆𝑇 𝑏 𝑟 𝑏
∫ ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 − 𝐸𝛼 ∫𝑎 𝑇𝑟𝑑𝑟 = 0
(1−𝑣) ln 𝑛 𝑎
(1.6.57)

elde edilir.

𝑣𝐸𝛼∆𝑇 𝑏 𝑟
𝐴= ∫ ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 (1.6.58)
(1−𝑣) ln 𝑛 𝑎

𝑏
𝐵 = −𝐸𝛼 ∫𝑎 𝑇𝑟𝑑𝑟 (1.6.59)

𝑏 𝑏 𝑇𝑖 −To 𝑟
∫𝑎 𝑇𝑟𝑑𝑟 = ∫𝑎 (𝑇0 + ln
𝑎 ln ) 𝑟𝑑𝑟 =
𝑏
𝑏

𝑏 ∆𝑇 𝑏 𝑟 𝑏2 −𝑎2 ∆𝑇 𝑏 𝑟
∫𝑎 𝑇0 𝑟𝑑𝑟 − ln 𝑛 ∫𝑎 ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 = To ( 2
)− ∫ ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟
ln 𝑛 𝑎
(1.6.60)

𝑣𝐸𝛼∆𝑇 𝑏 𝑟 𝑏2 −𝑎2 𝐸𝛼∆𝑇 𝑏 𝑟

𝐴+𝐵 = ∫ ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 − 𝐸𝛼To ( )+ ∫𝑎 ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟
(1−𝑣) ln 𝑛 𝑎 2 ln 𝑛

(1.6.61)

𝑏2 −𝑎2 𝑣𝐸𝛼∆𝑇 𝐸𝛼∆𝑇 𝑏 𝑟

𝐴 + 𝐵 = −𝐸𝛼To ( )+( + ) ∫𝑎 ln 𝑟𝑑𝑟 (1.6.62)
2 (1−𝑣) ln 𝑛 ln 𝑛 𝑏

𝑏2 −𝑎2 𝐸𝛼∆𝑇 𝑏 𝑟
𝐴 + 𝐵 = −𝐸𝛼To ( )+ ∫ ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 (1.6.63)
2 (1−𝑣) ln 𝑛 𝑎

28
 𝑏
𝑏 𝑟 𝑟2 𝑟 𝑟2 𝑏2 𝑏2 𝑎2 𝑎 𝑎2
∫𝑎 ln 𝑏 𝑟𝑑𝑟 = 2
ln −
𝑏 4 𝑎
| = ( ln 1 − ) − (
2 4 2
ln −
𝑏 4
)=

𝑎2 −𝑏2 𝑎2
+ ln 𝑛 (1.6.64)
4 2

𝑏2 −𝑎2 𝐸𝛼∆𝑇 𝑎2 −𝑏2 𝑎2

𝐴 + 𝐵 = −𝐸𝛼To ( )+ [ + ln 𝑛] (1.6.65)
2 (1−𝑣) ln 𝑛 4 2

𝑏2 −𝑎2 𝐸𝛼∆𝑇(𝑎2 −𝑏2 ) 𝐸𝛼∆𝑇𝑎2

𝐴 + 𝐵 = −𝐸𝛼To ( )+ + (1.6.66)
2 4(1−𝑣) ln 𝑛 2(1−𝑣)

(1.6.49) integralinin sonucu (1.6.67) denklemi ile ifade edilmiştir.

2𝑣𝑃𝑖 𝑣𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝑣𝐸𝛼 ∆𝑇 𝑣𝐸𝛼𝑇 𝑏2 −𝑎2 𝑏2 −𝑎2

[ + (1−𝑣) + − (1−𝑣)0 ] ( ) + 𝐸𝜀0 ( )−
𝑛2 −1 𝑛2 −1 2(1−𝑣) ln 𝑛 2 2

𝑏2 −𝑎2 𝐸𝛼∆𝑇(𝑎2 −𝑏2 ) 𝐸𝛼∆𝑇𝑎2

𝐸𝛼To ( )+ + =0 (1.6.67)
2 4(1−𝑣) ln 𝑛 2(1−𝑣)

(1.6.67) denkleminden 𝜀0 çekilirse, denklem (1.6.68) elde edilir.

𝛼∆𝑇 𝛼∆𝑇𝑎2 2𝑣𝑃𝑖 𝑣𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖

𝜀0 = 𝛼𝑇0 + − (1−𝑣)(𝑏2 2) − [ + (1−𝑣) +
2(1−𝑣) ln 𝑛 −𝑎 𝐸(𝑛2 −1) 𝑛2 −1
𝑣𝛼 ∆𝑇 𝑣𝛼𝑇
0
− (1−𝑣)] (1.6.68)
2(1−𝑣) ln 𝑛

𝜎𝑧 = 𝑣(𝜎𝑟 + 𝜎𝜃 ) + 𝐸(𝜀0 − 𝛼𝑇)

29
denkleminde bütün değerler yerine konulursa;

2𝑃𝑖 𝐸𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖 𝐸𝛼 ∆𝑇 𝐸𝛼𝑇

0 𝐸𝛼∆𝑇 𝑟
𝜎𝑧 = 𝑣 [ + + − (1−𝑣) + ln ] +
𝑛2 −1 (1−𝑣) 𝑛2 −1 2(1−𝑣) ln 𝑛 (1−𝑣) ln 𝑛 𝑏

𝛼∆𝑇 𝛼∆𝑇𝑎2 2𝑣𝑃𝑖 𝑣𝛼 𝑛2 𝑇0 −𝑇𝑖

𝐸 [𝛼𝑇0 + − (1−𝑣)(𝑏2 2) − ( + (1−𝑣) +
2(1−𝑣) ln 𝑛 −𝑎 𝐸(𝑛2 −1) 𝑛2 −1

𝑣𝛼 ∆𝑇 0𝑣𝛼𝑇 𝑇𝑖 −𝑇0 𝑟
− (1−𝑣)) − 𝛼 (𝑇0 + ( 𝑎 ) ln )] (1.6.69)
2(1−𝑣) ln 𝑛 ln(𝑏) 𝑏

elde edilir.

Denklem (1.6.45), (1.6.47) ve (1.6.69) ile ifade edilen, sırasıyla radyal,

teğetsel ve eksenel gerilmeler denklem (1.6.70) ile gösterilen Von Mises
hipotezine göre hesaplanıp eşdeğer gerilme elde edilebilir.

2𝜎𝐸2 = (𝜎𝜃 − 𝜎𝑟 )2 + (𝜎𝑟 − 𝜎𝑧 )2 + (𝜎𝑧 − 𝜎𝜃 )2 (1.6.70)

1.7.Vallier-Heydenreich Balistik Çözümü

Vallier-Heydenreich, mermi kütlesi (𝑚𝑚 ), barut kütlesi (𝑚𝐵 ), namlu

çapı (d), namlu boyu (𝑋𝑒), ilk hız (𝑉ç ), ve maksimum basıncı bilinen bir silahın
namlu ekseni boyunca değişen gaz basıncı, mermi hızı ve mermi hareket
zamanını hesaplamıştır. Bu hesaplamaları yaparken ilk önce (1.7.1-7)
denklemlerini ve Tablo 1’de verilen sabit katsayıları
(∑(𝜂𝑝 ) , 𝜃(𝜂𝑝 ), 𝜙(𝜂𝑝 ), π(η) , 𝑇(𝜂)) kullanarak sırasıyla namlu ağzındaki
basınç (𝑃𝑒 ) ve zaman (𝑡𝑒 ) ile gaz basıncının maksimum olduğu andaki mermi
konumu (𝑋1), mermi hızı (𝑉1) ve zamanı (𝑡1 ) bulmuştur. Daha sonra denklem
(1.7.5-7) ile hesaplanan X1, V1, t1 ve deneysel olarak ölçülen Pmax değerleri

30
ile, Tablo 2’de verilen katsayılar yardımıyla merminin konumuna göre gaz
basıncını, mermi hızını ve zamanı (1.7.8) denklemlerini kullanılarak
hesaplamıştır (O. Poppenberg, O.von Eberhard, 1926).

Tablo 1: Piezometrik Verime Bağlı Olarak Verilen Faktörler

𝜂𝑝 ∑(𝜂𝑝 ) 𝜃(𝜂𝑝 ) 𝜙(𝜂𝑝 ) π(η) 𝑇(𝜂)

0.2 0.0262 0.15 0.322 0.274 0.744
0.25 0.0313 0.139 0.324 0.216 0.725
0.3 0.0402 0.172 0.333 0.242 0.762
0.35 0.05 0.207 0.343 0.278 0.8
0.4 0.0608 0.244 0.354 0.304 0.836
0.45 0.0729 0.288 0.366 0.34 0.873
0.5 0.0875 0.326 0.38 0.382 0.91

Namlu içerisindeki ortalama basınç denklem (1.7.1) ile hesaplanır.

𝑚𝑚 +0.5𝑚𝐵
𝑃𝑜𝑟𝑡 = [ ] 𝑉ç2 (1.7.1)
2.𝑋𝑒.𝐴

Piezometrik verim ortalama basıncın maksimum basınca bölünmesiyle

(1.7.2) hesaplanır.

𝑃𝑜𝑟𝑡.
𝜂𝑝 = (1.7.2)
𝑃𝑚𝑎𝑥.

Namlu ağzındaki gaz basıncı denklem (1.7.3) ile hesaplanır.

𝑃𝑒 = 𝑃𝑜𝑟𝑡. π(η) (1.7.3)

Merminin namlu ağzında geçirdiği zaman ise denklem (1.7.4) ile

hesaplanır.

2𝑋𝑒
𝑡𝑒 = 𝑇(𝜂) (1.7.4)
𝑉ç

Gaz basıncının maksimum olduğu anda; merminin namlu içinde almış

olduğu yol denklem (1.7.5) ile hesaplanır.

𝑋1 = 𝑋𝑒 ∑(𝜂𝑝 ) (1.7.5)

31
 Gaz basıncının maksimum olduğu anda ilk hareketten itibaren geçen

zaman denklem (1.7.6) ile hesaplanır.

2𝑋𝑒
𝑡1 = 𝜃(𝜂𝑝 ) (1.7.6)
𝑉ç

Gaz basıncının maksimum olduğu anda mermi hızı denklem (1.7.7) ile
hesaplanır.

𝑉1 = 𝑉ç 𝜙(𝜂𝑝 ) (1.7.7)

Namlu ekseni boyunca değişen basınç, hız ve zaman denklemleri

(1.7.8) ile hesaplanır.

𝛌
𝑃 = 𝑃𝑚𝑎𝑥 𝜓(𝜆), 𝑉 = 𝑉1 𝜙(𝜆), 𝑡 = 𝑡1 𝛿(𝜆), 𝑋= (1.7.8)
𝑋1

Tablo 2: Vallier-Heydenreich Katsayılar Tablosu (Öztürk, 1988).

λ=x/x1 ψ(λ) φ(λ) δ(λ)

0 - - -
0.25 0.741 0.392 0.61
0.5 0.912 0.635 0.78
0.75 0.98 0.834 0.903
1 1 1 1
1.25 0.989 1.14 1.081
1.5 0.965 1.262 1.154
1.75 0.932 1.366 1.219
2 0.898 1.468 1.282
2.5 0.823 1.632 1.394
3 0.747 1.763 1.495
3.5 0.675 1.875 1.589
4 0.604 1.983 1.682
4.5 0.546 2.068 1.769
5 0.495 2.14 1.851
6 0.403 2.269 2.012
7 0.338 2.363 2.163
8 0.284 2.445 2.309
9 0.248 2.509 2.451
10 0.22 2.566 2.589
11 0.199 2.615 2.725
12 0.181 2.659 2.858
13 0.164 2.702 2.988

32
 1.9.Sonlu Elemanlar Yöntemi

Sonlu elemanlar metodu; karmaşık olan problemlerin daha basit alt

problemlere ayrılarak her birinin kendi içinde çözülmesiyle tam çözümün
bulunduğu bir çözüm şeklidir. Bu metodun temel prensibi, öncelikle bir
elemana ait sistem özelliklerini içeren denklemlerin çıkartılıp tüm sistemi
temsil edecek şekilde eleman denklemlerini birleştirerek sisteme ait lineer
denklem takımının elde edilmesidir (Topcu, Taşgetiren,1998).

Sonlu elemanlar metodunun kullanılması ve bilgisayarların sanayiye

girmesiyle, bugüne kadar ancak pahalı deneysel yöntemlerle incelenebilen
bir çok makina elemanının, kolayca incelenebilmesi, hatta çizim esnasında
mukavemet analizlerinin kısa bir sürede yapılarak optimum dizaynın
gerçekleştirilmesi mümkün olabilmiştir.

Sonlu elemanlar metodu mühendislikte hemen hemen bütün alanlarda

kullanılmaktadır. Yöntemin temeli 1943’lere dayanmaktadır. Kullanıldığı
alanlar aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir.

a) Yapısal Analiz (Statik, dinamik, lineer, non-lineer)

b) Isı transferi

c) Akış analizleri

d) Elektromanyetik analizler

e) Multifizik analizler (karma analizler, sıcaklık-akış, akış-yapısal vs)

Sonlu elemanlar metodu kullanılarak parça modellenirken, model

küçük parçalardan oluşan temel elemanlara ayrılır. Buna mesh işlemi denir.
Her elemanın köşelerinde düğümler (node) vardır. Hesaplamalar bu düğüm
noktaları üzerinde gerçekleştirilir. Dolayısıyla fiziksel ortam önce elemanlara
(element) bölünür ve elemanların köşe noktaları ise fiziksel ortamı temsil
eden noktalar uzayı olmuş olur. Elde edilen sonuçlar bu noktaların üzerindeki
değerlerdir (Becker ve diğerleri,1971).

33
 İKİNCİ BÖLÜM

DENEYSEL ÇALIŞMALAR

2.1 Yapılan Testler

7.62X51 mm çapındaki bir merminin namluda oluşturduğu maksimum

basınç ve hız değerlerini bulmak için öncelikle Makine Kimya Enstitüsü’ne
bağlı Gazi Fişek Fabrikası’nda atışlar yapılmıştır. Maksimum basınç
değerlerini ölçmek için piezoelektrik yöntemle ölçüm yapılmıştır. Atış
düzenekleri ve kullanılan namlu Şekil 5 ve Şekil 6 ‘da gösterilmiştir. Merminin
hızı ise namlunun 23.77 m ilerisine konulan hız plakaları ile ölçülmüştür.
Daha sonra Makine Kimya Enstitüsü Kurumu’nun verdiği bilgiler
doğrultusunda merminin yaklaşık olarak 1 m de 0.65 m/s hız kaybettiği
düşünülerek hız değeri namlu ucuna taşınmıştır. Hız plakaları ve kullanılan
fişek resimleri Şekil 7 ve Şekil 8’de gösterilmiştir.

Şekil 5: Standart Basınç Ölçümlerinin Yapıldığı Namlu.

34
 Kullanılan mermi, namlu ve en önemlisi barutun yanma
karakteristiğinde oluşan küçük farklılıklardan dolayı hiçbir atış aynı basınç ve
hız değerlerini vermez. Bu yüzden aynı ortam koşullarında 20 atış yapılmış
ve bu atışların ortalaması alınmıştır. Ölçülen basınç değerlerinin sonuçları
Ek-B’de sunulmuştur. Kullanılan mühimmat ile nato standartlarına göre -54,
0 0
+21 ve +52 C sıcaklıklarda atışlar yapılır. Bu çalışmada 21 C de
şartlandırılmış fişekler kullanılmıştır (AEP-97, 2013).

Şekil 6: Basınç Ölçümünün Yapıldığı Düzenek

35
 Şekil 7: Hız Ölçümünün Yapıldığı Plakalar.

Şekil 8: 7,62X51 mm’lik Standart Fişek

Sevk yakıtının çok hızlı bir şekilde yanmasıyla birlikte namlu içerisinde
çok yüksek bir sıcaklık meydana gelir ve bu sıcaklık zamanla namlu dış
çeperine doğru ilerler. Yapılan çalışmada tek ve 20 seri atış sırasında oluşan

36
namlu dış sıcaklık değerleri termal kamera ile ölçülmüştür. Termal kamera
düzeneği Şekil 9’da görülmektedir.

Şekil 9: Termal Kamera ve Silah Düzeneği

37
 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HESAPLAMALAR VE ANALİZLER

3.1 Hesaplamalar

3.1.1 Namlu İçindeki Basınç Değerleri

Namlu içerisindeki basınç değerleri Tablo 3’te verilen fişek ve
namlunun özelliklerinden faydalanılarak Vallier-Heydenreich metodu ile
hesaplanmıştır.

Tablo 3: Fişek ve Namlunun Özellikleri

Mermi Ağırlığı (kg) 0.00955

Sevk yakıtu Ağırlığı (kg) 0.0028
Namlu Boyu (yiv-set) (m) 0.5
Namlu Çapı (cm) 0.782
İlk Hız (m/s) 852
Maksimum Basınç (kg/cm2) 3480
Yer Çekimi İvmesi m/s² 9.81

Yivli setli silahlarda namlu çapı iki set arasındaki mesafe olarak bilinir.
Ancak namlu içindeki basınç hesaplanırken hacim hesabı yapıldığından
setler arası mesafeyi almak doğru sonuç vermez. Bu yüzden Şekil 10’da
gösterildiği gibi namlu çapı iki yiv arasındaki mesafe yani 7.82 mm olarak
alınmıştır.

38
 Şekil 10: Namlu Yiv-Set Geometrisi (AEP-97)

Piezometrik verim Tablo 3’teki değerler kullanılarak denklem (1.7.1) ve

(1.7.2) yardımı ile hesaplanır.

0,00955+0.5𝑥0.0028 𝑘𝑔
𝑃𝑜𝑟𝑡. = [ ] 𝑥8522 = 1687.87
2𝑥0,5𝑥0,4775 𝑐𝑚2

1687,87
𝜂𝑝 = = 0.485
3480

Tablo 4’te verilen balistik tablosunda “𝜂𝑝 ” değerine karşılık gelen diğer

sabit katsayılar gösterilmiştir.

39
 Tablo 4:Vallier-Heydenreich Sabit katsayılar Tablosu (Öztürk, 1988)

𝜂𝑝 ( )  ( )  ( )  ( ) T ( )
0.2 0.0262 0.15 0.322 0.274 0.744
0.25 0.0313 0.139 0.324 0.216 0.725
0.3 0.0402 0.172 0.333 0.242 0.762
0.35 0.05 0.207 0.343 0.278 0.8
0.4 0.0608 0.244 0.354 0.304 0.836
0.45 0.0729 0.288 0.366 0.34 0.873
0.485 0.0831 0.3146 0.3758 0.3694 0.8989
0.5 0.0875 0.326 0.38 0.382 0.91
0.55 0.132 0.56 0.435 0.501 1.116
0.6 0.16 0.642 0.457 0.541 1.18
0.65 0.192 0.734 0.482 0.585 1.249
0.7 0.231 0.835 0.511 0.635 1.322
0.75 0.283 0.958 0.546 0.697 1.406
0.8 0.36 1.115 0.592 0.779 1.507

Gaz basıncının maksimum olduğu anda merminin namlu içinde almış

olduğu yol denklem (1.7.5) ile hesaplanır.

𝑋1 = 𝑋𝑒 ∑(𝜂𝑝 ) = 0.5𝑥0.0831 = 0.0415 𝑚

Gaz basıncının maksimum olduğu anda ilk hareketten itibaren geçen

zaman denklem (1.7.6) ile hesaplanır.

2𝑋𝑒 2𝑥0,5
𝑡1 = 𝜃(𝜂𝑝 ) = 𝑥0.3146 = 0.0003692 s
𝑉ç 852

Gaz basıncının maksimum olduğu anda mermi hızı denklem (1.7.7) ile
hesaplanır.

𝑉1 = 𝑉ç 𝜙(𝜂𝑝 ) = 852𝑥0.3758 = 320.186 m/s

Namlu ağzındaki gaz basıncı denklem (1.7.3) ile hesaplanır.

𝑃𝑒 = 𝑃𝑜𝑟𝑡. π(η) = 1687.87𝑥0.3694 = 623.534 bar

40
 Namlu içinde toplam mermi yolu için geçen zaman ise denklem (1.7.4)
ile hesaplanır.

2𝑋𝑒 2𝑥0,5
𝑡𝑒 = 𝑇 (𝜂 ) = 𝑥0.8989 = 0.001055 s
𝑉ç 852

Yukarıda hesaplanan 𝑡1 , 𝑉1 ve deneysel olarak ölçülen 𝑃𝑚𝑎𝑥. değerleri

ile Tablo 2 kullanılarak denklem (1.7.8) yardımıyla namlu içerisindeki gaz
basıncı, mermi hızı ve zaman hesaplanır. Elde edilen basınç, hız ve zaman
değerleri Tablo 5’de gösterilmiştir.

Tablo 5:Merminin Namlu Eksenindeki Hareketine Göre Basınç ve Hız

Değerleri

X (mm) t (s) P (bar) V (m/s)

9.90 0.00021974 2578.68 124.48
19.79 0.00028098 3173.76 201.64
29.69 0.00032529 3410.4 264.83
39.58 0.00036023 3480 317.54
49.48 0.00038941 3441.72 362.00
59.37 0.00041571 3358.2 400.74
69.27 0.00043912 3243.36 433.77
79.16 0.00046182 3125.04 466.16
98.96 0.00050216 2864.04 518.23
118.75 0.00053855 2599.56 559.83
138.54 0.00057241 2349 595.40
158.33 0.00060591 2101.92 629.69
178.12 0.00063725 1900.08 656.68
197.91 0.00066679 1722.6 679.55
237.49 0.00072478 1402.44 720.51
277.08 0.00077918 1176.24 750.36
316.66 0.00083177 988.32 776.40
356.24 0.00088293 863.04 796.72
395.82 0.00093264 765.6 814.82
435.41 0.00098163 692.52 830.38
474.99 0.00102954 629.88 844.35
500 0.00105301 587.14 852.98

41
 Tablo 5’de hesaplanan değerlere göre oluşan basınç ve hız grafikleri
Şekil 11 ve Şekil 12’de gösterilmiştir.

4000

3500

3000
Basınç (Bar)

2500

2000

1500

1000

500

0
0 100 200 300 400 500
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 11: Namlu Ekseni-Basınç Grafiği

1000
900
800
700
600
Hız (m/s)

500
400
300
200
100
0
0 100 200 300 400 500
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 12: Namlu Ekseni-Hız Grafiği

42
 3.1.2. Sevk Yakıtının Yanması
Çift bazlı 300-850 µm aralığındaki 20 mol sevk yakıtının kimyasal
denklemi aşağıda ifade edilmiştir. Reaksiyon sonucu oluşan toplam 769 mol
yanma ürünlerinin molekül ağırlıkları Tablo 6’da gösterilmiştir.

17C24H30(NO2)10O20 + 3C3H5(NO3)3 250CO2 + 167CO + 40H2O + 222,5H2 + 89,5N2

Tablo 6:Yanma Sonu Ürünlerinin Mol Değerleri

Ürünler Molekül Ağırlığı (g/mol) Mol Sayıları Toplam Mol Ağırlığı (g)
CO2 44 250 11000
CO 28 167 4676
H2O 18 40 720
H2 2 222,5 445
N2 28 89,5 2506
Toplam - 769 19347

Reaksiyon sonucu çıkan gazların toplamı 19.347 kg ise, 1kg gazın mol
sayısı;

769
𝑀𝑔𝑚𝑜𝑙 = = 39.747𝑚𝑜𝑙/𝑘𝑔 (3.2.1)
19.347

olarak hesaplanabilir.

Reaksiyon sonucu çıkan gazların gaz sabiti ise,

39.747𝑚𝑜𝑙 8.314𝑗
𝑅̀ = 𝑀𝑔𝑚𝑜𝑙 𝑥𝑅 = ( )𝑥( ) = 330.456𝑗/𝑘𝑔𝐾 (3.2.1)
𝑘𝑔 𝑚𝑜𝑙𝐾

olarak hesaplanabilir.

3.1.2. Yanma Hızı ve Yanma Yüzdesi

Barutlardaki yanma hızı namlu içerisindeki basınçla doğru orantılı
olarak değişir. Basınç ve yanma hızı arasındaki bu değişim Şekil 13’te
gösterilmiştir.

43
 Şekil 13:Yanma Hızı ve Basınç Arasındaki Değişim (AMCP 706-247)

Hesaplamalarda kolaylık olması için yanma hızı lineer olarak

alınmıştır. Bir barut danesinin en kısa kalınlığına balistik boyut denir. Küresel
barutların balistik boyutu çapıdır. Atışları yapılan fişeğin içerisinde bulunan
barut danelerinin çapları (D) kovandaki doldurma yoğunluğunu daha iyi
sağlamak için 0.300-0.800 mm arasında değişmektedir. Fişekte kullanılan
yakıtın balistik boyutu bu iki değerin ortası yani 0.550 mm olarak alınmış ve
barutların tamamen küresel oldukları varsayılmıştır. Kullanılan yakıtın yüzde
yüzünün yandığını düşünürsek zamanla yanan kalınlık (S) değeri başlangıç
boyutu olan 0.550 mm den 0’a kadar azalacaktır. Bu durumda denklem
(1.2.2) ile ifade edilen orantı sabiti (f) 1 ile 0 arasında değişecektir.

Yanma yüzdesi ( ∅ ) denklem (1.2.4) kullanılarak hesaplanabilir.

Hesaplama yapılırken iğnenin kapsüle çarpmasıyla merminin namludan
çıkma süresi olarak tanımlanan aksiyon zamanı (𝑡) dikkate alınmıştır. Elde
edilen değerler Tablo 7’de gösterilmiştir.

44
 Tablo 7: Zamana Göre Yanma Yüzdesi ve Orantı Sabiti Değişimi

𝑓 ∅ = 1 − 𝑓3 𝑡 (𝑚𝑠)
1 0 0
0.9975 0.007481 0.0535714
0.9925 0.022332 0.1071428
0.985 0.044328 0.1607142
0.975 0.073141 0.2142856
0.9625 0.108334 0.267857
0.9475 0.149376 0.3214284
0.93 0.195643 0.3749998
0.91 0.246429 0.4285712
0.8875 0.300955 0.4821426
0.8625 0.358381 0.535714
0.835 0.417817 0.5892854
0.805 0.47834 0.6428568
0.7725 0.539006 0.6964282
0.7375 0.598869 0.7499996
0.7 0.657 0.803571
0.66 0.712504 0.8571424
0.6175 0.764543 0.9107138
0.5725 0.81236 0.9642852
0.525 0.855297 1.0178566
0.475 0.892828 1.071428
0.4225 0.924581 1.1249994
0.3675 0.950367 1.1785708
0.31 0.970209 1.2321422
0.25 0.984375 1.2857136
0.1875 0.993408 1.339285
0.1225 0.998162 1.3928564
0.055 0.999834 1.4464278
0 1 1.4999992

3.1.3.Yanma Esnasında Meydana Gelen Sıcaklık

Yanma esnasında meydana gelen gaz sıcaklığı denklem (1.3.3)
kullanılarak hesaplanmıştır. Namlu boyunca hesaplanan sıcaklık değerleri
Tablo 8’de gösterilmiştir. Ayrıca bu eşitlikteki co-volume değeri 𝜂 = 1/𝜌
olarak alınmıştır (J.Corner, 1950).

45
 Tablo 8: Namlu Ekseni Boyunca Oluşan Sıcaklık Değerleri

NAMLU BÖLÜM (mm) BASINÇ (Mpa) SICAKLIK (K)

9.90 257.868 2115.38
19.79 317.376 2613.09
29.69 341.04 2815.14
39.58 348 2882.31
49.48 344.172 2866.01
59.37 335.82 2819.40
69.27 324.336 2754.37
79.16 312.504 2694.21
98.96 286.404 2687.38
118.75 259.956 2634.17
138.54 234.9 2558.11
158.33 210.192 2452.91
178.12 190.008 2372.12
197.91 172.26 2298.40
237.49 140.244 2142.70
277.08 117.624 2029.35
316.66 98.832 1904.28
356.24 86.304 1838.98
400.00 72.454 1707.55

3.1.4. Isı Transferi Hesaplamaları

Namlu içerisinde bulunan yüksek sıcaklıktaki gazlar taşınımla
namlu iç cidarına etki eder. Denklem 1.4.7 ile ifade edilen ısı taşınım
katsayısını hesaplamak için 𝜌, 𝑣, µ, 𝑃𝑟 ve 𝑘 değerlerinin bilinmesi gerekir. Bu
değerler 1.4.4-7 denklemleri kullanılarak sırasıyla aşağıda hesaplanmıştır.

Namlu içindeki gaz yoğunluğu denklem 1.4.4 ile hesaplanmış ve

namlu ekseni boyunca Şekil 14’te gösterilmiştir.

46
 400,0

350,0

Yoğunluk (kg/m3 )
300,0

250,0

200,0

150,0

100,0

50,0

0,0
0 100 200 300 400 500
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 14: Namlu Ekseni Boyunca Yoğunluk Değişimi

Barut gazı genleşme hızı olan ( 𝑣 ) değeri denklem (3.1.1) ile

hesaplanmış ve Şekil 15’de gösterilmiştir (Değirmenci, 2012,2015). İfadede
yer alan “c” ve “n” katsayıları deneysel olarak elde edilmiş ve aşağıda
gösterilen aralığın ortalaması alınmıştır.

0.0002 ≤ c ≤ 0.00086

0.6 ≤ n ≤ 0.86

𝑣 = 𝑐𝑇𝑃𝑛 (3.1.1)

𝑣 = 0.00053𝑥𝑇𝑥𝑃0,73

600
Barut Gazı Genleşme Hızı (m/s)

500

400

300

200

100

0
0 100 200 300 400 500

Namlu Ekseni (mm)

Şekil 15: Barut Gazı Genleşme Hızı Değişimi

47
 Dinamik viskozite, ısı iletim katsayısı ve Prandtl sayısı (1.4.7) denklemi
ile hesaplanmıştır. Hesaplamalarda kolaylık olması açısından namlu
içerisindeki gazların ortalama sıcaklık değeri (2157 0C) kullanılmıştır.

Ortaya çıkan gazların dinamik viskozitesi farklı sıcaklıklardaki yanma

sonu ürünlerinin mol sayılarının oranlarından denklem (1.4.7) yardımıyla
hesaplanmıştır.

250µ𝐶𝑂2 + 167µ𝐶𝑂 + 40µ𝐻2 𝑂 + 222.5µ𝐻2 + 89,5µ𝑁2

µ= = 0.000072 kg/ms
769

Gazın yoğunluğu, genleşme hızı ve dinamik viskozitesine bağlı olarak

değişen Reynolds sayısı denklem (1.4.5) ile hesaplanır. Hesaplanan değerler
Şekil 16’da gösterilmiştir.

25.000.000

20.000.000
Reynolds Sayısı

15.000.000

10.000.000

5.000.000

0
0 100 200 300 400 500
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 16:Namlu Ekseni Boyunca Değişen Reynolds Sayısı

Prandtl sayısı farklı sıcaklıklardaki yanma sonu ürünlerinin mol

sayılarının oranlarından denklem (1.4.7) yardımıyla hesaplanmıştır.

250𝑃𝑟𝐶𝑂2 + 167𝑃𝑟𝐶𝑂 + 40𝑃𝑟𝐻2𝑂 + 222.5𝑃𝑟𝐻2 + 89,5𝑃𝑟𝑁2

𝑃𝑟 = = 0.9716
769

Nusselt sayısı denklem (1.4.6) ile hesaplanır. Hesaplanan değerler

Şekil 17’de gösterilmiştir.

48
 18000
16000
14000
12000
Nusselt Sayısı 10000
8000
6000
4000
2000
0
0 100 200 300 400
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 17: Namlu Ekseni Boyunca Nusselt Sayısı Değişimi

Isı iletim katsayıları (k) farklı sıcaklıklardaki yanma sonu ürünlerinin

mol sayılarının oranlarından denklem (1.4.7) yardımıyla hesaplanmıştır.

250𝑘𝐶𝑂2 + 167𝑘𝐶𝑂 + 40𝑘𝐻2𝑂 + 222.5𝑘𝐻2 + 89,5𝑘𝑁2

𝑘= = 0.2597 W/mK
769

Isı taşınım katsayısı ise denklem (1.4.8) ile hesaplanır. Hesaplanan

değerler Şekil 18’de gösterilmiştir.

600.000
Isı Taşınım Katsayısı (W/m2 K)

500.000

400.000

300.000

200.000

100.000

0
0 100 200 300 400
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 18:Namlu Ekseni Boyunca Değişen Isı Taşınım Katsayısı

49
 3.2 Analiz

3.2.1 Deney Verileri

Termal kamera ile ölçülen namlunun dış sıcaklık değerleri FLİR-
ResearchIR Max programı kullanılarak elde edilmiştir. Program ara yüzü
Şekil 19’da gösterilmiştir.

Şekil 19: Termal Kamera Programı Ara Yüzü

Namlunun 8 farklı noktasından sıcaklık değerleri zamana göre

ölçülmüştür. Söz konusu 8 nokta, namlunun maksimum basınca maruz
kaldığı bölgede yoğunlaşmıştır. Namlu üzerine yerleştirilen noktalar Şekil
20’de gösterilmiştir.

50
 Şekil 20:Namlu Üzerinden Sıcaklık Alınan Noktalar.

Tek atış için termal kamerada ölçülen sıcaklık değerlerinin zamanla

değişimi Şekil 21’de gösterilmiştir.

Şekil 21: Tek Atış 8 Bölge İçin Sıcaklık Değerleri

51
 Birinci noktanın olduğu bölgede sıcaklık değerinin maksimum noktaya
ulaştıktan sonra çok fazla artmadığı ve diğer noktalara göre daha hızlı
düştüğü görülmektedir. Bunun sebebi ise birinci bölgenin atım yatağının
yanında olmasıdır. Atım yatağının sıcaklığı namlu sıcaklığından daha
düşüktür ve eksenel yönde birinci bölge ile atım yatağı arasında ısı transferi
gerçekleşir.

Seri 20 atış için termal kamerada ölçülen sıcaklık değerlerinin zamanla

değişimi Şekil 22’de gösterilmiştir. Silah seri atış durumunda 20 mermiyi
yaklaşık olarak 2 saniyede tamamlamaktadır. Ancak atış bittikten sonra
namlu iç yüzeyinden dış yüzeyine ısı transferi bir müddet daha devam eder.

Şekil 22: Seri Atış 8 Bölge İçin Sıcaklık Değerleri

3.2.2. Geometrik Modelin Oluşturulması

Namlu geometrisi ANSYS programının Design Modeler
bölümünde 3 boyutlu olarak çizilmiştir. Namlu et kalınlığı yiv-set
başlangıcından namlu ucuna doğru giderek azalır. Çizilen namlu, merminin

52
zamana göre konumunu modelleyebilmek için yiv-set başlangıcından itibaren
19 parçaya bölünmüştür. Bölünen parçalar Şekil 24’te görüldüğü gibi
maksimum basıncın olduğu yerde daha sık, namlu ucuna doğru ise parça
boyutu artırılarak devam edilmiştir. Çizilen parçalar Vailler-Heydenreich
metodu ile bulunan, mermi konumuna göre boyutlandırılmıştır.

50mm 400mm

Şekil 23:Namlu Geometrisi

Şekil 24:Bölümlendirilmiş Namlu Geometrisi

Analiz yapılırken namlu malzemesi olarak 4140 çeliği seçilmiş ve

malzeme özellikleri non-lineer olarak alınmıştır. Kullanılan malzeme özellikleri
Tablo 9’da gösterilmiştir (Matweb [web]).

53
 Tablo 9: Malzeme Özellikleri (Matweb [web])

Malzeme Özellikleri
0
Sıcaklık ( C) Isı İletim Katsayısı (W/m 0C)
100 42.6
200 42.2
400 37.7
600 33.6

Sıcaklık (0C) Isı kapasitesi (j/kg 0C)

175 473
375 519
575 561

Sıcaklık (0C) Isı genleşme katsayısı (1/ 0C)

50 12.2x10-6
200 13.7x10-6
300 14.6x10-6

Mekanik Özellikler
3
Yoğunluk (kg/m ) 7850
Akma Dayanımı (MPa) 1100
Kopma Dayanımı (MPa) 1180
Elastite Modülü (GPa) 205
Poission Oranı 0.29

3.2.3. Çözüm Ağı (Mesh)

Namlu geometrisinde Şekil 25’de gösterildiği gibi çözüm ağı
oluşturulmuştur. Namlunun radyal ve teğetsel yönünde gerçekleşen ısı
transferi çok daha önemli olduğu için, kesitte mesh optimizasyonu yapılmış
ve namlu atım yatağından namlu ucuna doğru yaklaşık 5 ile 3 mm arasında
değişen namlu et kalınlığı 12 parçaya bölünmüştür. Namlu kesitinin 6,10,12
ve 20 parçaya bölündüğü zaman ortaya çıkan dış sıcaklık değerleri
incelendiğinde, 12 ile 20 parça arasındaki sıcaklık farkının çok küçük
olmasından dolayı, çözümlemede zaman kazandırması maksadıyla namlu
kesitindeki bölüm sayısı 12 olarak alınmıştır. Farklı çözüm ağları için sıcaklık
değerleri aşağıdaki gibidir.

54
 Tablo 10: Farklı Çözüm Ağları (Mesh) İçin Dış Sıcaklık Değerleri

Radyal Yönde Namlu Kesitindeki

1.Bölge Dış Sıcaklık (0C)
Bölüm Sayısı
6 165.51
10 162.38
12 159.2
20 159.07

Şekil 25:Namlu Boyunca Oluşturulan Çözüm Ağı (Mesh)

3.2.4. Başlangıç ve Sınır Şartları

0
Testler yapılırken termal kamerada, ortam sıcaklığı 15 C ve
namlu sıcaklığı ise 16 0C olarak ölçülmüştür. Yapılan tek atışlar sonunda
namlu dış sıcaklığı 24-25 0C’ye çıkmış ve seri atışlara geçmek için namlu
basınçlı hava ile soğutulmuştur. Seri atış başlangıcındaki namlu sıcaklığı 13
0
C’ye inmiştir. Namlu dışına etki eden ısı taşınım katsayısı ise ortalama 25
W/m2K olarak kabul edilmiştir (Wu ve diğerleri,2007; Akçay, Yükselen, 2014).
Sonlu elemanlar yöntemi ile çözümler yapılırken bu sıcaklık değerleri dikkate
alınmıştır. Ayrıca namlu atım yatağının olduğu bölgeden sabitlenmiş ve bir
ucu açık kalın cidarlı borular gibi değerlendirilmiştir.

55
 3.2.5. Termal Analiz
Merminin namlu içerisindeki hareketine bağlı olarak değişen
sıcaklık ve ısı taşınım katsayıları Tablo 8 ve Şekil 18’de gösterilmiştir. 19
bölümden oluşan 3 boyutlu namlu geometrisinin her bir bölümüne ilgili
sıcaklık ve ısı taşınım değerleri sonlu elemanlar programında Şekil 26’da
gösterildiği gibi girilmiştir (South, Carter, 2005).

Şekil 26: ANSYS Termal Analiz Ara Yüzü

Şekil 27: Seri 20 Atış Sonunda Namluda Oluşan Sıcaklık Değişimi

56
 Yapılan analizlerde tek atış ve seri 20 atış sonunda oluşan namlu iç ve
dış sıcaklık değerleri zamana bağlı olarak bulunmuştur. En yüksek gerilmenin
olduğu dördüncü bölge için namlunun iç ve dış sıcaklık değerleri Şekil 28,
Şekil 29 ve Şekil 30’da gösterilmiştir. Namlu boyunca elde edilen diğer bütün
değerler Ek-A’da ayrıca sunulmuştur.

Şekil 28: Tek Atış 4. Bölge Dış Sıcaklık Değişimi

Şekil 29: Seri 20 Atış 4. Bölge İç Sıcaklık Değişimi

57
 Şekil 30: Seri 20 Atış 4. Bölge Dış Sıcaklık Değişimi

ANSYS’de elde edilen sonuçlar tek ve seri atış için ayrı ayrı
değerlendirildiğinde, termal kamera ile yapılan deneylerden elde edilen
sonuçlara çok yakın değerler olduğu gözlemlenmiştir. Kullanılan silah, 20
mermi atışını yaklaşık olarak 2 saniyede tamamlamaktadır. 2 saniyeden
sonra namlu iç sıcaklık değeri dış sıcaklık değerine göre daha yüksek olduğu
için bir müddet daha ısı transferi devam eder.

Her iki analizde de mermi namluyu terk ettikten belli bir süre daha ısı
transferinin devam ettiği görülmektedir.

Şekil 29’da görülen seri atış durumundaki namlunun iç sıcaklık

değişimi incelendiğinde namlu iç cidarının 800 0C’lere ulaştığı ve çok kısa bir
süre içinde tekrar düştüğü görülmektedir. Bu çalışmada namlunun her
noktası için merminin konumuna ve zamana bağlı sıcaklık analizleri
yapıldığından, namlunun her bir bölgesinde meydana gelen maksimum
sıcaklık değerleri elde edilmiştir. Bu değerler namlu ile ilgili yapılabilecek
birçok çalışma için başlangıç verileri olacaktır.

ANSYS sonlu elemanlar programında elde edilen dış sıcaklık değerleri

termal kamera ile ölçülen dış sıcaklık değerleri ile karşılaştırılmış, Şekil 31,
Şekil 32, Şekil 33 ve Tablo 11’de gösterilmiştir.

58
 180
160
140
120
Sıcaklık (0C)

100 ANSYS
80 Termal
60 Kamera

40
20
0
0 20 40 60 80 100

Namlu Ekseni (mm)

Şekil 31: Namlu Dış Cidar Sıcaklığı

Şekil 32:Seri Atış İçin Sıcaklık Karşılaştırması

59
 Yukarıdaki grafikte görülen seri atış değerleri deneysel ve sayısal
olarak ilgili 8 bölge için karşılaştırıldığında, aynı zaman diliminde değerlerin
birbirine çok yakın seyrettiği görülmektedir. Özellikle maksimum basınç
bölgesi olan ilk 8 bölge aynı zamanda maksimum sıcaklığa ulaşmaktadır. Bu
sebebten silah tasarımları yapılırken söz konusu bölgenin çok iyi analiz
edilmesi gerekmektedir.

Şekil 33: Tek Atış İçin Sıcaklık Karşılaştırması

Tek atış değerleri incelendiğinde aynı bölgelerin (ilk 8 bölge) seri atış
ile benzer bir profil çizdikleri görülmektedir. Benzer şekilde birinci bölgede
atış bittikten sonra sıcaklık değerleri diğer bölgelere göre daha hızlı
düşmektedir.

60
 Tablo 11: Seri 20 Atış ve Tek Atış Sonunda Oluşan Maksimum Sıcaklık
Değerlerinin Termal Kamera Değerleri ile Karşılaştırılması

ANSYS SERİ TERMAL KAMERA ANSYS TEK TERMAL KAMERA

BÖLGE
ATIŞ (0C) SERİ ATIŞ (0C) ATIŞ (0C) TEK ATIŞ (0C)

1 159.2 159.1 25.4 24.8

2 158.47 158.5 25.2 24.6
3 157.38 156.1 24.53 24.2
4 155.43 150.3 23.71 23.8
5 151.88 146.4 23 23.4
6 147.56 142.8 22.36 23.1
7 142.65 138.2 21.81 22.7
8 137.36 134.2 21.3 22.3

3.2.6. Gerilme Analizi

Bir silahın namlusunda yanan sevk yakıtı gazlarının ortaya
çıkardığı basınç ve sıcaklıktan dolayı mekanik ve termal gerilmeler oluşur. Bu
gerilmeler namluya üç farklı yönde etki eder.

𝜎𝑟 :Radyal gerilme

𝜎𝑡 :Teğetsel gerilme

𝜎𝑒 :Eksenel gerilme

3.2.7. Mekanik Gerilmeler

Namlunun her bir bölümüne etki eden basınç değerleri Vallier-
Heydenreich metodu ile hesaplanmış ve Tablo 5’de gösterilmiştir. Elde edilen
basınç değerleri namlunun her bir bölümüne zamana bağlı olarak girilmiş ve
namlu boyunca oluşan maksimum gerilme değerleri ANSYS sonlu elemanlar
metodunda Von Misses teorisine göre hesaplanmıştır. Hesaplanan değerler
analitik olarak denklem (1.6.45), (1.6.47) ve (1.6.70)’de elde edilen ifadeler
kullanılarak doğrulanmıştır. Namlu Boyunca oluşan mekanik gerilme
değerleri aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

61
 900

800

700
Mekanik Gerilme (MPa)
600

500
Analitik
400
ANSYS
300

200

100

0
0 100 200 300 400 500
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 34: Namlu Boyunca Oluşan Gerilme Değerleri

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi en yüksek gerilme namlunun

maksimum basınç bölgesinde meydana gelmiş ve namlu ucuna doğru et
kalınlığı küçülmesine rağmen gerilme değerleri giderek azalmıştır. Bu durum
da aynı basınç değerlerine maruz kalan ancak daha hafif bir namlunun
yapılabileceğini göstermektedir.

3.2.8. Birleşik Gerilmeler (Termo-mekanik)

Seri atış yapabilen hafif silahların namlusu çok kısa bir süre
içerisinde ısınır ve bu ısınmanın etkisiyle namluda basınçtan meydana gelen
mekanik gerilmelerin yanında termal gerilmeler de oluşur. Hafif silahların
namlu tasarımları mekanik ve termal gerilmelerin oluşturduğu birleşik
gerilmeler dikkate alınarak yapılır. Bu çalışmada seri 20 atış sonunda oluşan
maksimum gerilme değerleri namlu boyunca hesaplanmıştır. 20’nci atışın
hemen öncesinde yani 19’uncu atış sonu sıcaklık değerleri “Termal Analiz”
bölümünde elde edilmiş Şekil 35 ve Tablo 12’de gösterilmiştir.

62
 Şekil 35: Seri 19. Atış Sonu 3. Bölge Dış Sıcaklık Değeri

Tablo 12: Namlunun 19. Atış Sonu Sıcaklık Değerleri

19. ATIŞ SONU NAMLU İÇ 19. ATIŞ SONU NAMLU DIŞ

BÖLGE
SICAKLIK DEĞERLERİ (0C) SICAKLIK DEĞERLERİ (0C)
1 209.2 134
2 199 129
3 197.5 128.9
4 193.7 128
5 187.5 125.4
6 180.5 122.45
7 173.3 118.86
8 165.3 114.86
9 157 111.39
10 148 107.46
11 138.5 101.68
12 128.6 95.4
13 117.3 86.6
14 106.4 78.2
15 97.5 73.7
16 89.5 69.6
17 83.7 67.5
18 79.5 66.8
19 75.9 66.7

63
 ANSYS sonlu elemanlar programına 19’uncu atış sıcaklık değerleri her
bir bölüm için girilerek 20’nci atışta oluşan termo-mekanik gerilme değerleri
hesaplanmıştır. Hesaplanan değerler analitik olarak denklem (1.6.70)
kullanılarak doğrulanmıştır. ANSYS ve analitik olarak hesaplanan termo-
mekanik gerilmeler Şekil 36’da gösterilmiştir.

700
Termo-mekanik Gerilme (MPa)

600

500

400
Analitik
300
ANSYS
200

100

0
0 100 200 300 400 500
Namlu Ekseni (mm)

Şekil 36: Namlu Boyunca Oluşan Termo-Mekanik Gerilme Değerleri

Analitik olarak yapılan hesaplamalarda malzeme özellikleri sabit olarak
alınmıştır. Ancak ANSYS’de yapılan analizlerde söz konusu değerler non-
lineer olarak programa girilmiştir. Bu kapsamda birleşik gerilmelerde oluşan
küçük farklılıkların malzeme özelliklerinin sabit alınması, analitik
hesaplamalardaki ihmaller ve namlu geometrisinin değişkenliğinden
kaynaklandığı düşünülmektedir.

Yukarıdaki grafik termal gerilmelerin 20 seri atışta bile namlu tasarımı

için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Atış sayısı arttırıldığında
termal etkilerde artacaktır. Bu yüzden silah ya da namlu tasarımı yapılırken
sadece mekanik gerilmelerin değil, termo-mekanik gerilmelerin dikkate
alınması gerektiği anlaşılmaktadır.

Namlu et kalınlığında meydana gelen radyal, teğetsel ve eksenel

gerilmeler namlu iç cidarından dış cidarına doğru Şekil 37’de ayrı ayrı
incelendiğinde bileşik gerilmeye olan etkileri görülmektedir.

64
 800

600

Radyal Gerilme
400
Gerilme (MPa)

Teğetsel Gerilme

200
Eksenel Gerilme

0 Eşdeğer Gerilme
0 2 4 6 8 10

-200

-400
Namlu Et Kalınlığı (mm)

Şekil 37: Namlu Et Kalınlığında Meydana Gelen Gerilmeler

65
 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SONUÇ VE ÖNERİLER

Tez kapsamında seri atış yapan bir silahta sevk yakıtının yanmasıyla
birlikte namlu içinde oluşan maksimum basınç değerleri deneysel olarak elde
edilmiş ve Vallier-Heydenreich metodu kullanılarak namlu boyunca zamana
bağlı olarak hesaplanmıştır. Daha sonra namlunun her bir bölümü için Noble-
Abel denklemi kullanılarak namlu içindeki gaz sıcaklığı değerleri
hesaplanmıştır. Elde edilen sıcaklık verileri ve ısı taşınım değerleri ANSYS
sonlu elemanlar programında çizilen ve 19 parçadan oluşan 3 boyutlu
namluya girilerek her bir atış için namlu iç ve dış sıcaklık değerleri
bulunmuştur. Seri atış yapan silahların namluları çok kısa bir süre içinde
yüksek sıcaklıklara ulaştıkları için namluda mekanik gerilmelerin yanı sıra
termal gerilmeler de oluşur. Bu gerilmeleri incelemek için, namluda oluşan
sıcaklık ve basınç değerlerini kullanılarak termo-mekanik gerilmeler
ANSYS’de hesaplanmıştır.

Namlunun dış yüzeyinde oluşan sıcaklık değerleri atış esnasında

termal kamera ile ölçülmüş ve ANSYS’de hesaplanan değerlerle
karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma yapılırken namluda sıcaklığın ve
gerilmelerin yüksek olduğu ilk sekiz bölge esas alınmıştır. Maksimum basınç
ve sıcaklığın olduğu dördüncü bölgede ANSYS ve termal kamera verileri
arasında sadece %3.4’lük bir fark vardır. Bu çalışmada kullanılan termal
kamera ölçümünde çok hassas veriler alınmıştır. Ayrıca namlu sıcaklığının
ölçülmesinde yeni bir yöntemdir.

Namlunun 19 bölgesi için iç ve dış sıcaklık değerleri kullanılarak

hesaplanan termo-mekanik gerilmeler ANSYS sonlu elemanlar programında
hesaplandıktan sonra analitik olarak da hesaplanmış ve karşılaştırılmıştır.
Ayrıca namluda radyal, teğetsel ve eksenel yönde oluşan gerilmeler ayrı ayrı
ortaya konmuştur. Analitik hesaplamalar ve ANSYS sonuçları namlu boyunca
çok iyi örtüşmüş ve maksimum basınç ve sıcaklığın olduğu bölgede gerilme
değerleri arasındaki fark sadece %1.1 olmuştur.

66
 Özgün ve çok daha kullanışlı namlu tasarımları yapabilmek için
namlunun her noktasında oluşan sıcaklık ve gerilme değerlerinin bilinmesi
şarttır. Bu çalışmada seri atış yapan bir silahın üzerine etkiyen sıcaklıklar ve
termo-mekanik gerilmeler analitik ve sonlu elemanlar yöntemi ile
hesaplanmıştır. Namlu içi gaz sıcaklığının bilinmesiyle hesaplanan namlunun
her noktasındaki sıcaklık dağılımının bulunması, namlu malzemesi, kendi
kendine ateşleme, erozyon ve namlu soğutma çalışmaları için çok önemlidir.
Termo-mekanik gerilmelerin hesaplanmasıyla da namlu hafifletme ve farklı
namlu tasarımları konusunda çalışmalar yapılabilir.

Aynı yöntem kullanılarak boyutları ve geometrisi farklı olan herhangi

bir silahın üzerine etki eden gerilmeler hesaplanabilir. Ayrıca seri atış sayısını
artırarak (40, 60, 80, 100…atış) namluda oluşan sıcaklık ve termal gerilme
değerlerinin etkisi incelenip, namluya olan olumsuz etkilerini azaltmak için
namlu iç veya dış cidarına farklı özellikte malzemeler kaplanılarak
iyileştirmeler yapılabilir.

67
 KAYNAKÇA

AKÇAY, M. Balistik, Ankara, 2010.

AKÇAY, M., YÜKSELEN, A.M. “Unsteady Thermal Studıes Of Gun Barrels

During The Interior Ballistic Cycle With Non-Homogenous Gun Barrel
Materıal Thermal”, Isı Bilimi ve Tekniği Dergisi, 2014, 75-81.

BEER, F.P. ve JOHNSTON, E.R. Cisimlerin Mukavemeti, (Çev. Ömer Rıza

AKGÜN ve diğerleri) İstanbul, Beta Basım Yayın, 2003.

CHEN, M. M. “High Fidelity In-Bore Pressure Modeling” 11th International

LS-DYNA® Users Conference, 2009, 1-10.

Cronemberger, P. O. ve diğerleri “Theoretical And Experimental Study Of

The Interior Ballistics Of A Rifle 7,62”, Engenharia Térmica (Thermal
Engineering), 2014, 20-27.

ÇAYIROĞLU, İ. Bilgisayar Destekli Tasarım ve Analiz, Karabük Üniversitesi

<http://www.ibrahimcayiroglu.com/Dokumanlar/BilgisayarDestekliTasarim/Bil
gisayarDestekliTasarimVeAnaliz-1-hafta.pdf>

ÇENGEL, A.Y. Isı ve Kütle Transferi, (Çev. Vedat TANYILDIZI ve İhsan

DAĞTEKİN) İzmir, Güven Kitabevi, 2014.

ÇENGEL, A.Y. ve BOLES, M.A. Mühendislik Yaklaşımıyla Termodinamik,

(Çev. Taner DERBENTLİ) İstanbul, Literatür Yayınları, 1996.

DEGİRMENCİ, E. “Effects of grain size and temperature of double base solid

propellants on internal ballistics performance”, Fuel, 2015, 95-102.

DEĞİRMENCİ, E. , DİRİKOLU, M.H.” A thermochemical approach for the

determination of convection heat transfer coefficients in a gun barrel”,
Applied Thermal Engineering, 2012, 275-279.

DENG, S. ve diğerleri “Transient finite element for in-bore analysis of 9 mm

pistols”, Applied Mathematical Modelling, 2013, 2673-2688.

ELBE, R., “External Barrel Temperature of The M16A1 Rifle”, National

Technical Information Service, Arsenal, 1975.

68
FETVACI, M. C. Ve diğerleri, “Kalın Cidarlı Borulara Sınır Eleman ve Sonlu
Eleman Metodlarının Uygulanması”, Journal of Engineering and Natural
Sciences, 2004, 74-81.

GERBER, N. , BUNDY, M., “Heatıng af a Tank Gun Barrel Numerıcal Study”,

BALLISTIC RESEARCH LABORATORY ABERDEEN PROVING GROUND,
MARYLAND, 1991.

GÜNDÜZER, O. “Namlu Cidarı Boyutlandırılmasına İç Balistik Davranışın

Etkisi”, Gazi üniversitesi, 2011.

GÜNGÖR, O. “Metal Matriks Kompozit Sarılmış Namlu Haznesi Yapısal

Analizi ve Çap Optimizasyonu”, Gazi Üniversitesi, 2010.

HEİSER, R. ve diğerleri “Computational methods and measurements of heat

transfer to the barrel of a hot gas accelerator under high pressure”
Transactions on Modelling and Simulation, 1993, 1743-355.

HİLL, D. , CONNER, J. M. , “Transient Heat Transfer Model of Machine Gun

Barrels”, Materials and Manufacturing Processes, 2012, 840-845.

HİRVONEN, J.K. ve diğerleri “Gun Barrel Erosion Studies Utilizing İon

Beams”, Surface and Coatings Technology,Elsevier, 2005, 167-171.

KAVCI E. Genel Isı iletim Denklemleri, Kafkas Üniversitesi,

<http://muhendis.kafkas.edu.tr/doc/personel
dosyalari/download.php?file=genel-isi-iletim-denklemi-1776.pptx>

KOOKER D., NELSON E., “Numerıcal Solutıon of Three Solid Propellant

Combustıon Models”,1977,Report No:1953.

LAWTON, B. “Thermo-chemical erosion in gun barrels”, Wear, Elsevier,

2001, 827-838.

LEE, H.L.” Estimation of heat flux and thermal stresses in multilayer gun
barrel with thermal contact resistance”, Applied Mathematics and
Computation, Elsevier, 2009, 211-221.

MİSHRA, A. “Transient Thermal Analyses of Midwall Cooling and External

Cooling Methods for a Gun Barrel”, Journal of Heat Transfer, 2010.

69
O.POPPENBERG, O.VON EBERHARD Innere Ballistik: Die Bewegung
Des Geschosses Durch Das Rohr Und Ihre Begleiterscheinungen,
Berlin, Springer, 1926.

ÖZTÖRÜN, D. “Bir Ağır Silah Namlusunun Sonlu Elemanlar Yöntemi İle

Elastik-Plastik Gerilme Analizi”, Gazi Üniversitesi, 2013.

ÖZTÜRK, A.R. İç Balistik, Ankara, 1984.

ÖZTÜRK, A.R. Silah Mekaniği ve Mermilerin Hedef Üzerindeki Etkileri,

Ankara, 1988.

SOUTH, J. T. ,CARTER, R. H. “Thermal Analysis of an M256 120-mm

Cannon” Army Research Laboratory, August, 2005.

SÖNMEZ, U. “Obüs Namlusu Yanma Odasinda Atiş Esnasinda Ortaya Çikan

Gerilmelerin Matematiksel Modellenmes i ve Analizi”, Sakarya Üniversitesi,
Haziran 2009.

WANG, C.T., Applied Elastıcıty, McGraw-Hill New York, 1953.

WU, B. ve diğerleri “Heat transfer in a 155 mm compound gun barrel with full
length integral midwall cooling channels”, Applied Thermal Engineering,
2008, 881-888.

YANG, C. ve diğerleri, “Thermal Stresses in Multilayer Gun Barrel with

Interlayer Thermal Contact Resistance”, Journal of Thermal Stresses,
2008, 624-637.

70
 EKLER

EK-A : Namlunun 19 Bölümü İçin Yapılan Analiz Sonuçları

EK-B : Hız ve Basınç Test Raporu

71
 EK-A

Şekil 38: Birinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 39: İkinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 40: Üçüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

72
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 41: Dördüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 42: Beşinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 43: Altıncı Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

73
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 44: Yedinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 45: Sekizinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 46: Dokuzuncu Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

74
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 47: Onuncu Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 48: Onbirinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 49: Onikinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

75
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 50: Onüçüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 51: Ondördüncü Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 52: Onbeşinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

76
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 53: Onaltıncı Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 54: Onyedinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

Şekil 55: Onsekizinci Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

77
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 56: Ondokuzuncu Bölge Mekanik Gerilme Grafiği

78
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 57: Seri atış birinci bölge iç sıcaklık değişimi

Şekil 58: Seri atış ikinci bölge iç sıcaklık değişimi

79
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 59: Seri atış üçüncü bölge iç sıcaklık değişimi

Şekil 60: Seri atış dördüncü bölge iç sıcaklık değişimi

80
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 61: Seri atış beşinci bölge iç sıcaklık değişimi

Şekil 62: Seri atış altıncı bölge iç sıcaklık değişimi

81
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 63: Seri atış yedinci bölge iç sıcaklık değişimi

Şekil 64: Seri atış sekizinci bölge iç sıcaklık değişimi

82
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 65: Seri atış birinci bölge dış sıcaklık değişimi

Şekil 66: Seri atış ikinci bölge dış sıcaklık değişimi

83
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 67: Seri atış üçüncü bölge dış sıcaklık değişimi

Şekil 68: Seri atış dördüncü bölge dış sıcaklık değişimi

84
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 69: Seri atış beşinci bölge dış sıcaklık değişimi

Şekil 70: Seri atış altıncı bölge dış sıcaklık değişimi

85
 EK-A’NIN DEVAMI

Şekil 71: Seri atış yedinci bölge dış sıcaklık değişimi

Şekil 72: Seri atış sekizinci bölge dış sıcaklık değişimi

86
 EK-B

Şekil 73: Maksimum Basınç ve Hız Değerleri

87