PUMPS FANS

COMPRESSORS
Hung-Son Dang Ph.D.
CHƯƠNG 3 BƠM CÁNH DẪN
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.1 Khái niệm chung
Trong lòch söû phaùt trieån cuûa maùy thuyû löïc thì maùy thuyû löïc caùnh daãn ra
ñôøi töông ñoái muoän so vôùi maùy thuyû löïc theå tích. Naêm 1640, bôm piston ñaàu
tieân do nhaø baùc hoïc ngöôøi Ñöùc saùng cheá ñaõ ra ñôøi vaø ñöôïc duøng ñeå bôm nöôùc
vaø khí trong coâng nghieäp. Nhöng maõi ñeán naêm 1830 nhaø baùc hoïc ngöôøi Phaùp
Phuoâcnaâyroân môùi cheá taïo thaønh coâng tuabin nöôùc. Sau ñoù naêm 1831 vaø 1832
nhaø baùc hoïc ngöôøi Nga Xablucoáp saùng cheá ra bôm vaø quaït ly taâm. Ñoù laø
nhöõng maùy thuyû löïc caùnh daãn ñaàu tieân.
Nhöng hieän nay maùy thuyû löïc caùnh daãn ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát vaø
phaïm vi söû duïng ngaøy caøng ñöôïc môû roäng. Maùy thuyû löïc caùnh daãn bao goàm
caùc loaïi bôm vaø ñoäng cô caùnh daãn nhö: bôm ly taâm, bôm höôùng truïc, caùc loaïi
tuabin nöôùc…Trong maùy thuyû löïc caùnh daãn vieäc trao ñoåi naêng löôïng giöõa maùy
vôùi chaát loûng ñöôïc thöïc hieän baèng naêng löôïng thuyû ñoäng cuûa doøng chaát loûng
chaûy qua maùy.
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.2 Nguyên lý làm việc và cấu tạo chung
Boä phaän quan troïng vaø ñieån hình nhaát cuûa bôm caùnh daãn laø baùnh coâng
taùc. Baùnh coâng taùc ñöôïc caáu taïo töø caùc baûn caùnh thöôøng coù daïng maët cong goïi
laø caùnh daãn vaø caùc boä phaän coá ñònh chuùng.
Trong baùnh coâng taùc caùc caùnh daãn ñöôïc gheùp chaët vôùi truïc, khi laøm
vieäc baùnh coâng taùc quay trong moâi tröôøng chaát loûng. Baùnh coâng taùc cuûa bôm
quay ñöôïc laø nhôø ñoäng cô keùo beân ngoaøi vaø trong quùa trình ñoù, do coù caùc caùnh
daãn maø cô naêng cuûa ñoäng cô truyeàn ñöôïc cho chaát loûng, taïo neân doøng chaûy
lieân tuïc qua baùnh coâng taùc. Cheânh leäch naêng löôïng thuyû ñoäng cuûa chaát loûng ôû
loái ra vaø loái vaøo cuûa baùnh coâng taùc chính baèng cô naêng cuûa bôm ñaõ truyeàn cho
chaát loûng ( chöa keå tôùi toån thaát).
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.3 Phân loại bánh công tác
Theo phöông chuyeån ñoäng cuûa doøng chaát loûng töø loái vaøo ñeán loái ra cuûa caùnh
daãn, baùnh coâng taùc caùnh daãn ñöôïc chia thaønh boán loaïi sau:
➢Baùnh coâng taùc ly taâm hoaëc höôùng taâm: chaát loûng chuyeån ñoäng qua baùnh
coâng taùc töø taâm ra ngoaøi hoaëc töø ngoaøi vaøo taâm theo phöông baùn kính.
➢Baùnh coâng taùc höôùng truïc: chaát loûng chuyeån ñoäng qua baùnh coâng taùc theo
phöông song song vôùi truïc.
➢Baùnh coâng taùc taâm truïc hoaëc truïc taâm: chaát loûng chuyeån ñoäng qua baùnh
coâng taùc theo höôùng taâm roài chuyeån sang höôùng truïc hoaëc ngöôïc laïi.
➢Baùnh coâng taùc höôùng cheùo: chaát loûng chuyeån ñoäng qua baùnh coâng taùc khoâng
theo höôùng taâm cuõng khoâng theo höôùng truïc maø theo höôùng xieân (cheùo).
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.4 Các loại vận tốc, tam giác vận tốc
Quỹ đạo chuyển động của các phần tử chất lỏng qua bánh công tác cánh
dẫn rất phức tạp nhưng để đơn kgianr tính toán, người ta giả thiết:
- Dòng chảy qua bánh công tác bao gồm các dòng nguyên tố như nhau.
- Quĩ đạo chuyển động tương đối của các phần tử chất lỏng trong bánh công tác
theo biên dạng cánh dẫn
Điều kiện để có dòng chất lỏng như giả thiết trên là:
• Bánh công tác có số cánh dẫn nhiều vô cùng và mỗi cánh dẫn mỏng vô cùng
(cánh dẫn không có chiều dày)
• Chất lỏng làm việc là chất lỏng lý tưởng.
 3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.4 Các loại vận tốc, tam giác vận tốc
Chuyển động của các phần tử chất lỏng qua
bánh công tác được đặc trưng bằng các vận tốc:
cԦ - vận tốc tuyệt đối
u - vận tốc theo (của chuyển động theo), có
phương thẳng góc với bán kính
v - vận tốc tương đối, có phương tiếp tuyến với
biên dạng cánh dẫn.
cԦ = u + v

Hình 2.2 Sơ đồ hệ thống bơm

3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.4 Các loại vận tốc, tam giác vận tốc
Chỉ số (1) và (2) biểu thị chỗ chất lỏng bắt
đầu vào và ra khỏi bánh công tác. Để tiện việc
nghiên cứu các thành phần vận tốc của dòng
chảy, ta dùng các hình tam giác vận tốc thay cho
các hình bình hành vận tốc. Ta có các tam giác
vân tốc ở lối vào và ra của bánh công tác.

Hình 2.2 Sơ đồ hệ thống bơm

 3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.4 Các loại vận tốc, tam giác vận tốc
Khi dung tam giác vận tốc để biểu thị các thông
số động học của chất lỏng ngoài các ký hiệu cԦ , u , w ta
còn đưa vào các ký hiệu sau:
𝛼 – góc giữa u và cԦ
𝛽 – góc giữa w và u theo hướng ngược lại, biểu
thị góc bố trí cánh dẫn
𝛽1 - gọi là góc vào, 𝛽2 - gọi là góc ra
cu - hình chiếu của cԦ lên phương của u
cR - hình chiếu của cԦ lên phương vuông góc với
u
Hình 2.2 Sơ đồ hệ thống bơm
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
a. Phương trình moment
Ứng dụng định lý cơ học về viến thiên moment động lượng, ta có thể phát
biểu đối với dòng chất lỏng chuyển động qua bánh công tác như sau:
“Biến thiên moment động lượng của khối chất lỏng chuyển động qua
bánh công tác trong môt đơn vị thời gian đối với trục quay của bánh công tác thì
bằng tổng moment ngoại lực tác dụng lên khối chất lỏng đó đối với trục, tức là
bằng moment quay của bánh công tác”.
 3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh
dẫn
a. Phương trình moment
Xét một dòng nguyên tố trong khối chất lỏng
chuyển động qua bánh công tác của bơm ly tâm.
Dòng nguyên tố có lưu lượng dQ, động lượng của nó
tại mặt cắt (1-1) là:
dK1 = d mc1 = p. dQ. c1

Hình 2.2 Sơ đồ hệ thống bơm

 3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
a. Phương trình moment
Tương tự tại mặt cắt (2-2) là:
dK 2 = d mc2 = p. dQ. c2
Moment động lượng của dòng nguyên tố đối với
trục quay của bánh công tác tại mặt cắt (1-1) và (2-2) là:
dL1 = dK1 . l1 = p. dQ. c1 . R1 . cos 𝛼1
dL2 = dK 2 . l2 = p. dQ. c2 . R 2 . cos 𝛼2

Hình 2.2 Sơ đồ hệ thống bơm

 3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
a. Phương trình moment
Biến thiên moment động lượng của dòng nguyên tố
chất lỏng trong một đơn vị thời gian:
∆L = dL𝟐 − dL𝟏 = p. dQ. c𝟐 . R 𝟐 . cos 𝛼2 − c𝟏 . R 𝟏 . cos 𝛼1
 3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
a. Phương trình moment
Vì ta đã giả thiết các dòng nguyên tố chảy qua bánh
công tác là như nhau, nên biến thiên moment động lượng của
toàn bộ khối chất lỏng chuyển động qua bánh công tác bằng
tổng biến thiên moment động lượng của các dòng nguyên tố:
෍ ∆L = ෍ p. dQ. c𝟐 . R 𝟐 . cos 𝛼2 − c𝟏 . R 𝟏 . cos 𝛼1

= p. ෍ dQ. c𝟐 . R 𝟐 . cos 𝛼2 − c𝟏 . R 𝟏 . cos 𝛼1

= p. Q. c𝟐 . R 𝟐 . cos 𝛼2 − c𝟏 . R 𝟏 . cos 𝛼1
 3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
a. Phương trình moment
Q l - lưu lượng chảy qua bánh công tác và chính bằng
lưu lượng lý thuyết.
Gọi M là moment do ngoại lực tác dụng lên trục
quay, tức là moment quay của trục thì:
𝑀 = ∑∆𝐿
M = p. Q l . c𝟐 . R 𝟐 . cos 𝛼2 − c𝟏 . R 𝟏 . cos 𝛼1 (3.2)
Vậy phương trình moment quay của bánh công tác
có dạng tổng quát là:
M = p. Q l . ±c𝟐 . R 𝟐 . cos 𝛼2 ± c𝟏 . R 𝟏 . cos 𝛼1 (3.4)
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
b.Phương trình cột áp
Ta đã biết, cột áp H của máy thuỷ lực cánh dẫn là năng lượng đơn vị của
dòng chất lỏng trao đổi với máy thuỷ lực, nó chính là công của một đơn vị trọng
lượng chất lỏng trao đổi với máy.
Hơn nữa, công suất thuỷ lực của máy quan hệ với cột áp là:
Ntl = 𝛾Q l Hl∞ = 𝑝gQ l Hl∞ (3.5)
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
b.Phương trình cột áp
Hl∞ - cột áp của máy ứng với trường hợp dòng chảy qua máy thoả mãn
các giả thiết đã nêu, tức là không có tổn thất và bánh công tác có số cánh dẫn
nhiều vô cùng, còn gọi là cột áp lý thuyết cô cùng.
Mặt khác, công suất trên trục quay là:
N = M. 𝜔 (3.6)
Nếu không kể tới tổn thất, thì công suất thuỷ lực bằng công suất trên trục
quay, do đó:
𝑝gQ l Hl∞ = M. 𝜔
3.1. Khái niệm chung về bơm cánh dẫn
3.1.5 Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn
b.Phương trình cột áp
Thay trị số của M theo công thức (3.4) vào và biến đối, ta có:
±c𝟐 .R𝟐 .cos 𝛼2 ±c𝟏 .R𝟏 .cos 𝛼1 .𝜔
Hl∞ = (3.7)
g
Ta thay, 𝑅1 . 𝜔 = u1 , 𝑅2 . 𝜔 = u2 và 𝑅1 . 𝑐𝑜𝑠 𝛼1 = c1u , 𝑅2 . 𝑐𝑜𝑠 𝛼2 = c2u
vào biểu thức trên, ta thu được:
±u𝟐 .c𝟐u ±u𝟏 .c𝟏u
Hl∞ = (3.8)
g
Đây là phương trình cơ bản của máy tính thuỷ lực cánh dẫn còn gọi là
phương trình Euler.